بالقاراعاي سالىنعان سەبەت
كومپوزيتور ەدۆارد گريگ سو ءبىر كۇزدى بەرگەن ماڭىنداعى ورماندا وتكىزىپ ءجۇر ەدى.
ساڭىراۋقۇلاق ءيىسى اڭقىپ، جاپىراعى سىبدىرلاعان، ورمان قانداي تاماشا. اسىرەسە، تەڭىز ماڭىنداعى تاۋ ورمانىنا نە جەتسىن، شىركىن! ودان اساۋ تولقىندار شۋىلى تىنباي ەستىلىپ جاتادى. تەڭىزدەن كوتەرىلگەن تۇمان قاپتاپ كەلىپ ورمانعا شوگەدى دە، دىمقىل اۋادا قاۋلاپ وسكەن مۇك شۋداداي جەلكىلدەپ، اعاش بۇتاقتارىنان جەرگە تيەر-تيمەس بوپ جەلبىرەپ تۇرادى.
بۇعان قوسا تاۋ ورماندارىنان شاقىرىق قۇس جىرىنداي جاڭعىرىعا شىعاتىن كوڭىلدى ءبىر اۋەن ۇزىلمەيدى. ول كەز كەلگەن دىبىستى قاعىپ الىپ؛ كۇمبىرلەتىپ تاۋ شىڭدارىنان اسىرىپ تاستايدى.
ءبىر كۇنى گريگ ورمان ىشىنەن تۇلىمى جەلپىلدەگەن كىشكەنتاي قىزدى — ورمانشى قىزىن كەزدەستىردى. ول بالقاراعاي تەرىپ، سەبەتىنە سالىپ ءجۇر ەكەن.
قوڭىر كۇز ەدى. ەگەر جەر بەتىندەگى التىن مەن جەز بىتكەننىڭ ءبارىن جيناپ، ودان قيساپسىز كوپ جاپىراق جاساسا دا، تاۋ توعايىنىڭ كۇزگى كوركىنىڭ مىڭنان بىرىنە تاتىماس ەدى. ال، قولدان جاسالعان جاپىراق ناعىز جاپىراققا قايدان جەتسىن، بارىنەن دە كوكتەرەك جاپىراعىن ايتساڭشى! كوكتەرەكتىڭ اق جامبىداي جاپىراقتارى سايراعان قۇس لەبىنىڭ وزىنەن ءدىرىل قاعىپ تۇراتىنىن قايتەرسىڭ.
— اتىڭ كىم سەنىڭ؟ — دەپ سۇرادى گريگ.
— داگني پەدەرسەن، — دەدى بالدىرعان، باياۋ عانا.
ول قورىققانىنان ەمەس، ۇيالعانىنان جاي سويلەدى. نەگە قورىقسىن، گريگتىڭ كوزى كۇلىمسىرەپ تۇر.
— قاپ، اتتەگەن-اي، — دەدى گريگ. — ساعان سىيعا بەرەتىن ەشتەڭە بولمادى-اۋ. جانىمدا قۋىرشاق تا، لەنتا دا، بارقىتتان جاسالعان جارعاق قۇلاق قويان دا جوق.
— مەنىڭ اپام بەرگەن ەسكى قۋىرشاعىم بار، — دەدى كىشكەنتاي قىز. — ءبىر كەزدە ول جىپىلىقتاپ كوزىن جۇماتىن. بىلاي جۇماتىن!
قىز جايىمەن كوزىن جۇمدى. ول كوزىن اشقان كەزدە، گريگ كوكپەڭبەك ءمولدىر كوزىندە التىن جاپىراقتاردىڭ شىراقتاي جالتىلداپ، جانىپ تۇرعانىن بايقاپ قالدى.
— ال ءقازىر قۋىرشاق كوزىن اشىپ ۇيىقتايدى، — دەدى قىز مۇڭايىپ. — قارت ادامداردان دا ۇيقى قاشادى دەيدى. ءبىزدىڭ اتاي دا تۇنىمەن كۇركىلدەپ شىعادى.
— سەن مەنى تىڭدا، داگني، — دەدى گريگ، — ماعان ءبىر وي كەلدى. مەن ساعان ءبىر جاقسى نارسە سىيلايمىن. ءبىراق تاپ ءقازىر ەمەس، ون جىلدان كەيىن.
داگني الاقانىن شارت ەتكىزىپ، قولىن تاراقتادى.
— وي، قالاي ۇزاق!
— مەنىڭ ونى جاساۋىم كەرەك.
— ول نە ءوزى؟
— كەيىن كورەسىڭ.
— ءسىز سوندا ءومىر بويى بار بولعانى بەس-التى ويىنشىق قانا جاسايتىن بولعانىڭىز با؟ — دەپ سۇرادى داگني قاباعىن ءتۇيىپ.
گريگ ساسىپ قالدى.
