InfoHub Logo

ۇلكەن اۋلانىڭ الدىندا ورنالاستىرىلعان ك-700 تراكتورىنىڭ ەسكى ورىندىعىنا كىشكەنتاي ەكى جيەنىن وتىرعىزىپ الىپ تەربەتىپ ويناتىپ جاتقان احمەت شالعا كورشىلەرى تاڭ قالادى. تاڭ اتقاننان كەش باتقانعا دەيىن ۇلكەن قىزىنىڭ بالالارىن ويناتۋدان جالىقپايتىن احمەتتىڭ ءوزى دە بالاداي جادىراپ شارشامايتىنى قىزىق. بىردە قي تاسيتىن ارباعا وتىرعىزىپ سۇيرەپ جۇرسە، بىردە ەكەۋىن ارقاسىنا كەزەك مىنگىزىپ بايەك بولادى دا جاتادى. اسىرەسە كىشىسى ەرلان اتاسىنا ۇيىرسەك. اتاسى دا ونى «قۇلىنىم-كۇلەنىم» دەپ ەرەكشە ەركەلەتەدى. ۇلكەنى ميرلان ءوزىنىڭ از دا بولسا ەرەسەك ەكەنىن ءبىلىپ سالماقتىلىق تانىتادى. ءۇي شارۋاسىنان باسقا كوپ نارسەگە كوڭىل اۋدارا بەرمەيتىن قىزىل شىرايلى اپاسىنا كومەكتەسىپ، قولعابىس جاساۋعا بەيىم. اپاسىنىڭ دا تاڭ اتا سالىسىمەن كۇيبەڭ تىرلىگى بىتپەيدى. ميرلان ول كىسىگە تاڭەرتەڭ ساۋىلعان ءسۇتتى تارتۋعا، ورىسكە مال ايداۋعا كومەكتەسەدى. قۇرت قايناتقاندا دا سول كىسىنىڭ جانىندا جۇرەدى. نان پىسىرگەندە وتىن قىلىپ جاعاتىن ميا ءشوبىن، قي تاسيدى. ايتەۋىر بۇل كوبىنە اپاسىنىڭ جانىنان تابىلادى. ال ارنەرسەنى ۋايىمداعىش اپاسىنىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ ميرلاننىڭ مەرەيىن ەداۋىر ءوسىرىپ تاستايدى. كوكتەم مەرزىمى بولسا دا اپاسى ەكى بالانى قالىڭ كيىندىرەتىن. جىلى پالتومەن، ەسكى سۇر قۇلاقشىندى كيگىسى كەلمەگەن ميرلانعا: «قىس ىزعارى ءالى تارقاي قويماعاندىعىن. بويلارىن جەل قارىپ، اۋىرىپ قالۋلارى مۇمكىن ەكەنىن ءجيى ەسكەرتەدى. تىپتەن تۇيمەلەرىن اعىتىپ ءجۇرۋدىڭ وزىنە تيىم سالادى. ەرلاننىڭ دا كيگەنى سول. ەكەۋىن ەگىز بالاداي بىردەي كيىندىرىپ قوياتىنى دا قىزىق. قالادا جۇمىس ىستەيتىن قىزى مەن كۇيەۋ بالاسى مەكتەپ جاسىنا تولماعان بالالارىن اپاسىنا قاتتى قاداعالاۋدى تاپسىرىپ كەتكەن ءتارىزدى. ۇلكەن اۋىلدىڭ شەت جاعىندا ورنالاسقان ۇلكەن ءۇيدىڭ اۋلاسى دەمالىس كەزىندە عانا ادامعا تولىپ كەتەدى. وسى اۋىل مەن كورشى ەلدى مەكەندەردە تۇراتىن بالالارى كەلگەندە اتاسى مەن اپاسى دا ەرەكشە قۋانىشقا بولەنەدى.

بىردە كورشى تۇراتىن قاسەن شال، اتاسىنا:

— «جيەن ەل بولمايدى، وسى ەكەۋىن ەرەكشە ەركەلەتەتىنىڭ قالاي، سەنىڭ؟» — دەپ تاڭىرقاعانىن ەستىگەن.

— ەل بولماسا دا، ءوزىمنىڭ قانىم بار عوي بۇلاردا. سەن شالدىڭ نەڭ بار وسى، دەپ رەنجىگەن بولاتىن قاسەنگە. كەيىن ويلاپ قاراسا اتالارىنىڭ بۇل ەكى جيەنىنە دەگەن ىقىلاسى شەكسىز بولىپتى عوي. سونى وسە كەلە ءبىراق سەزىندى وكىنىشتىسى.

