تىرشىلىكتىڭ قاينارى
ءبىر كۇنى زوليا، بىرنەشە دوس-جاراندارىمەن بىرگە. وتىرعاندا، جازۋشىعا قيالدىڭ ءتىپتى دە كەرەگى جوق دەپتى. جازۋشىنىڭ جۇمىسىنا تەك ءوزىنىڭ انىق بايقاعان نارسەلەرى نەگىز بولۋعا ءتيىس. ءدال ونىڭ، زوليانىڭ نارسەلەرى سياقتى.
بۇل گاپ كەزىندە بولعان موپاسسان بىردەن:
— وندا ءسىز ءوزىڭىزدىڭ قوماقتى ۇلكەن روماندارىڭىزدى قايداعى ءبىر گازەتتىڭ جالعىز حابارى نەگىزىندە جازاتىنىڭىزدى قالاي تۇسىندىرەسىز جانە سول كەزدەرى ايلار بويى ۇيىڭىزدەن شىقپايسىز؟ — دەپ سۇراپتى.
زوليا ۇندەمەي قالىپتى.
موپاسسان قالپاعىن الىپ، سىرتقا شىعىپ جۇرە بەرىپتى. ونىڭ كەتىپ قالعانىن بۇنى قورلاعانى دەپ تە ايتۋعا بولاتىن ەدى. ءبىراق ول ودان سەسكەنبەدى. ول ءتىرى جانعا، ءتىپتى زوليانىڭ وزىنە دە، قيالدى جوققا شىعارۋعا جول بەرمەيتىن ەدى.
ءاربىر جازۋشى سەكىلدى، موپاسسان دا شىعارماشىلىق وي گۇلدەنىپ وسەتىن قۇنارلى ورتانى، پوەزيا مەن پروزانىڭ التىن جۇلگەلى توپىراعىن قاتتى قادىرلەيتىن.
ول — كوركەم ونەر تىرشىلىگىنىڭ باستاۋى، لاتين ماحاللاسىنداعى شادىمان-شات اقىنداردىڭ ايتاتىنىنداي، ونىڭ "ماڭگىلىك كۇنى مەن قۇدايى" بولىپ تابىلاتىن.
ءبىراق قيالدىڭ وسىناۋ كوز قاريتىن كۇنى، تەك تابانىڭمەن جەردى باسقاندا عانا، جارقىراپ جاناتىن. ول بوس قۋىستا جانا المايدى. دەرەۋ ءسونىپ قالادى.
قيال دەگەنىمىز نە؟ تاپ وسىنداي كىلتيپاندى ساۋالعا گايدار قالاي جاۋاپ بەرسە، تاپ سولاي جاۋاپ بەرۋگە بولار ەدى. ول سۇحباتتاس كىسىگە كۇدىكتەنە ءبىر قاراپ:
— سەن مەنى تاعى دا شالعىڭ كەلە مە؟ ونىڭنان تۇك تە شىقپايدى! ءبارىبىر ايتپايمىن، — دەر ەدى.
كەيبىر ۇعىمدار وزىمىزگە ازدى-كوپتى ايقىن بولۋى ءۇشىن، ەڭ ءتاۋىرى — ەرەسەك كىسىلەر بالالارمەن سويلەسكەندە قالاي ىستەسە، تاپ سولاي ىستەپ، ونى انىقتاپ الۋعا بولادى.
بالالار ادەتتە: "بۇل نە ءوزى؟"، "بۇل نەگە كەرەك؟"، "ول نەلىكتەن بۇلاي؟" — دەپ ەجىكتەيدى. ءسىز وعان وسىناۋ سۇراقتاردىڭ بارىنە قاشان، تىم بولماسا، جارامدى ءبىر جاۋاپ تاۋىپ بەرگەنىڭىزشە، ولاردىڭ كوڭىلدەرى كونشىمەيدى.
ەگەر بىزگە "قيالمەن ەلەستەتۋ" ءسوزىن ايتا الاتىن ءبىر كىشكەنتاي سۇحباتشى تابىلا قالسا، وندا اڭگىمە، شامامەن، بىلاي بولار ەدى.
— ال قيال دەگەنىڭ نە ءوزى؟
ەگەر ءبىز بۇل جايتتا "كوركەم ونەردىڭ كۇنى" نەمەسە "كيەلىنىڭ كيەسى" جونىندە سويلەپ، اقىل-وي ورمانىنا ەنىپ كەتسەك، وندا ءبىزدىڭ الدىمىزدا ءبىر-اق جول — سۇحباتشىمىزدان قاشىپ قۇتىلۋ جولى عانا قالار ەدى.
بالالار ايقىندىقتى تالاپ ەتەدى. سول سەبەپتى دە ءبىز ويىمىزداعى سۇحباتشىعا، لاجدىڭ جوعىنان، قيال دەگەنىمىز ادام اتاۋلىعا ءتان ءبىر قاسيەت دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىك.
— قانداي قاسيەتى؟
بۇل ادامنىڭ ومىر-تىرشىلىكتى باقىلاۋى، وي مەن سەزىم قورلارىن پايدالانا وتىرىپ، اقيقات بولمىسقا قوسا، ويدان شىعارىلعان ادامدارى مەن وقيعالارى بار ويدان شىعارىلعان ءومىردى جاساۋ. (ارينە، بۇلاي ەتۋ الدەقايدا وڭاي.)
— ول نە ءۇشىن كەرەك؟ — دەپ سۇرايدى سۇحباتشىمىز. — ناعىز ءومىردىڭ ءوزى بار ەمەس پە؟ باسقاسىن ويدان شىعارۋ قاجەتى قانشا؟
— ونىڭ قاجەت بولاتىن سەبەبى، ناعىز ءومىر دەگەنىڭ وتە ۇلكەن جانە كۇردەلى، ادام ونى ەشقاشاندا تۇتاس جانە كۇللى كوپ سىپاتتى كۇيىندە جەتە بىلە بەرمەيدى. جانە ول كوپ نارسەنى كورىپ، باسىنان وتكەرە المايدى. ماسەلەن، ول ءۇش ءجۇز جىل ارتتا قالعان زامانعا ۇشىپ بارىپ، گاليلەيدىڭ شاكىرتى بولا المايدى، ءبىر مىڭ سەگىز ءجۇز ون ءتورتىنشى جىلعى ءپاريجدى الۋ ىسىنە كاتىسۋشى نە ماسكەۋدە وتىرىپ، اكروپولدىڭ ءمارمار ۇستىڭدارىن قولىمەن سيپاي المايدى. نەمەسە ريم كوشەلەرىن كەزىپ ءجۇرىپ، گوگولمەن اڭگىمەلەسە قويۋى مۇمكىن ەمەس. الدە كونۆەنتتە ءماجىلىس قۇرىپ، ماراتتىڭ ءسوزىن تىڭداۋى نەعايبىل. نە پالۋبادا تۇرىپ، جۇلدىزدارى شاشىراپ جاتقان تىنىق مۇحيتقا قاراۋى ەكىتالاي. ويتكەنى ول كىسى ءوز عۇمىرىندا ەشقاشاندا ءتىپتى تەڭىزدى دە كورمەگەن. ال، ادام ءبارىن دە بىلگىسى، كورگىسى جانە ەستىگىسى كەلەدى، ءوز باسىنان وتكەرگىسى كەلەدى. مىنە، سول ساتتە قيال وعان اقيقات بولمىس بەرىپ ۇلگىرمەگەن، نە مۇلدە بەرە المايتىن نارسەنى بەرە سالادى. قيال ادام عۇمىرىنىڭ قۇلازىعان قۋىسىن تولتىرا الادى.
وسى ارادا ءسىز ءوزىڭىزدىڭ سۇحباتشىڭىزدى ۇمىتىپ كەتەسىز دە وعان مۇلدە تۇسىنىكسىز نارسەلەردى ايتا باستايسىز.
كىمدە-كىم قيال مەن ويدىڭ اراسىنا قاتال شەكارانى قويا الادى؟ ول، سو شەكاراڭىز، جوق قوي.