— جوق، ءتىپتى دە ولاي ەمەس، — دەدى ول نە ايتارىن بىلمەي. — بالكىم، مەن ونى بىرنەشە كۇندە جاسارمىن. ءبىراق ونداي زاتتى كىشكەنتاي بالاعا سىيعا تارتپايدى. ادەتتە، مەن ەرەسەك ادامدارعا عانا سىي تارتام.
— مەن ونى سىندىرمايمىن، — دەدى داگني جالىنىپ، گريگتى جەڭىنەن تارتىپ. — ەشقاشان سىندىرمايمىن. كورەسىز ءالى! اتامنىڭ اينەكتەن جاساعان ويىنشىق قايىعى بار. مەن ونىڭ شاڭ-توزاڭىن كۇندە ءسۇرتىپ، تازالاپ قويامىن، ءبىراق تيتتەي دە شەتىنەتكەم جوق.
"بۇ داگني مەنى ابدەن شاتاستىردى-اۋ"، — دەپ ويلادى گريگ قىسىلىپ، سوسىن بالالاردان وڭاي قۇتىلۋ ءۇشىن، ادەتتە ەرەسەك ادامدار ايتاتىن ءسوزدى جەلەۋ ەتتى:
— سەن ءالى جاسسىڭ، كوپ نارسەنى تۇسىنبەيسىڭ. شىدامدى بول. ال، ەندى سەبەتىڭدى ماعان بەر. مىقشىڭداپ، ازەر كوتەرىپ كەلەسىڭ عوي. مەن سەنى شىعارىپ سالايىن، جولاي باسقا ءبىر نارسەنى اڭگىمە ەتەرمىز.
داگني ءبىر كۇرسىندى دە، گريگكە سەبەتتى ۇسىندى. سەبەت شىنىندا دا زىلدەي ەكەن. بالقاراعاي شايىرلى كەلەدى دە، قاراعاي جاڭعاعىنان كوپ اۋىر بولادى.
اعاش اراسىنان ورمانشى ءۇيىنىڭ قاراسى كورىنگەن كەزدە گريگ سەرىگىنە ءتىل قاتتى:
— داگني پەدەرسەن، ەندى ۇيگە ءوزىڭ-اق جۇگىرىپ باراسىڭ. نورۆەگيادا سەنىمەن اتتاس قىز بالالار كوپ-اق شىعار. اكەڭنىڭ اتى كىم ەدى؟
— حاگەرۋپ، — دەدى داگني، سوسىن ماڭدايىن تىرجيتىپ: ءسىز ءبىزدىڭ ۇيگە كىرىپ شىقپايسىز با؟ — دەپ سۇرادى. — بىزدىكىندە كەستەلى داستارقان، تارعىل مىسىق پەن اينەك قايىق بار. اتام قايىعىن سىزگە ۇستاپ كورۋگە رۇقسات ەتەدى!
— راحمەت! ءقازىر ۋاقىتىم تىعىز، — دەدى. — حوش، داگني!
گريگ قىزدى شاشىنان سيپادى دا، ادىمداي باسىپ، تەڭىزگە قاراي ءجۇرىپ كەتتى. داگني قاباعىن ءتۇيىپ، ونىڭ سوڭىنان كوپكە دەيىن كەزىن المادى. ول سەبەتىن قيسايتىپ ۇستاعان ەكەن، ىشىندەگى جاڭعاعى شاشىلىپ قالىپتى.
"مەن مۋزىكا جازامىن، — دەپ ويلادى گريگ. — نوتانىڭ ەڭ باسىنا "ورمانشى حاگەرۋپ پەدەرسەننىڭ قىزى — داگني پەدەرسەننىڭ ون سەگىز جاسقا تولۋىنا ارنايمىن" دەپ جازدىرامىن.
بەرگەن وزگەرىسسىز، باياعى ءبىر قالپىندا. كىلەم، شىمىلدىق-پەردەلەردى، جۇمساق جيھاز سياقتى، دىبىس وشىرەتىن نارسەنىڭ ءبارىن گريگ ۇيدەن شىعارتىپ تاستادى. تەك ەسكى ديۆان عانا ورنىندا قالدى. ءبىر وتىرعاندا وعان ون شاقتى ادام بىردەن سياتىن بولعاندىقتان دا گريگ ونى قوزعامادى.
دوس-جاراندارى كومپوزيتوردىڭ ءۇيىن ورمان وتىنشىسىنىڭ ۇيىنە ۇقساس دەسىپ ءجۇردى. وعان ءسان بەرىپ تۇرعان جالعىز رويال ەدى. ۇشقىر ويلى ەلگەزەك كىسى بۇل ۇيدەن وزگەشە ءبىر سيقىرلى ساز ەسىتەر ەدى — ءتۇپسىز تۇنەكتەن اق جاد تولقىن ايداپ جاتقان تەرىستىك تەڭىزىنىڭ قاھارلى سارىنىمەن جارىسا، ىشقىنا سوققان تەنتەك جەلدىڭ سارناعان ازالى ۇنىنەن باستاپ، شۇبەرەك قۋىرشاعىن الديلەگەن كىشكەنە قىزدىڭ بەسىك جىرىنا دەيىن تىڭدار ەدى.
