InfoHub Logo

(قىسقاشا ءومىربايانى)

ادەبيەتتە جارق ەتىپ كورىنىپ، تەز سەنگەن، جاستاي كەتكەن باۋبەك بۇلقىشيەۆتىڭ شاعىن ءومىرى ءارى ايانىشتى، ءارى قىزىقتى. جاڭا سىلتەپ كەلە جاتقان قالامى ەسكە تۇسسە وكىنىش كەلەدى، داۋىلدى ءومىرى، ەرلىك ءىسى ەسكە تۇسسە بويىڭدى ماقتانىش بيلەيدى. ونىڭ ءومىرى — ناعىز سوۆەت جاسىنىڭ ءومىرىن ەلەستەتەدى.

ول 1916 جىلى ۇلىتاۋدىڭ باۋرىندا (قاراعاندى وبلىسى ) تۋدى. العاشقىدا اۋىل مەكتەبىنەن وقىپ ساۋاتىن اشتى. بۇدان بىلايعى وقۋىنا جاقىن تۋىسى سەيتجان سمايلوۆ دەگەن ءمۇعالىم كوپ ىقپال جاسايدى. بۇل كىسى ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىندا، ۇلىتاۋ پوسەلكەسىندە وقىتۋشى بولىپ ءجۇرىپ قايتىس بولدى.

باۋبەك جاستايىنان العىر، وجەت بولىپ ەستى. قالادا وقىپ، ءبىلىم الۋعا ۇمتىلادى. جوعارىدا ايتىلعان اعاسىنىڭ كومەگىمەن 1932 جىلى قارساقپاي زاۆودىنداعى فابريكا-زاۆود ۋچيليششەسىنە كەلىپ وقۋعا تۇسەدى. ناق وسى جىلى اكەسى مەن شەشەسى قايتىس بولادى.

فزۋ-دى بىتىرگەننەن كەيىن باۋبەك 1933—1934 جىلدارى «ۇلىتاۋ» سوۆحوزىندا ءتۇرلى شاعىن قىزمەتتە بولدى. وسى ۋاقىتتان باستاپ ول كوركەم ادەبيەتتى قۇمارتا وقۋعa كىرىستى.

ءتۇرلى ءازىل ولەڭدەر جازىپ جۇرەدى. ءبىراق بۇل كاسىبىن قۇنتتامايدى، جازعاندارىن ساقتاماي ەسكەرۋسىز قالدىرا بەرەدى.

1935 جىلى اۆگۋستىڭ ورتا كەزىندە باۋبەك وقۋ ىزدەپ الماتىعا كەلەدى. ينستيتۋتقا تۇسەرلىك ءتيىستى ءبىلىمى بولماعاندىقتان تەحنيكۋمداردىڭ ءبىرىن قالاۋعا ءتيىس بولادى. وزىمەن بىرگە كەلگەن ەرەسەك جولداستارى وعان ەسەپ - ەكونوميكا تەحنيكۋمىنا تۇسۋىنە كەڭەس بەرەدى، وسى كەڭەس بويىنشا تەحنيكۋمنىڭ دايارلىق كۋرسىنا تۇسەدى. ول العاشقى جىلى ساباقتى جاقسى وقيدى. سونىمەن كاتار، كوركەم ادەبيەتتى، اسىرەسە ورىس تىلىندەگى ادەبيەتتى وقۋمەن ايرىقشا شۇعىلدانادى. ولەڭ جازۋدى دا شىڭداپ قولعا الادى. ءتۇنى بويى كىتاپقا ءۇڭىلىپ، كورەر تاڭدى كوزىمەن اتقىزىپ جۇرگەن كۇندەرى دە از بولمايتىن.

ادەبيەتپەن شىنداپ اينالىسقان باۋبەك تەحنيكۋمنىڭ ەكىنشى كۋرسىندا ەسەپ قىزمەتكەرى بولۋ ماماندىعىنان مۇلدە سۋىپ، وعان سەلقوس قارايتىن بولادى. ۋاقىتىنىڭ كوبىن ادەبيەتكە ارناپ، سونىڭ قىزىعىنا تۇسەدى. قىزعا ارناپ ولەڭدەر شىعارادى. «بالالالىق شاق» دەگەن پوەما، «اۋىلدان الماتىعا» دەگەن ۇزاق اڭگىمە جازادى. ءبىراق بۇل ەكى ەڭبەگىنەن، «ناشار نارسەلەر» دەپ، ارتىنشا ءوزى تەز جەرىنەدى. ەشكىمگە كورسەتپەي، تىعىپ تاستايدى. ءقازىر بۇل ەكى ەڭبەگى قولدا جوق. ءوزىنىڭ جىرتىپ تاستاۋى دا عاجاپ ەمەس.