قيال تارتىلىس زاڭىن، نيۋتوننىڭ بينومىن، تريستان مەن يزولدانىڭ قايعىلى حيكاياتىن، اتومنىڭ بولشەكتەلۋىن، لەنينرادتاعى ادميرالتەيستۆو عيماراتىن ليەۆيتاننىڭ "التىن كۇزىن"، "مارسەلەزانى"، راديونى، ەلەكتر جارىعىن، حانزادا گاملەتتى، شاما تەورياسىن، "بەمبي" ءفيلمىن جاساپ شىعاردى.
اقيقات بولمىستان قول ۇزگەن قيال قالاي تۇل بولسا، قيالسىز ادامنىڭ ويى دا جەمىسسىز، گۇل بولادى.
فرانسۋزدىڭ: "ۇلى ويلار جۇرەكتەن شىعادى" — دەگەن ناقىل ءسوزى بار. اسىلىندە، مۇنى ۇلى ويلار ادامنىڭ بۇكىل بولمىس-بىتىمىنەن شىعادى دەپ ايتقان دۇرىسىراك بولار ەدى. ءبىز مادەنيەت دەپ جۇرگەن نارسەنى تۋدىراتىن ورتا — مىنە، وسى جۇرەك، قيال مەن اقىل-وي.
ءبىراق ءتىپتى ءبىزدىڭ قۇدىرەتتى قيالىمىزدىڭ ءوزى كوز الدىنا ەلەستەتە المايتىن ءبىر نارسە بار. ول — قيالدىڭ، دەمەك ول ومىرگە اكەلگەن دۇنيەنىڭ ءبارىنىڭ جوعالىپ كەتۋى. ەگەر قيال قۇرىپ كەتسە، وندا ادام ادام بولۋدان قالادى.
قيال — تابيعاتتىڭ ۇلى سىيى. ول ادامنىڭ تابيعاتىنا اۋەلدەن سىڭدىرىلگەن نارسە.
جوعارىدا ايتىلعاندايىن، ول اقيقات بولمىسسىز ءومىر سۇرە المايدى. ول — ونىڭ ءنار قورەگى. ەكىنشى جاعىنان العاندا، قيال بەلگىلى مولشەردە ءجيى-جيى ءبىزدىڭ عۇمىرىمىزدىڭ اعىسىنا، ءبىزدىڭ ىستەرىمىز بەن ويىمىزعا، ادامدارمەن قارىم-قاتىناسىمىزعا اسەر ەتىپ وتىرادى.
بۇل تۋرالى پيساريەۆتىڭ جاقسى ايتقانىن ىلگەرىدە اتاپ ءوتتىم عوي. ەگەر ادام، دەگەن ەدى ول بولاشاقتى جارقىن دا دايەكتى سۋرەتتەرمەن كوز الدىنا ەلەستەتە المايتىن بولسا، ەگەر ادام ارمانداي المايتىن بولسا، وندا ونى سول بولاشاق ءۇشىن ءىس-قيمىل جاساۋعا، قاجىرلى كۇرەس جۇرگىزىپ، ءتىپتى سول ءۇشىن عۇمىرىن قۇربان ەتۋگە ەشتەڭە دە زورلاپ كوندىرە الماس ەدى.
كەزدەيسوقتا قالتاڭداعى باكىدەن
الىس ەلدىڭ توزاڭىن تاۋىپ العايسىڭ —
سول-اق ەكەن، الەم تاعى ءبىر ءتۇرلى بوپ،
ءتۇرلى-تۇستى تۇمانعا كەتەر ورانىپ!
بۇل — بلوكتان. ال باسقا ءبىر اقىن:
ءار شالشىقتا ءمۇحيتتىڭ ءيىسى بار،
ءاربىر تاستا قۇبا ءشول تىنىسى بار... —
دەپتى.
الىس ەلدەر توزاڭى مەن جولداعى تاس. كوپ جاعدايدا مىنە وسىنداي توزاڭ مەن تاستان قيالدىڭ قايتپاس قايسار جۇمىسى باستالادى. وسىعان بايلانىستى مەنىڭ ەسىمە ءبىر قارت يسپان يدالگوسىنىڭ — اقسۇيەك سەرىسىنىڭ تاريحى كەلىپ ءتۇستى.
بالكىم، بۇل يدالگو بۇرىن جاقسى كۇندەردى دە كورگەن شىعار، ءبىراق ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز كەزىندە، ول كاستيلياداعى مەكەن-جايىندا تاپشىلىقتا تۇرىپ جاتتى. مەكەن-جايى بەكىنىستىڭ كازەماتى — اباقتى سەكىلدى تۇنەرگەن تاس ءۇيى بار، ءبىر جاپىراق جەر بولاتىن — بۇل وعان اتا-بابالارىنان مۇرا بولىپ قالعان ەدى.
يدالگو جالعىز باستى-تۇعىن. ۇيىندە تەك كۇتۋشى كەمپىر عانا تۇراتىن. ول قاراپايىم تاعامنىڭ ءوزىن ازەر ازىرلەيتىن جانە و كەمپىر دۇنيەنىڭ ءبارىن دە ۇمىتىپ قالعان ەدى. ونىمەن سويلەسۋدىڭ ءوزى قيىن-تۇعىن.
يدالگو كۇنى بويى ۇشكىل تەرەزە الدىندا، كونەتوز كرەسلودا وتىرىپ الىپ، كىتاپتاردى وقيتىن. ءۇي تىنىشتىعىن تەك كىتاپ مۇقاباسى ءتۇبىنىڭ كەپكەن جەلىمىنىڭ سىتىرلاعانى عانا بۇزاتىن.
يدالگو وقتا-تەكتە تەرەزەگە قارايدى. سول ارادا تەك تەمىر ءتارىزدى قاپ-قارا بولىپ، قۋراپ قالعان اعاش قانا سيديىپ تۇراتىن، ال كوكجيەكتە كىسىنى جابىقتىراتىن قىرقالى تاۋ عانا سوزىلىپ جاتاتىن. يسپانيانىڭ بۇل ايماعى مۇلدە كوڭىلسىز قۇلازىعان قۇبا ءشول بولاتىن، ءبىراق وعان يدالگو ۇيرەنىپ كەتكەن ەدى.
الۋان ءتۇرلى رەنىشتى جاعدايعا ۇرىندىرۋى كامىل كىسى قاجىتاتىن ۇزاق ساياحاتتار جاساۋ ءۇشىن، ءوز ءۇيىن تاستاپ كەتەتىندەي، ول ونشا جاس ەمەس-تى. ەگەر كۇللى كورولدىكتە ونىڭ تۋىسقاندارى دا، دوس-جاراندارى جوق بولسا، ساياحات-ساپاردان نە پايدا!
يدالگونىڭ وتكەن عۇمىرى قانداي بولدى، ونى بىلەتىندەر تىم از ەدى. جۇرت ونىڭ ايەلى مەن سۇلۋ قىزى بولعان، ءبىراق ونىڭ ەكەۋى دە ءبىر جىلدا، ءبىر ايدا، اسقازان كۇيدىرگىسىنەن قايتىس بولادى. سودان بەرى قاراي ول ەسىگىن تارس بەكىتىپ العان ەدى، ۇيىنە ءتىپتى ءتۇننىڭ تۇسۋىنە نە جاۋىن-شاشىنعا ۇشىراعان كەزدەيسوق جولاۋشىلاردىڭ ءوزىن قينالىپ ازەر ەنگىزەتىن.
ءبىر كۇنى ءۇي ەسىگىن ۇستىندە قىلشىق ءجۇندى شەكپەنى بار، جەل-قۇزدان ءوڭى توتىعىپ كەتكەن ءبىر كىسى كەلىپ قاقتى. ول كارى ەسەگىن قارا اعاشقا بايلادى. وتى مازداعان وشاق باسىندا كەشكى اس ءىشىپ وتىرعاندا، ول يدالگوعا، — مادونناعا مىڭ العىس! — كولۋمب دەگەن قايداعى ءبىر يتالياننىڭ سوزىنە قىزىققان كورول بىرنەشە كاراۆەللانى باتىسقا جونەلتكەن ءقاۋىپتى ساپاردان امان-ەسەن ورالعانىن ايتادى.
