باقىتتى سەميا
سىزدەگى جاپىراقتىڭ ەڭ ۇلكەنى، ارينە، تۇيەجاپىراق: الدىڭا بايلاپ الساڭ بەلدەمشە، جاڭبىردا باسىڭا جامىلساڭ قولشاتىر. تۇيە جاپىراقتىڭ اتى زاتىنا ساي، سونداي ۇلكەن! ول جالعاندا جالعىز-جارىم وسكەن ەمەس. ۇدايى بىرەۋى بار جەردە كوپ كەزدەسەدى، ءتىپتى ايتىپ جەتكىزگىسىز مول مولشەردە. جانە وسى مولشىلىق تۇگەلىمەن ۇلۋلاردىڭ تاماعى. ال ەندى ول اق، ۇلكەن ۇلۋلاردىڭ ءوزىن ەرتەرەكتە مارتەبەلى مىرزالار جەيتىن؛ ۇلۋدان تاعام ازىرلەنىپ، ونى جەپ وتىرعان يگى جاقسىلار: «شىركىن، قانداي ءتاتتى»، دەۋدى ۇمىتپايتىن. ولار، شىنىندا دا، ونى وتە ءتاتتى ەكەن دەپ ويلاسا كەرەك. ءسويتىپ وسىناۋ ۇلكەن اق ۇلۋلار تۇيەجاپىراقتى جەپ، سودان سوڭ عانا تۇيەجاپىراق تۇقىمىن شاشاتىن.
باياعىدان بەرى ۇلۋ جەمەگەن، سول سەبەپتى ولاردىڭ ءبارى تەگىس قىرىلىپ قالعان ءبىر ەسكى شونجاردىڭ مەكەن-جايى بولاتىن. ال تۇيەجاپىراق قۇرىپ كەتكەن جوق؛ ول جايقالىپ وسە بەردى، وسە بەردى ونىڭ وسىپ-ونۋىنە ەشتەڭە دە توسقاۋىل بولا العان جوق. كۇللى اللەيالار، كۇللى جۇيەكتەر تۇيەجاپىراققا تولىپ كەتتى دە، باقتىڭ ءوزى، شىندىعىندا، ب ا ق ەمەس تۇيەجاپىراقتى ورمان سياقتى بولىپ كەتتى؛ اراگىدىك الما نە قارا ورىك اعاشى كەزدەسىپ قالماسا، بۇل جەردە بۇرىندارى ب ا ق بولعانىن ەشكىم سەزبەس تە ەدى. مىنە، ناق وسى تۇيەجاپىراقتى ورماندا اسارىن اساپ، جاسارىن جاساپ ۇلگەرگەن ەرلى-زايىپتى سوڭعى ۇلۋ مەكەندەيتىن.
جاس شامالارى ولاردىڭ وزدەرىنە دە بەيمالىم بولاتىن، الايدا ىلگەرىرەكتە وزدەرىنىڭ قيساپسىز كوپ بولعاندارىن، تىكەلەي ەجەلگى شەتەل تۇقىمىنان تارايتىندارىن، وسىناۋ ورمان تەگىسىمەن سولارعا جانە سولاردىڭ تۋىس-تۋعاندارىنا ارنالىپ وتىرعىزىلعاندىعىن مىقتاپ ەسىندە ساقتاپتى. قارتايعان ۇلۋلار ءوز ورماندارىنان تىسقارى جەرگە بىردە-بىر مارتە شىقپاپتى، ايتسە دە «شونجاردىڭ مەكەن-جايى» دەپ اتالاتىن ءبىر نارسەنىڭ بار ەكەندىگىن ءبىلۋشى ەدى؛ وندا ۇلۋدى قارايىپ كەتكەنشە پىسىرەدى، سودان كەيىن كۇمىس تاباققا سالادى ەكەن. ودان كەيىن نە بولاتىنىن ولار بىلمەيتىن. ولار ءپىسۋدىڭ جانە كۇمىس تاباققا جاتۋدىڭ ءمانىسى نەدە ەكەندىگىن بىلمەيتىن جانە ءتىپتى كوز الدارىنا ەلەستەتە دە المايتىن؛ تەك مۇنىڭ تاماشا، ەڭ باستىسى اقسۇيەكتىككە ءتان ەكەندىگىن عانا بىلەتىن! ساراتان قوڭىز دا، قۇرباقا دا، جاۋىن قۇرتى دا ولار ساۋال بەرگەندەردىڭ بىرەۋى دە بۇل تۋرالى جارىتىمدى ەشتەڭە ايتا الماعان: ويتكەنى ولاردىڭ ەشقايسىسى دا قۋىرىلىپ كۇمىس تاباققا جاتۋدىڭ جاعدايىنان بەيحابار-تىن!