باۋبەك بۇل جىلدارى الەۋمەتتىك تاقىرىپقا دا ولەڭدەر جازىپ ءجۇردى. بۇل جازعاندارىن «لەنينشىل جاس» گازەتى، «قازاق ادەبيەتى» (قازىرگى «ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو») جۋرنالى سياقتى باسپا ءسوز ورىندارىنا ۇسىنىپ كەرگەنى دە بار. ءبىراق باسىلىپ شىققانى بولعان جوق.

«وسى تەحنيكۋمدى قويامىن-اۋ دەيمىن. ءبىر رەداكسياعا ولەڭ اپارسام، سوڭىنداعى ادرەسىمدى كورىپ، بەتىمە تەسىلە قارايدى. بۋحگالتەر مەن اقىندىق ءبىر جەرگە ءاۋىل-ۇي قونبايدى عوي دەگەندەي بولادى بۇل قاراسى»، — دەيتىن ءارى ازىلدەپ، ءارى رەنجىپ.

راس، ونىڭ بۇل كەزدەردەگى جازعاندارىنىڭ كوپشىلىگى شىن مانىندە ولەڭدىك دارەجەگە كوتەرىلە الماعان، جاڭا تالاپتىڭ العاشقى اڭعال ادىمى ەدى.

1938 جىلى تەحنيكۋمنىڭ ەكىنشى كۋرسىن ءبىتىرىپ، جازعى كانيكۋلدا ەلگە بارماستان قازاقتىڭ مەملەكەتتىك باسپاسىندا ءىس باسقارۋشى بولىپ ۋاقىتشا قىزمەت ىستەيدى. وسىندا ءجۇرىپ «ايسۇلۋ» اتتى ۇزاق پوەماسىن بىتىرەدى. بۇل پوەمانى كەيبىر جەكە اقىندار ۇناتادى. سول كەزدەگى باسپانىڭ ديرەكتورى اقىن ءا. سارسەنبايەۆتىڭ ۇسىنۋىمەن باۋبەك قازاقستان جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ جانىنان اشىلعان جاس اقىن جازۋشىلاردىڭ ەكى ايلىق كۋرسىنا الىنادى. بۇل كۋرسقا الىنعان سوڭ، ول تەحنيكۋمنان ارىز بەرىپ بوسانادى. كۋرستى سول جىلى 30 نويابر كۇنى ءبىتىرىپ، جازۋشىلار ۇيىمىنىڭ جولداماسىمەن «لەنينشىل جاس» گازەتىنە بارىپ، ادەبي قىزمەتكەر بولىپ ورنالاسادى. مۇندا ءبىراز ىستەگەننەن كەيىن «وكتيابر بالالارى» (قازىرگى «قازاقستان پيونەرى») گازەتىنە بالالار تۆورچەستۆوسى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ جوعارىلاتىلادى. وسى جىلدارى ول بىرنەشە ولەڭ، اڭگىمە، ادەبي ماقالالار جازادى، ورىس اقىندارىنان اۋدارمالار جاسايدى. ءبۇل ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىر قاتارى «وكتيابر بالالارى»، «لەنينشىل جاس» گازەتتەرىندە، «پيونەر» جۋرنالىندا باسىلىپ شىعادى. «وكتيابر بالالارىندا» 1940 جىلدىڭ فيەۆرالىنا دەيىن ىستەپ، سول ايدىن 28ء-ى كۇنى ارمياعا الىنىپ، موسكۆاعا كەتتى. وندا ساپەرلار دايارلايتىن ۋچيليششەدە وقيدى.

