بەس ساۋساق حيكايالارى
ەرتەدە باس بارماق، بالاڭ ۇيرەك، ورتان تەرەك، شىلدىر شۇمەك، كىشكەنە بوبەك اتتى بەس اعايىندى ءومىر ءسۇرىپتى. ولار بىرگە ءجۇرىپ، نەبىر قىزىق وقيعالاردى باستان وتكەرىپتى. سولاردىڭ ءبىرازىن وزدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن (قالامساپتى سولار ۇستايدى عوي) جازىپ الىپ ەدىم. ەندى سونى سەندەرگە اڭگىمەلەپ بەرەيىن…
اتجالماندارمەن ايقاس
بەس اعايىندى ءبىر جىلى ەگىن سالىپتى. استىقتارى مول شىعادى. كۇزدە ەگىندى جيناۋعا كىرىسەدى. ءاربىرىنىڭ ءوز مىندەتى بولادى. بالاڭ ۇيرەك ەگىن ورسا، شىلدىر شۇمەك ونى باۋلاپ، باستىرادى. ورتان تەرەك كەپكەن استىقتى كەلىگە ءتۇيىپ، سۋىرىپ، قىزىل دانگە اينالدىرادى. ال باس بارماق بيدايدى قاپتاپ، جورعا تورعاي جەگىلگەن ارباعا تيەيدى. كىشكەنە بوبەك استىقتى قويماعا تاسيدى.
دەگەنمەن، سول مول ىرىزدىققا كوز الارتۋشىلار دا تابىلادى.
كورشى اۋىل اتجالماندار ورداسى ەكەن. ولار توناۋ مەن قاراقشىلىقتى كاسىپ ەتىپتى. اعايىندىلاردىڭ استىعى ءپىسىپتى دەگەندى ەستىپ، جول توريدى.
ءبىر كۇنى ارباسىنا استىق تيەپ العان كىشكەنە بوبەك جورعا تورعايىن جورعالاتىپ كەلە جاتادى. وتكەلگە جەتە بەرگەندە الدىنان سويىلدارىن شوشاڭداتىپ تورت-بەس اتجالمان شىعا كەلەدى.
— توقتا! — دەيدى ولار اربانىڭ الدىن كەس-كەستەپ. — مىنا وتكەل بىزدىكى.
بۇدان ءوتۋ ءۇشىن اقى تولەيسىڭ. استىعىڭنىڭ جارتىسىن قالدىراسىڭ، ايتپەسە، ءبارىن ءتۇسىرىپ الامىز. كانە، قايسىسىن تاڭدايسىڭ؟
كىشكەنە بوبەك امالسىز العاشقىسىن تاڭدايدى، استىعىنىڭ جارتىسىن بەرىپ كەتەدى. وقيعا كەلەسى كۇنى تاعى قايتالاندى. بۇعان توزە الماعان اعايىندىلار ولاردان قۇتىلۋدىڭ امالىن ىزدەپ، كەڭەس قۇرادى.
— اۋ، نە ايتاسىڭدار؟ بۇلاردان قايتسەك قۇتىلامىز؟ — دەيدى باس بارماق ءسوز باستاپ.
ەشقايسىسى ءۇن قاتپايدى. ويتكەنى، دايىن تۇرعان امال-ايلالارى جوق ەدى. ءبارى قينالىپ باستارىن قاسيدى. ءبىر كەزدە بالاڭ ۇيرەك پەن شىلدىر شۇمەك وسىنداي تىعىرىققا تىرەلگەندە ىستەيتىن ادەتتەرىن قايتالاپ، جەردەن ءشوپ، سابان الىپ، تىستەرىن شۇقىلاۋعا كىرىسەدى. كىشكەنتاي بوبەك تە سولاردان كورگەنىن ىستەپ، بۇيىردە ءوسىپ تۇرعان سارى گۇلدى جۇلىپ الىپ، اۋزىنا قاراي اپارادى. مۇنى كورىپ قالعان باس بارماق:
— انداعىنى اۋزىڭا سالما! ول — ۋ عوي! — دەيدى.
— ۋ؟ ۋى كۇشتى مە؟ — دەيدى كىشكەنتاي بوبەك تاڭىرقاپ.
— كۇشتىلىگى سونداي، ۋلانساڭ، باسىڭ اينالىپ، قۇسىپ، بويىڭنان ءال-قۋات كەتىپ، بىرنەشە كۇنگە دەيىن ەسىڭدى جيا الماي قالاسىڭ.
— بۇل ءوزى ءبىر تانىس ءشوپ قوي، — دەدى شىلدىر شۇمەك وعان ءۇڭىلىپ. — راس، ەستەرىڭدە مە، مەن قولىمداعى سۇيەلدى وسى شوپپەن ەمدەپ ەدىم عوي…
— ءيا، ەسىمدە. بۇل شوپپەن تەرى اۋرۋلارىن، ءىش اۋرۋلارىنىڭ كەيبىر تۇرلەرىن ەمدەۋگە بولادى، — دەيدى بالاڭ ۇيرەك.
