ءبىر حيكاياتتىڭ تاريحى
"مارس پلانەتاسى"
مەنىڭ "قارابۇعاز" اتتى حيكاياتىمنىڭ ويجوباسىنىڭ قالاي پايدا بولعانىن ەسىمە تۇسىرۋگە تىرىسايىن. سونىڭ ءبارى قالاي بولىپ ەدى وسى؟
كييەۆتە، دنەپرگە ءتونىپ تۇراتىن ۆلاديمير قىراتى باۋرايىندا وتكەن بالالىق شاعىمدا، كۇندە كەشكە سالىم باسىنا جيەگى سالبىراعان شاڭلى قالپاق كيگەن ءبىر شال پايدا بولاتىن. ول سىرى قاشقان تەلەسكوپ اكەلىپ، ونى يىلگەن ءۇش تەمىر اياعىنا ۇزاق ۋاقىت ماشاقاتتانىپ قوندىراتىن.
سو شالدى "جۇلدىزشى" دەپ اتايتىن جانە يتاليان دەپ ەسەپتەيتىن، ويتكەنى ورىس سوزدەرىن ادەيى شەتەلگە بەيىمدەپ، بۇزىپ سويلەيتىن.
تەلەسكوپتى قوندىرىپ بولعاسىن، شال جاتتاندى سوزدەرىن ءبىر سارىنمەن مىڭقىلداپ ايتا باستايتىن:
— سۇيكىمدى سينورلار مەن سينورينالار! بۋونا دجيورنو! بەس تيىن تولەپ، سىزدەر جەردەن اي مەن op ءتۇرلى جۇلدىزدارعا شىرقاپ كەتەسىزدەر. اسىرەسە مەن سىزدەردى ءوڭى ادام قانىنا ۇقسايتىن قاھارلى مارس پلانەتاسىن كورۋگە كەڭەس بەرەمىن. كىم مارس نىشانى اياسىندا تۋعان بولسا، ول سوعىستا بىردەن فۋزەلەر وعىنان قازا تابۋى مۇمكىن.
بىردە مەن اكەمە ەرىپ، ۆلاديمير قىراتىنا بارىپ، تەلەسكوپپەن مارس پلانەتاسىنا قارادىم.
مەن قاپ-قارا تۇڭعيىق پەن سول ءتۇپسىز تۇڭعيىق ورتاسىندا مۇلدە قورىقپاي، ەشبىر تىرەۋسىز ءىلىنىپ تۇرعان قىزعىلت شاردى كوردىم. مەن وعان اڭىرا قاراپ تۇرعانىمدا، شار ەلەۋەىز تەلەسكوپتىڭ جيەگىنە قاراي جىلجىپ بارىپ، ونىڭ جەز قورشاۋىنىڭ تاساسىنا جاسىرىنا قويدى. جۇلدىزشى تەلەسكوپتى جايىمەن بۇرىپ، مارستى بۇرىنعى ورنىنا قايتا قوندىردى. ءبىراق اناۋ تاعى دا جەز قورشاۋعا قاراي سىرعي باستادى.
— قالاي ەكەن؟ سەن بىردەڭەنى كوردىڭ بە؟ — دەدى اكەم.
— ءيا. مەن ءتىپتى كانال-جارمالاردى دا كوردىم، — دەدىم مەن.
— مەن مارستا ادامدار-مارسياندار تۇراتىنىن جانە ولاردىڭ ءوز پلانەتاسىندا نەگە قاجەت ەكەنى بىلمەيمىن، اسا زور جارمالاردى قازعانىن ءبىلۋشى ەدىم.
— سولاي-اق بولسىن! ءبىراق ويدان شىعارماعىن! سەن ەشقاشاندا كانالدى كورگەن جوقسىڭ. ولاردى تەك ءبىر استرونوم-يتاليان سكياپارەللي كورگەن، ول دا تەك ۇلكەن تەلەسكوپپەن كورگەن، — دەدى اكەم.
وتانداسى سكناپارەلليدىڭ ەسىمى جۇلدىزشىعا مۇلدە اسەر ەتپەدى.
