وبا جىلعى ساۋىق
اشاڭ ءجۇزدى انانىڭ اقمولاعا اۋىسقان تۇڭعىشىن ءازازىل ازعىردى. ءازازىل ازعىرماسا ۇلىنىڭ ۇلارداي شۋلاتىپ نەسى بار؟! مۇڭلىق انانىڭ بولجالسىز ساپارعا اتتانىپ نەسى بار؟! ساپاردىڭ سوڭى سورلى انانىڭ سوراسىن اعىزىپ كەتتى. ءبارىنىڭ دە بۇلاقتاي تۇنىپ باستالىپ، توسپاداي لايلانىپ توقىراعانى جانىنا باتادى.
ءتاڭىرىم-اۋ، تۇڭعىشى كۇنتۋعاننان كۇرەڭ قاباقتى مۇڭلىق كۇتىپ پە ەدى؟ كۇتكەن ەمەس. كۇتپەك تۇگىلى — قۋانىپ كەلىپ، جۇبانىپ قايتام دەمەدى مە؟! ول ويى ءبىراق ويران بولدى: كۇلىپ كەلىپ، كۇڭىرەنىپ شىعىپ، ءتۇڭىلىپ قايتىپ بارادى... بۇعان ەندى نە داۋا؟! “قىزمەت، قىزمەت” دەپ قاقساپ قالعان قايران ۇلى پوەزدىڭ باسىنا شىعارىپ سالۋعا دا جارامادى عوي. الدە، شەتتە وسكەن شەتەندەي بەزبۇيرەك بولىپ كەتتى مە ەكەن...
— اپا، ءبىز ءۇشىن قام جەمەڭىز. ەركەكپىز عوي، تىستەگەننىڭ تىلىندە، ۇستاعاننىڭ ۋىسىندا كەتپەسپىز. “تاڭعى اس — تاڭىرىدەن” دەگەن، اقمولاعا دا امان-ەسەن جەتتىك. كۇنتۋعاننىڭ ۇيىندە دە اۋناپ-قۋناپ جاتتىق. استانانىڭ ساۋىق كەشىنە دە قاتىستىق... وسىنىڭ بارىنە دە ءسىز كۋاگەر، اپا، — دەپ، الپىستان ەندى اسقان اناسىنىڭ الگىندەگى اشىمال ويىن كىشى ۇلى قۋانىش ءبولىپ جىبەردى. — اپا، بىزگە ەندى الاڭداماڭىز. مۇندا ۇشەۋمىز عوي، كۇنتۋ اعاممەن تورتەۋمىز. قينالماسپىز.
— كۇنتۋعا مەن رەنجىدى دەپ وكپەلەمەڭدەر! ول ۇلكەندەرىڭ عوي...
مۇڭلىق انا تۇڭعىشىنان كوڭىلى قالىپ بارا جاتسا دا، جاماندىققا قيماس انالىق سەزىممەن قۋانىشقا اقىل سالا سويلەدى. — قينالساڭدار عانا باراسىڭدار عوي. سالماق سالا بەرمەڭدەر. قىزمەتى دە اۋىر ەكەن، — دەدى دە، انا بايعۇس قاراداي بايەك بولعانىنا كۇيىندى. وز-وزىنە: “وي، ادىرە قالعىر!..” دەپ قويدى.
بۇل ءسوزدى ەستىگەندە اپاسىن شىعارىپ سالۋعا كەلىپ تۇرعان قۋانىش تا كۇلىپ جىبەردى. اناسىنىڭ اعىنان جارىلعان ءتامسىلى بۇلارعا ريزا بولعاندا نەمەسە قاتتى رەنجىگەندە ايتىلۋشى ەدى.
— اپا-اۋ، اعامىزدى مازالاي قويماسپىز. جاتار ورىن جاتاقحانانى تاۋىپ الدىق، “ەكى قولعا ءبىر جۇمىس” تا بار. شارۋامىز قانشا، — دەپ شامشىل ۇلى شامدانىپ قالسا دا، ىلە اپاسىنىڭ كوڭىلىن اۋلاي جۋىپ-شايدى. — ونى دا تۇسىنۋگە بولادى، اپا، تاڭ بوزىنان ءتۇن ورتاسى اۋعانشا ءۇيىن كورمەيدى. بالا-شاعاسى دا الماتىدا جاتىر... ءبىز ءوز كۇنىمىزدى ءوزىمىز كورەمىز.
قۋانىشتىڭ ءۇنى سەنىمدى شىقتى. وسى كەزدە ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ۆاگون ەسىگىنەن ايسىرعا قارىنداسى كورىندى.
— كاجوك اعا، اپام ىشكە كىرسىن، ۋاقىت بولىپ قالدى، — دەدى ول اسىقتىرا.
ۆاگوننان اۋلاعىراق تۇرعاندار دا قوشتاسىپ، قوزعالاقتاي باستادى. جولسەرىك جىگىت تە جۇرتتى اسىقتىرا تۇسكەن. قۋانىش اناسىن شىنتاعىنان دەمەپ، “قوش!” دەسىپ قالا بەردى.
كەشىكپەي “استانا” پوەزى جۇگى اۋعان نارداي كەرەناۋ قوزعالعان.
* * *
جاڭبىر سۋى جەرگە سىڭبەيتىن شۇڭقىر-شوقالاعى كوپ، باقانداي-باقانداي بيىك ۇيلەرى جاڭادان بوي تۇزەي باستاعان جۇپىنىلاۋ شاعىن قالادان بىلاي شىعا بەرە-اق پوەزد ءجۇرىسىن ۇدەتتى. ماۋسىمنىڭ مامىرلاعان كۇنىمەن قىزعان سارىارقانىڭ بەلەڭ-بەلەڭى كوكپەڭبەك.
كوگىلدىر جوننىڭ سۇلۋ ءوڭىن بۇزاتىن ءدان سەبىلمەي قالعان قۇر اڭىزدار. ولار كوبىنە تەمىر جولدىڭ قوس قاپتالىنان كۇس-كۇس قوڭىر الاقانداي جازىلا سوزىلىپ، جەرۇيىقتاي جىلى كورىنگەن كوكجيەككە ءسىڭىپ كەتەدى.
ەكى كىسىلىك كۋپەنىڭ تەرەزەسىنەن تەلمىرگەن مۇڭلىق وتكەن-كەتكەندى ويمەن شولىپ وتىر. كەنجە ۇلى قۋانىش پەن بولەلەرىنىڭ “ەندىگى كۇنى نە بولادى؟” دەپ تە ويعا قالادى. مەكتەپتى بىلتىر بىتىرگەن، ىڭعايى كەلسە اقمولادان اعاسى كۇنتۋعاننىڭ قولىندا تۇراقتاپ قالىپ، جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسەم بە دەپ كەلگەن ايسىرعا بولسا، ۇستىدەگى ناردا ءۇن-تۇنسىز كىتاپ وقىپ جاتىر.