رويال دۇنيەنىڭ ءبارىن جىرعا قوسادى — ىزگىلىك پەن ماحابباتقا تالپىنعان ادام جانىنىڭ ارىنى مەن جالىنىن جىرلايدى. ءرويالدىڭ اق، قارا تىلدەرى گريگتىڭ الۋەتتى ساۋساقتارى تيگەندە جان بىتكەندەي بىردە قامىعىپ زار توكسە، بىردە شاتتانىپ ساق-ساق كۇلەدى، بىردە اشۋ بۋىپ، بۋىرقانىپ-بۋسانىپ كەتەدى دە، كەنەت پىشاق كەسكەندەي ۇزىلەدى.
سول ساتتە اپالارىنىڭ قورلىعىنا شىداماي ەگىلە جىلاعان زولۋشكاداي، ءرويالدىڭ ءبىر ىشەگى ۇزاق سىڭسيدى.
وسى ءبىر نازىك ءۇن اس ۇيگە جەتىپ ۇزىلگەنشە، گريگ ونى شالقايا وتىرىپ تىڭدايدى، اس ءۇيدى كوپتەن بەرى ءبىر شىرىلداۋىق شىلدە مەكەندەگەن ەدى.
ناق ءبىر ساۋساقپەن ساناعانداي-اق كراننان تامعان سۋ تامشىسىنىڭ تىرس-تىرس ەتكەن ءبىرقالىپتى دىبىسى ەستىلەدى. بۇل تامشىلار ءومىرىڭ ءوتىپ بارادى، ويىڭا العاندى ورىندا دەپ تۇرعانداي بولادى. داگني پەدەرسەنگە ارنالعان مۋزىكانى گريگ ايدان اسا ۋاقىت جازدى.
قىس ءتۇستى. قالانى تۇمان باستى. سان الۋان ەلدەردەن توت باسقان كەمەلەر كەلدى، ولار بۋىن بۇرقىراتا تىنىستاپ، اعاش ايلاقتاردا قالعىپ تۇر.
ۇزاماي قار جاۋدى. گريگ تەرەزە الدىندا تۇرىپ، جاپالاقتاپ جاۋعان قاردىڭ اعاشتاردىڭ ۇشار باسىن جاناپ، كولبەي ءتۇسىپ جاتقانىن كوردى.
ءتىلىمىز قانشا شەشەن، قانشا باي بولعانىمەن، مۋزىكانى سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ قيىن عوي.
گريگ اڭساي كۇتكەن ادام باقىتى مەن قىز جۇرەگىنىڭ نازىك سىرلارىن كۇيگە قوستى.
ول كۇي جازىپ وتىرىپ، قۋانىشقا ماس بولعان جاس قىزدىڭ كوگىلدىر كوزى جارقىراپ، وزىنە قاراي جۇگىرىپ كەلە جاتقانىن كوردى. قىز ونى موينىنان قۇشاقتاپ، الاۋلاعان ىستىق ءجۇزىن قارتتىڭ قىرىلماعان اق ساقالدى جۇزىنە باسادى. "راحمەت!" دەيدى قىز وعان، ءبىراق نەلىكتەن ريزا ەكەنىن ءوزى دە بىلمەيدى.
"سەن شۇعىلالى كۇندەيسىڭ، — دەيدى گريگ وعان. — سەن جىبەك جەلدەيسىڭ. ارايلاپ اتقان تاڭدايسىڭ. سەنىڭ جۇرەگىڭدە اقشا گۇل شەشەك اتتى دا، تال بويىڭنان كوكتەمنىڭ حوش ءيىسىن اڭقىتتى. مەن — كوپتى كورگەن اداممىن. ءومىر جايىندا، تىرلىك جايىندا ساعان اركىم-اق الۋان ءتۇرلى اڭگىمە ايتار. ءبىراق ءومىردىڭ تاڭعاجايىپ تاماشا ەكەنىنە كۇمان كەلتىرمە. مەن — شالمىن، ءبىراق كۇللى ءومىرىمدى، كۇش-جىگەرىمدى، تالانت — دارىنىمدى جاستارعا باعىشتادىم. اياماي، سارقا باعىشتادىم. ەندەشە، مەن سەنەن دە باقىتتىراق شىعارمىن، داگني.
سەن سىرلى ساۋلە شاشقان اق شاعالا تۇندەيسىڭ. سەن — باقىتتىڭ ءوزىسىڭ. نۇرلى تاڭدايسىڭ. سەنىڭ ۇنىڭنەن جان تەبىرەنەدى.
سەنى ايالاي قورشاعان، سەنىمەن جۋىسقان نەمەسە سەنىڭ ءوزىڭ جاناسقان جاننىڭ بارىنە راحمەت جاۋسىن! سەنى قۋانتىپ، كوڭىلىڭە ىزگى وي سالعان دۇنيەنىڭ بارىنە نۇر جاۋسىن!"
