InfoHub Logo

ابدوللا ءبيبىراحيما بيسەنعالي قىزى
ح. دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى
اتىراۋ قالاسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى

اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ قازىرگى زاماننىڭ قوعام تالابىنا ساي تۇلعا ارالىق قارىم-قاتىناستىڭ اسا ماڭىزدى قۇرالى بولىپ تابىلادى. وقۋ بارىسىندا تەك تەوريالىق ءبىلىمدى الىپ قانا قويماي، كەز-كەلگەن ورتادا ىنتىماقتاستىققا دايىن، شىعارماشىلىق بەلسەندى، ديالوگ جۇرگىزىپ، ىمىراعا كەلۋگە قابىلەتتى، ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە الاتىن، عالامدىق تۇرعىدان باسەكەگە قابىلەتتى تۇلعا قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان ءتيىمدى ءادىستى قولدانۋ. وسى تۇرعىدا مەكتەپ باعدارلاماسىنىڭ نەگىزگى مىندەتى – وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتى قۇزىرەتتىلىك دامۋ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءتيىمدى ادىستەر ارقىلى ەركىن دە  سەنىمدى سويلەۋگە ۇيرەتۋ، العان ءبىلىمىن ءوز ورتاسىندا، قوعامدىق ورىندا قولدانۋعا بەيىمدەپ ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ. وسى كريتەرييلارعا سايكەس ءتيىمدى ءادىس ول ينتەراكتيۆتى ءادىس.

ينتەراكتيۆتى ءادىس - ءوزارا ارەكەتتەسۋ، اڭگىمەلەسۋ، ديالوگ تۇرىندە سۇحباتتاسۋ، ياعني مۇندا وقىتۋشىنىڭ وقۋشىلارمەن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنە جانە وقۋ بارىسىندا ولاردىڭ  ىنتا، جىگەرلەرىن كۇشەيتۋگە نەگىزدەلگەن. «ينتەراكتيۆ» ءسوزى اعىلشىن تىلىندەگى «interact» تەرمينىنەن الىنعان. «ينتەر» - «ءوزارا»، ال «اكت» - ارەكەت ەتۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ينتەراكتيۆتى دەگەنىمىز - بىرەۋمەن ەكىارا بايلانىس نەمەسە اڭگىمەلەسۋ رەجيمىندە ءبىر نارسەمەن  (مىسالىعا تەلەفونمەن) ياكي بىرەۋمەن (تۇلعامەن) سويلەسە الۋ مۇمكىندىگىن بىلدىرەدى. سونىمەن، ينتەراكتيۆتى وقىتۋ - بۇل ەڭ اۋەلى، ۇستاز بەن تالاپكەردىڭ اراسىندا ءوزارا ارەكەتتەسۋدى ىسكە اسىراتىن ديالوگتىق وقىتۋ.

وقىتۋدىڭ ينتەراكتيۆتى ادىستەرىن باسقا ادىستەرمەن سالىستىرعاندا العا تارتار تۇسى - وقۋ پروسەسىندەگى وقۋشىلاردىڭ جوعارعى باستامالارى، جانە بۇنى قول قابىس بولىپ، سەرىكتەس تۇرعىسىندا ءبىلىم بەرۋشى ۇستاز قامتاماسىز ەتەدى. بۇل ادىستە ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنىڭ بارىسى مەن ناتيجەسى ءبىلىم بەرۋ پروسەسىنە قاتىساتىن بارلىق قاتىسۋشىلار ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولادى جانە ستۋدەنتتەردىڭ بەرىلگەن ماسەلەنى ءوز بەتىمەن شەشۋگە دەگەن قابىلەتىن ارتتىرۋعا ىقپال ەتەدى. ينتەراكتيۆتى دارىستەردە ءمۇعالىمنىڭ ءرولى وقۋشىلاردىڭ ساباق بارىسىنىڭ جوسپارىن قۇرۋعا، جانە ونىڭ ماقسات مۇراتىنا جەتۋگە باعىتتالعان.

