InfoHub Logo

ۋشبايەۆا گاۋحار بايبۋلاتوۆنا
«مەكتەپكە دەيىنگى جانە باستاۋىشقا دايىنداۋ» كافەدراسىنىڭ ستۋدەنتى
قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى
الماتى قالاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى
عىلىمي جەتەكشىسى: پ.ع.م.، اعا وقىتۋشى سەيدۋالييەۆا ا.ن.

باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وزىندىك جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ  ماڭىزى
زناچەنيە ورگانيزاسيي ساموستوياتەلنوي رابوتى ملادشيح شكولنيكوۆ
THE IMPORTANCE OF ORGANIZING INDEPENDENT WORK OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS

اننوتاسيا: ماقالادا باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وزىندىك جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ  ماڭىزى تۋرالى ايتىلادى. اۆتور، وزىندىك جۇمىستار ارقىلى ءوز بەتىمەن دامي الاتىن، قيىندىقتارعا توزە بىلەتىن، بەلسەندى، ءبىلىمدى، تانىمدىق قۇزىرەتتىلىكتەرى قالىپتاسقان باسەكەگە قابىلەتتى جەكە تۇلعا تاربيەلەنەدى دەپ قورىتىندى جاساعان.

تىرەك سوزدەر: باستاۋىش سىنىپ، وقۋشى، اتا-انا، وزىندىك جۇمىس، وقىتۋ ۇدەرىسى.

اننوتاسيا: ۆ ستاتە راسكرىتا ۆاجنوست ورگانيزاسيي ساموستوياتەلنوي رابوتى ملادشيح شكولنيكوۆ. اۆتوروم سدەلان ۆىۆود، و توم، چتو چەرەز ساموستوياتەلنۋيۋ رابوتۋ ۆوسپيتىۆاەتسيا كونكۋرەنتوسپوسوبنايا ليچنوست، سپوسوبنايا ساموستوياتەلنو رازۆيۆاتسيا، پەرەنوسيت ترۋدنوستي، اكتيۆنايا، وبرازوۆاننايا، سفورميروۆانى پوزناۆاتەلنىە كومپەتەنسيي.

كليۋچيەۆىە سلوۆا: ناچالنىي كلاسس، ۋچەنيك، روديتەل، ساموستوياتەلنايا رابوتا، پروسەسس وبۋچەنيا.

Abstract: The article reveals the importance of organizing the independent work of younger schoolchildren. The author concludes that through independent work، a competitive personality is brought up، able to develop independently، endure difficulties، active، educated، cognitive competencies are formed.

Keywords: primary class، student، parent، independent work، learning process.

وزگەرىسكە، جاڭالىققا تولى بۇگىنگى زامان: مۇعالىمگە XXI عاسىر باسەكەسىنە ساي، جان-جاقتى ءبىلىمدى، دارىندى، الەمدىك ءبىلىم كەڭىستىگىنە ۇمتىلاتىن جەكە تۇلعانى دايىنداۋدى مىندەتتەيدى. مەملەكەتتىڭ كۇشەيىپ گۇلدەنۋى جەكە تۇلعاعا، ياعني بولاشاق دارىندىلارعا تاۋەلدى ەكەنى ءسوزسىز.

وسى ورايدا ەگەمەندى ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك دەڭگەيگە جەتۋ ءۇشىن جاسالىنىپ جاتقان تالپىنىستار وقىتۋدىڭ ءار ءتۇرلى ادىس-تاسىلدەرىن قولدانا وتىرىپ، تەرەڭ ءبىلىمدى، ىزدەنىمپاز، بارلىق ىس-ارەكەتتەرىندە شىعارماشىلىق باعىت ۇستاناتىن، سول تۇلعادا ءوز بولمىسىن تانىتا الاتىن جەكە تۇلعا تاربيەلەۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلۋدە. ولاي بولسا، وقۋشىنىڭ ءبىلىم الۋ ۇدەرىسىندەگى وزىندىك پىكىرى مەن وي-جۇيەسىنىڭ نەگىزى باستاۋىش ساتىدا قالاناتىنى بەلگىلى. سوندىقتان باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وزىندىك ءبىلىمىن كەڭەيتۋگە دەگەن العاشقى قادامى ءوز ىس-ارەكەتىنە باسشىلىق جاساي بىلۋىنەن بايقالادى. وعان مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاعان ساتتەن باستاپ، وقۋشى رەتىندە وزىندىك ىس-ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋعا جاعداي جاساۋ ارقىلى قول جەتكىزۋگە بولادى.