كەشە عانا اقمولا دەپ اسىققان كوڭىلى سۋ سەپكەندەي باسىلىپ، بۇگىن مىنە، قاپالى سەزىم بيلەپ قايتىپ بارادى. بارىنە كىنالى — كۇنتۋعان، “جو... جوق... ءوزى... ءوزى مە؟” — مۇڭلىق وز-وزىنە سۇراق قويدى. شىنىمەن ءوزى كىنالى مە؟ كىنالى بولسا، قاي جەردەن قاتەلەستى؟
قاتەلەسكەن تۇڭعىشى ەمەس پە؟ تۇڭعىشى كۇنتۋعان شىعار... جو-وق!
ول قاتەلەسپەي-اق قويسىن! قاتەلەسسە ءوزى-اق قاتەلەسسىن. وقىعان-توقىعان ۇلىنىڭ قاتەلەسۋى مۇمكىن ەمەس! قۇم ىشىندە جۇرگەن كورسوقىر نادان بۇل-اق قاتەلەسسىن!
...سارت-سارت... سارت-سارت... پۋ-ۋ-ۋپ!..
بولات دوڭعالاقتارى ساعاتتاي سوعىپ، زور داۋىسى ماياداي باقىرىپ پوەزد زاۋلاپ كەلەدى. “اي، زامان-اي! ءوتىپ جاتقان ۋاقىت-اي!..”دەپ كەمپىر دە كۇرسىنىپ قويدى. كۇنى كەشە ەدى عوي، كۇنتۋعان باستاعان ءۇش ۇل مەن ايسىرعا مۇنىڭ اينالاسىن دۋلاتىپ-شۋلاتىپ جۇرگەنى. ەندى بۇگىن بىر-بىرىنە سۋىقباۋىر بولا باستاپتى. قۇتتى جۇمىرتقادان جاڭا شىققان جىلاننىڭ بالالارى تەكتەس، باستارى قوسىلمايتىنداي كەپ تانىتادى. تۇڭعىشىنىڭ تەمىردەي ءتىلى قارىپ الدى عوي مۇنى. بالالارىنىڭ مۇنداي كۇيىن كورەم، مۇزداي ءتىلىن ەستيمىن دەپ ويلاپ پا ەدى... سامايىن اق قىراۋ شالعاندا.
تەرىستىكتەن تۇستىككە سوزىلعان ۇزاق-سونار جول ۇستىندە جۇلدىز قۇرتتاي جىلجىعان پوەزد بەسىكتەي تەربەلەدى. تەمىر قوراپ تەربەگەن سايىن مۇڭلىق تا تەرەڭ ويعا بەرىلە تۇسكەن. ويدا مىناۋ قوس قابات تەرەزەنىڭ سىرتىندا قالىپ قويىپ جاتقان ۇلان-عايىر دالا سياقتى.
كەيدە ميداي جازىلا الىستاپ، كەيدە بۇكتىسكەن بەلدەي جاقىنداپ، ەندى بىردە ارقانىڭ ايىر وركەشتى جاتاعان تاۋلارىنداي مۇنارتىپ — قۇلازىڭقى كوڭىلىن كوكتەي، قيالىندا قىلاڭ ۇرادى.
... سارت-سارت... سارت-سارت... پۋ-ۋ-ۋپ!..
جەل ۇيىرگەن جۇردەك پوەزد جەلدىرىپ-اق كەلەدى. “اي، زامان-اي!.. ءوتىپ جاتقان ءومىر-اي!..” دەپ قويدى كەمپىر. وز-وزىنە كۇبىرلەگەن لەبىندە الگىبىر مەزەتتەگى كۇرسىنىس جوق، تەك نالۋ بار. ءوزى دە ءبىر جالعىزدىققا ۇيىعان جايى بار. سابىرعا كەلگەن سىڭايلى.
سابىر سوڭى — سالقىن وي... تورىعان. مۇڭلىق ءبىراق تورىقپاعان.
ءبىر مەزگىل وتكەنگە وي جۇگىرتىپ، سانا سالدى. سالقىن سانا سارىارقانىڭ سار دالاسىنداي الدەبىر سارىندى ويعا بوي الدىرعان.
سىلاڭ قاققان ساۋلەسىن قيا الماس سۇم دۇنيەگە مۇڭلىق 1936 جىلدىڭ اقپانىندا كەلىپتى. ءبىر جاستان اسار-اسپاستا باقاناستا ۇستازدىق ەتىپ جۇرگەن اكەسى ۇستالىپ كەتىپتى دە، “حالىق جاۋىنىڭ” وتباسى رەتىندە كوزتۇرتكى بولعان شەشەسى بايعۇس، كوكجيدەدەگى كۇشىك[1] توركىندەرىنە قونىس اۋدارىپتى. اكەسى بولسا “ۇندەمەستە” حابارسىز كەتكەن... جاستاي جەسىر قالعان اناسى سوعىستىڭ الدىندا اۋىلدىڭ ءبىر ازاماتىمەن قايىرا ءتۇتىن تۇتەتكەن ەكەن. ءبىراق تاعدىرى تايقى شەشەسى سوعىس باستالىپ، تاعى جەسىر قالدى.
بۇل شەشەسىنە سۋىقتاۋ بولدى، ويتكەنى ناعاشىلارىنىڭ ىعىندا تاربيە كوردى دە، وگەي اكەسىنەن تۋعان ءسىڭلىسى ءسانىمدى وسىرگەن اناسى اپكەسىندەي بوپ كەتكەن ەدى. شەشەسىن ءتىپتى “قالدىگۇل” دەپ اتىمەن اتايتىن. ال “ۇندەمەستە” ءۇن-تۇنسىز كەتكەن ءوز اكەسى ەسىمىن ەشكىم اتاعان ەمەس. شەشەسى دە اتاتپادى. سول كۇيى اتاۋسىز قالدى... بۇل ءالى كۇنگە ماقۇرىم... وگەي اكەسى تۇرعانباي تۋعانىن كورە الماي كەتكەن كىشكەنە ءسانىم ەكەۋى اكە مەيىرىن سەزىنگەن ەمەس. ءبىراق 1945 جىلعى مامىر ايىنىڭ باسىنداعى وباعا دەيىن بۇلارعا اكەلەرىنىڭ ورنىن ناعاشى اتاسى جوقتاتقان جوق. ىلەنىڭ بويىنداعى سارىەسىك قۇمىن جايلاعان قويشى تويشىباي ناعاشىسىنىڭ ارقاسىندا اۋىزدارى مال سۇممەسىنەن اجىراعان جوق. قارنى تويسا — قايعى ويلامايتىن بالالىق شاقتارى.
ول كۇندەر دە كولەڭكەلەنىپ الىستا قالىپتى-اۋ! ەسكىلىكتى كۇندەر قانشا كولەڭكەلى بولسا دا، كومەسكى تارتپايدى ەكەن. سارتاپتانعان ساناڭا سورعىشقا سىڭگەن سياداي جايىلىپ الارىن قايتەرسىڭ. كوكتەمدە كوتەرىلەتىن ىلەنىڭ جايىلماسىنداي جانىڭدى جاعالاي جايلارىن ايتساڭشى!
