بولتىرىك بورىك استىندا
ءۇش پەردەلى، بەس سۋرەتتى كومەديا
قاتىناسۋشىلار:
ماياكوۆسكييدىڭ داۋسى
ستۋدەنتتەر
مارفۋعا — سۇڭعاتتىڭ ايەلى.
ارىستان — ءجاميلانىڭ نەمەرە اعاسى.
قاتيرا — ءجاميلانىڭ شەشەسى.
بەكەن — ساپاردىڭ نەمەرە اعاسى، شوپان.
سايلاۋبەك — فوتوكوررەسپوندەنت.
جۇپار — كورشى كەمپىر.
راۋشان — ساپاردىڭ ايەلى.
احمەت — ساپاردىڭ اكەسى.
بارشاگۇل — ساپاردىڭ شەشەسى.
تاپال — كومباينەر.
بورانكۇل — كولحوزشى ايەل.
الەكسەي — زووتەحنيك.
وقيعا ءبىر زامانداسىمنىڭ باسىنان ەتكەن.
ءبىرىنشى پەردە
شىمىلدىق اشىلماس بۇرىن كوڭىلدى مۋزىكا ازدان سوڭ اۋىر سارىنعا كوشىپ، قايتادان سالتاناتتى سەرپىنگە اۋادى.
ماياكوۆسكييدىڭ داۋسى:
«...دۇنيە كوكتەم كوركىندەي شىرايلى،
دۇنيە تاعى دا گۇلدەرمەن بەزەندى.
ايەلدەر تۋرالى، ماحاببات جايلى
ماسەلە شەشىلەر كەز ەندى،
پارادقا بارعىشپىز، ولەڭ دە وقيمىز،
مىنبەدە سۋىرىلىپ سويلەگىش-اقپىز.
ءبىراق تا جاۋىردى جابا توقيمىز،
كەيدە تىم كونە قول ۇساقپىز.
بىرەۋلەر قونادى ءبىر گۇلدەن ءبىر گۇلگە،
ۇشادى سامعايدى،
تىنىم جوق سورلىدا
جوق بىزدەر تاتۋمىز.
ءبىر جەردە تۇرامىز.
بىلعانىش بولماسىن ءىشىن. مەن تىسىڭ.
تازالىق ءۇشىن دابىل ۇرامىز،
ساقتايمىز دوستىق پەن
ماحاببات كۇشىن».
ءبىرىنشى سۋرەت.
شىمىلدىق اشىلادى. گۇل الاڭى. الىستان الاتاۋدىڭ قارلى سىلەمدەرى شالىنادى. ەرتەڭگى ۋاقىت. وتكەن-كەتكەن ماشينالاردىڭ سيگنالى وقتىن-وقتىن ەستىلىپ تۇرادى. اندا-ساندا ب ا ق ارالاعان جاستار كورىنەدى. ءجاميلا مەن ساپار ساحنا تورىنەن شىعادى.
ساپار (قولىنداعى گۇلىن ءجاميلانىڭ ومىراۋىنا قاداپ جاتىپ). قانداي تاماشا! گۇلگە گۇل قوسىلسا ودان سايىن قۇلپىرادى ەمەس پە!
ءجاميلا. دۇرىس، ماقتاۋىڭ جەتتى. (ساپار ۇمتىلا بەرگەندە، جۇگىرىپ بارىپ ورىندىققا وتىرادى.)
ساپار. قىزداردىڭ وسى ادەتى-اي! (جاقىنداي بەرەدى.)
ءجاميلا. نەمەنە؟ قىزداردىڭ قىلىعى قاجىتقان ادامشا سويلەيسىڭ عوي؟
ساپار. (ءجاميلانىڭ جانىنا كەلىپ وتىرىپ). جوق، جاراسىمدىلىعىن ايتامىن، قىزىعىم دا، قۋانىشىم دا ءبىر ءوزىڭ دەمەدىم بە؟ سەنىڭ كوڭىلدى كوركىڭە كوز تويماي، كۇمىستەي كۇلكىڭە قۇلاق قۇرىشى قانباي وتەتىن شىعار بۇل دۇنيەدە.
ءجاميلا. (ساپاردىڭ شاشىن سيپاپ). سەن كەيدە وسىنداي ءتاتتى سوزدەر ايتقاندا، جاۋاپ تابا المايتىنىم نەلىكتەن ەكەن، ءا؟
ساپار. عاشىقتىق ءتىلى — ءتىلسىز ءتىل.
كوزبەن كور دە ىشپەن ءبىل»، — دەپ اباي ايتقانداي، مۇنىڭ جاۋابى سول ءتىلسىز تىلدە.
ءجاميلا. تاپتىڭ، تاپتىڭ! (ويلانىپ.) ءاردايىم ساعان كوپ نارسە ايتقىم، كوپ نارسە بىلگىم كەلەدى. ال كەزدەسكەندە سول ويلاردىڭ باسى قۇرالمايدى.
ساپار. ول جاعداي مەنىڭ دە باسىمدا بار. ءالى تالاي سىر ايتىلار... ارمان، قيالدارىن جۇرتقا اشۋعا ەرتەرە ءارى ۇيات ساناپ جۇرەتىندەر بار ەمەس پە! ءار سىر، ءار ماقساتتىڭ ايتىلۋ كەزەڭى تۋادى.
ءجاميلا. مىسال ءۇشىن؟
ساپار (ابىرجىپ). مىسال ءۇشىن بە؟ مىسال ءۇشىن مىنانى الايىق. مەن... سەن ءبىراق كۇلمە. مەن سىنشىلىعىم بەلينسكييدەي بولسا دەپ ارمان ەتەمىن. سەنىڭ دە اتاقتى تاريحشىنىڭ ءبىرى بولعىڭ كەلمەي مە؟ وسىنىڭ ءبارى تولعاعى جەتكەندە تۋاتىن سىرلار ەمەس پە؟
ءجاميلا. ارينە، ءبىراق «اقىن بولماۋ ەركىڭدە، ازامات بولۋ بورىشىڭ» دەمەي مە نەكراسوۆ؟
ساپار (قۇشاقتاپ). اينالايىن اقىلىڭنان. (ءسوزدى بۇرىپ.) مىنا گۇلدەردى قاراشى؟! جىل سايىن جاسارادى. تالاي جۇرەكتىڭ سىرىنا كۋا بولىپ قايتا قۋارادى. ادام ءومىرى دە نەگە وسىلاي جاڭارىپ تۇرمايدى ەكەن؟ ەسىڭدە مە، كومسومول جينالىسىنان شىعىپ كەلە جاتقاندا، سىرىمدى العاش وسى جەردە ايتىپ ەدىم-اۋ! وعان دا ءبىر جىل ءوتتى. بۇلار قايتا گۇلدەدى. «تانيمىز سەندەردى، قۇتتى بولسىن تويلارىڭ!» دەپ تۇرعانداي.
ءجاميلا. ول كۇندى مەن ۇمىتپايمىن. ءتورت اۋىز ءسوز ايتىپ توقسان كۇرسىنگەنىڭ ءالى ەسىمدە. «سۇيەم» دەگەندە داۋسىڭ دىرىلدەپ، بەرەكەڭ قاشىپ ەدى. ءقازىر سەنىڭ «سۇيەم» دەگەنىڭ «ءسالاماتسىز با» دەگەندەي وڭاي تارتىپ بارادى.
ساپار. ال سەن شە؟ تانىسقالى «ساپار، سەنى سۇيەمىن» دەپ ءبىر ايتتىڭ با؟ ەندى ەكى كۇننەن كەيىن تويىمىز بولادى.
ءجاميلا. توي كۇنى ايتام. سۇيەمىن ساپارىمدى دەيمىن.
ەرەكشە كيىنگەن ارىستان شىعادى.
ارىستان (ساپارعا). ۋادەلەسكەن سوڭ كۇتۋ كەرەك قوي. مەن كەلسەم، سەن دە جوق، قىز دا جوق. (ساپارعا ۇندەمە دەگەندەي يشارات بىلدىرەدى. ءجاميلاعا قاراپ.) پاردون ماحاببات. (كۇرسىنە قاباعىن تىجىرىپ.) تىڭداڭدار ماحاببات دەگەن نە؟ ەح، ەميليا، ەميليا! موسكۆادا ءبىر يسپان قىزىمەن تانىستىم. كەۋدە كەپتەر يىق!.. كوز بەن كىرپىك! ءمارمار مويىن! اياق، قول... عاجايىپ! قىسقاشا ايتقاندا ونىڭ سىمباتىن سالۋعا رەمبراندتىڭ دا شاماسى كەلمەيدى! جالپى ەرتەگىدە بولماعان دۇنيە! ۆالس، فوكستروت — كوز تۇنادى. ەميليامەن ءبىر بيلەۋ ماڭگى-باقي باقىت، ءلاززات! ا روكينرولل: (بيلەيدى.)
ساپار. ءوزىڭ بىرگە بيلەدىڭ بە؟
ارىستان. تالاي رەت!
ءجاميلا. ەندەشە ماڭگى:باقي باقىتتى ەمەسسىز بە؟
ارىستان. اڭگىمە ماحابباتتا!.. مەن سەندەرگە شىنىن ايتسام. ەميليا بيلەگەندە ۋلانوۆانىڭ ءدال ءوزى دەپ قالاسىڭ.
ءجاميلا. ەميليا ءقازىر ۇلكەن تەاتردا ما؟
ارىستان. جوق... كونسەرۆنىي زاۆودتا تەحنولوگ، كۇيسۋگە تيگەن، بالاسى بار. قويشى، قولدان كەتكەن سوڭ ءبارىبىر. (ەكى-ۇش قىز وتەدى.) پاردون! بيكەش! قىز... (جۇگىرە باسىپ كەتەدى. ساپار مەن ءجاميلا ونى مازاق ەتىپ كۇلىسەدى.)
ساپار. سۇيەم ساپارىمدى دەدىڭ بە؟ بۇل ءسوزدى دە ەستيتىن كۇن بار ەكەن عوي! ەندى مەن باقىتتىمىن. ءوز اۋزىڭنان، ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم. بۇدان بىلاي قاتال تاعدىر دوزاعىن ارناي بەرسىن ماعان. كىرپىك قاقپاي قارسى الامىن.
ءجاميلا (ەركەلەپ). ساپاش، دوزاقتى اڭساماي تۇرا تۇر.
ساپاp. ءاردايىم ويىمىزدىڭ وسىلاي توعىسىپ جاتقانىنا قۋانام. جار ءسۇيۋ، ۇلگىلى سەميا بولۋ دا باقىت قاقپاسىنا اپاراتىن داڭعىل جول. وتكەن ومىرىمىزدە، كەلەشەگىمىزدە دە بۇرىلىستار، قاتەلەسۋلەر بولۋى مۇمكىن. سول شاقتا كەشىرىمدى بول، ءارى اقىلشى بولعايسىڭ، ءجاميلا.
ءجاميلا. ونسىز ءومىر بولا ما؟.. ءبىرىمىزدىڭ قاتەمىزدى ءبىرىمىز جوندەپ، اقىلداسىپ وتىرماساق، ىنتىماق قايدا؟
ساپار. اح، ءجاميلا! بۇدان بىلايعى ءومىرىمدى ساعان ارناعان اداممىن. سەنسىز وتكەن ۋاقىتتارىمنىڭ دا بار جەلىمىن كەيىن الدىڭا تارتام. ءومىر قيىن عوي، ءجاميلا!.. سوندا اعات باسقان قادامدارىم بولۋى مۇمكىن. قورعاۋشىم دا، كەشىرىم ەتەتىن تورەشىم دە ءوزىڭ بولارسىڭ.
ءجاميلا (سەزىكتەنىپ). نەمەنە؟ قىلمىستى ادامشا قيىلا قالعانىڭ؟ ادام ولتىرگەندەي سونشا تاۋسىلعانىڭا جول بولسىن!
ساپار. ادام تۇگىل، تىشقان مۇرنىن قاناتىپ كورگەنىم جوق. بار تىلەگىم — قاتەم بولسا كەشىر، كەشىرەم دەشى!
ءجاميلا. جارايدى، سولاي-اق بولسىن، وندا نە تۇر؟
ساپار (ايمالاپ). راقمەت، ءجاميلاش! بۇگىننەن باستاپ سەنىڭ قولىڭا تاعدىرىمدى بەردىم. اقىل-ويىم دا، ارمان-تىلەگىم دە سەندى ۋادە مە؟.. (ءجاميلا ءۇنسىز، باسىن يزەيدى. ساپار لەپىرىپ.) تاۋعا ايدا، تاسقا سال، قاجىمايمىن. سەن ءۇشىن بارىنە دە بارامىن. سەنىڭ ماحابباتىڭدى جانىما قۋات، ەڭبەگىمە ءنار، قيالىما قانات، تىرشىلىگىمە تىرەك دەپ سانايمىن. سەنسىز جەردە جاندا دارمەن، ەڭبەكتە بەرەكە، قيالدا قازىنا، تىرشىلىكتە ءمان بار دەپ ويلاما. بار ايتارىم وسى.
ءجاميلا (ويلانىپ). ساپاشا! ادال جۇرەگىڭمەن اقتارىلا ايتىپ وتىرعانىڭا سەنەم. مەن دە ءوز سىرىمدى ايتايىنشى. قالتقىسى بولماسىن. سەنى سونداي جاقسى كورەمىن. ءبىراق كەيدە بەيتانىس ادام سياقتى كورىنەسىڭ. بارلىق كوڭىل تۇكپىرىڭدى كورە المايتىن سياقتىمىن. ءبىر ءتۇرلى ءارى جاقىن، ءارى جات...
ساپار. ءجاميلاش...
ءجاميلا (ساپاردى قۇشاقتاپ اۋزىن باسىپ). جوق... جوق... ساپار، رەنجىمە، مەن قايداعى جوقتى ايتىپ تۇرمىن. ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي. جۇرەگىم لۇپىلدەپ الىپ بارادى. قايداعى ءبىر ويلار كەلەدى. ايتشى، ماعان رەنجىمەيسىڭ عوي...
ساپار. رەنجىمەيمىن، ءجاميلاش. (قۇشاقتاپ سۇيەدى.) ال ەندى سەن بارا بەر. مەن ۇيگە تەلەگرامما بەرىپ كەلەيىن. ولار دا قۋانسىن.
ءجاميلا. سۇڭعاتتىڭ ۇيىندە كەزدەسەرمىز. (كەتە بەرەدى.) كوپ كەشىكپە.
ساپار. جارايدى. (ءجاميلا كەتەدى. ساپار باسىن ۇستاپ شايعا وتىرادى. ازدان سوڭ قوينىنان حاتتى الىپ اشىپ جاتىپ.) ە، ساپار دوس!.. ۇلكەن سىن ۇستىندە تۇرسىڭ، مىقتى بول! نە جازدى ەكەن بۇلار! (حاتتى وقيدى.) «ارداقتى جاننان ارتىق كورۋشى بالامىز ساپار!..» ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ حاتتارى ىلعي وسىلاي باستالادى. «ءبىز دە قۇداي دەپ ءجۇرىپ جاتىرمىز...» سول قۇدايلارىڭنىڭ پايداسى شامالى-اۋ... «توربايتال مەرتىگىپ، جارتى ەتىن باسپاققا ايىرباستادىم...» ابدەن دۇرىس بولىپتى... «جۇمانازاردىڭ قىزى كورشى سوۆحوزداعى ءبىر تراكتوريسپەن قاشىپ كەتتى...» قاراسى باتسىن!.. «ال، بالام، كەلىننىڭ ايى جاقىندادى». (كۇرسىنىپ.) پالەسى ەندى باستالدى! سورلى باسىم ودان سايىن شىرمالا تۇسپەسە جارار ەدى؟... «سوندا قىزمەتكە قالام دەگەن ەكەنسىڭ، قارسىلىق جوق. تۇسىمدە كەزدىك تاۋىپ الىپ ءجۇرمىن، قۇداي قالاسا كەلىن ۇل تابار؟!» سول دىم تاپپاي-اق كەتسە دەپ ەدىم، امال نە؟.. «نارەستەنىڭ بۇعاناسى قاتقان سوڭ الىپ قالامىن دا، كەلىندى جانىڭا جىبەرەمىن». ءماسساعان. «ساۋ-سالەمەت بول، تىلەكتەس اكەڭ احمەت». بۇيتكەن تىلەگىڭ قۇرىسىن! (حاتتى جىرتىپ-جىرتىپ، گۇلدىڭ اراسىنا لاقتىرىپ جىبەرەدى.) قۇداي بۇيىرسا راۋشان بالاسىن جەتەكتەپ اكەسىنىڭ ۇيىنە بارار. (ويلانىپ). ەندى ءقايتتىم؟.. جوق، ساپار، ءوزىڭ مىقتى بول!.. شىنتۋايتقا كەلگەندە، سەن تۇگىل ورتان قولداي جازۋشى دا، ارتيس تە، ايتا بەرسەڭ اكادەميكتەردىڭ دە ايەلىنەن اجىراسىپ جاتقاندارى، ءتىپتى ەكى-ۇش قايتارا ۇيلەنگەندەرى دە بار. باقساق ول دا ءومىردىڭ زاڭى. ەرتەڭ اسپيرانتۋرا!.. كانديدات، دوكتور! كىم بوپ كەتەيىن دەپ كۇرمىپ، جانىم-اۋ راۋشان ەكى قابات بولماق تۇگىل ءتورت قابات بولسا دا، مەنىڭ قازىرگى رۋحاني دۇنيەمە ءنار بەرە الا ما؟ مەن ۇيلەنگەندە كولحوزدىڭ ەسەپشىسى ەدى ول، ءالى سول كۇيى. ال، ساپار شە؟ قوي... ەندىگى جەردە ساپارعا كەرەگى ءجاميلاداي وقىعان، مادەنيەتتى ادام. اكەسى دە الماتىنىڭ مىقتىسى، تىم بولماسا سول مىقتىنىڭ كومەگىمەن دە ءبىراز جەرگە بارامىن عوي. قاپ! جاپ-جاقسى باستالعان نارسە ەدى. مىنا ءبىر پالەنىڭ بەرەكەنى قاشىرىپ تۇرعانى-اي! ءبىراق ىزدەپ كەلىپ جانجال شىعاراتىن جىگەر راۋشاندا جوق. ەلدە وسكەن قىزداردىڭ وسىنداي ۇياڭ مىنەزى جاقسى-اۋ. (ويلانىپ.) مىقتى بول، ساپار! شەشۋشى ساعات تاياۋ! جۇرەگى جارىلىپ كەتسە دە تەلەگرامما بەرۋگە تۋرا كەلەدى.
كەتەدى. پاۋزا. ساحنانىڭ ەكى جاعىنان قاتيرا مەن جۇپار شىعادى.
قاتيرa. Ay، سەن قايدان ءجۇرسىڭ؟
جۇپار. مىنا بۇرىشتاعى ماگازيندە قازنانىڭ ەتىن ساتىپ جاتىر ەكەن، كەسپەگە قارا جوق! ەت شاباتىن جىلتىر قارا تانىس قوي، شيرەتسىز الدىم دا، ساعان قۇتتى بولسىن ايتايىن دەپ بۇرىلىپ ەدىم. يە، قۋانىش قايىرلى بولا بەرسىن.
قاتيرا. راقمەت! ايجاننىڭ ۇيىنەن شىنى اياقتار الۋعا بارا جاتىر ەم. كىمنەن ەستىدىڭ؟ (ەكەۋى ورىندىققا وتىرادى.)
جۇپار. ەل قۇلاعى ەلۋ، جاقسىلىق جاتا ما، دۇرىس جاساعانسىڭ، قىز جيىرمادان اسقان سوڭ، ۇيدە وتىرۋى وزىڭە دە، ءۇي ىشىنە دە اۋىر.
قاتيرا. تۋعان بالاسىن كىسى اۋىرسىنا ما؟ ايتەۋىر وزدەرى جاراسسا بولدى دا.
جۇپار. قىزدى قۇتتى جەرىنە قوندىرۋ وڭاي ەمەس، قوساعىمەن قوسا اعارسىن!
قاتيرا. ايتقانىڭ كەلسىن. ۇلكەن قىزىمداي باقىتتى بولسا، ارمانىم جوق. جولداستارىنىڭ ءبارى ماقتايدى ساپاردى. ءجاميلا دا تەڭى بولعان سوڭ ۇناتقان شىعار.