ولار مۇحيت ارقىلى بىرنەشە اپتا بويى ءجۇزىپ بارا جاتقاندا سۋ پەرىسى — سيرەنانىڭ داۋسىن ەستيدى. ايەلدەر كولگىرسىگەن ۇنمەن وزدەرىن كاراۆەللاعا كوتەرىپ شىعارۋىن، سوسىن پالۋبا ۇستىندە جالاڭاش تاندەرىن بۇركەنشىك ءتارىزدى، وزدەرىنىڭ ۇزىن شاشتارىمەن جاۋىپ، جىلىنعىلارى كەلەتىنىن ايتىپ، جالىنادى.
كاپيتان سيرەنالاردىڭ ساۋالىنا جاۋاپ بەرمەڭدەر دەپ بۇيىرادى. ماتروستار بۇعان نارازىلىق بىلدىرەدى. ولار ماحابباتتى، ايەلدەردىڭ بۇلتىڭداعان شىمىر بوكسەلەرىن اڭساپ، ساعىنىپ جۇرگەن-دى.
اقىرىندا بۇنىڭ ءبارى ءساتسىز بۇلىكپەن بىتەدى. ولاردىڭ ءۇش باستاۋشىسىن كەمە دىڭگەگىنىڭ اشاسىنا سالبىراتىپ ىلە سالادى.
ولار ءارى قاراي جۇزە بەرەدى، جولاي ايدىنىن تەڭىز ءشوبى باسقان، ەل قۇلاعى ەستىمەگەن تەڭىزدى كورەدى. شوپ اراسىندا ۇلكەن-ۇلكەن كوك گۇلدەر شەشەك اتىپ تۇر ەكەن. ولار دۇعا-ناماز وقىپ، الگى تەڭىزدى اينالىپ وتە باستاعاندا، الدارىنان كەنەت جاڭا ءبىر جەر — بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن، تاڭعاجايىپ جەر كورىنەدى. ول ارانىڭ جاعالاۋىنان سوققان جەل ورمان-توعايدىڭ سۇيكىمدى شۋىلى مەن وسىمدىكتەردىڭ كىسى ەلىتەر جۇپار ءيىسىن جەتكىزەدى.
كاپيتان كوپىرشە ۇستىنە اتىپ شىعىپ، شپاگاسىن سۋىرىپ، ونى كوككە كوتەرەدى، سو ساتتە سۇڭگى ۇشىنان التىن وت جالت ەتە تۇسەدى، بۇل — ولاردىڭ اقىرىندا تاۋ-قىراتتارى اسىل تاستارعا، التىن مەن كۇمىسكە تولى ەلدى — ەلدورادونى تاپقانىنىڭ بەلگىسى بولاتىن.
يدالگو بۇ حيكايانى ءۇن-تۇنسىز وتىرىپ تىڭدايدى.
كەتكەلى تۇرعاندا، جولاۋشى داستارقان جايىپ، قوندىرعانى ءۇشىن، بىلعارى شيلانىنان قىزعىلت تەڭىز باقاشاناعىن الىپ، ونى قارت يدالگوعا سىيلايدى. بۇنى بولماشى نارسە دەپ تۇسىنگەن يدالگو ونى الىپ قالادى.
قوناق كىسى جونىنە كەتەدى، ال تۇندە كۇن كۇركىرەيدى. تاستاقتى جازىق ۇستىندە ناجاعايلار باياۋ جالتىلداپ، ءوشىپ جاتادى.
باقاشاناق قابىرشاعى ۇستەل ۇستىندە، يدالگونىڭ توسەگى قاسىندا جاتقان.
ول ويانىپ كەتىپ، جاي وتىنىڭ جالتىلداعان ساۋلەسىنەن قابىرشاقتى كوردى. ونىڭ تۇبىنەن مىرزا قىزعىلت نۇردان، كوبىك پەن اقشا بۇلتتان جارالعان سيقىرلى ءبىر ەلدى كوردى.
ناجاعاي ءوشىپ قالادى. يدالگو ونىڭ كەلەسى ءبىر جالت ەتكەنىن توسىپ، الگى ءبىر ەل سۋرەتىن قابىرشاق تۇبىنەن ءبىرىنشى رەتتەگىدەن دە انىعىراق كورەدى. ونىڭ تۇيەتايلى جاعالاۋىنان ايناداي جارقىلداپ، كوبىكتەنىپ، تەڭىزگە كەڭ كولەمدى ءبىر سارقىراما سۋلار قۇلاپ جاتىر ەكەن. بۇل نە ەدى؟ تەگى، وزەن شىعار. ول تىپتەن سول وزەندەردىڭ سالقىن لەبىن سەزگەندەي بولادى. ونىڭ بەت-اۋزىنا سۋ توزاڭى بۇركىلگەندەي ەدى.
ول ءوزىنىڭ بۇل تۇيسىگىن ءالى دە اشىلا قويماعان ۇيقىنىڭ اسەرى شىعار دەپ ويلادى دا ورنىنان تۇرىپ، كرەسلونى ۇستەلگە جاقىنداتىپ، قابىرشاققا قارسى وتىرىپ، جۇرەگىنىڭ الدەنەگە سوعىپ كەتكەنىن ءوزى دە تۇسىنبەي، سونىڭ ىشىندەگى ەلدى جاڭا ءبىر قىرىنان كورمەك بولىپ، قابىرشاق ۇستىنەن تونە بەردى. ءبىراق ناجاعاي ۋاقىت وتكەن سايىن سيرەك جارقىلدايتىن بولادى، ۇزاماي مۇلدە ءوشىپ قالادى.
يدالگو، وسىنىڭ ءبارى جانارىنىڭ جاڭساقتىعى شىعار، شىراق جاقسام، ونىڭ سامالاداي جارىعىندا قابىرشاق ىشىندە ەشقانداي ەلدىڭ جوقتىعىنا كوزىم جەتەر دەگەن ەسەپپەن شىراقتى جاعۋدان جۇرەكسىنەدى.
ول وسى كۇيىندە تاڭەرتەڭگە دەيىن وتىرادى. اتقان تاڭ ارايىندا قاراسا، قابىرشاقتىڭ ەشبىر ەرەكشىلىگى جوق سياقتى. الگى عاجايىپ جۇمباق ەل ءتۇن ىشىندە مىڭ شاقىرىمدىق شالعايعا شەگىنىپ كەتكەندەيىن، ونىڭ ارىرەكتەگى تۇكپىرىنەن بۇلدىراعان ءبىر كومەسكى ساۋلەدەن باسقا ەشتەمە دە بايقالمايدى.
تاپ سول كۇنى يدالگو مادريدكە اتتانادى، سوسىن ول كورولدىڭ الدىنا بارىپ، تىزەسىن بۇگىپ، بەيمالىم ءبىر ەلدى ىزدەۋ ءۇشىن، ءوز ەسەبىنەن كاراۆەللا جابدىقتاپ، باتىسقا ساپار شەگۋگە مارتەبەلى الدياردىڭ رۇقسات ەتىپ، بۇنى جومارت كوڭىلدەن جارىلقاۋىن وتىنەدى.
كورول بۇعان جىلى قاباق تانىتىپ، وعان رۇقسات بەرەدى. يدالگو كەتىپ قالعاننان كەيىن، ول ءوزىنىڭ جاقىن-جۋىقتارىنا:
— الگى يدالگونىڭ ەسالاڭ ەكەنى انىق! ول جالعىز عانا جاپىرايعان كاراۆەللامەن قانداي مۇراتقا جەتپەكشى؟ ءبىراق قۇداي تاعالا ەسۋاستاردىڭ دا جول ساپارىن دەمەيدى. بالكىم، وسى شال ءبىزدىڭ ءتاج-تاعىمىزعا جاڭا جەرلەردى قوساتىن شىعار، — دەيدى جادىراڭقى كوڭىلمەن.
