ءبىر ۋىس جۋسان
قارىنداسىم دۇنيەدەن قايتقالى ءوڭ مەن ءتۇستiڭ اراسىندا جۇرگەندەي كۇي كەشۋدەمiن. مەنiڭ ەركiمنەن تىس بiر كۇش ءار iزiمدi اڭدىپ، تۋ سىرتىمنان قاداعالاپ تۇرعانداي سەزiنەمiن.
قابىرعادا iلۋلi تۇرعان سۋرەت تۇندە ەلەس بولىپ توسەگiمنiڭ قاسىنا كەلەدi، كۇندiز كوشەنiڭ قارسى بەتiنەن، بۇرىلىستان كورiنiپ، لەزدە عايىپ بولادى. ونىڭ مەنەن باسقا مەدەۋi قالعان با؟ جوق. عۇمىر قىزىعىن دا، جاستىق كەشۋiن دە كورە المادى. ايازعا ۇرىنعان ەرتە كوكتەمنiڭ گۇلiندەي ءۇلبiرەگەن قالپىندا سولىپ تىندى. ونىڭ العاش دۇنيەگە كەلگەندەگi شىرىلداعان داۋسى دا، ءومiر ساۋلەسi وشەردەگi جان ءتاسiلiم ىڭىرسۋى دا قۇلاعىمدا. ەندi ونىڭ كۇلگەن داۋسى ءدال قاسىمنان سىڭعىرلايدى. اڭتارىلىپ جان-جاعىما قارايمىن. ەشكiم جوق.
بۇگiن قالا شەتiندە ءجۇرiپ تاعى دا سول ەلەستi كوردiم. ول ادەتتەگiدەي عايىپقا دا اينالمادى، جەتكiزبەدi دە، شاشىن يىعىنا جايعان قالپى ءجۇردi دە وتىردى. اندا-ساندا سوڭىنا بۇرىلا ءسۇزiلە قاراپ، جىميىپ قوياتىن سياقتى. ءوڭiنەن سالقىن لەپ ەسiپ، بەتiمدi شالادى. سالدەن سوڭ تەرەكتiڭ ساياسىن ساعالاپ، زيراتقا باراتىن جالعىز اياق سوقپاققا ءتۇستi. سول ەلەس-بەينەنiڭ ىستىق كورiنگەنi، سول ەكەنiنە سەنگەنiم سونداي، كوزiمە جاس iركiلiپ، داۋىستاپ تا جiبەردiم. قارامادى. قاۋلاي شىققان بوز جۋساننىڭ بiر ءتۇبiن جۇلىپ الىپ، يiسكەلەگەن كۇيi قالىڭ بەيiتتiڭ iشiنە ەنە بەردi. توقتاتقىم كەلiپ، جانۇشىرا ۇمتىلدىم… بەيiتتە توپىراق بەتiن بۇركەگەن شىرماۋىق، ەرمەننەن باسقا ەشتەمە دە جوق. تەك، قابiردiڭ ءۇستiندە جۇلىنعان بiر ۋىس جۋسان عانا جاتىر. ىستىق جالىن كەۋدەمدi قارىدى. بۇل وكiنiشتiڭ ورنىن ەشتەمە دە تولتىرا المايتىنىن، ەشكiم دە جۇباتا المايتىنىن بiلەمiن. ايتسە دە تەرەزەنiڭ اينەگiنەن تۇسكەن ساۋلەگە ءسۇزiلە قاراپ: «ءتۇۋ، جارىقتى دا كوردiم-اۋ. تۇندە كوزiم iلiنiپ بارا جاتسا، اشىپ الامىن. ءجۇرiپ كەتەتiندەي ۇرەيلەنەمiن»، — دەپ، اق جامىلعىنى كەۋدەسiنە تارتا ۇيىقتاپ بارا جاتقانى ەلەستەگەندە، iشi-باۋىرىم ەزiلiپ كەتەدi…
كەش ءۇيiرiلiپ، اڭعاردان سالقىن لەپ ەستi. بiر ۋىس جۋساندى قىسا ۇستاپ، بەتiمە باستىم. سۋىلداعان جۇرەگiمدi سيپالاپ، كوڭiلiمدi جۇباتسام دا سەرگiمەدiم. قاراڭعى ءتۇندi جامىلىپ، ۇيگە قايتتىم. جۋساندى قاسىمداعى ورىندىقتىڭ ءۇستiنە قويىپ، توسەككە شالقالاي جاتا كەتتiم. قارسى الدىمداعى قابىرعادا iلۋلi سۋرەتتەن اق كويلەگiنiڭ جاعاسى ءسال كوتەرiلگەن، قاپ-قارا شاشى يىعىن جاپقان، ايالى جانارىن قاداعان بەينە… كەنەت ادام بەينەسiنە اينالعانداي بولدى. ءسال ءۇنسiزدiكتەن سوڭ ماعان قاراي ءجۇردi. جiبەك كويلەگi سۋىلداي قوزعالادى. دىبىسى دا بiلiنبەيدi. قاسىما تاقاپ جۋساندى قولىنا الدى دا، يiسكەپ، كەۋدەسiنە باستى. Iلە ورىندىققا وتىرىپ، جۋساندى تiزەسiنە قويدى. مەن بۋلىعىپ ۇندەي المادىم. ەرنi ءسال اشىلىپ، جۇمساق، بيازى ۇنمەن سىبىرلاعانداي بولدى. سويلەگەن جوق-اۋ، بەلگiسiز تولقىن دiرiلi ماعان سونى جەتكiءزىپ تۇر… ونىڭ نە ويلاعانىن بiر قۇپيا كۇش ەستiرتiپ تۇر…
1
— كوكتەم يiسi اڭقيدى. كەشە تۇندە ءۇستiمiزدەن تىراۋلاعان تىرنالاردىڭ كەرۋەنi ۇشىپ ءوتتi… كەشقۇرىم قاراڭعى بولمەدە جالعىز ءوزiڭ وسىلاي توسەكتە شالقاڭنان جاتىپ الىپ، كوزiڭنەن جاسىڭ بوتالاعاندا قاتتى قينالامىن. بiراق داۋىستاۋعا ءۇنiم شىقپايدى. مەنiڭ ارپالىسقان ويىمدى ءتۇسiنبەيسiڭ. سەن جاپا شەكپە، مەنiڭ رۋحىم سەنiمەن بiرگە، سەن ارقىلى ءومiر سۇرەمiن. سونى ۇعىن. ءپالi مىناۋ مەنiڭ كۇندەلiكتەرiم عوي. سەن وقىدىڭ با؟ جارىق دۇنيەدەگi قالدىرعان بەلگiم. كەي ادامدار تۋرالى ويىڭدى ۇنەمi اشىق ايتا المايسىڭ عوي. بۇل — قانشاما رەت جالعىزدىقتان قۇتقاردى. سەن تۋرالى جانىڭا تەرەڭ ءۇڭiلمەي ايتقان جەرiم بولسا كەشiر. ماعان شىندىعى سولاي كورiندi. ءوزiن شاڭ باسىپ قالعان با؟ اتتەڭ، ءسۇرتiپ جiبەرسە، شiركiن. الدە مەنiڭ كوزiم بۇلدىرادى ما. نەگە ەكەنiن بiلمەيمiن، ايتەۋiر، جانارىمدى بۋالدىر تۇمان باسادى دا تۇرادى. كانە، كوتەر باسىڭدى، ەگiلە بەرمەي. ارىلمايتىن ۋايىم بولمايدى جارىق دۇنيەدە…
ەلەستiڭ كويلەگi اعاراڭداپ، اشىق جاتقان كۇندەلiكتەرiنە قول سوزعانداي بولدى.
ەسiمە توعىزىنشى پالاتا ورالدى. ول ءوزiنiڭ جارىق دۇنيەلiك ەمەستiگiن سەزبەيدi دەپ ويلاپ، جۇباتاتىنمىن. ادەتتەگiدەن ەرتە پالاتاعا كiرiپ بارعانىمدا تەرەزەگە ءۇڭiلiپ قالىپتى. بەتiنەن كوز جاسىنىڭ iزi بiلiنەدi. ءوز دەرتiنiڭ قاتەرiن سەزگەن-اۋ. ونە بويىم شىمىرلاپ، دۇنيە شىر اينالدى. باسىم زەڭiپ، تiزەم قالتىرادى. ەندi ونىڭ كوزiنە قالاي قارايمىن…
الگi بەينە قاباعىن ءسال قينالا تۇيگەندەي بولدى وسى ءسات. سوسىن تاعى دا قۇلاعىما تانىس ءۇن ەستiلدi.
