ەگەر سوعىستان امان قايتسا...
وتان سوعىسىنىن وتتى جىلدارىندا ءبىز الماتىدا، كالينين كوشەسىندەگى 5-ۇيدە تۇراتىنبىز. بۇل ۇيدە مۇحتار اۋەزوۆ، ءابدىلدا تاجىبايەۆ تا تۋردى. سوعىستا نە جانالىق بولىپ جاتقانىن بىرىمىزدەن-بىرىمىز ءبىلىپ وتىرامىز.
ءبىر كۇنى مۇحاڭ ماعان تەلەفون سوعىپ:
— اسقار، سەن وقىدىڭ با؟ — دەدى. — «كومسومولسكايا پراۆدادا» باۋبەك بۇلقىشيەۆتىڭ «مەن ءومىر سۇرگىم كەلەدى» دەگەن ماقالاسى شىعىپتى. مەنىڭشە، وتە جاقسى جازىلىپتى. ول ءوزى سويلەمەپتى، جۇرەگىن سويلەتىپتى.
ونىڭ ءوزى ءبىر وتە تالانتتى جىگىت ەكەن. شىركىن، سوعىستان امان قايتسا، جازۋشى بولايىن دەپ تۇرعان دارىن ەكەن. ءسوز ساپتاۋى، وي ەرىسى وتە تەرەڭ جاتىر. شاماسى، مىنا شىركىن ورىس تىلىندە جازعان بولۋى كەرەك، پافوسى كەن ەكەن. ماعان قاتتى ۇنادى، كوزىمە جاس الدىم. كوڭىلىمدى بوساتتى. سونى وقىپ كورشى، ءوزى قايدا ىستەيتىن جىگىت ەدى.
مەن ول كەزدە (1942 جىلى) «س. ق.» گازەتىندە ىستەيتىن ەدىم. سول كۇنى گازەتتى تاۋىپ الىپ، باۋبەك بۇلقىشيەۆتىڭ حاتىن تۇگەل وقىدىق. ول وسى الماتىدا، جاستار گازەتىندە ىستەيتىن ەدى.
باۋبەك جۋاس قانا، جۇپىنى جۇرەتىن، كىشىپەيىل جىگىت ەدى. ونى ءبىز بالا كورىپ، كوزگە دە ىلمەيتىن ەدىك. مىنا وتان سوعىسىنىڭ وتتى كۇندەرىندە جازعان حاتىن كورىپ، قاتتى كوڭىل ءبولىپ وتىرمىز.
ول كەزدە سوعىستى ايتسا، قابىرعاسى قايىسپايتىن ادام جوق. بىرەۋدىڭ جالعىزى، بىرەۋدىڭ جارى، بىرەۋدىڭ اكەسى، بولماسا اعاسى كەتپەگەن ءۇيدى كورمەيسىڭ. مەنىڭ ءوز ۇيىمنەن ۇلكەن اعام ءپىرنازار، ونان كىشى پارمانقۇل، وعان تەتەلەس الىشەر، ءوزىمنىڭ تۋعان بالام تورەبەك سوعىسقا كەتكەن. سولاردى ءۇي ءىشىمىز بولىپ سارىلا كۇتەتىن ەدىك. ءبىراق ءىشقۇستامىز ىشىمىزدە بولاتىن. مىنا باۋبەكتىڭ حاتىن وقىعاندا بۇعىپ جاتقان قايعىمىز قايتا كوتەرىلدى.
ءبىر كۇنى رەداكسياعا حات كەلدى. قاقاعان قارا سۋىق بولاتىن. «سوسياليستىك قازاقستان» گازەتى وندا گوگول كوشەسىنىڭ بويىندا ءبىر قابات ۇيدە تۋراتىن. پەشكە وت جاعىلماي، جاعىلسا قاعازدىڭ قيقىمى عانا جاعىلىپ، ول لاپ ەتە ءتۇسىپ، ءسونىپ قالاتىن دا، ءۇي سۋىق بولاتىن. سوندا دا وتتىڭ ءيىسى شىققان قاڭىلتىر پەشكە تابىنىپ، كوبىنە تۇرىپ ءجۇرىپ سويلەسەتىن ەدىك. گازەتتىڭ ءبولىم باستىقتارى جيىلىپ الىپ اڭگىمە سوعاتىن ەدى. سونداعى اڭگىمەمىز مايدانعا كەتكەن جىگىتتەردىڭ ەرلىگى مەن قازا بولۋى جايىندا بولاتىن. اسىرەسە سول كۇنى حات كوبىرەك كەلدى. سونىڭ ىشىندە مەنىڭ اتىما جازىلعان حاتتار دا بار. حاتتى اشىپ وقىساق، مۇقان يمانجانوۆ ەكەۋمىزگە باۋبەك بۇلقىشيەۆتىڭ جازعان حاتى بولىپ شىقتى. حاتتىڭ اتتىڭ جالى، تۇيەنىڭ قومىندا، اسىعىس جازىلعانى، قالامنىڭ ۇشى ەمەس، مىلتىقتىڭ ۇشىمەن جازىلعانى ءبىلىنىپ تۇر.
