ءبىر قالتا قۇرت
ءبىز، جاس تالاپ ادەبيەت اۋەسقويلارى، تالانتىنا تابىنىپ، پip تۇتاتىن قاسىم اقىن قاتتى سىرقات.
اياۋلى اقىن اعانىڭ ءوزىمىز ءسۇيىپ وقيتىن جالىندى توكپە جىرلارى سوڭعى كەزدە گازەت-جۋرنال بەتتەرىندە سيرەك كورىنەتىن بولعان. مەرەكە دۋماندارعا، ەلەۋلى ۋاقيعالارعا لايىق كەلىپ باسىلسا، بۇرىننان بەلگىلى ولەڭدەرى، بۇرىن جارىق كورگەن داستاندارىنان ۇزىندىلەر باسىلادى، جازدىڭ سارشا تامىز ايىندا كوكتەن جاڭبىر تىلەپ دامەتكەن ديحاندارشا ءبىز اقىننان بۇرىن وقىلماعان سونى، جاڭا جىر دامەتەمىز. ال جاڭا جىر جوق. وۋ، نە بولدى؟ ءبارىن جەڭگەن وجەت اقىن، سوندا، سىرقاتتى جەڭە الماي جاتقانى ما؟ سىرقات يت ونىڭ قولىنان قالامىن تارتىپ الىپ، قايىرىپ بەرگىسى كەلمەي مە؟ قاسىم بار دا، ەلەڭ جوعى — بۇل قالاي؟
بۇرىن مەن قاسەكەڭدى وقتا-تەكتە كوشەدە كەرەتىنمىن. قۋانا اسىپ-ساسىپ، انادايدان جۇگىرىپ كەلىپ سالەم بەرەم. حال سۇرايدى. ولەڭ قالاي، تۋىپ جاتىر ما دەيدى. بولدى، جەتەدى ماعان. اقىن اعانىڭ ەلەپ ايتقان ەكى-ۇش اۋىز لەبىزى توبەمدى كوككە جەتكىزەدى.
ەندى ول دا جوق. قاسىم اقىن كوشەگە شىعا المايتىن بولىپتى دەگەن ءسوز ەستيمىن. اۋىر ءسوز.
قاسەكەڭدى كورەيىن، كوڭىلىن سۇرايىن دەپ، ۇيىنە كەلدىم. جالعىز ەدىم.
باسپانانىڭ ازابىن كوپ كورگەن، باسپانا دەپ، جىر جازعان اقىن شاڭىراققا سوڭعى كەزدە جارىعان. لەنين مەن ۆينوگرادوۆ كوشەلەرىنىڭ توعىسقان جەرىندە ءۇش بولمەلى جاڭا پاتەر العان. سونىڭ كۇن جاق بولمەسىندە، سەتكاسى سىقىرلاعان ەكى كىسىلىك تەمىر كەرۋەتتە جاتىر ەكەن. ءۇي iشi تىم جۇپىنى، دەمالىس كۇندەرى الماتىنىڭ جايما بازارىندا قولدان ساتىپ الۋعا بولاتىن سارعىش فانەرا گاردەروب پەن سول تۇستەس شكافى. ودان وزگە كوزگە تۇسەر مۇلىك بۇل بولمەدە بايقالمايدى. سىرلانعان ەدەنگە دە ەشتەڭە توسەلمەگەن.
باسىن تەرەزە جاققا بەرىپ، قاسەكەڭ ون جامباسىنان جاتىر ەكەن. اتاق-داڭقى تاۋداي، قۇدىرەتتى اقىن اۋىرعاننىڭ وزىندە دە ماعان ارىستاي بوپ، توسەككە سىيماي جاتاتىنداي كورىنەتىن ەدى. سويتسەم جوق، «ات ارىسا — تۋلاق، ەر ارىسا — ءارۋاق» دەگەن ءسوز راس ەكەن.