ال ولاردىڭ وزدەرىنە كەلەر بولساق، وندا ۇلۋلار وزدەرىنىڭ قارتايعان اق ۇلۋ ەكەندەرىن، جارىق دۇنيەدەگى ەڭ اسىل اقسۇيەكتەر ەكەندەرىن، بۇكىل ورمان سولار ءۇشىن عانا ءوسىپ جاتقاندىعىن، ال مەكەن-جاي بولسا تەك قانا ولاردىڭ ءپىسىرىلىپ، كۇمىس تاباققا سالىنۋى ءۇشىن تۇرعاندىعىن ۇلۋلار وتە جاقسى ءبىلۋشى ەدى.
ۇلۋلار ۋ-شۋسىز، تىپ-تىنىش جانە باقىتتى عۇمىر كەشىپ جاتتى. ءوز پەرزەنتتەرى بولماعان سوڭ ولار قاراپايىم ۇلۋدىڭ بالاسىن اسىراپ العان ەدى. اسىراندى بالا ءتىپتى دە ەر جەتىپ، ەسەيۋگە اسىعار ەمەس ول ويتكەنى قاراپايىم، قاتارداعى تۇقىمنان تۋعان-تىن، دەگەنمەن قاريالارعا، اسىرەسە انا ۇلۋعا ول كۇن ساناپ ەر جەتىپ كەلە جاتقانداي بوپ كورىنەتىن. ول اكە ۇلۋدان ەگەر مۇنى بايقاماسا ۇلۋدىڭ قاباعىن ساۋىتىن سيپاپ كورۋدى ءوتىندى! پاپاسى سيپاپ كورگەن سوڭ، ماماسىنىڭ پىكىرىنە قوسىلدى.
بىردە جاڭبىر سەلدەتە كۇيىپ تۇرعان.
— تۇيەجاپىراقتى داعارا تارتقانداي تومپەشتەۋىن قاراي گور! – دەدى اكە ۇلۋ.
— تامشىلارى قالاي ءىرى ەدى! – دەدى انا سۇلۋ. انە، ساباعىن بويلاپ تومەن قاراي اعىپ بارادى! بۇل جەردىڭ دىمقىل بولاتىنىن ءوز كوزىڭمەن كورەرسىڭ ءالى! ءبىزدىڭ دە، بالامىزدىڭ دا باسپاناسىنىڭ مىقتىلىعى قانداي قۋانىشتى دەسەڭىزشى! جو-جوق، نە دەسەڭ، و دە، بۇل جارىق دۇنيەدە باسقالارعا قاراعاندا بىزگە تيگەن ۇلەس مولىراق.
بۇل جونىنەن الەمدە بىزبەن تەڭەسەر ەشتەڭە جوقتىعىن ءقازىر ءبىلىپ وتىرمىز. دۇنيە ەسىگىن اشقان كۇننەن بەرى باسىبايلى باسپانامىز بار. بىزگە ارنالىپ تۇتاس ءبىر تۇيەجاپىراق ورمانى ءوسىپ تۇر. ال ەندى ونىڭ و شەتى مەن بۇل شەتىنىڭ ارا قاشىقتىعى قانشا، ودان كەيىن نە بار ەكەندىگىن بىلسەك دەپ ەدىك.
— دىم جوق! – دەدى اكە ۇلۋ. باسقا جەردە بۇل جەردەن ارتىق دانەمە دە جوق، باسقانى قايدام ءوز باسىم وسىدان ارتىقتى ىزدەپ اۋرەلەنبەيمىن.
— ال مەنىڭ، – دەدى انا ۇلۋ، مەكەن-جايعا تاپ بولىپ، ءپىسىرىلىپ، كۇمىس تاباقتا جاتقىم-اق كەلەدى. ءبىزدىڭ بۇكىل ءۇرىم-بۇتاعىمىز وسىنداي قۇرمەتكە بولەنىپ كەلگەن جانە مۇنىڭ وزىندە زور ءمان بارلىعىنا كۇمانىڭ بولماسىن.
