InfoHub Logo

اننوتاسيا

ۆەليمجانوۆا زاحيينۋر ازاتوۆنا
سارسەنبايەۆا اسەم ءابدىحان قىزى

تاقىرىبى: ادەبيەتتىك وقۋ ۇدەرىسىندە بالالار شىعارمالارىنىڭ قۇرىلىمدىق تالداۋعا ۇيرەتۋ ادىستەمەسى.
وقۋ ورنى: قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى.
جۇمىس كولەمى: 3 بەت.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر سانى: 3.

ديپلومدىق جۇمىستىڭ وزەكتىلىگى: بالالارعا ارنالعان ارنايى شىعارمالاردى بالالارعا وقىتۋ بارىسىندا بالالار بەلگىلى ءبىر شىعارمانى وقي وتىرىپ، شىعارماداعى ءاربىر كەيىپكەردىڭ ىس-ارەكەتىنە، مىنەز-قۇلقىنا، قاسيەتتەرىنە، دارالىق جانە دانالىق ەرەكشەلىكتەرىنە، ادامي قاسيەتتەرىنە وزىندىك تالداۋ جاساي وتىرىپ، ءاربىر كەيىپكەردىڭ جان-دۇنيەسىن ءتۇسىنۋدى جانە وعان ءوز ءقوزقاراستارىن ءبىلدىرۋدى ۇيرەنەدى. بالالار شىعارمالارىندا كوبىنەسە قولدانىلاتىن كوركەم ادەبيەت بولىپ سانالادى. بالالار كوركەم شىعارمالاردى وقۋ ارقىلى ءاربىر شىعارما ءماتىنىنىڭ جانرىن، ءستيلىن، قۇرىلىمىن، تاقىرىبىن، بايانداۋ ەرەكشەلىكتەرىن، ءماتىننىڭ ىشىندەگى ءاربىر قۇبىلىستاردى، شىعارماداعى بولىپ جاتقان ءاربىر وقيعانىڭ جاقسى جانە جامان جەرلەرىن اجىراتا بىلەدى جانە ءاربىر شىعارمانىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن سول ءماتىننىڭ ىشىنەن تابۋ ارقىلى ءاربىر تەرميندى جەتىك مەڭگەرە الادى. بالالار شىعارماشىلىعىنداعى كوركەم ادەبيەت شىعارمالارى وسىنداي قاسيەتتەرى ارقىلى بالالاردى قىزىقتىرا الادى جانە ءاربىر بالانى وقۋعا ىنتالاندىرىپ، شىعارما بارىسىنداعى كەيىپكەرلەر بالانى وقۋعا تارتىپ تۇرادى.
ديپلومدىق جۇمىستىڭ ماقساتى: بالالاردى شىعارمالاردىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنىپ، شىعارمالاردى تالداۋ ارقىلى ءسوز ونەرىنىڭ قىر-سىرىمەن تانىستىرۋ، وقۋلىقتارعا دەگەن ىنتاسىن وياتۋ، حالىقتىڭ رۋحاني بايلىعى بولىپ سانالاتىن بالالار شىعارمالارىن يگەرتىپ، سول ارقىلى بالالاردى، يماندىلىققا، پاراساتتىلىققا تاربيەلەۋ.

مىندەتتەرى:
1. بالالار شىعارماشىلىعى تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەكتەرمەن تانىستىرۋ؛
2. بالالار شىعارمالارىن وقىتۋ كەزىندە تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛
3. بالالار ادەبيەتىنىڭ نەگىزگى جانە وزەكتى ماسەلەلەرىن انىق كورسەتە ءبىلۋ.

زەرتتەۋ ادىستەرى: ديپلومدىق جۇمىستىڭ العاشقى تەوريالىق ءبولىمى عىلىمي ەڭبەكتەرگە شولۋ جاساۋ، بالالار ادەبيەتىنە ارنالعان وقۋ قۇرالدارىن قولدانۋ، مەرزىمدى باسپا ءسوز بەتتەرىنەن ورىن العان شىعارمالارعا تالداۋ جاساۋ، جۇيەلىك تالداۋ ارقىلى جاسالدى.
ەكىنشى ەكسپەريمەنتتىك ءبولىم مەكتەپتەگى بالالاردى وقىتۋ نەگىزگى وقۋ ماتەريالدارى قامتىلعان دارىستەر مەن پراكتيكالىق ساباقتار نەگىزىندە جۇرگىزىلدى. بالالارعا جۇرگىزىلگەن پراكتيكالىق ساباقتار بارىسىندا وقۋ-جازۋ ارقىلى سىني تۇرعىدان ويلاۋ كەزەڭدەرى قولدانىلىپ، سۇراق-جاۋاپ، شىعارمانى بايانداپ بەرۋ، تالقىلاۋ، تالداۋ ادىستەرى قولدانىلدى.