ورىس جانە گرۋزين پەداگوگى ش.ا ءاموناشۆيليدىڭ: «مەن وقىتۋشى بولعان كەزىمدە، ينتەراتيۆتىك ءرولدى الاتىنمىن جانە تالاپكەرلەرىممەن ورتاقتاسا ءبىر ارناداعى شىعارماشىلىق سەزىممەن ءومىر كەشكەن ەمەسپىن، ولاردىڭ الدىنان شىعىپ جاتقان كەدەرگىلەرى جۇمباق كۇيىندە جابىلىپ كەتە بەرەتىن. ولاردىڭ الدىندا مەنىڭ پوزيسيام تەك باسقارۋشى، ال مەن ءۇشىن ولار دۇرىس ياكي بۇرىس جازىلعان ەسەپتەر ىسپەتتەس ەدى» دەگەن پىكىرى بار. ءبىلىم بەرۋدىڭ ءداستۇرلى جۇيەسىندە تالاپكەرلەرگە شاما كەلگەنشە كوپ اقپارات بەرۋ جانە ونىڭ بارلىعىن يگەرتكىزۋ دەگەن ماقساتتى جەلەۋ ەتەدى. ۇستاز باسىنان باستاپ سارالانعان، ماڭىزدى مالىمەتتى تاراتادى، تالاپكەردىڭ مىندەتى - سول وزگەلەر ەنگىزگەن ءبىلىمدى مۇمكىندىگىنشە ءدال سول رەتپەن، تولىق قابىلداۋ. مۇنداي جاتتىعۋ بارىسىندا الىنعان ءبىلىم ەنسيكلوپەديالىق بەلگىلى ءبىر مالىمەت بەرەتىن سيپاتتى بەرەدى. جانە ول ءوز كەزەگىندە وقۋشىنىڭ جادىندا بىر-بىرىمەن ماعىنالىق قاتىسى جوق تاقىرىپتىق بولشەكتەر سەكىلدى بولۋى مۇمكىن. وسىعان وراي كوپشىلىك وقىتۋشىلار ۇيرەتىپ جاتقان ءبىلىمىنىڭ مازمۇنىن ءوز ءبىلىمىنىڭ مازمۇنىمەن قيسىندىرا الماۋ سىقىلدى شيەلەنىستەرگە كەزىگىپ جاتادى. سودان كەيىن ءبىلىم الۋشىلاردىڭ وقۋ ماتەريالىن قانشالىقتى تەرەڭ بىلۋىنە، ونى قورىتا الۋىنا، جانە وقۋ ورىنىنان تىس كۇندەلىكتى ءومىر جاعداياتتارىنا پايدالانۋىنا دەگەن كۇدىك وياتادى.

ينتەراكتيۆتى وقىتۋ كەزىندە ءبىلىم باسقا قالىپتا بولادى. ولار اينالاداعى الەم جايلى بەلگىلى ءبىر اقپارات بەرەدى. بۇل مالىمەتتىڭ ەرەكشەلىگى - وقۋشى ونى مۇعالىممەن الدىن-الا دايىندالعان جۇيە كۇيىندە ەمەس، ءوز بەتتەرىمەن ىزدەنىس اياسىندا الادى. ۇستاز وقۋشىعا بەلسەندى بولىپ، ساۋالدار قويىپ، ءوز ەركىمەن ارەكەت جاساي الاتىنداي اتموسفەرانى قۇرۋى مىندەت. مۇنداي جاعدايلاردا ستۋدەنت شيەلەنىستەر ياكي كەدەرگى بولىپ تابىلاتىن نارسەنى شەشۋگە جانە ونى ءونىمدى بىلىمگە اينالدىرۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن باسقا داعدىلارمەن بىرگە الادى. ەكىنشى تاراپتان، سىنىپتاعى باسقا وقۋشىلارمەن، ۇستازبەن بىرىمەن-بىرى ارەكەتتەسۋ بارىسىندا تالاپكەر وزىنە، قوعامعا جانە جالپى الەمگە قاتىستى سىنالعان ارەكەتتەر قۇرىلىمىن ۇيرەنەدى، ءبىلىم ىزدەۋدىڭ ءتۇرلى باتىرمالارىن ۇيرەنەدى. وسىلايشا، وقۋشىلار العان ءبىلىم ولاردىڭ تاۋەلسىز قارقىنداۋىنىڭ قۇرال كوزى بولىپ تابىلادى. ينتەراكتيۆتى وقىتۋدىڭ دا باستى ماقساتى ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىنىڭ ءبىلىمىن اشىپ، ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساۋ بولىپ تابىلادى. مىنە بۇل ينتەراكتيۆتى وقىتۋ مۇددەلەرى مەن ادەتتەگى كوپشىلىكتىڭ قولدانىسى اياسىنداعى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ مۇددەسى اراسىنداعى تۇپكى ايىرماشىلىق دەسەك تە بولادى. ينتەراكتيۆتى وقىتۋ - تانىمدىق ىس-ارەكەتتى جوبالاۋدىڭ بىرەگەي ءتۇرى. ول انىق سونىمەن بىرگە بولجامدى مۇددەلەردى بىلدىرەدى. وسىنداي ماقساتتارعا ءتالىم الۋدىڭ ىڭعايلى جاعدايلارىن جاساۋ كىرىكتىرىلگەن، دەمەك وقۋ پروسەسىندە ءونىمدى ناتيجە بەرەتىن وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ جەتىستىگىن، زياتكەرلىك ءورىسىنىڭ اۋقىمدىلىعىن سەزىنەتىن جاعداي ىڭعايلاستىرۋ.

