قىزدارعا نە سىيلايمىز؟
قاتىسۋشىلار:
مارالباي
شالاباي
وسەرباي
بەلگىباي
مومىنباي
ىڭكارگۇل
اسەمگۇل
ەركەگۇل
اقشاگۇل
ارشاگۇل
ءبيشى قىزدار
سىنىپ ءىشى. قولىندا سومكەلەرى بار بىرنەشە بالا ەسىكتى جۇلقي اشىپ، كىرىپ كەلەدى. ولار سومكەلەرىن پارتالارىنا قويىپ، جايعاسادى. الدىڭعى پارتاداعى بەلگىباي ورنىنان تۇرىپ، ۇستەل ۇستىندەگى كورسەتكىش تاياقتى قولىنا الىپ، بالالارعا قارايدى.
بەلگىباي. جىگىتتەر، تىنىشتالىڭدار! (قولىنداعى تاياعىمەن پارتانى ۇرعىلايدى. بالالار نازار اۋدارعاندا عانا بولماسا، بىرەۋى ورنىندا قوزعالاقتاپ، ەكىنشىسى مۋزىكاعا ەلىكتەگەندەي باسىن شۇلعۋمەن بولىپ، ءۇشىنشىسى پارتاعا اياعىن كوتەرىپ تاستاپ، شالقالاپ وتىرادى. مومىنباي عانا ەڭ سوڭعى پارتادا، سومكەسىنەن نانىن الىپ، شايناڭداپ، تىنىش وتىر.) مەنىڭ سەندەردى سىنىپقا الدىن الا شاقىرىپ العانىم، مىنانداي توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى. ەرتەڭ قىزدار مەرەكەسى – 8 ناۋرىز. ەندەشە، قىزدارىمىزعا قانداي سىي-سياپات ازىرلەيمىز؟ وسى ماسەلەنى شەشىپ الۋعا جينالىپ وتىرمىز. قانە، بالالار، كىمدە قانداي ۇسىنىس بار؟ قىز-دارىمىزعا قانداي سىيلىق دايىنداساق ەكەن؟
بالالاردىڭ مومىنبايدان باسقاسى ءبىر ءسات تىنىشتانىپ، ويلانعان كەيىپ تانىتادى. ۇنسىزدىك.
مارالباي. بالالار، قىزدارعا كىتاپ سىيلاساق قايتەدى؟ سودان ارتىقتى تاپپاي تۇرمىن.
شالاباي. وتە دۇرىس! سىيدىڭ ەڭ ۇلكەنى – كىتاپ. سودان ارتىق نە كەرەك ولارعا؟
وسەرباي. مەن وتكەندە كىتاپ دۇكەنىنەن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ تاڭدامالى جىرلار جيناعىن كورگەم.
شالاباي(الاقانىمەن وسەربايدىڭ باسىن ءبىر ءتۇيىپ قويىپ). ءاي، نە دەگەن گەنييسىڭ-ەي، ءوزىڭ؟! (ەكەۋى شارت-شۇرت قول الىسادى.)
كوڭىلدى مۋزىكا ويناپ، ساحناعا قولدارىندا كىتاپتارى بار ءبيشى قىزدار شىعادى. ءبيشى قىزدار كىتاپتى كوككە كوتەرىپ، كوڭىلدى بي ورىندايدى.
بەلگىباي (كورسەتكىش تاياقشامەن پارتانى ۇرعىلايدى. مۋزىكا مەن بي ساپ تىيىلىپ، ءبيشى قىزدار شىعىپ كەتەدى. بالالاردىڭ نازارى قايتادان بەلگىبايعا اۋادى). سەندەردىڭ ەستەرىڭ اۋىسقان با؟ ساباققا كەلەردە كىتاپ دۇكەنىنىڭ الدىنان كۇندە وتەسىڭدەر. وندا تەكسەرۋ ءجۇرىپ جاتقان جوق پا؟ كىتاپتاردى قايدان الماقشىسىڭ-دار؟ (ۇنسىزدىك.) قانە، جوندەپ ويلانىڭدار. (بالالار قولدارىمەن ماڭدايلارىن تىرەپ، تاعى دا ويعا كەتەدى.ۇنسىزدىك.)