يدالگو باتىسقا قاراي بىرنەشە اي بويى جۇزەدى. ول قارا سۋدى عانا ءىشىپ، استى ازداپ قانا جەيدى. جان تولقىنى ونى ناعىز قاتپا-قاراعا اينالدىرادى. سو باياعى سىيقىرلى ەلگە قۇنىعا بەرسەم، وعان ەشقاشان دا ءجۇزىپ جەتە الماسپىن دەپ، ول سو ەل تۋرالى مۇلدە ويلاماۋعا تىرىسادى. ال ەگەر ونى كورە قالاتىڭداي كۇن تۋسا، ول ءبىر كىسى جانىن جابدىقتىراتىن، ءشوبى ەگەۋدەي جالتاڭ جازىق بولىپ، ىزعىرعان جەل ونىڭ شاڭىن بۇرقىراتىپ، ايداپ جاتاتىن شىعار دەپ قاۋىپتەنەدى.
اعاشتان دوبالداۋ ەتىپ، قاشالىپ جاسالا سالىنعان مادوننا كاراۆەللانىڭ تۇمسىعىنا ورناتىلعان ەدى. ول كەمەنىڭ الدىندا تۋلاعان تولقىندا ىرعالىپ، تىنىمسىز ءجۇزىپ كەلەدى. ونىڭ بادىرايعان كوكشىل كوزى قاس قاقپاستان تەڭىزدىڭ الىس قيىرىنا قارايدى. شاشىنداعى وشە باستاعان التىنمەن اپتالعان بوياۋىنان، شەكپەنىندەگى وڭىپ كەتكەن قارا قوشقىل سىرىنان جىلتىراپ تەڭىز تامشى-توزاڭدارى كورىنەدى.
— ءبىزدى اپار سوعان! — سونداي ەلدىڭ بولماۋى مۇمكىن ەمەس. مەن ونى وڭىمدە دە، تۇسىمدە دە انىق كورەمىن — دەپ جالبارىنادى وعان يدالگو.
ءبىر كۇنى كەشكىلىك ماتروستار سۋدان ءبىر سىنعان بۇتاقتى تاۋىپ الادى. بۇل جەردىڭ جاقىندىعىن بىلدىرەتىن ەدى.
بۇتاقتىڭ، تۇيەقۇستىڭ قاۋىرسىنى سياقتى، ۇلكەن-ۇلكەن جاپىراقتارى بار ەكەن. جاپىراقتاردىڭ ءيىسى ءتاتتى، كىسىنى ءبىر ءتۇرلى تىڭايتىپ، سەيىلتەتىن سەكىلدى.
سو ءتۇنى كەمەدە ەشكىم دە كوز ىلمەيدى.
مىنە، اقىرىندا اعارىپ تاڭ اتاردا، تەڭىزدىڭ ءبىر شەتىنەن ەكىنشى شەتىنە دەيىن، ءار ءتۇستى تاۋ قىراتتارى سوزىلىپ جاتقان ءبىر ەلدىڭ بەينەسى اشىلا بەرەدى. سو ءبىر تاۋلاردان ءمولدىر سۋدى وزەندەر مۇحيتقا جوعارىدان تومەن قۇيىلىپ جاتىر ەكەن. جاسىل ورماندار ۇستىنەن كوڭىلدى قۇستار ءۇيىر-ۇيىر بولىپ ۇشىپ ءجۇر. جاپىراقتاردىڭ قالىڭدىعى سونداي، ولار ورمان ىشىنە كىرە الماي، ونىڭ ۇشار باسىندا اينالىپ ۇشاتىن ءتارىزدى.
جاعالاۋدان گۇلدەر مەن جەمىستەردىڭ كىسى ەلىتەر حوش ءيىسى اڭقىپ تۇر. وسىناۋ جۇپار ءيىستىڭ ءاربىر جۇتىمى كىسى كەۋدەسىنە ولمەس ءومىر ءنارىن قۇيىپ جاتقانداي.
ارايلانىپ كۇن شىعادى، سول-اق ەكەن، سارقىرامالاردان قۇلاعان سۋ توزاڭدارى شىمىلدىعىمەن قورشالعان ەل، قىرلى-قىرلى حرۋستال ىدىستارىنا شاعىلىسقان كۇن شۇعىلاسى قالاي قۇلپىرىپ-قۇبىلىپ شىعا كەلسە، تاپ سولاي سان ءتۇستى بوياۋمەن جاندانىپ شىعا كەلەدى.
اسپان مەن جارىقتىڭ تازا-پاك ءتاڭىرياسىنىڭ قالدىرىپ كەتكەن گاۋھار بەلدىگى تارىزدەنىپ، سول ەل دە جارقىراپ جاتادى.
يدالگو تىزەرلەپ وتىرا كەتىپ، دىرىلدەگەن قولىن بەيتانىس ەلگە قاراي سوزىپ جىبەرىپ، تەبىرەنە:
— جارىلقاۋشى جان يەم، ساعان مىڭ العىس ايتامىن. عۇمىرىمنىڭ سوڭعى ساتىندە سەن مەنى جاڭالىققا ىنتىزار ەتىپ قويدىڭ، مەنىڭ جان-جۇرەگىمدى ءتاڭىرىنىڭ مەيىرىم-شاپاعاتى تۇسكەن ەلدى كورۋگە اڭسارىمدى اۋدارىپ، ساعىندىرىپ قويدىڭ. ايتپەسە مەن ونى ەشقاشان دا تابا الماس ەدىم، ءسويتىپ مەن مۇقىل تاۋلاردىڭ بىركەلكى كورىنىسىنەن جانارىم جاسىپ، سوقىر بولىپ قالاتىن ەدىم. وسىناۋ باقىتتى جەردى مەن قىزىم فلورەنسيانىڭ اتىمەن اتاعىم كەلەدى، — دەپ ءتىل قاتادى.
جاعالاۋدان بەرى، كاراۆەللاعا قاراي، ونداعان كىشكەنە نۇرلى كەمپىرقوساقتار زۋلاپ كەلە جاتادى. سولاردان يدالگونىڭ باسى اينالىپ كەتەدى. ول كەمپىركوساقتاردى كۇن شۇعىلاسى سارقىرامالار كوبىگى — توزاڭىندا جالتىلداتىپ جاققان ەدى، ءبىراق ولار كەمەگە قاراي ەمەس، كەمە سولارعا قاراي جەدەلدەتىپ جاقىنداي بەرگەن ەدى.
دىڭگەكتەردەگى جەلكەندەر سالتاناتپەن گۋىلدەپ قويا بەرەدى جانە كوماندا بيىككە كوتەرگەن مەرەكەلى تۋلار ماز-مەيرام بولىپ، الاقاندارىن دۋىلداتا سوققان كىسىلەردەي، سارت-سۇرت ەتىپ جەلبىرەپ تۇرادى.
يدالگو دىمقىل دا جىلى پالۋبانىڭ ۇستىنە بەتىن باسا قۇلاپ تۇسەدى. ونىڭ ابدەن قاجىپ، دىڭكەلەگەن جۇرەگى كوك ءتاڭىرىسى سىيلاعان، بىرەۋ دە بولسا بىرەگەي ۇلى قۋانىشقا شىدامايدى. ول ءجانتاسىلىم ەتەدى.
كەيىنىرەك فلوريدا دەپ اتالعان ەد مىنە، تاپ وسىلاي اشىلعان ەدى.
بۇل اڭگىمەنى ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولا قويار ما ەكەن. دەگەنمەن دە ءومىر تۋدىرعان قيالدىڭ ءوزى كەيبىر كەزدەرى، ءومىردىڭ ءوزىن بيلەپ كەتەدى دەگەن ويدى انىقتاي ءتۇسۋ ءۇشىن، ونىڭ نەگىزگى تۇيىندەرىن بەلگىلەپ ءوتۋ كەرەك سياقتى.
يدالگونىڭ قيالىنا قوزعاۋ سالعان — ۇستىنە قىلشىق ءجۇندى پلاشش كيگەن كىسى. سول مينۋتتان باستاپ، كورى يدالگونى قيالى بيلەي باستايدى، ويتكەنى ول قابىرشاق تۇبىنەن تاڭعاجايىپ ەلدى كورگەن ەدى.