— مەن جانە مارستىڭ سول جاعىنان تاعى ءبىر پلانەتانى كورىپ تۇرمىن. ول ءبىراق، نەگە ەكەنىن قايدام، اسپانمەن كەز كەلگەن جاققا جورتىپ ءجۇر، — دەدىم مەن سەنىمسىزدەۋ ۇنمەن.
— ءاي، ول سو پلانەتانىڭ ءوزى! شاماسى، سەنىڭ كوزىڭە ءبىر قىلاۋ تۇسكەن عوي، — دەپ جادىراي داۋىستاپ جىبەردى جۇلدىزشى ۋكراينشىلاپ.
ول مەنىڭ يەگىمنەن مىعىمداي ۇستاپ، كوزىمە تۇسكەن قىلاۋدى الىپ تاستادى.
مارستىڭ ءجۇزىن كورگەننەن قاتتى تىتىركەنىپ، شوشىپ كەتتىم. تەلەسكوپتان كوزىمدى جازعاندا بويىم ءبىرتۇرلى جەڭىلدەپ قالدى، كۇڭگىرت شامدارى بار، جەڭىل كۇيمەلەرى زىرىلداپ ءجۇرىپ جاتاتىن، گۇل-شەشەگىن توككەن تالشىنداردىڭ شاڭ سىڭگەن ءيىسى اڭقىپ تۇراتىن كييەۆ كوشەلەرى ماعان جايلى دا جايما-شۋاق كورىندى.
جوق، ول كەزدەرى مەنىڭ جەردى تاستاپ، ايعا نەمەسە مارسقا شىرقاپ كەتكىم كەلمەيتىن!
— ول نەگە قىپ-قىزىل؟ — دەپ سۇرادىم اكەمنەن.
اكەم ماعان مارس — ءالىپ بارا جاتقان پلانەتا، ءبىر كەزدەرى ول دا، ءبىزدىڭ جەر سياقتى، تەڭىزدەرى، تاۋ قىرقالارى مەن جاسىل نۋلى تاڭعاجايىپ قۇرلىق بولعان، ءبىراق جۇرە كەلە بىرتىندەپ، تەڭىزدەرى مەن وزەندەرى كەۋىپ قالادى، جاسىل نۋى سولىپ سەمەدى، تاۋلارى تۇبىنە دەيىن جەلمەن جەمىرىلىپ، شاڭ-توزاڭ بولىپ ۇشىپ كەتەدى، ءسويتىپ مارس شەتسىز-شەكسىز قۇمدى شولگە اينالادى. اسىلىندە، مارستاعى تاۋلار قىزىل تاستان قۇرالعان بولۋعا ءتيىس، ويتكەنى مارستىڭ قۇمى قىزعىلت ەكەن.
— ەندەشە، مارس قۇمنان قۇرالعان شار ما؟ — دەدىم مەن.
— ءيا، سولاي دا شىعار، — دەدى اكەم مەنى قوستاپ. — مارستىڭ باسىنا تۇسكەن كۇن، ءبىزدىڭ جەرگە دە جەتۋى مۇمكىن. ول دا شولگە اينالادى. ءبىراق ول سان ميلليون جىلداردان كەيىن بولادى. ەندەشە سەن قورىقپا. جانە اقىرىندا ادامدار و زاماندارعا دەيىن بىردەڭەنى ويلاپ تاۋىپ، ونداي بۇزاقىلىقتى توقتاتاتىن دا شىعار.
مەن ءتىپتى دە قورىقپايمىن دەپ جاۋاپ بەردىم. ءبىراق شىن مانىندە شوشىپ قالدىم جانە ءوزىمىزدىڭ جەرگە جانىم اشىدى. بۇنىڭ ۇستىنە ۇيگە بارعاسىن، مەن اعامنان ءقازىردىڭ وزىندە ءشول-باياباندار جەر كولەمىنىڭ جارتىسىنا جۋىعىن باسىپ قالعانىن ءبىلدىم.