1938-1940 جىلدار جازۋشىنىڭ بولاشاق كەن ورىسىنە ىرگەتاس بولىپ قالاندى. جازۋشىلىققا مول نەگىز سالدى. بۇل جىلداردىڭ كوبىن ول الماتىنىڭ كىتاپحاناسىندا توم وقۋمەن وتكىزدى. ا. پۋشكين، م. لەرمونتوۆ، ل. تولستوي، ا. چەحوۆ، م. گوركيي، بايرون، شيللەر، گەتە، شەكسپير سياقتى اقىن-جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن تەرەڭ زەرتتەپ وقۋدى كۇندەلىكتى ادەتىنە اينالدىردى. فيلوسوفيا، تاريح سياقتى الەۋمەتتىك باسقا عىلىم سالاسىمەن شىنداپ تانىسۋى دا وسى كەزدەن باستالادى. «جازۋ ءۇشىن ءبىلۋ كەرەك ەكەن، كوپ ءبىلۋ كەرەك ەكەن. مەن وسىنى مىقتاپ ۇعىنعان سياقتىمىن» دەگەندى ول ءجيى ايتاتىن بولدى.

باۋبەك قاناتتى وي يەسى، ارمانشىل جاس ەدى. ول شات ءومىردى، جاستىق داۋرەندى، قاجىرلى كۇرەستى، قاھارمان حالىقتى، جۇرەككە نۇر قۇيعان زاماندى جىر ەتۋگە اسىقتى. ۇلى ءىس ۇلى جىردى كەرەك ەتەتىنىن جاقسى سەزىندى. ال ۇلى جىردى ءبىر عانا تالانت پەن ەلدى سۇيگەن جۇرەك قانا ەمەس، ارناسى مول ءبىلىم تۋدىراتىنىن ۇقتى. سوندىقتان دا ول: «جازۋعا اسىقپاۋ كەرەك، بىلۋگە اسىعۋ كەرەك»، — دەپ ءبىلدى.

كولەم جاعىنان شاعىن، ماڭىز جاعىنان ۇلكەن بۇل ەڭبەكتىڭ اۆتورى پوليترۋكتىڭ ورىنباسارى باۋبەك بۇلقىشيەۆ ەدى.

باۋبەكتىڭ وسى ەڭبەگى ونىڭ سوعىس جىلدارىنداعى تۆورچەستۆوسىنىڭ باستاماسى بولدى. وتانداس قۇربىلارى ونى بىردەن تانىدى. مايداننان، تىلدان، سوۆەت وداعىنىڭ بارلىق تۇپكىرىنەن وعان حات جاۋدى. بۇل حاتتارىندا ولار: «سەن ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ جۇرەگىمىزدەگى ءسوزدى ايتتىڭ»، — دەپ ءسۇيسىندى.

جاۋ كاۆكازعا ءتوندى. وتانىمىزدىڭ وڭتۇستىك اۋداندارىندا قيان كەسكى ۇرىس باستالدى. جاس ۇلان، جاۋىنگەر جازۋشى «تىڭدا، كاۆكاز» دەپ ساڭقىلدادى.

وتان سوعىسىنىن تاريحىنداعى ەڭ سۇراپىل جانە شەشۋشى 1942 جىلدا باۋبەكتىڭ ءۇنى وسىلاي شىقتى. «كومسومولسكايا پراۆدا» مەن رەسپۋبليكالىق «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتى بەتتەرىندە ونىڭ ەڭبەكتەرى ۇزبەي باسىلىپ تۋردى. ول ەكى تىلدە: ورىس، قازاق تىلىندە جازدى. «مەن ءومىر سۇرگىم كەلەدى»، «زامان بىزدىكى»، «شىعىس ۇلىنا حات»، «ەسكى كارتا تۋرالى ويلار» سياقتى ەڭبەكتەرىن گازەت بەتىنەن وقۋشى جۇرتشىلىق قۇمارتا وقىدى. باۋبەكتىڭ جازعاندارىن سوۆەت جاستارىنىڭ ءسۇيىپ وقىعانىن ونىڭ ءوز حاتتارىنان - اق ايقىن كورۋگە بولادى. «ءومىر مەن ءولىم تۋرالى» اڭگىمەسىنىڭ گازەتتە جاريالانۋىنا بايلانىستى ءبىر حاتىندا بىلاي دەپ جازادى. «كومسومولسكايا پراۆدا» ارقىلى پاتريوتتاردان ستاتيا جونىندە كەپ حات الدىم. اسىرەسە ۋكراين مەن بەلورۋستىڭ قىزدارى كەپ جازادى. ...مەن بۇل كىشكەنتاي ستاتيامەن جاستاردىڭ جۇرەگىنە قوبىز ويناتسام كەرەك...» «مەن ءومىر سۇرگىم كەلەدى» دەگەن اڭگىمەسى جاريالانعاننان كەيىن جازعان ءبىر حاتىندا: «مەنى حات دەگەن باسىپ كەتتى. «ءومىر سۇرگىم كەلەدى» تۋرالى سوۆەت وداعىنىڭ بۇرىش-بۇرىشىنان 200-دەن اسا حات الدىم»، — دەيدى. بۇل حاتتاردىڭ كوبى ساقتالماعان. قولدا ءقازىر نە بارى بىرنەشە - اق حات بار.