گريگتىڭ ۇشقىر قيالى وسىلاي شارىقتادى، ول سونىڭ ءبارىن كۇيگە قوستى. وعان الدەكىم ءوزىن جاسىرىن تىڭداپ جۇرگەندەي كورىندى. ولاردىڭ كىم ەكەنىن بىلەتىن دە سياقتى. ولار اعاش باسىنداعى ءانشى شىمشىقتار، پورتتىڭ سەرۋەندەگەن تەڭىزشىلەرى مەن كورشى ۇيدەگى كىر جۋاتىن ايەل ، شىرىلداۋىق شىلدە مەن جاپالاقتاي ۇشقان قار، جاماۋ كويلەكتى زولۋشكا ەدى.
اسەم كۇيدى اركىم وزىنشە تىڭدايدى.
كوك شىمشىقتار شىرىلداسىپ، ابىگەرلەنىپ قالادى. ولار قانشا شىرىلداعانىمەن رويال ۇنىنە ىلەسە المايدى.
سەرۋەندە جۇرگەن تەڭىزشىلەر ءۇيدىڭ باسقىشىنا وتىرىپ الىپ، ءۇنسىز تىڭدايدى. كىر جۋاتىن ايەل بەلىن جازىپ، قىزارعان كوزىن ءسۇرتىپ، "وي، دۇنيە-اي" دەپ باسىن شايقايدى. ال، شىرىلداۋىق شىلدە پەشتىڭ جارىعىنان گريگكە سىعالاپ قارايدى.
ءۇي ىشىنەن التىن بۇلاقتىڭ اعىسىنداي بولىپ تامىلجي توگىلىپ جاتقان اسەم اۋەزدى تىڭداۋ ءۇشىن، كوبەلەك قانات قار اۋادا قالىقتاپ تۇرىپ الادى. ال، زولۋشكا بولسا، كۇلىمسىرەپ تومەن قارايدى. ونىڭ جالاڭ اياعىنىڭ جانىندا جاتقان زەرلى تۋفليلەر گريگتىڭ بولمەسىنەن شىققان كۇيدىڭ ىرعاعىمەن بىر-بىرىنە سوقتىعىسىپ، بيلەگەندەي بولادى.
ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ، كونسەرتكە كەلەتىن سىپايى سىرداڭداردان گريگ وسى ءبىر قاراپايىم تىڭداۋشىلارىن جاقسى كورەدى.
داگني ون سەگىزگە شىققاندا مەكتەپ ءبىتىردى.
سول سەبەپتى دە اكەسى ونى حريستيانيا قالاسىنا، تۋعان قارىنداسى ماگدانىڭ ۇيىنە قىدىرىپ، قوناق بولىپ قايتۋعا جىبەردى. كىشكەنتاي قارعاشىم (داگني بۇرىمى تىرسەگىن قاققان سۇڭعاق بويلى بويجەتكەن بولسا دا، اكەسى ونى كىشكەنتايىم دەيتىن) دۇنيە كورىپ، وڭ-سولىن ءبىلسىن، ەل-جۇرتتىڭ تۇرمىس-سالتىمەن تانىسسىن، ءبىراز كوڭىل كوتەرسىن دەپ ويلادى ول.
كەلەشەكتە داگنيدىڭ ماڭدايىنا نە جازعانىن كىم ءبىلسىن، مۇمكىن، ول اق پەيىلدى، مەيىربان، ءبىراق ساراڭداۋ كەلگەن، قوي اۋزىنان ءشوپ الماس ءبىر مومىنعا كۇيەۋگە شىعار. نەمەسە، دەريەۆنيا دۇكەنىنە ساتۋشى بولار. ايتپەسە، بەردەندەگى تولىپ جاتقان كەمەشىلەر كەڭسەسىنىڭ بىرىنە قىزمەتكە تۇرار؟
ماگدا تەاتر تىگىنشىسى ەدى. ال، ونىڭ كۇيەۋى نيلس سول تەاتردا شاشتاراز بولىپ ىستەيتىن.
ولار تەاتر شاتىرىنداعى اياداي بولمەدە تۇراتىن. وسى جەردەن الا-قۇلا كەمە جالاۋلارى قاپتاعان تەڭىز قويناۋى مەن يبسەننىڭ ەسكەرتكىشى كورىنەتىن.