— سوندا قاتتى ابىرجىپ، مەن ءۇشiن ازاپ شەككەنiڭدi بiردەن سەزدiم. ەگەر مەن جانتالاسىپ، جارىق دۇنيەنi قيمايتىنىم تۋرالى ءسال ەمەۋiرiن تانىتسام، سەنiڭ عۇمىر بويى جان ازابىنان ارىلمايتىنىڭدى سەزدiم. ءتۇرiڭ سونداي ۇرەيلi، جىندانىپ كەتەتiن شىعارسىڭ دەپ سەسكەندiم… مورفي اقىل-ەسiمدi تۇمانداندىرسا دا، ەسiمنەن سول كەيپiڭ كەتپەدi. تەك سەندەر جوقتا عانا كوز جاسىما ەرiك بەرەتiن ەدiم. ارمان-اي… سوڭعى جىلى تۋعان كۇنiمدi وتكiزە الماعانىما وكiنەمiن، اتتەڭ…
كورشi بولمەدەن تىقىرلاعان دىبىس پەن اياق ءجۇرiسi شالىڭدى. ۇلىمدى جاسۇلاندى ۇيقتاتىپ جۇرگەن اپايىم ايىمحان عوي. ەلەس-بەينە بiرتە-بiرتە جانىمنان الىستاي بەردi دە، قابىرعاداعى سۋرەتكە اينالدى. ەسiك جايىمەن اشىلىپ، iشكە ايىمحان كiردi. جارىق كوزiمدi قارىقتىرىپ، بەتiمدi الاقانىممەن باسا قويدىم. ايىمحان جان-جاعىنا الاقتاپ، الدەنەنi iزدەگەندەي بۇرىش-بۇرىشتى شولىپ ءوتiپ:
— سەن بiرەۋمەن سويلەستiڭ بە؟ — دەدi اڭتارىلىپ.
— جوق.
ول جالتاقتاپ بiراز تۇردى دا، سەزiكتەنەر سىلتاۋ تاپپاعاسىن كەرi شىعىپ كەتتi. ۇمتىلا ءتۇسiپ، توقتاي قالدىم. سول ساتتە ەلەس بەينە قارسى الدىمدا، ورىندىقتا وتىرعانداي كورiندi.
شىنىمەن، وسى مەن جىندانىپ كەتكەن جوقپىن با؟! بۇل ءوڭiم بە، ءتۇسiم بە، ءوزiمە-وزiم سەنبەدiم. ەندi، كوزiمنiڭ دە iلiنبەسi انىق. كiتاپتىڭ اشىق بەتiنەن ەينشتەينگە بiر قىزدىڭ جازعان حاتىنداعى «يا ۆام پيشۋ، چتوبى ۋزنات، سۋششەستۆۋەت لي ۆى ۆ دەيستۆيتەلنوستي»، — دەگەن ءسوزiن وقىدىم. ماعان بiر نارسەنiڭ قوس كورiنiپ، سانامدى بيلەپ، بۇلدىراتىپ جۇرگەنi راس. جانىمدى كۇيزەلتكەن دە سول ەلەس، ەلەس، ەلەس!..
ادام ءوز ءومiرiنە تونگەن باقىتسىزدىقتىڭ جاقىنداپ كەلە جاتقانىن كۇنi بۇرىن سەزەدi. سونى سەزە تۇرىپ، داعدارىپ، قالىپتى مiنەزiنەن ايرىلىپ، ءوز-وزiنە ەسەپ بەرۋدەن، ويلاۋدان قاشادى. جاز ءوتiپ، قوڭىر كۇز باستالعاندا مەن دە سونداي كۇي كەشتiم. جايشىلىقتا جولىم بولمايتىن ۇساق-تۇيەك كۇيبەڭنiڭ ءوزi ءجونiمەن رەتتەلiپ، ءساتi تۇسە بەردi. قايدا، نەگە اسىعامىن، بەيمالiم… سول جولى ساپاردا جۇرگەنiمدە اەروپورتتىڭ كاسساسىنا قالاي جەتiپ بارعانىمدى اڭعارمادىم. ويىمدا ەشتەڭە جوق.
— سالەم، اپاتاي. قانە، تەزدەتiڭiز، — دەپ، كiشكەنە تەسiكتەن پاسپورتىمدى شەرتiپ جiبەردiم.
جىلتىر اينەكتiڭ تەرەزەسiنەن بيلەت بەرiپ جاتىپ، سارى شاشتى، تولىق دەنەلi، قىلي كوزدi، ەگدە ايەل:
— قايران قايعىسىز جاستىق-اي. اسپاندا قۇستاي شارىقتايسىڭدار. قانداي باقىتتىسىڭدار، شiركiن، كوڭiلدەرiڭدە ۋايىم-شەر جوق، — دەگەندە تۇلا بويىم شىمىرلاپ، iشتەگi ۇرەيدiڭ شىندىققا اينالعانىن، وسى ساتتەن باستاپ بiر توسىن وقيعانىڭ تاپ بولارىن بiلدiم.
ونىڭ نە ەكەنiن اڭعارماسام دا، بولاشاق نالانىڭ بار ۋىتى جۇرەگiمە قۇيىلىپ، ەڭسەمدi ەزiپ جiبەردi. كۇناسiز، ماعان ەش قاتىسى جوق ادامنىڭ بۇل ءسوزi جانىما قاتتى تيدi. رەنiشiمدi جاسىرا المادىم:
— سiز مەنiڭ وتكەنiم مەن ەرتەڭiمدi بiلمەيسiز عوي. باقىت — ۋايىمسىزدىقتا ەمەس، — دەدiم دە، تەرiس بۇرىلىپ كەتتiم.
قالاي سەزدiم، نەگە تاپ سول ايەلدiڭ ءسوزiنەن سەكەم الدىم، ونى ءتۇسiنە دە، ءتۇسiندiرە دە المايمىن. الايدا بارلىق جان ازابى سول ساتتەن باستالعانى انىق. سامولەت قونىسىمەن قالا سىرتىنداعى ۇيگە تارتتىم. ءتور الدىنداعى توسەكتە جاتقان قارىنداسىمدى كورiپ، ءومiرiمدەگi ەڭ اۋىر قايعىنى كوتەرiپ، ەڭ اسىل ادامىمنان ايرىلارىمدى ۇعىندىم. قاباعى كiرتيگەن، ءوڭi بوزارىڭقى. جۇدەپتi. سول ۇرەي قىسقان كەزدەگi قورقىنىشتى ويلارىمنان ارىلا الماسام دا، iشتەي قوشتاسا باستادىم. نەگە ەكەنiن قايدام، جازىلماس دەرتكە ۇشىراعانىن بiلگەندەيمiن. ءسال رەنجiسە، جانىم شىعاتىن ەدi، ەندi قالاي جاماندىققا جورىپ وتىرمىن، ءوزiم دە ءتۇسiنبەيمiن. ول تۇرەگەلiپ وتىرىپ، داۋىسى سىنا تiل قاتتى. انشەيiندەگi جارقىن، وجەت مiنەزi بايقالمايدى. Iشiمنەن ءوزiمدiء-وزiم جازعىرىپ: «قاتەلەسەسiڭ، جاماندىق ويلاما»، — دەپ كۇبiرلەي بەردiم. ءسوزiن بiردە ەستiپ، بiردە ەستiمەدiم. «بۇگiن سوڭعى رەت ۇيگە تۇنەيسiڭ. ەرتەڭ قالاعا ءدارiگەرگە اپارامىن». اپىر-اۋ، ماعان نە كورiندi؟ ەسiم دۇرىس پا؟ اقىرىن قوزعالىپ، توسەكتەن ءتۇستi. ءۇنi سىنىق.
— شارشاعانسىڭ-اۋ جولدان. شاي قويايىن…
سالدەن سوڭ جادىراپ، جايراڭداپ، ءازiلدەي سويلەدi. كيiمدەرiن ءۇتiكتەدi. قاتەرلi دەرتتiڭ ۋاقىتشا شەڭگەلiن جازىپ، ءسال ەركiنسiتiپ بارىپ بۇرەرi انىق. قاراڭعى ءۇيiرiلە قاباعى ءتۇيiلدi. تاڭ اتقانشا كۇرسiنiپ شىقتى. شامىن ءوشiرمەستەن ءتۇندi وتكەرiپ، البومدارىن اقتاردى. مەن دە كiرپiك iلمەدiم. ءمولدiر سۋدى وجاۋمەن iشiپ تۇرعان فوتوسىن قارا سىزىقپەن قورشاپ: «شiركiن، بiر جۇتىم سۋ؟» — دەپ جازىپ قويىپتى سوندا. ۇيدەن شىعا بەرگەندە ارتىنا جالت بۇرىلىپ ۇزاق تۇردى. Iشتەي قوشتاسۋى ما؟ ءۇش جاسار ۇلىمدى قۇشاقتاپ، بەتiنەن ءسۇيدi. كوزiنە جاس iركiلiپ قالدى.
— قوش، بول، قۇلىنىم. مەنi ۇمىتپا، — دەدi دە، جەدەل جاردەمنiڭ ەسiگiن اشتى.