وزىندىك جۇمىس دەگەنىمىز – ساباق ۇستىندە العان ءبىلىمدى ءمۇعالىمنىڭ كومەگىمەن جانە باقىلاۋىمەن، ءبىراق ونىڭ قاتىسىنسىز ورىندايتىن جوسپارلى جۇمىس.

قازاقتىڭ كوپتەگەن پەداگوگ – عالىمدارى ا.بايتۇرسىنوۆ، ى.التىنسارين، م.جۇمابايەۆ، ج.ايماۋىتوۆ، س.كوبەيەۆ وقۋشىلاردى وزدىگىنەن دامىتۋ تۋرالى قۇندى پىكىرلەر ايتتى.

م.جۇمابايەۆ وقىتۋ ۇدەرىسىندە قاراپايىمنان كۇردەلىگە كوشە وتىرىپ، وزبەتىنشە ءبىلىم الۋعا ۇيرەتۋ قاجەتتىگىن كورسەتەدى. ول: بالا زاتتاردى، كورىنىستەردى ۇقساسا سىندارى بويىنشا تاپ-تاپقا ءبولىپ ۇيرەنسىن. جەڭىلدەن اۋىرعا كوشىدى ەستەن شىعارماۋعا، كەرەك كورىنىستەردى، ويلاردىڭ ارالارىنداعى بايلامدى hءام ولاردىڭ قايسىسىنا سەبەپ ەكەنىن تاۋىپ ۇيرەنسىن. بۇل بالاعا مىسالداردان ەرەجە – زاڭ شىعارقىزىپ ۇيرەتۋ سىقىلدى ىستەرمەن بولادى، -دەپ جازدى. [1]

پروفەسسور ت.س.سابىروۆ وزىندىك جۇمىستى ۇيىمداستىرۋدىڭ نەگىزگى جولدارى مەن شارتتارىن انىقتاي وتىرىپ بىلاي دەپ كورسەتكەن: «وقۋشىلاردىڭ وزدىگىنەن ءبىلىم الۋعا دەگەن قاجەتتەرى مەن داعدىلارى وزىنەن-وزى پايدا بولمايدى: مۇنداي قاسيەتتەر مەكتەپتە ءمۇعالىم مەن وقۋشىلاردىڭ ساباق پەن ساباقتان تىس جۇمىستاردا بىرلەسە وتىرىپ،وقۋ-تانىم ارەكەتىن ۇيىمداستىرۋ ۇردىسىندە قالىپتاسادى». [2]
وقۋشىلاردىڭ ءار ءتۇرلى دەڭگەيدەگى وزىندىك جۇمىستاردى ورىنداۋى ولاردىڭ وزىندىك تانىمدىق قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى: تانىپ ءبىلۋ قابىلەتتەرىنىڭ دامۋىنا، وزىندىك ويلاۋعا تالپىنۋعا، جاڭا جاعدايدا دۇرىس باعىت-باعدار جاساي الۋعا، ءوز ويىن ەركىن، دالەلدى جەتكىزۋگە، اقپاراتتى سىني باعالاۋعا، جاڭا دەرەك كوزدەرىن دايەكتىلىكپەن تالداۋعا، تانىمدىق قۇزىرەتتىلىكتەردە باسشىلىققا الا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋگە، ءوز وتانىنىڭ سانالى ازاماتى بولىپ وسۋىنە كومەكتەسەدى. وقۋشىنىڭ وزىندىك تانىمدىق قۇزىرەتتىلىگى كوبىنەسە وقۋشىنىڭ جاسىنا، شاماسىنا، ءبىلىمدى قابىلداي الۋ دەڭگەيىنە، دايىندىعىنا، ىنتاسىنا، قىزىعۋشىلىعىنا، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى تاپسىرمالارعا، ءمۇعالىم مەن وقۋشى اراسىنداعى دۇرىس تۇسىنۋشىلىككە، قارىم-قاتىناسقا، ءمۇعالىمنىڭ باسشىلىعىنا بايلانىستى. مۇنداعى ەڭ باستىسى وقۋشى ورىنداپ وتىرعان وزىندىك جۇمىسىنىڭ مازمۇنى مەن سيپاتى وندا تانىمدىق قۇزىرەتتىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋعا، تاپسىرمالاردى ورىنداۋعا دەگەن تالپىنىستى تۋدىرۋ بولىپ تابىلادى.