باس بارماق كەنەت استىنان سۋ شىققانداي اتىپ تۇردى.
— باۋىرلار، مەن تاپتىم! — دەيدى ول كوزدەرى جايناپ.
— نەنى تاپتىڭ؟ — دەيدى قالعاندارى.
— جۇرىڭدەر، ءقازىر كورسەتەم، — دەيدى باس بارماق دەرەۋ اعاشقا سۇيەۋلى تۇرعان وراققا جارماسىپ.
***
كۇن ەكىندىگە اۋعاندا اعايىندىلار اربالارىنا استىق تيەپ الىپ، كۇرە جولدا كەلە جاتادى. ولار كوپىرگە تاياي بەرگەندە، جار تاساسىنان ءبىر توپ اتجالمان اتىپ-اتىپ شىعادى. اعايىندىلار اربالارىن كىلت كەيىن بۇرادى. اتجالماندار تۇرا ۇمتىلادى. اعايىندىلار زىتا جونەلەدى. ءبىر كەزدە ەكى قاپ بيداي جەرگە قۇلاپ تۇسەدى. ءسويتىپ، اتجالماندار ەكى قاپ استىق ولجالاپ، قارىق بولىپ قالا بەرەدى.
كەلەسى كۇنى اعايىندىلار تاعى دا جولعا شىعادى. ءبىر قىزىعى، كوپىر اۋزىندا ولاردى ەشكىم توسىپ تۇرمايدى. اعايىندىلار كىشكەنە بوبەكتى بارلاۋعا جىبەردى.
ءبىر ساتتەن كەيىن ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا كىشكەنە بوبەك قايتىپ كەلەدى.
— ءيا، نە بولدى؟ — دەيدى باۋىرلارى قاۋمالاپ.
— شارۋا ءبىتىپتى، — دەدى كىشكەنە بوبەك ءماز بولىپ. — سۇيەلشوپتىڭ سۇتىنە شىلاعان ءدانىمىزدى ءبارى جەگەن سياقتى. تۇگەل سۇلاپ جاتىر.
— ارينە، تەر توكپەي تەگىن كەلگەن ولجا وڭدىرا ما!
— ولار ەندى تورت-بەس كۇنسىز وزدەرىنە كەلە المايدى، — دەدى باس بارماق. — وسى ارالىقتا ءبىز شارۋامىزدى ءبىتىرىپ الايىق. ال، باۋىرلار، وندا ىسكە ءسات!
— كەتتىك! — دەيدى قالعاندارى ونىڭ سوڭىنان ىلەسىپ.
— بۇل ءوزى اتجالماننان قۇتىلۋدىڭ جاقسى امالى بولدى. راقمەت ساعان، باس بارماق! — دەيدى ەڭ سوڭدارىندا كەلە جاتقان كىشكەنە بوبەك باس بارماعىن كورسەتىپ.
قالپاق وقيعاسى
بەس اعايىندى بىردە جولاۋشىلاپ كەلە جاتىپ، بۇتادا ءىلۋلى تۇرعان قالپاقتى كورەدى.
— ادەمى قالپاق ەكەن! — دەيدى كىشكەنە بوبەك قىزىعىپ.
— ويۋ-ورنەگى دە سونداي تاماشا! — دەپ تامسانادى شىلدىر شۇمەك.
— مۇنى كىم كيەدى؟ — دەپ اڭتارىلادى ورتان تەرەك.
— مەن بارىڭنەن ۇلكەنمىن، جول مەنىكى، — دەيدى باس بارماق.
ول جاسى ۇلكەن بولعانمەن، بويىنىڭ الاسالىعىنا نامىستانىپ جۇرەتىن. ال مىنا شوشاق قالپاقتى كيىپ السا، سول كەمىستىگىن بىلدىرمەي جىبەرەر ەدى. قىرسىق بولعاندا بالاڭ ۇيرەكتىڭ:
— قالپاقتى كيىپ كورەيىك. كىمگە شاق كەلسە، سول كيسىن، — دەگەن ۇسىنىسى ول ماقساتىنىڭ جۇزەگە اسۋىن قيىنداتىپ جىبەرەدى.
قالپاقتى ءبارى كيەدى. ەشبىرىنە قونا قويمايدى. تەك كىشكەنە بوبەكتىڭ باسىنا قۇيىپ قويعانداي ءدال كەلەدى.
— الاقاي، ماعان شاق كەلدى! — دەپ شاتتانا قۋانادى ول. ءبىراق وزگە باۋىرلارى وعان كونگىسى كەلمەيدى.
— اۋ، بۇل قالپاقتى ءبارىمىز بىردەي تاپتىق قوي، — دەيدى شىلدىر شۇمەك. — ەندەشە نەگە ءبىرىمىز يەلەنىپ، قالعانىمىز قۇر قالامىز؟ وداندا ونەرمەن سىنعا ءتۇسىپ، جەڭىپ الايىق.
— شىلدىر شۇمەك دۇرىس ايتادى، — دەيدى وزگەلەر قوستاپ.
— وندا قانداي ونەرمەن سىنعا تۇسەمىز؟
بۇل ساۋالعا ءبارى توسىلىپ قالادى.