ساناسىندا ەش قاۋiپ-قاتەر جوق ءسابي ونىڭ جان قوپارىلىسىن، ءسوزدiڭ استارىن تارازىلامادى. «قوشتاسۋدىڭ باسى بۇل»، — دەگەن وي جۇرەگiمدi شانشىپ ءوتتi.
ءدارiگەرلەر ۇزاق تەكسەردi. ەندiگi تiلەگiم: «شiركiن-اي، ونكولوگيالىق اۋرۋحاناعا اپارماسا ەكەن. وندا ايالى جانارىنا مۇڭ ۇيالاعان، كۇدەر ۇزگەن ۇسقىنىن قالاي كورەمiن. ءوزiنiڭ ايىقپاس دەرتكە شالىنعانىن بiلسە بiتتi…». اۋەدە قازداڭداپ جولاتپاعان، بۇيىرا سويلەگەن ءدارiگەر ايەل بولمەسiنەن شىعىپ بارا جاتىپ، ماعان ايانىشپەن قارادى. قارسى جۇرگەندە قاسى دiر ەتە قالدى.
— مازالانباڭىز، ونشا قاۋiپتi ەمەس، — دەدi دە بۇرىلىپ كەتتi. ورتا جاستاعى ەر ادام تەرiس قارادى.
قارىنداسىم رەنتگەن كابينەتiنەن شىقتى دا، ماعان قاراي كۇلە ءجۇردi. شاشىن جوندەپ قويىپ:
— ءتۇۋ، جەڭiلدەنiپ قالدىم. باسقا بiر پالە مە دەپ ەم… ايتەۋiر، ودان اۋلاق كورiنەدi، — دەدi.
بۇل ونىڭ مەن ەستiگەن سوڭعى كۇلكiسi ەدi. ول پالاتاسىنا قاراي كەتiپ بارا جاتقاندا كوز الدىم تۇمانداندى. ەكiنشi قاباتتان اق كويلەگi اعاراڭداپ، قولىن بۇلعادى. شىنىمەن، جازىلماس دەرتتiڭ بولعانى ما؟ قولىم دiرiلدەپ، تەمەكi تۇتاتا المادىم. سول ساتتە دۇنيەنiڭ بارلىق قىزىعىن ءدارiگەردiڭ جالعىز اۋىز ءسوزiنە، جاقسىلىق حابارىنا ويلانباي ايىرباستاپ جiبەرەر ەدiم.
ول كەزدە، از عانا كۇننiڭ iشiندە نە ويلامادىم، قانداي جان ازابى مازالامادى دەيسiڭ. ۇرەيلi كۇندەر باسىمدى زەڭiتتi. بەسiنشi كۇنi اۋرۋحانانىڭ اۋلاسىنا كiردiم. ءبۇيiرiن باسىپ، جالعىز ءوزi باقتىڭ ءتۇپ جاعىندا ءجۇر ەكەن. قاباعىن ءتۇيiپ:
— كەلدiڭ بە؟ — دەدi اقىرىن. مۇڭلى قالپى بەلگiسiز ويدان ارىلا المادى. ساۋساعىمەن بەتiمنەن سيپادى. — ساقالىڭدى الساڭشى. تەكسەرiپ جاتىر. جەكە بولمەگە اۋىستىردى… ۋف، ەرنiمنiڭ كەزەرiپ تۇرعانىن قاراشى. قۋىرعان بيداي جەگiم كەلەدi. ەسiڭدە مە، باياعىدا… كورشi كەمپiر بiزگە بەرۋشi ەدi عوي…
ءسال جىميدى. مەن ونىڭ جان دۇنيەسiندەگi وزگەرiستەردi بiردەن بايقادىم. دەمەك، سەزدi… نەنi؟
— تۇندە قاتتى قينالدىم. شىبىن جانىم كوزiمە كورiندi. نەگە باسىلماي اۋىرادى؟ كۇن قۇرعاتپاي كەلiپ تۇرىڭدارشى. سەن كەيدە جالعىزبىن دەگەندە رەنجۋشi ەدiم. سونىڭنىڭ راستىعىن اڭعاردىم. بار اۋىرتپالىق ساعان قالادى-اۋ.
ءسوزiندە اۋىر زiل بار. بۇرىن مەنiمەن بۇلاي سويلەسپەيتiن. نەگە سەكەم الدى، قولىنا سارعايعان جاپىراقتى قوندىرىپ ءوز-وزiمەن وتىرعانى قالاي. Iشتەي مازاسىزداندىم. ونىڭ سول كۇنگi كوڭiل-كۇيiن جاستىعىنىڭ استىنان كiشكەنتاي بلوكنوتىن العاندا بiر-اق ءتۇسiندiم. كۇن سايىن جالعىز سويلەم جازىپتى. مىناۋ جارىق دۇنيەمەن ءوزiنشە باقۇلداسىپ، دەرتپەن جانتالاسقاندا ءوزiن قالاي ۇستاۋ كەرەكتiگiن ويلاپ، شەشiم قابىلداعان، ءارi قيماس سەزiم بيلەگەن شاعى ەكەن. كەلەسi جۇزدەسكەنiمدە رەنiشتiڭ تابىن اڭعارمادىم. «مىناۋ كۇزدە تۇسكەن اعاشتىڭ جاپىراعى سياقتى، مەنiڭ ءومiرiمنiڭ دە ەرتە سارعايىپ، ءۇزiلگەنi مە… بiلمەيمiن. سۇراق. ءبارi دە سۇراق. جاۋابى ەرتەڭ»، — دەپ جازىپتى. سوندا، قالاي سەزدi…
بويىم دiر ەتە قالدى. ەلەس ستولدىڭ قاسىنا كەلiپ، جانىما جاقىنداعانداي بولدى. كەنەت، تانىس، ساعىنعان داۋىس ەستiلدi. سونداعى، اۋلاداعى مۇڭلى ءۇنi…
— سەنiڭ جانىڭدى جەگەن ساۋالدارعا جاۋاپ بەرiپ، رۋحاني ازاپتان قۇتقارعىم كەلەدi. بۇلاي ءومiر ءسۇرiپ، تiرشiلiك ەتۋگە بولمايدى. وڭاشادا ءوزiڭدiء-وزiڭ قازىپ، ءتوزiمiڭدi تاۋىسپا. مەنiڭ: «بار اۋىرلىق ساعان قالادى-اۋ» دەگەنiم — وسى وي ازابى. ويسوقتى بوپ ءومiر ءتۇبiنە جەتپەيسiڭ. كەيدە iڭiردە ءوز-وزiڭنەن سويلەپ وتىراسىڭ. Iشiپ تە ءجۇرسiڭ. اقىرى، شىن قالاۋىڭ اۋدى، ايتايىن… بۇگiن تالاي جۇمباقتىڭ شەشiمiن تاباسىڭ. ءوزiڭ مىنا ويدان ارىلسىن دەپ ايتىپ وتىرمىن. سەن كەلگەن كۇنi ءوز دەرتiمنiڭ جازىلماسىن اياق استىنان ەستiدiم. تاڭەرتەڭ قالانىڭ ءار اۋرۋحاناسىنان ەكiء-ۇش پروفەسسور كەلiپ، مەنi بiر ساعاتتاي تەكسەردi. ولار شىعىپ كەتكەندە ەسiك ءسال اشىق قالدى. مەنiڭ بiر بولمەدە جالعىز ورنالاسقانىما، ءوزiنiڭ ءدالiزدە جاتقانىنا بۇيرا باس ايەل ريزا ەمەستiن. سول قاسىنداعى سەرiگiنە ساڭقىلداي سويلەپ: «كوردiڭ بە، مىنالاردىڭ شۇبىرۋىن؟ بiرەۋ ولەردە عانا شىبىنداي ۇيمەلەيدi. كەشە باس ءدارiگەردiڭ ەكi اياعىن بiر ەتiككە تىعىپ ەم… سەن ۇندەمە… مىنا قىز… راك… جازىلمايدى. ءۇش-تورت-اق كۇن عۇمىرى قالىپتى… سوسىن عوي، جىلى ورنىمدى سۋىتپاي جاتقانىم»، — دەگەندە كوزiم قاراۋىتىپ، باسىم اينالىپ توسەككە قۇلادىم. باستاپقىدا اشۋلانسام دا، سوڭىنان وكسiگiمدi باسا المادىم. «شىنىمەن، جارىعىمنىڭ سونگەنi مە… ءومiردەن قىزىق كورiپ ۇلگەرگەن دە جوقپىن عوي… جالعان، الگi ايەل كورە الماي ايتىپ وتىر… ەندi نە iستەيمiن؟ ءولiمنiڭ تەز بولعانى ما؟». وسىنداي ويلارمەن كۇنiء-تۇنi ارپالىستىم. ەرتەڭiندە كوزiم انىق جەتتi. ەندi ويىم سەندەر بولدىڭدار. ءسونiپ بارا جاتىپ، سەندەرگە شاعىنسام، جىندانىپ كەتەتiندەرiڭ انىق. ارى-بەرi تولعاندىم. سەندەردi ازاپقا سالمايىن، ۋايىم-شەرiمدi سىرتقا شىعارمايمىن دەپ، سىر بەرمەۋگە بەكiندiم. سونداي مازاسىز كەزiمدە سەن كەلدiڭ. قانشا تىرىسسام دا، سەزiپ قويعان ەكەنسiڭ-اۋ. شىندىعىن ايتسام، الگi ايەلدiڭ ءسوزiن ەستiگەن سوڭ، ۇرەي بيلەگەن جوق. وپەراسياعا ءوزiم كەلiسiم بەرگەنiم دە سول. جازىلىپ كەتەرمiن، باسقا دەرت شىعار دەگەن ءۇمiت وشپەي قويدى.