جۇپار. ويباي-اۋ، و نە دەگەنىڭ. تەڭى بولماسا جولاي ما بۇل زاماندا. ءبىز سورلى عوي باياعى، ۇيىنە كەلگەنشe كۇيەۋىمىزدىڭ ءجۇزىن انىقتاپ تا كورگەنىمىز جوق.
قاتيرا. قويشى، سەندە قاي-قايداعىنى ايتپاي!
جۇپار. وتىرىك پە، ونان دا جيىرما جىل كەش تۋماعان ەكەنبىز دە.
قاتيرا. كەش تۋعاندا قايتە قويار ەدىڭ؟
جۇپار. كوڭىل شىركىن ەمەس پە، جۇرمەس پە ەدىك وسىلارداي شالقاقتاپ.
قاتيرا. قۇداي توبەڭنەن ۇرسىن، الجيىن دەگەن ەكەنسىڭ. سەن بولماساڭ قالانىڭ وسەگىن كىم ايتادى.
جۇپار (رەنجىپ). جاقىن تارتىپ ەستىگەن-بىلگەنىمدى ايتسام، وسەك كورەسىڭ!
قاتيرا. سىرىڭ بەلگىلى عوي، جۇپار.
جۇپار. ول قۇرعىردى ءقايبىر جەتىسكەندىكتەن ايتادى دەيسىڭ. (ءسوزدى بۇرىپ.) ۇلكەن قىزىڭ ەكى قابات دەپ ەدى، بوساندى ما؟
قاتيرا. شۇكىر، ءبىر نەمەرەمىز بار.
جۇپار. جاساعان-اۋ، بار قۋانىش سەندە ەكەن عوي.
قاتيرا. قۋانىشتان ايىرماسىن، كۇلاي بوسانعان كۇنى كۇيەۋ بالام تەلەفون سوقتى. قۋانعانى داۋسىنان-اق بەلگىلى. قايتا-قايتا «اپا، اكە بولدىق» دەي بەرەدى.
جۇپار. ەندى ءقايتسىن، تۇڭعىشىنا كىم قۋانبايدى. مارقۇم ءبىزدىڭ ۇيدەگى وسى شاراپاتجان تۋعاندا: «جۇپار ۇل تاپتى» دەپ جەڭگەلەرى ءسۇيىنشى سۇرايدى عوي باياعى. سوندا ساسقانىنان اۋزىنداعى ناسىبايىن جۇتىپ جىبەرىپ، ءولىپ قالا جازداعان.
قاتيرا. ءقايتسىن، سەندەر دە كەشىگىپ كوردىڭدەر عوي بالانى.
جۇپار. ويباي-اۋ، ەستىدىڭ بە؟
قاتيرا. تاعى نەمەنە؟
جۇپار. تۇراشتىڭ بالاسى دا ماسكەۋدە عوي، ناشار وقىعان سوڭ ارىستاندى ونبەرسەتتەن شىعارادى دەپ وتىرعان. تۋىسىمدى جاماندادى دەپ رەنجىمە، ءوزى بەرەكەسىز بالا-اۋ دەيمىن شاماسى.
قاتيرا. ايتەۋىر ءبىر بالەسى بار، اشىپ ايتپايدى.
جۇپار. اتا-اناسى دا ءتاۋىر ادامدار. ءوزى دە اجەپتاۋىر جىگىت، و نەسى ەكەن؟
قاتيرا. «اتا داڭقىمەن قىز وتەدى، ماتا داڭقىمەن بەز وتەدىنىڭ» زامانى قالعان جوق پا؟ ءوز ساناسىنا بەرمەگەن سوڭ ءبارىبىر جىندى بوتا سياقتى ءومىرى وتەدى.
جۇپار. ونىڭ راس، باياعى بانكىدە ىستەيتىن جۋان قارىننىڭ بالاسى كارمەنشىك بولىپ كەتىپتى.
قاتيرا. سەنىڭ بالاڭ وقىعان، قاتارداعى ازامات. سولار سياقتى ماسىل بولسا قايتەر ەدىڭ؟ شۇكىرشىلىك ەت.
جۇپار. اتاي كورمە؟ شۇكىرشىلىك ەتكەندە قانداي؟
قاتيرا. ويباي-اۋ، سەنىمەن ءسوز بىتپەس. (كەلە جاتقان ساپاردى كورىپ.) بىلاي كەتەيى بالالار كەلە جاتىر ەكەن.
ويعا شومعان ساپار شىعادى. ساحنانىڭ ورتا شەنىنە شىعىپ وزىنە-وزى.
ساپار. حابار بەرگەنىم بەكەر بولدى ما؟ وسى اسىعىستىقتان-اق ولەتىن بولدىم. شىداي تۇرعان دا دۇرىس ەكەن-اۋ. ءبىراق بىرەۋدەن ەستىگەننەن گورى وزىمنەن تەلەگرامما بارعانى ءا دەگەننەن بەتىن قايتارىپ تاستاۋعا دۇرىس. بولار ءىس بولدى. (سايلاۋبەكتىڭ كىرگەنىن بايقاماي.) مىقتى بول، ساپار، مىقتى بول.
سايلاۋبەك. مولودەس! (ساپار سەلك ەتە قالادى.) تس... تس... سەن زاگوۆور دايىنداپ وتىرعاننان ساۋمىسىڭ؟
ساپار (ابىرجىپ). قايداعىنى ايتپا، ءبىر نارسە سەزىپ پە ەدىڭ؟
سايلاۋبەك. تس... تس... باۋىرىم... مەن سەزسەم، الدىمەن ءوزىم ايتامىن عوي، مىقتى بول، ساپار، مىقتى بول دەگەنىڭدى تەگىن دەي الماي وتىرمىن.
ساپار. سەميا قۇرۋ وڭاي ما، دوستىم؟..
سايلاۋبەك. ءيا، سول ما ەدى. ۇيلەنۋ دەگەن سونشا ءقاۋىپتى بولسا، بىزگە دە ايتىپ قويسايشى، جولامايىق پالەگە!
ساپار. ءقاۋىپتى ەمەس، جاۋاپتى قادام.
سايلاۋبەك. تس... تس.، ەشكىمگە ايتپا، مەن جالپى جاۋاپكەرشىلىك دەگەننەن ات-تونىن الا قاشاتىن اداممىن. ال سەنىڭ مىنا ابىرجۋىڭا قاراعاندا، ۇيلەنۋ دەگەنىڭ وسال دۇنيە بولمادى. ءوز باسىمىزعا مۇنداي كۇي تۇسسە، جىندانىپ كەتەتىن شىعارمىز. اۋلاق جۇرەيىن، اۋلاق!..
ساپار. تابيعات زاڭى، بۇل قۇرىققا ىلىنبەي كەتپەيسىڭ.
سايلاۋبەك. تس... تس. ءويتىپ جۇرەگىمدى ۇشىرما. جۇبان دەگەن اعامىز تابيعات زاڭىنىڭ تۇمسىعىنا ءبىر تەۋىپ، قىرىق بەسكە كەلگەنشە ۇيلەنبەي ءجۇر. ەندى ءۇي بولۋى... ءاي بىلمەيمىن-اۋ...
ساپار (ورنىنان تۇرىپ). جارايدى، ەرىك وزىڭدە، تويعا كەلەسىڭ بە؟
سايلاۋبەك. ا كاك جە، پوزدراۆيتەلنىي تەلەگرامما دا الارسىڭ.
ساپار. راقمەت! (كەتە بەرەدى.)
سايلاۋبەك. تس... تس...ستوپ! تويىڭنىڭ قارساڭىندا سفوتوگرافيروۆات ەتۋگە رۇقسات ەت! (جالما-جان اپپاراتىن ىڭعايلاي باستايدى. ساپار گالستۋگىن جوندەپ، بايسالدى كەيىپتە تۇرا قالادى.)
ساپار. ەسكەرتكىش بولسىن!
سايلاۋبەك (كەيىن شەگىنىپ، اپپاراتىنا ءبىر قاراپ). بىلايىراق تۇر، گۇلگە تامان... تا تا ستوپ، باشپايىڭنان باسىڭا دەيىن تۇسىرەمىن، ۆسە، راقمەت!
ساپار. ساعان دا راقمەت!
سايلاۋبەك. تويىڭدى تۇسىرۋگە 3-4 كاتوك پلەنكا ارنادىم. تولىق ءبىر البوم... تارتۋىم دا سول بولار ساعان!..
ساپار. ودان ارتىق تارتۋدىڭ قاجەتى جوق. Cay بول.
(كەتەدى.)
سايلاۋبەك. جالپى باسى بار جىگىت... ءانۋار سورلى اشىق اۋىزدانىپ ءجۇرىپ ءجاميلادان ايرىلىپ قالدى. مىنا قۋ قاعىپ كەتتى. بالە ءوزى؟! ءجاميلا دا ءانۋاردى سۇيگەن جوق. ال، مەن بولسام، كورىنگەننەن سەزىكتەنىپ ستوپ-ستوپ، تاك-تاكپەن ءومىرىم وتەتىن قۋ اياق شىعارمىن. ءجاميلاداي قىز تۇگىل، ءجونى ءتۇزۋ بىرەۋگە كەزدەسسەم جارار ەدى-اۋ!
ساحنانىڭ تورىنەن قولتىعىندا كىتاپتارى بار
ءانۋار ءوتىپ بارا جاتادى.
سايلاۋبەك (ايقايلاپ). ءانۋار، بەرى كەل! (وزىنە-وزى.) سۇيگەن قىزىڭنىڭ تويى بىرەۋمەن بولعالى جاتقاندا، ءقايبىر وڭىپ ءجۇر دەيسىڭ.
ءانۋار (سالەمدەسىپ). تاعى دا ەتيۋد تۇسىرەيىن دەپ ءجۇرسىڭ بە؟
سايلاۋبەك. باسقا نە كاسىپ بار مەندە؟
ءانۋار. وقۋعا كەتەتىن بولدىڭ با؟
سايلاۋبەك. دوكۋمەنتتەرىمدى وپەراتورلار دايارلايتىن فاكۋلتەتىنە جىبەردىم، ءالى حابار جوق. (سىر تارتقىسى كەلىپ.) ناستروەنيە قالاي؟
ءانۋار. قالاي بولۋشى ەدى، جاقسى.
سايلاۋبەك. ءجاميلا تويىنا شاقىردى ما؟
ءانۋار (ويلانىپ). جوق... شاقىرماسا دا بارام، وتىرام. جاقسى تىلەك ايتام ساپارعا، ارينە بارعانىمدى ىشتەي ۇناتپايدى. امالىم قانشا، ءجاميلانىڭ ساپارعا شىعايىن دەپ جاتقانىن مەن دە ۇناتپايمىن.
سايلاۋبەك. ءبارى وزىڭنەن، قانداي تاماشا قىز ەدى، ايرىلىپ قالدىڭ.
ءانۋار. سەن دە تاماشا جىگىتسىڭ، ايرىلىپ قالدىڭ دەگەن ءسوز بولا ما ەكەن! ادامنىڭ سەزىمىن بايلاپ ۇستايتىن قۇدىرەتىڭ بولسا، كومەكتەسە عوي ماعان!..
سايلاۋبەك. ونداي كۇش بولسا، الدىمەن ءوزىمدى جارىلقار ەدىم عوي. تانىسقان كۇننىڭ ەرتەڭىنە قىزدار تانىماي كەتەدى.
ءانۋار. جەنپي-دىڭ ءبىر قىزى ءوزىمدى جاقسى كورەدى دەپ ءجۇر ەدىڭ عوي؟
سايلاۋبەك. تس... تس... ايتا كورمە ەشكىمگە! ول قىز اشەيىن مازاقتاپ ءجۇر ەكەن. ءبىر كۇنى ساباقتان شىعۋىن كۇتىپ تۇرىپ، ترامۆايعا دەيىن شىعارىپ سالىپ كەلە جاتقانىمدا: «ءسىزدى سۇيەمىن، بىلاي نەتىپ قوسىلۋعا بولماس پا ەكەن» دەدىم. ول: «راقمەت، قاينىم، مەنىڭ ءتورتىنشى كلاستا وقيتىن قىزىم، پروكۋراتۋرادا ىستەيتىن كۇيەۋىم بار» دەپ قاراپ تۇر. زارەم ءزار تۇبىنە كەتتى. «حوش بولىڭىز، قارىنداس، كۇيەۋىڭىزگە ايتا كورمەڭىز» دەگەنىمدە، سىلق-سىلق كۇلىپ قالا بەردى.
ءانۋار (كۇلىپ). قاتىرعان ەكەن!... بارىنەن دە ءتورتىنشى كلاستا وقيتىن بالاسى بار ايەلدى «قارىنداس» دەگەنىڭ ۇنايدى ماعان.
سايلاۋبەك. تس... تس... ايتا كورمە ەشكىمگە! قورقىنىشتا اۋزىما نە تۇسكەنىن بىلمەيمىن، كەيىن ءوزىم دە ۇيالدىم... جانە كۇيەۋى پروكۋراتۋرادا ىستەيدى دەگەن نە سۇمدىق!.. دوستىق رەتىندە ايتىپ قويايىن، وندايلاردان اۋلاق ءجۇرۋ كەرەك.
قولىنداعى تور قالتادا تاماق سالعان كاستريۋلكا، ءبىر قولىندا فارفوردان جاسالعان مىسىقتىڭ بەينەسى، شاشىن اشەكەيلەپ، سوڭعى مودامەن كيىنگەن، شامادان تىس بويانعان مارفۋعا كىرەدى.
مارفۋعا. پريۆەت زنامەنيتومۋ يستوريكۋ ي فوتوگرافۋ!
سايلاۋبەك. سالەم، نوسيتەلنيسە پەرەدوۆوي كۋلتۋرى!
ءانۋار (كەكەتىپ). قازاقستاندا مودالى كيىمدەردىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەسەيشى!
مارفۋعا (تۇسىنبەي). سپاسيبو، حوت سەندەر پريزناەتە مەنىڭ كۋلتۋرنىي ادام ەكەنىمدى. ال، بايىم «وسى ناريادىڭدى ۇناتپايمىن» دەيدى (زاتتارىن ورىندىققا قويىپ). وح، شارشالعاندىم.
ءانۋار (كەكەتىپ). ۇناتپاسا، نەگە ۇناتپايسىڭ دەپ سۇرامايسىڭ با؟
مارفۋعا. ايتادى نە، مەن دەپ ايتادى، مۇنداي ودەجدالاردى سەنەن باسقا ەشكىمنەن كورمەگەن دەپ ايتادى.
سايلاۋبەك (كەكەتىپ). شارشالعاندىم وتىرعاندا كوپ ايتپا دەمەيسىڭ بە؟
مارفۋعا. ۆەچنو سەندەر ماعان كۇلەسىڭدەر. پوپروبۋي قاتىن بولىپ مۇنداي كۇندە تاماق تاسۋعا.
ءانۋار. مارفۋعا، قالاي قاتىن بولامىز! ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ىسكە جۇمسايتىنىڭ نە؟
مارفۋعا. مەن ءوزىم دۋرا، زاچەم بايعا ءتيدىم.
سايلاۋبەك. سونى ايتام-اۋ!..
ءانۋار. ەركەك بوپ جۇرە بەرۋ كەرەك ەدى.
مارفۋعا. بەدا ۆ توم، ليۋبيش ي ۆسە!
سايلاۋبەك (كەكەتىپ). جۇرەگىم جاڭا ورنىنا ءتۇستى-اۋ، مارفۋعا-اي! شىنىمەن ايەل بولىپ شىقتىق پا دەپ قورقىپ كەتىپ ەدىم.
ءانۋار. مەن دە سولاي ويلاپ قالدىم.
سايلاۋبەك. ءجاميلانىڭ تويى بولايىن دەپ جاتىر. بارىپ كومەكتەسپەيسىڭ بە؟
ءانۋار. مارفۋعا وندايعا جوق شىعار.
مارفۋعا. نەت، بارام، ەششە ۋسپەيۋ.
ءانۋار (مارفۋعاعا). جۇرە عوي، سەنى تروللەيبۋسقا مىنگىزىپ جىبەرەيىن. ءوزىم ەمتيحان تاپسىرۋعا بارام.
مارفۋعا (زاتتارىن الىپ جاتىپ.) مولودەس، ۆوت دجەنتەلمەن.
ءانۋار ونىڭ قولىنداعىسىن ءوزى الادى دا، ەكەۋى دە شىعىپ كەتەدى.
سايلاۋبەك (وزىنە-وزى). سۇڭعاتتىڭ باسىنا قونعان داۋلەت تە از ەمەس. «مارفۋعانى تاربيەلەپ شىعارعانشا شاش اعارار» دەپ بەكەر ايتپايدى، ءقايتسىن. ماعان دا وسىنداي بىرەۋ كەزدەسىپ سورلاتپاسا جارار ەدى-اۋ! (بىرەۋگە كوزى ءتۇسىپ كەتىپ). ناعىز كەرەك ادام شىعار! كەلە جاتىر.
كەۋدەسىندە وردەن، مەدالدار، وزىنشە ءساندى كيىنگەن بەكەن كىرەدى.
سايلاۋبەكتى بايقاماي ءبىر ۇيگە تاڭدانىپ.
بەكەن. پا، پا، ءۇي بولعانىڭا، سابازدار-اي، قالاي سالعان. ءوزى نەشە قابات-اي، شىركىن، كولحوزعا وسىنداي ءبىر ءۇي سالىپ الار ما ەدى. اتتەڭ قول قىسقا-اۋ. ءتىپتى باسىنان قۇس ۇشپايدى ەكەن.
سايلاۋبەك. اسسالاۋماعالەيكۇم، اتا.
بەكەن. الەيكۇمسالەم، بالام.
سايلاۋبەك. ۋادەلەسكەندەي كەلۋىڭىزدى قاراشى! گازەتكە سۋرەتىڭىزدى ءتۇسىرىپ الۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى!
بەكەن. تاڭ اتپاي بىر-ەكەۋى كەلىپ ءتۇسىرىپ الىپ ەدى، قايتە بەرەسىڭدەر، شىراقتارىم-اۋ؟
سايلاۋبەك. قاجەت، اقساقال، قاجەت. مەن باسقا گازەتتەنمىن.
بەكەن. وسى الماتىعا كەلسە قولدان قولعا تيمەيمىز. ءبىر عاجاپ!
سايلاۋبەك. ەڭبەك ادامدارى قايدا بولسا دا قۇرمەتتى. (بەكەندى ورىندىقتان بىلايىراق الىپ كەلىپ.) وسىلاي تۇرىڭىز. (كەيىن شەگىنىپ اپپاراتىنا ءبىر قاراپ.) نەمنوجكو ليەۆەە! (بەكەن تۇسىنبەي وڭعا قاراي جىلجيدى.) جو، جوق، سولعا تامان، سولعا تامان! ستوپ!
بەكەن. ستوبىڭ قالاي، تۇر دەگەنىڭ بە، جانىم-اۋ؟ (قوزعالاقتاي بەرەدى).
سايلاۋبەك. ۆوت، ۆوت، سولاي! (تۇسىرەدى. بلوكنوتىن الىپ.) اتىڭىز؟ فاميلياڭىز؟
بەكەن. اتىم بەكەن، فاميليام — بايبولوۆ.
سايلاۋبەك (جازىپ جاتىپ). مەنىڭ ءبىر جولداسىمنىڭ دا فاميلياسى بايبولوۆ ەدى!
بەكەن. ءجۇز ساۋلىقتان ءدۇز جيىرما بەس قوزى الدىم، جامبىل وبلىسىنان.
سايلاۋبەك (جازىپ جاتىپ). ول دا جامبىل وبلىسىنان.
بەكەن. اتى ساپار ەمەس پە؟ ۋنيۆەرسيتەتتە وقي ما؟
سايلاۋبەك. ءدال ءوزى.
بەكەن. بيىل بىتىرە مە؟
سايلاۋبەك. تاك توچنو.
بەكەن. توچنو بولعاندا ءوزى جازۋشى ما؟
سايلاۋبەك. ازداپ جازاتىنى بار.
بەكەن. ەندەشە، ول مەنىڭ ءىنىم، ۇلكەن اعايدان تۋعان بالا.
