باۋبەك ماڭگى ەسىمدە
باۋبەكپەن العاش رەت 30-جىلداردىن باسىندا قارساقپاي مىس زاۆودى جانىنداعى فزۋ مەكتەبىندە وقىپ جۇرگەندە تانىستىم. جاستايىمنان اۋداندىق گازەتتىڭ اۋىلدىق ءتىلشىسى رەتىندە كورىنىپ جۇرگەندىكتەن فزۋ-دى بىتىرگەن سوڭ، كوپ ۇزاماي الماتىعا كەلدىم دە سول كەزدەگى قازاق جۋرناليستيكا ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇستىم. ارادا ەكى جىلدان اسا ۋاقىت وتكەن سوڭ الماتىعا قارساقپايلىق جاستارمەن بىرگە باۋبەك بۇلقىشيەۆ تا كەلدى. مەنىڭ وسىندا تۇراتىنىمدى، وسىندا وقىپ جۇرەتىنىمدى بۇرىننان بىلەتىندىكتەن، ىزدەپ ءجۇرىپ، تاۋىپ الدى. قانداي وقۋ opنىنا ءتۇسۋ جونىندە اقىل-كەڭەس سۇراعانى ءالى ەسىمدە. سول كەزدە وقۋ ىزدەپ جەرلەسىم مۇقان يمانجانوۆ تا الماتىدا جۇرگەن ەدى. ويلانىپ-تولعانىپ رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك بانك جانىنداعى ەسەپ - كرەديت تەحنيكۋمىنىڭ دايىنداۋ كۋرسىندا وقيتىن بولدى. باۋبەك پەن مۇقان العاشقى كەزدە جەرلەسى قاتيرا اكانوۆانىڭ ۇيىندە تۇردى. جۇبايى مەنىمەن بىرگە قازاق جۋرناليستيكا ينستيتۋتىندا وقيتىن مۇسا اقانوۆ دەگەن ازامات بولاتىن. ۇلى وتان سوعىسىندا قازا بولدى.
جاقىن تۋىسىم قايتىس بولىپ، انامدى الماتىعا كوشىرىپ اكەلگەنگە دەيىن باۋبەكپەن بىرەر جىل پاتەردە بىرگە تۇردىق. مىنە، وسى ۋاقىت ىشىندە باۋبەكپەن شىنايى دوس، جولداس بولدىق. سول كەزدە حالقىمىزدىڭ تۇرمىسى ەندى-ەندى جاقسارىپ كەلە جاتسا دا، الىستاعى اۋىلداردان وقۋ ىزدەپ كەلگەن بىزدەردىڭ ءال-اۋقاتىمىز ونشا بولمايتىن. ءبىراق قانداي قيىنشىلىق بولماسىن بىزدەر مويىعان ەمەسپىز. وقۋدان بوس ۋاقىتىمىزدىڭ كوپشىلىگىن وسى كۇنگى ا. س. پۋشكين اتىنداعى كىتاپحانادا وتكىزەتىنبىز. 1936 جىلى اۆتونوميالىق رەسپۋبليكامىز تەڭ پراۆولى وداقتاس سوسياليستىك رەسپۋبليكا بولىپ قايتا قۇرىلعاندا وتكەن بۇكىل حالىقتىق مەرەكەگە شەكسىز قۋانىشپەن قاتىسىپ جۇردىك. مۇنىڭ ءبارى سانا -سەزىمىمىزدىڭ، وي - ۇجدانىمىزدىڭ ءوسىپ، نىعايا تۇسۋىنە زور اسەر ەتتى. مىنە، سول جىلداردىڭ وزىندە قىزدارعا ارنالعان عاشىقتىق ولەڭدەر، جورا-جولداستارىن سىناي مىنەگەن ءازىل شۋماقتار جازىپ جۇرگەن باۋبەك، ەندى الەۋمەتتىك تاقىرىپتارعا بەت بۇرا باستادى. پروزالىق شىعارما جازۋمەن اۋەستەنۋدى باۋبەكتىڭ 1937 جىلى تەحنيكۋمنىڭ ءبىرىنشى كۋرسىن ءبىتىرىپ، جازعى كانيكۋل كەزىندە تۋعان اۋلىنا بارا جاتىپ، پوەزد ۇستىندە جازعان «اۋىلدان الماتىعا» دەگەن اڭگىمەدەن باستادى دەپ بىلەمىن. بۇل اڭگىمەسىندە باۋبەك ادەبيەت پەن كوركەمونەردىڭ، مادەنيەتتىڭ، باقىتتى ءومىردىڭ ورتالىعىنا اينالىپ كەلە جاتقان قازاقستان استاناسى الماتىنى سۋرەتتەي كەلىپ، استاناداعى سوۆەت جاستارىنىڭ وقۋشىلىق شاعىن كورسەتتى. الماتىداعى پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتكاسى ۇرقيا مەن تاۋ-كەن ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتى جالەلدىڭ ءومىرىن ارقاۋ ەتىپ، بۇكىل كازاك سوۆەت ستۋدەنتتەرىنىڭ وقۋ ىزدەنۋىن، جالپى ءومىرىن كوركەم سۋرەتتەدى. ءسويتىپ، جاستاردىڭ ويىن تەرەڭنەن تولعاپ، كەلەشەگىن الدىنا جايدى. ءبۇل اڭگىمەنى ول الماتىدان قارساقپاي اۋدانىنداعى تۋىپ-وسكەن اۋلىنا بارعاندا، سونداعى جاستارعا وقىپ بەرگەن-دى. كوپ ۇزاماي-اق باۋبەكپەن اۋىلداس جىلقايدار مەن كۇلزيفا جانە باسقا تولىپ جاتقان اۋىل جاستارى ورتا مەكتەپتى بىتىرىسىمەن-اق الماتىعا وقۋعا كەلگەنى ەسىمدە.