اباجاداي ۇلكەن كەرەۋەتتىڭ ار جاق، بەر جاعى مۇلدەم بوس. اقىننىڭ جىڭىشكەرىپ، ارىعان دەنەسى ءبىر ۋىس بوپ، سوڭىن تەك ورتا تۇسىندا جاتىر. سەتكانىڭ بولار - بولماس مايىسۋىنىڭ سالماعى قالماعانى كورىنەدى.
قاسەكەڭ باسىن كوتەرمەدى. مەنىمەن سول جاتقان قالپىندا سويلەستى. وقتا-تەكتە جوتەل قىسىپ، قينالىپ، سويلەي دە الماي قالادى.
ول قينالسا، مەن قوسا قينالعاندايمىن. ناۋقاستىڭ ءحالىن ءبىر مىسقالعا بولسا دا جەڭىلدەتەر دارمەنىم جوقتىعىنا جانىممەن، تانىممەن كۇيزەلىس شەككەندەيمىن.
توسەك قاسىندا ۆەنا ورىندىعىنىڭ ۇستىندە قاسەكەڭنىڭ شىلىمى مەن سىرىڭكە قورابى جاتىر. ول سودان شىلىم تۇتاتىپ تارتىپ ەدى، جوتەلىن ودان بەتەر اسقىندىرىپ الدى. ءالسىز جانعا تەمەكى سوققى ەكەنىن كوردىم. «شىلىمدى نەگە تاستامايسىز؟» دەپ ايتۋعا باتپادىم دا:
— قاسەكە، وسى شىلىمنان پايدا بولماس، — دەدىم.
— تاستايىن دەپ، تاستاي الماي ءجۇرمىن،— دەگەن ءسوزدى قاسەكەڭ قاقالما قۇرعاق جوتەلدىڭ اراسىندا قينالىپ، ازەر انتتى. الدە كىمدەردەن ەستىگەنىم بويىنشا اقىل بەرگەن بولدىم:
— شىلىمدى تاستاۋعا كامپيت جاقسى دەيدى. ءىىىىلىمدى تاستاعىسى كەلگەندەر ەرمەك ەتىپ، كامپيت سوراتىن كورىنەدى.
— ءتاتتىنى جەك كورەم، تاتتىگە جوقپىن، — دەدى اقىن اۋزىن كامپيتا ءتۇسىپ كەتكەندەي تىجىرىنىپ. سوسىن: — شىركىن، قۇرت بولسا، سورار ەدىم. قىشقىلتىم، قۇرتتى ۇناتام دەدى.
* * *
ەڭ العاش مەن قاسەكەڭدى ولەڭدەرى ارقىلى ءبىلدىم. سوسىن، ىنتىعىپ ءجۇرىپ، سىرتتاي كورىپ تانىدىم. جاقىن بارىپ تىلدەسۋگە جۇرەكسىزبىن. وعان سەبەپ تە جوق.
قازپي - ءدىڭ سوڭعى كۋرسىندا وقيتىن كەزىم. ولەڭ جازۋمەن اۋەستەنەم. ءبىراق بىرەۋ «جاس اقىن» دەن اتاسا، جۇرت كوزىنشە ايىبىمدى بەتىمە باسقانداي ىڭعايسىزدانىپ تۇرام.
بەلگىلى اقىن قاليجان بەكحوجيننىڭ قۇراستىرۋىمەن سودان از بۇرىن «جاستار داۋىسى» اتتى ولەڭدەر جيناعى شىققان. ىشىندە مەن دە بارمىن. ءۇش-تورت ولەڭسىماقتارىم باسىلعان.
«لەنينشىل جاستا» وسى كىتاپ تۋرالى سىن - ماقالا جاريالاندى. اۆتورى جاستاردىڭ ءپىر تۇتاتىن اقىنى قاسىم امانجولوۆ. جيناقتا مەنىڭ «ولەڭىم» اتتى شاعىن ولەڭىم بار بولاتىن:
ولەڭىم مىنەزىمدەي جاس بالانىڭ
جىلاتىپ الام با دەپ، جاسقانامىن.