سايلاۋبەك. ۆوت زدوروۆو! اعايىن بولىپ شىقتىڭىز عوي.
بەكەن. البەتتە، ساپارجاننىڭ جولداسى ەكەنسىز، حوش دەڭىز. مىنا سۋرەتىڭنىڭ بىرەۋىن بەرسەڭ، قالاي بولادى، كەمپىرىمە الا كەتەيىن. اتىڭ كىم ەدى، بالام؟
سايلاۋبەك. اتىم سايلاۋبە بىرەۋ ەمەس، ەكەۋىن جاساپ بەرەيىن، اتا!
بەكەن. مىڭ بول، شىراعىم. تيىن-تەبەنىمىز جەتكىلىكتى، ۇيالما، ونىڭ دا شاماسىن ايتىپ قوي.
سايلاۋبەك. اقساقال، مەن سىزگە تەگىن بەرەمىن.
بەكەن. و، مىڭ بول، مىڭ بولعىر! وزىمە كەزدەسە الماساڭ، ساپارجانعا بەر، ەرتەڭ بارىپ الارمىن ءوزىم. (ءتوس قالتاسىنا ساعاتىن الىپ.) ويباي-اۋ، الگى جينالىستان كەشىگىپ قالارمىن. Cay بول، شىراعىم. (جەدەل باسىپ كەتە بەرەدى.)
سايلاۋبەك (وزىنە). ءىنىسىنىڭ تويىن بىلە مە ەكەن؟ (بەكەننىڭ ىزىنشە جۇرە بەرىپ.) اقساقال، بۇگىن...
بەكەن. ايتپاقشى، ساپارجاننان ءسۇيىنشى سۇرا، مەن شىعاتىن كۇنى ساپارجاننىڭ ۇيىندەگى كەلىن ۇل تاپتى!
(اسىعىس كەتىپ قالادى.)
سايلاۋبەك (كىلت توقتاپ). مەن، مەن نە ەستىدىم؟.. نە دەيدى، ساپاردىڭ قاتىنى ۇل تاپتى دەدى مە؟
شىمىلدىق
ەكىنشى سۋرەت.
احمەتتىڭ ءۇيى. ءۇي جاساۋى مادەنيەتتى. ستول ءۇستى جاساۋلى.
شىلدەحانا. بالا كوتەرگەن راۋشان تەرەڭ ويدا.
راۋشان (وزىنە-وزى). بۇل قالاي؟ ساپاردىڭ سوڭعى حاتتارىندا سالقىندىق سەزىلەدى. تۇسىنبەيمىن. مۇمكىن ول... جوق، جوق، سەنبەيمىن. (سەرگىپ.) وقۋ دا وڭاي ەمەس، الدەنەگە رەنجىپ ءجۇر مە ەكەن، كىم ءبىلسىن. (بالاسىنا مەيىرلەنە قاراپ.) پاپاسىنىڭ بالاسى دا جىلاي ما ەكەن؟ اكەڭ وقۋ بىتىرەمىن دەپ جانتالاسىپ جۇرگەندە، سەن ۇيالماي جىلايسىڭ، ءا؟ اكەڭنىڭ ويىندا بۇرىن تەك مەن بولسام، ەندى سەن قوسىلدىڭ، وعان كىنا جوق. ءبىر ايدان كەيىن كەلەدى. تانىساسىڭ ەكەۋىڭ. الماتىعا بارامىز. سەن دە سوندا وقيسىڭ. الدە ينجەنەر، الدە اگرونوم بولاسىڭ عوي شاماسى. كىم بولاسىڭ، ايتشى.
ىشكى ۇيدەن بارشاگۇل شىعادى.
ينجەنەر دەيسىڭ بە، وندا ءوزىڭ ءبىل.
بارشاگۇل. جاراتقان-اۋ، نە دەپ ءجۇرسىڭ، كەلىن-اۋ، ۇيىقتادى ما؟
راۋشان. ينجەنەر بولام دەپ نەمەرەڭىز ۇيىقتايتىن ەمەس، اپا.
بارشاگۇل (جاقىنداپ، بالانىڭ بەتىن اشىپ). و، كوزىڭنەن اينالايىن جىلتىراعان. دەنى ساۋ بولسا، مەنىڭ جانىم ينجەنەرىڭدى ايتاسىڭ، قۇداي قالاسا ميليسيا دا بولىپ كەتەدى.
راۋشان (كۇلىپ). ءاي، اپا-اي، سوندا ينجەنەردەن ميليسيا مىقتى بولعانى ما؟
بارشاگۇل. و نە دەگەنىڭ، جانىم-اۋ! باياعىدا كىرە تارتىپ ءجۇرىپ راحىمجان ءبىر كۇندە ميليسيا بولىپ شىعا كەلدى دە، وسى وتىرعان ەلدى تۇگەل بيلەدى. قۇداي بەرەيىن دەسە، قيىن ەمەس.
راۋشان (كۇلىپ). سولاي-اق بولسىن، ەندى ۇيىقتايدى، اپارىپ جاتقىزايىن.
كەتەدى. قولىندا زاتتارى بار احمەت كىرەدى.
احمەت. كەمپىر، تاماعىڭ جاقىندادى ما؟
بارشاگۇل. ءبارى بولدى. ال سەن بار عوي، شالىم، الدىڭعى جىلداعىداي جۇرت قاۋقاۋلاعانعا شىداماي تاعى اراق ءىشىپ، ماسقارا بولىپ جۇرمە.
احمەت. نەمەنە، ىشەم بۇگىن.
بارشاگۇل. ايتتىم عوي، ءوستىپ قۇداي ۇرادى سەنى.
احمەت. باياعىدان بەرى ۇرسا كوزى كورمەي ءجۇر مە، ىشەم دەگەن سوڭ ىشەم.
بارشاگۇل. قوي دەيمىن ەندى وزەۋرەمەي، ءىشىپ تىنىش وتىرساڭ، ءبىر ءسارى، ولەڭ ايتام دەپ كۇلكى بولاتىنىڭ بار.
احمەت. ىشەمىن. ولەڭ دە ايتامىن، بيلەيمىن. ال نە قىلاسىڭ؟
بارشاگۇل. و، كارى تۇيە، انا ساقالدى قايتەسىڭ؟
احمەت. ساقال كەرەك بولسا ساعان بەرەم. و نەسى-اي، ابىلايدىڭ، اسىندا شاپپاعاندا، اتاڭنىڭ باسىندا شاباسىڭ با» دەگەن ەكەن بىرەۋ. جالعىزىمنان نەمەرە كورىپ وتىرعاندا ىشپەگەندە، قايدا ىشەمىن؟ اكەڭدى تانىتىپ قىزىل اراقتان ساعان دا ىشكىزەم.
بارشاگۇل. ءسويتىپ ەلىرىپ كەتەتىنىڭ بار سەنىڭ. وزىڭمەن ءوزىڭ بول، مەنەن اۋلاق.
احمەت (كۇلىپ). كەمپىر كوندى دەگەن وسى.
الەكسەي كىرەدى.
الەكسەي. ۋا، تۋما قايىرلى بولسىن، اقساقال. (قولىنداعىسىن بارشاگۇلگە بەرىپ، احمەتتىڭ قولىن الادى.)
احمەت. ايتقانىڭ كەلسىن، قىرما ساقال.
بارشاگۇل. ايتسىن، شىراعىم، قۋانىش ورتاق.
الەكسەي (بارشاگۇلگە). ءسابيدىڭ دەنساۋلىعى قالاي، شەشە؟
بارشاگۇل. شۇكىر اللاعا. بوسانعان راحات ەكەن جارىقتىق. ءبىر جەتىنىڭ ىشىندە اپ-ادەمى بالا بولىپ قالىپتى. قۇدانىڭ قۇدىرەتىمەن قول، اياعى، يەگى ساپارجاننان اينىمايدى. مۇرىن جاعى كەلىنگە تارتىپ كەتىپتى.
احمەت. ساپارجاننىڭ مۇرنى ساعان ۇقساسا دا ەشكىمنەن كەم بوپ جۇرگەن جوق.
بارشاگۇل. مەنى قاعىتۋدان باسقا كاسىبىڭ بولماسىن.
الەكسەي. ساپار ۇلدى بولعانىن ەستىدى مە؟
احمەت. كەلىن بوسانعان كۇنى بەكەن الماتىعا ساۋەشەنياعا كەتكەن عوي، سودان الدەقاشان ەستىگەن شىعار. ءبىراق ءقازىر ىعزام بەرىپ ءجۇر، كەلە الماس.
بارشاگۇل. ءبىر كەرەمەتى كەلىن بوسانعان كۇننەن باستاپ، الەكسەي-ay، الدىن جۇرت بەرمەدى. «بالانىڭ دەنساۋلىعى قالاي»، «راۋشاننىڭ ءحالى قالاي؟» دەپ كەلمەگەن بىردە-بىر كولحوزشى جوق. ەڭ ار جاعى جەكە باتىر ايدايتىن ميكايلا دا ايەلىمەن «راۋشان كاك چوستيت، بالا كاك چوستيت» دەپ ەكى رەت كەلىپ كەتتى. كەلىنىمنىڭ جۇرتقا ءقادىرلى ەكەنىن سوندا ءبىلدىم.
الەكسەي. وندا ءسوز بار ما، شەشە.
احمەت (ماڭىزدانا). ال، الەكسەي شىراعىم، ءبىر اتانىڭ ۇلى ەدىڭ، مىنا نەمەرەڭنىڭ اتىن بۇگىن ءوزىڭ قوي. تۋماساق تا تۋعانداي بولىپ كەتتىڭ، ەندى ويلانا بەر.
الەكسەي. سەنىم بىلدىرگەنىڭىزگە راحمەت، اقساقال. ءبىراق، قويعان اتىم ۇناماي قالىپ جۇرسە.
احمەت. ۇنامايتىن نەسى بار. قازاق يتباي، كوتىبار اتانىپ تا كۇن كورگەن.
الەكسەي. يتبايەۆ، سيىربايەۆ دەگەندەر بىزدە دە بولعان.
احمەت. ەندەشە سول اتتا نە تۇر. دەنى ساۋ، باقىتتى، ءومىرى ۇزاق ادام بولسا بولدى دا.
تاپال كىرەدى.
تاپال. اسسالاۋماليكۇم، اقساقال، باۋى بەرىك بولسىن نەمەرەڭىزدىڭ. سالامات پا، الەكسەي. (ەكەۋىمەن دە قول الىسادى.)
الەكسەي. اقساقال، تىڭ بيدايىن جيناۋداعى ەڭبەگى ءۇشىن تاپالدى ەڭبەك ەرىنە ۇسىنىپ وتىرمىز.
احمەت. و، اينالىپ كەتەيىن. قايىرلى بولسىن، تويدىڭ ۇلكەنى سەندە ەكەن عوي.
تاپال. قايدام، قيراتقان ەش نارسەم جوق سياقتى، جۇرتپەن بىردەي ەڭبەك ەتكەنىم بولماسا.
احمەت. دۇرىس، بالام! يگىلىگىمەن بەرسىن. ءبىراق التىن جۇلدىز العان سوڭ، دۇكەنباي سياقتى اراقتى ءىشىپ الىپ، كورىنگەنگە اقىل ايتىپ جاعالاسۋدان ساق بول.
راۋشان كىرەدى.
راۋشان. اتا، قوناقتارىڭىزدى باقشاعا اپارمايسىز با؟
احمەت. ويباي-اۋ، ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى، بالالار، كانە، جۇرىڭدەر، بالالار.
تاپال. ءوزىڭىز دە ءجۇرىڭىز، راۋشان.
راۋشان. بارا بەرىڭىزدەر. مەن شامالىدان كەيىن. احمەت، الەكسەي، تاپال كەتەدى. ازدان سون، احمەت قايتىپ شىعادى.
احمەت. ساپارجاننان ءالى دەلەگرامم كەلمەدى، ءا؟
بارشاگۇل. دەلەگرامم تۇگىل، حات تا كەلەتىن ۋاقىت بولدى عوي. (راۋشانعا جاقىنداپ.) پوچتا قىزدى كورە المادىم بۇگىن. حات-پات بولسا سوعادى عوي ءالى. رەنجىمەشى، جانىم.
راۋشان (جايدارىلانا). نەگە رەنجيىن، اپا، ءقازىر ەمتيحان ۋاقىتى. قولى تيمەي جۇرگەن شىعار.
بورانگۇل باستاعان ءبىر توپ قىز-كەلىنشە جاستار كەلەدى.
امانداسۋ، قۇتتى بولسىن سوزدەر ايتۋ.
بورانگۇل. ەكى رەت باردىم بولنيساعا، انا بەت-بيعىڭ كىرگىزبەدى. ۇل تاپتى دەگەندە ءوزىم تاپقانداي قۋاندىم. كەلشى بەرى. (قۇشاقتايدى.) وسى اق كوڭىلدىگىمنەن ولەتىن بولدىم. ەكى كۇن جۇمىسقا شىقپادىڭ دەپ بىلتىر ەڭبەگىمدى كەمىتكەندە دە رەنجىگەن جوقپىن. پراۆلەنيەگە دە اپاردىڭ. نەشەۋا، بوراگۇل، ءتىرى بولسا تالاي ەڭبەككۇن تابادى.
راۋشان (كۇلىپ). رەنجىگەنىن، راس، ونىڭ نەسىن جاسىراسىڭ. مەنىڭ ءادىل ەكەنىمدى ءوزىڭ بىلەسىن، عوي.
بورانگۇل. ول ادىلدىك ەمەس، قاتالدىق. ەندى انا بولدىڭ، مىنەزىڭ جۇمساراتىن شىعار، سولاي ەمەس پە، شەشەي؟
بارشاگۇل. كەلىنجان-اۋ، ءۇش بالا تاپقان سەنىڭ مىنەزىڭ ءالى باياعى قالپىندا، ءبىر بالا تاپقان راۋشانعا نە سىن بار.
بورانگۇل. ويباي-اۋ، شەشە-اۋ، ۇشەۋى دە قىز عوي.
ءبارى ۇيگە كىرەدى.
احمەت. ال، جىگىتتەر، ىدىستارىڭا قۇيىپ الىڭدار! قىمىز ىشەتىندەرىڭ بەرى شىعىڭدار. جاسىراتىنى جوق، ءوزىم الەكسەيمەن سوعىستىرىپ اراققا باسام. ونىڭ مىناداي سەبەبى بار. مىنا دۇنيەگە كەلگەن نەمەرەمنىڭ اتىن، ۇلكەن اتانىڭ ۇلى — الەكسەي قويسىن دەپ وتىرمىن. قارسىلىقتارىڭ جوق قوي.
ءبارى. جوق، جوق، ابدەن دۇرىس.
تاپال. الەكسەي، مىقتى بول، كانە سويلە.
الەكسەي. مىقتى بولعاندا ءوزى بىلاي. ەڭ الدىمەن، ماعان وسىنشا سەنىم ءبىلدىرىپ، قۇرمەت كورسەتكەنى ءۇشىن اقساقالعا، ۇلكەن شەشەيگە بار جانىممەن راحمەت ايتامىن. ەكىنشىدەن، قازاق حالقى بالاعا ات قويعاندا ومىردە بولىپ جاتقان ۇلكەن ءبىر وقيعاعا بايلانىستىرادى ەكەن. ءقازىر رەسپۋبليكامىزدىڭ تىڭ كوتەرىپ، وتكەن جىلى ميلليارد پۇت استىق بەرىپ، دۇنيە ءجۇزىن تاڭداندىردى.
بارشاگۇل. وندا ميللياردبەك قويساق قايتەدى؟
الەكسەي. وسىنداي ۇلكەن وقيعانىڭ تۇسىندا راۋشان بىزگە ءبىر زامانداس اكەلدى. سوندىقتان زامانداسىمىزدىڭ اتى تىڭبەرگەن بولسا دەيمىن.
ءبارى. ۋرا، تاماشا! تىڭبەرگەن ءۇشىن!
احمەت. راحمەت، جانىم، ويىمنان شىقتىڭ.
الەكسەي. ال ەندەشە، سول تىڭبەرگەننىڭ ءومىرى باقىتتى بولۋى ءۇشىن تارتىپ جىبەرەيىك. (ءبارى سوعىستىرىپ ىشەدى).
تاپال. راديونى قويىپ جىبەرشى. تىڭبەرگەننىڭ قۇرمەتىنە قانداي ءان بەرىلىپ جاتىر ەكەن. (تاپال راديونى بۇراپ قويادى.)
ديكتور... دەگەندەر بىزگە جات قىلىقتار. سوسياليستىك سەميا وتاننىڭ ءبىر بولەگى. ءبىزدىڭ وتان — سەميالاردان قۇرالادى. سەمياسىن ءسۇيىپ، سەميا بىرلىگىن ساقتاعان ادام، ول وتانعا دەگەن ۇلكەن ماحابباتتىڭ دا يەسى ەكەندىگىنە كۇمان جوق. (از ءۇزىلىس.)
تاپال. تىڭبەرگەنگە ايتىلعان اقىل.
الەكسەي. بۇل بارىمىزگە دە ورتاق اقىل.
ديكتور. سىزدەردىڭ تىڭداعاندارىڭىز قازاقتىڭ كيروۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ بەسىنشى كۋرس ستۋدەنتى ساپار بايبولوۆتىڭ «سەميا — وتان» دەگەن ماقالاسى. وقىعان — اۆتور.
احمەت. اينالايىن، اينالايىن، ءبىزدىڭ ساپارجان ەكەن عوي.
راۋشان (قۋانىپ). ءدال ءوزى، اتا.
بارشاگۇل. قۇداي-اۋ، دەسەيشى، انەۋگۇنى دە ءبىر نەسىن ورتاڭ بەلىنەن تىڭدادىق.
الەكسەي. مولودەس، ساپار. ال ەندى ءسابيدىڭ اناسى مەن جاڭاعى ءسوزدىڭ اۆتورى ساپاردىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن ىشەمىز. (ءبارى قۇيا باستايدى، پوچتاشى قىز جۇگىرىپ كىرەدى.) ساپاردان تەلەگرامما. (بارشاگۇل الىپ تاپالعا بەرەدى).
بارشاگۇل. وقى.
تاپال (تەلەگراممانى ءوزى وقىپ). جاڭا سەميا بىرلىگى دەپ قاقساپ جاتىر ەدى، مىناۋسى نەسى. (جۇرت اڭ-تاڭ.)
احمەت (اشۋلى). داۋىستاپ وقى دەيمىن.
تاپال (وقيدى). «بىرنەشە رەت سەزەتىندەي ەتىپ حات جازىپ ەدىم، تۇسىنبەپسىڭ. امال نە، كەشىر. مەن مۇندا ۇيلەندىم. ساپار».
احمەت. نە دەيدى مىناۋ.
كەلىنشەك. بەتىم-اۋ، نە ماسقارا.
بارشاگۇل. اللا-اۋ، ساقتاي گور. (ءبارى اڭ-تاڭ.)
راۋشان تەلەگراممانى الىپ، بەتىنە باسىپ وتىرا كەتەدى.
شىمىلدىق
ەكىنشى پەردە
ءۇشىنشى سۋرەت
سۇڭعات پەن مارفۋعا تۇراتىن بولمە. ءتۇس مەزگىلى. وڭ جاقتا جينالماعان توسەك. بولمەنىڭ ورتا شەنىندە جازۋ ستولى. قابىرعاعا شاعىن كىلەمشە تۇتىلعان. ودان جوعارى جاعىندا ۇلكەيتىلگەن مارفۋعانىڭ سۋرەتى. ەتاجەركادا كىتاپتار، وپا-دالاپ ساۋىتتارى، راديوپريەمني اينا، بوساعا جاقتا شيرما، شاعىن بۋفەت. ازدان سون سۇڭعات كىرەدى. قولتىعىنداعى كىتاپتارىن ستول ۇستىنە قويىپ، مارفۋعا جازىپ كەتكەن ءبىر جاپىراق قاعازدى داۋىستاپ وقيدى.