...سارت-سارت... سارت-سارت... پۋ-ۋ-ۋپ!..
بەلىنەن جاراعان بەستى ايعىرداي پوەزد بولدىرار ەمەس، ۇباق-شۇباق ۇيىرىمەن ءيىرىلىپ كەلەدى. كەمپىردىڭ كوز الدىندا باعانالار بۇلت ەتىپ، بۇلا دالا بۇلىڭ-بۇلىڭ قاعادى. پوەزد دا قاسارا جورتىپ، قاعىنا ىرعالادى. كەمپىردىڭ ءبىراق مۇنىمەن ءىسى جوق. ول ءوز ويىمەن ورنىققان؛ ىسىنىپ-كەۋىپ قالعان ۇلىنا نالىپ، ۇرلانا ەنگەن وتكەنگە قاباعى تارتىپ كەلەدى. قاباعى تارتقان سايىن جازىق ماڭدايى قىرتىستانا بەرەدى. قىرتىس-قىرتىس ماڭداي مەن شالبار-شالبار جۇزىنە بۇگىن تاعى دا تارام-تارام ءاجىم جالعاپ كەلەدى عوي بۇل. تالايدى كورگەن تاعدىرلى مۇڭلىق كۇنتۋعاننان شوشىنىپ تا كەلەدى. ونىڭ ءوزى ەمەس، سوزىنەن قورقادى. مۇنىڭ كوڭىلىنە ءتىپتى قىزىل ىڭىردە كەلەر الدەقانداي ۇرەي كولەڭكەسى قوناقتايدى... كەمپىردى ۇرەي يەلەيتىن دە ءجونى بار. ەس ءبىلىپ، ەتەك تۇرگەلى ۇرەيلى كەزەڭدى باستان كەشىپ، ۇرەيلى ۋاقىتتا عۇمىر كەشتى. ۇرەي — يەلى ۇرەيگە اينالعالى قاشان... قورا-قوپسىنى كەۋلەپ العان كورتىشقانداي، بۇل ۇرەيدەن قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ.
مۇڭلىقتىڭ كوز الدىنا از ۋاقىتتا ءسوزى دە، مىنەزى دە، كەسپىر-كەلبەتى دە وزگەرگەن ۇلى كەلە بەرەدى. پىسكەن قازىداي جىلتىراعان جۇزىندە سابىرلىقتان گورى ساز بەتتىك باسىم: قابارماستان جاتىپ العان كۇلشەدەي بۇلك ەتپەيتىنىن قايتەرسىڭ. ءتىپتى وزىنەن تۋدى دەگەنگە سەنبەيدى... الدە، اۋىلدا مەنشىكتىڭ اشا تۇياقتىسىن باعىپ قالعان اكەسى قولان ماقتانا ايتا بەرەتىن جوڭعار شاتىس اتالارىنىڭ قانىنا بۇرىپ كەتتى مە ەكەن... و دا مۇمكىن-اۋ!
“ۇل تۋعانعا كۇن تۋعان” دەپ ەسىمىن قويعان قولان اكەسى دە، امان-ەسەن بوسانعانىنا قۋانعان مۇڭلىق شەشەسى دە كۇنتۋعاندى قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقتىرماي ءوسىرىپ، اۋىلدان الماتىعا جىبەرىپ وقىتقاندا كورەمىز دەگەن قۇقايى وسى ما ەدى... ايتپەسە:
— شۋلارىن سۇيرەتىپ ءبارىن ەرتىپ كەلگەنىڭىز نە!؟ — دەپ ەسىكتەن كىرەر-كىرمەستە دۇرسە قويا بەرگەن ۇلىنا نە جورىق.
و، ادىرەم قالعىر!
...سارت-سارت... سارت-سارت... پۋ-ۋ-ۋپ!..
اتانداي اقىرعان پوەز ارقانىڭ جونىن تاسپاداي تىلگەن تىلشە ۇستىندە تاپىراقتار ەمەس، سۋدا جۇزگەن كەمەدەي تولقىپ قانا كەلەدى.
“اي، زامان-اي! ءوتىپ جاتقان وڭەزدى ءومىر-اي!..” دەپ قويدى مۇڭلىق.
جوعارىدا جاتقان ءسۇت كەنجەسى ايسىرعا دا سىر بەرەر ەمەس، اناسى مۇڭايا بەرمەسىن دەي مە، سىر تارتىپ اڭگىمە قۇرعىسى جوق. ءۇن-تۇنسىز كىتاپقا ءۇڭىلىپ جاتىر.
جارىم-جالعىز وي تالماعان مۇڭلىقتىڭ ارعى-جاعى نىلدەي بۇزىلىپ-اق وتىر. وزىندە دە بار: ورىمدەي قىپ ولاردى ەرتىپ الىپ نەسى بار... بۇلاي بوعىنان بۇزىلارىن ۇلىنىڭ قايدان ءبىلسىن. باياعى كۇنتۋىم دەپ ويلادى عوي. كۇنتۋىم دەپ الداندى عوي. كۇنتۋعان بولسا كۇڭىرەنىپ شىعا كەلدى.
جيىرما بەس قابات ءزاۋلىمنىڭ جەتىنشى قاباتىنان تيگەن ءۇش بولمەلى ءۇيدى جاسانتىپ-اق تاستاپتى. كىرىپ كەلگەندە كۇنتۋدىڭ كۇدىر سوزىنەن سەسكەنىپ قالسا دا، “دۇنيە — كوزدىڭ قۇرتى” ەمەس پە، انا بەيشارانىڭ ءىشى جىلىپ قالعان.
— قۇلىنىم، — دەگەن ۇلىنا ەمىرەنە ۇمتىلىپ، — ءبارى دە ءوزىڭنىڭ قانىڭ — باۋىرلارىڭ... ءوزىڭ امان-ەسەنسىڭ بە، جارىعىم! — جالپىلداي ماڭدايىنان سۇيگەن.
ۇلى ءبىراق راي بەرمەدى بىلەم، كەنجە ءىنىسى قۋانىشپەن قۇشاق ايقاستىرماي سالقىن امانداستى. ءسانىم اپاسىنان تۋعان ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى بولەلەرىن كوزگە دە ىلگەن جوق. ايسىرعاداي جالعىز قارىنداسىن عانا باۋىرىنا تارتىپ، “تەنتەك” دەپ كىشكەنە كۇنىندەگىدەي تاناۋىنان ساۋساعىنىڭ اراسىمەن سىعىپ قويعان.