زەرتتەۋ كەزەڭدەرى:

ءى كەزەڭ-تەوريالىق كەزەڭ: جالپى بالالار ادەبيەتىنىڭ شىعارمالارىن تالداۋ بارىسىندا وقىتۋدىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن وقۋشىنىڭ ساۋاتتىلىعىن، ءتىل بايلىعىن جەتىلدىرۋ قاجەتتىگى تۋىندايدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ تۇجىرىمدامالارى ادەبيەتتىك وقۋ ۇدەرىسىندە كوركەم شىعارمالاردىڭ، وقۋشىنىڭ ءتىلىن دامىتۋدا، يدەيالىق كوزقاراستارىن دامىتۋدا، تانىم تەورياسىنداعى بالالار ادەبيەتى تۋرالى فيلوسوفيالىق تۇجىرىمدار، ادەبي زاڭدىلىقتار، كوزقاراستار ءبىزدىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىمىزدىڭ ءادىسنامالىق نەگىزى بولىپ تابىلادى.

وقۋشىلاردىڭ سانا-سەزىمىن وياتۋدا بالالار ادەبيەتىن پايدالانۋدىڭ ءرولىن انىقتاۋعا پەداگوگيكالىق، ادەبيەتتىك، ەتنوپەداگوگيكالىق ەڭبەكتەرگە جانە ەجەلدەن كەلە جاتقان حالىق اۋىز ادەبيەتتەرىنە ارنالعان تالداۋلار نەگىز بولدى. مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ اقىل-پاراساتتىلىعىن، وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ ءۇشىن ساباقتا ادەبي مۇرالاردى پايدالانۋ جاعدايىنا جاسالعان تالداۋلار، زامان تالابىنان تۋىنداپ وتىرعان قاجەتتىلىكتى وڭدەۋ ءۇشىن بۇگىندە ادەبي باعدارلامالاردى جەتىلدىرۋ قاجەتتىگى كورسەتىلدى.

ادەبيەتتانۋ عىلىمى ادەبي تالداۋدا ەڭ باستى مىنا ماسەلەلەرگە كوڭىل اۋدارتادى (عىلىمي تالداۋدىڭ نەگىزگى پرينسيپتەرى مىناداي):
ا) كوركەم شىعارماداعى اۆتورلىق كوزقاراس؛
ءا) كوركەم شىعارماداعى مازمۇن مەن فورمانىڭ بىرلىگى؛
ب) سۋرەتكەردىڭ كوركەم ءتاسىلى، دۇنيەتانىمى، كوزقاراسى، ولاردىڭ اراسىنداعى بايلانىستى اشۋ.

بالالار شىعارماسىن تالداۋ كەزىندە وسى پرينسيپتەردى باسشىلىققا الۋ وقىتىلىپ جاتقان كوركەم شىعارما تۋرالى، ونىڭ اۆتورى تۋرالى ءۇستىرت پىكىرلەر مەن جالعان باعالاردان ساقتاندىرادى. تالداۋدىڭ قاي دارەجەدە بولۋى ءمۇعالىمنىڭ تالداۋ ادىس-تاسىلدەرىن قالاي مەڭگەرگەنىنە دە بايلانىستى بولادى. ارينە، ءسوز جوق، ءمۇعالىمنىڭ تەرەڭ ادەبي ءبىلىمى، كەڭ ءوي-ورىسى، كوركەم شىعارمانى وبەكتيۆتى تۇردە بار بىتىم-بولمىسىمەن قابىلداي ءبىلۋى دە تالداۋعا اسەر ەتەدى. تالداۋ كەزىندە كومپوزيسيا، سيۋجەت، جازۋشى ءستيلى، كوركەم شىعارما نەگىزىندە جاتقان يدەيا، ونىڭ كوتەرگەن ماسەلەسى ەرەكشە نازارعا الىنادى. [1، 23 ب.]