سۇڭعات. «يا پوشلا دوموي. سكورو ۆەرنۋس، سموتري كەتىپ قالما! سەلۋيۋ، مارو». (باسىن شايقاپ.) ە، ۇيلەنگەندە كورگەن ۇجماقتىڭ ءتۇرىن قارا؟.. ەڭ ار جاعى تاماقتى دا باسقا ۇيدەن تاسىپ ىشۋگە داعدى الدىق. اقىرى نەمەن بىتەر ەكەن؟.. (توسەكتى يەگىمەن نۇسقاپ.) مىنا پوەزيا دا جۋىردا پايدا بولا باستادى. (سىرتتان «سۇڭعات، تەلەفونعا» دەگەن ايەل داۋىسى ەستىلەدى.)
سۇڭعات كەتەدى. مارفۋعا كىرەدى. ۇيدە ەشكىمنىڭ جوق ەكەنىن
بايقاماي سويلەيدى.
مارفۋعا. وستانوۆكادان ۆسترەچات ەتۋدى دە وكونچاتەلنو ۇمىتتىڭ، جاپ ەسىكتى. (جان-جاعىنا قاراپ.) كۋدا مۋج يسچەز؟.. (ايناعا اينالا قارانىپ.) بەدنايا مارو، حۋدەەش! (سۇڭعات كىرەدى. مارفۋعا وعان دۇرسە قويا بەرەدى. ) قانداي سەن ۆسە-تاكي اشىق اۋىزسىڭ. ۇيدە ادام جوق، ون پوشەل زۆونيت، كاك ەتو ۆام نراۆيتسيا.
سۇڭعات. ءۇيدى بىرەۋ ارقالاپ كەتەدى دەيسىڭ بە؟
مارفۋعا. جاڭا كوريدوردا اۋىل ادامدارى ءجۇر. ولار مەلوچنيك كەلەدى. بىلتىر ءبىزدىڭ ۇيدە بولعان ۋساتىي كولحوز پرەدسەداتەلى كارتا ويناپ وتىرىپ، پاپامنىڭ يمەننوي رۋچكاسىن ۇرلاپ كەتتى ەمەس پە؟
سۇڭعات. پاپاڭ دا ەسەسىن جىبەرگەن جوق، بىر-ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە ەلۋ ءتورت سومىن قاعىپ الدى.
مارفۋعا. جاڭاعىلاردىڭ ءبىرى ۇيگە كىرىپ، زينادان العان «برودياگا» پلاستينكاسىن قوينىنا تىعىپ كەتكەندە، يا بى پوسموترەلا نا تەبيا.
سۇڭعات (كەكەتىپ). استاناعا ادەيى سول ءۇشىن كەلىپ پە؟
مارفۋعا. حۆاتيت، كەسىرلەنبە! (توسەكتى يەگىمەن نۇسقاپ.) انانى جيناي سالۋدى نە موگ چتو لي؟
سۇڭعات (توسەكتى جيناستىرىپ جاتىپ.) سۋ تاسىپ، توسەك جيناۋدان جاعداي جاقسارسا، وكىنىش جوق... ءبىراق بۇلاردىڭ كومەگى شامالى. ءجاميلانىڭ تويىنا اپاراتىن ەشنارسە الدىڭ با؟
مارفۋعا. مىنە پوداركا. (مىسىقتىڭ بەينەسىن كورسەتەدى.)
سۇڭعات. دەنىڭ ساۋ ما، شىراعىم-اۋ!.. «تۋىستارىڭنىڭ اكەلگەن پوداركاسى مىناۋ» دەپ، جۇرت كۇلەدى عوي. جوعالت كوزىن پالەڭنىڭ.
مارفۋعا. ۆو-پەرۆىح، تى نە ۋچي مەنيا، ۆو-ۆتورىح، ەتو وچەن وريگينالنو، پوتوم سەن بىلەسىڭ بە، ءبىزدىڭ سۆادبامىزعا سول تۋىستارىڭ نە اكەلىپ ەدى، سۇڭعات؟
سۇڭعات. ەكەۋىمىزگە ەكى كيىمدىك وترەز، ساموۆار، كىلەمشە، ساعان از با؟
مارفۋعا. پوتومۋ چتو وني شيشكي، ا سەن كىمسىڭ؟ ستۋدەنت؟ سەنىڭ تۋىسىڭ ءۇشىن پاپامنان اقشا سۇراۋىم كەرەك پە؟ ي تاك سەنى نە ليۋبيات وني.
سۇڭعات. مەنى ۇناتپايتىنىن ءوزىم دە بىلەمىن. ولاردان سۇرا دەگەن مەن دە جوق. كەشەگى ۇيدەن كەلگەن اقشا وسى تويعا ارنالعان.
مارفۋعا. يا ۋجە پولوۆينۋ يستراتيلا.
سۇڭعات. جانىم-اۋ، ەسكەرتىپ ەدىم عوي.
مارفۋعا. نۋ ي چتو جە ەسكەرتسەڭ، اتەلەدەن پلاتەمدى الۋ كەرەك پە، جوق پا؟
سۇڭعات. ارينە، الۋ كەرەك...
مارفۋعا. ۆوت ي ۆسە. (ويلانىپ.) ءقازىر بارام دا نابور «گولۋبوي لارەس»، نەت، نەت «سەرەبريستىي لاندىش» الام. كوتورىي يز نيح لۋچشە!
سۇڭعات. ول بالەلەرىڭنىڭ بىرىنە دە تۇسىنبەيمىن.
مارفۋعا. مودنىي دۋحيلار.
سۇڭعات. مەيلى، جۇرتتىڭ الدىندا ۇيالساڭ، سەن ۇيالاسىڭ.
مارفۋعا. نەگە؟
سۇڭعات. جەڭگەسى ساراڭ ەكەن دەيدى.
مارفۋعا. چتو تاكوي ساراڭ؟
سۇڭعات. مارفۋعا سكۋپايا بولىپ شىقتى دەيدى.
مارفۋعا. مەن بە سكۋپايا؟ يا ەتو نە پوزۆوليۋ.
سۇڭعات. تەك دۋحي اپارساڭ، سولاي دەۋىنە ءسوز جوق.
مارفۋعا. اح تا نا زلو ۆسەم كۋپليۋ زولوتىە چاسى، وترەز نا پلاتە.
سۇڭعات. كوپ بولىپ كەتپەي مە؟
مارفۋعا. نەت، نەت. مەن ماگازين كىرەم، پوتوم پو-وبەداەم.
سۋمكاسىن الت شىعىپ كەتەدى. شىعا بەرگەندە
ساپارمەن سوقتىعىسىپ قايتا كىرەدى.
سۇڭعات (وزىنە ءوزى). ماقتانشاعىم-اي، وسىنداي ارقاڭ بار-اۋ! (توسەكتى جيناستىرا باستايدى.)
ساپار. سالەم، دوستار.
مارفۋعا. ءجاميلا قايدا؟ ەكەۋىمىز اتەلەگە بارۋىمىز كەرەك ەدى. باستىعى پاپين ستارىي زناكومىي، ۆنە وچەرەدي وبەششال سدەلات.
ساپار. كەلۋ كەرەك.
مارفۋعا. جديتە، يا پوشلا.
كەتەدى.
ساپار (قۋلانا سۇڭعاتقا). جاڭا تۇرىپ جاتىرسىڭدار عوي مۇلدە!
سۇڭعات (ابىرجىپ). جالاڭىزدان اۋلاق، مەن كونسۋلتاسيادان كەلىپ وتىرمىن. مارفۋعا اسىعىپ توسەك جيناماعان ەكەن، سونى باياعى... وتىر! (ورىندىق ۇسىنادى.)
ساپار. اشەيىن ءازىل عوي. جولاي پروفەسسور اقىلبايەۆپەن كەزدەسىپ، اسپيرانتۋرا جايىن سويلەستىم. ول كىسى ءبىزدىڭ ەلدىكى عوي، كومەكتەسەمىن دەدى.
سۇڭعات. سەن اسپيرانتۋراعا كومەكسىز-اق تۇسە الاسىڭ
ساپار (لەپىرىپ). اۋەلى ۋنيۆەرسيتەتتى ءبىر ءبىتىرىپ الايىن، سونسوڭ قاراپ تۇر، سۇڭعات! ادەبيەت اسپانىنا قالاي شارىقتار ەكەم! جانە مىقتىنىڭ تۆورچەستۆوسى جونىنەن ديپلوم جازىپ، تامىردى ءبىراز جۋانداتىپ تۇرمىن عوي. ءبىر سوزىندە «تالاپ زور ەكەن، جىگىتىم، اۋەلى كولەمدى ماقالا ەتىپ، جۋرنالعا ۇسىن، كەيىن ديسسەرتاسياعا اينالدىر، ءوزىم دە باسشىلارىڭا ايتارمىن» دەپ سالدى.
سۇڭعات. سەن ديپلوم قورعايتىن كۇنى كەلەم دەدى مە؟
ساپار. كەلگەندە قانداي! ءوزى عاجاپ كىسى عوي. ماقتاعاندى كىم جەك كورەدى دەيسىڭ. مەن دە سىلتەدىم-اۋ. «ادەبيەتىمىزدەگى الىپ تۇلعا، پوەزيامىزدىڭ ماقتانىشى» دەپ باستالاتىن جەرىندە، باسىپ يزەدى دە وتىردى. نە كەرەبورتتىرىپ-بورتتىرىپ جىبەرگەن جەرلەرىم بار. ايايمىن با، ءتىلدى دە بەزەدىم، تەڭەۋدى دە توكتىم.
سۇڭعات. ساپار، وسىنداي جەڭىل ايلاعا ءۇيىر بولىپ باراسىڭ. ءسوزىڭنىڭ باسى «ءبىزدىڭ ەلدى ايتقانىمنان شىقپايدىدان» كەلەدى. سەنى مەن ماعان بۇل جاراسپايدى.
ساپار. تامىر-تانىسسىز ورتا جولدا قالاسىڭ.
سۇڭعات. «ءوزىڭنىڭ قىران ەكەنىڭدى بىلمەسەڭ، قياعا قونبا» دەپتى عوي ءبىر اقىل يەسى. وقىعان ءبىزدىڭ ومىرگە كوزقاراسىمىز وسىلاي بولسا، نە بولماق دۇنيە؟
ساپار. قويشى، سەن دە قارا اسپاندى توندىرمەي. بۇرىن جولداس ەدى ەندى تۋىس بولعالى تۇرمىز. (ءسوزدى بۇرا.) ءجاميلا عاجاپ قىز ەمەس پە، شىنىڭدى ايتشى، سۇڭعات؟
سۇڭعات (كۇرسىنىپ.) تۋىس بولعان سوڭ ماقتادى دەمە، ونداي جاقسى ادامعا جار بولۋ باقىت. ءبىزدى ايتسايشى مىناۋ!
ساپار. نەمەنە، سەن ون اي وتاسپاي جاتىپ سارناي جونەلگەنىڭ؟ مارفۋعا مەنىڭ جارىم بولسىن دەيتىن قازاقتىڭ قۇرالاي كوزىنىڭ ءوزى ەمەس پە؟
سۇڭعات. كوكىرەك كوزى اشىق بولماعان سوڭ، قۇرالاي كوزدەن نە پايدا؟
ساپار. بىرەۋدىڭ جالعىزى، ازداپ ەركەلەۋ وسكەن شىعار، وندا نە تۇر؟
سۇڭعات. ەركەلىكتىڭ دە ورنى بار عوي.
ساپار. ەرتەڭ ەكەۋىڭ دە وقۋدى بىتىرەسىڭدەر، ءبارى دە ورنىنا كەلەدى. سۇڭعاتوۆيچتەر دۇنيەگە كەلگەن سوڭ، ەركەلىك بازارى ەرىكسىز تارقايدى.
سۇڭعات. تارقاسا دا قالجىراتىپ بارىپ تارقار.
ساپار. تاتۋلىقتارىڭدا ءمىن جوق ەدى، قارا مىسىق قاشان ءوتىپ ءجۇر؟
سۇڭعات. شەشەسى «كولحوزشىنىڭ بالاسىنا ءتيدىڭ، ەرتەڭ ەلگە الىپ كەتەدى» دەيتىن كورىنەدى. مەن اسپيرانتۋرادا سىرتتان وقيمىن، ەلگە بارام دەپ جۇرگەن جوقپىن با؟ سونىمەن باس ەكەۋ بولعانمەن داۋ تورتەۋ بولىپ تۇرعان جاي بار.
ساپار. تويلارىڭدا دا شەشەسىنىڭ مىنەزىن ۇناتپاپ ەدىم. ءوزىم دە سەزەمىن-اۋ ءبىر پالەنى.
سۇڭعات. ەندەشە قاتەلەسپەگەن ەكەنسىڭ.
ساپار. دەگەنمەن، اڭگىمە ەكەۋىڭدە. وزدەرىڭ مىقتى بولساڭدار، ءبىتىپ جاتىر.
مارفۋعا كىرەدى.
مارفۋعا (قولىنداعى وراۋلى زاتتارىن قويىپ). ۋجە كۋپيلا، داۆايتە تاماق ىشەمىز. (كاستريۋلكانى الىپ شىعىپ، تارەلكالارعا قاراپ، سۇڭعاتقا.) تارەلكالاردى سپولوسنۋت ەتە سالمايسىڭ با؟
سۇڭعات. ەسىمدە بولماپتى.
مارفۋعا (ءوزى الىپ شيرمانىڭ ىشىندە جۋىپ جاتىپ). ۆەچنو ەسىڭدە بولمايدى. پريامو نادوەلو. جاڭا ءبىر پودرۋگام كەزدەسىپ: «پوحۋدەلا، نادو زا سوبوي سلەديت» دەپ ۋپرەكات ەتتى. (ءبارى تاماققا وتىرادى.)
ساپار (ءسوزدى بۇرىپ). مارو، ءوز وقۋىڭ قالاي؟
مارفۋعا. تاك سەبە. نەداۆنو پو رۋسسكومۋ يازىكۋ ۆون تۋ سامۋيۋ پولۋچيلا.
ساپار (بەس ساۋساعىن كورسەتەدى، مارفۋعا باسىن شايقايدى. بىرەۋىن جۇمادى، باسىن شايقايدى، ەكەۋىن جۇمادى، ەكى ساۋساق قالعاندا باسىن يزەيدى.) سەن ورىسشاعا كەلگەندە ءبىزدى ون وراپ الاتىنداي ەدىڭ عوي؟
سۇڭعات. گرامماتيكادان ءجىبى بوساڭداۋ بولىپ شىقتى.
مارفۋعا. پرەپوداۆاتەلىمىز نەسەرەزنىي ادام، ۋجاسنو سويلەيتىن، ەلدەن كەلگەن بەيسەنوۆا دەيتىن قىزعا چەتۆەركا قويدى. قالادا ءوسىپ، ءومىرى ورىسشا سويلەيتىن ماعان ديويكا، سمەشنو داجە!
ساپاp. ءتىل مامانى بولعان سوع ونىڭ بار سىر-سيپاتىن مەڭگەرۋ كەرەك.
مارفۋعا. نۋ حوروشو! زانيماتسيا ەتسەم، ورىس گرامماتيكاسىن كاك نيبۋد بىلۋگە بولادى. ال، قازاق تىلىمەن ميىمدى اشىتقانى، پروستو نە تەرپيمو!..
سۇڭعات. ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتىن جاقسى بىلسەڭ ارمان جوق قوي! ءبىراق سەن ەكەۋىنەن دە قۇرالاقان قالا ما دەپ قورقام. كەيدە «ريەۆيزوردى» پۋشكين، «كاپيتان قىزىن» گوگول جازدى دەپ بىلىقتىراتىنىڭ بار.
ساپار. قازاق مەكتەبىندە ورىس تىلىندە ساباق جۇرگىزەسىڭدەر عوي، سوندىقتان قازاق ءتىلىن ءبىلۋ شارت.
سۇڭعات. سونىمەن مارفۋعا ەكەۋىن دە جاقسى بىلەتىن بولدى.
مارفۋعا ودناكو ەسىڭدە مە؟.. مى س توبوي ۆ ليۋبۆي وبياسنياليس نا رۋسسكوم يازىكە.
سۇڭعات. ءبىرازىن قازاقشا دا ايتتىم عوي.
مارفۋعا. بىلەم، بىلەم، قانشا قازاقشا ايتتىڭ.
ساپار. مەن جاناشىر جولداس رەتىندە ايتام، وقۋ بىتىرگەن سوڭ، سەنى ەل اراسىنا قىزمەتكە جىبەرەدى دەيىك. وعان ءبارىمىز دە بارامىز. قالا مادەنيەتىن اۋىلعا جەتكىزەتىن مىنا بىزدەر. سوندا قازاقتىڭ كەمپىر-شالىمەن ءتىلماش ارقىلى سويلەسەسىڭ بە؟
مارفۋعا. ۆو-پەرۆىح، مەن ولسەم دە ەلگە بارمايمىن. ۆو-ۆتورىح، پو نەسچاستنومۋ سلۋچايۋ بارا قالعان كۇندە مەنى تۇسىنەدى.
سۇڭعات. دا بۋد يا
ن نەگروم پرەكلوننىح گودوۆ
ي تو بەز ۋنىنيا ي لەني
ي رۋسسكيي بى
تولكو زات و،
چتو يم رازگوۆاريۆال لەنين.
مارفۋعا. ۆوت مەن دە حوتەلا ەتو سكازات.
ساپار. بۇنىڭ وتە دۇرىس. سونىمەن قاتار ءوز ادەبيەتىڭدى، ءوز ءتىلىڭدى بىلگەننىڭ نەسى جات؟
مارفۋعا. قازاق ليتەراتۋراسىن بولەە-مەنەە زنايۋ. ناپريمەر «بوتاكوزدى» وقىدىم. پەرۆايا كنيگا رومان «ابايا» داۆنو بىلەم. ەششە چتو، «سولدات يز زاپادنوگو كازاحستانا»، نۋ ۆوت گدە كوستيا رابوتاەت پاريكماحەروم.
ساپار (كۇلىپ). كىتاپتىڭ اتى زاپاد، ۆوستوك ەمەس، پروستو «سولدات يز كازاحستانا» عوي.
مارفۋعا. نۋ چتو ج. انا جىگىت يز زاپادنوگو كازاحستانا.
سۇڭعات. دۇرىس، بۇعان دا شۇكىر، ايتا بەر.
مارفۋعا (ويلانىپ). ەندى «كارگالەنكانى» وقيمىن.
ساپار. نەنى؟ ونداي بار ما ەدى، جانىم-اۋ؟
مارفۋعا. يزۆينيايۋس، «ۋگول كاراگاندى».
ساپار (كەكەتىپ). ادەبيەتتى كوپ وقىعانىنا قۋانام. ال ءتىل ۇيرەنەم دەسەڭ، جاڭاعىلاردى ءتۇپ نۇسقادان وقى؟
مارفۋعا. بۇل ءمورالدى عاشىعىڭ ءجاميلاعا ايتارسىڭ.
سۇڭعات. ءجاميلا ەشكىمنىڭ اقىلىنسىز-اق وقىپ، ءبىلىپ جۇرگەن ادام.
مارفۋعا. نۋ ي حوروشو!
ساپار. ول وتە ويلى، سانالى قىز.
سۇڭعات. ەكەۋى تەڭ.
مارفۋعا. اكەسى شيشكا!
ساپار. اڭگىمە وندا ەمەس قوي، مارفۋعا! جۇرەكتە، جۇرەكتە!
مارفۋعا. قويىڭدارشى، سەندەردە جۇرەك بار ما؟ ناۆەرنو كاك سولەنىي وگۋرەس. (ەسىك قاعىلادى.) ۆوت ونا ءجاميلا. (مارفۋعا ەسىككە قاراي جۇگىرەدى. ساپار اينانىڭ الدىنا بارىپ گالستۋگىن جوندەپ، قاباعىن ءسال شىتىپ، بايسالدى كەيىپكە ەنەدى. ءانۋار كىرەدى.)
مارفۋعا. سەن بە ەدىڭ، يا دۋمالا ءجاميلا.
ءانۋار. سالەم سوكراتتارعا!
ساپار (باياعى قالپىنا ءتۇسىپ). ءاي، ءانۋار-اي، سونشا دۇرلىكتىرىپ...
ءانۋار. نە بوپ قالدى؟
سۇڭعات. ساپار ءجاميلا شىعار دەپ ايناعا تۇرا جۇگىرىپ ەدى.