مارالباي. وندا مەن تاپتىم، بالالار. قىزدارعا بايشەشەك گۇل تەرىپ اكەلەمىز.
شالاباي. اقىلدىڭ كەنى، مىنە، قايدا جاتىر! تۇنىپ تۇر-اۋ، تۇرىپ تۇر! قىز ءسانى – گۇل دەگەن. ال بايشەشەك – كوكتەم ەلشىسى! قىزدار العاشقى بايشەشەككە قانداي قۋانادى دەسەڭشى!
كوڭىلدى مۋزىكا وينايدى. ۋىستارىندا شوق گۇلدەرى بار ءبيشى قىزدار شىعىپ، كوڭىلدى بي بيلەيدى، قيالعا شومعان بالالاردىڭ نازارى بيشىلەردە.
بەلگىباي (تاياعىمەن پارتانى ۇرعىلايدى. مۋزىكا مەن بي ساپ تىيىلىپ، ءبيشى قىزدار ءىلبي باسىپ، شىعىپ كەتەدى). ال ەندەشە، كۇرەكتەرىڭدى سايلاڭدار دا، قىرعا جينالىڭدار. انە، سىرتتا كوبەسى سوگىلمەگەن قالىڭ قار جاتىر. دالانى كۇرەڭدەر دە، قاردىڭ استىنانبايشەشەك گۇلدەردى ىزدەپ تابا قويىڭدار! (ۇنسىزدىك.) ويلاپ سويلەسەڭدەرشى! (بالالار باستارىن سيپالاپ، تاعى ويلانادى. ۇنسىزدىك.)
وسەرباي (قولىن كوتەرىپ، ايعايلاپ جىبەرەدى). يدەيا! بالالار، بىلاي ەتەيىك. ەڭبەك ساباعىندا قىزدارىمىزعا ارناپ وقتاۋ-تاقتاي جاسايىق. ەڭ دۇرىسى – وسى!
شالاباي. مىنە، كەرە-مە-ەت! تاماشا ۇسىنىس! اكەل قولىڭدى! (شارت-شۇرت قول الىسادى.) قىزدار ءۇي شارۋاشىلىعىنا قازىردەن باستاپ توسەلە بەرگەنى ءجون. ءارى ءبىزدىڭ بۇل سىيىمىزعا اتا-انالارى دا قۋانىپ قالار ەدى. وقتاۋ-تاقتاي! كەرەمەت قوي!
مارالباي. ايتپا!
وسەرباي (تۇيىلگەن جۇدىرىعىن كوتەرىپ). العاش رەت بىزدەن شىعىپ جاتقان تاماشا وي بۇل!
وقتاۋلارى بار ءبيشى قىزدار شىعىپ، قۋانىش ءبيىن بيلەيدى.
بالالاردىڭ نازارى سوندا.
بەلگىباي (يەگىمەن بالالاردى نۇسقاپ، سامايىن سۇق ساۋساعىمەن نۇقيدى. تاياقشامەن پارتانى ۇرعىلايدى. مۋزىكا مەن بي توق-تاپ، ءبيشى قىزدار شىعىپ كەتەدى). بول-ماي-دى! (شەگەلەپ) بىرىن-شىدەن، مەرەكە – ەرتەڭ. وقتاۋ-تاقتايدى ءبىر كۇندە دايىنداپ ۇلگەرە المايسىڭ. ەكىنشىدەن، ەڭبەك ساباعى كەلەسى اپتادا ەمەس پە؟! باياعىدان بەرى نە قاراپ جۇردىڭدەر؟ (بالالار جۇزدەرىن تومەن سالىپ، باستارىن قاسيدى.)
شالاباي. ەندى نە ىستەيمىز؟
بالالار كوزدەرى الاقتاپ، يىقتارىن قوزعايدى. ۇنسىزدىك.