«اسقار اعا، مۇقان! حاتتارىڭدى الدىم. راقمەت. ءقازىر مەن تاتاريادا قىزىل ارميانىڭ ساياسي قىزمەتكەرلەرىن دايىندايتىن كۋرستا وقيمىن. بىتىرۋىمە ەكى-ۇش اي بار. بۇگىن كوپ حات الدىم. ءبىراق ءبارىن وقۋعا مۇرسا بولماي قالدى. شاماسى مەنىڭ «كومسومول پراۆداسىنا» شىققان ماقالاما ءۇن قوسۋ بولۋى كەرەك.
اسەكە، مايدان جاققا بارىپ تۇراتىندارىڭ جاقسى نارسە ەكەن. اسىرەسە ورىس جازۋشىلارى كوپ كەلەدى. بۇگىن احمەت ەلشىبەكوۆتەن حات الدىم. جازاتىن جاقسى ماتەريالدار كوپ، اتتەڭ ۋاقىت جوق. رەداكسياداعى جىگىتتەرگە مەنەن سالەم ايتارسىزدار باۋبەك».
وسى حاتتى وقىپ بولىسىمەن مۇقان يمانجانوۆقا تەلەفون سوقتىم. باۋبەكتەن حات العانىمدى ايتتىم. ول سول كەزدە وسى گازەتتە جۇمىس ىستەيتىن ەدى، جۇگىرىپ كەلدى. قاتتى جۇرگەننەن بە، ءوزىنىن وكپەسىندە ناۋقاسى بار مۇقان جوتەلىپ قالدى. ارىلعان ساۋساعىمەن حاتتى دىرىلدەي ۇستاپ، كوڭىل كۇيى جۇدەۋ مۇقان مۇڭايعان بالاداي، كوزى جاساۋراپ، كوپ وتىردى. ءسويتىپ وتىرعاندا تاعى ءبىر حات كەلدى. كونۆەرتكە ازار سىيعان حاتتى ەكەۋمىز اشىپ وقىدىق. ول حاتتىڭ باس تاقىرىبى «ەرلىكپەن قازا تاپقان ەكى ازامات» دەپ جازىلعانى ءالى ەسىمدە. ماقالا مايداننان جازىلىپتى. ەكى جىگىتتىڭ ەرلىگى تۋرالى ايتا كەلىپ، ولار وزدەرى جاس بولسا دا، جاۋعا بەرىلمەي، ەرلىكپەن قازا بولعانىن سۋرەتتەپتى. سۋىق تۇندە، سۇراپىل شايقاسقا توتەپ بەرىپ، «وتان ءۇشىن، اتا-انام ءۇشىن!» دەپ، ولار جاۋعا بەرىلمەپتى. اقىرىندا بۇل ەكەۋى تاڭ الدىندا وققا ۇشىپتى. سونان كەيىن ءبۇل ەر جىگىتتەردىڭ ءاتى-جونى ايتىلىپتى. بىرەۋى ەرنازاروۆ ەلتاي اقساقالدىڭ بالاسى، بىرەۋى مەنىڭ بالام تورەبەك توقماعامبەتوۆ بولىپ شىقتى. ونان ارعىنى بىلمەيمىن. نايزاعاي سوققانداي. قۇلاپ قالىپپىن. كوپتەن كەيىن كوزىمدى اشسام، گازەتتىڭ جىگىتتەرى سۇيەپ وتىر. جۇرەگىم كۇيىپ بارا جاتقانداي، ميىما قان قۇيىلعانداي لوقسي بەردىم. كەلگەن حاتتىڭ قايدا قالعانى، كىم جازعانى دا ويىمدا جوق. باۋبەكتىڭ حاتى دا سول جەردە قالىپ قويىپتى. مۇمكىن مۇقان يمانجانوۆ الىپ كەتكەن شىعار.
