بەسىك جىرى
م. موڭكە ۇلى اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
2 - سىنىپ وقۋشىسى حايروللايەۆا انەل
عىلىمي جەتەكشىسى: گ. تۋلەگەنوۆا
«بەسىك جىرى - تاربيەنىڭ قاينار كوزى» تاقىرىبىندا جازعان عىلىمي جوباسىنا
پىكىر
وقۋشىنىڭ «بەسىك جىرى - تاربيەنىڭ قاينار كوزى» تاقىرىبىندا جازعان عىلىمي جوباسى قازىرگى تاڭدا ومىردە قولدانىلا بەرمەيتىن تىڭ تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى.
ول بۇل عىلىمي جۇمىسىندا ءتالىم - تاربيەنىڭ بۇگىنگى كورىنىسى ءوز حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە بايلانىستى ەكەندىگىن تۇسىندىرە العان. سابيىنە باياۋ ىرعاقپەن ايتىلعان اناسىنىڭ ءالديى، بەسىك جىرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن جانە قازىرگى تاڭداعى بەسىك جىرىن ايتا المايتىن انالار تۋرالى ايتىلعان. بەسىك جىرىنىڭ باستى قىزمەتى مەن تاربيەلىك ءمانىن اشىپ كورسەتكەن.
جۇمىسىندا اۋىل اجەلەرىنىڭ ايتقان بەسىك جىرلارى ەنگىزىلگەن. ءبىر - بىرىنە سازى دا، سوزدەرى دە ۇقساي بەرمەيتىن، بىرىنەن - ءبىرى اسىپ تۇسەتىن وسى ءبىر «ءالدي اندەردى» جازىپ الىپ، جيناق ەتىپ شىعارۋ قولعا الىنسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى – دەپ قورىتىندىلاعان.
مەكتەپ ديرەكتورى: ر. رىسبايەۆا.
عىلىمي جەتەكشىسى: گ. تۋلەگەنوۆا.
اننوتاسيا
زەرتتەۋ ماقساتى: بەسىك جىرىنىڭ سىرىن اشىپ، ونىڭ تاربيەلىك
ءمان - ماعىناسىن ءتۇسىنۋ. بەسىك جىرىنىڭ ءسابي تاربيەسىندەگى ورنىن كورسەتۋ.
زەرتتەۋ مىندەتتەرى:
1. قازاقتىڭ دانالىعى مەن تاپقىرلىعىنان تۋىنداعان «بەسىك جىرىنىڭ» تاريحىنا زەر سالۋ
\2. بەسىك جىرىنىڭ بالا تاربيەسىندەگى ماڭىزىنا توقتالۋ
3. سىنىپتاس دوستارىما «بەسىك جىرى» تۋرالى ايتىپ ءتۇسىندىرۋ، ىزدەنۋ جۇمىسىمىزبەن تانىستىرۋ.
زەرتتەۋدىڭ ءادىسى: زەرتتەۋ، باقىلاۋ، ىزدەنۋ، ادەبيەتتەرمەن جۇمىس.
زەرتتەۋدىڭ جاڭالىعى: كەيىنگى كەزدەردە جاستاردىڭ حالىق انىنە نازار اۋدارماۋى، ولەڭگە اۋەستەنبەۋىنىڭ ءبىر سەبەبى – بەسىك جىرىنىڭ ۇمىتىلۋىندا.
قازاقى مىنەزىمىز بەن بولمىسىمىزعا قايتا ورالۋ ءۇشىن ءار انا بەسىك جىرىن ءسابيىنىڭ بويىنا سىڭىرە ءبىلۋى.
زەرتتەۋدىڭ وزەكتىلىگى:
بۇرىنعى اتا - بابالارىمىز «بەسىك جىرىن» تاربيەنىڭ قاينار كوزى دەپ تانىپ، وعان ۇلكەن ءمان بەرگەن. ال قازىرگى كەزدە بەسىك جىرى مۇلدەم ايتىلماي ءجۇر. ونىڭ ۇلكەن تاربيە قۇرالى ەكەنى ەسكەرىلمەي بارادى.
سوندىقتان، مەن ءوز جۇمىسىمدى كىشكەنتاي بولسام دا، وسى بەسىك جىرىنىڭ قازىرگى زامان جاستارىنىڭ قۇلاعىندا ەستۋلى، اۋىزدارىندا ايتۋلى بولسىن دەگەن ماقساتپەن زەرتتەدىم.