«شىلپ-شىلپ» ەتىپ شايناڭداعان دىبىس شىعادى. ءبارى بىردەن ارتقى پارتاداعى مومىنبايعا قارايدى. جۇزدەرىندە – ءبىزدى قۇتقار دەگەندەي دامەتكەن كوزقاراس. مومىنباي باعانادان بەرى بۇل جينالىسپەن ءىسى جوقتاي وزىمەن-وزى بولىپ، مايلى توقاشتى اۋزىنا تىققىلاپ، شايناڭداپ وتىرعان.
مومىنباي (اۋزى تومپايىپ، شايناڭداعان كۇيى). بو-بو-بو... (ۇرتىنداعى نانىن اسىقپاي شايناپ جۇتادى). ولارعا ەشقانداي سىي-سىباعانىڭ قاجەتى جوق.
بالالاردىڭ ءبارى (ەنتەلەي). نەگە؟
مومىنباي (تاعى ءبىر توقاشتى اۋزىنا ىتقىتىپ، شايناڭ-داعان كۇيى). بو-بو-بو... (شايناپ بولىپ، قولىمەن اۋزىن سۇرتەدى.) نەگە ەكەنى سول: بۇرىنعىداي سىنىپتا ۋلاپ-شۋلاپ، ايعايلاپ، سەكىرمەي، وسى ەكى كۇندە مەن سياقتى مومىن-قابىل جۇرسەڭدەر، جەتەدى. قىزدارعا سونىڭ ءوزى – ءسىي-مازىر، سىيتاباق! (ۇنسىزدىك ورنايدى.)
شالاباي (كوزى شىراداي جانىپ). با-رە-كەل-دى! (قوستاي ما ەكەن دەگەندەي، بەلگىبايعا قارايدى. باسقالارى دا سوعان اڭتارىلادى.)
بەلگىباي (ويلانعان كەيىپتە تۇرادى. كەنەت كوزى شىراداي جانىپ، قولدارىن «سارت» ەتكىزىپ سوعادى). مىنە، اقىل قايدا جاتىر! (قولىمەن باسىن دا سوعادى.) يدەيا! (كەيىن بەتىن مومىنبايعا بۇرادى.) باعانادان بەرى قايدا جۇردىڭ-ەي؟!
بالالار. ۋرا-ا-ا!
ءبارى جۇگىرىپ كەلىپ مومىنبايدى كوتەرىپ الادى. بىرەۋى ۇستەل ۇستىنە ورىندىق قويىپ، ونى سوعان وتىرعىزادى. مومىنباي سول باياعىداي اۋزىن شايناڭداتادى. كەنەت سىرتتان قوڭىراۋ سىڭعىرى ەستىلەدى.
بەلگىباي. جىگىتتەر، تەز مۇندا كەلىڭدەر، نە ىستەيتىنىمىزدى كەلىسىپ الايىق.
بالالار بەلگىبايدى القا-قوتان قورشاپ، ءوزارا كۇبىرلەسىپ، تۇرا قالادى. كوپ وتپەي ءارقايسىسى وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى اتقارۋعا جۇگىرەدى. ءبىرى – ەسىككە، ەكىنشىسى شۇبەرەك الىپ – تاقتاعا، قالعان ەكەۋى قولدارىنا سىپىرعى الىپ، ەدەن سىپىرۋعا كىرىسەدى.
ال بەلگىبايدىڭ ءوزى تاقتانىڭ ارعى بەتىنە ءوتىپ، تاقتانىڭ بەتىن تۇرتكىلەپ، ءبىر نارسەمەن شۇعىلدانىپ جاتادى.
شالاباي (ەسىكتەن سىعالاپ). كەلىپ قالدى! جاي-جايلارىڭا بارىڭدار.
بالالاردىڭ ءبارى ءوز پارتالارىنىڭ تۇسىنا كەلىپ تۇرا قالادى. سىنىپقا دابىر-دۇبىر سويلەپ، قىزدار كىرىپ كەلەدى. ەر بالالار تىك تۇرعان كۇيى ولارعا باستارىن ءيىپ سالەم بەرەدى. كەيىن وتىرا-وتىرا قالىپ، قولدارىن الدارىنا قويىپ، قىزدارعا جىلى جۇزبەن جىميىپ، يەكتەرىمەن «وتىرىڭدار» دەگەندەي يشارا جاسايدى. قىزدار اۋىزدارىن اشىپ، بىرەر ءسات توسىلىپ قالادى.