باۋبەك تۋرالى مەن اۋىرىپ جاتىپ ويلاماسقا تىرىستىم. ويلاسام سوعىستا قازا بولعان اعام، ىنىلەرىم، بالام ويىما تۇسەدى. ءبىراق باۋبەك ماعان كوبىرەك كەلەتىن، جازعاندارىن كوبىرەك كورسەتەتىن، اقىل-كەڭەس كوبىرەك سۇرايتىن جىگىت ەدى. ءوزى پيونەر گازەتىندە ىستەپ ءجۇرىپ، قولى ءسال بوسادى دەگەنشە ماعان جەتىپ كەلەتىن. تويعان قوزىداي تولىقشا كەلگەن تومپاق، اجارلى اق كوڭىل بالانى كورگەندە مەيىرىمىم تۇسە قالاتىن. سول كەزدىڭ ەزىندە ورىس ادەبيەتىن كەپ وقىپ، ىزدەنىپ جۇرەتىنىن مەن بايقايتىن ەدىم. كەيدە پۋشكين، لەرمونتوۆ ولەڭدەرىن دە كوزىن جۇمىپ الىپ جاتكا سوعىپ جىبەرەتىن ەدى.
مەن مۇقان يمانجانوۆپەن جاقىن دوس ەدىم. ول مۇقانعا جولداس. ول مۇقانعا كوپ كەلىپ، سوندا ماعان جولىقپاي كەتپەيتىن. جازعاندارىن وقيتىن.
— ەي، تاۋ ۇلى جولداس، سەن قارساقپايدىڭ ۇلىتاۋىنا ەلىكتەپ ءوزىڭدى «تاۋ ۇلى» قويىپ الدىڭ. تاۋ بولساڭ جاقسى عوي، تاۋ بولماي، شوقالاق بولىپ قالماساڭ... — دەيتىن ازىلدەپ.
مۇقان كوپ سويلەمەيتىن، ىلعي كۇلىپ وتىراتىن جىلى ءجۇزدى جىگىت ەدى.
— شوقالاق بولسام، سول ماعان جەتىپ جاتىر. شوڭ بولۋدى ساعان بەرگەنبىز، — دەپ مۇقان دا كۇلەتىن. ەكەۋى سونداي ءازىلى جاراسقان دوس ەدى. سوعىس شىركىن ەكەۋىن بىرىنەن-بىرىن ايىردى. مۇقان اۋىرىپ قالىپ قويدى.
— قاپ، دەنىم ساۋ بولسا، اسكەردە باۋبەكپەن بىرگە بولىپ، قاندى سوعىستا بىرگە جۇرمەيمىن بە، — دەپ قايعىراتىن ەدى. مىنە، سونداي باۋبەكتى ەسكە العاندا مۇقاندى دا ەسكە الامىن. ەگەر ءتىرى بولسا، ۇلكەن جازۋشى بولاتىن ەدى.
ءبىر كۇندەرى وكوپتا جاتىپ-اق كوپتىڭ كوكەيىنە قوناتىن جالىندى ءسوز تاپقان باۋبەكتىڭ قازا بولعانىن دا ەستىدىك. قاتتى قايعىردىق. ول سول از ءومىرىنىڭ ىشىندە بۇكىل سوۆەتتەر وداعىنا جايىلدى. ونىڭ ىشىندە ەرەنبۋرگ سياقتى ۇلكەن قالام قايراتكەرلەرىنىڭ قالامىنا ءىلىندى. ولار باۋبەكتى ماقتان ەتىپ، ماقالالار جازدى.
ءسويتىپ، ءبىزدىڭ باۋبەك بۇلقىشيەۆ قىرشىن ءومىرىن وتانى ءۇشىن قيدى. ءبىراق ءوزى ولسە دە، اتى قالدى. جالىندى سوزىمەن، جارقىن بەينەسىمەن كوز الدىمىزدا تۇر.
وكتيابر 1974 ج.
You Might Also Like
-
مەن 1924 جىلى سەمەي وبلىسى، جارما اۋدانى، وسى ەگىندىبۇلاق سەلوسىندا تۋىپ ءوستىم. ءقازىر دە وسى جەردە تۇرىپ جاتىرمىز.