مەنiڭ جانىمدى دا جۇباتقان سول ءۇمiت-ساۋلە ەدi. ادام ساناسى ونداي ساتتە ءسابيدiڭ ويلاۋ جۇيەسiنە ۇقساپ، قيالعا بەرiلiپ، ءوزiڭدiء-وزiڭ الدايسىڭ، الدەنەنi مەدەت تۇتىپ، الدانىش ەتەسiڭ. «سۋعا كەتكەن تال قارمايدى». Iشتەي مەن دە دايىندالدىم. قانداي ازاپقا دا شىداپ، سەكەم بەرمەۋiم تيiس. كۇن سايىن سولىپ بارا جاتقانىمدى سەزسە، تiپتi…
2
وپەراسيا وقىستان، نويابر مەرەكەسi كۇنi جاسالدى. قارا سۋىق. كۇن بۇلىڭعىر. ەكiنشi قاباتتاعى توعىزىنشى بولمەنiڭ ەسiگiن قاقتىم. كورشi بولمەدە تەلەديداردى قىزىقتاعان جانداردىڭ ورتاسىندا وتىر ەكەن. مەنi كورiپ قۋانىپ كەتتi.
— ۇلگەردiڭ-اۋ. سەنi كورمەي قالامىن با دەپ قورقىپ ەدiم. تاۋەكەلگە بەكiندiم. مەنi بiر تاعدىرعا تاپسىرساڭشى، ءوزiڭ بەرiك بول، مەن كەتتiم…
ماڭدايىنان يiسكەدiم. وپەراسيا بولمەسiنiڭ ەسiگi جابىلاردا ماعان قارادى. جانارىندا جاس iركiلiپ تۇردى. سوندا ونىڭ قانشاما قينالعانىن، اۋرۋىنىڭ جانىنا باتقانىن، ءومiردi قيمايتىنىن سەزدiم. سول ساتتەگi جۇرەگiمنiڭ ءۇزدiگiپ بارىپ قايتا سوققانى، كەۋدەمدi كەرنەپ، بايىز تاپپاعانىم جادىمدا. بۇكiل عۇمىرىمنىڭ شەشۋشi مەزەتi. ەگەر سول جولى قۋانسام — ءومiر بويى شىن قۋانۋدىڭ نە ەكەنiن ۇمىتپاس ەدiم-اۋ.
ەسiك سارت-سۇرت اشىلدى. قاباعى قاتىڭقى پروفەسسور مەنi كوردi دە، اڭتارىلىپ قالدى. قاراما-قارسى ءجۇردiم. ءۇش قادام ماعان ءۇش ءجۇز قادامداي كورiندi. ءۇمiت پەن ۇرەيدiڭ شەكاراسى. ەكi اتتادىم، تiزەم قالتىرادى. ول دا ابىرجىدى. ويىنداعىسىن تۋرا جەتكiزە المادى.
— بۇل ءوزi جاس ادامدا سيرەك كەزدەسەدi. بiرەۋ ايتسا، سەنبەس ەدiم. كەمiندە ەكi اي بولعان اۋىرعانىنا. ال بۇرىن وپەراسيا جاسالدى ما؟
— ءتورت جىل بۇرىن، سوقىر iشەككە…
— جوق، سوقىرشەككە ەمەس، وسى پالەگە جاسالعان. جاس ورگانيزم كۇرەسسە دە، اقىرى، جەڭە الماپتى… شىدا، باۋىرىم، وكپە-باۋىر iسكەن، ەندi جۇرەك تامىرىنا شاپقان. امال جوق. سولاي، ءوزiنە سەزدiرمەڭدەر.
قارىنداسىم قول اربانىڭ ءۇستiندە ىڭىرسىپ بارا جاتتى. ايعايلاعىم كەلiپ، ۇمتىلا بەرگەنiمدە پروفەسسور بiلەگiمنەن ۇستاي الدى. ەسەڭگiرەگەن كۇيدە ۇيگە قايتتىم… ءۇش كۇن ەسi كiرمەدi. اندا-ساندا ىڭىرسىپ قويادى. الاسۇرىپ، شىداي المادىم…
وسى ساتتە كوزiمە جاس iركiلiپ، ەلەسكە قارادىم. ول مەنiڭ كۇندەلiگiمدi داۋىستاپ وقىپ وتىرعانداي بولدى.
«ءومiردiڭ كەيدە زارى، كەيدە اششى زاپىرانى ءوتiمدi تiلiپ ەدi. كونگەمiن. شىداعامىن. بiراق سەنiڭ جاۋدىراعان جانارىڭدى، قينالعان ءساتiڭدi كورەرمiن دەپ ويلاپپىن با. جانىم-اۋ، قازiر ءولiم مەن ءومiر اراسىندا قينالىپ، الاسۇرىپ جاتىرسىڭ-اۋ. سۋ سۇراپ، دiرiلدەپ، كەبەرسiگەن ەرنiڭ، ۇرەيلi جانارىڭ، ىستىق كوز جاسىڭ… ەگەر قاسىڭدا مەن بولسام نە ايتار ەڭ؟ قانداي وي تورلاپ، يىعىڭدى باسىپ جاتىر؟ بiر كورۋگە زارمىسىڭ؟ تاڭەرتەڭ داۋىستاپ تiلدەسە دە المادىق-اۋ. ءوڭiڭدە بەكiنiس، وجەت وت، ءسال ۇرەي بار ەكەن. بۇگiنگi ءتۇننiڭ زاۋالىنان ساقتا. شەشەمدi، اكەمدi العان ارام دەرت، گۇلi اشىلماعان، كۇن نۇرىنا قولىن سوزعان قىرشىندا نەڭ بار؟ شىداشى، ۇيگە الساق پا ەكەن؟ وندا كۇرت سىناسىڭ-اۋ. سەرپiلشi. بiر كورiپ، بەتiڭنەن سۇيەيiنشi. ەرتەڭ ءۇمiتسiزدiگiڭدi سەزگەندە، بەتiڭە قايتiپ قارايمىن… و، قۇدiرەت. ەسiكتەن، تەرەزەدەن جۇرەككە ءومiر ساۋلەسiن قۇيىپ، بۇرگەن دەرتتi جازشى. مiنە، تاڭ دا اتتى».
ەلەس كۇندەلiك داپتەرiمنiڭ بەتiن جاۋىپ، ماعان قاراعانداي بولدى. كۇڭگiرلەگەن ءۇن تاعى دا قۇلاعىما جەتكەندەي.