جۇيەلى تۇردە تياناقتى تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى وقۋشى زەيىنىن شوعىرلاندىرىپ، نازارىن ناقتىلى تاقىرىپقا اۋدارۋ ولاردى عىلىمي نەگىزدە ويلاۋعا، ءومىردى تانىپ-بىلۋگە، ءوزىن-وزى دامىتۋعا ۇيرەتەدى. ءمۇعالىم تاراپىنان بەرىلگەن مازمۇندى تاپسىرمالاردى ورىنداپ، تياناقتى  ءبىلىم الۋعا ۇمتىلادى.

وقۋشىلاردىڭ وزىندىك جۇمىسىنا ءمۇعالىمنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا، وزدەرى جوسپار جاساپ، ءىستىڭ ءتاسىلىن انىقتاپ، ونىڭ ناتيجەسىن باعالاپ ورىندايتىن جۇمىستارمەن قاتار، ولاردىڭ ءوز ەركىمەن جاڭا امال – تاسىلدەر قولدانىپ جاسايتىن شىعارماشىلىق جاتتىعۋلارى جاتادى.
ۇيگە بەرىلەتىن وزىندىك جۇمىس وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن ءبىلىمدى يگەرۋىنە جانە اتا – انا مەن مۇعالىمگە وقۋشىنىڭ جەتىستىگىن ءبىلىپ وتىرۋىنا، سونداي – اق بالانىڭ بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى پايدالانۋىنا كومەكتەسەدى. وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ساباق بارىسىندا ءار ءتۇرلى ديداكتيكالىق ويىندار مەن قىزىقتى شىعارماشىلىق  جاتتىعۋلار ەنگىزىلىپ وقىتۋ بارىسىنداعى تاپسىرما ادەتتەگىدەن وزگەشە بەرىلسە، وقۋشىلار زور ىنتامەن ورىنداپ وتىرادى.

باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارى ەكى ءتۇرلى قابىلەتپەن ارەكەتتەنىپ دامىپ وتىرادى. اتاپ ايتساق، ءبىرىنشىسى  بەرىلگەن وقۋ ارەكەتى ارقىلى دامىپ، بىلىك، ءبىلىم جانە داعدىنى قابىلدايدى. ال  ەكىنشىسى – شىعارماشىلىق، بۇل جاعدايدا وقۋشى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ، ماسەلەنى شەشۋ بارىسىندا ءوز بەتىمەن ارەكەت جاسايدى. ساباقتار نەعۇرلىم قىزىقتى، تارتىمدى بولسا، سوعۇرلىم وقۋشىنىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى مەن ىنتاسى زور بولىپ، وقۋ بەلسەندىلىگى ارتا بەرەدى. وقىتۋدىڭ ماڭىزدى ادىستەرىنىڭ ءبىرى – وزىندىك جۇمىس تۇرلەرىن جاساۋ.