ەركەگۇل. قىزدار، بۇگىن بالالارعا نە بولعان!
اقشاگۇل (يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ). تۇسىنسەم بۇيىرماسىن!
اسەمگۇل. ءبارى ءتورت كوزدەرى تۇگەل بولىپ، بىزدەرگە سالەم بەرىستەرى ەرەكشە عوي!
ىڭكارگۇل. سىنىپ ءىشىن تارتىپكە كەلتىرىپ، تاقتانى دا ايناداي جالتىراتىپ قويىپتى.
ارشاگۇل. قىزدار، مۇراجايدا ەكسپونات قاراعانداي نەگە توسىلىپ تۇرسىڭدار! جۇرىڭدەر، وتىرايىق. (ءوزى باستاپ جۇرەدى.) تاعى ءبىر شىعارعان ونەرلەرى دە.
اسەمگۇل. ءيا، دەيمىن-اۋ، ءبىزدى وسىلاي ەسىمىزدەن تاندىرىپ، مازاق ەتكىسى كەلەدى عوي.
اقشاگۇل. ءا-ا، ەندى تۇسىنىكتى. ءبىز دە وڭاي شاعىلارمىز. ال كەرەك بولسا!
ول سومكەسىمەن ءوزىنىڭ تۇسىندا وتىراتىن شالابايدىڭ ارقاسىنا ءبىر قويىپ قالادى. شالاباي ارقاسىن قيقاڭ ەتكىزگەنمەن، «قىڭق» ەتپەي، موماقان قالپى وتىرا بەرەدى. قالعان قىزدار دا وزدەرىمەن پارتالاس بالالاردى كىتاپپەن، داپتەرمەن ۇرعىلايدى، شاشتارىن، جەڭدەرىنەن تارتىپ، جۇلقىلايدى. ءبىراق ەر بالالار قۋىرشاقتاي بوپ وتىرعان كۇيى بارىنە شىداپ، اۋىز اشپايدى.
وسى كەزدە سىنىپقا ءبيشى قىزدىڭ بىرەۋى كىرەدى. ورىندارىنان تۇرىپ، سالەم بەرگەن وقۋشىلارعا قولىمەن «وتىرىڭدار» دەگەن يشارا جاسايدى. مۋزىكا ويناپ، «ۇستاز» ءبيىن بيلەيدى. تاقتا الدىنا قالعان بيشىلەر دە شىعادى. ولاردىڭ كەۋدەلەرى مەن ارقالارىنا گەومەتريالىق فيگۋرالار مەن فورمۋلالار بەينەلەنگەن قاتىرما قاعازدار ىلىنگەن. ولار اينالىپ بيلەپ جۇرەدى. ءۇستاز-بيشى دە قولىنداعى كورسەتكىش تاياقپەن كەسكىندەر مەن فورمۋلالاردى نۇسقاپ، قولىمەن كەسكىندەردىڭ بەينەسىن سالىپ، اينالىپ بيلەيدى. وسى ۋاقىتتا ۇلدار ەكى قولدارىن الدارىنا سالىپ، تىپ-تىنىش وتىرعان كۇيىندە «ساباق تىڭدايدى». ال قىز بالالار ارتتارىنا بۇرىلىپ، بىر-بىرىمەن سىبىرلاسىپ، ۇلداردى يىقتارىمەن قاعىپ، تىنىش وتىرمايدى. «ساباق» ءبيى اياقتالىپ، بيشىلەر شىعىپ كەتەدى. قوڭىراۋ سوعىلادى. ۇلدار ۇقىپتى كۇيلەرىندە ورىندارىنان تۇرىپ، اياقتارىن ساناپ باسىپ، سىرتقا شىعادى. سىنىپتا تەك قىز بالالار قالادى. ەركەگۇل ۇستەل تۇسىنا كەلىپ، قىزدارعا ءجۇزىن بۇرادى.