جۋىنىپ-شايىناتىن، دارەت سىندىراتىن سىڭار بولمەلەرى ەكىدەن ات شاپتىرىم ءۇيدى جالعىز ءوزى جايلاعان ۇلى جايباراقات كورىنگەن. كۇن دەمالىس ەدى... ەدىلباي قويىنىڭ كەپتىرىلگەن ەتىن ارقالاپ، بالاپان قازداي باۋىرىنا ءتورت بىردەي ازامات بولعان بالالارىن ەرتىپ، ارتىنىپ-تارتىنىپ جەتكەن اناسىن جاقتىرماي قارسى السا دا، ۇلى دوڭايباتپەن ءىشىن بەرمەدى عوي. كەتەر-كەتكەنشە ۇندەمەي قويدى.
اعامىز بار دەپ اقمولاعا ارقالانىپ كەلگەن قۋانىش باستاعان ەكى ۇل مەن ايسىرعا، ءتىپتى مۇڭلىقتىڭ ءوزى ءبىر اي بويى اياعىنىڭ ۇشىنان ءجۇردى. ابىروي بولعاندا، “استانا” شاھارىنىڭ اشىلۋ راسىمىنە ءدوپ كەلگەن ۇلدار قارا جۇمىسقا قويىپ كەتتى دە، ايسىرعا مەن مۇڭلىق بۇعان دا شۇكىر دەسىپ، كەرى قايتتى عوي.
اڭىزعاقتى ارقانىڭ توسىندەگى شىتىناعان مۇزداي شىنى-شىنى عيماراتتى، الەم-جالەم جاسانعان قالانى قيماعان ايسىرعا عانا. انا بولسا — قۋانىش باستاعان ەكى ۇلدى قيماستاي ەدى، ءبىراق كۇنتۋعانعا كوڭىلى سۋىپ بارادى... كۇنتۋدان باسقا ۇلدار مەن ايسىرعانىڭ ويىندا تۇك جوق سەكىلدى، “استانا” شاھارىنىڭ شاشۋ شاشقان تويىنا ءماز-مايرام. جۇمىس تابىلىپ، ساۋىق-سايرانمەن دۋمانداتقان از كۇنگە كوڭىلدەرى قوش... بالالارى ءبىر سوتكەگە سوزىلعان سول ءبىر ساۋىقشىل قالانى قيعىسى جوق.
ول ساۋىققا كارى كەۋدە بۇل دا كۋا: تويىنعاننىڭ تويى... بولىپ، شەرلى كوڭىلدى شەرمەندە كەمپىر كوزىنە جاس العان. ارقا-جارقا ادامدارعا تاڭعالىپ، استا-توك استان شوشىنعان... ءتۇتىنى تەرىس شالقىعان القالى اۋىلدى، كۇمىس ۋىقتارى قالامىنان اجىراعان قارا شاڭىراقتى ويلاعان...
كۇنتۋعاندى اناسى جولعا شىعار ساتتە — تاپ بۇگىن تۇلەن ءتۇرتتى عوي. تەرىسىنە سىيماي تىرسىلداپ جۇرگەن “جامان نەمە” تاپ كەتەردە جارىلدى ەمەس پە... تىعىنى اتىلعان شامپاننىڭ بوتەلكەسىندەي زار-زاپىرانىن اقتارىپ سالدى. الدى-ارتىنا قارامادى. الدەبىر ءازازىل قاراتپادى.
ءازازىل ءسوز اقتارىلدى-اي كەپ-كەپ:
— شەشە، ءوزىڭدى عانا شاقىردىم عوي، استانانى كورسىن، تويدى تاماشالاسىن دەپ... قاشان دا شۇلعاۋ-شۇلىعىڭدى سۇيرەتىپ جۇرگەنىڭ. سوناۋ ىلەنىڭ بويىنان سۇيەگىڭدى سۇيرەتىپ ءوزىڭ كەلسەڭ دە جەتەتىن ەدىڭ عوي، مەنىڭ ءبىر باسىما. بۇ جەردە باس اسىپ جاتقان ەشكىم جوق... جۇمىس-جۇمىس دەيدى مىنا ۇلدارىڭ، مەن ونى قايدان تاۋىپ بەرەمىن... وقۋ دەيسىڭ سەلتەڭدەگەن سىرعاعا، وقۋ جوق مۇندا، ءجونىن تاپسىن...
استانا — التىن قۇدىق ەمەس.
— قىسقارت! جەتەر ەندى! بالالاردىڭ جۇرەگى ۇشىپ كەتتى. سەن تاۋىپ بەرمەي-اق قوي. قاراسپاي-اق تا قوي. قاراسىپ جاتقانىڭ بەلگىلى... ەلمىز عوي، ەل بار عوي، وزدەرى ءبىر ءجونىن تابار. قايدا باراسىڭ زىركىلدەپ؟! ءبارى سەنىڭ بالاڭ ەمەس قوي.بۇلارعا دوق كورسەتكەنشە، انا الماتىدا قالعان قاتىنىڭدى الدىر، بالاڭدى ءتىرى جەتىم قىلما.
مۇڭلىق سويلەگەندە كۇنتۋعان باسىلىپ قالدى. دەسە دە:
— جوق اپا، ءوزىم بىلەم. ءجون ۇيرەتكەندى قويىڭدارشى، ارالاسپاڭدار! ءبارىبىر تىڭدامايمىن! — دەپ بايبالامعا باستى.
— تانتىپسىڭ! — دەدى مۇڭلىق تۇسىنە تۇگى تەۋىپ.— تەگىڭ جامان عوي... جوڭعار شاتىس، تەكسىز! بىلە بىلسەڭ — انا اۋىلداعى ۇلكەن ءىنىڭ ساعىنىش پەن مىنا ءىنىڭ قۋانىشتى قويعا سالىپ، سەنىڭ بەس جىلدىق وقۋىڭنىڭ بوداۋىنا بەردىك. ەلدى ويلايدى، ەلگە پايداسى تيەدى دەدىك قوي... سونداعى سىيقىڭ وسى بولسا، بارىڭنان جوعىڭ... شىرىگەن جۇمىرتقا.
— شىرىگەن جۇمىرتقا ەكەنىم راس... سەندەر مەنى الماتىدا-اق شىرىگەن جۇمىرتقا قاتارىنا قويعانسىڭدار. سوندىقتان دا مەن شىرىكپىن، ساسىقپىن... ەلدى ويلاماس ەسىرىك تە مەن... مەنەن اۋلاق جۇرىڭدەر. اۋلاق!
— اۋلاق بولسا — اۋلاق... اعايىن-تۋعانىڭ عانا ەمەس، ەل-جۇرتىڭ دا كۇنى ەرتەڭ سەنەن ىرگەسىن اۋلاق سالادى. جالعىز قالاسىڭ ءالى... جالعىز. و، سورلى، بەيشارا!.. — مۇڭلىق: “سورلى، ۇلىم!” دەگەن ءسوزدى ايتا المادى.
قۋانىش پەن بولەلەرى دۇرلىگىسكەن بۇلار كۇنتۋعاننىڭ ۇيىنەن قايىر-قوش ايتىسپاي شىعىسقان.
ەندى مىنە، قامىققان مۇڭلىق جول ۇستىندە ۇرلانا وي تەربەپ كەلەدى.