اتالمىش ءتالىم بەرۋدىڭ ءمانى بارلىق دەرلىك ءبىلىم الۋشىلار تانۋ بارىسىنا قاتىسادى، تەك ءتىلدى ءبىلىپ، سول تىلدە ەركىن سويلەۋگە، ويلاۋعا مۇمكىندىك الىپ قانا قويماي، تالاپكەرلەر بىلەتىن جانە ويلانا الاتىن نارسەلەردى ۇعىنۋعا جانە رەفلەكسيالاۋعا داعدىلانادى، وقۋشىلاردىڭ سۋبەكتيۆتى تاجىريبەسى تالاپ ەتىلەدى جانە ولاردىڭ وزىندىك ۇستانىمى پايدا بولادى.

شەتەل ءتىلىن وقىتۋدا ينتەراكتيۆتى ادىسكە قاتىسۋشىلاردىڭ بەلسەنە اتسالىسۋلارى ەداۋىر ءرول اتقارادى، ياعني قانشالىقتى بەلسەندى بولسا ناتيجەسى سوعۇرلىم كوڭىل كونشىتەدى. بۇل وقىتۋ تەحنولوگياسىن جۇيەلى تۇردە ەنگىزۋدى مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلار اراسىنداعى ءپانارالىق ءوزارا ارەكەتتەسۋگە جۇيەلەنگەن، ولاردىڭ شىڭدالۋىنا وڭتايلى جاعداي جاسايتىن تاسىلدەر جيىنتىعى رەتىندە قاراستىرا الامىز. ءادىستى قولدانۋ داۋلى ماسەلەلەردى زەرتتەۋدى، ناقتى جاعدايلاردى مودەلدەۋدى، بىرلەسىپ شەشۋ اياسىندا پروبلەمالاردى ۇسىنۋدى قامتيدى. وسىلايشا بۇل وقىتۋ ءادىسى مۇعالىمگە توپتا ىنتىماقتاستىق پەن شىعارماشىلىق كوڭىل كۇيىن قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋ جۇيەسىندە ءبىلىم بەرۋ قابىرعاسىندا ءجيى قولدانىلاتىن تەحنولوگيالاردى قاراستىرۋ قاجەت: كورسەتىلىم، تالقىلاۋ جانە تاپسىرمالار. زاماناۋي كوزقاراستا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتۋدەگى مۋلتيمەديالىق، تەحنيكالىق قۇرىلعىلاردى ىستە پايدالانۋ سىقىلدى باعدارلار باسىمدىق كورسەتۋدە. وسى ورايدا، ينتەراكتيۆتى ادىستەر مەن ونىڭ تاكتيكالارى جان-جاقتى، ناتيجەلى، شابىتتاندىراتىن دەگەن كاتەگورياعا جاتقىزۋعا ابدەن رۇقسات. ولار سىنىپ اتموسفەراسىن، تالاپكەرلەردىڭ كوتەرىڭكى جاي-كۇيلەرىن تۋعىزۋعا، تاقىرىپتى ءماندى، تىڭعىلىقتى ەتۋگە جول اشادى.