قيالدىڭ تاماشا قاسيەتتەرىنىڭ ءبىرى — ادامنىڭ وعان كادىمگىدەي سەنەتىنى بولىپ تابىلادى. وسى ءبىر سەنىم بولماسا، ول اقىل-ويدىڭ پايداسىز ويىنى، ەشبىر ءمان-ماعىناسى جوق بالا كالەيدوسكوپى بولىپ شىعار ەدى.
قيالعا ءدال وسىلاي سەنۋ كىسىگە قيالداعى نارسەنى ومىردەن ىزدەۋگە زورلاپ ۇمتىلدىراتىن دا، ونى ىسكە اسىرۋ جولىندا كۇرەسكە شىعاراتىن دا، كورى يدالگو سەكىلدى، قيالدىڭ شاقىرۋىنا اپاراتىن دا، اقىرىندا — قيالىنداعىنى اقيقات بولمىستا جاساتتىراتىن دا — سول كۇش بولىپ تابىلادى.
ءبىراق بارىنەن بۇرىن جانە بارىنەن دە كۇشتىرەك تۇردە، قيال كوركەم ونەرمەن، ادەبيەتپەن، پوەزيامەن بايلانىستى.
قيال كىسى جادىنا نەگىزدەلەدى، ال ادامنىڭ جادى — اقيقات بولمىستىڭ قۇبىلىستارىن نەگىزگە الادى. كىسى جادىنىڭ قورى — ول بەيبەرەكەت بىلىعىپ جاتقان بىردەڭە سياقتى ەمەس. دۇنيەدە اسسوسياسيا زاڭى دەگەن ءبىر زاڭ، ياعني لومونوسوۆ "ويلاۋ زاڭى" دەگەن ءبىر زاڭ بار، مىنە سول زاڭ وسىناۋ بىلىعىپ جاتقان ەستەلىكتەردىڭ ءبارىن ۇقساستىعىنا نە ۋاقىت پەن كەڭىستىكتە جاقىن-جۋىق جاتقانىنا قاراپ بولەدى — باسقاشا ايتقاندا، قورىتىندىلايدى جانە بىر-بىرىمەن بۋىنداسىپ جاتقان، ۇزىلمەيتىن تۇتاس شىنجىر ەتىپ، ءتۇزىپ شىعادى. بۇل اسسوسياسيا شىنجىرى — قيالدىڭ جول كورسەتەر ءجىبى.
اسسوسياسىنىڭ بايلىعى — جازۋشىنىڭ ىشكى دۇنيەسىنىڭ بايلىعى دەگەن ءسوز. وسىناۋ بايلىق بولسا، كەز كەلگەن وي مەن تاقىرىپ بىردەن تىرشىلىك بەلگىلەرىمەن جاندانىپ شىعا كەلەدى.
مينەرالدىق قاسيەتتەرى كۇشتى بۇلاقتار بولادى. سونداي بۇلاققا ءبىر بۇتاقتى نەمەسە شەگەنى، كورىنگەن نارسەنى سالساڭىز، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن، وعان اق كريستالداردىڭ مولىنان جابىسىپ قالاتىنى سونداي، ولار ناعىز كوركەمونەر تۋىندىلارىنا اينالادى. ءبىزدىڭ جادىمىزدىڭ بۇلاعىنا، اسسوسياسيانىڭ قاسيەتتى ورتاسىنا تۇسكەن ادامنىڭ وي-ساناسىندا دا، ماسەلەنكي، تاپ وسىنداي وزگەرىستەر بولادى. وي كوركەمونەر تۋىندىسىنا اينالادى.
اسسوسياسيانىڭ كەز كەلگەن مىسالىن الۋعا بولادى. سوندا ءبىر ەسكە ساقتايتىن نارسە، ءبىزدىڭ ءارقايسىسىمىزداعى اسسوسياسيالارىمىز ونىڭ عۇمىرىمەن، ومىربايانىمەن، ەستەلىكتەرىمەن بايلانىستى بولادى. سول سەبەپتى دە ءبىر ادامنىڭ اسسوسياسياسى باسقا بىرەۋگە مۇلدە بوتەن بولىپ كورىنۋى مۇمكىن ءبىر عانا ءسوز ءار ءتۇرلى ادامداردا ءار ءتۇرلى اسسوسياسيا تۋعىزۋى مۇمكىن. جازۋشىنىڭ ءىسى ءوز اسسوسياسيالارىن وقىرمانعا بەرۋ نە جۇرتتىڭ ايتاتىنىنداي ەتىپ، وعان جەتكىزىپ، سول وقىرمان كوڭىلىندە تاپ وسىنداي اسسوسياسيا تۋعىزۋ بولىپ تابىلادى.
لومونوسوۆ ءوزىنىڭ "ريتوريقاسىندا" اسسوسياسيا نىڭ ەڭ ءبىر قاراپايىم مىسالىن كەلتىرەدى. لومونوسوۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، اسسوسياسيالار دەگەنىمىز سىزگە "بەرىلگەن ءبىر زاتقا قوسا بەرىلەتىن جان-جۇرەكتىڭ سىيى جانە سونىمەن بايلانىسىپ جاتقان زاتتار تۋرالى ويلاۋ، مىسالى، اقىلىڭمەن كەمەنى كوز الدىڭا ەلەستەتىپ، سوعان قوسا ول جۇزەتىن تەڭىز تۋرالى ويلاۋ، تەڭىزبەن بىرگە — داۋىلدى، داۋىلمەن بىرگە — تولقىندى، تولقىنمەن بىرگە — جاعاداعى شۋدى، جاعالاۋمەن بىرگە تاستاردى جانە باسقالارىن ويلاۋ".
بۇنى "حرەستوماتيالىق" اسسوسياسيا دەپ اتاۋعا بولادى. كوبىنەسە اسسوسياسيالار بۇدان الدەقايدا كۇردەلى بولىپ كەلەدى.
ماسەلەن، سولاردىڭ بىرەۋى مىناداي:
مەن ءقازىر ريگا شىعاناعى جاعالاۋىنداعى قۇم توبەلەردەن قونىس تەپكەن شاعىن ۇيدە جازىپ وتىرمىن. كورشى بولمەدە ءبىر كوڭىلدى كىسى — لاتىش اقىنى ءوز ولەڭدەرىن وقىپ جاتىر. ول ۇستىنە قولدان توقىلعان قىزىل سۆيتەر كيگەن. ءداپ وسىنداي سۆيتەردى مەن باياعىدا، سوعىس كەزىندە، رەجيسسەر ەيزەنشتەيننىڭ ۇستىنەن كورگەن ەدىم. مەن ەينشتەيندى الماتىنىڭ كوشەسىنەن كوردىم. ول جاڭا عانا ساتىپ العان ءبىر بۋما كىتاپتى اكەلە جاتىر ەكەن. ونىڭ كىتاپتاردى تاڭداۋى ءبىر ءتۇرلى قىزىق ەكەن: "ۆولەيبول ويناۋعا جەتەكشى"، ورتا عاسىرلار تاريحى تۋرالى حرەستوماتيا، الگەبرا وقۋلىعى جانە نوۆيكوۆ-پريبويدىڭ "سۋسيماسى".
رەجيسسەر ءبارىن دە بىلۋگە ءتيىس. جانە سونىڭ ءبارىن كورسەتۋ تەسىلىن تابۋ كەرەك، — دەدى ەيزەنشتەين.
— ءتىپتى الگەبرا فورمۋلالارىنا دا ما؟ — دەدىم مەن.
— داۋسىز! — دەپ جاۋاپ قاتتى ەيزەنشتەين.
اقىن ۆلاديمير لۋگوۆسكوي سو كەزدەرى ۇلكەن ءبىر پوەمانى جازىپ جۇرگەن. ونىڭ ەيزەنشتەين تۋرالى "الماتى — تۇسكە ەنەتىن قالا" اتتى تاراۋى بولدى. پوەمادا ەيزەنشتەيننىڭ بولمەسىندە ءىلۋلى تۇرعان مەكسيكا ماسكاسى سيپاتتالعان ەدى. ول ونى ورتالىق امەريكاعا بارعان ساپارىنان الىپ كەلگەن بولاتىن.