...سارت-سارت... سارت-سارت... پۋ-ۋ-ۋپ!..
الدەبىر شۇعىل بۇرىلىستا پوەزد سوڭى كەسىرتكەنىڭ ءۇزىلىپ قالعان قۇيرىعىنداي بۇلعاڭ ەتىپ، بۇلدىرىقتاي ۇشىپ كەلەدى. “اي، زامان-اي! وتكىنشى جاڭبىرداي ولشەمدى ءومىر-اي!” دەپ كۇبىر ەتە قالدى مۇڭلىق. مۇڭ ۇيالاعان ءبىر كەزدەگى مويىلداي كوزدەرى عانا ءالى دە قۋاتىن جويماعان. “مۇڭلىق” دەپ سول مۇڭلى جانارى ءۇشىن قويىپتى عوي “ۇندەمەستىك” اكەسى؛ اناسى كوزىن سىعىپ ەسكە الۋشى ەدى... وپاسىز جاقتان ورالمادى. ءۇن قاتا الار سول ازاماتتار “ۇندەمەستەن” ورالعاندا ءومىر باسقاشا بولار ما ەدى، بالكىم...
وتىز جەتىدە ۇشتى-كۇيلى جوعالعان اكەنىڭ عايىپتان ءتىرى قالعان جالعىز ۇرپاعى عوي، بۇل مۇڭلىق... عايىپتان امان قالعانى دا اقيقات، جەڭىس جىلعى ىلە بويىندا اياق استىنان شىققان وبادان جالعىز قالعان جان ەمەس پە. كۇنتۋعاننان بۇگىنگىدەي ءسوز ەستىگەنشە، 45-جىلى وبادا ءولىپ، ورتەنىپ كەتكەنى جاقسى ەدى... سۇراۋسىز ەدى عوي. سۇراۋسىز جان — قۇنسىز ءتان. ورتەنىپ-اق كەتكەنى ابزال ەدى-اۋ!
سول 45-جىلعى وبا سارىەسىك قۇمىنىڭ قىر بەتىنە قونىس اۋدارىپ، ىراڭ كوكتە مال تولدەتىپ وتىرعان ءتورت بىردەي شاڭىراقتى وتاپ كەتتى عوي. توعىز جاسار مۇڭلىقتىڭ ءبارى كوز الدىندا ءوتتى.
اۋىلنايدىڭ “وبا!..” دەگەن ءبىر اۋىز سۋىق سوزىمەن الدى-ارتىنا قاراتپاعان مال مەن جان تۇپ-تۇگەل وتقا وراندى. اجالسىز بۇل عانا ەكەن، عايىپتان ءتىرى قالدى... كورەر جارىعى بار دا.
اۋىلناي كەلگەن كۇنى اۋىلداعىلار جىلان شاقتى ما دەپ، ەكى-ۇش كۇننەن بەرى ءسۇت ىشكىزىپ، كۇيدىرىلگەن كيىز باسىپ، ىستىق تەرىگە وراپ، وزدەرىنشە ەم-دوم جاساپ جاتقان شەتكى ۇيدەگى قويشىنىڭ ايەلى ىسىپ-كەۋىپ قايتىس بولدى. اۋىلناي اقساق اقان “وبالاپ” اۋىلعا قاراي اتىن بوربايلاپ تۇرا شاپقان.
ەرتەسىندە ءتۇس اۋا-اق اق حالات كيگەن، اۋزى-مۇرىندارىن تاڭىپ العان دارىگەرلەر مەن مىلتىقتارى شوشايعان، ولاردىڭ دا تۇمسىقتارى اق داكەمەن تۇمىلدىرىقتاۋلى، تۇيمەلەرى مەن وقالارى جارقىراعان، ساپ-سارى الا كيىنگەن اسكەري ادامدار ەكى جۇك ماشيناسىمەن سالدىر-كۇلدىر ساۋ ەتە تۇسكەن. كەلگەن بويدا اۋىلداعى ادامعا، تۇزدەگى مالعا، ورىستەگى قويشىعا، كوگەندەگى قوزىعا قاسقىرداي تيگەن.
مال ۇرىكتى، ادام ۇرەيلەندى.
سويتسە بۇل كوك سوققانداردىڭ قۇلاعىنا “وبا!” دەگەن سۋىق حابار تيىسىمەن سوناۋ الماتىدان كۇن قۇرعاتپاي جەتىپتى عوي. قىزىل ءىڭىر كىرگەنشە قۇم قىرىندا سويقاندى سالدى دەيسىڭ... ءتورت شاڭىراق استىنداعىلاردى ورىسشا شۇلدىرلەگەن الگىلەر كۇشتەپ ەگە باستادى.
بالا بىتكەن شىرىلعا باستى. الدەبىر جاماندىقتى سەزگەندەي مال قورىعان يتتەر ءۇرىپ، ءىشىن تارتا ۇلىدى. سول-اق ەكەن يت اتاۋلىنى اسكەريلەر قورعاسىنمەن جايراتىپ سالدى.
اق پەن قىزىلدىڭ قىزىل مايدانىن كورگەن، اقتابان اشتىققا، ۇرەيلى “ۇندەمەسكە” كۋاگەر ناعاشى اتاسى تويشىباي تاعى ءبىر سۇمدىقتى سەزىپ، “حالىق جاۋىنان” قالعان جالعىز تۇياق مۇنى: “اينالا-ا-يىن! زەرەگىم مەنىڭ...” دەپ ەمىرەنىپ، بىرس-بىرس جىلاي باستاعان كەمپىرىنە: “ءتايت! جاماندىق شاقىرما، — دەپ زەكىپ تاستاپ، “پۇشىعىم!”— دەدى ەركەلەتە، — وشاقتىڭ استىندا جاتا تۇر. مىنالاردىڭ سىڭايى جامان، ءسۇرى سۇستى. ولار ۇيگە كىرسە، دىمىڭدى سەزدىرمەي جاتا بەر”، — دەگەن.
“سىزدەر قايتەسىزدەر، اپا!” — دەپ بۇل اتاسىنا باتا الماي، اپاسىنا قاراتا سۇراعان. “ءبىز وسىندا، قاسىڭدا بولامىز”، — دەدى اتاسى تاعى دا.
كۇن جىلىنعالى كيىز ءۇيدىڭ ىشىنە وت جاقپاي، قولامتاسى سۋىعان ورتاداعى جەروشاققا مۇنى كومىپ تاستادى. كەشىكپەي ورىسشا داڭگىرلەي سويلەگەندەر كىرىپ، اتاسى مەن اپاسىن ەگىپ كەتتى. كەش تە ءتۇسىپ قالعان ەدى. سىرتتا دا ساپىرىلىسقان ءجۇرىس كوبەيىپ، ابىر-سابىر كۇشەيىپ، كەش قارايا ۋ-شۋ مولايعان.