زەرتتەۋ ناتيجەسى: ەگەر ءبىز بەسىك جىرىنا كوپ ءمان بەرىپ، ونى تىڭداپ، اۋەنگە سالىپ ايتىپ وتىرساق، انا تىلىمىزگە دەگەن قۇرمەت ارتا تۇسپەك.
زەرتتەۋدىڭ قورىتىندىسى: ءسابي ساناسىنا ۇلتتىق تاربيەنى، حالىقتىڭ دۇنيەتانىمى مەن سالت - ءداستۇرىن سىڭىرتۋگە تاپتىرماس قۇرال بولىپ تابىلاتىن بەسىك جىرىنىڭ حالىققا بەرەرى مول. ونى جاتتاپ، ايتىپ، تاراتىپ، ءتۇرلى نۇسقالارىمەن تانىسۋ ءبىزدىڭ بولاشاعىمىزدى نۇرلاندىرا تۇسەرى ءسوزسىز. حالىق مۇراسىنىڭ ەڭ ءبىر بيىك ۇلگىسى بولىپ ەل جادىندا جۇرگەن بەسىك جىرلارى ۇمىت بولماي، ءار شاڭىراقتا شىرقالۋى كەرەك. ارناسىنىڭ كەڭەيىپ، عۇمىرىنىڭ ۇزاق بولارىنا سەنەمىن.
جوسپارى:
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. 1. بەسىك جىرى تۋرالى نە بىلەمىز؟
2. 2.«بەسىك جىرىن ايتىپ بەرىڭىزشى، اجە...»
ءىىى. قورىتىندى
ءىۇ. ۇسىنىستار
ءۇ. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
كىرىسپە
قازاقتار جاس ءسابيدى بەسىككە سالۋدى قۋانىش ەتىپ، تويلاپ وتكىزگەن. وندا ايتىلاتىن ولەڭدەردەن جاس بالانىڭ دەنى ساۋ، ەر - ازامات بولىپ ءوسۋىن حالىقتىڭ تىلەيتىندىگى دە كورىنىپ وتىرادى. كەيىننەن، بەسىكتەگى جاس بالاسىن تەربەتە وتىرىپ، اياۋلى انا كوڭىلىندەگى وي - ارمانىن، جاقسى تىلەگىن بىلدىرەدى. مۇنى حالىق «بەسىك جىرى» دەپ اتايدى.
بەسىك جىرى — تۇرمىس - سالت جىرلارىنىڭ كونە ءتۇرىنىڭ ءبىرى. بۇل – الەمدەگى ەڭ ءتاتتى، ەڭ جۇمساق، ەڭ سۇيىكتى اۋەن. الەمدە بەسىك جىرىن ايتپايتىن حالىق جوق دەسە دە بولادى جانە بەسىك جىرىن بارشا حالىق ۇلتتىق تاربيەنىڭ كاۋسار بۇلاعى دەپ تانيدى. ءتىپتى، كەيبىر ەلدەردە انا ءوز بالاسىنا ارنايى بەسىك جىرىن شىعارۋ كەرەك، ال ءسابي ونى ولە - ولگەنشە جەكە ءانى دەپ قابىلداپ، ساقتاۋى كەرەك.
ءداستۇرلى بەسىك جىرلارى ەل اراسىندا ەجەلدەن ايتىلىپ، ابدەن قالىپقا تۇسكەن، بارلىق جەردە مازمۇن جەلىسى مەن اۋەنى وزگەرتىلمەي ورىندالاتىن جىرلار. ولار: “ءالدي، ءالدي، اق بوپەم، اق بەسىككە جات، بوپەم!” دەگەن انا مەيىرىمىنە تولى ولەڭ جولدارىمەن باستالىپ، بالانى جۇباتاتىن، الداندىرىپ ءتاتتى ۇيقىعا باتىراتىن شۋماقتارعا ۇلاسادى. حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ مايەگىنە اينالعان بەسىك جىرىندا حالىقتىڭ ءتول تاريحىنىڭ، ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ، ەجەلگى نانىم - سەنىمىنىڭ، دۇنيەتانىمىنىڭ كورىنىسى بار. بەسىك جىرىن بارشا حالىق ۇلتتىق تاربيەنىڭ كاۋسار بۇلاعى دەپ تانيدى. الەم حالىقتارىنىڭ بەسىك جىرلارى ءار ەلدە ءار ءتۇرلى اتالعانىمەن، اتقاراتىن مىندەتى، مازمۇن بايلىعى مەن ساز - اۋەنى جاعىنان ۇندەسىپ جاتادى. بەسىك جىرىنىڭ باستى قىزمەتى — بەسىك تەربەلىسىنە ىڭعايلاس سازدى اۋەن، ىرعاقتى سوزبەن بالانى تىنىشتاندىرا وتىرىپ، ونىڭ جان جۇيەسى مەن ساناسىنا ۇلتتىق تاربيەنىڭ العاشقى ءنارىن ءسىڭىرۋ.
حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق دۇنيەتانىمى مەن ماعلۇماتىنىڭ، نارەستەنىڭ جاستايىنان قۇلاعىنا قۇيىپ وسكەن تاعىلىمىنىڭ بىردەن - ءبىر ايناسى ەسەپتەلىنەتىن جىرلارىنىڭ ءبىرى – بەسىك جىرى. ءسابي تاربيەسى مەن مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرۋدا بەسىك جىرىنىڭ ورنى مۇلدە بولەك. ول بالانىڭ كوكىرەك كوزىن اشادى، جان - جۇيەسىن تەربەيدى، سەزىمىن سەرگىتەدى، كوڭىل - كۇيىن كوتەرەدى. ەسەيە كەلە ونەرگە، ءسوز ونەرىنە بەيىمدەلەدى. اجە مەن انانىڭ ءالديى ءسابيدىڭ العاشقى ونەر مەكتەبى ەكەنى بارشاعا بەلگىلى.
ءتالىم - تاربيەنىڭ بۇگىنگى كورىنىسى ءوز حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە دۇرىس بايلانىس ارقىلى ىسكە اسادى. سوڭعى جىلدارداعى تاريحي وزگەرىستەرى ەسەپكە الا وتىرىپ، بۇل كۇندەرى بۇكىل ەل بولىپ وتكەندەگى ادامدىق قاسيەتتى قۇرايتىن بارلىق جارقىن، وشپەيتىن وزىق ءداستۇر - سالتىمىزعا، ادەت عۇرپىمىزعا، كادە سىيىمىزعا، جول - جورالعىمىزعا ىزدەۋ سالىپ، ەڭ قاجەتتەرىن عاسىرلار قويناۋىنان ارشىپ الا باستادىق.
2 - سىنىپ وقۋشىسى حايروللايەۆا انەل
عىلىمي جەتەكشىسى: گ. تۋلەگەنوۆا
«بەسىك جىرى - تاربيەنىڭ قاينار كوزى» تاقىرىبىندا جازعان عىلىمي جوباسىنا
پىكىر
وقۋشىنىڭ «بەسىك جىرى - تاربيەنىڭ قاينار كوزى» تاقىرىبىندا جازعان عىلىمي جوباسى قازىرگى تاڭدا ومىردە قولدانىلا بەرمەيتىن تىڭ تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى.
ول بۇل عىلىمي جۇمىسىندا ءتالىم - تاربيەنىڭ بۇگىنگى كورىنىسى ءوز حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە بايلانىستى ەكەندىگىن تۇسىندىرە العان. سابيىنە باياۋ ىرعاقپەن ايتىلعان اناسىنىڭ ءالديى، بەسىك جىرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن جانە قازىرگى تاڭداعى بەسىك جىرىن ايتا المايتىن انالار تۋرالى ايتىلعان. بەسىك جىرىنىڭ باستى قىزمەتى مەن تاربيەلىك ءمانىن اشىپ كورسەتكەن.
جۇمىسىندا اۋىل اجەلەرىنىڭ ايتقان بەسىك جىرلارى ەنگىزىلگەن. ءبىر - بىرىنە سازى دا، سوزدەرى دە ۇقساي بەرمەيتىن، بىرىنەن - ءبىرى اسىپ تۇسەتىن وسى ءبىر «ءالدي اندەردى» جازىپ الىپ، جيناق ەتىپ شىعارۋ قولعا الىنسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى – دەپ قورىتىندىلاعان.
مەكتەپ ديرەكتورى: ر. رىسبايەۆا.
عىلىمي جەتەكشىسى: گ. تۋلەگەنوۆا.
اننوتاسيا
زەرتتەۋ ماقساتى: بەسىك جىرىنىڭ سىرىن اشىپ، ونىڭ تاربيەلىك
ءمان - ماعىناسىن ءتۇسىنۋ. بەسىك جىرىنىڭ ءسابي تاربيەسىندەگى ورنىن كورسەتۋ.