جازىپ قويىپ، وزىمە ءوزىم سەنبەي،
وقىپ - وقىپ، باسىما جاسقانامىن.
ولەڭ نازىك شەگىندەي دومبىرانىڭ
ءۇزىپ السام، ۇلكەنى ماسقارانىڭ.
وسى ولەڭدى قاسەكەڭ ماقالاسىنا ەپيگراف ەتىپ الىپتى. اسىرىڭقىراپ ماقتاپتى. ولەڭىم وزگە ەمەس قاسىمنىڭ نازارىنا شالىنعان سوڭ، وزگە ەمەس، اقىنداردىڭ تورەسى قاسىمعا ۇناعان سوڭ، مەن بىرنەشە كۇن كوك پەن جەردىڭ اراسىنا سىيىڭقىراماي ءجۇردىم.
قاسەكەڭە جاقىن بارىپ، تىلدەسۋگە ەندى سەبەپ تابىلعان سەكىلدى.
ءساتى دە كەلە كەتتى.
مەنىمەن بىرگە اسقات ابىلقايەۆ دەيتىن ستۋدەنت وقيدى. (ءقازىر قازپي - ءدىڭ ءمۇعالىمى، دىرداي عىلىم كانديداتى). سول اسقات قاسەكەڭمەن ءاpi جەرلەس، ءارى تۋىس ەكەن. قاسەكەڭنىڭ ۇيىنە بارىپ تۇرادى. ءبىر كۇنى اسقاتقا:
— مەن بارسام، قاسەكەڭ قابىلدار ما ەكەن؟ ولەڭدەرىمدى وقىسام؟ — دەدىم.
- قابىلداعاندا قانداي. قاسىم ول جاستاردى ۇناتادى.
تاۋەكەل دەپ، اسقاتقا ەرىپ جونەلدىم.
بۇل جازدىگۇنى، يۋن ايىنىن باسى. مەملەكەتتىك ەمتيحان ءالى باسمتالماعان. قاسەكەڭ ول كەزدە قالانىڭ شىعىس تاۋ جاق شەتىندە، اعاسىنىڭ ۇيىندە قىسىلىپ بىرگە تۇرادى. شاعىن ەكى بولمەلى قوراش ءۇي. جان-جاعى الدە كىمدەردىڭ باۋ-باقشاسى. قولىنا كەتپەنشە ۇستاپ، بوي جازىپ، اقىن ءۇي سىرتىندا كارتوپ تۇپتەپ جۇرگەن ۇستىنە كەلدىك. اسقاتتا ەل انادايدان تانىپ، كەتپەنشەسىن تاستادى دا، شۇيىركەلەسە كەتتى. ءوزىنىڭ ەلدەگى تۋعان-تۋىسقاندارىنىڭ اماندىعىن، وقۋىنىڭ جايىن سۇراستىرىپ جاتىر. مەن اسقاتتىڭ ارتىنا تامان تۇرمىن.
ءبىر كەزدە قاسەكەڭ ماعان قاراپ:
— مىنا بالا كىم؟ — دەدى.
اسقات مەنىڭ ءاتى-جونىمدى، كازپي - دە وزىمەن بىرگە وقيتىنىمدى، ولەڭ جازاتىنىمدى ايتتى.
— ە، بىلەم. ولەڭىڭدى مەن گازەتتە ماقتاعام. وقىعان بولارسىڭ. سول سەن ەكەنسىڭ عوي.
سول ماقتاعان ولەڭىن قاسەكەڭ كانە ماقتادى. تاعى دا اسىرىڭقىراپ ماقتادى.
ساپەن جەڭگەي كۇيەۋى ەسكەرتپەي-اق شاي قويىپ جىبەردى. داستارقان جاسالدى. دومالاق كىشىرەك گرافينگە قۇيىلعان كاگور شارابىن اكەپ قويدى.
