وزىمە دە سول كەرەك
(ءۇش پەردەلى كومەديا)
قاتىناسۋشىلار:
سادىق — جاسى 56-دا. وبلىستىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ ورىنباسارى.
ءاسيا — ايەلى، 50 جاستا.
ساردار — سادىقتىڭ اعاسى، جاسى 58-دە، جىلقىشى.
كەنجەگۇل — سارداردىڭ ايەلى، 54 جاستا.
الماس — سارداردىڭ بالاسى، 19 جاستا.
حايداربەك — توعىشار، الاياق، 27 جاستا.
تەلەفون — ءار جاستىڭ وكىلى بولىپ ءبىر ادام وينايدى.
وقيعا الدىڭعى كۇنى وتكەن.
پروسەنيۋم
كوڭىلدى مۋزىكا. سارداردىڭ تاقىرىبى بولۋى كەرە اياقتالا بەرگەندە توسىندە بىرنەشە وردەن-مەدالدارى بار ساردار شىعادى.
ساردار (زالعا). ۋا، ارمىسىڭدار، اعايىن! باسىمنان وتكەن وسى حيكايانى ءوزىمىزدىڭ ەلدەن شىققان گازەتشى بالاعا بايانداپ ەدىم، كوپ جاساعىر، تاسقا باستىرىپ وڭدەپ دەگەندەي، باسىنا ءوزىنىڭ اتىن قويىپ جىبەرگەن ەكەن. سايىپ كەلگەندە جازۋشى دەگەن جەردەن قازا ما„ ءوزىمىز كومەكتەسپەسەك جانە بولمايدى. شىنىنا كەلسەم، جانىنان قوسقانى جوقتىڭ قاسى، ايتقانىمنان الشاق كەتپەپتى. الدىمەن سونىسىنا قۋاندىم. ويتكەنى كەيبىرەۋلەرى قارعانى قىراپ، ساۋىسقاندى سۇڭقار دەپ جوسىلتقاندا توبە شاشىڭ تىك تۇرادى. جاسىراتىنى جوق، اسقان ساۋاتىم بولماسا دا ليكبەزدەن قالعان سوقىرشام بار، ونى-مۇنى وقىپ جۇرەمىن. ال ەندى ءبىزدىڭ ۇيگە بارايىق.
كەتەدى.
ءبىرىنشى اكت
كوڭىلدى مۋزىكامەن قاباتتاسا شىمىلدىق اشىلادى. ەرتەڭگىلىك ۋاقىت، سارداردىڭ ءۇيىنىڭ قوناق جايى. وڭ جاقتا ۆەرانداعا شىعاتىن ەسى توردە تاعى ەكى ەسىك بار. ەتاجەركادا ءار ءتۇرلى كىتاپتار وقيتىن ادامداردىڭ سىڭايىن تانىتادى. ستول ۇستىندە گازەت-جۋرنالدار. اۋىل كولەمىندەگى مادەنيەتتى ءۇي ەكەنىن اڭعارۋ ونشا قيىن ەمەس. ۆەراندا جاقتان ءۇي كيىمىندە ساردار كىرەدى، راديوقابىلداعىشتى بۇرايدى.
راديو. سىزدەردىڭ تىڭداعاندارىڭىز قازاق سسر-ى جوعارعى جانە ارناۋلى ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ ءبولىم مەڭ قۋاتوۆ جولداستىڭ «تالاپكەرگە ەسىك اشىق» دەگەن ماقالاسى.
ساردار. قاپ، قۇداي-اي، ءوتىپ كەتتى-اۋ، «تالاپكەرگە ەسىك اشىق» دەۋىنە قاراعاندا نيەتى جاقسى ەكەن ءوزىنىڭ.
راديودان. ەندى بي مۋزىكالارىنان كونسەرت تىڭداڭىزدار.
ساردار. ءتاڭىر جارىلقاسىن. ماعان جەتپەي تۇرعان سول ما ەدى. (راديونى سوندىرەدى.) و، زامان-اي، باياعىدا قۇلاعىنان سۇيرەپ ءجۇرىپ زورلاپ وقىتۋشى ەدى، ەندى جۇرت جەتەكتەپ بارىپ، جەر بوپ قايتىپ جاتىر.
سىرتتا شاي قامىندا جۇرگەن كەنجەگۇل كىرەدى.
كەنجەگۇل (اشۋلى). بيىل وسى بالانى وقۋعا تۇسىرمەي كور، الەگىڭدى اسپاننان شىعارماسام، اتىم قۇرىسىن.