زەرتتەۋ مىندەتتەرى:
1. قازاقتىڭ دانالىعى مەن تاپقىرلىعىنان تۋىنداعان «بەسىك جىرىنىڭ» تاريحىنا زەر سالۋ
\2. بەسىك جىرىنىڭ بالا تاربيەسىندەگى ماڭىزىنا توقتالۋ
3. سىنىپتاس دوستارىما «بەسىك جىرى» تۋرالى ايتىپ ءتۇسىندىرۋ، ىزدەنۋ جۇمىسىمىزبەن تانىستىرۋ.
زەرتتەۋدىڭ ءادىسى: زەرتتەۋ، باقىلاۋ، ىزدەنۋ، ادەبيەتتەرمەن جۇمىس.
زەرتتەۋدىڭ جاڭالىعى: كەيىنگى كەزدەردە جاستاردىڭ حالىق انىنە نازار اۋدارماۋى، ولەڭگە اۋەستەنبەۋىنىڭ ءبىر سەبەبى – بەسىك جىرىنىڭ ۇمىتىلۋىندا.
قازاقى مىنەزىمىز بەن بولمىسىمىزعا قايتا ورالۋ ءۇشىن ءار انا بەسىك جىرىن ءسابيىنىڭ بويىنا سىڭىرە ءبىلۋى.
زەرتتەۋدىڭ وزەكتىلىگى:
بۇرىنعى اتا - بابالارىمىز «بەسىك جىرىن» تاربيەنىڭ قاينار كوزى دەپ تانىپ، وعان ۇلكەن ءمان بەرگەن. ال قازىرگى كەزدە بەسىك جىرى مۇلدەم ايتىلماي ءجۇر. ونىڭ ۇلكەن تاربيە قۇرالى ەكەنى ەسكەرىلمەي بارادى.
سوندىقتان، مەن ءوز جۇمىسىمدى كىشكەنتاي بولسام دا، وسى بەسىك جىرىنىڭ قازىرگى زامان جاستارىنىڭ قۇلاعىندا ەستۋلى، اۋىزدارىندا ايتۋلى بولسىن دەگەن ماقساتپەن زەرتتەدىم.
زەرتتەۋ ناتيجەسى: ەگەر ءبىز بەسىك جىرىنا كوپ ءمان بەرىپ، ونى تىڭداپ، اۋەنگە سالىپ ايتىپ وتىرساق، انا تىلىمىزگە دەگەن قۇرمەت ارتا تۇسپەك.
زەرتتەۋدىڭ قورىتىندىسى: ءسابي ساناسىنا ۇلتتىق تاربيەنى، حالىقتىڭ دۇنيەتانىمى مەن سالت - ءداستۇرىن سىڭىرتۋگە تاپتىرماس قۇرال بولىپ تابىلاتىن بەسىك جىرىنىڭ حالىققا بەرەرى مول. ونى جاتتاپ، ايتىپ، تاراتىپ، ءتۇرلى نۇسقالارىمەن تانىسۋ ءبىزدىڭ بولاشاعىمىزدى نۇرلاندىرا تۇسەرى ءسوزسىز. حالىق مۇراسىنىڭ ەڭ ءبىر بيىك ۇلگىسى بولىپ ەل جادىندا جۇرگەن بەسىك جىرلارى ۇمىت بولماي، ءار شاڭىراقتا شىرقالۋى كەرەك. ارناسىنىڭ كەڭەيىپ، عۇمىرىنىڭ ۇزاق بولارىنا سەنەمىن.
جوسپارى:
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. 1. بەسىك جىرى تۋرالى نە بىلەمىز؟
2. 2.«بەسىك جىرىن ايتىپ بەرىڭىزشى، اجە...»
ءىىى. قورىتىندى
ءىۇ. ۇسىنىستار
ءۇ. پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
كىرىسپە
قازاقتار جاس ءسابيدى بەسىككە سالۋدى قۋانىش ەتىپ، تويلاپ وتكىزگەن. وندا ايتىلاتىن ولەڭدەردەن جاس بالانىڭ دەنى ساۋ، ەر - ازامات بولىپ ءوسۋىن حالىقتىڭ تىلەيتىندىگى دە كورىنىپ وتىرادى. كەيىننەن، بەسىكتەگى جاس بالاسىن تەربەتە وتىرىپ، اياۋلى انا كوڭىلىندەگى وي - ارمانىن، جاقسى تىلەگىن بىلدىرەدى. مۇنى حالىق «بەسىك جىرى» دەپ اتايدى.