— وپەراسيادان سوڭ العاش ەسiم كiرە باستاعاندا سەنiڭ داۋسىڭدى ەستiدiم. وسىلاي كۇيiنiپ جۇرگەندەرiڭدi سەزگەم. ءشول قىسقانى دا راس. كوزiمدi iلسەم، ءجۇرiپ كەتەتiن ءتارiزدiمiن. جۇمىلا بەرگەندە اشا قويامىن. ءوزiڭدi كورگەندە قۋانعانىمدى ايتساڭشى. دەرتiمدi سىلىپ العانداي. سەن ماعان گۇل ۇسىندىڭ عوي. سونى يiسكەدiم. قانشاما قينالسام دا ۇيىقتاماۋعا تىرىستىم. بiردە جاسۇلان كوز الدىما كەلدi. مەن ۋنيۆەرسيتەتتەگi لەكسيادان قايتقاندا الدىمنان جۇگiرiپ شىعىپ، موينىما اسىلاتىن. تۋرا سولاي قۇشاقتاپ، تاماعىنان يiسكەي بەرiپ… ۇيىقتاپ كەتiپپiن. سونداعىداي راحات دەم الماعان شىعارمىن. وپەراسيادان ءۇش كۇننەن سوڭ سول بۇرىنعى شەمەن ۇستاعاندا، كەيiن ۇدەي تۇسكەندە، ءبارiن دە ءتۇسiندiم… تەرەزەدەگi اعاش جاپىراعىنا، ءمولدiر اسپانعا قاراپ جاتىپ، كوڭiلiمدi ۋايىم باسىپ، جاس مونشاقتاي اعىپ، تىيىلمادى. سەن كەتەتiن كەزدە ازەر توقتاتتىم. بiردەن بايقادىڭ. مەن: «ۇيقىنىكi عوي»، — دەپ ەدiم، سەندiڭ. ءوزiڭ ءۇشiن ەمەس، مەن ءۇشiن…
— شىن ايتاسىڭ، ماعان ەڭ اۋىر تيگەنi — ءوز دەرتiڭدi سەزگەنiڭ ەدi. مەن سەنi جۇباتۋمەن بولدىم. ءسات سايىن ءالسiرەگەن، ءسونiپ بارا جاتقان ادام ءومiرiن، ونىڭ iشiندە ءوزiڭنiڭ باۋىر ەتiڭنiڭ ەزiلiپ بارا جاتقانىن بiلە تۇرىپ، شاراسىز بۋلىعا، وكسiگiڭدi سىرتقا شىعارا الماي تۇنشىعىپ، ءوزiڭنiڭ كوزiڭە قاراپ تۇرىپ: «سەن ءومiر سۇرەسiڭ!» — دەۋ نەتكەن ازاپ ەدi. تاڭەرتەڭ سەنiڭ پالاتاڭنىڭ ەسiگiن اشقاندا ءوزiم تاس ءتۇيiن بەكiنiپ الامىن. ويتكەنi ۇزاق كۇن ساعان قاراپ وتىرىپ، شىداۋ مۇمكiن ەمەس-تiن. اياق استىنان اعىتىلىپ، وكسiپ جiبەرۋiڭ كادiك. سەن گۇل سۇرادىڭ. يiسكەلەدiڭ. سول ساتتە ەسiكتەن دوسىڭ ءاليا كiرiپ، داۋىستاپ جiبەرگەنi. شىداۋ كەرەك… بۇل ەڭ قاۋiپتi كەزدەسۋلەر ەدi. بiردە جاسۇلاندى ءتۇسiڭدە ايتىپ جاتتىڭ. ەرتەڭiنە وعان اق حالات كيگiزiپ، جانىڭا الىپ كەلدiم. سەنi كورە سالا تۇرا ۇمتىلدى. باس سالىپ، قۇشاقتاي الارى انىق. ساسقانىمنان وعان: «ويباي، انانى قارا»، — دەپ، تەرەزەنi نۇسقادىم دا، قولىنان ۇستادىم. ەكەۋiڭ جارتى ساعات سويلەستiڭدەر. ول ەپپەن بەتiن توسىپ، قۇشاقتاپ قويادى. سول كۇنi ءوزiڭدi سەرگەك سەزiندiڭ.
— راسىندا دا ويىما جاسۇلاننىڭ ءار ءتۇرلi ءسابيلiك مiنەزدەرi، سوزدەرi ءتۇستi. ونىڭ ءسابي يiسi مۇرنىمدى قىتىقتاپ تۇرعانداي. سەن شىعىپ كەتكەندە، مەن ودان كوپ نارسەنi سۇرادىم. «ۇيگە بارعاندا پاپاڭ نە iستەيدi، جىلاي ما، كiمدەر بار؟» — دەگەندەي. ول ءبارiن دە ايتتى. ماعان بiلدiرمەسەڭ دە، كۇن سايىن ۇيگە بiردەن-ەكiدەن كەلiپ جاتقانداردىڭ بار ەكەنiن بiلدiم. ءوزi اڭگiمەشiل، ەكەۋمiزدiڭ بiر كەزدە قىدىرعانىمىزدى ايتىپ: «اۋرۋىڭنان جازىلاسىڭ عوي، ءيا، ەندi سەنi مەن پارككە اپارامىن، بالمۇزداق اپەرەمiن. ايپارككە كiرگiزەمiن. سوندا سەن قورىقپا»، — دەدi. ە، مەنiڭ وسى جاتقانىمنان تۇرمايتىنىمدى قايدان بiلسiن. تەك، مەنiڭ بەينەمدi جۇرەگiندە ماڭگi ساقتايتىن مۇباراك كوڭiلدi ادامنىڭ تiرشiلiكتە بارلىعىن سەزدiم. بالا كوڭiلi ەش نارسەنi ۇمىتپايدى عوي. ماعان دا ءسابيلiك قيالدارىم ءالi دە مازا بەرمەيدi. شەشەمنiڭ ولگەنiن مەن بiلمەيمiن عوي. سەندەر ساباقتاسىڭدار. تاۋ iشiندەگi قاراعاي كەسەتiن اعايىمنىڭ ءۇيiندە ءجۇردiم. وت جاعامىن، كۇل شىعارامىن. شامام ءبارiنە جەتە مە. وشاقتىڭ الدى شاشىلىپ قالادى. سوندا جەڭگەمiز مەنi شىمشۋىرمەن سالىپ قاپ، سۇيرەي جونەلدi. ەسiكتiڭ الدىنداعى كۇرەسiنگە لاقتىرعاندا باسىممەن شانشىلدىم. ەكiء-ۇش رەت تۇيگiشتەدi دە. سول كەزدە الۋەتتi قول جۇلىپ الدى. اعايىمىز. كەشكە سەن كەلدiڭ. وي، قۋانعانىم-اي. كورشiلەردەن ەستiگەن بولۋىڭ كەرەك، ەسiكتەن كiرە جاڭاعى اعايىمدى قامشىنىڭ استىنا الدىڭ، ول ۇندەمەدi. جۋاس ادام-تىن. سوندا نەشە جاستا ەدiڭ، وسى؟
— ناقتى بiلمەيمiن، قازiر ەسەپتەيiن. ەكiنشi كلاستا وقيمىن. كانيكۋلعا شىققان ۋاقىت قوي. ول مەنiڭ دە ەسiمدە. سەنiڭ بارلىق تiرشiلiگiڭ، تۋعانىڭنان باستاپ كوز الدىمدا…
— سوڭعى جىلى تۋعان كۇنiمدi وتكiزە الماعانىما وكiنەمiن.
— ءيا، كۇندەلiگiڭە «اتاۋسىز قالعان كۇن» دەپ جازىپ، استىن قارا فلوماستەرمەن سىزىپسىڭ. وتەلمەس كۇنانiڭ ءوزi وسى شىعار. سەن ايىپتاما مەنi. جانىما باتادى. ايتپاقشى، قالاي دۇنيەگە كەلگەنiڭدi بiلەمiسiڭ. قانشاما وقتالسام دا ايتا المادىم. ۇمىتا بەرiپپiن. ەندi ايتايىن.
ول كەزدە مەن التى جاستا ەدiم. قاتقاق كوكتەم بولاتىن. قارا الا تايىنشانى ەرتتەپ، جۇگەندەپ، مiنiپ جۇرگەن كەزiم. مەن دە بالدىرعان ەدiم عوي، بiراق ەسiمدە قالعانى، جىلاعانداعى داۋسىڭ اششى بولاتىن. ءوزiڭ بiلەسiڭ، وسپەگەن تۇقىم ەدiك قوي. انامىزدىڭ بiزدiڭ الدىمىزدا كوتەرگەن توعىز قۇرساعىنىڭ ءبارi دە جەر جاستانىپتى. سولاردىڭ تiرشiلiكتەگi تولەۋi، وتەۋi بولسىن دەپ سەنiڭ اتىڭدى تولەۋ قويدى. مەنi قينايتىنى ەكi جاسىڭنان جەتiم قالىپ، ەندi كوكتەي باستاعاندا اياز ۇرىپ، ءۇسiگەنiڭ. سەن تەك بiز كورمەگەن اعا-اپالارىڭنىڭ عانا ەمەس، جارىق دۇنيەدە اۋامەن تىنىستاپ، كۇن كەشiپ جۇرگەن بiزدiڭ دە سۇرەر عۇمىردىڭ، كورەر قىزىقتىڭ وتەۋi، تولەۋi سياقتىسىڭ. تاعدىردىڭ ءادiلەتسiزدiگi دە سوندا عوي. تىم قۇرىعاندا انا ءسۇتiنە جارىماي وسكەندە ءومiردiڭ شۋاعىنا قۇمارىڭ قانا شومىلاتىن قاقىڭ بار ەدi. نە قىزىق كوردiڭ، نەنi مەدەت تۇتتىڭ تiرشiلiكتە، مەن بiلمەيمiن. ماعان سالسا ءومiرiڭ تەك الدەبiر بەلگiسiز دۇنيەگە ۇمتىلۋمەن وتكەن سياقتى.