ءانۋار (ساپاردى كەكەتىپ). قىرانىم-اي، كۇتىپ وتىر ەكەنسىڭ عوي. ءاي، عاشىقتىق، قايتەيىن سەنى. (جاقىنداپ بەتىن توسىپ.) كوزىڭدى جۇم-داعى «ءجاميلا» دەپ بەتىمنەن ءبىر سۇيە عوي!
ساپار (ۇناتپاي، يتەرىپ). سەن قىرانىم، سۇڭقارىم دەگەندى تاستا.
ءانۋار. وندا جاپالاعىم بولا عوي.
ساپار. وسى قالجىڭدى قاشان قوياسىڭ؟
ءانۋار. بۇل جەتىجىلدىقتا قارالماپتى، شىداي تۇراسىڭ دا.
سۇڭعات. ءوزىڭ كوڭىلدىسىڭ عوي، بۇگىن؟
ءانۋار. جاڭا ەمتيحان تاپسىرىپ ءبىر بەستى سيراعىنان ءىلىپ شىقتىم.
مارفۋعا. پوزدراۆليايۋ!
ءانۋار. راحمەت!
ساپار. نەدەن تاپسىردىڭ؟
ءانۋار. تاريحتان... سەنىڭ جەرلەسىڭە... ءتورت الايىن دەپ تۇرعان ءانۋار ءبىر قوسىمشا سۇراققا «ءسىزدىڭ كىتابىڭىزداعى دەرەكتەرگە قاراعاندا» دەپ ۇستازىما كوپشىك قويا توپەي جونەلىپ ەدىم، بەس قويىپ قاراپ تۇر! ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت مىنا ساپاردىڭ ءادىسىن قولداندىم. ءبىراق سول ارام بەستەن، ادال ءتورتىم ارتىق.
ساپار (سىزدانا). جولداس، سەن وسىندايدى قويساڭشى.
ءانۋار. ويناپ ايتام، ونسىز دا بەس الاتىنىمدى بىلەسىڭ عوي. ءبىراق بىلتىر وسى اقىلدى ءوزىڭ ەمەس پە ايتقان؟
مارفۋعا. نۋ، حوروشو، سەن گلۋپو پوستۋپات قىلعانسىڭ.
سۇڭعات. بۇل جەردە ءانۋاردى قۋاتتايمىن. ال ساپار سەنىكى دۇرىس ەمەس.
ساپار (جالتارىپ). ويناپ ايتا سالىپ ەم...
ءانۋار. ونداي دا ويىن بولا ما ەكەن؟
ساپار (ءانۋارعا). جالا جابۋعا ۇيرەنگەن ەكەنسىڭ.
ءانۋار. سەن، دوستىم، مەنى جالاقور دەمە. وسى الماتىداعى بار مىقتىنى «جەرلەسىم»، «جاقىنىم»، «دوسىم» دەپ كۇندە ماعان ماقتاناتىنىڭ وتىرىك پە؟ وسىنداعى مىقتىلاردان ساعان قارىن بولە شىقپاعان كىم بار؟ ميحايل شولوحوۆتىڭ اتتەڭ ورىس بولىپ جانى قالىپ ءجۇر. ايتپەسە، سەن ونى دا ءتۇپ ناعاشىم دەۋدەن بەتىڭ بىلش ەتپەيدى.
ساپار. ءاي، وسى سەنىڭ مەنى كورسەڭ جىنىڭ بار ما؟ جولداس، سەن سىيلاعان سايىن باسقا سەكىرىپ باراسىڭ. مەن جولداستاردىڭ بارىنە اۋزىمنان تاستاماي ماقتاپ جۇرسەم، و نەسى ەكەن-اۋ، باياعى، ۇندەمەگەن سايىن نەتىپ باراسىڭ عوي ءوزىڭ تىپتەن؟ ەڭ ار جاعى ءتاۋىر قىزدارعا دا اياق-قولىڭدى جەرگە تيگىزبەي ماقتايمىن.
ءانۋار. ساعان جەڭگەتاي بول دەپ پە ەدىم. مەن ۇيلەنسەم سەنەن اقىل سۇرايدى دەگەندى قاۋاشاعىڭنان شىعار.
سۇڭعات. ءانۋار، سەن قاتتى كەتپە.
ساپار. ەندەشە، ءومىرى ۇيلەنبەي كەت.
ءانۋار. ايەلشە قارعايتىن بولىپسىڭ عوي!
ساپار. وي، وڭباعان، ءتىلىن قاراشى، قىزدارعا قىرىڭ جوق ەكەنىن مەنەن كورەسىڭ بە؟
ءانۋار. بۇل جاعىنان ماقتانۋىڭا بولادى. كۇلپاشتىڭ ىزىنەن قالماي ءجۇرۋشى ەڭ، ونىڭ اكەسى ورنىنان تۇسكەن سوڭ، ءجاميلاعا اۋىستىڭ. وڭاتىن جىگىتتەردىڭ كاسىبى وسى بولسا، بارىنەن مارفۋعا پايعامبار بولار.
سۇڭعات. بۇل راس بولسا، جاقسى قىلىق ەمەس ەكەن.
ساپار. قايداعى راس؟.. كۇلپاشپەن بىر-ەكى رەت كينوعا بارعام، وندا نە تۇر؟
ءانۋار. ۇيلەنەم كۇلپاشقا دەگەنىڭ وتىرىك پە؟
مارفۋعا. ءانۋار، پەرەستانەش يلي نەت. نۋ، حوروشو، جۇرگىسى كەلمەدى، اجىراستى، چتو ۆ ەتوم زازورنوگو. ونداي جاي، ءبارىمىزدىڭ دە باسىمىزدان وتكەن، سولاي ەمەس پە، سۇڭعات؟
سۇڭعات. قايدام، ءوز باسىڭدا بولماسا، مەن وندايدان اۋلاق ەدىم.
مارفۋعا (تەپسىنىپ). چتو، سەن مەنىمەن وپيات ۇرىسايىن دەپ وتىرسىڭ با؟
سۇڭعات. قۇداي ساقتاسىن...
مارفۋعا (شوشىنىپ). نەت، قۇداي ساقتامايدى...
ءانۋار (ساپارعا). جارايدى، مير! قولىڭدى اكەل! تويىڭ قۇتتى بولسىننان باسقا ايتارىم جوق. جەر ءۇستى تاعى ءبىر بويداقتان قۇتىلدى. ءجاميلاعا باقىت تىلەيمىن. ول — پاك جاندى ادام. سوندىقتان دا مەن ونى ءومىر بويى جاقسى كورەمىن. سىيلايمىن، بىلەمىن، قىزعاناسىڭ. ول دۇرىس. شىنايى ماحاببات جۇرگەن جەردە قىزعانىش بولماق. تەك سولاي بولسىن، ءبىر كەزدە سەنەن ءجاميلانى مەن دە قىزعانعانمىن. جاسىراتىنى جوق، ءالى دە قىزعانامىن (ساپار ءۇنسىز ويعا باتىپ قالادى).
مارفۋعا. ساپار مولودەس. ي مىنەزى پرەكراسنىي!.. نەمەنە، سەندەر، حۆاتيت...
ءانۋار. قويدىق، حانۋم. باعانا اكەڭنىڭ ءۇي جاعىنان تانىس كاستريۋل مەن مىسىق جەتەكتەپ كەلە جاتىر ەدىڭ، جىلى-جۇمساقتان بىردەڭە بار ما؟
مارفۋعا. بار. (شيرماعا كىرىپ). ويباي، مىنا ەكەۋى جەپ قويىپتى. (مىسىقتىڭ بەينەسىن الىپ.) ءانۋار، زناەش، بۇل قانشا تۇرادى؟
ءانۋار. قازاق مال شارۋاشىلىعىن جاقسى بىلگەنىمەن، مىسىق شارۋاشىلىعىمەن كوپ شۇعىلدانباعان حالىق. جىلقى، سيىر، ەشكى قانشا تۇرادى دەسەڭ ايتار ەدىم. مىسىعىڭا كەلگەندە ءتىل كۇرمەلەدى.
مارفۋعا. تى نيچەگو نە پونيماەش ۆ يسكۋسستۆە!
ءانۋار. مىسىقتىڭ سۋرەتى ارقىلى يسكۋسستۆونى تۇسىنبەي-اق قويدىم.
ساپار (قوشامەتتەپ). وسىندايدا ءانۋاردىڭ تاۋىپ كەتەتىنى بار. ال مەن كەتتىم.
مارفۋعا. ءجاميلانى كۇتپەيسىڭ بە؟
ساپار. جولاي كەزدەسەرمىن. ونىڭ ۇستىنە قىزدىڭ كوزىنشە انۋارمەن شاتاساتىن جايىم جوق.
كەتەدى.
سۇڭعات. ءوزىن ءبىراز قىستىق-اۋ، سەن دە ايامايسىڭ ادامدى.
ءانۋار. وعان سول كەرەك.
مارفۋعا. تالانتليۆىي پارەن... پيشەت، زاراباتىۆاەت، سەندەر كورە المايسىڭدار.
ءانۋار. بۇل قانشاما تالانتتى بولسا، سونشا ارام با دەپ قورقام. وسىندا ءبىر سىر بار.
مارفۋعا.. نە موجەت بىت...
سۇڭعات. مەن دە تۇسىنبەيمىن. (ەسىك قاعىلادى.)
مارفۋعا. ۆوت ءجاميلا. جاڭاعى كەتىپ قالدى-اۋ... ۇندەمەي وتىرىڭدار.
سۇڭعات. كىرىڭىز. (ازداپ قىزىپ العان ارىستان كەلەدى.)
ارىستان. سالەم، فيلوسوفتار! (مارفۋعانىڭ قولىن سۇيەدى.)
ءانۋار. (ارىستاننىڭ ستيلنىي كيىمىنە باستان-اياق قاراپ). ارىستان، مىنا كيىمىڭنەن ءبىر ۇلكەن كەمشىلىك كورىپ تۇرمىن.
ارىستان. يمەننو؟
ءانۋار. جاۋىرىنىنا قالتا سالىنباپتى.
ارىستان. ۇزاماي ول دا بولۋى مۇمكىن.
ءانۋار. شاشتى دا ءورىپ جۇرەتىن ۋاقىت جەتكەن جوق پا؟
ارىستان. وسى سەندەر مودا دەگەنگە تۇسىنەسىڭدەر مە؟ سونى ايتىڭدارشى، فيلوسوفتار؟
سۇڭعات. ازداپ. ءبىراق مىنا سياقتى ەرەكشەلىكتەرگە كوز ۇيرەنۋ قيىن...
ارىستان. مارفۋعا، سەنىڭ عوي ۆكۋسىڭ وتليچنىي. ۇيرەتپەيسىڭ بە مىنالارعا؟
مالفۋعا. يا ۋجە ۋستالا، تۇسىنبەيدى ي ۆسە... داجە مەنى كۇندە كريتيكوۆات ەتەدى. يا ۋجە ناچينايۋ وتستاۆات.
ءانۋار. مارفۋعا، وكىنبە. سەنى مودادان نەگە قالاسىڭ دەپ كومسومول جينالىسىنا سالمايدى، باسقا جاعىنان قالماساڭ بولدى.
مارفۋعا. كاك سكازات...
سىرتتان «مارفۋعا، تەلەفونعا» دەگەن داۋىس ەستىلەدى. مارفۋعا كەتەدى.
ارىستان. سەندەر پوچتي ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەلى وتىرعان ادامسىڭدار. ءاي-اي! كاك ۆام نە ستىدنو، مولودىە ليۋدي. مۇنىڭ اتىن مەن ۆوستوچنىي دەسپوتيزم، ياعني ۇلتشىلدىق دەپ تۇسىنەمىن.
سۇڭعات. جولداس، بايقاپ سويلەگەنىڭىز دۇرىس بولار. مەن جۇبايىمنىڭ جاقسى، جاراسىمدى كيىنۋىن تىلەيمىن. ول سولاي دا. سەنىڭ ۇسىنىپ وتىرعانىڭ مودا ەمەس، ەرىككەن الاڭعاساردىڭ سورى.
ارىستان. مەنى دە سونىڭ قاتارىنا قوسقانىڭىز با، يزۆينيايۋس، ەتو سليشكوم سمەلو...
سۇڭعات. جوق، جالپى ايتقانىم عوي.
ءانۋار. ارىستان، ءبىز سەنەن ۇيرەنبەي-اق قويدىق. جۇلدىزىڭدى ساناپ جۇرە بەرسەڭشى...
ارىستان. مەن ءبىر جاعىنان ءوزى، ادەبيەتشى اداممىن. ودناجدى پاپام ايتقانداي، قازاقتىڭ گەنيالنىي ءبىر ماقالىن بىلەسىڭدەر مە؟
ءانۋار. ماقال كوپ، قايسىسىن ايتايىق. دەگەنمەن ءوزىڭ باستاشى!
ارىستان. فيلوسوفتار ءبىلۋ كەرەك. (ويعا شومعان كەيپىن ءبىلدىرىپ.) «مودانىڭ ءوزىن زامان تۋعىزادى» وسىعان وراي قازاق:
«زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بولىپ ءبىر شال» دەگەن.
ءانۋار (كۇلىپ). قازىرگى ءتۇرىڭ شىنىندا تازىعا ۇقسايدى، شالا بەر ەندى.
ارىستان. ۆوت تەبە نا!.. سمىسلىنا تۇسىنبەيسىڭدەر، ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرمەدى دەگەن اتىمىز بولماسا، ديپلومى بارلاردىڭ كوبىمەن سويلەسكەندە، كرۋگوزور جاعىنان ماڭايلاتپايتىنىمدى ءوزىم دە سەزەمىن.
سۇڭعات (كەكەتە). الدىمەن ءوزىڭ سەزگەنىڭ دۇرىس.
ارىستان. يناچە نەلزيا. ادامنىڭ وزىنە سىن كوزىمەن قاراۋى دەپ وسىنى ايتسا كەرەك.
ءانۋار. ءوزىڭدى وڭدىرماي سىنايدى ەكەنسىڭ.
ارىستان. ءوزىن-وزى سىناي بىلگەن ادام، وزگەنى دە وكىرتىپ سىنايدى دەگەن ءبىر عالىم.
سۇڭعات. ياپىرىم-اي، ونى كىم ايتتى ەكەن؟
ارىستان. ۇمىتپاسام... ءوزىم شىعارمىن دەيمىن. (قاباعىن شىتىپ.) ۆپروچەم، جىگىتتەر، سەندەر استرونومياعا تۇسىنبەيسىڭدەر. بۇل عىلىمدا شەك جوق. پلانەتاريا، تەلەسكوپ، مىسالى، مارستى الايىق. مۇمكىن وندا ەل بار شىعار. ۆوت، جولداس، بايقاۋ كەرەك.
سۇڭعات. بايقاعاندا قايتەمىز؟
ءانۋار. ارىستان دۇرىس ايتادى. مارستا تاماشا رەستوران، بي الاندارى دا بار دەپ ەستىگەنمىن.
ارىستان. سەن، داۆاي، كەكەتپە. وندا تىرشىلىك بار دەپ ءجۇرمىز، دەمەك ادام دا بار دەگەن ءسوز. ادام بار جەردە رەستوران، بي بار دەگەن ءسوز.
سۇڭعات. وسى پىكىرىڭدى دالەلدەپ، گازەتكە نەگە جازبايسىڭ؟
ارىستان. ءقازىر ويلانىپ ءجۇرمىن. سو ۆرەمەنەم كىتاپ جازۋىم دا عاجاپ ەمەس.
ءانۋار. مارستا شاشلىق ساتاتىنداردى ۇمىتىپ كەتپە!
ارىستان. داۆاي، ناستروەنيەمدى بۇزبا بۇگىن. بەلينسكيي ۋنيۆەرسيتەتكە جاراماسا دا، ۆەليكيي ادام بولعان. پوكا مەنىڭ ءۇمىتىم زور. ەششە مولود. (اشۋلى، اسىعا باسىپ مارفۋعا كىرەدى.)
سۇڭعات. كىم ەكەن تەلەفون سوققان؟
مارفۋعا. پاپام.
سۇڭعات. نە بولىپ قالىپتى؟
مارفۋعا. پوتوم راسسكاجۋ...
ارىستان. مەنىڭ دە كەلگەن جۇمىسىم وزىڭە بەلگىلى عوي، مارفۋعا، پاپاڭ مەن تۋرالى تەاترمەن سويلەسىپ پە؟
مارفۋعا. تەاترعا زاۆليت بولۋ ءۇشىن — سپەسيالنىي وبرازوۆانيەسى... وبششيم تى نە پودحوديش...
ارىستان. مارفۋعا، اكەڭ جەكجاتقا كومەكتەسۋ دەگەندى ۇمىتا باستاعان ەكەن: ارىستان وسىلاي دەپ ايتتى دە. ەندىگى تۇياق ىلەتىن جەر كينوستۋديا، نەت، نەت، تەليەۆيدەنيە. كەتتى ءانۋار.
ءانۋار. قايدا؟
ارىستان. قۇپيا ءسوز بار.
ءانۋار. مەن كىتاپحاناعا سوعۋىم كەرەك.
ارىستان. دۇرىس، مەن دە سولاي جۇرەم. Cay بولىڭدار، كوسموپوليتتەر!
ءانۋار، ارىستان كەتەدى.
مارفۋعا. (تەپسىنىپ). دۋراك تى، بولشە نيچەگو!
سۇڭعات. نە بوپ قالدى؟
مارفۋعا. پاپام زۆونيت ەتتى. مەن وعان سەنى الماتىدا قالدىرۋعا ءبىر شيشكامەن سويلەس دەسەم، وكازىۆاەتسيا سەن ءوزىڭ كولحوزعا بارامىن دەپ ناستايۆات ەتىپسىڭ عوي؟!
سۇڭعات. مارو! سەن وسى ادەتىڭدى قاشان قوياسىڭ؟ سەنىڭ اكەڭنىڭ بەدەلىنىڭ ماعان كەرەگى نە؟ پارتيا مەنى قايدا ۇيعارسا سوندا بارام. كوميسسيانىڭ شەشىمى سولاي بولعان، مەن قابىلدادىم. ماعان كەڭ بايتاق قازاقستاننىڭ اۋاسى مەن اسپانىنىڭ ايىرماسى جوق.
مارفۋعا. سموتري، پارتيا، پارتيا دەيدى. سەن پارتياعا كانديدات بولعانىڭا ۆسەگو دۆا مەسياسا. ال پاپام جيىرما جىلدىق ستاجىمەن سوۆحوزعا ديرەكتورلىققا ۇسىنىلعاندا لاۆيروۆات ەتىپ، بارماي قالدى. سەن سودان چەستنىيمىسىڭ؟
سۇڭعات. ماقتانارلىق جاي ەكەن. ەسىڭدە بولسىن، پارتيا الدىنداعى ابىروي ستاجبەن ەمەس، شىن پەيىلى، ادال ەڭبەگىمەن كورىنسە كەرەك.
مارفۋعا. وردەن «زناك پوچەتا»، نەسكولكو مەدالەي پو تۆوەمۋ ەڭبەككە بەرىلمەي، ماگازيننەن ساتىپ الدى دەيسىڭ بە؟
سۇڭعات. مۇمكىن ءبىر كەزدە، ەڭبەك ەتكەن شىعار، ءقازىر ونى ەرمەك ەتىپ جۇرگەن ءتارىزدى.
مارفۋعا. يا تەبە دوكاجۋ. تى ودناكو نە زابىۆاي، ون بىۆشيي زام. مينيستر، پوتوم، پوتوم... ۆىلەتەلو يز گولوۆى. حوروشو، ءقازىر پرەدسەداتەل ارتەليا. ۆسە راۆنو، نام نە پلوحو جيۆەتسيا. مەن ءبارىن پاپاما ايتام!..
سۇڭعات. ايتقانىڭ جاقسى بولار ەدى!
مارفۋعا. پوسموتريم قالاي جاقسى بولادى. سەن اۋەلى سونداي پوستىلاردى زانيمات ەت، پوتوم موجەش زاديرات نوس.
سۇڭعات. ماعان دارەجەنىڭ كەرەگى جوق. ادال ارىممەن، ءوز ماماندىعىمدا ەڭبەك ەتسەم بولدى.