ساردار (زالعا). مىنە، ءبىزدىڭ ايەلدىڭ اياق الىسى وسىلاي كەلەدى. (كەنجەگۇلگە.) ورازامىزدى اشىپ الايىق، كوك سوققان. اش قارىنداعى ۇرىستا ءمان بولمايدى. فاشيستەن قايمىقپاعان جۇرەك قاتىنعا كەلگەندە قالتىراپ قويا بەرەدى.
كەنجەگۇل. نەمەنە، ءفاشيستىڭ ءبارى سەنىڭ قاتىنىڭ با ەدى، و نەسى ماعان.
ساردار. دۇرىس ايتاسىڭ، ولار سەنەن وسال بولاتىن.
كەنجەگۇل. نە دەسەڭ و دە، بۇل ۇيدە نە سەن تۇراسىڭ، نە مەن تۇرام — ايتقانىم ايتقان.
ساردار. بالاسى وقۋعا تۇسپەگەندەر اجىراسا بەرسە، بۇل كولحوز الداقاشان ەركەكتەر كولحوزى، ايەلدەر كولحوزى بولىپ ەكىگە ءبولىنىپ وتىراتىن ەدى.
كەنجەگۇل. قىلجاقتى قويىپ، مەنىڭ دە ءبىر اقىلىمدى الاتىن كەزىڭ بولعان شىعار.
ساردار. سوعىستاعى ءتورت جىلدى بىلاي قويعاندا وسى ساقال-شاش سەنىڭ اقىلىڭمەن اعارعان جوق پا؟
كەنجەگۇل. حالىق قاتارىندا جۇرگەنىڭ كەنجەگۇلدىڭ ارقاسى ەمەس پە؟
ساردار. ويدايت دەگەن، سەن بولماعاندا ماعان جىلقىشىلىق تا بۇيىرمايدى ەكەن-اۋ، ءا؟
كەنجەگۇل. رايكوم بولايىن دەپ تۇرعانىڭدا قولىڭنان قاعىپ پا ەدىم؟
ساردار. وندايعا شامام كەلسە، ساعان ۇيلەنىپ نەم بار.
كەنجەگۇل. رايكوم بىتكەننىڭ ايەلى حور قىزى بولعان سوڭ قاپى قالعان ەكەنسىڭ عوي، سورلى-اي.
ساردار. حور قىزى ەمەس، شىعار. ءبىراق مادەنيەتتى عوي.
كەنجەگۇل. و، شىركىن-اي، ءوزىڭ مادەنيەتكە مالىنىپ ماۋجىراپ ءجۇر ەدىڭ.
ساردار. ءوزى سولاي ەكەن-اۋ. جەڭىلدى بايبىشە. (تورگى ءۇيدى نۇسقاپ.) قۇدا بالانى وياتايىن با؟
كەنجەگۇل. تۇنىمەن شام سونگىسى جوق. كەشەگى ايتقانداردى جازىپ شىقتى شاماسى.
ساردار. بالاڭمەن سويلەستىڭ بە؟
كەنجەگۇل. قىرسىقتىعى وزىڭنەن اينىماي قالعان. مەن ءۇشىن بىرەۋگە قولقا سالۋشى بولساڭدار، ءومىرى وقىماي كەتسەم دە اتتاپ باسپايمىن»، — دەپ وتىر.
ساردار. ونىسىنىڭ دا ءجونى بار.
كەنجەگۇل. الدىمەن سەنىڭ ءوزىڭدى قارا باسادى عوي. كونبەسە كوندىر. (كەتە بەرەدى.)
ساردار (مۇرتىنان كۇلىپ). ماقۇل، مۇنىڭا دا كوندىك. (تورگى ەسىكتەن سىعالاپ قارايدى.) بۇرقىراتىپ جازىپ-اق تاستاعان ەكەن ساباز. (كەيىن شەگىنىپ، زالعا.) وزىنە وقۋ ءوتىپ كەتكەن قۋ-اۋ دەيمىن. ينستيتۋتتىڭ ورتان بەلىنەن كەتتىم دەيدى. دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان بىلمەيتىنى جوق. (ويلانىپ.) قازاقتىڭ قوناقجايلىگى دۇرىس-اۋ، ءبىراق، قوناعىڭنىڭ بار ايتقانىنا باس يزەي بەرۋ ناۋقاسى مەندە دە بار. ءبىر رەتى كەلەر، ازىرشە كونە تۇرام دا. (كەنجەگۇل دوڭگەلەك ۇستەلدى كىرگىزىپ شاي اسىن دايىنداي بەرەدى.)