احمەت ەرلاندى كوپ ەركەلەتكەنىمەن ۇلكەن جيەنى ميرلاننىڭ ەڭبەكسۇيگىشتىگىن جاقسى كورەتىن. كەيدە وزىمە تارتقان جۇمىسقور دەپ ماقتاپ، ەمىرەنىپ وتىرادى. ارينە ەرلان ۇيىقتاپ قالعاندا عانا. ايتپەسە شولجاڭداۋ ەرلان ءوزىنىڭ تەتەلەس اعاسىنان اتاسى مەن اپاسىنىڭ مەيىرىمىن دە قىزعانادى. جاستايىنان ۇجىمشاردا ەڭبەك ەتىپ، ەنشىسىنە تيگەن مالدىڭ ءوزىن احمەت ەكى جيەنىنە ءبولىپ، ءارقايسىسىنىڭ اتىنا اتاعان. ارنايى تاڭبا باسىپ، ەن سالعان دا. ماسەلەن «ەركە جيرەن» مەن «اقتابان» تايى ەرلاندىكى بولسا، «كوك شاعىر» مەن جۋاس «كوك ات» ميرلاننىڭ ەنشىسىندە. كوك شاعىر تاي وتە اساۋ. ۇيىردەن كەلگەلى باسىنا نوقتا تيمەگەن. اۋىلدىڭ تاي ۇيرەتكىش ەرەسەك بالالارى دا بۇل تايعا مىنۋگە جۇرەكسىنەدى. سوندىقتان ميرلان سيىر كەلەتىن ۋاقىتتىڭ الدىندا بۇزاۋ ىزدەۋگە كوك اتىمەن كەتەتىن. قوي ارتىندا ءجۇرىپ ۇيرەنگەن اتتىڭ باتىرلار جىرىنداعى تۇلپارلارعا ءتان ەش قاسيەتى جوق. تىم جۋاس، جەلدىرتۋگە دە قورقاسىڭ. ەستۋىنشە كەزىندە مالعا ۇيىرسەك ناعاشى اعاسى كوكپارعا ءمىنىپ بارام دەپ اتتىڭ اياعىن قايىرىپ العان. سول كەزدەن باستاپ سۇرىنشەكتىك پايدا بولىپتى. ال «قۇلاقايدى» اتاسىنىڭ ءوزى عانا مىنەدى. ات تا يەسىنەن باسقا ادامدى جانىنا جۋىتا قويمايدى. جيەندەر دە مۇنى جاقسى تۇسىنگەن. بىردە قۇلا اتتى سۋارماقشى بولعان ميرلاننىڭ ءوزىن تىستەپ الا جازداعانى بار. ال اتاسىن كورسە ات جۋاسىپ، موماقان بولا قالادى.