ۇزاقتى كۇنگە اشىق تەرەزەدەن كەمەلەر داۋسى تىنباي ەستىلىپ جاتاتىن. نيلس اعايدىڭ ولاردىڭ داۋسىنا قۇلاعى ۇيرەنگەنى سونشا، كوپەنگاگەننەن كەلەتىن "نوردەرنەيدى" ، گلازگودان شىققان "جاننا داركتى" گۋدوگىنا قاراپ، بىردەن تانيمىن دەيتىن
ماگدا جەڭگەيدىڭ بولمەسى تەاتردىڭ ەسكى-قۇسقىلارىنان اياق الىپ جۇرگىسىز: مۇندا وكازەر، تورعىن جىبەك، شىلتەر، لەنتا-كەستەلەر، سىعان شالىلەرى، اپپاق پاريكتەر، جەز تاعالى ساپتاما ەتىكتەر، قىلىش-سەمسەرلەر، جەلپۋىشتەر مەن جۇلىعى توزعان تۋفليلەر ىبىرسىپ جاتاتىن. وسىنىڭ ءبارىن جاماپ-جاسقاپ، تازالاپ، ينە-جىپتەن شىققانداي، جاڭارتىپ قويماق كەرەك. قابىرعادا كىتاپتار مەن جۋرنالداردان قيىپ الىنعان سۋرەتتەر؛ ليۋدوۆيك ءحىۇ زامانىنىڭ نوياندارى، كرينولين كيگەن سۇلۋلار، سەرىلەر، سارافاندى ورىس ايەلدەرى، ماتروستار مەن ەمەن بۇتاقتارىنان ۆەنوك كيگەن ۆيكينگتەر سۋرەتتەرى ءىلۋلى تۇراتىن.
بۇل بولمەگە جارلاۋىت تىك باسقىشپەن كوتەرىلەتىن. بۇندا سىر مەن التىن جالاتقان لاك ءيىسى قولقانى اتاتىن.
داگني كۇن قۇرعاتپاي تەاترعا بارادى. ونىڭ ءوزى كوڭىل كوتەرەرلىك ءبىر قىزىق دۇنيە. ءبىراق ادەتتە ويىننان كەيىن، داگني كوپكە دەيىن ۇيىقتاي المايدى، كەيدە توسەگىندە جاتىپ، كوڭىلى بۇزىلىپ، جىلاپ تا الادى.
مۇنداي كەزدە ماگدا جەڭگەي داگنيدىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، بايەك بولادى. ساحنادا كورگەننىڭ بارىنە كوزسىز سەنە بەرۋگە بولمايدى عوي، قارعام دەيدى ول ال، نيلس اعاي بولسا، الگى ءسوزى ءۇشىن ماگدانى مەكيەن دەپ كەلەكەلەپ، كايتا تەاتردا كورسەتىلگەننىڭ بارىنە سەنبەك كەرەك، ايتپەسە، جۇرتقا تەاتر دەگەننىڭ قاجەتى بولماس ەدى دەيدى. داگني اعا سوزىنە سەنەدى.
ماگدا جەڭگەي، اقىرىندا، قوياردا-قويماي ءجۇرىپ، داگنيدى كونسەرتكە بارۋعا كوندىردى.
نيلس بۇعان قارسى بولمادى. "مۋزىكا — كەمەڭگەردىڭ كەلىستى ايناسى عوي"، — دەدى ول
نيلس جۇرت تۇسىنە بەرمەيتىن لەپىرمە، بۇلدىر سوزگە اۋەس بولاتىن. داگني جونىندە ول: سەن ۋۆەرتيۋرانىڭ العاشقى اككوردتارىنان اينىمايسىڭ دەيتىن. ال ونىڭ سوزىنە سەنەر بولساق، ماگدانىڭ جۇرتتى جاسارتىپ، جايناتىپ جىبەرەتىن ءبىر سيقىرلى قۇدىرەتى بار. ويتكەنى ول تەاترعا ارنالعان كيىمدەردى تىگەدى. ال، جاڭا كوستيۋم كيگەن كىسىنىڭ تابان استىڭدا وزگەرىپ شىعا كەلەتىنىن كىم بىلمەيدى. ماسەلەنكي، ءبىر اكتەر كەشە باسكەسەر قاراقشى بولسا، بۇگىن عاشىق وتىنا كۇيىپ-جانعان اشىنا، ەرتەڭ — پاتشانىڭ كوڭىلىن كوتەرەتىن سايقىمازاق، ال بۇرسىگۇنى — حالىق قاھارمانى.
— داگني، قارعام، قۇلاعىڭدى باس تا، وسى مىلجىڭدى تىڭداماي-اق قوي! بۇ شاتىردىڭ شەشەنى نە ايتىپ، نە قويعانىن ءوزى دە بىلمەيدى، — دەپ مۇنداي كەزدە ماگدا جەڭگەي كۇيىپ-پىسەدى.
جايماشۋاق ماۋسىم ايى ەدى. تەرىستىكتىڭ اق تۇندەرى تامىلجىپ تۇرعان كەز. ويىن-ساۋىق اتاۋلىنىڭ ءبارى قالا باۋىندا، اشىق اسپان استىڭدا قويىلادى.
داگني كونسەرتكە ماگدا مەن نيلسكە ەرىپ كەلدى. ول ءوزىنىڭ جالعىز اق كويلەگىن كيمەك بولىپ ەدى، ءبىراق، نيلس تۇرىپ، سۇيكىمدى سۇلۋ قىز وماندا ءوز توڭىرەگىندەگى ەلدەن ەرەكشە كوزگە تۇسەتىندەي بولىپ كيىنبەك كەرەك دەدى. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، — اق تۇندە ايەل مويىل قارا كويلەك كيسە، قاراڭعى تۇندەرى شاعالاداي شاڭقان بوزعا ورانىپ، جارقىراپ شىقپاعى لازىم.