ەركەگۇل (قولىنداعى تاياقشا مەن ۇستەلدى ۇرعىلاپ، قىزداردى تىنىشتاندىرادى). قىزدار، بەرى قاراڭدارشى. ۇلداردىڭ بو-يىنداعى بۇگىنگى وزگەرىستى قالاي قابىلدادىڭدار؟ سونى ايتىڭ-دارشى. ال مەن ءتىپتى ىڭعايسىزدانىپ قالدىم. بۇرىن بۇزاقىلى-عىمەن اتى شىققان ۇلدار – بۇگىن تىپ-تىنىش وتىردى دا، ونىڭ ەسەسىنە بىزدەر قۇرعاققا شىعىپ قالعان بالىقتاي بۇلعاڭ-بۇلعاڭ ەتەمىز. (دەنەسىمەن بۇلعاڭداتىپ كورسەتەدى.) بۇل قىلىعىمىز ءتىپتى كەلىسىپ تۇرعان جوق.
ارشاگۇل. نەسىنە ىڭعايسىزداناسىڭ؟ جاڭا ايتتىم ەمەس پە، ءبىزدى سىنايىن دەپ ءجۇر عوي، ولار. دەرەۋ سىر الدىرعانىمىز دا جاراسپاس.
ىڭكارگۇل. قىزدار، قالاي دەسەڭدەر دە، ۇلداردىڭ بۇگىنگى تارتىپ-تەرى ماعان ۇنادى. بايقادىڭدار ما، ولار سونىسىمەن-اق وزگەشە ءبىر سىردى اڭعارتقانداي... (كوزى جاۋتاڭ-جاۋتاڭ ەتىپ) شىنىمدى ايتسام، مەن ءبىر نارسەنى ءبۇلدىرىپ الماساق ەكەن دەپ، ىشتەي تولقىپ وتىردىم. (اسەرگە بەرىلە، كوزىن جۇمىپ) ولار بۇگىن بىزگە باسقاشا قىرىنان كورىنىپ وتىر. قانداي تاماشا! ۇلدار وسى جاڭا قاسيەتتەرىنەن ەشقاشان اينىماسا ەكەن.
اقشاگۇل. نەسى تاماشا! (ەكى كوزىن تومپايتىپ، قولدارىن الدىنا قويىپ، بالالاردىڭ قىلىعىنا سالادى.) ءبارى شەتىنەن مومىنبايداي جۇپ-جۋاس بولسا قالىپتى! قۇرسىن ءويتىپ ءتارتىپتى بولعاندارى. ءىشىمىز پىسىپ كەتتى. قايتا بۇرىنعى الىسىپ-جۇلىسقاندارى جاقسى ەدى-اۋ.
اسەمگۇل. نەسى جاقسى؟!
اقشاگۇل. سەن قىستىرىلما!
اسەمگۇل. ءوزىڭ دە ادامنىڭ ءتىلىن قىشىتپا!
اقشاگۇل. ءما، ەندەشە!
داپتەرىمەن اسەمگۇلدىڭ يىعىنان سالىپ قالادى. اسەمگۇل كىتابىنا جارماسا بەرگەندە، ارشاگۇل ونىڭ قولىنان كىتاپتى جۇلىپ الادى. اسەمگۇل دە ءوز كىتابىنا شاپ بەرىپ، تارتقىلايدى. اقشاگۇل داپتەرىن تاعى سىلتەپ قالعاندا، ول قولىنان سۋسىپ شىعىپ، ەركەگۇلدىڭ بەتىنە تيەدى. ەركەگۇل داپتەردى قاعىپ الىپ، اقشاگۇلگە لاقتىرادى. ولار دا ەكەۋارا ۇستاسىپ، داپتەردى تارتقىلايدى.
ىڭكارگۇل (ساسقالاقتاپ، ولاردىڭ اراسىندا جۇرەدى). قويساڭ-دارشى، قىزدار، نە بولعان سەندەرگە؟
ءدال وسى كەزدە قوڭىراۋ سوعىلىپ، ىشكە ەر بالالار كىرەدى.
ولار بۇل جولى ءۇستى-باستارىن تۇزەپ، شاشتارىن جىلميتا تاراپ، مويىندارىنا گالستۋك تاعىپ، تىپتەن وزگەرىپ كەتىپتى.