اندا-ساندا احمەت ميرلاندى تاڭ سارىدەن وياتىپ بيداي اكەلۋگە تاۋعا الىپ كەتەتىن. بۇنىڭ قازىرگى ومىرىندەگى ەڭ قىزىقتى ساتتەر دە وسى ەدى. كۇنى بويى ەرلاندى جانىنان تاستامايتىن اتاسىمەن الىس ساپارعا بارىپ كەلۋدى ميرلان دا ەرەكشە جاقسى كورەدى. مۇنداي كۇندەرى اتاسى دوڭگەلەكتەرى جامالعان ەسكى ارباعا قۇلاقايدى جەگىپ دايىنداپ قويسا، اپاسى قورجىنعا ونى-مۇنى سالىپ بايەك بولىپ جۇرەدى. جول قورجىننىڭ ىشىندە ارينە ءتاتتى-ماتتى دە بار. ارباعا مىنگەن ەكەۋى اۋىلدان ۇزاي بەرگەندە ۇلكەن قورىمنىڭ جانىنا توقتايدى. بۇل جەردە اتاسى ءوزىنىڭ اكەسى جەرلەنگەنىن ايتادى. تىزە بۇگىپ، قۇران باعىشتايدى. اتاسى جاپپار شال تۋرالى ايتۋدان ەش جالىققان ەمەس. كىشكەنتاي جيەنىنە سول كىسىنىڭ قاتالدىعىنىڭ ارقاسىندا ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن جەگەنىن ءسوز قىلادى. ءاربىر جەردەن وتكەن سايىن سول جەردىڭ تاريحىن بايانداپ وتىرادى. مىسالى اۋىلدان ون شاقىرىم قاشىقتىقتاعى قابدەكە قىستاعى احمەت اتاسىنىڭ اتا قونىسى بولىپ ەسەپتەلەدى ەكەن. اكەسى تۋرالى ايتىپ بىتكەن سوڭ، اڭگىمە اۋانىن قىستاققا بۇرادى. وگىزگە ءمىنىپ، الىستاعى مەكتەپكە بارعانىن ءسوز ەتەدى. تولىق ءبىلىم الا-الماعانىنىنا قىنجىلادى. بىردە بۇعان اسكەري بولعىسى كەلگەن ارمانىن دا ايتقان. وسى كەزدە ميرلان جاتاتىن مەزگىلدە ءىنىسى ەكەۋىنە اتاسىنىڭ باتىرلار جىرىن وقىپ بەرىپ ۇيىقتاتۋدى ادەتكە اينالدىرعانى دا سوندىقتان شىعار دەپ ءتۇيدى. سونداي كەزدەرى قىزىل پيدجاگى مەن سۇر قالپاعىن تاستامايتىن اتاسى بۇنىڭ كوزىنە ايبارلى باتىر بولىپ ەلەستەپ كەتەتىن. ءتىپتى مۇنىڭ دا اسكەري مامان بولۋىن قالايتىنىن قايتا-قايتا ايتىپ وتىرادى. بۇل كەرىسىنشە سۋرەتشى بولۋدى ارماندايدى. اپاسىنا قولعابىس جاساۋدان نەمەسە ويىننان زەرىككەن ساتتەردە قولىنا قارانداش الىپ سۋرەت سالاتىن. التى وبادادان وتە بەرە اتاسى ادەتىنشە بۇل جەردە قابانبايدىڭ جاۋ قايتارعانى تۋرالى باياندايدى. ءارى قاراي قارا-بۇلاق، ءۇش قۇدىق مەكەندەرىن باسىپ وتەدى. ال قىزىل قايىڭداعى ۇجىمشارعا جەتكەنشە اۋىلدان ءۇش-تورت ساعاتتىق جەر ءجۇرۋ كەرەك. بۇل جولداعى دومالاق بەيىتتىڭ دە ەرەكشەلىگىنە ءمان بەرە قويمايتىن. ونىسى بەكەر ەكەن. سويتسە بۇل جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە قالماقتىڭ ساربازىمەن جەكپە-جەككە شىعىپ، ەرلىكپەن قازا تاپقان كارى باتىردىڭ زيراتى كورىنەدى. ونى اتاسى دومالاق باتىر مازارى دەپ اتايدى. ول تۋرالى دا نەشە ءتۇرلى اڭىزدار جەتەرلىك. ءوستىپ كەلە جاتقان اتا مەن نەمەرە قىزىل قايىڭعا قالاي جەتكەندەرىن بىلمەي قالادى. اتاسىن بۇل جەردەگى ادامدار وتە قۇرمەتتەيدى.

— احا، نەسىنە اۋرە بولدىڭىز؟ كولىك تابىلعاندا بيدايدى ءوزىمىز-اق جەتكىزىپ بەرەر ەدىك، — دەپ ابىگەرگە تۇسەدى. ۇجىمشارداعىلاردىڭ — بيداي اكەلۋگە قۇلاقايدى جەگىپ ميرلاننىڭ ءوزىن جىبەرمەدىڭىز بە، ۇلكەن ازامات بولىپ قالىپتى عوي، — دەپ قالجىڭداعاندارىن بۇل شىنعا بالاپ، بويىندا ءبىر ماقتانىش، ەرەسەكتىك سەزىمى پايدا بولا قالادى. اتاسى دا اقتالعان بولىپ جاتادى. تالاي جىل جۇمىس ىستەگەن مەكەنىن كورگىسى كەلەتىنىن، ەن دالاعا شىعىپ سەرگىگىسى كەلگەنىن ايتادى. ايتپەسە ۇيدەگى سۋداي جاڭا «موسكۆيچپەن» جەتىپ كەلۋگە بولاتىن جەر عوي. جيەنىن ەرتىپ، اربامەن جۇرگەننىڭ دە ءوز راحاتى بار.