ءمۇعالىم ادەبي تالداۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ءار ءتۇرلى رەڭدەگى ەموسياسىنا، سەزىمىنە اسەر ەتەدى، ويلارىنا وي، پىكىرلەرىنە پىكىر قوسىپ، بۇكىل جان دۇنيەسىن وياتادى. وسى ماسەلەلەردە، اسىرەسە، مانەرلەپ وقۋ، كوركەمدەپ وقۋدىڭ ماڭىزى ەرەكشە. مانەرلەپ وقۋ كوركەم شىعارمانى قابىلداي ءبىلۋ، تۇسىنە ءبىلۋ، ءارى تالداي بىلۋگە جەتەلەيتىن ماڭىزدى ءبىر ءتاسىل دەسەك، ارتىق ايتپايمىز. كەيدە، اسىرەسە، ليريكالىق ولەڭدەردى ەكى ءتۇرلى مانەرلەپ وقىپ، قايسىسى ليريكا نەگىزىندەگى يدەيا، پروبلەمانى اشۋعا جاقىن ەكەندىگىن وقۋشىنى قاتىستىرا وتىرىپ، انىقتاۋعا دا بولادى. مانەرلەپ وقۋ، ەڭ الدىمەن، وقۋشىلاردى كوركەم شىعارمانى بارلىق بىتىم-بولمىسىمەن تولىق تۇسىنە بىلۋگە الىپ كەلەدى. ال كوركەم شىعارمانى تولىق تۇسىنە ءبىلۋ، ءسوز جوق، ادەبي تالداۋدى جەڭىلدەتەدى. كوركەم شىعارما بويىنا «قان جۇگىرتىپ، جان بىتىرەتىن» مانەرلەپ وقۋ بولىپ تابىلادى. ادەبي تالداۋ بارىسىندا ءمۇعالىم ۇنەمى مانەرلەپ وقۋعا كوڭىل ءبولىپ وتىرۋ كەرەك. اسىرەسە، كەيىپكەرلەرگە مىنەزدەمە بەرگەندە، جازۋشى ءستيلى، كوركەم ءتىل اينالاسىندا ءسوز بولعاندا، قورىتا ايتقاندا، ءبىر ماسەلەگە ەرەكشە كوڭىل بولە الماعاندا، ونى مانەرلەپ وقۋسىز جۇزەگە اسىرۋ ءوز دارەجەسىندە بولمايدى.

ءىى كەزەڭ-پراكتيكالىق ياعني، تاجىريبەلىك كەزەڭ: جۇرگىزىلگەن تاجىريبەلىك جۇمىستار بارىسىندا ادەبيەت ساباعىندا كوركەم شىعارمالاردى قاجەتتىگىنە قاراي پايدالانۋ، وزىندىك قورىتىندى جاساۋ شىعارمالىق قابىلەتىن دامىتۋدا، رولدەردى ساحنالاۋعا، ت.ب.مۇمكىندىك تۋعىزادى.
جۇرگىزىلگەن تاجىريبە جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە ادەبيەت ساباعىندا وتكىزىلەتىن ماتەريالداردى بالالارعا جەڭىل تۇسىنۋگە، كوركەم شىعارمالاردى وقۋعا جانە جەڭىل جاتتاۋعا مۇمكىندىك تۋادى.

تاجىريبە بارىسىندا ءبىز بالالارعا ەركىندىك بەردىك. شىعارما كەيىپكەرلەرىن سۋرەتپەن سالۋ، شىعارما كەيىپكەرلەرىنە ەلىكتەۋ، شىعارمانى رولدەرگە ءبولۋ،  شىعارماداعى كەيىپكەردى بالالاردىڭ وزىنە سومداتۋ ءتارىزدى كورىنىستەردى بالالار ءوزى بەينەلەدى.

قورىتىندى: بۇدان شىعاتىن قورىتىندى ءالى دە بولسا ەلىمىزدە بالالارعا ارنالعان شىعارمالاردىڭ سانى كوپ دەپ ايتا المايمىز. بالالارعا ارنالعان شىعارمالار قورىن تولىقتىرۋ ءۇشىن ارنايى جاسالعان تاقىرىپتىق باعدارلامالار سانى كوپ بولۋ قاجەت جانە ونى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن پەداگوگتارعا نۇسقاۋ بەرىپ وتىراتىن عىلىمي ادىستەمەلىك نۇسقاۋلىقتار كوبىرەك ازىرلەنۋى قاجەت.

بالالار ادەبيەتىنىڭ شىعارمالارى تۋرالى زەرتتەۋ ەڭبەكتەر بولعانىمەن، ناقتى بالالار ادەبيەتىن تالداۋ ارقىلى پايدالانۋ تۋرالى ادىستەمە وسى كەزگە دەيىن ناقتى بولعان ەمەس. سوندىقتان دا بالالار شىعارمالارى دەپ كوبىنەسە ەجەلگى كەزدەن باستاپ قازىرگى دەيىن كوبىنەسە حالىق اۋىز ادەبيەتتەرى قولدانىلىپ كەلە جاتىر.

قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. بىتىبايەۆا ق. «ادەبيەتتى وقىتۋ ادىستەمەسى»،  -الماتى: «راۋان»، 1997 ج. -283 ب.  ISBN 5-625-030-58-8
2. جۇماقايەۆا ب.د. «قازاق ادەبيەتىن وقىتۋ ادىستەمەسى»: وقۋلىق، -الماتى، «قىزدار ۋنيۆەرسيتەتى» باسپاسى، 2015.  -242 ب.
3. قالشابەك ا. «ادەبيەتتانۋ عىلىمىنا كىرىسپە»، وقۋلىق. –استانا: فوليانت، 2016.  -208 ب.

---