— وسى سوڭعى دۇنيە ساۋلەسiنە اسىققان شىعارمىن. سەنiڭ ساۋالىڭا توعىزىنشى پالاتانىڭ تەرەزەسiنەن شەكسiز كەڭiستiك پەن جىلى شۋاققا ءسۇزiلە قاراپ جاتىپ، مەن دە جاۋاپ iزدەدiم. ارينە، كiم ارمانىنا جەتكەن. بار قىزىعىمنىڭ الدا ەكەنiن سەزەمiن. ونى ويلاۋدىڭ رەتi نە. ويلاپ قاراسام، ءوز زامانداس-قۇربىلارىممەن تەڭ، دەڭگەيلەس ەكەنمiن. جەتiم ءومiردi سەرiك ەتكەن جالعىز مەن ەمەسپiن عوي. ەڭ باستىسى، ۇشەۋمiزدiڭ ىستىق ىقىلاسىمىز سۋىماپتى. ءارقايسىسىمىز اكەنiڭ، شەشەنiڭ جەتiسپەگەن پەيiلiن، مەيiرiمiن بiرiمiزگە-بiرiمiز سىيلاپپىز. سۇيەنiپ وسكەن ءۇش بۇتاق ءتارiزدi. مەن ءوزiمنiڭ جەتiم ەكەنiمدi ۇمىتىپ كەتiپپiن. تەك، اق جامىلعىنىڭ استىندا ءالسiرەپ جاتقاندا قايعىم سەندەرگە باتاتىنىن ويلاعاندا بارىپ، اتا-انامنىڭ جوقتىعىنا وكiندiم. مۇمكiن، ولار تiرi بولسا، ۋايىم بۇلتى سولارعا اۋىسار ما ەدi، كiم بiلسiن. ەسiڭدە مە، اكەم ەڭ سوڭعى وسيەتiن رامازان اتاعا ايتىپ: «مىناۋ ءۇش بوزداقتى ساعان امانات ەتiپ تاپسىردىم»، — دەگەنi. تiرشiلiكتەگi ەڭ ۇلكەن پارىز — امانات ادالدىعى. اكەم ءوز ءومiرiنiڭ جالعاسىن تاپسىرعان ەكەن عوي، بiزدiڭ تاعدىرىمىزدى ءوز تاعدىرىنداي كورەتiن ادامدى تاۋىپ، سونى دۇنيەدەن كوشەردە كوڭiلiنە مەدەت تۇتىپتى عوي. رامازان اتا مەن قينالىپ جاتقاندا كەلگەندە، اكە وسيەتiنە اقتىعىن ۇعىندىم. سەنiڭ ادەيi حابارلاعانىڭدى بiلدiم.
— ءيا، كەشكە جاقىن اۋرۋحانادان شىعىپ، ۇيگە جەتكەنiمدە رامازان اتانى كورiپ قالاي داۋسىم شىعىپ، قۇشاقتاي كورiسكەنiمدi بiلمەي قالدىم. سول جولى iشiمدەگi زاپىراندى سىرتقا توكتiم-اۋ. ويتكەنi سەنiڭ جاعدايىڭ تىم اۋىر ەدi. تاڭەرتەڭ سەرگەك وياندىڭ. ماعان كۇلە سويلەپ: «شiركiن، سۇيىق، جiڭiشكە كەسiلگەن كەسپە»، — دەدiڭ. قۋانعانىم-اي. كەسەنi قولىڭا ۇستاپ تۇرىپ، بiر مەزەت ۇزاق ءسۇزiلە قارادىڭ. كوزiڭ ءجاۋدiرەپ، ءوڭiڭ قۋقىلدانىپ، مۇرىنىڭ ءسال قۋسىرىلىپ، قاباعىڭ ءتۇيiلە تۇسكەن. مەن تاڭ قالدىم. شەشەمiزدiڭ ءوزiسiڭ. ءوزi… ونىڭ بەينەسiن بiز بiلمەيمiز عوي. سەنi ۇقساس دەگەندە سەنبەيتiنمiن. ءدال سول جولى شەشەمنiڭ دە سولاي ءسۇزiلە قاراعانى ەسiمە ءتۇستi. نەتكەن ۇقساستىق. تەك وڭدەرiڭ عانا ەمەس، تاعدىرلارىڭ دا ۇقساس. بiراق سەنiڭ سولاتىن مەزگiلiڭ بۇل جاس ەمەس ەدi. كiشكەنە ۇرتتادىڭ. زارەم ۇشتى. ونىڭ ساعان جاقپايتىنى انىق. بەتiڭدi دە قايتارۋعا ءداتiم جەتپەدi. راقاتتانا تەرلەپ، ۇيقتاپ كەتتiڭ. ادامنىڭ ولەر الدىندا بوي جاسايتىنى راس قوي. ءدالiزگە شىقتىم. پروفەسسور كەزدەستi دە، كابينەتiنە شاقىردى. شاشى اپپاق، كوزiندە مۇڭ بار، قاتتى شارشاعانى، قالجىراعانى كورiنiپ تۇر. ەسiگiن كiلتتەدi دە، توردەگi شكافتى اشىپ، جارتى گرافين سپيرتتi الىپ، ەكi ريۋمكەگە قۇيدى. ۇسىندى. ءوزi تارتىپ جiبەردi. Iشپەسiمە قويمادى. تەمەكiنi بۋداقتاتا سورىپ، اڭگiمەنi قوزعاي المادى.
— سولاي، ءيا، وسىلاي… ءساتسiز وپەراسيادان سوڭ جان دۇنيەڭ قۇلازىپ، باز كەشiپ كەتكiڭ كەلەدi ءومiردەن. داۋاسىز دەرتكە نە شارا. جاس قىرشىندى كورگەندە توبە شاشىڭ تiك تۇرىپ، سول وپەراسيانىڭ ءۇستiندە ەسiڭنەن تاناتىن سياقتىسىڭ. اۋرۋ ادامنىڭ قايعىسى بiزگە باتپاي ما، باتقاندا قانداي؟! ءسات سايىن قىنجىلاسىڭ. الدەكiمدەر ءدارiگەردiڭ ەتi ۇيرەنiپ كەتكەن دەيدi. ارينە، بارلىعىن بiردەي ازا تۇتپايسىڭ. ءساتسiزدiكتi ءساتتi iس ۇمىتتىرادى. بiرەۋiنەن شاراسىز قالساڭ، ەكiنشiسiن اراشالايسىڭ. ايتەۋiر، كوڭiلiڭە مەدەت. مiنە، بۇگiنگi كۇن ماعان ەكi ەسە اۋىر. تاعى بiر جاس بوزداق وسى دەرتكە شالدىققان. ءتۇسiنەسiڭ بە، ون جەتi جاستا! سەنi كورگەن سايىن تۇلا بويىم شىمىرلايدى. وسىدان ون جىل بۇرىن، تەتەلەس iنiمدi كوز الدىمدا اتتاندىردىم. وسى پالە. وپەراسيانى دا ءوزiم جاسادىم. امالىم قايسى… ءۇمiتسiز. مەن ءدارiگەرمiن، حيرۋرگپiن… كوپ iزدەندiم… Iزدەنiسiم اتاق، دارەجەدەن باسقا ەش نارسە اكەلگەن جوق. ءسال جەتiستiك بار. مەنiڭ جاسىم نەشەدە دەپ ويلايسىڭ؟
ول ەكiنشi تەمەكiنi تۇتاتىپ، ماعان قارادى. كوزiندە مۇڭ، تەرەڭ ۋايىم. ەلۋدiڭ iشiنە iلiككەنi انىق. ءاجiمدi ماڭدايى، شاشى… مەن كەمiتiپ، قىرىقتىڭ ورتاسىن اتادىم. كۇلدi دە باسىن شايقادى.
— مۇلدەم ولاي ەمەس. جوق. وتىز سەگiزدەمiن. وتىز سەگiز. سەنەن ۇزاسا ون جاس ۇلكەنمiن. وسى ون-ون بەس كۇندەگi سەن شەككەن جان ازابىنا مەن ون بەس جىلدان بەرi توزەمiن، كۇرەسەمiن. Iنiمنiڭ قابiرi باسىندا سولاي انت بەرگەنمiن. ال كوز الدىمدا ءوشiپ بارا جاتقان جانداردىڭ جانارىنداعى ۇرەي مەن ءۇمiتكە توزبەيمiن، سولاردىڭ اماناتىن ۇمىتۋعا قاقىم جوق. سەنi ادەيi شاقىردىم. بۇگiنگi ازاپ ۇزاققا دەيiن ۇمىتىلماس. ەسiڭە بiزدiڭ دە شەرiمiزدi سالعىم كەلەدi. كەيدە ءدارiگەر ءومiرi اۋرۋدىڭ تاعدىرىن ويلامايتىنداي كورiنۋi مۇمكiن. ايتا بەرمەيسiڭ، بiراق iشiڭدi شەمەندەي تۇيرەيدi.