قىزىل قايىڭدى مەكەندەيتىن كىسىلەر بۇلار كەلگەندە ماز-مەيرام بولىپ قالادى. قوي سويىلىپ، قازان تۇسىرىلەدى. وزىنە دەگەن قۇرمەتتىڭ زور ەكەنىن بايقاعان اتاسى بويىن تىكتەي ءتۇسىپ، بەتىندە ەرەكشە شىراي پايدا بولادى. كىشكەنتاي بالالار ميرلانعا تاڭىرقاي قاراپ، قايدا بەتتەسە دە جانىنان شىقپايدى. ارينە تاۋ قويناۋىندا جاتقان ەكى-ۇش ءتۇتىننىڭ قوناق كەلگەندە نە ءۇشىن قۋاناتىندارى تۇسىنىكتى. بۇل دا وسى مەڭىرەۋ تىنىشتىقتا جاتقان اۋىلعا كەلگىسى كەلىپ-اق تۇرادى. اتاسى مەن اپاسى قالجىڭداپ ميرلانعا وسى جەردە تۇراتىن ارىستان قويشىنىڭ قىزىن الىپ بەرەمىز دەپ وتىراتىن. اپاسى ارىستاننىڭ قىزى گۇلناردىڭ ءۇي شارۋاسىنا دەگەن تياناقتىلىعى مەن پىسىقتىعىن ايتىپ اۋزىنان سۋى قۇرىيدى. ءبىراق بالا ايەلدى اكەسى اپەرەتىنىن ايتىپ اتاسى مەن اپاسىنا بوي بەرمەيدى. — اكەڭ اپەرسە قالانىڭ قاعىنعان ءبىر قىزىن اپەرەر، ال گۇلنار ناعىز قازاقى قىز دەپ اپاسى دا بوي بەرمەيدى. قۇددى ءبىر ەرتەڭ ۇيلەندىرگەلى جاتقانداي بۇل دا بۇلقان-تالقان بولادى. ول كەزدە عاشىقتىق سەزىم دەگەندى بۇل قايدان ءبىلسىن. وسى جاققا جۇرەردە اپاسى اۋزىنان تاستامايتىن سول گۇلناردى دا كورۋگە اسىققانى راس. ميرلان اربادان تۇسە بەرە تاناۋى پۇشىقتاۋ، ۇزىن بولىپ ورىلگەن ەكى بۇرىمىن يىعىنىڭ ەكى جاعىنا اسىرىپ جىبەرگەن قارا قىزدى كورىپ توسىلىپ قالدى. ميرلاننان بەس-التى جاس ۇلكەندىگى دە بار كورىنەدى. الىپ بارا جاتقان سۇلۋلىعى دا بۇنىڭ كوزىنە تۇسە قويعان جوق. دەگەنمەن بۇل قىزدى كورگەندە شالبارىنىڭ بالاعىن قاعىپ، اپاسى اشۋعا تيىم سالعان قىستىق پالتوسىنىڭ تۇيمەلەرىن اعىتىپ، ماڭدايىنا ءتۇسىپ تۇراتىن قۇلاقشىنىن توبەسىنە قاراي ىسىرىپ تىپىرشىدى دا قالدى. جانىنان شىقپاي تۇرعان كىشكەنتاي بالارمەن جۇگىرە جونەلىپ، ويناپ كەتكىسى كەلىپ تۇرعان كوڭىلى دە ساپ تىيىلدى. كەلگەن قوناقتى جاتىرقاي قويماعان گۇلنار بۇل كەلە سالىسىمەن بىرگە سۋعا بارىپ كەلۋىن ءوتىندى. ميرلانمەن بۇل قىز كىشكەنتاي بالامەن اڭگىمەلەسكەن سياقتى بولىپ كورىندى. بۇل سياقتى ىڭعايسىزدانىپ تۇرعان دا جوق. ءتىپتى بۇنىڭ كۇندە كەلە بەرمەيتىن مەيمان ەكەنىنە قاراماي ەكى شەلەك سۋدى دا كوتەرتىپ قويدى. ءبىراق ميرلان قىزدىڭ بۇل قىلىعىنا ەش ارلانبادى. اۋىلعا كەرى قايتقانشا گۇلناردىڭ جانىنان ءبىر ەلى شىققان جوق. اتاسى جينالىپ جاتقاندا، ميرلان ەرتەڭ قايتساق قايتەدى دەپ ۇسىنىس تا ءبىلدىردى. الايدا اتاسى ەرتەڭ سيىردىڭ كەزەگى ەكەنىن، بۇل جەردە تۇنەپ قالا المايتىندارىن ايتتى. كەشكى سالقىنمەن جامان جولدىڭ شاڭىن بۇرقىراتىپ، قۇلاعىن قايشىلاپ ادەمى اياڭ ءجۇرىسىن جيىلەتە تۇسكەن قۇلا ات، اتاسى مەن نەمەرەسى اۋىلعا تارتىپ بارا جاتتى. اتاسى قايتاردا دا ۇشى-قيىرى جوق دالانىڭ ءارقيلى تاريحى تۋرالى اڭگىمەسىن باستادى. ءبىراق ميرلان ءۇنسىز ەدى. ول ەكى-ۇش ءۇيى عانا بار كىشكەنە عانا اۋىلدا قالىپ قويعان گۇلناردى ويلاپ كەلە جاتقان.