نيلسپەن ءسوز تالاستىرۋدان پايدا جوق، سول سەبەپتى دە، داگني جىبەكتەي جۇمساق بارقىتتان تىگىلگەن قارا كويلەك كيدى. ماگدا ونى تەاتردىڭ شەبەرحاناسىنان اكەلگەن-دى.
داگني الگى كويلەكتى كيگەن شاقتا، ماگدا: نيلس دۇرىس ايتقان ەكەن دەپ كۇيەۋىن قوستاي كەتتى. ويتكەنى، داگنيدىڭ اي نۇرىنداي اق ءجۇزى مەن جاۋىرىنىنان تومەن قۇلاعان التىن بۇرىمىن ماقپال قارا كويلەك اشىپ، اجارلاندىرىپ جىبەرەدى ەكەن.
— ماگدا، قاراشى، داگني قانداي كورىكتى ەدى، عاشىعىمەن العاش كورىسپەككە بارا جاتقانداي، — دەدى نيلس اعاي باسەڭ عانا.
— ءاپ، بارەكەلدى، تاۋىپ ايتتىڭ عوي! باسە، مەنىمەن العاش كورىسپەككە كەلگەندە، عاشىقتىقتان اقىلىنان اداسا جازداعان الگى ءبىر اسەم جىگىت سەن ەكەنسىڭ عوي. و، كوكە مىلجىڭىم سول، — دەپ جاۋاپ قاتتى ماگدا.
سوسىن بارىپ نيلە اعايدى ماڭدايىنان شاپ ەتكىزدى.
ادەت بويىنشا، پورتتاعى ەسكى زەڭبىرەكتەن ءبىر دۇركىن وق اتىلعاننان كەيىن عانا كونسەرت باستالدى. زەڭبىرەك داۋسى كۇن ۇياعا قونعانىن جاريا ەتەتىن.
ىمىرت ۇيىرىلگەنىنە قاراماستان ديريجەر دە، وركەسترانتتار دا الدارىنداعى شامدارىن جاقپادى. ءتۇننىڭ جارىقتىعى سونشا، جوكە جاپىراعىنىڭ اراسىنان سىعالاعان شامدار دا كونسەرتتىڭ، ءسان-سالتاناتتى، اسەرلى بولۋى ءۇشىن ادەيى جاعىلعان سياقتى ەدى.
داگنيدىڭ سيمفونيادىق مۋزىكانى تۇڭعىش رەت تىڭداعانى وسى. اسەم ساز وعان وزگەشە اسەر ەتكەندەي. وركەستر ءۇنى شارىقتاي شىرقاپ، قۇيقىلجي توگىلگەن سايىن داگنيدىڭ كوز الدىنان ءوڭ مەن ءتۇس اراسىنداگىداي ءبىر عاجايىپ سۋرەتتەر قۇلپىرا قۇبىلىپ ءوتىپ جاتتى.
سوسىن ول وقىس سەلت ەتىپ، ساحناعا كوز تىكتى. كونسەرت كەستەسىن جاريالاپ جۇرگەن فراكتى ارىق جىگىت وعان ءوز ەسىمىن اتاعانداي بولدى.
— مەنى شاقىرعان سەنبىسىڭ، نيلس! — دەپ سۇرادى داگني نيلس اعايدان، وعان بۇرىلىپ قاراپ، جاقتىرماي قاباعىن ءتۇيدى.
نيلس اعاي الدەنەدەن شوشىنعانداي، الدەنەگە قايران قالعانداي داگنيگە قارايدى. اۋزىن ورامالىمەن باسىپ ماگدا جەڭگەي دە وعان تەلمىرىپ قاراپ قاپتى.
— نە بولدى سونشاما؟ — دەدى داگني. ماگدا ونى بىلەگىنەن ۇستاي الىپ:
— تىڭدا! — دەپ سىبىرلادى.
داگني سوندا عانا فراك كيگەن جىگىت ءسوزىن ەسىتتى:
— سوڭعى قاتاردا وتىرعان تىڭداۋشىلار مەنەن كەزەكتى ءنومىردى قايتالاۋدى سۇرايدى. سونىمەن، ءقازىر ەدۆارد گريگتىڭ، ورمانشى حاگەرۋپ پەدەرسەننىڭ قىزى داگني پەدەرسەننىڭ ون سەگىز جاسقا تولۋىنا ادەيى ارناعان اتاقتى مۋزىكالىق پەساسى ورىندالادى.