سودان بەرى قاراي شولدەن قورقۋ (ول كەزدەرى مەن ونى ءالى كورمەسەم دە) كوكەيىمنەن كەتپەيتىن سيپاتقا يە بولعان ەدى. جانە "ۆوكرۋگ سۆەتا" جورنالىنان ساحارا ءشولى قۇم داۋىلدار مەن ءشول كەمەسى — تۇيەلەر تۋرالى قانشاما كوپ وقىعانمەن، ولار مەنى ەلىكتىرە المادى.
كوپ ۇزاماي مەنىڭ شولمەن العاش رەت تانىسۋدى ءوز باسىمنان وتكىزۋىمە تۋرا كەلدى.
جازدا ءبىز ءۇي-ىشى — وتباسىمىزبەن دەريەۆنياعا، اتامىز ماكسيم گريگوريەۆيچكە جول تارتتىق.
جاز جىلى، جاڭبىرلى بولدى. ءشوپ قاۋلاپ، قالىڭ بولىپ ءوستى. شەتەن تۇبىندەگى قالاقاي كىسى بويىنداي بولدى. ەگىستىكتىكتە ارپا-بيداي ماساقتادى. باقشالاردان ءنار-قۇمارلى اسكوكتىڭ ءيىسى اڭقيدى. بيىل، تەگى. ەگىن ءتۇسىمىنىڭ مول بولاتىن ءتۇرى بار.
الايدا ءبىر كۇنى، اتام ەكەۋمىز وزەن جاعاسىندا قارماقپەن تەڭگە بالىقتى اۋلاپ وتىرعان كەزىمىزدە، اتام كەنەت ورنىنان اسىعىس تۇرەگەلىپ، كوزىن كۇننەن قولىمەن كولەگەيلەپ، وزەننىڭ ار جاعىنداعى ەگىندەرگە شۇقشيىپ ۇزاق قارادى دا سوسىن جەرگە ءبىر تۇكىرىپ:
— قاپ، شايتان-اي، اڭىزاق سوققالى كەلەدى! قاراسى باتقىردىڭ قاراسى ماڭگىگە باتپايدى-اۋ! — دەدى كۇيىنىپ.
اتام قاراعان جاققا مەن دە قاراپ ەدىم، ءبىراق شۇباتىلعان بۇلىڭعىر تولقىننان باسقا ەشتەڭەنى دە كورە المادىم. ول زۋلاپ كەلىپ قالدى. مەن كۇن كۇركىرەپ، جاۋعالى كەلەدى دەپ ويلادىم، ءبىراق اتام:
— سو باياعى قۋاڭشىلىق! قارعىس اتقىر كۇيدىرگى! بۇقارا جاقتان، شولدەن سوعاتىن ىستىق جەل ءبارىن دە ورتتەي جالايدى. قانداي باقىتسىزدىقتىڭ ءتونىپ كەلە جاتقانىن بىلەسىڭ بە، كوستياجان! تىنىس الاتىن دا ەشتەڭە قالمايدى ەندى، — دەدى ول
قاتەرلى تولقىن جەر بەتىمەن گۋىلدەپ، تۋرا بىزگە قاراي زۋلاپ كەلەدى. اتام جاڭعاق اعاش شىبىعىنان جاسالعان قارماق سابىنا شۇباتىلعان قارماق باۋىن جەدەلدەتىپ وراپ جاتىپ، ماعان:
— دەر-رەۋ ۇيگە تارت، ايتپەسە كوزىڭدى شاڭ باسىپ قادادى. مەن سەنىڭ سوڭىڭنان ءىلبيمىن. زىت! — دەدى دىزاقتاپ.
مەن ۇيگە قاراي زىتا جونەلدىم، ءبىراق اڭىزاق جەل مەنى جولدان قۋىپ جەتتى. ىستىق قۇيىن ىسپا قۇمدى ۇيىرە سىبدىرلاتىپ، قۇستىڭ قاۋىرسىن جۇندەرى مەن جانقالاردى كوككە بۇرقىراتا كوتەرىپ، اڭىراي سوعىپ بارادى. اينالانىڭ ءبارىن الاساپىران شاڭ-توزاڭ تورلاپ تاستادى. كۇن كەنەت ىزبارلانا قىزارىپ، مارستان اينىماي قالدى. شىلىك اتاۋلى ۇيقى-تۇيقى بولىپ تەربەتىلىپ، تۋلاي جونەلدى. ارتىمنان ءبىر وتتاي ىستىق دەپ، گۇۋ ەتىپ سوققان كەزدە، كويلەگىمنىڭ ارقا تۇسى تۇتانىپ جانا باستاعان سياقتاندى. شاڭ-توزاڭ ءتىس اراسىندا شىقىرلاپ، كوزىمە قونا باستادى.