جەروشاقتا قىرىنداپ جاتقان مۇڭلىقتىڭ اپاسى قۇسا باستادى دا، اتاسى دا لوقسىدى. مۇندايدى كورىپ جاتىپ شىداي الماعان بۇل تۇرىپ كەتكەن. اتاسى زەكىسە دە جاتا قويماعان. قيىن ساتتە قيۋىن تاباتىن سۇڭعىلا ناعاشىسى ءتور جاقتا كەرەگە باسىندا ءىلۋلى تۇرعان سىرتى سىرما، ءىشى سەڭسەڭ ىشىكتى الىپ، يىعىنا جاپتى دا، قولتىعىنا قۋىرشاقتاي مۇڭلىقتى جاسىرا تىسقا بەتتەدى. ىشىك ىشىندەگى جيەن نەمەرەسىنە دىمىڭدى شىعارما دەپ ەسكەرتىپ قويدى. جەلبەگەي جامىلىپ جەر سىزعان ىشىكتىڭ اشىق ءوڭىرلى جاپسارىنان بۇل ءبارىن سەزىپ، كورىپ كەلەدى.
كيىز ءۇيدى قاراۋىلدىپ تۇرعان جاۋىنگەرمەن اتاسى انادايدان الدەنە دەستى. بالكىم، اتاسى دۇزگە وتىرام دەپ شوق بوپ وسكەن سەكسەۋىل جاقتى كورسەتتى. قويۋ ءىڭىر ءىلىنىپ، قارا ءتۇن بەل الايىن دەپتى. مىلتىقتى جاۋىنگەر “وبا” دەگەننەن ۇركىپ تۇرسا دا، سەكەم الىپ سوڭدارىنان ەرىپ كەلە جاتقانى ءنالى تاباندى ەتىك سىقىرىنان، سىبدىرىنان بىلىنەدى.
مۇڭلىقتى ىشىك ىشىندە يىعىنان جالپاق الاقانىمەن قاۋسىرعان اتاسى ءبىر توپ وسكەن شوق سەكسەۋىلگە جەتە توقتاپ، كۇبىر ەتە قالدى: “اينالايىنىم، مەن تىزەرلەي وتىرعانىمدا ەڭبەكتەي جونەل. سول بويى بۇرىلما! — دەپ، “ءيا، اللا، جار بولا گور! حم-حم!..” دەي داۋىس شىعارا سويلەپ، جوتكىرىنىپ جۇرەلەي بەردى. — قورىقپا! اۋىل وسى باعىتتا...” ەڭبەكتەپ بارا جاتقان مۇڭلىق اتاسىنىڭ سوڭعى سىبىرىن دا ەستىپ قالدى.
شوقتانا وسكەن تىربىق سەكسەۋىل مۇنى ءۇنسىز باۋىرىنا باستى.
بۇل دا قوياننىڭ كوجەگىندەي بۇعا قالدى... ەسى كىرىپ قالعان مۇڭلىق ءبىراق الىسقا ۇزاي المادى. اتاسى مەن اپاسىن، قىرداعى اۋىلدى قيمادى. قاراڭعى قاپاس تۇننەن دە قورىقتى. نە دە بولسا تاڭدى كۇتۋگە بەكىندى. سول جولى تاڭدى كۇتپەگەنى ابزال ەدى... تۇننەن قورقىپ تاڭنان تىلەۋ تىلەگەنىن ءتاڭىرى القامادى بىلەم، قىزىل ىڭىردەن باس العان قىزىل ءتىلدى سۇمدىققا كۋاگەر بولدى.
سول سۇمدىقتىڭ، سول زاماننىڭ بۇل — جالعىز ءتىرى كۋاگەرى...
سوعىس كەزىندە سۇيىلا-سۇيىلا مىڭنان اسار بوپ قالعان ماڭىراق قويدى تورتكە ءبولىپ، ءتورت شاڭىراق باعىپ وتىر ەدى. وسى مىڭنان استام باستى ءبىر جەرگە ءيىرىپ، بارىنە دە ءدارى ەگىپ السىرەتىپ، ءۇيدى-ۇيدىڭ دە جان باسىنا ينە سالىپ، ءولىمشى ەتىپ تاستاعان ۋلاۋشى ءارى “قۇتقارۋشىلار” ىڭىرمەن كەلگەن ىبىلىستەي وزگەشە ىسكە كىرىسكەن. ءبىر قورا مىلتىقتى اسكەريلەرمەن قورشاپ تۇرعان ولار مال-جان اتاۋلىدان شاشاۋ شىعارماستان بەنزين شاشىپ، وت قويعان.
ىلەزدە قاراۋىتقان ءتۇن الاۋىتقان لاڭعا ۇلاستى...
الدىمەن وت شالعان ەسىكتەرى سىرتىنان بەكىتىلگەن كيىز ۇيلەر بولدى. ات ارقان جەردەگى قىزىل جيدە مەن تورى توراڭعىلدىڭ تىكەنەگىنە ارقاسىن سىدىرتىپ، كوزىنەن جاسى سورعالاپ جاتقان مۇڭلىقتىڭ قۇلاعىنا قينالعان، ىڭىرسىعان، ىشقىنعان ادامداردىڭ داۋىسى ەمىس-ەمىس ەستىلىپ، جۇرەگى جانشىلا ەگىلىپ، اۋىر كورىنىستەن سۇزبەدەي ەزىلدى. وزىمەن تۇسكە دەيىن عانا اسىر سالعان اناۋ الاۋلاي، لاۋلاي جانىپ جاتقان ۇيلەردىڭ بالالارىن ويلاعاندا القىنعان جۇرەگى اۋزىنا كەپ تىعىلىپ، بىرىسىپ-تىرىسىپ، كۇيىپ-جانىپ جاتقان پەندەلەر كوز الدىنا كەلىپ، تۇلا بويى وق تيگەن قىرعاۋىلداي دىرىلدەپ توعىز جاسار مۇڭلىق تومارداي ءبۇرىستى. كۇل-كومەش ءجۇزى لاپىلداي جانىپ، ءتىلى تاڭدايىنا جابىستى.
بۇل كورگەن ازاپ-توزاعىڭ از دەگەندەي؛ تەڭكيىپ جاتقان قالىڭ قوي مەن بۇزاۋ-تورپاق، جىلقى-سيىردىڭ ۇستىنە قۋ سوڭكە جيدە مەن مول سەكسەۋىل تاستاپ، بەنزين شاشا شىرپى شاقتى. جان تاپسىرىپ ۇلگەرمەگەن ادامداردىڭ قينالىستى داۋىسىنا مال توركىنىنىڭ ىشقىنىسى قوسىلىپ، يۋ-قيۋ ۇننەن مۇڭلىقتىڭ قۇلاعى تۇندى. مال مەن جان يەلەرىنىڭ قاراڭعى تۇندە، قىزىل وتتىڭ ىشىندە شىرقىراعان شىرىلىنان بۇل ەسىنەن تانىپ قالعان.
جۇماقتىڭ تورىندە وتىرىپ، توزاقتىڭ ەسىگىنەن قاراعانداي كۇي كەشكەن ەدى...