— بۇل قانداي دەرت، جان داۋاسى تابىلماي ما؟ سiزدiڭ بۇكiل تەحنيكاڭىزدىڭ كۇشi المايتىن نە ول؟ ادام اعزاسىنىڭ زەرتتەلمەگەن جەرi جوق. قاشانعى قاسiرەتكە كومiلەمiز… ەڭ بولماسا، سونى ءتۇسiندiرiڭiزشi. بۇل مەرەز قايدان جۇعادى؟
— ارينە، سۇراۋ وڭاي، جاۋاپ قيىن. ول جارانىڭ ۋىتى سياقتى. بۇل ءسال سىزاتتان دا ءورشيدi. قاتەرلi iسiك ادام ميىنىڭ جۇمباعى iسپەتتi ءارi ءنازiك، ءارi وپ-وڭاي بiر قۇپيا دەرت. ەگەر ەمiن تاپسا، قولعا كiرگەن تiكەننەن وڭاي. بiراق ول كۇن قاشان تۋادى؟ شiركiن، سول كەزدە جولىقساق… ءاي، ءوز باسىم جىلار ەدiم. قانشاما قايرانسىز كەتكەن بوزداقتاردى ويلاپ جىلار ەدiم. ال قازiر وعان حاقىم جوق. شاما كەلگەنشە كۇرەسۋiم كەرەك. ءيا، بۇگiن اۋىر كۇننiڭ بiرi… وزگە ادامنىڭ ۋايىمى جانعا قاتتى باتادى. ەسكi جارانىڭ اۋزىن اشادى.
ەسiكتiڭ تۇتقاسىن قاتتى-قاتتى جۇلقىلاعان ايەل داۋىستاپ كەرi كەتتi. ءدالiز ۋ-شۋعا تولى. تاعى بiر اششى ايقاي ەستiلدi. پروفەسسور ورنىنان اتىپ تۇرىپ، سىرتقا بەتتەدi دە:
— قوزعالماي وتىرا بەر، مەن قازiر، — دەپ، سىرتتان كiلتتەپ كەتتi.
حيرۋرگتىڭ اڭگiمەسi مەنi دە مازالادى. اۋىر وي ەڭسەمدi باسقانداي. جاڭاعى اششى ايقاي قۇلاعىمنىڭ ءتۇبiندە جاڭعىرىعىپ تۇر. ابىر-سابىر باسىلدى.
پروفەسسور ماعان تiكە قارادى دا سىرت اينالدى. قولى دiرiلدەپ تەمiكiسiن ازەر تۇتاتتى. ءوز-وزiنە كەلiپ، ەندi، اڭگiمە ارناسىن باسقاعا بۇردى. ەكiندi اۋعاندا ارقامنان قاعىپ:
— سولاي، باۋىرىم… ەش ۋايىمعا بوي الدىرماۋ قاجەت. ءومiردiڭ ءمانiنiڭ ءوزi سول عوي… ءيا… قان تامىرىنىڭ سوعىسى ءجۇز جيىرما. ءيا… ءيا، تۇنگi وندا تەلەفون سوعارمىن. مازالانبا، مۇمكiن ءۇيiڭە قايتارسىڭ، ا، — دەدi.
باسىمدى شايقادىم. ول مەنi پالاتاعا جەتكiزiپ سالدى دا، قولىمدى قىسىپ-قىسىپ جiبەردi. ەسiك اشقاندا ىڭىرسىپ قينالعان سەنi كوردiم. مورفي بويىڭا جايىلىپ، ۋىتى قايتقانداي. قولىڭدى قىسىپ، ۋقالادىم. ءسال ەسiڭدi جيعانىڭدا:
— قاتتى قينالدىم. كوزiمە كورiنبەدiڭ عوي. بۇگiن جالعىز قالدىرماشى. كەۋدەمە قاراي الدەنە جىلجىپ كەلە جاتقان سياقتى، — دەدiڭ.
سوندا باعانا پروفەسسوردىڭ مەنi ءوز كابينەتiنە ادەيi شاقىرعانىن، ادەيi ەسiكتi بەكiتكەنiن، جالعىز قالدىرعانىن، ال اششى ايقاي سەنiكi ەكەنiن ءتۇسiندiم. مىناۋ ءسونiپ بار جاتقان شۋاق سەنiڭ سوڭعى كورگەن ساۋلەڭ ەكەنiن ءتۇسiندiم. سالدەن سوڭ تاعى دا دەرت شەڭگەلدەي قىسىپ، جانتالاسقا ءتۇستiڭ. ونداي ءساتiڭدi كورگەنiم وسى. مەنiڭ كوز الدىم تۇماندانىپ، بۇگiلە بەردiم. ەسiمدi جيعاندا ءدارiگەرلەر قورشاپ، ۋكول سالىپ جاتتى. سەن ماعان تەسiلە قاراپ قالىپسىڭ. سۋىق سۋ ۇرتتاپ، قاسىڭا وتىردىم. بەتiمدi سيپاپ:
— سەن ۇيگە بارىپ تىنىق. ەگەر كەتپەسەڭ، رەنجيمiن. ءوتiنiشiم وسى، بارشى. — دەدiڭ.
قارسى بولدىم. قاس قارايا اپايىم كەلدi. قيماي، قينالىپ ارى-بەرi ءجۇردiم. بەتiڭنەن ءسۇيiپ، كوزiڭە قارادىم. قاراشىعىڭ تۇنا تەسiلە قاراپ، اقىرىن قىستىڭ ساۋساعىمدى. شىعىپ بارا جاتىپ قايتا بۇرىلدىم. كوزiڭدi الماي قارادىڭ. تابالدىرىقتان اتتاعاندا «ۋح» دەپ كۇرسiنگەنiڭدi، وكسiپ جىلاعانىڭدى ەستiدiم.
— ال بەرiك بول. مەن ساعان ەندi جوقپىن. جاڭا اعاممەن سوڭعى رەت قوشتاستىم. ول توزە المايدى، جۇرەگi ناشار. بiر نارسە كەۋدەمە قاراي تىقسىرىلا كوشiپ كەلەدi. نە iستەيمiن، ايتشى، قينادى عوي، نە iستەيمiن؟ — دەدiڭ دە تىنا قالدىڭ.
مەنiڭ ەكi يىعىم دiرiلدەپ، پالاتادان الىستاي بەردiم. بۇل سەنiڭ مەن ەستiگەن سوڭعى ءسوزiڭ ەدi. ال كوز جۇمارىڭدا ايىمحانعا: «شiركiن جاسۇلان ەرجەتكەندە مەنi ەسiنە الار ما ەكەن، ويلاي ما ەكەن»، — دەپ، بەتiڭدi تەرiس بۇرىپ اكەتiپسiڭ. سودان سوڭ كوز جاسىڭدى تىيىپ: «كەۋدەمە كەلدi، كەتiپ بارام، نە iستەيمiن»، — دەپ ايىمحاننىڭ موينىنا اسىلا بەرiپسiڭ.
— ءبارiن دە ساعان ايتقان ەكەن عوي. سول كۇنi ساعان جۋسان الدىرعان ەدiم عوي. ۇنەمi سونىڭ يiسi مۇرنىما كەلiپ تۇراتىن. جاستىعىمنىڭ استىنا تىعىپ قويعانمىن. ءومiرi ءمان بەرمەگەن ءوسiمدiك ەدi. ايتەۋiر، اڭسارىم اۋدى دا تۇردى. ناق قاي مەزەتتە ەكەنiن بiلمەسەم دە، دەمiمنiڭ تاۋسىلىپ قالعانىن، سوڭعى جانتالاس ءساتiمدە سەن قاسىمدا بولماۋ كەرەكتiگiڭدi ءتۇسiندiم. ءاسiرەسە ەكiندiدەگi قىسىلعانىمدا انىق سولاي شەشتiم. مورفي ەسiمدi بۇلدىراتسا دا سانامدى جويا المادى. سەنiڭ تۇسكەن ەڭسەڭدi، قۋارعان ءوڭiڭدi، سونداي ايانىشتى حالىڭدى كورگەندە قاتتى كۇيزەلدiم. مەنi قويشى، سولارمىن. ال سەنiڭ تiرلiگiڭ قالاي بولادى؟ ەسiككە بەتتەگەندە يىعىڭ سەلكiلدەپ بارا جاتتى. اپايىممەن از اڭگiمەلەستiم. ەندi ودان جاسىرۋدىڭ رەتi جوق ەدi. دۇنيە ساۋلەسiندەگi كورگەن تالاي بەينەتتەر ەلەستەپ كەتتi.
— ءتۇن ورتاسىنا دەيiن ەلەگiزiپ جاتا المادىم. ءدۇرiلدەگەن ماشينا داۋسى، iلە تەرەزەنiڭ قاعىلعانى ەستiلدi دە، تۇلا بويىم دiرiلدەپ، وتىرا كەتتiم. پروفەسسور مەنi كورگەندە قاباعى ءتۇيiلiپ، ۇندەمەي تەرiس اينالدى. بار قولىمنان كەلگەنi قابiرiڭنiڭ باسىنداعى تاقتاداعى:
—
دۇنيە، شiركiن، جالعان-اي،
جالعاننان كوڭiل قالعانى-اي.
كوگەرiپ كەلiپ ءومiرگە،
كومiلiپ كەتكەن ارمان-اي. —
دەپ جازىلعان وكiنiشiم.