اعىلىشىن ءتىلىن وقىتۋدا ينتەراكتيۆتى تاسىلدەر مەن ادىستەردى قولدانۋدىڭ ماقساتى - تالاپكەرلەردىڭ الەۋمەتتىك ءىشىنارا بايلانىستىعى، كوممۋنيكاتيۆتى ادامدار اراسىنداعى اراقاتىناس، ونىڭ اسا ماردىمدى ەرەكشەلىگى تۇلعانىڭ وزگەلەردىڭ ءرولىن قابىل الۋ، قارىم-قاتىناستاعى جولداسىنىڭ ونى قالاي قابىلدايتىنىن، سيتۋاسيانى ءتۇسىندىرىپ، جەكە باسىنىڭ ارەكەتتەرىن جوبالاۋدى تانۋ قابىلەتى دەپ ەسەپتەلەدى. وسى ماقساتتى ك. رودجەرس پەن باسقا دا شەتەلدىك اۆتورلاردىڭ ينتەراكتيۆتى ءتاسىلدى كوممۋنيكاتيۆتى تەحنولوگيامەن انىقتاۋعا بولادى دەپ ساناۋلارىن دالەل رەتىندە قاراستىرۋىمىزعا بولادى. جانە ولار سونىمەن بىرگە «اعىلشىنشا يگەرۋدىڭ ينتەراكتيۆتى مودەلىن ۇيرەنۋ تىلدىك اكتىلەرگە قاتىسۋ جولىندا جۇرەدى» دەپ بولجايدى.

اعىلشىن ءتىلى ساباقتارىنداعى ينتەراكتيۆتى ءىس-شارالار ءار اتسالىسۋشى ءۇشىن ورتاق، ءبىراق ماڭىزدى شارۋالاردى اقىلداسا وتىرىپ ءتۇيىنىن تابۋعا جول تۇزەيتىن ديالوگتىق قارىم-قاتىناستى ۇيىمداستىرا وتىرىپ ورلەتۋگە جول سالادى. ءوزىن-وزى تانۋ جانە باسقا تۇلعالاردى تاني ءبىلۋ قۇرىلعىسى بولىپ تابىلادى، دۇنيەلىك كوزقاراستاردى قالىپتاستىرادى، وزگەلەردىڭ ءىس-قيمىلدارىن، موتيۆتەرىن جەكەلەي ۇعىنۋعا جانە وسۋگە ىقپال جاسايدى. ينتەراكتيۆتى وقىتۋ ءبىر ويىنشىنىڭ دا، ءبىر پىكىردىڭ كەلەسىسىنە قاراعاندا ۇستەمدىك جاساۋىنا جول بەرمەيدى. ديالوگتىق جۇيەنى قولدانۋ اياسىندا وقۋشىلار سىن تۇرعىسىندا ويلاۋعا، ءمان-جايلاردى تالداۋ جانە تيەسىلى مالىمەت نەگىزىندە كۇردەلى پروبلەمالاردى جويۋدا، بالاما ويلاردى شەشۋگە، ويلاستىرىلعان شەشىمدەردى جاراتۋعا، پىكىرسايىستارعا قاتىسۋعا، وزگە ادامدارمەن تىلدەسۋگە ۇيرەتەدى. وسى تاراپتا اعىلشىن ءتىلى ساباقتارىندا جەكەلەي، جۇپتىق وعان قوسا توپ بولىپ جاساۋعا ارنالعان شارالار قالىپتاستىرىلادى، قۇجاتتار مەن ءار تۇردەگى مالىمەتتەرمەن جۇمىس ىسكە اسىرىلادى، شىعارماشىلىق جۇمىس، ىزدەنىستەگى جوبالار، رولدىك ويىندار پايدالانىلادى.