ءوزىم ءپىر تۇتاتىن اقىننىڭ الدىندا، ونىمەن بىرگە شاراپ ىشەتىن بولدىم - اۋ دەپ، ءارى قۋانىپ، ءارى قالاي باتىلىم بارىپ ىشەر ەكەم دەپ، جۇرەكسىنىپ وتىرمىن.
— كانە، جىگىتتەر، سەندەردىڭ ينستيتۋتتى كوڭىلدەگىدەي اياقتاۋلارىڭ ءۇشىن!
ماعان ارناپ قويىلعان ريۋمكانى قولىما قىسىلىپ، ازەر الدىم.
اسقات شاي ۇستىندە:
— قاسەكە، مىنا بەردىبەك سىزگە ەلەڭ وقىسام دەيدى. ولەڭدەرىن اكەلدى، — دەدى.
— كانە، وقى، تىڭدايىق.
ءوزىم تالايدان ارمانداپ جۇرگەن سىن مينۋتى جەتتى.
ولەڭدەرىمنىڭ كوبى بالالار ءۇشىن، سولارعا ارناپ جازىلعان ەدى. ءبىرسىپىراسى كۇنبە-كۇنگى بالالار، جاستار باسپاسوزىندە جاريالانعان. ونەرىڭدى سالىپ، مانەرلەپ وقىپ وتىرمىن، ۇنار ما ەكەن اقىنعا، ۇناماس پا ەكەن؟
ۇناسا، مەنەن باقىتتى جان جەر بەتىندە بولماق ەمەس. سوسىن، جاتاقحاناعا، ءوزىمنىڭ ارىپتەس اقىن دوستارىما ماقتانىپ ايتىپ بارام عوي.
ءاp ولەڭدى وقيمىن دا، ۇستاز اقىننان پىكىر كۇتەم. قاسەكەڭ ەكى-ۇش اۋىز سوزبەن سىپايىلاپ پىكىp بىلدىرەدى دە تاعى وقى دەيدى.
ولەڭ وقۋ ۇستىندە بۇرىن ءوزىم ەلەمەگەن، ويىما دا كىرمەگەن ءبىر ىڭعايسىز جاي بايقالىپ قالدى. ءبىر بىرنەشە ولەڭىم دە قاسىم دەيتىن بالانىڭ اتى اتالادى ەكەن. ءوزىم سۇيەتىن ەسىم بولعان سوڭ ولەڭىمە باس caپ كىرگىزە بەرسەم كەرەك. مەن قاتتى ىڭعايسىزدانىپ، اقىننان كەشىرىم ءوتىندىم.
ول ءتۇسىندى، جىميىپ كۇلدى دە، قالدى.
ولەڭ وقىلىپ بولدى. شىنىمدى ايتسام، كوپشىلىگى اقىننىڭ كوڭىلىنەن ونشا شىقپاعان ءتارىزدى. پىكىر ايتۋى ەكى ۇشتىلاۋ، سالعىرت.
«تىشقان مەن قاندالا» دەيتىن سيۋجەتتى مىسال ەلەڭ بىلاي باستالاتىن:
ءۇي يەسى شىقتى دا،
بەكىتىپ كەتتى وسىنى.
ساندىقتىڭ جاتىپ استىندا،
تىشقان ءبارىن ەسىتتى؟
ءدال وسى ارادا اقىن:
— توقتا! — دەپ توقتاتىپ الدى دا: — ولەڭ مىنە وسىلاي جازىلۋى كەرەك، — دەدى.— ءبىر دە ءبىر باسى ارتىق ءسوز جوق، مىنا شۋماقتا. ءبارى ءوزىنىڭ ورىن – ورنىندا. ولەڭ قاراپايىم جازىلۋى كەرەك. مونشاق تاققان بالاشا جىلتىراۋىق سوزدەردى جاپسىرا بەرگەننەن ول كوركەم بولىپ شىقپايدى.