باستاۋىش سىنىپتاردا وزىندىك جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋدىڭ ماڭىزى  زور. سەبەبى، وزىندىك جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋ ناتيجەسىندە وقۋشىلاردىڭ ىس-ارەكەتتەرىنىڭ دەربەستىگى ارتىپ، تانىمدىق قىزىعۋشىلىقتارى قالىپتاسا تۇسەدى.وزىندىك جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋدىڭ نەگىزگى شارتتارى مىنالار:

– ءمۇعالىمنىڭ ناقتى تاپسىرمالار بەرۋى؛
– جۇمىستى ءوز ەركىمەن جاساۋى؛

وزىندىك جۇمىستاردىڭ ماڭىزىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن وزىندىك جۇمىستاردىڭ نەگىزگى مىندەتتەرىن اتاۋعا بولادى:
– جەكە تۇلعانىڭ دەربەستىك قاسيەتىن مەيلىنشە ارتتىرۋ؛
– وقۋشىلاردىڭ تانىم، اقىل-وي قابىلەتىن دامىتۋ؛
– جەكە تۇلعانىڭ دەربەستىك قاسيەتىن مەيلىنشە ارتتىرۋ؛ [3]

وزىندىك جۇمىستار ءارتۇرلى ادىستەر ارقىلى ىسكە اسىرىلادى، مىسالى، جاتتىعۋ، كىتاپپەن جۇمىس ىستەۋ، باقىلاۋ، ەسەپ شىعارۋ، اكسپەريمەنت جۇرگىزۋ. وزىندىك جۇمىستاردى سىنىپتا ورىندالاتىن وزىندىك جۇمىستار جانە وتباسىندا ورىندالاتىن وزىندىك جۇمىستار دەپ قاراستىرۋعا بولادى. سىنىپتا ورىندالاتىن وزىندىك جۇمىستاردىڭ نەگىزگى قىزمەتىن باقىلاۋ، تەكسەرۋ بولسا، ۇيگە بەرىلەتىن وزىندىك جۇمىستار قىزمەتى بەكىتۋ، جالپىلاي قورىتۋ، ناقتىلاپ دالەلدەۋ بولىپ تابىلادى. دۇرىس ۇيىمداستىرىلعان وزىندىك جۇمىستار جەكە تۇلعانىڭ ەركىن دامۋىن، ويلاۋ قابىلەتتەرىن جەتىلدىرۋمەن قاتار تانىمدىق قۇزىرەتتىلىكتەرىن قالىپتاستىرادى، مىنەز-قۇلقىنداعى وزىندىك مەنىن قاراستىرادى. [4]

وزدىگىنەن ىستەيتىن جۇمىستاردا جەكە تۇلعانىڭ ىسكەرلىك قابىلەتى، ءبىلىم كولەمى، ءبىلىم مولدىلىعىنان تۋاتىن تولىق دەربەستىگى ايقىن كورىنەدى. وزدىك جۇمىستار وقۋشىنىڭ دۇنيەتانىمىنا، ىزدەنىمدىك قابىلەتىنىڭ دامۋىنا، تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەدى. سونىمەن قاتار، وزدىگىنەن وي قورىتىپ، شەشىم شىعارۋعا، دۇرىس سويلەپ، ساۋاتتى جازۋعا، ءتىل بايلىعىن ارتتىرۋعا جاردەمدەسەدى.