داگنيدىڭ كەۋدەسىن كەرە، قاتتى كۇرسىنگەنى سونشا، كوكىرەگى سىزداپ قويا بەردى. ول وسى ءبىر تىنىس-كۇرسىنىسىمەن تاماعىنا تىعىلىپ كەپ تۋرا قالعان كوز جاسىن ۇستاماق ەدى، ءبىراق ودان قايران بولمادى. داگني ەڭكەيە ءتۇسىپ، بەتىن قولىمەن كولەگەيلەدى.
اۋەلگى كەزدە ول ەشتەڭە ەستىمەدى. كوڭىلى الاي-تۇلەي، ابىرجۋلى. ءبىرازدان كەيىن بارىپ قانا تاڭەرتەڭ ەرتەمەن تامىلجي شىققان قويشى سىبىزعىسىنىڭ سۇلۋ سازىن ەسىتتى، وعان جۇزدەگەن داۋىس جاۋاپ قاتقانداي، دىرىلدەپ، جاڭعىرىعىپ بارىپ، ىشەكتى وركەستر ءۇن قوستى.
كۇي اۋەزى ارىنداپ، شالقىپ، جەلدەي ەستى، بيىك اعاشتاردىڭ ۇشار باسىن سۋىلداتا تەربەپ، جاپىراقتار ساۋدىراتىپ شاشۋ شاشتى، كوكوراي شالعىندى تەڭسەلتىپ، جاۋىندى سىركىرەتە بەتكە بۇرىكتى. داگني كۇيدەن شىققان جۇمساق جەلدىڭ جۇزىنەن ءبىر جەلپىپ وتكەنىن سەزىپ، تىنىشتالىپ ساباسىنا تۇسە باستادى.
تaپ ءوزى. مىناۋ ونىڭ تۋعان ورمانى، اتاقونىس مەكەنى. ونىڭ جانىنا بالاعان تاۋلارى، تۋلاعان تەڭىزى، سىبىزعىنىڭ سىرلى ءۇنى!
كوگىلدىر كەمەلەر تەڭىزدى كوپىرشىتە ءتىلىپ بارادى. ونىڭ جەلكەن دىڭگەكتەرىندە جەل گۋىلدەيدى. وسى اۋەن بىرتىندەپ بارىپ، قوڭىراۋلى ورماننىڭ كۇمبىرلەگەن كۇيىنە، شەكسىز كوكتە شالىقتاعان قۇستار قاناتىنىڭ سۋىلىنا، جامىراسا شۋلاسقان بالالار ۇنىنە، تاڭ الدىندا اشىناسى تەرەزەسىن تاس قيىرشىقپەن سوعىپ بەلگى بەرگەن قىز تۋرالى انگە اينالدى. داگني بۇل ءاندى تاۋدا جۇرگەندە تالاي ەستىگەن.
باياعى كىسى وسى ەكەن عوي. بالقاراعاي سالىنعان سەبەتتى ۇيىنە دەيىن اكەلۋگە كومەكتەسكەن ۇزىن بويلى، اق شاشتى كىسى. ول سيقىرلى ساز يەسى، ۇلى مۋزىكانت ەدۆارد گريگ ەكەن. ۇيالماي-قىزارماي، جۇمىسقا شابان ەكەنسىز دەپ جازعىرىپ ەدى-اۋ ونى.
ون جىلدان كەيىن تارتۋ ەتەم دەگەن سىيى وسى ەكەن عوي.
داگني جينالعان جۇرتتان قىسىلماي، جىلاپ قويا بەردى، رەنىشتەن ەمەس، قۋانىشتان ريزا بولىپ جىلادى. بۇل كەزدە جەر مەن قالا ءۇستىن جاپقان الا بۇلت اراسىنان قۇدىرەتتى مۋزىكا ءۇنى كەرنەپ كەتىپ ەدى. شالقىعان كۇيدەن بۇلت جۇزىندە مايدا بىلەزىك تولقىن وينادى. ولاردىڭ ارا-اراسىنان جۇلدىزدار جىمىڭداسىپ تۇر.
مۋزىكا ەندى اۋەلگىدەي تامىلجىتا ون توكپەيدى. ول تىڭداۋشى جۇرتتى الدەقايدا شاقىرادى. تولقىنداعان اسقاق كۇي وزىمەن بىرگە سۇيگەن جۇرەكتى قايعى بۇلتى شالمايتىن ەلگە، باقىتقا تالاسىپ، قىرىق پىشاق بولمايتىن جەرگە، كۇن شۇعىلاسى ەرتەدەگى حور قىزىنىڭ باسىنداعى التىن تاجدەي نۇر شاشىپ تۇراتىن ەلگە شاقىرادى.
مىڭ قۇبىلعان اسەم اۋەز اراسىنان كەنەت تانىس داۋىس ەستىلدى. "سەن — باقىت قۇسىسىڭ. سەن — ارايلاپ اتقان تاڭدايسىڭ!" — دەدى ول.
مۋزىكا ءۇنى باياۋلاپ بارىپ ءۇزىلدى. اۋەلى جاي، سامارقاۋ سوعىلعان الاقاندار بىرتە-بىرتە كۇشەيىپ، توڭىرەكتى جاڭعىرىقتىرىپ جىبەردى.