كەنجەگۇل. بارعان سوڭ تۋعان ءىنىڭ عوي، تورەجانعا، ماعان سەزدىرمەگەن بولىپ ايت. قوناق شاقىرام قوي كەرە قىسقا سوعىم كەرەك دەپ وسى ءۇيدىڭ مالىنان جىل سايىن ەنشىسىن الۋمەن كەلەدى. ەندى ەسەبىن تاۋىپ قول ۇشىن بەرەتىن جەرى كەلدى.
ساردار. سەنىڭ كوزىڭشە-اق ايتايىن.
كەنجەگۇل. سويتسەڭ ءسويت. سەنىڭ دە وسى جولى جينالىسقا شاقىرىلعانىن الماسجاننىڭ ساپارىنا ساي كەلىپ تۇر. ارنايى كەلدى دەپ سەنى ەشكىم ايىپتاماس. باقانداي مەكەمەنى باسقارىپ وتىر، بىلتىر ءوز بالاسىن ءتۇسىردى، ەندىگى نازارىن بىزگە سالسىن.
ساردار (ويلانىپ). الماس ءوز الدىنا... (ءمان بەرە.) وعان ايتارىم باسقاشا، مەن ونىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ قايتام.
ىشتەن ترۋسيشەڭ، موينىندا سۇلگى، جۋىناتىن سابىن،
پاستالارىن الىپ حايداربەك شىعادى.
كەنجەگۇل (تۇسىنبەي). توبا قازىعىنا تاياپ ايت.
حايداربەك. قايىرلى تاڭ، اقساقالدار!
ساردار. قالاي، قۇدا بالا، ءجاي جاتىپ جاقسى تۇردىڭىز با؟
حايداربەك. سۇراماڭىز دەيمىن، جارىقتىق دالانىڭ اۋاسىنا نە جەتسىن ءبىر عاجايىپ تۇستەر كورىپ.
حايداربەك ۆەرانداعا شىعىپ كەتىپ، ءارتۇرلى زاريادكالار جاسايدى.
ىشتەگى ەنەۋى قاراپ، تاڭدانعانداي كەيىپ تانىتادى.
ساردار. جاننىڭ ءقادىرىن بىلەدى ەكەن ساباز.
كەنجەگۇل. دالانىڭ بالاسى قالاعا قۇمار، قالانىڭ بالاسى دالاعا قۇمار. ەكى جاقتاپ ەمىندىرىپ قويعان ءتاڭىر-اي. (ءبىر بۋتىلكا اراق قويادى.)
ساردار. (حايداربەكتى يەگىمەن نۇسقاپ). مىناۋ ۇزاققا سىلتەيتىن سيقى بار. (داستارقانعا قاراپ.) تاڭدايىم كەۋىپ وتىرعانى...
كەنجەگۇل. قۇلقىنىڭدى قۇرت تەسىپ بارا جاتسا قۇيىپ ءىش. (اراقتى الدىنا قويادى).
ساردار. وي، كوك سوققان، شايدى ايتام. (سىرتتان حايداربەك كىرىپ، تورگە ءوتىپ كەتەدى دە، ءۇي كيىمىمەن قايتا شىعادى.)
حايداربەك. ايتالىق، اريستوتەل دەيتىن كىسى، اقساقال، تەرەزەسى جابىق ءبىر ۇيدە جاتىپ، ازاندا باسى مەڭ-زەڭ بولىپ تۇرىپتى. دالاعا شىعادى. ارى-بەرى جۇرەدى، دەنەسى جەڭىلدەپ ساۋىعا باستايدى. جالما-جان جۇمىس كابينەتىنە كىرىپ: «تازا اۋا — جان ازىعى» — دەپ جازعان ەكەن.
ساردار (قوشەمەتتەپ). جارىقتىق-اي، ءا؟ قالاي تاماشا ايتقان. شايعا وتىرايىق. قازاق پا ءوزى؟
حايداربەك. جوق، ويباي ەجەلگى گرەسيانىڭ ءبىر دانىشپانى.
ساردار (ابىرجىپ). كوپ وقىماعان سوڭ شاتاستىرا بەرەمىز، شىراعىم.