امەريكانى جاۋلاپ الۋدىڭ بۇكىل تاريحى — ادام جاۋىزدىعىنىڭ تاريحى. "جاۋىزدىق" — تاريحي رومانعا قويىلاتىن جاقسى ات. ول شارت ەتكەن شاپالاق ءۇنى ءتارىزدى.
و، ات تابۋدىڭ ءار دايىمعى ازابىن ايتپاساڭىز دا بولادى.
تۋىندى اتىن ويلاپ تابۋ — ايرىقشا تالانت. بىزدە جاقسى جازعانىمەن، ءوز دۇنيەلەرىنە جاقسى ات قويا المايتىن ادامدار دا بار. بۇعان كەرىسىنشە جايتتار دا بولىپ جاتادى. سول سياقتى اڭگىمەنى كەلىستىرىپ ايتقانىمەن، ونى جامان ەتىپ جازاتىندارى دا بولادى. ولار جاي مىلجىڭداپ كەتەدى. ءبىر عانا وقيعانى تالاي رەت ايتقاننان كەيىن، ونى اۋىزشا اڭگىمەنىڭ ءبىتىم-بولمىسىنان مۇلدە باسقاشا ەتىپ، قايتادان جاڭاشا، قۇبىلتىپ جازۋ ءۇشىن، گوركييدىڭ تالانتى سياقتى، قايراتتى تالانت كەرەك! ال گوركيي اڭگىمەنى تامىلجىتىپ ايتار ەدى. شىنايى ءبىر تاريحتىڭ ول سو زاماتىڭدا ەگجەي-تەگجەيىنە دەيىن كەلىستىرىپ ايتاتىن. بەلگىلى ءبىر جايتتى قايتالاپ، جاڭارتىپ ايتقان سايىن، ونىڭ ەگجەي-تەگجەيى كوبەيىپ-كوركەيىپ، وزگەرىپ، بۇرىنعىسىنان قىزىعىراق بولىپ كەتەر ەدى. ونىڭ اۋىزشا اڭگىمەلەرى، شىن مانىندە، ناعىز تۋىندى بولاتىن. سول سەبەپتى دە ول ءوز اڭگىمەلەرىنىڭ راستىعىنا ءشۇبالانا قارايتىن، كەيبىر تاتىمسىز دا ءتاپتىش ادامدار اراسىنا تاپ بولسا، اشىقتان-اشىق زەرىگىپ سالا بەرەتىن. ونىڭ قاباعى سالىنىپ، ۇندەمەي قالاتىن، جانە ىشتەي: "وسىناۋ جارىق جالعاندا سىزدەرمەن قاتار ءومىر ءسۇرۋ كىسىنى جالىقتىرىپ جىبەرەدى ەكەن، جولداستار!" — دەپ وتىرعانداي كورىنەتىن.
انىق فاكتىلەر نەگىزىندە، اۋىزشا اڭگىمەلەردى كەلىستىرىپ ايتۋ قابىلەتى كوپتەگەن جازۋشىلاردا بولعان. ماسەلەن، مارك تۆەن. ۋاق-تۇيەك شىندىق جولىندا كۇرەسەتىن ءبىر سىنشى مارك تۆەندى وتىرىك ايتاسىڭ دەپ كىنالاپتى. مارك تۆەن وعان قاتتى ىزالانادى.
— ەگەر ءوزىڭىز ءتىپتى شىپ-شيكى وتىرىكتى دە ايتا المايتىن بولساڭىز، ونىڭ قالاي ايتىلاتىنىنان مۇلدە بەيحابار بولساڭىز، مەنىڭ وتىرىك ايتقانىمدى، نە ايتپاعانىمدى ءسىز قايدان بىلەسىز، — دەپتى وعان مارك تۆەن. — ءداپ وسىلاي باتىل ايتۋ ءۇشىن، كىسىنىڭ سول ىستەن باي تاجىريبەسى بولۋعا ءتيىس. ال سىزدە ول مۇلدە جوق قوي جانە بولۋعا دا ءتيىستى ەمەس. ءسىز بۇل سالادا نادانسىز دا قاراڭعىسىز".
ءيلفتىڭ مارك تۆەننىڭ وتانىنداعى ءبىر كىشكەنتاي قالادان توم سويەر مەن گەكلبەري فيننگە قويىلعان ەسكەرتكىشتى كورگەنىن ايتقانى بار. سول ەسكەرتكىشتە فينن ءولى مىسىقتى قۇيرىعىنان ۇستاپ تۇرعان كورىنەدى. راسىندا دا ادەبي كەيىپكەرلەرگە بىزدە دە ەسكەرتكىشتەر قويۋعا بولماي ما؟ مىسالى، دون-كيحوتقا نە گۋلليۆەرگە، پاۆەل كورچاگينگە، تاتيانا لاريناعا، تاراس بۋلباعا، پەر بەزۋحوۆقا، چەحوۆتىڭ ءۇش اپالى-سىڭلىلەرىنە، لەرمونتوۆتىڭ ماكسيم ماكسيمىچىنە، نەمەسە بەلاعا.
جوعارىدا جازىلعانداردىڭ ءبارى — اسسوسياسيالار تىزبەگى. ولاردىڭ ءتىزىمى شەكسىز دە بولا الادى. وسىناۋ اسسوسياسيانىڭ ءبىرىنشى جانە سوڭعى بۋىنىن — قىزىل سۆيتەر مەن بەلاعا ەسكەرتكىشتى قاتار قوياتىن بولساق، اسسوسياسيانىڭ بۇكىل تابيعي ءجۇرىسى ساندىراق بولىپ كورىنەر ەدى.
اسسوسياسيالار شىعارماشىلىقتا ۇدايى تىكەلەي كاتىسىپ وتىراتىن بولعاندىقتان دا مەن ول تۋرالى كوبىرەك ايتىپ كەتسەم كەرەك.
قيال جونىندەگى ۇزاق اڭگىمەدەن انىق كورىنەتىن ءبىر نارسە — قيالسىز ناعىز پروزا دا جانە پوەزيا دا بولمايدى.
اسىلىندە، قيال تۋرالى بارىنەن دە جاقسى ايتقان بەستۋجيەۆ- مارلينسكيي:
"بەرەكەسىزدىك — ناعىز بيىك جانە پوەتيكالىق تۋىندىنىڭ جارشىسى. مەيلى، بۇل تۇنەكتى تەك دانىشپان ويىنىڭ شۇعىلاسى عانا جارىپ ءوتسىن. وسى ۋاقىتقا دەيىن كۇشتەرى تەپە-تەڭ بولىپ، جاۋلاسىپ كەلگەن شاڭ-توزاڭدار ماحاببات پەن ۇيلەسىمنەن جاندانىپ، ەڭ قۋاتتى بىرەۋىنە اعىنداپ بارىپ قوسىلىپ، بىر-بىرىمەن سىندارلى بولىپ بوي تۇزەيدى دە، جالتىلداعان كريستالل رەتىندە تاۋلارعا اينالادى، تەڭىز بولىپ شالقيدى، سودان كەيىن تىرىلگەن كۇش-جىگەر ءوزىنىن الىپ يەروگليفتەرىمەن جاڭا دۇنيەنىڭ ماڭدايىن جازۋعا تولتىرادى".
ءتۇن كەلدى دە بىرتە-بىرتە جانىمنىڭ كۇش-جىگەرى ويانا باستادى — ونىڭ ءالى اتى دا جوق. ونى قالاي اتايمىز؟ قيال دەيمىز بە، فانتازيا، ادام ساناسىنىڭ اسا ۋاق تىنىس ساڭىلاۋلارىنا ءسىڭۋ دەيمىز بە، شابىت دەيمىز بە؟ جاننىڭ شادىمان شاتتىعى، الدە تىنىشتىق دەيمىز بە؟ قايعى نە قۋانىش دەيمىز بە؟ ونى كىم بىلەدى!