ءبىلىم بەرۋ وردالارىندا، مەكتەپتەردە اعىلشىن ءتىلى ساباقتارىندا قولدانىلاتىن ينتەراكتيۆتى وقىتۋدا: «ميعا شابۋىل»؛ «كارۋسەل»؛ «اكۆاريۋم»؛ «مەنتالدى كارتا»؛ «بروۋندىق قوزعالىس»؛ «Jigsaw»؛  «Cluster»؛ «جوبا» ءادىسى؛ «كەيس» ءادىسى؛ «مەديا الىپپە» ءادىسى؛ «دەباتتار»؛ جۇپتىق ءادىس، توپتىق ءادىس (شاعىن توپتار ءادىسى)، رولدىك ويىندار سەكىلدى جانە تاعى باسقا تەحنولوگيالاردى قولدانۋعا بولادى.

ينتەراكتيۆتى تەحنولوگيالاردى قولدانۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، ۇلگەرىم دەڭگەيىنە، جالپى تۇلعالىق قابىلەتىنە باسا ءمان بەرگەن ءجون. بۇل وقۋشىنىڭ ماتەريالدى ۇعىنۋ كەزەڭىندەگى ەسكەرىلۋ كەرەك باستى كريتەرييلەردىڭ ءبىرى.

ينتەراكتيۆتى تالىمدىك رەجيمنىڭ ناتيجەلىلىگى مەن تيىمدىلىگى:

- وقىتۋدىڭ ينتەراكتيۆتى تەحنولوگيالارى ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ءتالىمىن ناقتى قورشاعان الەمدى ۇعىنۋ، مەڭگەرۋ جانە شىعارماشىلىق پايدالاناۋ پروسەسىن جىلدامداتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى؛

- تالدانىلعان سيتۋاسيالاردىڭ جاۋابىن تابۋعا قاتىسۋشىلاردىڭ نيەتى مەن بەلسەندىلىگىن كۇشەيتەدى؛

- بۇندا ءار ادام ءساتتى، سەبەبى وقىتۋدىڭ بۇل تەحنيكالارى وزگەشە ويلاۋ قابىلەتىن جۇيەلەستىرەدى، وزگە كوزقاراسقا قۇلاق سالۋ، تاتۋلاستىق، توزىمدىلىك، ماسەلەلىك جاعداياتتى بايقاپ، ونى رەتتەي ءبىلۋ قاسيەتتەرىن دارىتادى؛

- وسى فورماتتى ەنگىزۋ ءبىلىم باعدارلاماسىن ۇيرەتۋ ۇدەرىسىندە قاتىسۋشى مۇشەلەرگە ءوز پراكتيكاسىن الۋعا مۇمكىندىك ۇسىنادى؛

- ينتەربەلسەندى قىزمەت قارىم-قاتىناس قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋدىڭ، ءىس-قيمىلعا ازىرلىكتىڭ، قۇندىلىقتاردى ۇعىنۋ مەن قابىلداۋدىڭ كەلەسى ساتىداعى مۇمكىندىكتەردى ۇسىنادى.

قاراستىرىلعان اعىلشىن ءپانىنىڭ ساباقتارىندا قولدانىلاتىن ينتەراكتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگيالارى، ونى قولدانۋداعى ءمان بەرىلۋ كەرەك كريتەريي جانە مىندەتتەرى ساقتالعان جاعداي ساباقتارىندا جۇمىستى قىزىقتى جانە شىعارماشىلىق، ەڭ باستىسى ءتيىمدى ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ولار قازىرگى الەۋمەتتىك ورتانىڭ بارلىق تالاپتارىنا ساي كەلەتىن، شەتەل تىلىندە ەركىن سويلەي الاتىن، ماسەلەلەر جانە پەرسپەكتيۆالارمەن جۇزدەسەتىن حالدە، ايقىن مىندەتتەر ۇسىنا الاتىن، سولارعا وڭاي، ءتيىمدى جولمەن بارۋدىڭ رەتىن قاراستىراتىن، وزگەشە، نىق، تاۋەلسىز ەركىن ويلايتىن قاسيەتكە يە، ءوزىن ىزدەنىپ تابۋعا، سونداياق وزىندىك بولمىسىن كورسەتۋگە ءازىر شاكىرت تالىمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

---