كەنجەگۇل (ساردارعا ىشتەي نامىستانىپ جۋىپ-شايىپ، شاي ۇسىنىپ.) قۇدا بالا، شاي الىڭىز. (ساردارعا.) قۇيسايشى اناۋىڭدى!
ساردار. شىراعىم حايداربە سىي-سياپاتىڭدى كەشە كوردىڭ. ءارى شاپقىلاپ، بەرى شاپقىلاپ كونياك تابا الماي كۇشتى اقبەرگەنگە باسىپ جاتىرمىز. ءالى تالاي كەلەرسىڭ. (اراق قۇيادى.)
حايداربەك. ايتالىق، اقساقال، كونياك دەگەنىڭىزدىڭ ءوزى وتنوسيتەلنىي دۇنيە. سونىڭ كوبىنەن وسى اراعىڭىز ءتاۋىر، مۇنىڭ ارعى اتاسى نان عوي. قىزىلىنان جەڭگەيگە...
كەنجەگۇل. راقمەت، اينالايىن، اعاڭ سەرىك بولار.
كەشە سىي قوناقتىڭ مەسەلى قايتپاسىن دەپ ءبىر ۇرتتاپ ەدىم، تۇنىمەن توڭبەكشىپ شىقتىم.
حايداربەك. جاستاي ۇيرەنبەگەسىن، ارينە قيىن. (ريۋمكانى الىپ.) اقساقال، ايتالىق، حاكيم لۇقپان دەگەن كىسى ءوز زامانىنداعى بىرەۋگە ينتەرۆيۋ بەرىپتى. جاسىڭىز نەشەدە دەگەن سۇراققا بيىل اتتاي مىڭ جاسقا شىقتىم دەيدى وتىرادى دا. قالايشا، مۇنىڭىز ۇشقارى سيفر دەيدى اناۋ. جوق، ۇشقارى ەمەس. مەن جاقسى كورەتىن دوستارىممەن وتىرعان ءاربىر كەشتى — ءبىر جاسقا سانادىم دەگەن ەكەن.
ساردار. جارىقتىق-اي، ءا؟...
حايداربەك. سول ايتقانداي-اق كەشەگى وتىرىستىڭ ءوزى ماعان ءبىر جاسقا پاراپار.
ساردار. ءدىن وقۋىنان دا ءبىراز جەرگە بارعانسىڭ-اۋ شاماسى، قۇدا بالا. ءدال وسى حاكيم لۇقپاننىڭ اڭگىمەسىن ءبىزدىڭ سوۆحوزدىڭ دۇمشە مولداسى قۇداش اۋزىنان تاستامايدى.
حايداربەك. ول دىنگە بايلانىستى ەمەس، اقساقال... قىسقاسى، وسى توستى داستارقاننىڭ شامشىراعى، تالاپكەردىڭ اناسى ءسىزدىڭ جۇبايىڭىز مىنا وتىرعان جەڭگەيدىڭ دەنساۋلىعىنا الىپ قويۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
كەنجەگۇل. كوپ جاسا، شىراعىم.
ساردار. راقمەت، ال، الىڭىز. (ەكەۋى دە ءىشىپ جىبەرەدى.)
حايداربەك (شاي الىپ، زاكۋسيت ەتىپ). كوردىڭىز بە، اقساقال، قاراقۇسىم مەن ەكى شەكەمدى ءبىر سوقىر تىشقان كەزەك كەمىرىپ ءجۇر ەدى، ىنىنە اق قۇيعاسىن تۇرا قاشتى. مۇنىڭ قۇدىرەتى سوندا جاتىر عوي.
ساردار (كۇلىپ). اراق اينالىپ كەتەيىننىڭ وندايدا شيپالى ەكەنى راس.
كەنجەگۇل. تۇنىمەن ۇيقى دا كورگەن جوقسىز-اۋ دەيمىن.
حايداربەك. ايتالىق، مىسالى بىزدەردە شابىت دەگەن بولادى. ونىڭ قاي شاشىڭنىڭ تۇبىنەن شاپشىپ شىعا كەلەتىنىن اڭعارۋ قيىن. تۇندە ءسىزدىڭ ينستيتۋت رەكتورىنا ارناعان حاتىڭىز سونداي شابىت ۇستىندە جازىلدى.