الايدا سەن قازiر دە وسى ءومiردە سياقتىسىڭ. ۇنەمi كوز الدىمدا جۇرگەندەيسiڭ. داۋسىڭ دا شالىنادى. الىس جاققا كەتiپ، ەندi بۇگiن-ەرتەڭ كەلەتiن ءتارiزدiسiڭ. مەن سەنiڭ ەلەس ەكەنiڭدi بiلەمiن. بiراق سويلەسكiم كەلەدi، وسىلاي…
ءتۇننiڭ بiر ۋاعى بولىپتى. ءومiردەن قىرشىن كەتكەن قارىنداسىمنىڭ كۇندەلiك داپتەرلەرi الدىمدا اشىلعان كۇيi جاتىر. اۋىر ويدان باسىم زەڭiپ كەتتi…
ەلەس باياۋ ورنىنان كوتەرiلiپ، قالىقتاي بارىپ سىرتقا شىقتى. مەن دە iلەستiم. اۋلادان شىعا بەرە قولىمنان ۇستادى. ءسال سامال جەلپiگەندەي بولدى دا، اسپانعا كوتەرiلە بەردiم. بيiك تەرەكتiڭ جاپىراقتارى بەتiمە تيدi. ءوزiمە-وزiم سەنبەدiم، ساۋساعىممەن جاس بۇتاقتى سىندىرىپ، جەرگە قاراي لاقتىردىم. ول ماعان كورشiنiڭ قورشاۋىنا iلiنiپ قالعانداي كورiندi. بيiك اسپانعا شىرقاي ۇشىپ، اۋادا قالىقتاپ بارا جاتتىم. كوكتوبەدەگi مۇنارانىڭ وتتارى جىلتىرايدى. قالا شامدارى قىزىلدى-جاسىلدى نۇر شاشادى. بيiك تاۋ شىڭدارى بوزالاڭ تارتىپ، ورتالىق تۇسقا كەلگەندە تومەندەپ، اشىق تەرەزەسi بار عيماراتتىڭ iشiنە ەندiك. ول كويلەگi اعارعانداي بارىپ پارتاعا وتىردى. ۋنيۆەرسيتەتتiڭ لەكسيا زالى، ماعان دا تانىس.
— ساباقتى تىڭداي وتىرىپ، ويىمىزعا كەلگەن نارسەنi جازۋشى ەدiك. مەن ۇنەمi وسى ارادان قوزعالمايتىنمىن. ءبارi دە كوز الدىمدا. تالاي-تالاي قىزىق كۇننiڭ كۋاسi عوي بۇل پارتا، — دەدi قارىنداسىم تەرەڭ كۇرسiنە.
ورنىنان باياۋ قوزعالىپ، تاقتاعا بارىپ، بورمەن: «قۇرمالاس سويلەمگە مىسال: «ەگەر ءومiردەگi ورنىڭدى iزدەسەڭ، وندا وتكەنiڭدi جۇرەگiڭدە ساقتا، كەيiن شارشاعاندا تىنىققان قارا تاستى دا ساعىناسىڭ. تولەۋ»، — دەپ جازدى دا، قولىمنان ۇستادى. تاعى دا اسپانعا كوتەرiلدiك. بيiكتەپ ۇشپاي، اللەيادا قىدىردىق.
تىنىش ءتۇن، تىمىرسىق اۋا. جاتاقحانانىڭ ءۇستiنەن تومەندەي اينالدىق. بارلىعىنىڭ جارىعى وشكەن.
— ۇيقىلارىڭ تىنىش بولسىن.
توعىزىنشى پالاتانىڭ تەرەزەسiندەگi بيiك اعاشقا قوندىق. مەن تەرەكتiڭ بۇتاعىنا جارماسىپ، سىرتتا قالدىم. سالدەن سوڭ كۇڭگiرت جارىق جاندى. ءوزiنiڭ توسەگiندە ون التى جاسار شاماسىندا قىز جاتىر. شاشى جەرگە توگiلگەن. ساۋساعىمەن سيپالاپ قويدى. اينالانى شولا قارادى. ەسiكتەن تانىس ەگدە مەدسەسترا كiرiپ، جان-جاعىنا كوز سالىپ، جارىقتى ءوشiردi دە شىعىپ كەتتi. بۇل جولى بيiككە كوتەرiلۋ اۋىر سوقتى. تاڭ دا سiبiرلەي باستاعان.
— شارشادىم، تەزدەتەيiك، — دەدi القىنا…
تاڭ قاراڭعىسىنىڭ قوڭىر بوياۋى تارقاتىلار شاقتا ءۇيدiڭ جانىنداعى تەرەكتiڭ قاسىنا قوندىق. ول ماعان قولىن ۇسىنىپ:
— قوش، ەندi ەلەس بولىپ كورiنبەسپiن. قازiر جارىققا اينالامىن دا، كەڭiستiككە سiڭiپ جوعالامىن. سەنiڭ جۇرەگiڭدە تەك ەستەلiكتەر عانا قالادى. مۇمكiن، ويانعاندا كiرپiگiڭە iلiنگەن ساۋلە بولىپ، مۇمكiن، ايازدا توڭعاندا بەتiڭدi جىلىتقان شۋاق بولىپ توگiلەرمiن. ايتەۋiر، ساعان جىلۋ سىيلايمىن. مەنi iزدەمە، قوش… ساۋلەڭ مولايسىن تiرشiلiكتەگi. مەن قازiر ۇشامىن. انە، قۇستار كەرۋەنi كەلەدi. تاڭ نۇرىن قاناتتارىمەن iلەستiرiپ كەلەدi. ساۋلە عوي. ءومiرiمنiڭ ساۋلەسi… قوش…
اۋادا ءسال دiرiل سەزiلدi. اق كويلەكتi ارۋ جىلىستاي الىستاپ بارىپ، اپپاق قۇسقا اينالىپ، قاناتىن باياۋ قاعىپ، قالىقتاي ۇشىپ، تiزبەككە قوسىلدى. كوزگە كورiنبەيتiن قۇستاردىڭ، سانسىز قۇستاردىڭ قاۋىرسىنى ساۋلە بولىپ توگiلدi. سوڭىنان تەلمiرە ۇزاق قارادىم. كوگiلدiر اسپاننىڭ قوڭىر بوياۋى بوزالاڭ تارتىپ، كۇن كوتiرiلiپ كەلەدi. ماڭدايىما جىپ-جىلى شۋاق قۇيىلدى.
قاتتى ۇيقىدان شوشىپ وياندىم. بولمە iشi الاگەۋiم. كۇندەلiكتەر اشىلعان كۇيi جاتىر. ورىندىقتىڭ ءۇستiنەن جۋساننىڭ، كەشەگi بiر ۋىس جۋساننىڭ ءۇزiلگەن جالعىز ءبۇرiن كورiپ، الاقانىما سالىپ، اقىرىن ۇرلەدiم. كۇندەلiكتەردiڭ شاڭىن ءسۇرتiپ، جۋساندى اراسىنا قاتتاپ سالدىم. اينەكتەن قۇيىلعان ساۋلەگە الاقانىمدى توستىم. كۇن شۋاعىنىڭ جىلۋى بويىما تاراپ، تامىرىما قۋالاي جايىلدى.
بولمەنiڭ iشiنەن بوز جۋساننىڭ يiسi اڭقىدى…
المەرەك، 1980 ج.
تۇسىنىك: «ءبىر ۋىس جۋسان» — ەلەس ارقىلى ومىرلىك شىندىقتى، ياعني، اتوم بومباسىن سىنايتىن دەگەلەڭ پوليگونىندا تۇرعان، اق قاننىڭ كەسىرىنەن 1979 جىلى ەرتە سولعان تۋعان قارىنداسى تولەۋ مارقۇمنىڭ قىرشىن تاعدىرىن شىمىركەندىرە تولعاعان اڭگىمە. اڭگىمە العاشىندا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جاريالاندى. كەيىن جازۋشىنىڭ «بەسقاراگەر» (1982)، «بولاشاقتىڭ بايتەرەگى» (2007) اتتى جيناقتارعا كىردى. بەلورۋس (ماستاسكايا ليتەراتۋرا، اۋد. م.بورەيشا،1984)، قىرعىز (الاتوو، اۋد. ج.جاپييەۆ، 1986)، ورىس («بابوچكا پود سنەگوم»، اۋد. ل.كنيازيەۆ، 1991) تىلدەرىنە اۋدارىلعان.
You Might Also Like
-
وقىس سوعىپ وتەتىن ءبىر سوقپا كۇي بار. ۋاقىت تاڭدامايدى. وراي كۇتپەيدى. كەز كەلگەن ساتتە تاپ بەرەدى دە، ەسىن اۋدارىپ، ەسەڭگىرەتىپ كەتە بەرەدى... ءجۇزىن انىق كورسەتپەسە دە، سونادايدان قىلىمسي قاراپ، ءال...
-
ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قاسىندا ءبىر شال تۇرادى. تۇرمايدى دا، بىرەۋدىڭ كۇركەسىن پانالاپ جاتادى. ويتكەنى ونىڭ ءۇيى دە، بالا-شاعاسى دا، تۋىسقاندارى دا جوق.