ءۇي تابالدىرىعى الدىندا مەنىڭ اپايىم فەودوسيا ماكسيموۆنا كەستەلى سۇلگىگە ورالعان ايقىشتى ۇستاپ تۇر ەكەن.
— و، قۇدايىم، مۇسىركە دە قۇتقارا گور! اقمانار تاڭىرىنە، بالە-ماتەردى ءبىر شەتتەن جاناي وتكىز! — دەپ شوشىنا كۇبىرلەپ تۇر.
ادا قۇيىن ءۇيىرىلىپ كەلىپ، ۇيگە باس سالدى. دۇرىستاپ سىلاپ بىتەلمەگەن اينەكتەر زىرقىلداي جونەلدى. ءۇي شاتىرىنىڭ جيەگىندەگى ساباندار جالپىلداپ جوعارى كوتەرىلدى. ونىڭ استىنان ءبىر دۇركىن اتىلعان قارا وقتارداي بولىپ، تورعايلار ءدۇر ەتىپ ۇشىپ كەتتى.
ول كەزدە اكەم بىزبەن بىرگە ەمەستى — ول كييەۆتە قالعان بولاتىن. اپامنىڭ ابىرجىپ ساسىپ قالعانى كورىنىپ تۇردى.
بىزگە بارىنەن دە اۋىر تيگەنى ىستىقتىڭ بىرتە-بىرتە كۇشەيىپ، كۇيدىرىپ بارا جاتقانى ەسىمدە قالىپتى. مەن ەندى بىرەر ساعاتتان كەيىن ءۇي شاتىرىن جاپقان سابان ورتەنەدى ەكەن، سودان كەيىن وزدەرىمىزدىڭ شاشتارىمىز بەن كيىمدەرىمىز تۇتانا باستايدى ەكەن دەپ ويلاپ قالدىم. سول سەبەپتى دە جىلاپ جىبەردىم.
كەشكە سالىم قالىڭ وسكەن شىلىكتىڭ جاپىراقتارى سەمىپ، سۇرعىلت شۇبەرەك ءتارىزدى ءىلىنىپ-سالىنىپ تۇردى. بۇكىل شەتەندەردىڭ ىرگەلەرىنە قۇتىرىنعان جەل، شىركەي ءتارىزدى، قارا قوڭىر ۇلپا قۇمنىڭ شاڭ-توزاڭدارىن جال-جال ەتىپ، ءۇيىپ تاستاعان ەدى.
تاڭەرتەڭ قاراعانىمىزدا جاپىراقتاردىڭ ءبارى ءبۇرىسىپ، قۋراپ قالىپتى. جۇلىنعان جاپىراقتاردى ساۋساقپەن ىسقىلاپ ۇنتاقتاپ تاستاۋعا بولاتىن ەدى. جەل كۇشەيە ءتۇستى. ول وسىناۋ كىرشەڭ ءولى جاپىراقتاردى جاعالاي جۇلىپ اكەتە باستادى، ەندى كوپتەگەن اعاشتار كۇز تاۋسىلار كەزدەگى سياقتانىپ، تىرداي جالاڭاشتانىپ. قاراۋىتىپ كەتكەن ەدى.
اتام ەگىن باسىنا بارىپ، ۇيگە ابدەن ابدىراپ، السىرەپ قايتتى. ونىڭ قولى قالتىراپ، ىشكى كويلەگى جاعاسىنىڭ باۋىن شەشە المادى، سوسىن ول:
— ەگەر جەل بۇگىن تۇندە باسىلماسا، ەگىننىڭ ءبارىن كۇيە جالاعانداي كۇيدىرىپ جىبەرەدى. باۋدى دا، باقشانى دا، — دەدى ول مۇڭايىپ.