احمەتتىڭ ەكى جيەنىن وسە كەلە اكە-شەشەسى قالاعا وقۋعا الىپ كەتكەن. اۋىلدا قالعان، باتىرلار جىرىن قايتا-قايتا وقىپ بەرۋدەن جالىقپايتىن اتاسى مەن قىزىل شىرايلى، سارى ءجۇزدى اپاسىن ساعىنعان ميرلان مەن ەرلان ەندى جازعى دەمالىستارىن كۇتىپ كۇن ساناپ جۇرەتىن. ءتىپتى مەكتەپتەرى ارنايى جىبەرەتىن لاگەرلەرگە دە بارمايتىن. ەسىل-دەرتتەرى اۋىلعا بارىپ ءوز ەنشىلەرىندەگى جىلقىلارىن ەرتتەپ ءمىنىپ، «شۇلەزدەگى» توعانعا شومىلۋعا ءبىر توپ بالامەن جارىسىپ بارا جاتقاندارىن ەلەستەتەتىن. ولار جازعى دەمالىستارىن اۋىلدا وتكىزۋدى ادەتكە اينالدىردى.
اۋىلعا جەتۋ ءۇشىن تاڭعى ۇشتەر شاماسىندا پوەزدان ءتۇسىپ، ودان ارى قاراي كىشكەنتاي سارى «پاز»-يكپەن كوكتەم ۋاقىتتارىندا جەل شايىپ كەتە بەرەتىن، مۇلدە جوندەۋدەن وتپەگەن شاڭدى جولمەن بەس-التى ساعات بويى ءجۇرۋ كەرەك. بۇلار قالادا جۇرگەندە اتاسى كورشى مەيرامنان ءبىر توقتىعا ايىرباستاپ ۆەلوسيپەد الىپ قويعانىن ەستىگەن ەكى بالا دا ەستەرى شىعىپ، اۋىلعا اسىعا تۇسكەن.

بۇرىندارى بۇزاۋ ىزدەۋگە ات ۇستاپ اۋرە بولاتىن نەمەسە جاياۋ كەتەتىن ميرلانعا قىزىل ۆەلوسيپەدتىڭ پايداسى كوپ بولدى. اپاسىنا بازاردان ازىق-تۇلىك اكەلۋگە دە وسى ۆەلوسيپەدتىڭ سەپتىگى تيەتىن. اپاسى زەينەتاقى الۋعا بارىپ كۇن ۇزاققا كەزەكتە تۇرعان كەزدەرىندە دە تەرموسپەن شاي اپارۋعا ءوزى باراتىن. تەرموس تا ەداۋىر ۇلكەن. بۇل اپاراعان شاي پوشتانىڭ جانىندا زەينەتاقى كەزەگىن كۇتىپ تۇرعان كەمپىر-شالداردىڭ بارىنە جەتەتىن. ولار بۇعان العىستارىن جاۋدىرىپ، ريزالىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتادى. ون جاسار شاماسىنداعى بۇنى كەمپىرلەر ەداۋىر ەرەسەك دەپ ويلايتىن بولۋى كەرەك. اپاسىنا:

— ەي نەمەرەڭ ۇلكەن جىگىت بولىپتى عوي، ۇيلەندىرمەيسىڭ با؟ — دەيدى.

— ۇلكەن ەمەي نەمەنە بيىل ون التى جاسقا تولىپ وتىر. بىر-ەكى جىلدا ۇيلەندىرەم! — دەپ اپاسى بۇنىڭ جاسىنا التى جىلدى ءبىراق قوسىپ جىبەرەدى. كوپ ادامعا سويدەپ ايتاتىن. بىردە بازاردان قايتىپ كەلە جاتىپ نەگە ويتەسىز دەپ سۇراعانى بار. سويتسە كوز تيمەسىن دەگەنى ەكەن.
اندا-ساندا قوي كەزەككە باراتىن كۇندەرى ۇيىردەگى اتتارعا تيىسپەي قىزىل ۆەلوسيپەدپەن كەتە بەرەتىن دە بولعان. قويدى ويعا قاراي قايىرىپ جىبەرىپ قويىنىنا تىعىپ شىققان قارانداش پەن قاعازىن الىپ كوزىنە نە ىلىكسە سونى سالاتىن دا جاتاتىن. ءبىراق بۇل جەردىڭ تابيعاتىن الماتىمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. شوپتەرى دە سۇرعىلت ءتۇستى بولىپ كەلەدى. اتاسىنىڭ تامسانۋدان جالىقپايتىن تاۋلارى دا الماتىداعى الاتاۋدان الاسا. تۋعان جەرىنە دەگەن قۇشتارلىعى كەرەمەت اتاسىنىڭ جيەنى وسى جەرلەردى قورعايتىن اسكەري ازامات بولعانىن قالايتىنى دا سوندىقتان شىعار دەپ تە ويلايدى. اسىرەسە تاۋ مەن دالانى، وسىمدىكتەردى بەينەلەگەندى ۇناتاتىن بۇل سۇرعۇلت تارتىپ تۇراتىن جوڭىشقا مەن ميانى تىم كورىكتەندىرە تۇسۋگە تىرىسىپ جاسىل جانە كوگىلدىر بوياۋلاردى كوپ قولداناتىن. كەيىنىرەك كوركەم سۋرەت ونەرى بويىنشا ءدارىس العان كەزدەرىندە قوي كەزەكتە ءجۇرىپ سالعان سۋرەتتەرىنىڭ «پەيزاج» دەپ اتالاتىنىن بىلگەن.