— ءسىرا، مەكەن-جاي باياعىدا بۇزىلعان بولار، – دەدى اكە ۇلۋ، ءيا بولماسا ونى تۇگەلدەي تۇيەجاپىراق باسىپ كەتكەن شىعار. ولاي بولعان جاعدايدا ادامداردىڭ ودان سىتىلىپ سىرتقا شىعا الماي قالۋى كادىك. ال، تەگى، وسى اسىعىستىقتىڭ قاجەتى قانشا؟ وسى سەن عۇمىر باقي اسىعاسىڭ دا جۇرەسىڭ. ۇلىمىزدىڭ سوڭىنان قالماي ىلەسەرىن دە ەلەمەيسىڭ، ەن بولماسا. ونىڭ وسىمدىك ساباعىمەن جوعارى ورمەلەگەنىنە دە، مىنە، ءۇشىنشى كۇن؛ كوز قىرىڭدى سالساڭ بولدى، باسىن اينالا جونەلەدى.
— وعان ۇرىسپاي-اق قويشى! – دەدى انا ۇلۋ. ول جىلجىعاندا سونداي ساق. ول بىزگە، بالكىم، الدانىش بولار. ال ءبىز سەكىلدى قارتتارعا ودان وزگە ءومىردىڭ ءمانىسى دە جوق قوي. تەك سەن وعان قالىڭدىقتى قايدان تاۋىپ بەرەتىنىمىزدى ويلاستىردىڭ با؟ سەنىڭشە ارىرەكتەن، تۇيەجاپىراق اراسىنان، بىزبەن تۋىستاس بىرەۋ-مىرەۋ جولىقپاس پا ەكەن؟
— ارينە، ۇي-كۇيى جوق قارا ۇلۋلار بار، – دەدى اكە ۇلۋ، الايدا ول قارا حالىق قوي! ونىڭ ۇستىنە ولاردى كوبىرەك ويلاندىراتىن ءوز جايلارى عانا. دەگەنمەن بۇل ءىستى قۇمىرسقالارعا تاپسىرسا دا بولادى: ولار شارۋا جايىمەن ءاردايىم ارى-بەرى جوسىلادى دا جۇرەدى، ءبىزدىڭ ۇلىمىزدى ۇيلەندىرەتىن ايەلدى قايدان ىزدەۋگە بولاتىنىن ايتىپ بەرەرى اقيقات.
— بارىنەن اسقان ءبىر سۇلۋدى بىلەمىز، بىلەمىز! – دەپ قۇمىرسقالار جامىراي جونەلدى. ءبىراق ونىڭ ءسىزدىڭ بوساعانى اتتاي قويۋى ەكىتالاي، ويتكەنى ول حانشا عوي!
— ودان كەلەتىن بالە جوق! – دەدى قاريالار. ال ءوزى ونىڭ ءۇيى بار ما ەكەن؟
— اناۋ-مىناۋ ەمەس، كەڭ سارايى بار! – دەدى قۇمىرسقالار. جەتپىس ەسىكتى تاڭعاجايىپ يلەۋ ول!
— باس ءيىپ العىسىمىزدى ايتامىز! – دەدى انا ۇلۋ. ۇلىمىزدىڭ كىرىپتار بوپ يلەۋگە كىرۋى ۇيات شىعار! ەگەر سەندەردىڭ نازارلارىڭا ىلىككەن دۇرىس بىرەۋ بولماسا، وندا ءبىز بۇل ءىستى ماسالارعا تاپسىرامىز: ولار جاڭبىردا دا، كۇن اشىقتا دا ۇشا بەرەدى جانە تۇيەجاپىراقتى ورماندى قوس قاناتىنداي بىلەدى.
— بىزدە ءسىزدىڭ ۇلىڭىزعا لايىق قالىڭدىق بار! – دەدى ماسالار ماسايراپ. وسى تۇستان ءجۇز قادامداي جەردە قارلىعاش بۇتاسىنداعى ءوز ۇيىندە ءبىر كىشكەنتاي ۇلۋ وتىر. ول جاپادان-جالعىز تۇرادى جانە ءوزى دە تۋرا تۇرمىسقا شىعاتىن جاستا. بار بولعانى وسى جەردەن ءجۇز قادامداي قاشىقتىقتا عانا.