ولاي بولسا، قىزىقتى ساباقتار – ءمۇعالىمنىڭ اشقان جاڭالىعى، وزىندىك قولتاڭباسى، ادىستەمەلىك ىزدەنىسى، ماقسات – مۇراتى جانە كوتەرىلگەن بەلەسى. ءپاندى وقىتۋ بارىسىندا ءتيىمدى ءادىس – تاسىلدەردى قولدانۋ ارقىلى تومەندەگىدەي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولادى:
– وقۋشىلاردىڭ جاڭا ماتەريالدى وقىپ-ۇيرەنۋگە جانە ونى يگەرۋگە دەگەن  قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ؛
– وقۋشىلاردىڭ وقۋ-تانىمدىق قىزمەتىن (جوسپارلاۋ، جوسپار بويىنشا ءار ءتۇرلى ىس-ارەكەتتەر جاساۋ، ونىڭ ىشىندە ويلاۋ قىزمەتىن (تالداۋ، زەرتتەۋ، جالپىلاۋ، مودەلدەۋ جانە ت.ب.)، ءوزىن-وزى باقىلاۋ جانە باعالاۋدى جۇرگىزۋ بىلىكتىگىن قالىپتاستىرۋ؛
– وقۋعا دەگەن ىنتاسىن، پانگەدەگەن وڭ كوزقاراسى مەن تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن، وزدىگىنەن جۇمىس اتقارۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ؛
– وقۋشى ءوزىن جەڭىمپاز رەتىندە سەزىنە الاتىنداي تاپسىرمالاردى ءارتۇرلى كۇردەلى دارەجەدە ورىنداتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن سارالاۋدى ۇيىمداستىرۋ؛
– ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە بەرمەي، وقۋشىنىڭ ءوزى  وي ەڭبەگىن قاجەت ەتەتىن تاپسىرمالاردى ورىنداۋى ارقىلى جەتۋىن ۇيىمداستىرۋ؛
– وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق  قابىلەتتەرىن جان-جاقتى دامىتاتىن ءار ءتۇرلى بەلسەندى وقىتۋ ادىس-تاسىلدەردى كەڭىنەن قولدانۋ؛
– وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋ ناتيجەلەرىن تالداپ، باعالاپ، قورىتىندىلاۋ.

وقىتۋ ۇدەرىسىندە وسىنداي ءتۇرلى ىس-ارەكەتتەردىڭ ارقاسىندا شىعارماشىلىق قابىلەتى جوعارى، ءوز ويىن اشىق ايتا الاتىن، قوعامعا، وندىرىسكە بەلسەنە ارالاساتىن، جاڭالىققا جانى قۇمار ازامات قالىپتاسادى.

ناتيجەسىندە، ءار وقۋشى وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋگە تىرىسىپ، وقۋشىنىڭ جەكە قابىلەتتىلىگى ايقىندالادى؛ ىشتەي بىر-بىرىنەن قالماۋعا ۇمتىلادى، ءار بالا شاماسىنا قاراي باعالانادى دا، كەز  كەلگەن قيىنشىلىققا توزۋگە، جەڭۋگە يكەمدەنەدى.

قورىتا ايتساق، جۇيەلى جۇرگىزىلگەن وزىندىك جۇمىستار ارقىلى ءوز بەتىمەن دامي الاتىن، قيىندىقتارعا توزە بىلەتىن، بەلسەندى، ءبىلىمدى، تانىمدىق قۇزىرەتتىلىكتەرى قالىپتاسقان باسەكەگە قابىلەتتى جەكە تۇلعا تاربيەلەنەدى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. م.جۇمابايەۆ پەداگوگيكا الماتى، 1992 ج.، 93ب.
2. ت.سابىروۆ  وقۋشىلاردىڭ وقۋ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ جولدارى الماتى، 1988ج.، 105ب.
3. احمەتوۆا ا. باستاۋىش سىنىپتارداعى وزىندىك جۇمىستاردىڭ ماڭىزى // باستاۋىش مەكتەپ، 2008، №3، 4ب.
4. گ.ءسادۋاقاس قىزى. وزىندىك جۇمىستارعا ارنالعان تاپسىرمالار.// حيميا مەكتەپتە عىلىمي پەداگوگيكالىق جۋرنالى №3، 2019 جىل 13 ب.

---