بۇدان باسقا باۋبەك «ايسۇلۋ» اتتى ۇزاق پوەما، ءبىرقاتار ولەڭ، «شىعىس سۇلۋى»، «اسقار تاۋ ساياسىندا» دەگەن، تاعى باسقا قىزىقتى اڭگىمەلەر جازعانى ماعان ءمالىم. «اسقار تاۋ ساياسىندا» دەگەن اڭگىمەسى ءوزى تۋرالى ەدى. مۇندا وقىتىپ، تاربيەلەپ وسىرگەن، باقىتقا جەتكىزىپ، ءوي-ورىسىن كەڭەيتكەن سوۆەت وكىمەتىن اسقار تاۋعا تەڭەدى، — مەنىڭ سايام وسى سوۆەت وكىمەتى، — دەپ جاڭا ءومىردى پاش ەتتى.
باۋبەكتىڭ اقىندىق، جازۋشىلىق سالاسىنداعى قۇلاشى جاڭا جايىلىپ كەلە جاتقان ساتتە قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلدى.
سول جىلدىڭ مارت ايىنىڭ التىسىنان باستاپ، دانقتى ءبىرىنشى موسكۆالىق پرولەتارلىق موتواتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ جەنىل ينجەنەرلىك باتالونىندا قاتارداعى جاۋىنگەر -ساپەر رەتىندە اسكەري مىندەتىمىزدى (وسى جىلدىڭ كۇزىندە مەنى كالۋگا قالاسىنداعى اسكەري بولىمگە اۋىستىرعان) بىرگە وتەدىك. قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلۋىمىز، وتان الدىنداعى قاسيەتتى بورىشىمىزدى قالاي وتەگەنىمىز تۋرالى باۋبەك مۇقان يمانجانوۆقا جازعان حاتتارىندا جانە اياقتالماي قالعان «الماتىلىقتار» اتتى رومانىندا وتە دۇرىس بايانداعان. وسى جەردە ايتا كەتەيىن، باۋبەك شىعارماسىنىڭ قولجازباسىندا باستى كەيىپكەرىن عازيز عازيزوۆ دەپ اتايدى. وسىعان وراي ونىڭ سوڭعى ەكى «وشپەس ءومىر» جانە «ادامزاتقا حات» جيناقتارىن شىعارۋشىلار مەن تۋرالى (عازيز ابىشيەۆ) جازعان ەكەن دەگەن جالعان توپشىلاۋدان ابىز ابىزوۆ دەپ وزگەرتكەن. شىنىنا كەلسەك، عازيز عازيزوۆ جيناقى ادەبي كەيىپكەر.
ۇلى وتان سوعىسى باستالعان كۇنى باۋبەك ناروفومينسك قالاسىنا جۋىق الابينا دەپ اتالاتىن اسكەري جازعى لاگەردە، ال مەن كالۋگا قالاسىندا ەدىك. ارادا ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن ءبىر-بىرىمىزدى ىزدەپ تاۋىپ، حات الىسىپ تۇردىق.