ءبىر كۇنى بۇل اياق-استى ۇيدەگى ناعاشى اعاسىنا ەرىپ جىلقى كەزەككە شىعاتىن بولدى. ناعاشىلارىنىڭ اۋىلى ءبىرشاما ۇلكەن بولعاندىقتان بۇل جاقتا قوي، سيىر جانە جىلقى كەزەك دەگەن بولاتىن. جىلقى كەزەكتى كەشكە قابىلداپ الىپ، ەرتەڭىنە كەشقۇرىم كەزەگى كەلگەن ادامعا وتكىزۋ قاجەت. دەمەك ءتۇنى بويى دالادا بولادى. بارماي-اق قويسا دا بولاتىن ەدى. ءبىراق مەن ەرىپ بارايىنشى دەگەن ءوزى. ەندى ازداپ وكىنىپ تۇر. بۇل اۋىلدا كەشكى مەزگىلدە ساعات سەگىز بەن وننىڭ اراسىندا جارىق ءوشىپ قالادى. سول كەزدە ءىنىسى ەكەۋى اتالارىنىڭ باۋىرىنا كىرىپ الىپ، اڭگىمە تىڭدايتىن. بۇل كىسىنىڭ اڭگىمەلەرىنىڭ شەگى جوق. بۇل جولى جاس كەزىندە قىستىڭ بوراندى كۇندەرى مال باققانىن ءسوز ەتكەن. قاسقىرلار تۋرالى ءسوز بولدى. اشىقسا ادام جەۋدەن تايىنبايتىن قورقاۋلار توپ-توبىمەن جۇرەتىن كورىنەدى. مالدىڭ ءيىسىن دە تىم قاشىقتان سەزەتىن جىرتقىشتاردان ساقتانىپ ءتۇنى بويى كوز ىلمەيتىندەرىن ايتادى. جىلقى كەزەككە شىعار ساتتە دە قاسقىرلار تۋرالى اڭگىمە ەسىنە تۇسكەن. اعاسىنا مىلتىق الىپ الايىق دەپ تە ايتىپ كوردى. كەشە كەشكە كورشى قامەن شال التى وبا جاقتا قاسقىر كورگەنىن ايتقان. سودان بەرى مازاسى قاشتى. بارمايمىن دەپ باس تارسا ءىنىسى ەرلان مازاقتايتىنى بەلگىلىلى. كەزەككە شىققاندا قۇددى ءبىر جورىققا اتتاناتىنداي سەزىنىپ باتىل شىعاتىن بۇل وسى جولى شىن قورقايىن دەدى. قايتسە دە بارۋ كەرەك. ىشىنەن جالعىز ەمەس ەكەنى ەسىنە ءتۇسىپ ءوزىن الداۋسىراتىپ قويادى. ءبىراق ۇيقىنى جاقسى كورەتىن اعاسى بۇنى مالدىڭ كەزەگىنە ەرمەك بولسىن دەپ ەمەس، ءوزىنىڭ ۇيقىسىن قاندىرۋ ءۇشىن ەرتەتىنىن تالاي رەت بايقاعان. جاڭبىردان قورعاناتىن قالىڭ پلاششىن جامىلىپ الىپ ۇيقىعا باسادى. ءبىراز ەسەيىپ وقۋشى بولعاندارىنا قاراماي اپاسى بۇلاردى قالىڭ كيىندىرىپ قوياتىنىن قويماعان.

كەشقۇرىم اتاسى بۇعان ءىنىسى ەرلاننىڭ «ەركە جيرەن» قۇنانىن ەرتتەپ بەردى. تاي كەزىندە جايداق مىنەم دەپ تاقىمى ۇستاماي بۇل جانۋاردان دا تالاي رەت قۇلاعان. ەرلان كەزەككە ءوزىن ەرتىپ اكەتۋدى ءوتىنىپ ءبىرازعا دەيىن ارتتارىنان قالماي قويدى. اعاسىنىڭ استىنداعى جىلقىسىن قىزعاناتىن سياقتى. ءىنىسىن تالاي رەت قوي كەزەككە ەرتىپ شىققان. ءبىراق تۇسكە دەيىن جانىندا جۇرەتىن دە اپاسى قورجىنعا سالىپ بەرگەن تاماق تاۋسىلعاننان كەيىن باسىم اۋىرىپ، شارشاپ كەتتىم دەپ بۇنى جالعىز تاستاپ ۇيگە قايتىپ كەتەتىن.