ەڭ سوڭىندا:
— الگىندە ءتاۋip دەگەن ولەڭدەرىڭدى وڭدەپ، سۇرىپتا دا، وقۋ قۇرالدارى باسپاسىنا الىپ بارىپ بەر. ابۋگە مەن ايتايىن. بالالارعا ارناپ، شاعىن جيناق ەتىپ شىعارسىن. ال بۇدان كەيىن كەلگەندە، سەن ماعان بۇدان گورى جاقسى ولەڭدەر اكەلەتىن بول، - دەدى.
مەن قاسەكەڭنىڭ ۇيىنە ۇلكەن ريزاشىلىقپەن كەتتىم. «بۇلاق» اتتى تۇڭعىش كىتابىم — ولەڭدەر جيناعى دۇنيەگە وسىلاي كەلگەن ەدى.
* * *
سول پip اقىن، قامقورشى اعانى قاتىگەز ناۋقاس مەڭدەپ العانىن كورىپ، كوڭىلىم جۇدەپ قالدى. تاستاقتا جالداپ تۇراتىن جالعىز بولمە كۇيكى پاتەرىمە جابىرقاپ كەلدىم. اياعىن تىپىڭ - تىپىڭ باسقان كىشكەنتاي قىزىم دىبىسىمدى ەستىپ، الدىمنان جۇگىرىپ شىقتى. قولىندا ءبىر ءتۇيىر سىقپا قۇرت. الگىنى مال - جاڭداپ سورىپ، اۋزى-باسىن جاعال-جاعال بىلعاپ العان.
قۇرتتى كورىپ، كوزدەرىم اتىزداي بولدى. قاسەكەڭنىڭ الگىندە تامسانىپ ايتقان: شىركىن، قۇرت بولسا! قىشقىل قۇرتتى ۇناتام دەگەن ءسوزى ەسىمە كەلدى. جۇبايىمنان:
— مىنا قۇرت قايدان شىققان؟ — دەپ سۇرادىم.
— جەڭگەڭ اۋىلدان سالەمدەمە بەرىپ جىبەرىپتى. ىشىنە قالتا دوربامەن ءبىر دورباداي قۇرت سالىپتى.
— قايدا؟ قايدا قۇرت؟
— انە.
— ويباي تىق! ءبىر تالىن جەگىزبە. جەمە! قاسەكەڭە الىپ بارىپ بەرەيىن.
— كىمگە؟
— قاسىم اقىنعا...
مەن ءپىر سانايتىن قاسىمدى ايەلىم دە ءپىر سانايدى. اڭگىمەنىڭ ەگجەي-تەگجەيىن بىلگەن سوڭ: از ەمەس نە؟ ءبىر قالتا قۇرتتى الىپ بارىپ، بەرىپ جۇرگەنىڭ ۇيات بولماي ما دەگەن سوزدەر ايتتى. جوق، ۇيات بولمايدى.
كەشكى استىڭ سوڭىنان ايەلىم ەكەۋمىزگە ىستەيتىن ءىس تابىلدى. دورباشاداعى قۇرتتى ىدىسقا قوتارىپ سالىپ، ءبىر-بىر تالداپ تەكسەرىپ؛ سورتتاپ، تازالاۋعا كىرىستىك. الدە بىرەۋگە ەمەس، اقىنداردىڭ تورەسى قاسىمعا باراتىن ءدام. اراسىندا قىل-قىبىر كەتىپ قالىپ جۇرسە، ماسقارا ەمەس پە؟ سىرتى كۇڭگىرت كورىنگەندەرىن پىشاقپەن قىرىپ تازالادىق. ءوزى از قۇرت الگىدەي قاتاڭ سۇرىپتاۋدان ەتكەن سوڭ ودان بەتەر ازايدى.