مارفۋعا. زناچيت، پاپام پارازيت قوي؟
سۇڭعات. بىلمەيمىن.
مارفۋعا. بىلەسىڭ، بىلەسىڭ، ايت ءقازىر!
سۇڭعات. مۇمكىن سولاي دا بولۋى.
مارفۋعا. اح، تا تەپەر ۆسە. جەنوي ۋچيتەليا-كولحوزنيكا يا نە بۋدۋ!
سۇڭعات. سولاي دە!
مارفۋعا. پودۋماەش، ۋچيتەل، الاتىنىڭ التى ءجۇز سوم، مەنىڭ ءبىر پلاتەمنىڭ باعاسى.
سۇڭعات (اشۋعا بۋلىعىپ). جەتتى ەندى، كومەكەيىندە كوپتەن جۇرگەن وسى ءسوزدىڭ شىعارىن ءبىلىپ ەدىم. سىرىڭ بەلگىلى بولدى. ساۋ بول، مەن كەتتىم.
مارفۋعا (جۇگىرىپ ۇستاي الادى). قايدا؟
سۇڭعات. جۇمىسىڭ بولماسىن!
مارفۋعا (پاۋزادان سوڭ). پوجالۋيستا... ءبىراق ەرتەڭ ءجاميلانىڭ تويىنا بارمايسىڭ با؟
سۇڭعات. ونى ءوزىم بىلەم. (بۇلقىنىپ شىعىپ كەتەدى.)
مارفۋعا (ويلانىپ، باسىن ۇستاپ). چتو يا ناتۆوريلا؟ نەۋجەلي ۇيدەن.. يا جە ليۋبليۋ ونى. (وتىرا كەتەدى.)
شىمىلدىق
ءۇشىنشى پەردە
ءتورتىنشى سۋرەت
ستۋدەنتتەردىڭ جاتاقحاناسىنداعى ساپار مەن ءانۋاردىڭ بولمەسى. بولمە ءىشى ۇقىپتى جينالعان. ساپار اسىعىس كيىنىپ جاتىر. ءانۋار سىرتتان شاينەك الىپ كىرەدى.
ءانۋار. كانە، شايعا كەل! «تويعا بارساڭ تويىپ بار» دەگەن.
ساپار. اسىعىسپىن، پروفەسسورمەن ساعات بەستە كەزدەسۋىم كەرەك.
ءانۋار. جاي اداممەن سويلەسۋدى قويعانسىڭ عوي، ءسىرا!
ساپار. ولار قايدا قاشادى دەيسىڭ.
ءانۋار. تاعى دا اسپيرانتۋرا جايى شىعار؟
ساپار. ەندى نە دەپ ەدى قۇدا تۇسەيىن دەپ ءجۇر دەيسىڭ بە؟
ءانۋار. قۇدا ءتۇسىپ بولدىڭ عوي.
ساپار. ايتار اقىلىم: ۇيلەنگەندە سونداي قىزعا ۇيلەنۋ كەرەك.
ءانۋار. الدىڭنان جارىلقاسىن. (كەكەتىپ.) مىقتىلاردىڭ قىزى قايسى بىرىمىزگە جەتەدى. ورتامىزدان سەنى شىعاردىق بولماي ما؟
ساپار. اڭگىمە وندا ەمەس، ءانۋار، ءومىر دەگەن شاحمات ويىنى ءتارىزدى. كەزەگىڭ كەلدى مە، جۇرە ءبىل! ءبىر جۇرىستەن شاتاسساڭ ءبىتتى جۇمىس!
ءانۋار. ءومىردى ويىنعا اينالدىرۋ ءوز باسىڭنان كەتپەسىن. ابسوليۋتنىي چەمپيوندىقتى ساعان بەردىم.
ساپار. يدەيالىق جاعىنان ۇستامدى، پارتياعا كىرەيىن دەپ جۇرگەن ادامداردىڭ ءسوز ساپتاسى سولاي كەلەدى.
ءانۋار. (قاتۋلانىپ). سەن پارتيانى دا ويىنعا اينالدىرايىن دەدىڭ بە؟
ساپار. كوردىڭ بە جابىسۋىن! ەرتەڭ ءبىر جينالىستا «ساپار وسىلاي دەگەن» دەپ سارناعالى وتىرسىڭ عوي. جوق، دوستىم، ول قاقپانىڭا ساپار تۇسپەس! (جالعان پافوسپەن.) ۇلى كوممۋنيست پارتياسىنا مۇشە بولۋ ءۇشىن، وتانعا شەكسىز بەرىلگەندىكتىڭ، ادالدىقتىڭ ۇلگىسى بولۋ كەرەك.
ءانۋار. مىنا سەن سياقتى ما؟
ساپار. نەمەنە، كۇمانىڭ بار ما؟
ءانۋار. بولۋى دا مۇمكىن.
ساپار (ءسوزىن ءبولىپ). جەتەر، سەنىمەن ساياسي ءبىلىم سالىستىراتىن مەن ەمەس. (كەتىپ بارا جاتىپ.) ماركستىڭ قىزى اكەسىنەن باقىت تۋرالى ۇعىمىڭىز قانداي دەگەندە: «كۇرەس» دەپ جاۋاپ بەرگەن. باقىت ءۇشىن كۇرەسە ءبىلۋ كەرەك.
ءانۋار. كۇرەسە ءبىلۋ كەرەك دەيسىڭ؟.. سوندا سەن قالاي كۇرەسىپ ءجۇرسىڭ؟.. ءاي، ساپار-اي! جۇگىرسەڭ، شالدىرماي، جىعىلساڭ، تۇرماي قالاتىننىڭ ءبىرى بولماساڭ جارار ەدى. دوس سياقتىمىز، ءبىراق سەنى جەك كورەمىن. زامانداسپىز، جات مىنەزىڭدى سەزەم. ساعان ماحابباتتان مانساپ قىمبات. ءجاميلا دا ويلى قىز... اتتەڭ بىلمەي كەلەدى عوي وسى سىرىڭدى.
ساپار (اشۋعا بۋلىعىپ، ساعاتىنا قاراپ.) سەنىڭ باقىتىڭا ۋاقىتىمنىڭ تارىن قاراشى.
جەدەل شىعىپ كەتەدى. ءانۋار ويلانىپ وتىرىپ قالادى. ازدان سوڭ مارفۋعا كىرەدى.
مارفۋعا. سۇڭعات نە پريحوديل؟
ءانۋار. كەلگەن جوق.
مارفۋعا (جىلامسىراپ). پوموگي، ءانۋار، دوروگوي!
ءانۋار. نە بوپ قالدى؟
مارفۋعا. سۇڭعات مەنى تاستاپ كەتتى.
ءانۋار. وتىرىك بولار.
مارفۋعا. كاك ءوتىرى كورمەي تۇرسىڭ با؟ كاك يا راستروەنا!
ءانۋار. مەنىڭ قولىمنان نە كەلەدى؟
مارفۋعا. تى جە زناەش، مەن ونى وسىندا قالسىن دەپ ءجۇرمىن عوي، پوەتومۋ پاپاما ايتقانمىن. ال، سۇڭعات دال سوگلاسيە كولحوزعا بارام.
ءانۋار. دۇرىس جاساعان.
مارفۋعا. نۋ حوروشو، مەن ءالى وقيمىن. كاك بەز نەگو بۋدۋ جيت؟
ءانۋار. ءوزىڭ زاوچنىيعا كوشەمىن دەپ ءجۇر ەدىڭ عوي، سولاي ەت تە، سۇڭعاتپەن بىرگە ەلگە تارت!
مارفۋعا. كاك ۋجاسنو! وندا نە بىتىرەم مەن؟
ءانۋار. جۇمىس تابىلادى، تىم بولماسا ساۋىنشى بولاسىڭ.
مارفۋعا. كاك ساۋىنشى؟
ءانۋار. دوياركا بولاسىڭ دەيمىن.
مارفۋعا. چتو تى، س ۋما سوشەل؟.. داجە سيىردىڭ... كاك ەتو؟.. (قولىمەن كورسەتىپ.) نەشەۋ ەكەنىن دە بىلمەيمىن!..
ءانۋار. ونشا كوپ ەمەس، نەبارى ءتورت-اق ەمشەگى بار.
مارفۋعا. نەۋجەلي تورتەۋ-اق، يا دۋمالا، منوگو، منوگو...
ءانۋار. سەن شوشقانىڭ ەمشەگىمەن شاتاستىرىپ وتىرسىڭ. ساۋىنشى بولساڭ ەكى جىلدا گەروي سوسياليستيچەسكوگو ترۋدا بولىپ شىعا كەلەسىڭ.
مارفۋعا. نەۋجەلي زا دۆا گودا؟!
ءانۋار. ءسوز جوق، ودان كەيىن دەپۋتات ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا مارفۋعا مىرزابەكوۆنا سارينا دەيدى جۇرت.
مارفۋعا. پراۆدۋ گوۆوريش؟..
ءانۋار. ەڭبەك ەتسەڭ ءبارى ورنىنا كەلەدى.
مارفۋعا. ۆوت زدوروۆو؟ گەروي؟.. دەپۋتات؟.. ۆوت توگدا سۇڭعاتۋ دام جارۋ!.
ءانۋار. ونى ءوزىڭ بىلەرسىڭ. ال، سۇڭعاتىڭدى تاۋىپ ال دا، بىرگە كەتەمىن دە، جۇمىس سونىمەن بىتەدى.
مارفۋعا. ءانۋارچي پروشۋ تەبيا، ول ماعان وكپەلەپ كەتتى، پوميري ناس!..
ءانۋار. انادا دا تاتۋلاستىردىم، وسى مەنى سىرتىمنان ادۆوكات ەتىپ العاننان ساۋمىسىڭدار؟
مارفۋعا. نو تى جە ەگو درۋگ؟!
ءانۋار. جارايدى، سەن ءوز تاراپىڭنان كەشىرىم سۇرا سۇڭعاتتان. ايەلدىڭ جىلى سوزىنە ەرىمەيتىن ەركەك جوق دەيدى كىتاپتا. ەڭ اقىرى وسى بولسىن. ءوزىم ۇيلەنسەم، سەندەرگە ادۆوكاتتىق جاساۋعا قولىم دا تيمەس. (ويلانىپ.) سەن، مارفۋعا، مىنانى ءتۇسىن: ەكەۋىڭ ءبىرىڭدى ءبىرىڭ سۇيەسىڭدەر، ونى جاقسى بىلەم. ەسىڭدە بولسىن: سەنىڭ كەيبىر بالالىق مىنەزىن ونىڭ جانىنا تيەدى، جانىنا تيگەن سوڭ قىزمەتىنە اسەر ەتەدى. قىزمەتىنە اسەر ەتتى دەگەن قوعامعا دا زيانى ءتيدى دەگەن ءسوز. جاسىراتىنى جوق، جاڭا ول كەلىپ كەتتى. «الاتىن ايلىعىڭ ءبىر كويلەكتىڭ پ ۇلى» دەپسىڭ، ۇيات ەمەس نە؟ ادام اقشا ءۇشىن ءومىر سۇرە مە ەكەن؟
مارفۋعا. اقشا ماعان سوۆسەم كەرەگى جوق. حوت ني كوپەيكي نە زاراباتىۆاەت، ۆسە راۆنو، يا ەگو ليۋبليۋ، پروستو حوتەلا پودكولنۋت.
ءانۋار. تەك ءسۇيۋ عانا از. ەڭ الدىمەن جاناشىر جولداس بولا ءبىل. ەڭبەك — تۆورچەستۆو. ول دا جاقىنىڭنان، جولداسىڭنان كومەك تىلەيدى. ءۇيىڭنىڭ ىشىندە قىرعي-قاباق جاي بولسا، ەڭبەكتە دە بەرەكە بولمايدى. سەمياداعى ىنتىماق — ءار ەڭبەكتىڭ جەمىستى اياقتالۋىنا اكەلەتىن جول. مەن سۇڭعاتقا دا وسىنى ايتتىم.
مارفۋعا. كاكوي تى ۋمنيسا، ءانۋار! چەستنوە سلوۆو، بولشە نيكوگدا نە بۋدۋ. سۇڭعاتتان كەشىرىم سۇرايمىن ي ۆسە!
بەكەن كىرەدى.
بەكەن. اسسالاۋماليكۋم، بالالار. (مارفۋعا ءۇنسىز باسىن يەدى، سوستيىپ تۇر.)
ءانۋار. سالەمەتسىز بە، اعا!
بەكەن. شۇكىرشىلىك!
ءانۋار. تورلەتىڭىز! (ورىندىق ۇسىنادى.)
بەكەن. راحمەت، بالام. (وتىرادى.) وسىندا ساپار بايبول ۇلى تۇرا ما؟
ءانۋار. جاڭا عانا شىعىپ كەتىپ ەدى.
بەكەن. اتتەگەن-اي، ءا! جولىعايىن دەپ ەدىم.
ءانۋار. ەلدەن كەلدىڭىز عوي، اقساقال.
بەكەن. ە، شىراعىم، وسىندا مالشىلاردىڭ جينالىسى بولىپ جاتىر عوي، سوعان كەلدىم. ساپاردىڭ اعاسىمىن.
ءانۋار. ساپاردىڭ قۋانىشىن بىلەتىن شىعارسىز؟
بەكەن. بىلگەندە قانداي، ورتاق قۋانىش قوي، شىراعىم. كەشە گ ۇلى كوپ جەردە سايلاۋبەك دەگەن بالا سۋرەتكە تۇسىرگەن، سودان حابار ايتىپ جىبەرگەم. بيىل بىتىرەيىن دەپ جاتىرسىڭدار، ول دا قۇتتى بولسىن. ءوزىڭ قاي جەرلىكسىڭ، بالام؟
ءانۋار. اقمولا جاعىنان!
بەكەن. ورتا ءجۇز بولدىڭ عوي وندا؟ (مارفۋعانى نۇسقاپ.) مىنا بالا كىم بولادى؟
ءانۋار. بىزدە ءبىر جولداستىڭ جۇبايى. تانىسىڭىز.
مارفۋعا. زدراۆستۆۋيتە، اتاشكا.
بەكەن (كۇلىپ). قازاق بالاسى ەمەس پە؟
مارفۋعا. قازاقشامىن. (ۇيالىپ قالادى.)
ءانۋار. قالادا وسكەن عوي، ءتىلدى ناشارلاۋ بىلەدى.
بەكەن. نيچەۋا، قىزىم، سەن تۇگىل زووتەحنيك الەكسەيدىڭ ۇرپەك باس سارى قىزى دا ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قازاقشا سويلەيتىن بولدى. اسىلى ورىستىڭ بالاسى پىسىق كەلەدى عوي. اتا-اپا دەپ ءىشى-باۋىرىڭا كىرىپ كەتەدى. بالام، سەنىڭ ۇيرەنۋىڭ بارىنەن دە وڭاي، ەلگە بار، شارۋا تامام.
ءانۋار. وزدەرى دە بيىل جۇرەدى.
بەكەن. مىنە، اقىلدى بالالاردىڭ ادەتى وسىلاي بولادى. (مارفۋعا باسىن يزەپ شىعىپ كەتەدى.) ۇيالىپ قالدى، جاس بالا عوي. شىراعىم، مەن دە جۇرەيىن...
ءانۋار. وتىرىڭىز، تاماق اۋىز ءتيىڭىز. (كاستريۋلكانى ىڭعايلاي بەرەدى.)
بەكەن. جوق، راقمەت، جانىم. جاڭا عانا رەستوراننان تويىپ شىقتىم. (ارىستان كىرەدى.)
ارىستان. سالەم، ءانۋار! (بەكەندى كورىپ.) بونجۋر، اتا!
بەكەن. الەيكىمسالەم، شىراعىم. (ءانۋارعا.) بونجارى نە دەگەنى؟
ءانۋار. سالاماتسىز با، دەگەنى عوي. (ارىستانعا سىبىرلايدى دا، بەكەنگە.) اقساقال، قۋىس ۇيدەن قۇر شىقپا دەگەن، تىم بولماسا شاي ءىشىڭىز. (كەتەدى. ارىستان بلوكنوتىن الىپ ءبىر نارسە وقىعان بولىپ تۋرادى. بەكەن شوشيدى.)
ارىستان. ساسپاڭىز، اتا، بايقايمىن، جينالىسقا كەلگەنسىز عوي.
بەكەن. البەتتە.
ارىستان. الماتى ۇنادى ما سىزگە؟
بەكەن. جەر جانناتى جەتىسۋ دەسە دەگەندەي عوي جارىقتىق.
ارىستان. ءبىرىنشى بولۋىڭىز با؟
بەكەن. الدىڭعى جىلدارى ءبىر كەلىپ قايتقانمىن. (ءانۋار كىرەدى، ارىستان راديونى قويىپ بيلەپ تۇرادى، بەكەن وعان قاراپ.) شىراعىم، مىنا بالانىڭ دەنى ساۋ ما؟
ءانۋار. دەنى cay، ءوزىنىڭ ادەتى عوي.
بەكەن (ارىستانعا جەكىرىپ). ءاي، بالام، دەنىڭ ساۋ بولسا، سەكەكتەمەي وتىر. جاسىراتىنى جوق، بالالارىمىزدىڭ ورىسشا بىلگەنىن جاقسى كورەمىز. (ارىستاندى نۇسقاپ.) ال مىنا بالانىڭ كەيبىر ءسوزى ورىسشاعا دا كەلمەي جاتىر. ەڭ ار جاعى اۋىلداعى الەكسەي دە وزىمىزبەن قازاقشا سويلەسىپ، تىپتەن ازىلدەسىپ تە قويادى. تۋعان ىنىمنەن كەم كورمەيمىن. اق جارقىن جىگىت، كەيدە ءبىر ءىشىپ الاتىنى بار، سوندا وقتاۋدى دومبىرا ەتىپ انگە باسادى. قۇداي-اۋ، نە دەۋشى ەدى؟ (ويلانىپ.) ە، ە...
«قىس بولسا اقبوز اتتى تاعالايمىن،
قۇرتى، مايى بار ءۇيدى جاعالايمىن...» —
دەگەندە، قىران-توپان كۇلكىدەن ءولىپ قالامىز.
ارىستان. مەشكەي بىرەۋ ەمەس پە؟
بەكەن. ءجوق-ا، ءتايىرى، اۋىلداعى قۋلاردىڭ ۇيرەتىپ جۇرگەنى عوي، كۇلكى ءۇشىن ايتادى دا.
ارىستان. تاماشا ەكەن.
بەكەن. تاماشا بولعاندا سۇراماڭىز دەيمىن.
ارىستان. اتا، اڭگىمەڭىز دۇرىس-اق، جايعاسىپ وتىرىپ ايتساڭىز ماعان ءبىر پوەمانىڭ سيۋجەتى بار ما دەپ تۇرمىن.
بەكەن. بوياما دەگەندەرىڭىزگە ءبىز ءتۇسىنىپ جاتىرمىز با، شىراعىم. ال ەندى الەكسەيدىڭ سۋرەتى وزىڭدە بار بولۋ كەرەك.
ءانۋار. جوق، اقساقال، سۋرەت ەمەس، سيۋجەت دەيدى. اقىنداردا سونداي ءتىل بار. وقيعا جەلىسى دەگەن ءسوز.
بەكەن. ە، سولاي دەسەيشى. بۇدان بىر-ەكى جىل بۇرىن وسى الماتىدان ءبىر اقىن بارىپ ەكى كۇندەي ۇيدە جاتتى. قويىمدى سويىپ، قولىمدى قۋسىرىپ ابدەن كۇتتىم. ىشەتىنى بار ەكەن، و جاعىنان دا كەندە بولعان جوق. كەتەردە «اقساقال، الماتىعا كەلىپ، ۇيگە قوناق بولماساڭ، قاتتى رەنجيمىن» دەپ، ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ اتتانعان! كەشە جينالىستا كورىپ امانداستىم. ۇيىنە شاقىرىپ اۋرە قىلادى-اۋ دەپ ويلاپ ەم، باياعى جالپاقتاۋدىڭ نىشانى دا جوق، جىگىتىم قىرىنداپ جۇرە بەردى. ۇياتتاعى-اي، جانە وزىممەن بىرگە كەلگەن شالدارعا «اقىننىڭ ۇيىنە قوناق بولارمىز» دەپ ماقتانىپ ايتىپ قويارىم بار ما، سورلى باسىم. جەڭگەيمەن بىرگە كەلىڭىز دەپ جالىنعانى بار-اۋ تاعى؟! اسىلى اقىن دەگەن قىزىق حالىق-اۋ ءوزى، الدە الماتىنىڭ سالتى سولاي ما، كىم ءبىلسىن!