قالىڭ توماردى باسىپ ءوتىپ، جىلقىلاردى التى وبا جاققا قايىرعان كەزدە كۇن دە ءبىراز ەڭكەيىپ قالعان ەدى. سەمىز تورى بيەسىن قايتا-قايتا تەبىنىپ، ارنارسەنى ءبىر اندەتىپ كەلە جاتقان اعاسى قاس قارايعان كەزدە جىلقىلاردى ويپاڭداۋ جەرگە جايىپ جىبەرىپ، توبەلەرىنەن باقىلاپ وتىراتىندارىن ايتتى. ءوز اتتارىن دا كىسەندەپ، ۇيىرگە قوساتىندارىن دا ەسكەرتكەن. ءبىراق بۇنىڭ اتتان تۇسكىسى جوق. قالىڭ جىڭعىلدىڭ ارىسىنان كەيبىر تايلار كورىنبەي دە قالادى ەكەن. ءبىراق ونىڭ ىشىنەن شىعىپ بارا جاتقاندارىن اتتان ءتۇسىپ وتىرساڭ دا بىردەن بايقايسىڭ. كەزەكتە جۇرگەن ەكەۋى ءۇش قۇدىققا كەلىپ توقتاعان. سىلدىراپ اققان سۋ مەن ىزىڭداعان شىبىن-شىركەيدەن باسقا دىبىس جوق. تىنىشتىق. ميرلان بارلىق ۇرەيىن جيىستىرىپ قويىپ، اعاسى ۇيىقتاماي تۇرعان كەزدە كوز ءىلىپ الايىن دەگەن. قاندالا مازا بەرمەدى. ەرتوقىمىن باسىنا جاستانىپ، بەتىن قالپاعىمەن جاۋىپ اندەتىپ جاتقان اعاسىنىڭ ءۇنى ءوشتى. دەمەك ەندى ۇزاق ۇيىقتايدى. جۇگىرىپ بارىپ جايىلىمدا جۇرگەن اتىن ۇستاپ ءمىنىپ الدى. ءشوپ سىبدىرىنىڭ وزىنەن ۇركىپ موينىن سوزىپ، جان-جاعىنا قاراپ بىرەۋ باس سالسا، ەركە جيرەندى بوربايلاپ شابا جونەلۋگە دايىن تۇر. تۇنىمەن دىبىس اڭدۋمەن بولدى. بىرەۋ تۋ سىرتىنان كەلىپ، شابۋىل جاسايتىنداي كورىنەدى. ۇيقىسى دا كەلگەن. ساعاتىنا قاراسا تاڭعى تورتتەر شاماسى بولىپ قالىپتى. اۋىلعا قايتىپ كەتسەم با دەپ تە ويلاپ قويادى. ءبىراق اۋىلعا جەتۋ ءۇشىن جيىرما بەس-وتىز شاقىرىم جول ءجۇرۋ كەرەك ەكەنى ەسىنە تۇسەدى. تۇندە جول دا ۇزارىپ كەتەتىنىن بىلەدى. بار داۋىسىمەن ايعايلاپ، ءۇيىردى اينالىپ شاپقىلاي جونەلگىسى دە كەلدى. اعاسىنىڭ مىنەزى تىم قاتال. ۇيقىسىن بۇزساڭ كەشىرمەيدى. بار امالى تاۋسىلعان بۇل اتىنان ءتۇسىپ، ەرتوقىم ۇستىندەگى كۇپايكەسىن باسىنا جاستاپ جانتاياۋعا ىڭعايلاندى. ۇيىقتاپ كەتىپتى، ويانعاندا بەتىنە كۇن ساۋلەسى ءتۇسىپ، كوزىن اشۋعا مۇرشا بەرەر ەمەس. اياق جاعىندا بىرنارسە جىبىرلايتىن سياقتى. تۇنىمەن قاسقىردان قورققان ميرلان ەندى شىن شوشيىن دەدى. جانىڭدا جىلان جۇرسە تىرپ ەتپەي جاتۋ كەرەك دەپ وتىرۋشى ەدى اتاسى. جىلاپ جىبەرگىسى كەلىپ جاتىر. جىلان تۇگىل، كەسىرتكە مەن شەگىرتكە كورسە شوشىناتىن بۇل ىشىنەن جىلقى كەزەككە لاعنەت ايتىپ، بىلگەن بوقتىعىنىڭ ءبارىن قايتالاپ شىقتى. اعاسىنىڭ قيقۋلاپ جىلقى قايىرعانى ەستىلىپ جاتىر، اياعى دا جىبىرلاتىپ ءولتىرىپ بارادى. بۇلاي جاتا بەرۋگە بولمايدى. جاتقان بويى شالبارىنىڭ تۇيمەسىن جايلاپ اعىتتى دا، شاپشاڭ قيىمىلمەن بۇتىنان سىپىرىپ الىپ انادايعا لاقتىرىپ جىبەردى. تۇندە اتىن كىسەندەپ جاتقاندا، شىلبىرىنا اياعى وراتىلىپ جۇرمەسىن دەپ شەشىپ الىپ قويعان بولاتىن. سويتسە سول شىلبىر ارى-بەرى اۋناعاندا ءوزىنىڭ اياعىنا ورالىپ قالىپتى. انادايدا قاراپ تۇرعان اعاسى جۋاس بيەسىنىڭ موينىنان سىرعىپ ءتۇسىپ، دالانى باسىنا كوتەرە قارقىلداپ كۇلىپ جاتىر. ءبويتىپ كۇلگەنىن بۇرىن بۇل كورمەگەن. قاپەلىمدە نە ىستەرىن بىلمەي ساسىپ قالدى. اعاسىنا ەستىرتىپ، كۇننىڭ ىسىپ كەتكەنىن سىلتاۋراتقان بولىپ ءبىراز وتىردى دا. اڭقاۋلىعى مەن قورقاقتىعىنا ءوزىنىڭ دە كۇلكىسى كەلىپ، ءبىر جاعىنان جىلقى كەزەكتىڭ ءتۇنى تىنىش وتكەنىنە كوڭىلى كوتەرىلىپ اعىپ جاتقان سۋعا ءبىراق سۇڭگىدى.