باۋبەك حاتتارىندا ءبىزدىڭ اسكەرلەر ۇرىسپەن باتىستان شىعىسقا قاراي شەگىنىپ كەلە جاتقان جولدا بەلورۋسسيانىڭ قالىڭ ورمانى ءبىر ولاي، ءبىر بۇلاي تەڭسەلىپ قىزىل ارمياعا مۇڭىن شاعىپ تۇرعانىن، ۆيازما، دورگوبۋك، سمولەنسك قالالارىنىڭ كۇل-تالقانى شىعىپ، قيراعانىن كورگەندە ىزالى كەك جۇرەگىن كەرنەگەنىن، موسكۆا تۇبىندەگى ۇرىسقا قاتىناسىپ، سمولەنسك جەرىن، ۋكراينانى زۇلىم جاۋدان ازات ەتۋگە قاتىناسقانىن گيتلەرشىلەردىڭ بۇعاۋىنان بوساتىلعان باۋىرلارمەن قۇشاقتاسىپ تالاي رەت كەرىسكەنى تۋرالى جازىپ تۇرعان ەدى. 1941 جىلدىڭ كۇزىندە جانە 1942 جىلدىڭ قىسىندا دنەپر جاعاسىندا جانە ناروفومينسك قالاسىندا بولعان شايقاستار كەزىندە باۋبەكپەن ءبىر ساپتا بولىپپىن، كەيىن ءبىزدىڭ بولىمگە قوسىلعان قارۋلاستارىمنان ءبىلىپ، قاتتى وكىنگەنىم بار.
قاتارداعى جاۋىنگەردەن اعا لەيتەنانت دارەجەسىنە دەيىن ءوستى. ول بۇكىل سوۆەت وداعىنا اتى جايىلعان، جاستار ءسۇيىپ وقيتىن جاۋىنگەر جۋرناليست بولدى. باۋبەكتى قىزىل ارميانىڭ جاۋىنگەرلەرى مەن وفيسەرلەرى دە ەرەكشە سۇيسىنە وقىدى، ماقتانىش ەتتى.
باۋبەك دوسقا مەيرىمدى، دۇشپانعا راقىمسىز بولدى. ءوز وتانىن سۇيە ءبىلدى.
باۋبەك ءومىرىن بوسقا وتكىزگەن جوق. كۇن سايىن الدى - ارتىنا كوز جىبەرىپ، ومىردەن ءبىر ادىم دا ارتتا قالعىسى كەلمەدى، ول ۇنەمى العا ورلەدى. ءبىلىم ىزدەدى. قوعامعا پايدالى كىسى بولۋدى كوزدەدى. قوعامنىڭ بولاشاعى ءۇشىن كۇرەستى. ءومىر ءۇشىن، وتانى ءۇشىن كۇرەسىپ ءوتۋدى ماقسات تۇتتى.
باۋبەك شىعارمالارىنىڭ نەگىزگى ءبىر ارقاۋى ۇلتتار دوستىعى مەن سوۆەتتىك پاتريوتيزم بولدى. ول وتانىن، تۋعان ەلىن، سوسياليستىك قۇرىلىستا بىرگە ءوسىپ، ەڭبەكتەس بولعان دوسىن ماقتانىش ەتە ءبىلدى.
باۋبەكتىڭ جالىندى ءسوزى مەن وتان سوعىسىندا كورسەتكەن ەرلىگى ءبىزدىڭ جۇرەگىمىزدە ماڭگى ساقتالىپ قالدى. — باۋبەك، سەن ءۇشىن جاۋدان كەكتى مول الامىز، — دەپ بەرگەن سەرتىمىزدى ورىندادىق. جاۋ جەڭىلدى، 1945 جىلى 9 ماي كۇنى، بەرليندەگى رەيحستاگ توبەسىنە جەڭىس تۋى تىگىلدى.
ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە قازاق حالقىنىڭ باۋبەك، مانشۇك، ءاليا سىندى ءجۇز مىڭداعان ۇلدارى مەن قىزدارىنىڭ اسقان ەرلىكتەرى حالقىمىزدىڭ باتىر، جاۋىنگەر حالىق ەكەنىن كورسەتتى، تاماشا بۇگىنگىسى، جارقىراعان بولاشاعى بار حالىق ەكەنىن تانىتتى.
وكتيابر 1957 ج.
You Might Also Like
-
باۋبەك ءبىر باتالوندا قىزىل ارميا قاتارىنا ءوز ەركىمەن كىرگەن، سسسر-دە باسپانا تاپقان ءبىرقاتار شەت ەل كوممۋنيستەرىنىڭ، ريەۆوليۋسيونەرلەرىنىڭ جاس بۋىندارىمەن بىرگە وتان الدىنداعى بورىشىن وتەدى. سولارمە...