ءانۋار. جوق، اقساقال، الماتى دا قوناق كۇتە بىلەدى. ءبىر ساراڭىنا كەزدەسىپ قالعان شىعارسىز، فاميلياسى كىم ەدى؟
بەكەن. ەسىمدە جوق، ايتەۋىر، ۇلكەندەرىنىڭ ءبىرى.
ارىستان. ەشنارسە جازدى ما، ءسىز تۋرالى؟
بەكەن. وبالىنا نە كەرە جازۋىندا ءمىن جوق. كەيدە ويدان قوسىپ جىبەرگەن جەرلەرى دە بار. الگى ءبىزدىڭ ۇيدەگى كەمپىردى جۇزىنەن نۇرى تايماعان، ماڭعاز بايبىشە دەگەنى كەلىسپەي-اق تۇر. وتاسقانىمىزعا وتىز جىلدان استى. جاسىندا دا ونشا كەلبەتتى ەمەس ەدى، ول توبەڭنەن ۇرعىردىڭ قاي جەرىنەن نۇر كورىپ جۇرگەنىن قايدام! كوپ سويلەپ ۋاقىتتارىڭدى الدىم-اۋ، قاراقتارىم، كەتەيىن، «مىلجىڭ شال ەكەن» دەپ كۇلىپ جۇرەرسىڭدەر مە، كىم بىلەدى!
ءانۋار. كەشكە كەلەسىز عوي. ساپاردى جىبەرەمىز.
بەكەن. البەتتە. ءوزى سوقسىن! (كەتەدى.)
ءانۋار. شال تاماشا، اناۋ ماڭدايدىڭ ءاربىر قىرتىسىندا قىرۋار تاريح جاتقان سياقتى.
ارىستان. دا، تاماشا! ءانۋار، مەن تۋرالى سويلەستىڭ بە، دەكاندارىڭمەن.
ءانۋار. ايتۋعا ۇيالدىم. جاپ-جاس جىگىت، سپورت كلۋبىنىڭ زاۆسكلادى بولدى دەگەن سۇمدىق.
ارىستان. ونى كىم ءبىلىپ جاتىر. تۇياق ىلىنسە بولدى عوي.
ءجاميلا كىرەدى.
ءجاميلا. ءانۋار، جاقسىمىسىڭ.
ءانۋار. راحمەت. (ابىرجىپ.) ءجاميلاش، تويىڭ قۇتتى بولسىن، شەكسىز باقىت تىلەيمىن. (قولىن الىپ، بەتىنەن سۇيەدى.)
ءجاميلا. بىرەۋ ارقىلى شاقىرماي، ءوز اۋزىمنان ايتايىن دەپ كەلدىم، رەنجىمەيسىڭ عوي ماعان؟
ءانۋار. وسى ارناپ كەلگەنىڭنىڭ وزىنە راحمەت.
ارىستان. پاي-پاي، نازىگىن-اي مىنالاردىڭ.
ءانۋار (كۇرسىنىپ). ارىستان، سەن تۇسىنبەيسىڭ عوي...
ارىستان. مەن بارىنە تۇسىنەمىن، ءانۋار. وزىمىزگە قاراماي، كوز الدىمىزدان تالاي قىز وتكەن. سونىڭ بارىنە كۇيزەلە بەرسەم، سۇيەگىم الدەقاشان قۋراپ قالاتىن ەدى.
ءانۋار (وعان ءمان بەرمەي، كۇيزەلىسىن جاسىرا سەرپىلىپ). ءجاميلاش! مىناۋ ارىستاننىڭ كوزى تۇر. ساپارمەن باقىتتى بولۋىڭدى ءوز باسىمنان كەم تىلەمەيمىن. ول ماعان تۇسىنىكتى. راس، كەيدە مەن ونىمەن شايقاسىپ، رەنجىتىپ الام، كەي مىنەزىن ۇناتپايمىن.
ارىستان. پاي-پاي، جوسىلدى-اۋ. شابىتپەن ايتىلعان ءسوز. ءوزىڭ تۇرعان بويىڭمەن فيلوسوفسىڭ عوي.
ءجاميلا. بولىپ جۇرگەندەر ءانۋاردان ارتىق دەيسىڭ بە؟ (ستول ۇستىندەگىلەردى قاراپ.) مىنالاردى جيناستىرىپ كەتەيىن.
ءانۋار. جوق، جوق... سەن بۇگىن ءشوپ باسىن سىندىرۋعا حاقىڭ جوق، ءوزىم جينايمىن.
ارىستان. ابسوليۋتنو ءدۇرىس! توقتاي تۇرىڭدارشى! (ءجاميلاعا.) الگى مەن سىرتىنان عاشىق بولىپ جۇرگەن بيداي ءوڭدى قىز كەلە مە؟
ءجاميلا. كەلەدى. ءبىراق ءسىزدىڭ عاشىق بولا بەرەتىنىڭىز جامان.
ءانۋار. ءقايتسىن! جاسى قۇرعىر دا يەك ارتپادا تۇر عوي.
ءجاميلا (ءانۋارعا كوزىن قىسىپ). بۇگىن تانىستىرامىن، جاقسىلاپ سويلەس.
ارىستان. ءبىراق، اشەيىندە سايراعانمەن، قىز الدىندا ءتىلىم كۇرمەلىپ، الباستى باساتىنى بار. ەندى ءبىر جامانى، قىزبەن سويلەسكەندە كىتاپتاردان وقىعان ماحاببات جايىن ايتىپ، ەسىمدە قالعان ولەڭدەردەن سيتات كەلتىرىپ، وزىمەن جۇمىسىم بولماي بەت الدى لاعىپ كەتەمىن-اۋ سورلاپ.
ءانۋار (كەكەتىپ). بۇل جولى لاعىپ كەتپە ەندەشە. (ءجاميلا مەن ارىستان كەتەدى.) يە، بۇگىن توي، بارۋ كەرەك.
ستول ءۇستىن جيناستىرا باستايدى. پاۋزا. ەنتىگە باسىپ
سايلاۋبەك كىرەدى.
سايلاۋبەك. ماسقارا، ماسقارا!
ءانۋار (ابىرجىپ). نە جاۋ شاپتى؟
سايلاۋبەك. تس... تس... ەشكىم جوق پا؟
ءانۋار. بولسايشى ەندى.
سايلاۋبەك. مەن كەشە گۇل الاڭىندا ءبىر شالدى سۋرەتكە ءتۇسىردىم. ول ساپاردىڭ اعاسى ەكەن. سودان، سودان، سودان الگى شال كەتىپ بارا جاتىپ «ساپارجانعا سالەم ايت، مەن شىعاتىن كۇنى ايەلى ۇل تاپتى» دەدى.
ءانۋار. كىمنىڭ ايەلى!
سايلاۋبەك. ساپاردىڭ ايەلى!
ءانۋار. ساپاردىڭ ايەلى! مۇمكىن ەمەس. جاڭا ول شال وسىندا بولدى، ايتپاي ما؟
سايلاۋبەك. ول شال ەستىگەن جوق.
ءانۋار. و، وڭباعان، باقىت ءۇشىن كۇرەسۋ، شاحمات ويىنى دەگەن وسى ەكەن عوي! بەس جىل بىرگە وقىپ ءجۇرىپ... فيلوسوف بولعانىڭا... اقماق!
شىمىلدىق
بەسىنشى سۋرەت
ءجاميلانىڭ ءۇيىنىڭ قوناق بولمەسى. جاستاردىڭ ءبارى ۆەراندادان كورىنەدى. ولاردىڭ ويىن-كۇلكىسى ەستىلىپ تۇرادى. جۇگىرە باسىپ جۇپار كەمپىر كىرەدى.
جۇپار. قاتيرا، قايداسىڭ؟ (Ac ۇيدەن قاتيرا شىعادى.) اتاي كورمە، سۇمدىق، ەندى نە بەتىمدى ايتايىن.
قاتيرا. يە، نە بوپتى؟
جۇپار. مارفۋعا كۇيەۋىمەن اجىراسىپ كەتىپتى.
قاتيرا. سۋسىلداق-اي، مۇنى قايدان شىعاردىڭ؟
جۇپار. جاڭا مارفۋعانىڭ شەشەسىن كوردىم. كۇيەۋ بالاسى ايتقانعا كونبەي، ەلىنە كەتەم دەگەن سوڭ، قىزىنا «بارمايسىڭ، باسىڭ جاس، تاعى بىرەۋ تابىلار»، — دەپتى.
قاتيرا. و دا ءبىر قۇداي سوققان ەكەن، بوس اڭگىمە بولىپ جۇرەر، اۋزىڭا ساق بول! سۇڭعاتجان وندايعا باسپايدى.
جۇپار. ويباي، نەم بار، انشەيىن ساعان ايتىپ وتىرمىن.
قاتيرا. ساعان ايتىپ وتىرمىن دەپ، بۇكىل قالانى شۋىلداتاتىن ادەتىڭ بار.
جۇپار. جالعىز مەن بە، وسىنداعى تىرتىق بەت قارا كەمپىر بار عوي، وسەكشىلەردىڭ ەڭ كۇشتىسى سول.
قاتيرا. سەن دە وعان اقىڭدى جىبەرمەيسىڭ.
جۇپار (رەنجىپ). وسى ءسوزىڭدى قويشى، ەستىگەنىڭدى قالاي ىشىڭە سىيعىزىپ وتىرا الارسىڭ، مەن بۇلاردىڭ اجىراسىپ كەتەتىنىن باستا بىلگەنمىن.
قاتيرا. بەۋ، وسىندايدا اۋليە بولا قالاتىنىڭ-اي!
ءانۋار مەن سۇڭعات سويلەي كىرەدى. ءانۋاردىڭ نازارى ءپاس.
سالاماتسىزدار ما؟ قۋانىش قۇتتى بولسىن!
قاتيرا. راحمەت، وزدەرىڭمەن بىرگە بولسىن!
جۇپار (قاتيراعا سىبىرلاپ). كوردىڭ بە، انە جالعىز كەلدى، نازارى دا تومەن.
قاتيرا. بولدى، ءجۇر سۇيرەڭدەمەي! (Ac ۇيگە الىپ كەتەدى.)
ءانۋار (سۇڭعاتقا). سەن ونداي اڭگىمەنى قوي، تاتۋلاس. باسقانى بىلمەيمىن.
سۇڭعات. باعانا ءوزى دە جىلاپ مازامدى الدى. جاقسى كورەم، ءبىراق تۇسىنبەيدى.
ءانۋار. تۇسىنەدى، ونىكى انشەيىن ەركەلىك. ويىندا جاماندىق بولسا، ماعان كەلمەس ەدى عوي. ءتىپتى ساۋىنشى بولام دەگەنگە دەيىن باردى.
سۇڭعات. ماعان دا ايتتى.
ءانۋار. بولدى، ەندەشە شالقايا بەرمە.
سۇڭعات. تاۋەكەل، تاعى سىناپ كورەيىن.
ءانۋار. ءبىر مارفۋعانى تاربيەلەي المايسىڭ، سەنەن قانداي پەداگوگ شىعادى.
سۇڭعات. قازبالاي بەرمەشى.
ءانۋار. ءقازىر، ءجاميلا ەكەۋى كەلە جاتىر. كوڭىلدى قارسى ال!
سۇڭعات. بۇگىن سەنىڭ بەرەكەڭ نەگە قاشىپ تۇر؟
ءانۋار. ونى كەيىن بىلەسىڭ.
ءجاميلا مەن مارفۋعا كىرەدى.
بەرى جاقىندا، اكەل قولىڭدى! (سۇڭعاتپەن ەكەۋىنىڭ قولىن تابىستىرادى.)
سۇڭعات (كۇلىپ). كوردىڭ بە، مىنالار مەنى زورلاپ كوندىرىپ تۇر.
مارفۋعا. مەن ايتتىم عوي، بولشە نە بۋدۋ!
ءجاميلا. بار قاتەسىن مويىندادى.
ءانۋار. بەيبىتشىلىك ورناسىن. (ءبارى كەتە بەرەدى.)
جۇپار (شىعىپ). بەتىم-اۋ، قوسىلىپ قالىپتى عوي؟ قۇشاقتاسىپ بارادى.
قاتيرا. ايتتىم عوي، سەن بۇلدىرەسىڭ دەپ.
ءجاميلا شىعادى، قولىندا پلاستينكالار.
قاتيرا. جانىم-اۋ، جيناي بەرىپ قايتەسىڭ؟ وسى دوڭگەلەكتەرگە ءبىر جاشىك تولدى عوي.
ءجاميلا. ماما، بۇل دا بايلىق!
قاتيرا. كىتاپتى دا بايلىق دەپ جينادىڭ كەپ، جينادىڭ كەپ. ىشكى ۇيدە اينالاتىن جەر جوق.
ءجاميلا. بۇرىنعى بايلار راحاتىن كورەمىز دەپ مالدى كوپ جينايدى ەكەن. بۇل زاماندا رۋحاني بايلىق دەگەن بار، ول كىتاپتان الىنادى.
قاتيرا. تە ايتەۋىر، بىلىمدەرىڭ جۇعىمدى، وزدەرىڭ باقىتتى بولساڭدار بولدى عوي. (كەتەدى.)
ءجاميلا (اينانىڭ الدىنا كەلىپ، اينالا قارانىپ). ول مەنى جانىنداي كورەدى... مەن شە؟ مەن دە سولاي شىعارمىن!.. بىلمەيمىن، بىلمەيمىن!.. ءجاميلا جيىرما ۇشتە كۇيەۋگە ءتيدى دەگەن نە سۇمدىق! وتىز، قىرىق... ويپىرىم-اي، قىرىققا كەلگەندە قانداي بولار ەكەنمىن. ءبىراق قىرىققا كەلسە دە ءوڭىن بەرمەيتىن ايەلدەر بار عوي، سونىڭ ءبىرى بولسام جارار ەدى-اۋ... ۇيات-اي، مەن نە ايتىپ تۇرمىن؟.. بىرەۋ ەستىسە عوي، جارىمەس ەكەن دەر... (ۆەراندا جاقتان ارىستان كورىنەدى دە، قايتا شەگىنەدى، ونى ءجاميلا اڭعارمايدى.) شىنىمەن مەن كۇيەۋگە شىعايىن دەپ جاتىرمىن با؟ كاك ستراشنو!
ارىستان كىرىپ كەلەدى.
ارىستان. پاردون، مادام. ستراشنىي ەشتەڭەسى جوق! ليۋبوۆ ەتو ەست ليۋبوۆ!
ءجاميلا (ابىرجىپ). تىڭداپ تۇردىڭىز عوي، ءا، ۇيات ەمەس پە؟
ارىستان. ايتۋعا اۋىز ۇيالماعاندا، ەستىگەن قۇلاق سورلىنىڭ نە كىناسى بار؟ مىناۋ مەنىڭ توي تارتۋىنا الىپ كەلگەن پلاستينكالارىم.
ءجاميلا. قارىنداسىمەن ازىلدەسە مە ەكەن؟
ارىستان. ماحاببات ماسەلەسى، باۋىرىم، كەڭ تۇردە تالقىعا سالۋعا تۇراتىن تاقىرىپ. بۇل تۋرالى ماحابباتتىڭ ۋلى شارباتىن تالاي ىشكەن، ەڭ جاقىنىڭ مەنىمەن اقىلداس! ساپار سليشكوم ۋمنىي جىگىت، جارايدى، كەيىن ايتارمىن. (ستول ۇستىنە قويىلعان بۋتىلكالارعا جاقىنداپ، سانايدى.) مىناۋىڭ از عوي، جانىم-اۋ.
ءجاميلا. ستۋدەنتتەر كوپ ىشپەيدى.
ارىستان. ءسوز بولعانىڭا، قولىڭا قالام ال دا، جاز! ءالى الدىرۋ كەرەك. (ارىستان اينانىڭ الدىنا بارىپ، ەكى ءبۇيىرىن تايانىپ تۇرادى.)
ءجاميلا (قاعاز، قالام الىپ). ايتا بەر!
ارىستان. ەركەكتەر قاۋىمىنان ورتاڭ قولداي سەگىز جىگىت دەلىك.
ءجاميلا. ساپار مەن سۇڭعات اق ىشپەيدى.
ارىستان. بۇگىن ول بەنزين بولسا دا ءىشۋى كەرەك. ونداي جاس ادەبيەتشى تۇگىل، اقىنداردىڭ قۇدايى ەسەنين دە ەشكىمنەن سورلى ىشپەگەن.
ءجاميلا. بىلمەيتىنىڭ جوق-اۋ!
ارىستان. مەنى استرونوم دەيدى! اسپانداعى جۇلدىزدىڭ سىرىن ءبىلۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن جەر ءۇستىنىڭ حيكاياسىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك دەگەن ءبىر عالىم.
ءجاميلا. كىم دەگەن عالىم؟
ارىستان. ءقازىر ەسىمدە جوق... ۇمىتپاسام وسىنى ايتقان ءوزىم بولۋىم كەرەك. تا اق اراقتان ءتورت كيلو دەپ ءبىر قوي. موسكوۆسكيي بولسىن، مەستنىي تاماقتى اۋىرتادى.
ءجاميلا. كوبىرەك ەمەس پە؟
ارىستان. ءبارى وقۋ بىتىرەيىن دەپ وتىرعان ادامدار، ىشەدى. ال، ەندى زاكۋسكاعا كەلسەك...
ءجاميلا (ءسوزىن ءبولىپ). ول جاعىن مامام بىلەدى.
ارىستان. شىراعىم، ماماڭ ەمەس، موسكۆادا تالاي ۆەچەردىڭ كورولى بولعان اعاڭ بىلەدى.
ءجاميلا. سول كورولدىك سەنى شالا استرونوم ەتىپ ۋنيۆەرسيتەتتەن شىعارعان؟
ارىستان. پاردون، ناۋقاس، كليمات، ەكى جىلدان كەيىن قايتا بارام...
ءجاميلا. ەكى جىلدان كەيىن موسكۆانىڭ اۋا رايى وزگەرەدى دەگەن حابار بار ما؟
ارىستان. اعاسىن سىيلار بولار. (لەپىرىپ.) مەن ماحابباتتىڭ قۋعىنىنا ۇشىراعان اداممىن، باسىڭا تۇسكەندە بىلەرسىڭ؟ و، ماحاببات، ماحاببات! كەل، ازداپ اياقتى جاتتىقتىرىپ الايىق.
ءجاميلا. ۇمىتىپ قالامىن دەپ قورقاسىز با؟ (ەكەۋى بيلەيدى. ارىستان قيسالاڭداپ كەيىپسىز قيمىلدارعا باسادى. ءجاميلا ونى ۇناتپاي.) ادامشا جۇرسەڭشى!
ارىستان. جانىم، بۇل باتىستىڭ اياق الىسى. مادەنيەتتى ادامنىڭ بۇدان دا حابارى بولۋى كەرەك.
ءجاميلا (شەگىنىپ). بۇلاي باسقا بىرەۋمەن بيلەرسىز. (ورنىنا بارىپ وتىرادى.)
ارىستان (قيسايعان كۇيى تۇرىپ قالىپ). ءاي-اي-اي!.. بۇلاردى مادەنيەتكە تارتام دەپ مەن الە كونبەي بۇلار الەك. ارىستان استانانى كوردى-اۋ، ءتالىم الايىقشى دەگەن بىرەۋى بولسايشى.
ءجاميلا. اۋەلى ءسىزدىڭ ءوزىڭىزدى ءبىراز تاربيەلەۋ كەرەك.
ارىستان (ءمان بەرمەي). ءاي، فەوداليزم، ابسكۋرانتيزم، كونسەرۆاتيزم، قازاقشىلىق... ءالى شىرماۋىڭ بار-اۋ، اياقتا!..
ءجاميلا. ءدال جاڭاعى مادەنيەتىڭنەن قازاقشىلىعىم ءجۇز ەسە ارتىق.