شالاباي مەن مومىنبايدان باسقاسى موپ-موماقان قالىپتارىن ساقتاپ، قىزداردىڭ ايقاي-شۋىنا كەشىرىممەن قاراعانداي ميىعىنان كۇلىمسىرەپ، ورىندارىنا جايعاسادى.
ال شالاباي مەن مومىنباي تاقتا الدىنا كەلىپ، ونى كوتەرىپ، ارعى بەتىن بەرگى جاققا قاراي بۇرىپ قويادى دا، وزدەرى پارتالارىنا بەتتەيدى. قىزدار ساپ تىيىلىپ، سول تۇرعان كۇيلەرىندە مويىندارىن بۇرىپ، تاقتانىڭ بەتىنەن مىنا جولداردى وقيدى.
«قۇرمەتتى قىزدار!
الداعى 8-ناۋرىز مەرەكەلەرىڭ قۇتتى بولسىن!
سەندەرگە ومىردەگى بارلىق جاقسىلىقتى تىلەيمىز. كوكتەمنىڭ ماڭگى جاستىعى مەن بايشەشەك گ ۇلىنىڭ اسەم نازىكتىگىن، جازدىڭ نۇرلى كۇنىندەي مەيىرى مەن شاتتىعىن، كۇزدىڭ مول بەرەكەلى تابىسى مەن مەيىرىن، قىستىڭ اق قارىنداي تازالىعىن تىلەيمىز. سويتە وتىرىپ، بۇگىننەن باستاپ ءوزىمىزدى وسى مەرەكەلەرىڭنىڭ قۇرمەتىنە ناعىز جىگىتتەرشە (مومىنبايشا ەمەس)، ۇستاپ، سەندەرمەن جىلى شىرايلى سىيلاستىق ورناتپاق نيەتتەمىز.
ءبىزدىڭ وسى سىي-ۇسىنىسىمىزدى قۇپتايدى دەگەن ۇمىتپەن، 10-سىنىپتىڭ جىگىتتەرى».
قىزدار اۋىزدارىن اشىپ، اڭتارىلعان كۇيى بىر-بىرىنە قارايدى. كەيىن جۇزدەرىن جىگىتتەرگە بۇرادى. ولاردىڭ جايدارى دا سىرلى كوزقاراستارىنان جانارلارىن تايدىرىپ اكەتەدى.
جۇزدەرى «لىپ» ەتىپ قىزارادى. جىگىتتەر ورىندارىنان تۇرىپ، مەرەيحاتپەن قوسا سىيلىقتارىن ۇستاتىپ، قولدارىن قىسىپ، قۇتتىقتايدى. قىزدار «راقمەت» دەگەندەي اۋىزدارىن جىبىرلاتىپ، كىرپىكتەرىن جىلدام قاعا، قوبالجىعان كۇيدە كىتاپ-داپتەرلەرىن پارتاعا قويادى. مەرەيحاتتى ىجداعاتتاپ وقىعاننان كەيىن، ۇلدارعا سىناي قاراپ، وزدەرىنىڭ وسى قىلىقتارىنان قىسىلعانداي، كۇلىمسىرەيدى. ارتىنشا ەسىن جيعانداي ءۇستى-باستارىن تارتىپكە كەلتىرىپ، قول اينالارىنا قاراعىشتاپ، شاشتارىن تۇزەي باستايدى. ارادا ۇنسىزدىك ورنايدى. ءبىر كەزدە ءشامشى قالداياقوۆتىڭ «اق بانتيك» ءانى شىرقالادى. جىگىتتەر قىزداردى ەرتىپ الاڭعا شىعادى دا، ۆالس ىرعاعىمەن قالىقتاپ، بيلەي جونەلەدى.
You Might Also Like
-
ەرتەدە باس بارماق، بالاڭ ۇيرەك، ورتان تەرەك، شىلدىر شۇمەك، كىشكەنە بوبەك اتتى بەس اعايىندى ءومىر ءسۇرىپتى. ولار بىرگە ءجۇرىپ، نەبىر قىزىق وقيعالاردى باستان وتكەرىپتى. سولاردىڭ ءبىرازىن وزدەرىنىڭ قاتىسۋ...