— باۋىرلار، — دەيدى كەنەت ورتان تەرەك الاقانىنا تۇكىرىپ. — جۇگىرىپ جارىسايىق. كىم وزىپ كەلسە، قالپاق سونىكى بولسىن.
وزگەلەر ونىڭ ۇزىن بويىنا قاراپ، ويلانىپ قالادى.
— ورتان تەرەكتىڭ ۇسىنىسى دۇرىس ەكەن، — دەيدى كەنەت كىشكەنە بوبەك. — جارىسساق — جارىسايىق! ءبىراق جاياۋ ەمەس، كولىكپەن جارىسايىق.
— كولىكپەن؟.. ونى قايدان تابامىز؟
— باعانا ءوزىمىز كەلگەن كوك جونعا قايتا بارايىق، — دەيدى كىشكەنە بوبەك ساسپاي. — سول جەردە كىم قانداي جاندىكتى ءبىرىنشى كەزدەستىرەدى، ول سوعان ءمىنىپ شاپسىن. قالپاق كومبەگە ءبىرىنشى جەتكەندىكى.
— وي، بارەكەلدى! — دەيدى باس بارماق باسىن يزەپ.
ولار كوك جونعا شىعا بەرگەندە، باس بارماق جوڭىشقا اراسىندا جايىلىپ جۇرگەن تاسباقانى كورەدى.
— ال، وندا مەن زىتتىم، — دەپ قۋانعان ول تاسباقاعا بارىپ مىنەدى.
ونىڭ ارتىنشا بالاڭ ۇيرەك پەن شىلدىر شۇمەكتىڭ جولى بولادى. بالاڭ ۇيرەك ءشوپ اراسىنان ءبىر كىرپىنى تابادى. جون-ارقاسىنا ءشوپ-شالام سالىپ، جونەپ بەرەدى. شىلدىر شۇمەك ءىننىڭ اۋزىندا كۇنگە قىزدىرىنىپ وتىرعان قوساياقتىڭ ارقاسىنا جابىسادى. ورتان تەرەك تە كوپ قينالمايدى. جاۋجاپىراق استىنان شىعا كەلگەن سارى جىلاننىڭ جونىنا قونجيادى.
ال كىشكەنە بوبەك جۇرتتىڭ سوڭىندا قالدىم دەپ ساسا قويمايدى. ونىڭ ءوز ەسەبى بار ەدى. باعانا وسى جولمەن وتكەندە، جۋسان اراسىندا ۇيا باسىپ جاتقان بوزتورعايدى بايقاعان-دى. ءوزى باستاپ كولىكپەن جارىسامىز دەگەندە، سوعان سەنگەن-دى. باۋىرلارى ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى جونەگەن سوڭ، ول سوعان قاراي جۇگىردى. بوزتورعايعا قارعىپ ءمىنىپ، “پىر” ەتىپ ۇشا جونەلدى. ءسويتىپ، جەلدەي ەسىپ “كومبەگە” ءبىرىنشى جەتەدى.
ءبىر كەزدە شىلدىر شۇمەك جەتەدى قوساياقپەن سەكەڭدەپ. كولىگىنەن تۇسكەن ول:
— مىنانىڭ سەكىرگەنىنەن ىشەك-قارنىم ۇزىلە جازدادى عوي، — دەپ، شوپكە اۋناي كەتەدى.
ءبىر كەزدە يرەڭدەگەن سارى جىلانمەن ورتان تەرەك جەتەدى. ول دا باسى اينالىپ جەرگە سۇلاي كەتەدى. ونىڭ ارتىنشا جەتكەن بالاڭ ۇيرەك كىرپىدەن تۇسە سالىپ:
— ويباي! ينەسى كىرگەن بە، اشىپ بارادى! — دەپ، قۇيرىعىن سىيپاي بەرەدى.
ولار ەستەرىن جيعان سوڭ بارىپ، كىشكەنە بوبەكتىڭ باسىنداعى قالپاقتى كورەدى.
— ءاي، قالپاقتى كيىپ الىپسىڭ عوي؟! — دەيدى شىلدىر شۇمەك تاڭدانا.
— قالپاق وزىمدىكى بولسا، كيمەگەندە، — دەيدى كىشكەنە بوبەك. — بارىڭنەن وزىپ كەلدىم. كەلىسىم بويىنشا، قالپاق — مەنىكى.
انالار اۋىزدارىن اشا الماي قالادى.
ءدال سول كەزدە جاڭا جەتكەن تاسباقادان تەرى سورعالاپ باس بارماق ءتۇسىپ جاتادى…
You Might Also Like
-
داقپىرتقا سەنۋگە بولمايدى. ءبىراق بۇنى كىشى نيلسەن — ەدۋاردتىڭ ءوزى موران وكرۋگىندە مىڭدا سەگىز ءجۇز توقسان بىردەمەسىنشى جىلى ءوز اجالىنان كوز جۇمعان اعاسى كريستياننىڭ تابىتىن كۇزەتۋ كەزىندە بول...