داگني ورنىنان تۇرىپ، باۋدان شىعاتىن قاقپاعا قاراي تەز-تەز باسىپ ءجۇرىپ كەتتى. جۇرتتىڭ ءبارى بۇرىلىپ، ونى كوزىمەن ۇزاتىپ سالىستى. بالكىم، ولاردىڭ باعزى بىرەۋلەرى گريگ ولمەس-وشپەس عاجايىپ دۇنيەسىن ارناعان داگني پەدەرسەن ءدال وسى قىز بولار دەپ ويلاعان دا شىعار، كىم ءبىلسىن.
"ول قايتىس بولدى! نەگە، نەلىكتەن؟" — دەپ ويلادى داگني. تاعى ءبىر كورەر مە ەدى ونى! اياڭداي باسىپ جەتىپ كەلسە وسىندا! داگني وندا جۇرەگى لۇپىلدەي سوعىپ، جۇگىرىپ بارىپ، موينىنا اسىلا كەتەر ەدى، كوز جاسى پارلاپ، ءجۇزىن ونىڭ بەتىنە باسىپ "راحمەت!" دەگەن ءبىر-اق ءسوزدى ايتار ەدى. "نەگە؟" دەپ سۇرار ەدى ول "ءوزىم دە بىلمەيمىن... — دەپ جاۋاپ قاتار ەدى داگني. — ءسىزدىڭ مەنى ۇمىتپاعانىڭىزعا كوپ-كوپ راحمەت! جان-جۇرەگىڭىزدىڭ جومارتتىعىنا راحمەت! ادام ءومىرىنىڭ وزەگى بولاتىن تاڭعاجايىپ سىر-جىردى ماعان ايتىپ بەرگەنىڭىزگە راحمەت!"
داگني قۇلازىعان يەسىز كوشەمەن ءجۇرىپ كەلەدى. ول ءوز سوڭىنان، كوزگە ءتۇسىپ قالماس ءۇشىن بوي تاسالاپ، ماگدا جۇمساعان نيلس كەلە جاتقانىن اڭعارمادى. نيلس ماس ادامداي تەڭسەلە باسىپ كەلەدى، ول كوڭىلسىز سۇرقاي تىرلىگىندە ءبىر كەرەمەت وقيعا بولعانىن كۇبىرلەپ ايتىپ كەلەدى.
مەڭىرەۋ ءتۇن كۇڭگىرت كورپەسىمەن قالانى قىمتاپ تاستاعان. ءبىراق تەرەزە-تەرەزەدەن تەرىستىك تانى قۇلان يەكتەنىپ اتقانداي، كومەسكى جارىق كورىنەدى.
داگني سول بەتىمەن تەڭىزدەن كەلىپ ءبىر-اق شىقتى. ايدىن بەتى قىبىر ەتپەيدى، ماۋجىراپ ۇيىقتاپ جاتىر.
داگني ءوز قولىن ءوزى قىسىپ ۇستاپ، نە ەكەنىن ايقىن بىلمەسە دە، تۇلا-بويىن بيلەگەن ءبىر ءتاتتى سەزىمنەن — دۇنيە قانداي اسەم ەدى دەگەن سەزىمنەن كوڭىلى جادىراپ سالا بەردى.
— دۇنيە، تىڭدا مەنى. مەن ساعان اسىقپىن! — دەدى ول جايىمەن.
سوسىن سامالاداي جارقىراعان كەمە وتتارىنا قۋانا كوز تاستاپ، سىڭعىرلاي كۇلدى. كەمەلەر سۇرعىلت تىمىق سۋدا باياۋ تەربەلىپ تۇردى.
تاياق تاستام جەردە تۇرعان نيلس قىز كۇلكىسىن ەسىتتى دە، ىزىنشە ۇيىنە قايتتى. ەندى ول داگني ءۇشىن قام جەمەيدى. قىز ءومىرى بەكەر وتپەيتىنىنە ەندى كامىل سەنەدى.
1953 جىل
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
مەن پريپيات وزەنىن بويلاي پاروحودپەن چەرنوبىل دەگەن جەردەن كييەۆكە قايتىپ كەلە جاتتىم. جازدا مەن چەرنوبىل تۇبىندە، وتستاۆكاداعى گەنەرال ليەۆكوۆيچتىڭ قاراۋسىز قالعان مەكەن-جايىندا تۇردىم. مەنىڭ سىنى...
-
ءبىر كۇنى زوليا، بىرنەشە دوس-جاراندارىمەن بىرگە. وتىرعاندا، جازۋشىعا قيالدىڭ ءتىپتى دە كەرەگى جوق دەپتى. جازۋشىنىڭ جۇمىسىنا تەك ءوزىنىڭ انىق بايقاعان نارسەلەرى نەگىز بولۋعا ءتيىس. ءدال ونىڭ، زوليانىڭ ءنارس...