الماتىعا كەتىپ بارا جاتقاندارىندا اتاسى ەكى جيەنىن ءوزى شىعارىپ سالدى. ول كەزدە تاڭعى كۇز سالقىنىنان قورعانعان ەكى بالا اتالارىنىڭ باۋىرىندا سوڭعى رەت تۇرعاندارىن سەزبەگەن دە. قالاعا بارىپ، وقۋلارىن جالعاستىرىپ جۇرگەن ەكەۋى ەسەيە كەلە اۋىلعا بارۋدى سيرەتكەن. اتالارى قايتىس بولعاندا دا بارا المادى. وقۋدىڭ العاشقى كۋرستارىن بىتەرگەندە ميرلان اتاسىنىڭ باسىنا بارعان ەدى. بەيىتتىڭ شارباق ەسىكتەرىنىڭ ار جاعىنان قۇلاقاي اتتىڭ باس سۇيەگىنىڭ قاڭقاسى دا جاتىر. بۇل اۋىلدا قايتىس بولعان ادامنىڭ جىلقىسىنىڭ باس سۇيەگىن يەسىنىڭ كومۋلى قورىمىنىڭ ۇستىنە قوياتىن.

سودان بەرى قانشا ۋاقىت ءوتتى. اتاسىمەن بايلانىستىرىپ ۇلكەن سۋرەت سالۋدى ارماندايدى. ءبىراق نە سالارىن بىلمەيدى. قۇلاقايدى جەگىپ، اتاسى ۇشەۋى قىزىل قايىڭدى بەتكە الىپ بارا جاتقان ساتتەردى دە بەينەلەپ كورگەن، اتاسىنىڭ پورتىرەتىن دە سالماق بولدى. ءبىراق ول بەينەلەردە ەشقانداي سەزىم مەن اسەر نىشانى بايقالمايتىن. ميرلان ەلەستەتىن اتاسىنىڭ انىق وبرازى دا ەش اشىلار ەمەس. قانشا قاعازدى دا قور قىلدى. كوپ ويلانعان ميرلاننىڭ كوزى تاۋ جاققا ءتۇستى. قۇلاقاي، اتاسى جانە ءوزىنىڭ قىزىل قايىڭعا باراتىن ۇلكەن جولدى كورگەن بۇل قويشى ارىستاننىڭ قارا قىزى گۇلناردىڭ بەينەسىن قاعازعا تۇسىرۋگە بەكىندى. سول قارا قىز بەن كىشكەنە اۋىل ادامدارى ارقىلى اتاسىنىڭ بەينەسى كوز الدىنا انىق كەلەتىن سياقتى. گۇلنار مەن قىزىل قايىڭ تۇرعىندارى قايدا ەكەن ءقازىر؟

2002 جىل

---