ورىس ادەبيەتىنىڭ ىزگى داستۇرىنەن ۇيرەنىپ، جانا قانات قاعىپ كەلە جاتقان دارىندى جاس كەمەلىنە كەلە الماي كەتتى. كازاك سوۆەت ادەبيەتى ءۇشىن تىڭ ارنا — جالىندى پۋبليسيستيكادان باستاپ، كۇردەلى پروزاعا، رومانعا بەت قويىپ كەلە جاتقاندا 1944 جىلى مارت ايىندا نوۆو-يۋليەۆكا سەلوسىندا وتانىنىڭ ازاتتىعى مەن تاۋەلسىزدىگى جولىنداعى كۇرەستە قازا بولدى. «الماتىلىقتار» دەگەن سوعىس تاقىرىبىنا جازىلعان ۇلكەن رومانى اياقتالماي قالدى.

سوعىستىڭ سۇراپىل ءورتى ىشىندە جاۋعا قارسى ۇرىستا ءجۇرىپ، وكوپتاردا بىلتە شامنىڭ جارىعىمەن، كەيدە ايدىڭ ساۋلەسىمەن جازىپ تا باۋبەك ادەبيەت مايدانىندا ەداۋىر ەڭبەك ەتىپ كەتتى. ونىڭ 1943 جىلى الماتىدا «زامان بىزدىكى» دەگەن اڭگىمەلەر جيناعى شىقتى. وسى جىلدىڭ باسىندا تاڭداۋلى ولەڭدەرى مەن اڭگىمەلەرىنىڭ جيناعى باسىلدى.

جاۋعا قارسى قارۋىمەن بىرگە قالامىن دا جۇمساعان باۋبەك سوۆەتتىك وتانشىلدىقتىڭ تاماشا ۇلگىسىن كورسەتتى. ونى سوۆەت مەكتەبى، كومسومولى تاربيەلەپ ءوسىردى. لەنينشىل جاستار وداعى ونى داڭقتى پارتيامىزدىڭ قاتارىنا قوستى. سانالى، ازات ءومىردىڭ قۇشاعىنا بولەگەن، وشپەس باقىتقا بولەگەن سوۆەتتىك وتانىن ول جانىنداي ءسۇيدى. ونىڭ بولاشاعى جولىندا ازاماتشا قىزمەت ەتىپ، ازاماتشا كۇرەستى، ازامات ولىمىمەن قازا تاپتى.

«ن. وستروۆسكيي ءوز ءومىرىن جامان وتكەن جوق دەگەن. سوندا ول ون جەتى رەت اتاكاعا قاتىسقان، ازامات سوعىسىنىڭ مىقتى كۇرەسشىسى بولعان. كۇرەسكە سىڭگەن ەڭبەكتەرىن قورىتا كەلىپ ءومىرىن تەك وتپەگەن دەپ شەشپەي مە. مىنە، ءومىر — كۇرەستە. مەن دە سولاي ويلايمىن... اسىلى، الىسىپ ولگەن ادامنىڭ ءولىمى — ءومىر»، — دەيدى پاتريوت جاۋىنگەر جازۋشى.

اقتىق مينۋتىنا دەيىن ەلىنە، لەنين پارتياسىنىڭ ۇلى ىسىنە شەكسىز بەرىلىپ، مۇلتىكسىز قىزمەتپەن سوۆەت ارمياسىندا قاتارداعى جاۋىنگەردەن اعا لەيتەنانتقا دەيىن وسكەن، كوممۋنيست جازۋشى باۋبەك بۇلقىشيەۆتىڭ قىسقاشا ءومىر جولى، مىنە، وسىنداي.

1949 جىل.

---