قولقانى قاپقان قولاڭسا ءيىس پەن تاناۋدى جارعان كۇلىمسى ىستان تۇنشىعا، جۇرەگى ايني ويانىپ كەتكەن بۇل تاڭ راۋانى جاقىنداپ قالعانىن سەزىنگەن. وت اياعى باسىلىپ، جۇرت قاراقوق ولىمتىك ۇستىنە ەسپە قۇم شاشىپ جاتىر ەكەن. قىزۋ كىرىسىپتى. وبادان وپات بولعان قىرداعى اياداي اۋىلدى جەرمەن-جەكسەن ەتىپ، تاڭ اتقانشا ىزدەرىن جاسىرعىسى بار سەكىلدى... ىلە وزەنىنىڭ باسى كەلەر مالايسارى بيىگى جاعىنان تاڭ دا سىز بەرىپتى.
مۇڭلىقتىڭ ءىشىن ورتتەي وكىنىش، قاسىرەتتى سەزىم شيراتىپ تۇرسا دا، بويى ءبىرتۇرلى جەڭىلدەپ، ىشتەگى وكسىك تە باسىلىپ قالعانداي، جاس تا بولسا وزىنە تونەر ءقاۋىپتى ويلاپ ۇلگەردى. تاڭ اعارماي مىنا قارعىس اتقان وڭىردەن جىلىستاۋ قاجەت.
وقىس ءبىر سەزىم بويىن ارالاپ ءوتتى... “اپىر-اۋ، اتاسى مەن اپاسىن تاستاپ، قايدا جىلىستاي قاشىپ بارادى؟! قايدا؟” وسىنداي وي ورالدى دا: “جوق، جوق! ەشقايدا دا كەتپەيمىن!” دەپ، قۇم قيىرشىعى قاماعان ءتىسىن قىشىرلاتتى. اتاسى اڭىز عىپ ايتا بەرەتىن ىلەنىڭ شۇبار جولبارىسىنداي ەپپەن كەيىن شەگىنىپ، اۋلاققا قاراي ەڭبەكتەپ جونەلگەن.
كۇن كوتەرىلە قۇممەن اۋىلدىڭ وتانداي ورنىن جىم-جىلاس جاپقان دارىگەرلەر مەن اسكەريلەر قۇم ۇستىنە تاعى دا اپپاق سۇيىق زاتتى الدەقانداي نارسەمەن بۇركىپ-بۇركىپ تايىپ وتىردى. ولار كەتىسىمەن الىستان اڭىسىن اڭداعان مۇڭلىق تا ورالدى.
اۋىل جوق، ادام دا، مال دا. ورنىندا تاۋ-تاۋ قۇم. اۋادا اشقىلتىم كەلگەن اۋىر ءيىس بار... توڭىرەك قۇلاققا ۇرعان تاناداي.
بۇلتسىز اسپان، قىزۋلى كۇن. جەلەمىك جەلپىپ وتەدى. بايسال تىرشىلىك بەلگىسىندەي بوزتورعاي عانا شىرىلدايدى.
توعىز جاسار قىز تۇككە تۇسىنەر ەمەس. ايقۇش-ۇيقىش اۆتوماشينا سورابى مەن ادام ىزىنەن باسقا بۇل جەردە قۇتتى تىرشىلىك بولماعانداي. مۇڭلىق تا ماڭگىرىپ قالدى. ەسى دە كىرەسىلى-شىعاسىلى سياقتى. كوزىنە جاس تا كەلمەدى.
ول اۋىلعا — كوكجيدەگە قاراي بۇرىلدى.
كوكجيدە ءبىراق الىس ەدى، قۇداي كومەكتەسكەندە الدەبىر سالت اتتى كەزىگىپ، جولدا بوگدە ءبىر سيىرشىنىڭ ۇيىنە قونىپ، ەرتەسىندە الگى ءۇيدىڭ ۇلكەن ۇلى اتپەن جەتكىزىپ تاستاعان. اۋىلعا كەلسە ۇلان-اسىر توي... جەڭىس تويى... جاۋ جەڭىلىپ، سوعىس توقتاپتى. بوركىن اسپانعا اتقان ەل. اشىتقان سىرا ءىشىپ قىزعان جۇرت. اسىرەسە، مايداننان جارالانىپ ەرتە كەلگەندەر جاعى. ناۋرىز كەلگەندەي مارە-سارە بولىپ، ءۇيدى-ۇيدى ارالاپ، ساۋىق-سايران قۇرعان حالىق.
كوكجيدەدەگى قانىمگۇل شەشەسى بار جايعا بۇدان قانىعىپ، شاشىن جۇلا قايعى كوتەردى. قايران مۇنىڭ ناعاشى اتاسى مەن اپاسى قۇم ىشىندە ارۋلانباي قالدى. سوعىستىڭ بىتكەنىن، جەڭىستىڭ كەلگەنىن بىلمەي دۇنيەدەن كوشتى. بەس جىل بويى بەل شەشپەگەندە جەڭىس كۇنگى قاراپايىم ادامداردىڭ شىنايى سەزىم تەربەگەن ساۋىعىنا، رياسىز قۋانىشىنا ورتاقتاسا الماي ارماندا كەتتى...
ءبىراق وبا جىلعى ول ساۋىق پەن بارىس جىلعى بۇل ساۋىقتىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي...
ءيا، جەر مەن كوكتەي...
جەر مەن كوكتەي بولماسا — ارقا اسىپ نەسى بار؟! قوزىسىن ەرتكەن ارقارداي ارقا اۋىپ نەسى بار؟! كوكجاساڭدى سىلبىراڭ مامىردا جولعا شىعىپ نەسى بار؟!
پايعامبار جاسىنا تايادىم دەپ قولىن قۋسىرىپ وتىرا بەرمەس پە؟ وزگە وتىرسا دا مۇڭلىق وتىرا الماس: “بۇدان دا جامان كۇنىمىزدە تويعا بارعانبىز” دەپ تارتىپ وتىرارى حاق. ءبىر ءوزى ەمەس، ءبىر قورا جاندى ەرتە جۇرەرى دە راس.
بۇگىنگى كۇن — ءبىراق...
...ساۋىق قۋار كەز بە؟
...ساۋىق قۇرار كەز بە؟
ساۋىق قۋايىن دەدى مە، كۇنتۋعانداي ۇلى “كەلىڭىز” دەگەسىن كەلمەدى مە؟! قازىرگى جاستارداي اۋىلدى جەردە ەكى قولىن الدىنا سالىپ، “جىندى سۋ” جۇتىپ السا جەردەن شىققان جىكتەي ۇرىنارعا قارا تاپپاي ساندالىپ، كورشى-قولاڭنىڭ مال-مۇلكىن ۇپتەۋمەن ايدالىپ، ايتپەسە اشۋدان اقىل تاپپاي اتىلىپ قالماسىن دەپ، ءسانىم سىڭلىسىنەن تۋعان تەتە بولەلەرىن ەرتكەن ەدى... ولار ەرگەن ەدى.