مەن شامدى وشىرەمىن، سوسىن ءتۇن جايىمەن بوزارا باستايدى. قاراڭعىلىق قار جارىعىن بويىنا سىڭىرۋگە كىرىسەدى. تەڭىز شىعاناعى مۇز قۇرساۋىندا. ول وراسان زور كۇڭگىرت اينا سياقتى، قاراڭعى تۇنگە جارىعىن سەبەزدەتە توگەدى دە، ونى الاكوبەڭ اپاق-ساپاققا اينالدىرادى.
بالتىق قاراعايلارىنىڭ ۇشارباستارى قاراۋىتىپ كورىنىپ تۇر. گۋىلدەگەن ءۇنى ءبىرقالىپتى سارىنمەن كۇشەيە ءتۇسىپ، شالعايدا ەلەكتر پويىزدارى ءوتىپ جاتىر. سوسىن تاعى دا تىنىشتىق ورنايدى، ونىڭ تامىلجىپ تۇرعانى سونداي، تەرەزە سىرتىڭداعى قىلقاننىڭ بولماشى سىبدىرلاعانى جانە تۇسىنىكسىز بىردەڭەنىڭ باسەڭ پىتىرلاعانى انىق ەستىلەدى. ول جۇلدىزداردىڭ جىلتىلداۋىمەن سايكەس كەلەدى. بالكىم، بۇل سولاردان سۋسىپ ءتۇسىپ، ابايلاپ قانا پىتىرلاپ، اۋەزدەتىپ جاتقان بوزقىراۋ شىعار.
ءۇي قاڭىراپ تۇر. مەن جالعىزبىن. قاسىمدا — جۇزدەگەن شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتقان تەڭىز. قۇم توبەلەردىڭ ار جاعى جايىلىپ جاتقان كەڭ ساز تابان مەن الاسا ورماندار... جانىمدا ءتىرى جان جوق. ءبىراق شامدى جاعىپ، ۇستەلگە وتىرىپ، بىردەمەنى جازا باستاسام بولعانى، جالعىزدىقتى سەزىنۋىڭ جوعالىپ كەتەدى. مەن جالعىز ەمەسپىن. وسىناۋ تار بولمەدەن مەن مىڭداعان ادامدارمەن، بارشا الەممەن سويلەسە الامىن. مەن ولارعا تالاي-تالاي تاريحتى ايتىپ، كۇلدىرە دە، قامىقتىرا دا الامىن، ولاردى ويلاندىرىپ، اشۋ-ىزاسىن، سۇيىسپەنشىلىگى مەن قايعىعا ورتاقتاسۋ سەزىمدەرىن تۋدىرىپ، ولاردى جەتەك سياقتى، قولدارىنان ۇستاپ، ومىر-تىرشىلىككە ەرتىپ تە كەتە الامىن. ول وسى ارادا، وسى تورت قابىرعانىڭ ىشىندە جاسالعان، ءبىراق بۇكىل الەمگە جايىلىپ كەتە بەرەدى.
ولاردى تاڭ شاپاعىن قارسى الۋعا قولدارىنان جەتەلەپ جۇرە بەرەمىن. ول كەلمەي تۇرا المايدى. ول، ءقازىردىڭ وزىندە، شىعىستا ءتۇننىڭ قارا شىمىلدىعىنىڭ ەتەگىن ءبىراز ءتۇرىپ، اسپاننىڭ الىس جيەگىن كورىنەر-كورىنبەستەي ەتىپ كوگىس جارىعىمەن ساۋلەلەندىرە باستادى.
ازىرشە مەن ءوزىمنىڭ نە تۋرالى جازارىمدى دا بىلمەيمىن. قايداعى ءبىر وي-پىكىر مەنىڭ اقىل-سانامدى، جۇرەگىمدى، بۇكىل بولمىسىمدى تولتىرىپ تۇرعان نارسەنى، تەبىرەنىس-تولقىن رەتىندە، باسقالارعا بەرۋ تىلەگى رەتىندە، ءون بويىمدى كەرنەپ تۇرعانداي. سول وي-پىكىر كەۋدەمدە ءوز تىرشىلىگىمەن ءجۇرىپ-تۇرىپ جاتىر، ءبىراق ول قايدا بارىپ قۇيادى، ءوزىن مىنا كەڭ دۇنيەگە ءبىلدىرۋى ءۇشىن، قانداي جولداردى تابادى — ول ءالى مەنىڭ وزىمە دە بەيمالىم. ءبىراق كىم ءۇشىن جازاتىنىمدى بىلەمىن. مەن ءالى بۇكىل الەممەن سويلەسەمىن. بۇكىل الەم دەگەن ۇعىمدى كوز الدىڭا، كورەتىندەي ەتىپ، ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن، ءتىپتى مۇمكىن ەمەس دەۋگە دە بولادى.
ءاماندا كوكەيىڭدە جۇرەتىن ءبىر ادام تۋرالى ويلايسىڭ، ماسەلەنكي، سوناۋ ءبىر كەزدەرى مەنى قارسى الۋ ءۇشىن، كوكوراي شالعىنداردى باسىپ ءوتىپ، قاتتى جۇگىرىستەن ەكى يىنىنەن دەمالعان كۇيى، كوزى جايناپ، قاسىما جەتىپ كەلىپ، مەنى شىنتاعىمنان ۇستاپ الىپ، مىنا تومەندەگىدەي اياۋلى سوزدەردى ايتۋعا اسىققان كىشكەنتاي ءبىر قىز تۋرالى جازارمىن دەپ ويلايسىڭ:
— مەن ءسىزدى وسى ارادا باياعىدان بەرى كۇتىپ ءجۇرمىن. ءتىپتى گۇلدەردىڭ تۇتاس ءبىر باۋىن دا بۋىپ قويدىم، بۇعان قوسا "ەۆگەنيي ونەگيننىڭ" ەكىنشى تاراۋىن جاتقا توعىز رەت وقىدىم. جانە ۇيدەگىلەردىڭ ءبارى ءسىزدى سارعايا كۇتىپ وتىر، ويتكەنى جالعىز ءوزىمىز ابدەن جالىعىپ كەتتىك. ءقازىر ءسىز كەلىسىمەن، ءبىزدىڭ بارىمىزگە، كود جاعاسىندا وزىڭىزگە نە بولعانىن، نە قويعانىن ايتىپ بەرەسىز، جانە بىزگە راقىم ەتىپ، قىزىق بىردەڭەنى ويلاپ تابىڭىز. الدە جوق، ويدان شىعارماي-اق قويىڭىز، ودان دا نە بولعانىن تۇگەلدەي ايتىڭىز، ويتكەنى شالعىن اراسىنىڭ ادەمىلىگى سونداي، يتمۇرىن ەكىنشى رەت گۇلدەپ، شەشەك اتتى! جالپى العاندا، وندا ءبارى دە تاماشا!
مۇمكىن، عۇمىرى مەنىڭ عۇمىرىممەن ۇزاق جىلدار بويى بىرگە كورىسكەن اۋىرتپالىقتار، قۋانىش پەن نازىك سەزىم ارقىلى تىعىز بايلانىسىپ كەتكەن ايەل ءۇشىن جازارمىن، ويتكەنى ەندى بىزگە ەشتەڭە دە ءقاۋىپتى ەمەس.
ءبىراق قورىتا كەلگەندە ايتارىم، مەن، ءوزىمنىڭ جازعاندارىمدى وقىعىسى كەلەتىن ەل-جۇرتقا بولا جازىپ كەلەمىن عوي.
مەن ءالى نە تۋرالى جازاتىنىمدى بىلمەيمىن. مۇمكىن، بۇل مەنىڭ كوپ نارسەنى ايتقىم كەلەتىنىنەن دە شىعار، ازىرشە مەن كوپتەگەن ويلار ىشىنەن، قالعاندارىن وزىنە ماگنيتشە تارتىپ الىپ، حيكاياتىمنىڭ شەت-شەگىنە جۇيەلى تۇردە جاتقىزاتىن بىرەگەي ويدى ءالى تاڭداپ الا الماي ءجۇرمىن.