ارىستان (ءجاميلاعا جاقىنداپ). سەندەردى ۋنيۆەرسيتەتتە وقيدى دەيدى. قازاقتىڭ فەودالدىق ءداۋىرىن سيۆيليزوۆاننىي ميرمەن سالىستىرۋعا ۇيالساڭدارشى! سوعان دا رەنجىپ قالدىڭ با؟ كەشىر!
ءبىر تىزەرلەپ تۇرادى، ساپار شىعادى.
ساپار. بۇل نەمەنە؟
ارىستان. ساپار! تىسىنە دەيىن قارۋلانعان ارىستان قىز اشۋىنىڭ الدىندا تىزە بۇگىپ، ون جىلعا دەيىن ۇرىسپاسقا شارت جاسادى.
ءجاميلا (جايدارىلانىپ). كوڭىل بولمە. ءبىزدىڭ اعايدىڭ ۋادەسى قارداعى جازۋمەن تەڭ.
ساپار. اشۋدى قوي، ءجاميلا.
ارىستان. ەگەردە مەن مۇنى جەكە باستى جابىرلەۋ دەپ ۇقسام، تاعى دا مايدان ءورتى تۇتانىپ كەتۋ ءقاۋپى بار. ونان دا تويىنا ارنالعان ولەڭىمدى وقىپ جىبەرەيىن.
ءجاميلا. ەركىڭىز ءبىلسىن.
ارىستان. وزىمشە بىر-ەكى اۋىز ايتايىن.
ساپار. سول دۇرىس بولار.
ارىستان. جاننا. قاعازعا جازباعان سوڭ قيىن! سوندىقتان سۋىرىپ سالماعا باسپاسا بولمايدى. (ەرەكشە پوزادا ويلانىپ.) ىم...م...يە، كەلدى.
ساپار. اقىن ارۋاعىن شاقىرىپ تۇر-اۋ! (ارىستان ۇندەمە دەگەندەي يشارات بىلدىرەدى.)
ارىستان. جاننا، قاعازعا جازباعان سوڭ بولمايدى... (ساپارعا.) سەن سىنشىسىڭ عوي، مەن ءوزىم عاشىق بوعان اسپان قىزىنا مىنانداي ولەڭ شىعاردىم، تىڭداشى. اتى ەميليا بولاتىن. (ەرەكشە پوزادا تۇرىپ، قاباعىن تىجىرىپ).
وح، مويا ەميليا،
نەجنەە چەم ليليا!
ستروينەە ەە تاليي
نيگدە نە ۆسترەتيتسيا.
ي نەبو يسپانيي
ۆ گلازاح ەە سۆەتيتسيا
نو سەردسە
ەميليي كرەپچە باستيليي، —
دەپ اياقتايمىن. تاماشا ەمەس پە؟
ءجاميلا (كۇلىپ). ارينە، تاماشا! ءبىراق بۇل لepمونتوۆتىڭ گرافينيا مۋسيناعا ارناعان ولەڭى عوي.
ساپار. لەرمونتوۆتا ءسال وزگەشەلەۋ، ول بىلاي دەيدى.
گرافينيا ەميليا،
بەلەە چەم ليليا
ستروينەي ەە تاليي
نيگدە نە ۆسترەتيتسيا.
ي نەبو يتاليي
ۆ گلازاح ەە سۆەتيتسيا،
نو سەردسە ەميليي
پودوبنو باستيليي.
وسىعان قاراعاندا، بۇل ولەڭدى سەن جازعان دەگەنگە سەنبەي وتىرعانىم.
ارىستان. نۋ حوروشو. وسىنىڭ ىشىندە ءوز سوزدەرىم بار ەمەس پە؟
ءجاميلا. بىر-ەكى ناشار سوزدەر وزىڭىزدەن قوسىلعان. مىسالى «گرافينيا» ورنىنا «وح، مويا»، «بەلەە-نىڭ» ورنىنا «نەجنەە»، «نا سۆەتەنىڭ» ورنىنا «نيگدە»، «يتاليانىڭ» ورنىنا «يسپانيا» دەگەنسىز. نە كەرە لەرمونتوۆتى اياماعان ەكەنسىز.
ساپار (كەكەتىپ). كەيدە ۇلى ادامداردىڭ ويى ءبىر جەردەن شىعا بەرەدى.
ارىستان. ونىڭ دا راس. اسىلى، مەن لەرمونتوۆتى جاقسى كورەم، داجە مۇنى لەرمونتوۆتىڭ اسەرى دەپ ايتۋعا بولادى.
ءجاميلا. اسەر وسىنداي بولا ما ەكەن، اعاسى! لەرمونتوۆتان ۇرلاپ العانسىز.
ارىستان. حۆاتيت، حۆاتيت! مەن موسكۆادا وقىعان اداممىن، ەسىڭدە بولسىن! مەن كورگەن سرەدانى ەشقايسىسىڭ كورگەن جوقسىڭ. (ايعاي سالىپ.) جەڭەشە، قۇرتام مىناۋ ءۇيدىڭ ءىشىن! تەز كەل، تەز، ناستروەنيەمدى بۇزدى مىنالار!
قوناقتار كىرىپ جايعاسىپ وتىرا باستايدى. ءبارى ارىستاندى جۇباتقان بولادى.
ساپار (ارقاسىنان قاعىپ). توي كۇنى اشۋدى قويىڭىز.
ارىستان. چەپۋحا، جولداستار، ءوزىمنىڭ نەگىزگى ماماندىعىمنىڭ ءبىرى — تامادالىق. سوندىقتان ول قىزمەتكە كىرىسە بەرۋىمە قارسىلىق جاساماسسىڭدار. كەلىسەيىك وسىعان.
ءانۋار. بولسىن، بولسىن.
ارىستان. راقمەت، حالقىم، سەنىم بىلدىرگەندەرىڭە. ال، ەندى ماعان ءبىر ورىنباسار كەرەك. جانە ول ايەل جىنىسىنان بولسىن.
سۇڭعات. ءبىز ۇسىنايىق پا، جوق، ءوزىڭ قالايسىڭ با؟
ارىستان. مەنى ۇسىنعاندارىڭ جەتەدى. ال مەملەكەت قۇرامىن ءوزىم رەتتەيمىن. جاننا جەڭەشەمدى شاقىر.
ءجاميلا. ورىنباسارلىققا ما؟
ارىستان. ويباي جوق، كەلىپ وتىرسىن دەيمىن. ماعان مارفۋعا ورىنباسار بولادى. قارسىلىقتارىڭ جوق پا، حالقىم؟
ءبارى. جوق، جوق!..
ارىستان. جۇمىس ءبىتتى، ال ۋحاجيۆات ەتە باستاڭدار!
قاتيرا، جۇپار كىرەدى، ءبارى وتىرادى.
ءبىرىنشى ءسوزدى قۇرمەتتى جەڭەشەمە بەرەم. سويلە، جەڭەشە!
قاتيرا. اينالايىندار، باقىتتى بولىڭدار. ءجاميلاشتىڭ پاپاسى ۇزاق جولعا اتتاناردا ىرزالىعىن بىلدىرگەن. (كەلىپ ساپار مەن ءجاميلانىڭ بەتىنەن سۇيەدى. ءبارى ىشە باستايدى.)
مارفۋعا. مينۋتوچكۋ، مينۋتوچكۋ، ءجاميلاش، ساپاشكا، سىزدەردىڭ امىرلەرىڭىز سۇڭعات ەكەۋىمىزدەي باقىتتى بولسىن.
ءبارى كۇلەدى. بەكەن مەن سايلاۋبەك كىرەدى. ساپار بايقامايدى.
ساپار. باستايمىز عوي ەندى؟ (بۋتىلكانى قۇيا بەرگەندە).
بەكەن. باستايمىز، ساپارجان. (ساپاردىڭ قولىنان بۋتىلكا ءتۇسىپ كەتەدى. ءتۇسى وزگەرەدى.) جانىم-اۋ، تانىماي قالدىڭ با؟ (بەتىنەن سۇيەدى.)
سايلاۋبەك. تانىسىڭىزدار، ساپاردىڭ اعاسى، جينالىسقا كەلگەن.
مارفۋعا. ۆوت سيۋرپريز.
قاتيرا. تورلەتىڭىز.
ساپار (ابىرجىپ). ءبىز، ءسىز... ناعىپ ءجۇرسىز؟..
بەكەن. قوناققا كەلدىك. نەمەنە، ءتۇسىڭ بۇزىلىپ كەتتى عوي.
ساپار (بويىن تەجەي). ءجاي، انشەيىن، وتىرىڭىز!
بەكەن. ويلاماعان جەردەن كەزدەسكەن سوڭ شوشىپ قالدىڭ با؟
ارىستان. ال، قۇيىڭدار بوكالعا، جىگىتتەر؟ جيۆەە، جيۆەە. (بارلىعى تولتىرىپ الادى.)
بەكەن. ماعان قىزىلىڭنان. (ءانۋار قۇيادى.) راقمەت.
ارىستان. ال، دوستار، ءبىرىنشى ءسوز ورتامىزداعى اقساقال ساپاردىڭ اعاسى، وردەندى شابان بەكەنگە بەرىلەدى. (ءبارى قول شاپالاقتايدى.)
ساپار. اقساقال وندايعا ولاق. اۋرەلەپ قايتەسىڭدەر.
ءانۋار. جول سول كىسىنىكى.
بەكەن (ورنىنان تۇرىپ). اينالايىن بالالارىم، ءتۇز-دام ايداپ استاناعا كەلىپ قالىپ ەك. تىلەگىمىز دۇرىس ەكەن. شالدى قوناققا شاقىردىڭدار، راقمەت! سونىمەن ايتەۋىر ايتايىن دەگەنىم، وسىندايدا اۋىزعا ءسوزى قۇرعىر دا تۇسپەيدى. سوندىقتان ءوستىپ-وسىلاي وتىرعان دەگەن عانيبەت قوي.
ساپار (بەكەنگە). اعا، ەندى ءسىز جاستاردى تىڭداپ وتىرىڭىز. جاڭالىق، اماندىقتى ەرتەڭ ايتارسىز.
بەكەن. ەستىپ قويىپ پا ەدىڭ؟
ساپار. ەرتەڭ وزىمە ايتارسىز دەدىم عوي.
بەكەن. وندا نە تۇر، جانىم-اۋ؟
ساپار. اعا، سىزگە قوي دەدىم عوي.
ارىستان. ساپار، تامادا مەن، سەن ەمەس، تىنىش وتىر، ايتا بەرىڭىز، اقساقال.
بەكەن. البەتتە، بالالار! ءبىز ءوزى ەكى اعايىندى جىگىت ەدىك. مەنەن ۇلكەن اعايدان مىنا ساپار دا، مەندە ءبىر قىز بار، وقيدى. الگى وزىمىزدەگى مۇعالىمدەر ينستيتۋتىندا.
ساپار. ونى ەرتەڭ ايتارسىز دەدىم عوي.
ارىستان. ساپار، ءتارتىپ.
بەكەن. ساپار بالا عوي ءالى، ۇيالىپ وتىر. ءيا، ايتايىن دەگەنىم... جاقىندا ءبىز دە قۋانىشتى بولدىق. مەن وسىندا شىعاردان ءبىر كۇن بۇرىن (وزىنە-وزى)، ۇمىتپاسام سولاي بولار، نەمەرەلى بولدىق. مىنا ساپاردىڭ ۇيىندەگى كەلىن بوسانىپ، ءبىر ۇلدى بولىپ، قاعاناعىمىز قارىق، ساعاناعىمىز سارىق. (جۇرتتىڭ ءبارى بىرىنە ءبىرى قارايدى. ساپاردىڭ موينى تومەن سالبىراپ كەتكەن.) ءوزى ەستىدى مە، ەستىمەدى مە، ايتپا دەگەنى ۇيالىپ وتىرعانداعىسى عوي. قالقام-اۋ، ونىڭ نەسىنە ۇيالاسىڭ. مەن مايداندا قايتىس بولعان اعاڭدى تاپ سەنىڭ جاسىڭدا كورگەمىن؟ يە، سولاي بولار، ال ەندى... (جۇرتتىڭ نازارىن بايقاپ.) اۋ، شىراقتارىم-اۋ، بۇلارىڭ نە، ورىنسىز ءبىر نارسە ايتىپ قويدىم با؟ (جۇرت ءۇنسىز.) مەن ءبۇلدىردىم-اۋ، شاماسى! قۇداي ۇرىپ جاڭاعى ءبىر ريۋمكەگە قىزىپ قالعاننان ساۋمىن با؟ اۋ، بالالار، بۇل نە؟ (جۇرت ءۇنسىز.) دۇنيەگە ءسابي كەلگەندە وسىلاي قارسى الا ما ەكەن؟
مارفۋعا. ۆوت ناحال، ەششە پيساتەلەم، كريتيكوم بۋدۋ دەيدى.
سۇڭعات (شىداماي). اتا، دۇنيەگە ءسابي كەلگەنى ۇلكەن قۋانىش. ونىڭ ءومىرلى، باقىتتى بولعانىنا ءبارىمىز تىلەكتەسپىز. ءبىراق دۇنيە ەسىگىن اشقان جاس ءسابيدىڭ اكەسى ساپار بولعانى وتە وكىنىشتى...
بەكەن. نەگە، جانىم-اۋ، و نەسى-ەي؟ ساپارجان-اۋ، تۇسىندىرسەيشى!
ءانۋار. جىگىتتەر! مەن ەڭ الدىمەن اقساقالدان كەشىرىم سۇرايمىن. ەگەر بۇگىنگى جينالعان سەبەبىمىزدى ايتساق، كەلمەي قالادى دەگەن ويمەن، اقساقالدى تەك قوناق بولىڭىز دەپ، سايلاۋبەك ەكەۋىمىز شاقىردىق. ءجاميلا دا كەشىرەر. باسقا امال بولمادى.
بەكەن. وندا نە تۇر؟
جۇپار. باسە، ءبىر پالەنى سەزىپ ەم-اۋ!
قاتيرا (جەكىرىپ). جاپ، اۋزىڭدى!
ءانۋار (بەكەنگە). مىنا ءىنىڭىزدىڭ ايەلى بار ەكەنىن ءبارىمىز دە بۇگىن ءبىلدى ال وسى جيىن ساپاردىڭ مىناۋ ءجاميلاعا ۇيلەنەتىن تويى بولاتىن. جينالۋ سەبەبىمىز سول ەدى.
بەكەن (اشۋعا بۋلىعىپ). نە دەيدى؟ سورلى باسىم. ياپىرىم-اۋ... ەندى ءقايتتىم. مەن نە ەستىپ تۇرمىن... (پاۋزا.) لاعنات! لاعنات! لاعنات جاۋسىن ساعان! سەنى تىرەگىمىز بولاد دەپ، كوكىرەگىمىز اياققاپتاي بولىپ اۋىلدا ءبىز ءجۇرمىز. ويباي-اي، اپپاق ساقالىممەن مەنى ماسقارا قىلدىڭ-اۋ، سەن يت! جۇگىرمەك كەت! جۇگىرمەك كەتكىر! سەندەي بالا بەرگەنشە، قۋ باس قىپ السايشى! سوقىر قۇداي! ءاي، و نەس-اي! و زاماننان بۇ زامان ايەلىن جاسىردى دەگەن نە سۇمدىق. باياعىدا بايلار كامپەسكەدەن مالىن جاسىرىپ بولىپ ەدى، سەن يت ادامدى جاسىردىڭ-اۋ.
ساپار. مەن زاگس-كە تۇرعان جوقپىن عوي.
بەكەن. ءۇنىڭ ءوشسىن، ءۇنىڭ وشكىر! مەن انا شەشەڭمەن وتىز جىلداي زاگس تۇگىل سايتان دا جوق، تۇرمىن عوي. ەندى زاگس-كە تۇرمادىم دەپ كەمپىردى قاڭعىرتىپ جىبەرەيىن بە؟ قاي اتا-باباڭ زاگس قاعازىن ارقالاپ ءجۇرىپ ەدى، لاعنات جاۋعىر! سەنى بىرەۋ زورلاپ ۇيلەندىردى مە؟ سۇمەڭدەپ ءجۇرىپ ءوزىڭ ەمەس پە ەدىڭ العان؟ جوعال كوزىمە كورىنبەي! وتىرعان جەرىڭدە قىزىل-الا قان قىلارمىن. ەرتەڭ مەكتەبىڭە بارىپ كوزىڭدى اعارتايىن! وقىعانمەن سەن ادام بولىپ جارىتپاسسىڭ. كەت دەيمىن، كەت دەگەنسىن.
ساپار ورنىنان تۇرىپ كەتە بەرگەندە، الدىنان راۋشان شىعادى:
ساپار (ابىرجىپ). راۋشان، كەلىپ قالدىڭ با؟ (ۇمتىلا بەرەدى. جۇرتتىڭ ءبارى ورنىنان تۋرادى.)
راۋشان. تارت قولىڭدى.
بەكەن. اينالايىن، جەتتىڭ بە، قۇتقار مەنى مىنا ماسقارادان.
راۋشان. ايىپ ەتپەڭىزدەر. مەن ەشكىمنىڭ وشاعىنا ءورت، وزەگىنە دەرت سالايىن دەپ كەلگەنىم جوق. بالا وزىمدىكى. (بەكەندى كورسەتىپ.) مىنە اكەسى، اۋىلدا دا اكەسى، شەشەسى بار. انا قورعانسىز بولاتىن زامان ەمەس. مەن جارىم دەۋگە انا، اكەم دەۋگە بالا ۇيالاتىن جەكسۇرىنعا اقىرعى ءسوزىمدى ايتايىن دەپ كەلدىم. سەن سياقتىلار ەرتەڭ وقۋ ءبىتىرىپ ادام تاعدىرى، قوعامدىق ءىس تاعدىرى قولىنا تۇسكەندە، قانداي زۇلىم بولاتىنىن كىم ءبىلسىن. قاپاس جاندى قارا بەتتىڭ، ار تازالىعى، سەميا، وتان دەپ، قاعاز شيمايلاپ، جۇرتقا باسالقى ايتقانداعى سيقى وسى ما!.. بويىڭداعى مەرەز ناۋقاسىڭنىڭ سىرى ەرتە اشىلعانىنا قۋان، مىنا قاۋىم ونىڭ دا ەمىن تابادى.
ءجاميلا. راۋشان، كەشىر، قۇربىم. مەن ءسىزدىڭ اتىڭىزدى جاڭا ەستىپ تۇرمىن. كىنالاما، ماعان وڭاي دەيسىز بە؟ جوق، دوستار! راۋشان مەنىڭ كوزىمدى اشتى. (راۋشانعا.) تورلەت، قۇربىم، قۇرمەتتى قوناعىم بول، ورتاق بول قۋانىشىما، بۇل مەنىڭ تۋعان كۇنىمنىڭ تويى بولسىن. بۇل مەنىڭ قايتا تۋعانىمنىڭ تويى. قۇربىلارىم، توي جاسا، كۇيەۋسىز قالعان قىز دەگەن جامانات ەرسە ەرەر، مەيلى. اسقىنعان ناۋقاستىڭ الدىن الىپ ەسكەرتكەن ءانۋار مەن سايلاۋبەككە دە راقمەت. قايتەيىن، كۇتكەنىم باسقا ەدى. جۇرت باقىتسىز دەپ ويلار، ءبىراق ابىرويسىز ەمەسپىز. دوس، قۇربىمنىڭ بەتىنە تۋرا قاراي الامىن. ال... ال، (ساپاردى نۇسقاپ.) مىناۋ نە بەتىمەن قارار ەكەن؟
بەكەن. جوعال كوزىمنەن. ءبىز بىلمەپپىز، بۇل ءبىزدىڭ تۇقىم ەمەس، بورىك استىنداعى بولتىرىك بولىپ شىقتى. (ساپار كەتە بەرەدى.)
ماياكوۆسكيي داۋسى:
...جوق!
ءدال مۇنداي جاستىق شاق — قۇر ەلەس.
ماعناسىز جاس بولۋ تۇك ەمەس.
جاس دەپ ايت:
تەپسىنسە تاس جارىپ،
قاسارعان قاھارلى شەپ قۇرسا،
كەلەشەك ۇرپاقتار اتىنان
«ءومىردى وزگەرتەم» — دەپ تۇرسا!
شىمىلدىق
You Might Also Like