ساۋىق قۇرايىن دەدى مە؟ كۇنتۋعان “كەلىڭىز” دەگەسىن دال ۇرىپ كەلمەدى مە؟ قالا مەن قىردى جايلاعان جۇمىسسىزدىقتان شاراسىز كۇي كەشىپ، مىنەز-قۇلىعى دا شامشىلدانا بۇزىلىپ، جاستاي ۇيلەنگەن جارىنىڭ الدىندا يمەنشەكتەپ، اندا-ساندا اراق ىشە كۇيرەكتىك تانىتىپ قاپ جۇرگەن قۋانىشى ءبىر كۇنى بولماسا ءبىر كۇنى بۋلىعىپ بارىپ بۋىنىپ قالماسىن دەپ، كۇشتەپ كەلتىرگەن ەدى... ول دا ءوزىم دەپ كەلگەن ەدى.
قوبالجىپ كەلگەن قوس بولەسىنە دەمەسىن، قۋانىپ كەلگەن قىزۋ قاندى ءىنىسى مەن ەلىكتەي ەركە قارىنداسىنا سۇيەسىن بولادى دەپ سەنگەن. سەنىم بوساعادان كىرەر-كىرمەستە سەلكەۋ تارتتى عوي ءبىراق. زور ءۇمىتى كەسىلگەندەي، اق ءسۇتى اقتالماعانداي كۇيگە ءتۇستى.
ۇلى — ءۇمىتتى جالعار، سەنىمدى بەكىتەر ەر ەمەس... اق ءسۇتىن اقتار ۇل ەمەس... ەكەن.
سىز قاباق، سۇرعىلت جۇزبەن قارسى الىپ، جىلان كوز، سۋىق سوزبەن شىعارىپ سالدى. ەمشەكتەس ەزۋلەسى عانا ەمەس، جاتىرلاس جانداسى قۋانىشقا دا قايىرىلماس ءسوزىن ايتىپ قالدى.
... — ...
— ...قىزبالانبا! ماعان دەسە دالا كەزىپ كەت، تۇگە! “تەلىم-تەلىم كۇيگە تۇستىك” دەيدى عوي، بۇل كورگەنىڭ از، كورەگەشىڭ ءالى الدا... كورەرىڭدى كورمەي كورگە ءبارىبىر كىرمەيسىڭ. كور! سوقىر — كورسوقىرلار... كەبىندەرىڭدى نەگە عانا جالماپ كەتپەيسىڭدەر!؟ سارى سۇيەكتەرىڭدى نەگە عانا كەمىرىپ ولمەيسىڭدەر!؟ وڭشەڭ وگىزدەر... جالقاۋ، جالتاقسىڭدار. ەڭبەك ەتكىلەرىڭ جوق. جۇمىسقا قىرلارىڭ جوق. وڭشەڭ وگىزدەر...
... — ...
قۋانىش ىنىسىنە قاتىنىنشا دۇرسە قويا بەرگەندە ايتقان قاتال ءسوزى — ءسوز. سوزگە سىنىق ءىنىسى قانى باسىنا تەۋىپ قايىرىمدى جاۋاپ قايتارا الماعان. تەك قىزبالىقپەن “شەشەدەن” جىبەرە بوقتاپ سالعان.
مۇڭلىق “مۇندارلار!.. دەپ توقتاتقان. كوكىرەگىنە تاس كەسەك توڭ قاتقان. تۇگەلىنە توپىراق شاشقان ۇلىنان جۇرەگى مۇزداعان. ون توعىزىندا بايعا ءتيىپ، جيىرما بەسىنە دەيىن “بالا كوتەرمەدىڭ” دەپ كۇنارا تاياق جەپ، اقىرى رايىمبەك اۋليەنىڭ باسىنا تۇنەپ، اللادان ءبىر، اۋليەدەن ەكى سۇراپ العان كۇنتۋعانى ەدى... بۇلاردىڭ جاۋداي جاۋىعىپ، يتتەي قابىسقانىن كورگەنشە وبا جىلى وتقا كۇيىپ كەتكەنى جاقسى ەدى... وبا جىلىنىڭ وبال-ساۋابى اللاعا عانا ايان. اتتەڭ، دۇنيە-اي!.. بۇدان دا بەدەۋ قالىپ، ساياق كۇن كەشىپ، ءومىرى زايا وتكەنى ارتىق ەدى.
ويدى وي تۇرتەدى. ويلاپ وتىرسا، كۇنتۋعاننىڭ كۇركىرى — اقىلمەن كەمەل شەشپەي، ىزبارمەن كەلتە كەسكەن كەسىم... ۇلىنىڭ ۇزىلدى-كەسىلدى ۇكىمى ىسپەتتەس.
...سارت-سارت... سارت-سارت... پۋ-ۋ-ۋپ!
ويعا بەرىلىپ، تەرەزەگە تەلمىرىپ وتىرعان كەمپىر كەنەت بويىن جيىپ الدى. “كۇنتۋعاننىڭ كەسىمدى ۇكىمى” دەگەن جەدەل كەلگەن ويعا تابان تىرەگەن انا: “اي، زامان-اي! قۇيىنداي سوققان قۋ ءومىر-اي!..” دەپ داۋىستاپ جىبەردى. ايسىرعا باسىن كوتەرە تومەن قارادى دا، قايتا كىتابىن وقۋعا دەن قويدى. وبا جىلى ناعاشى جۇرتىن جازىلماس دەرتتىڭ وشاعىنا قالدىرىپ، ءوزى جىلىستاپ بارا جاتقانداي، تاپ ءقازىر دە سالقار دالانىڭ توسىندە بالالارىنان بەزىپ، ءوزى تاعى دا سىتىلىپ بارا جاتقانداي سۇم سەزىم بيلەدى... ءوز سەزىمىنەن ءوزى تىكسىنىپ، كۇبىرلەپ قۇدايعا تاپسىردى.
...ساۋىرىنان سۋ توگىلمەس جورعاداي پوەزد دا تايپالىپ كەلەدى.
You Might Also Like
-
قىزىلكۇرەڭ ءتۇستى، كونەلەۋ اۋدي-80 كولىگىنىڭ جۇرگىزۋشىسى وتىزدارداعى جىگىت — كاپوتىن تارس ەتىكىزىپ جاپتى دا شاراسىز كۇيدە جان-جاعىنا قارادى. ارى-بەرى اعىلىپ جاتقان بوتەن كولىكتەر مەن بوگدە ادا...
-
اۋىل ماگازينىنىڭ الدىنا ايالدادىق. قوجايىن ءبىر شارۋا ايەلدىڭ قۇتىسىنا كارەسىن قۇيىپ تۇر ەكەن. ءبىزدى بايقاپ قالىسىمەن ايەل باستاپ، باقالشى قوستاپ،— ەكەۋى دە كۇلىپ جىبەردى.