ءبىراق جەل باسىلمادى. ول ەكى اپتا بويى اڭىرادى، سوسىن سول عانا تولاستاپ، قايتادان ەكىلەنە جونەلدى. جەر جۇرتتىڭ كوز الدىندا كۇلگىن ءتۇستى ەرتەڭگە اينالىپ كەتتى.
ۇي-ۇيدەن جىلاعان ايەلدەر داۋسى ەستىلەدى. ەرلەردىڭ ەڭسەلەرى ءتۇسىپ، ءۇي ىرگەلەرىنە ۇيىلگەن توپىراق ۇستىندە جەلدەن ىقتاپ، يمەك باستى تاياقتارىمەن جەردى تۇرتكىلەپ قويىپ، ىلۋدە ءبىر ءتىل قاتادى:
— جەرىڭ جەر ەمەس، تاستاي! اجال سەنى القىمىڭنان الىپ، سوقتى ەمەس پە، ادامنىڭ بارار جەر، باسار تاۋى قالمادى عوي، — دەسەدى بايعۇستار.
كييەۆتەن اكەمىز كەلىپ، ءبىزدى قالاعا الىپ كەتتى. مەن ودان قۋاڭشىلىق جايىن سۇراي باستاپ ەدىم، ول سەلقوس جاۋاپ قاتتى:
— ەگىن كۇيىپ كەتتى. ءشول-بايابان اياڭداپ، ۋكرايناعا كەلە جاتىر.
— بىردەڭە ىستەۋگە بولماي ما؟ — دەدىم مەن.
— ەشتەڭەنى دە. ۇزىندىعى ەكى مىڭ شاقىرىمدىق بيىك دۋالدى تۇرعىزا المايسىڭ عوي.
— Heگe؟ — دەدىم مەن. — قىتايلار وزدەرىنىڭ ۇلى قورعانىن سالعان جوق پا؟!
— ە، ولار قىتايلار عوي. ولار ۇلى ىسمەرلەر عوي جانە ول قاشان بولعان.
وسىناۋ بالالىق شاقتا العان اسەرلەرىم سان جىلدار وتكەسىن ۇمىتىلىپ قالعان سياقتى ەدى. ءبىراق ولار، ارينە، مەنىڭ جادىمنىڭ ءبىر تۇكپىرىندە ءتىرى كۇيىندە جاتا بەرەتىن دە سيرەك تە بولسا، سىرتقا بۇلقىنىپ شىعا كەلەتىن. بارىنەن دە جيىرەك ول قۋاڭشىلىق كەزدەرىندە شىعاتىن، ال سونىڭ ءوزى مەنى ءبىر تۇسىنىكسىز بەيمازا كۇيگە تۇسىرەتىن.
ءوزىم جىگىت اعاسى جاسىنا جەتكەن كەزدە، مەن ورتالىق رەسەيدى جاقسى كەرىپ كەتتىم. بالكىم، وسىناۋ سۇيىسپەنشىلىككە ونىڭ تابيعاتىنىڭ تامىلجىپ تۇراتىن اجارى، تاپ-تازا ءمولدىر سۋلارىنىڭ مولدىعى، ىلعالدى ورمان-توعايلارى، سىركىرەپ تۇراتىن تۇنجىراڭقى جاڭبىرى سەبەپ بولعان شىعار.
سول سەبەپتى دە قۋاڭشىلىق زۋلاعان كۇنى ورتالىق رەسەيگە دەيىن جەتىپ، وعان ءورتتى سىنا سەكىلدى بۇزىپ-جارىپ كىرگەن كەزدە، مەنىڭ بەيمازا جاي-كۇيىم قۇبا شولگە قارسى دارمەنسىز اشۋ-ىزاعا اينالدى.
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
ادام سەزىمىنىڭ ساراڭدىعى مەن تاراڭدىعىنا ناليتىن سىزدەرگە ناپولەون مارشالدارىنىڭ ءبىرىنىڭ تاعدىرىن ءسوز ەتسەم، ارتىق بولا قويماس، تاريحشىلار مەن تاحۋالاردى شامداندىرماس ءۇشىن، ونىڭ اتىن اتاماي-اق قويالىق.