بەسىك جىرى — تۇرمىس - سالت جىرلارىنىڭ كونە ءتۇرىنىڭ ءبىرى. بۇل – الەمدەگى ەڭ ءتاتتى، ەڭ جۇمساق، ەڭ سۇيىكتى اۋەن. الەمدە بەسىك جىرىن ايتپايتىن حالىق جوق دەسە دە بولادى جانە بەسىك جىرىن بارشا حالىق ۇلتتىق تاربيەنىڭ كاۋسار بۇلاعى دەپ تانيدى. ءتىپتى، كەيبىر ەلدەردە انا ءوز بالاسىنا ارنايى بەسىك جىرىن شىعارۋ كەرەك، ال ءسابي ونى ولە - ولگەنشە جەكە ءانى دەپ قابىلداپ، ساقتاۋى كەرەك.
ءداستۇرلى بەسىك جىرلارى ەل اراسىندا ەجەلدەن ايتىلىپ، ابدەن قالىپقا تۇسكەن، بارلىق جەردە مازمۇن جەلىسى مەن اۋەنى وزگەرتىلمەي ورىندالاتىن جىرلار. ولار: “ءالدي، ءالدي، اق بوپەم، اق بەسىككە جات، بوپەم!” دەگەن انا مەيىرىمىنە تولى ولەڭ جولدارىمەن باستالىپ، بالانى جۇباتاتىن، الداندىرىپ ءتاتتى ۇيقىعا باتىراتىن شۋماقتارعا ۇلاسادى. حالىق پەداگوگيكاسىنىڭ مايەگىنە اينالعان بەسىك جىرىندا حالىقتىڭ ءتول تاريحىنىڭ، ءداستۇرلى مادەنيەتىنىڭ، ەجەلگى نانىم - سەنىمىنىڭ، دۇنيەتانىمىنىڭ كورىنىسى بار. بەسىك جىرىن بارشا حالىق ۇلتتىق تاربيەنىڭ كاۋسار بۇلاعى دەپ تانيدى. الەم حالىقتارىنىڭ بەسىك جىرلارى ءار ەلدە ءار ءتۇرلى اتالعانىمەن، اتقاراتىن مىندەتى، مازمۇن بايلىعى مەن ساز - اۋەنى جاعىنان ۇندەسىپ جاتادى. بەسىك جىرىنىڭ باستى قىزمەتى — بەسىك تەربەلىسىنە ىڭعايلاس سازدى اۋەن، ىرعاقتى سوزبەن بالانى تىنىشتاندىرا وتىرىپ، ونىڭ جان جۇيەسى مەن ساناسىنا ۇلتتىق تاربيەنىڭ العاشقى ءنارىن ءسىڭىرۋ.
حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق دۇنيەتانىمى مەن ماعلۇماتىنىڭ، نارەستەنىڭ جاستايىنان قۇلاعىنا قۇيىپ وسكەن تاعىلىمىنىڭ بىردەن - ءبىر ايناسى ەسەپتەلىنەتىن جىرلارىنىڭ ءبىرى – بەسىك جىرى. ءسابي تاربيەسى مەن مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرۋدا بەسىك جىرىنىڭ ورنى مۇلدە بولەك. ول بالانىڭ كوكىرەك كوزىن اشادى، جان - جۇيەسىن تەربەيدى، سەزىمىن سەرگىتەدى، كوڭىل - كۇيىن كوتەرەدى. ەسەيە كەلە ونەرگە، ءسوز ونەرىنە بەيىمدەلەدى. اجە مەن انانىڭ ءالديى ءسابيدىڭ العاشقى ونەر مەكتەبى ەكەنى بارشاعا بەلگىلى.
ءتالىم - تاربيەنىڭ بۇگىنگى كورىنىسى ءوز حالقىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە دۇرىس بايلانىس ارقىلى ىسكە اسادى. سوڭعى جىلدارداعى تاريحي وزگەرىستەرى ەسەپكە الا وتىرىپ، بۇل كۇندەرى بۇكىل ەل بولىپ وتكەندەگى ادامدىق قاسيەتتى قۇرايتىن بارلىق جارقىن، وشپەيتىن وزىق ءداستۇر - سالتىمىزعا، ادەت عۇرپىمىزعا، كادە سىيىمىزعا، جول - جورالعىمىزعا ىزدەۋ سالىپ، ەڭ قاجەتتەرىن عاسىرلار قويناۋىنان ارشىپ الا باستادىق.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