بۇل جاعدايات جازاتىن كىسىلەردىڭ بارىنە دە تانىس.
"اقىندار، — دەگەن ەدى تۋرگەنيەۆ، — شابىت تۋرالى بەكەر، بوسقا ايتىپ جۇرگەن جوق. البەتتە، مۋزا وليمپتەن تومەن تۇسپەيدى جانە ولارعا دايار ءاندى اكەلىپ بەرمەيدى، ءبىراق ولاردا شابىتقا ۇقسايتىن ايرىقشا ءبىر كوڭىل كۇيى بولادى. فەتتىڭ، جۇرت جاعالاي كۇلگەن، ولەڭىندە ول نەندەي ايتارىن ءوزى دە بىلمەيتىنىن، ءبىراق سونىڭ "ءپىسىپ كەلە جاتقانىن" ايتاتىنى، سول كوڭىل كۇيىن كەرەمەتتەي بىلدىرەدى عوي. جازۋدى تىلەيتىن مينۋتتار كەلگەنىن سەزەسىڭ، ءبىراق نەنى جازاتىنىڭدى دالمە-دال بىلمەيسىڭ، سەزەسىڭ دە تۇيسىنەسىڭ. مۇنداي كوڭىل كۇيىن اقىندار "قۇدايدىڭ جاقىن كەلۋى" دەپ اتايدى. سول مينۋتتار سۋرەتكەردىڭ كورەتىن بىردەن-بىر راقات — قىزىعى. ەگەر ولارى بولماسا، ەشكىم دە جازا الماس ەدى. كەيىنىرەك، باسىڭا ۇيقى-تۇيقى بولىپ جۇرگەن ويلارىڭنىڭ ءبارىن رەتكە كەلتىرىپ، سونى قاعاز بەتىنە بايانداۋعا تۋرا كەلگەن كەزدە، — تەك سول ارادا عانا ازاپتانۋىڭ باستالادى".
ءتۇن ورتاسىندا كەنەتتەن ءبىر دىبىس پايدا بولادى. بۇل الىستاعى پاروحود گۋدوگى. ول مۇندا، مۇز اراسىنا قايدان كەلگەن؟
كەشە ريگا گازەتى شىعاناققا لەنينگرادتان مۇزجارعىش شىققانىن جازعان. تەگى، بۇل سو مۇزجارعىشتىڭ گۋدوگى بولار.
كۇتپەگەن جەردەن مۋزجارعىشتاردىڭ بىرەۋىنىڭ شتۋرمانى ايتقان اڭگىمە ەسىمە ءتۇستى، فينن شىعاناعىن جارىپ ءوتىپ بارا جاتقاندا، ول مۇز ۇستىندە قاتىپ قالعان قاراپايىم دالا گۇلدەرىنىڭ ءبىر قۇشاعىن كورەدى. ونىڭ ۇستىنە كار ۇلپاسى سەبىلىپ قالىپتى. ونى سول اراعا، مۇز شولىنە كىم قالدىرىپ كەتتى ەكەن؟ شاماسى، ونى العاشقى جۇقا مۇزدى جارىپ كەلە جاتقان قايداعى ءبىر پارحودتان الدە كىم ءتۇسىرىپ العان بولۋعا ءتيىس.
سونىمەن ءبىر بەينە پايدا بولدى. تۇسىنىكسىز كۇشپەن ول سەنى ءالى كومەسكى ءبىر ەرتەككە قاراي جەتەلەي جونەلەدى.
سو ءبىر قاتىپ قالعان گۇلدەردىڭ جۇمباعىن شەشۋ كەرەك. ونى شەشۋگە ءبارى دە قاتىسادى. سو گۇلدەردى كورگەندەردىڭ ءبارىنىڭ ول جونىندە وي-پىكىرلەرى بار.
سو گۇلدەردى كورمەسەم دە، ول تۋرالى مەنىڭ دە ءبىر ويىم بار. بۇل — باياعى مەنىڭ الدىمنان قارسى الۋعا جۇگىرىپ شىققان قىزدىڭ شالعىننان جيناعان گ ۇلى ەمەس پە ەكەن؟ تەگى، بۇل سو گۇلدەر بولۋى كەرەك. ءبىراق ولار مۇز ۇستىنە قالاي تاپ بولعان؟ بۇنداي وقيعا تەك ەشبىر ۋاقىتتا دا، كەڭىستىكتە دە، بوگەت اتاۋلىنى بىلمەيتىن ەرتەكتە عانا بولۋعا ءتيىس ەدى.
وسى ارادا مەنىڭ باسىما گۇلدەرگە دەگەن مۇلدە ايرىقشا، تازا ايەلدىك كوزقاراس تۋرالى ءبىر وي كەلە قالعانى. ول ءبىزدىڭ ەركەكتىك كوزقاراسىمىزدان وزگەشە. ءبىز ءۇشىن گۇلدەر — تەك اشەكەي عانا. ايەلدەر ءۇشىن ولار ءتىرى جاندىكتەر، جانە بىزدەر سياقتى، ەرەسەك تە ىسكەر ادامدار جاناي ءوتىپ بارا جاتىپ، بايقاپ قالىپ، ولارعا جوعارىدان تومەن مەنسىنبەي قارايتىن، تۇتاس ءبىر الەمنىڭ قوناقتارى سياقتى.
تاڭ شاپاعىنىڭ سونشالىقتى تەز جارقىراپ كەتەتىنى قانداي وكىنىشتى. كۇندىزگى جارىق وسىناۋ ويلداردى زاماتىڭدا قۋالاپ تاستاپ، بايسالدى كىسىلەر الدىندا ونى كۇلكىلى بار جايتقا اينالدىرىپ جىبەرۋى عاجاپ ەمەس.
كوپتەگەن ەرتەكتەر، ۇلۋ سياقتى، كۇن جارىعىن جاقتىرماي ءبۇرىسىپ، ءوز قابىرشاعىنا جاسىرىنادى.
ءيا، ءبىراق — ءالى دە بولسا بۇلدىر تۇماندا — ەرتەك تۋادى. جالعاننىڭ جارىعىندا پايدا بولعاننان كەيىن، ەرتەكتى، اڭگىمەنى، حيكاياتتى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس دەۋگە دە بولادى. بۇل ءتىرى جاندىكتى ولتىرگەنمەن بىردەي. ولار ءبىزدىڭ وي-سانامىزدا ءوز بەتىمەن گۇلدەي باستايتىن سەكىلدى.
اقىرىندا ەرتەكتىڭ قاعاز جۇزىنە جاتاتىن ءساتى كەلىپ جەتەدى. ءشوپتىڭ ءالسىز ءيىسىن سوزبەن جەتكىزۋ قالاي قيىن بولسا، كوبىنە-كوپ ونى جازۋ تاپ سولاي قيىن بولادى. ەرتەكتىڭ تىسىن جاۋىپ جاتاتىن قايمىجىقتاي توزاڭدى ۇشىرىپ جىبەرمەۋى ءۇشىن، ونى دەمىڭدى ىشىڭە تارتا وتىرىپ، جازۋىڭ كەرەك. جانە ونى جەدەلدەتە جازاسىڭ، ويتكەنى جارىقتىڭ، كولەڭكە مەن كەيبىر جەكە سۋرەتتەردىڭ جىلت ەتىپ كورىنىپ وتە شىعۋىنىڭ ءوزى جەدەل دە جەڭىل بولادى. كەشىگۋگە بولمايدى، قيال زاۋلاۋىنان قالىپ قويۋعا بولمايدى.
ەرتەك اياقتالادى. ەندى سول ەرتەك ۇدايى مەكەندەيتىن باياعى ءبىر جاۋدىرەگەن جايناڭ كوزگە تاعى ءبىر رەت العىس سەزىمىمەن قاراعىڭ كەلەدى.
اۋدارعان ءابىلمىجىن جۇمابايەۆ
You Might Also Like
-
كومپوزيتور ەدۆارد گريگ سو ءبىر كۇزدى بەرگەن ماڭىنداعى ورماندا وتكىزىپ ءجۇر ەدى.