مەيلى، از بولسا دا، ءماز بولسىن. قاسەكەڭە ۇناسىن. اۋزىنىڭ ءدامىن الىپ، تاجال شىلىمدى تاستاۋىنا سەبەپشى بولسىن.
اقىنعا ارنالعان قۇرتتى اپپاق تازا قاعازعا بىرنەشە قابات ەتىپ: جاقسىلاپ ورادىق تا، قاسقالداقتىڭ قانىنداي قاستەرلەپ، ۇيدەگى كىشكەنتاي جالعىز قىزىمىزدان جاسىرىل، تىعىپ قويدىق.
Miنe، ەرتەسىندە، اقىن اعانىڭ ۇيىنە قورىنا باسىپ، جانە كەلىپ تۇرمىن. اۋىز ۇيدە ساپەن جەڭگەي ۇشىراستى. ىلتيپاتپەن سالەمدەستىم. قاسەكەڭنىن ءحالىن سۇرادىم. قولىمدا قاعازعا وراپ العان ءبىر قالتا قۇرت. قاسەكەڭ كەشە عانا ارماپ ەتكەن قازاقتىس قىشقىلتىم، مايلى قۇرتى.
ءتاۋىر قۇرت بولماسا مەن ونى اكەلمەيمىن.
اقىن ۇناتاتىن ەل ءدامى.
كۇندە-كۇندە بۇل بالا نەعىپ كەلگىش بولىپ كەتتى دەگەندەي ساپەن جەڭگەي ماعان تاڭىرقاۋلى جۇزبەن قارايدى.
— جەڭگەي، مىناۋ ەلدەن كەلگەن ءدام ەدى. قۇرت. قاسەكەڭ قۇرتتى ۇناتاتىن كورىنەدى. تەمەكىنى تاستاۋىنا سەبى تيە مە دەپ، اكەلدىم...
ءتور ۇيدەگى اقىن ەستىپ قويماس ءۇشىن ءسوزىمدى سىبىرلاپ ايتتىم. ىزىمشە شەگىندىم دە، كەتىپ قالدىم.
بۇدان سوڭ مەن اقىننىڭ ءتىرى ءجۇزىن كورە المادىم.
قاسەكەڭە جاقىن ادامداردىڭ ءبىرى تاحاۋي احتانوۆ ەدى. كەيىن سونىڭ اۋزىنان ەستىدىم. ءبىر جولى ول قاسەكەڭنىڭ ءحالىن بىلۋگە بارعاندا، سىرقات اقىن كوڭىلى تولقىپ، ايتىپ جاتىر دەيدى: وسىنداي، پالەن دەيتىن ولەڭ جازاتىن بالا ماعان كۇرت اكەلىپ بەردى دەپ.
توسەگىنىڭ قاسىنا قويىلعان ۆەنا ورىندىعىنىڭ ۇستىندە، كىشكەنە تارەلكادا بىرنەشە تال سىقپا قۇرت جاتىر دەيدى.
كوپ ۇزاماي، اقىن ماڭگىلىككە كوز جۇمدى. مەن قايعىلى حاباردى ەستىپ، ازا تۇتىپ باردىم. ءتۇنى بويى ءپىر اقىننىڭ دەنەسىن كۇزەتۋشىلەردىڭ ءبىرى بولدىم.
You Might Also Like
-
— و، مادام، مۇمكىن بولسا سىزبەنەن ءبىر اۋىز تىلدەسۋگە بولار ما ەكەن؟
-
ۋاقىتىنان بۇرىن شاتتانۋ: ساتتىلىككە اپارار جولىڭىزدا كەدەرگى بولاتىن ادەت ەكەن. كاسىپكەر دجون ماشني وسى ادەتتەن قۇتىلعان سوڭ، ءىسى العا جىلجي باستاعان. دجوننىڭ ماقالاسىنىڭ اۋدارماسىن نازارلارىڭىزعا ...