— ولاي بولسا ول ۇلىمىزعا جەدەل جەتسىن! – دەدى قاريالار. ۇلىمىزدىڭ تۇراق-مەكەنى تۇتاس ءبىر تۇيەجاپىراق ورمان، ال ونىڭ مەنشىگى نەبارى جالعىز ءتۇپ بۇتا ەكەن!
قالىڭدىق ۇلۋعا كىسى جىبەرىلدى. سودان ول جولعا شىعىپ، تۇيەجاپىراققا امان-ساۋ كۇيدە ساياحاتتىڭ سەگىزىنشى كۇنى جەتتى. تۇقىم تازالىعىنىڭ ءمانىسى، مىنە، وسىندا جاتىر.
ۇيلەنۋ تويى تاماشا ءوتتى. التى جارىق قوڭىز كۇشتەرى جەتكەنشە شامىن جاعىپ باقتى. جالپى ۇيلەنۋ تويى تىنىش ءوتتى، ويتكەنى قاريالار ۋ-شۋدى جاقتىرمايتىن. ونىڭ ەسەسىنە انا ۇلۋ ۇلاعاتتى ءسوز سويلەدى. اكەسىنىڭ تولقىعانى سونداي، ءتىپتى جۇمعان اۋزىن اشقان جوق! مىنە، ءسويتىپ قاريالار كۇللى تۇيەجاپىراق ورماندى جاستاردىڭ ەنشىسىنە بەرسىن. بەرىپ تۇرىپ، وزدەرى عۇمىر بويى ايتىپ كەلە جاتقانداي، جارىق دۇنيەدە بۇل ورماننان ارتىق ەش نارسەنىڭ جوقتىعىن جانە ەگەر جاس جۇبايلار ادال، ىزگى ءومىر كەشسە، تۇقىم جايسا، وندا ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، وزدەرىنىڭ نە بولماسا بالالارىنىڭ مەكەن-جايعا جولدارى تۇسەتىنىن ايتتى: وندا ولار قارايعانشا قۋىرىلىپ، كۇمىس تاباققا سالىنىپ العا تارتىلماق!
سونىڭ ارتىنشا قاريالار ءوز ۇيلەرىنە ەنىپ، ودان كەيىن كورىنبەي-اق قويدى، ۇيىقتاپ كەتسە كەرەك.
جاس ۇلۋلار ورماندا پاتشالىق قۇرىپ، ارتتارىنا قيساپسىز كوپ ۇرپاق قالدىرعان. مەكەن-جايعا تاپ بولىپ، كۇمىس تاباققا ءتۇسۋدى ولاردىڭ دا تاعدىرىنا جازباپتى. وسى سەبەپتەن دە ولار مەكەن-جاي مۇلدە قيراپ، ال الەمدەگى ادام بىتكەن تەگىس قىرىلىپ قالعان ەكەن دەگەن ۇعىمدارعا توقتادى. ولارعا كولدەنەڭ كەلگەن بىرەۋ جوق، ەندەشە، ونىڭ سولاي بولعانى دا. ۇلۋلاردىڭ كوڭىلدەرىن كوتەرمەك نيەتپەن جاڭبىر تۇيەجاپىراقتى تىرسىلداتىپ جاتتى، ال ولاردىڭ جاپىراقتارى كوگەرە ءتۇسۋىن تىلەپ كۇن دە نۇرىن توگە ءتۇستى. ولار باقىتتى، سونداي باقىتتى ەدى. ءيا، تاپ سولاي، ولار كۇللى اۋلەتىمەن باقىتتى ەدى.
اۋدارعان ق.قۇرمانعالييەۆ
You Might Also Like
-
قۇرت اۋرۋى ادام اعزاسىنا تۋبەركۋلەز تاياقشالارىنىڭ ەنۋىنەن پايدا بولاتىن ينفەكسيالىق جۇقپالى اۋرۋ ەكەندىگى ەكىنىڭ بىرىنە ءمالىم. تۋبەركۋلەزگە تىنىس اعزالارى ءجيى شالدىعادى. سونىمەن قاتار بۇل دەرتكە سي...