ساردار. ال ەندى، قۇدا، وسى حات، تاعى باسقا تىرلىكتىڭ بىردە-بىرىن الماس بىلمەۋى كەرەك. بالانىڭ ءوزىن تاپقانمەن ادام مىنەزىن تاپقان با. كەسىرلىگىن ات تارتىپ جۇرە المايدى. ءوز كۇشىممەن تۇسپەسەم قايتىپ كەلەم، كىرىسپەڭدەر، دەپ زار قاعادى.
حايداربەك. ارينە، ونىسى بالالىق. كەيدە التىن مەدالمەن بىتىرگەندەردىڭ اياعى اسپاننان كەلىپ جاتقانىن قايدان ءبىلسىن.
كەنجەگۇل. شىراعىم-اۋ، ونداي مەدالدان نە قايران؟
حايداربەك. مەن ءوزىم مۇندايعا سىن كوزىمەن قارايتىن اداممىن. باسىڭنىڭ ىشىندە مەدال بولماعان سوڭ ءبارى بەكەر.
ساردار. باسىندا بار بولعان سوڭ بەرمەۋشى مە ەدى سول مەدالدى؟
حايداربەك. سولايىنا سولاي عوي.... مەن ءبىراق... اڭگىمە وندا ەمەس. الماستى ورنالاستىرىپ الساق، باسقادا نە شارۋامىز بار.
كەنجەگۇل. ايتقانىڭىز كەلسىن، قۇدا.
حايداربەك (ساردارعا). تاعى ءبىردى قۇيىپ جىبەرىڭىز، مەن تۇندەگى جازعانىمدى سىزدەرگە وقىپ بەرەيىن. (ىشكە كەتە بەرەدى.)
ساردار. قۇيعاندا قانداي.
كەنجەگۇل (سىبىرلاپ). شالعايىنان مىقتاپ ۇستا، تانىسى جەتەرلىك كورىنەدى.
ساردار (سەنبەي، كەكەتە). ايتۋىنا قاراعاندا مىقتىنىڭ ءوزى سياقتى، قايدان بىلەيىن.
كەنجەگۇل (سىبىرلاپ). كەشە ءبىر سوزىندە الگى ساباق الاتىندارعا قاراجات كەرەك ەكەنىن دە سەزدىردى. اقشاسى قۇرىسىن، اياما.
ساردار. بايبىشە، پارا دەگەندى سۋقانىم سۇيمەيدى.
كەنجەگۇل. الىپ ۇيرەنگەن ادام سەنىڭ سۋقانىڭا پىسقىرماس تا.
ساردار. «ءبىزدىڭ بالا ءبارىن بەسكە تاپسىرىپ ءوز كۇشىمەن وقۋعا ءتۇستى» دەپ لەپىرىپ جۇرگەن وسپان، بيىل بالاسى قايتىپ كەلگەن سوڭ باسقاشا سارنايتىندى شىعاردى. انادا ساكەڭنىڭ تويىندا ماس بولىپ: «بۇل يتكە مىڭ سوم شىعارىپ ەدىم، ءبارى دالاعا كەتتى»، — دەپ ماڭدايىن توبەلەپ وتىر.
كەنجەگۇل. وسىندا دا وڭدىرىپ وقىعان بالا ەمەس ەدى عوي. شايىمدى قايتا دايىندايىن. بار، كوستيۋمىڭدى كيىپ كەلىپ وتىرسايشى. (شىعىپ كەتەدى.)
ساردار (وزىنە-وزى). اتاسىنىڭ باسى پارا بەرەرمىن. ونان دا ولگەنىم ارتىق. بالامنىڭ بەتىنە نە دەپ قارايمىن. (تورگى ەسىككە كىرىپ كەتەدى.)
بىرنەشە پاراق جازىلعان قاعازدى الىپ حايداربەك شىعادى.
حايداربەك (وزىنە-وزى). گابىڭ ىشىڭدە بولسىن، حايداربە شەڭگەلدى مىقتاپ سالاتىن سۇبە وسى جەر. كولحوزشىلار بايىپ كەتتى دەگەن راس ەكەن. كەشە شال قىزىپ وتىرىپ «كەلەر جىلى ءوزىڭىزدى جەكە مەنشىك «ۆولگامەن» الدىرامىن» دەدى-اۋ. مۇنىڭ ارتىندا «قانشا قازىنا جاتقانىن سەزەمىسىڭدەر؟ (شاينەگىن الىپ كەنجەگۇل كىرەدى.) جەڭگەي، كەشە مەن سىزگە... ءبىر تۋرالى...
كەنجەگۇل (سىبىرلاپ). ەسىمدە، ەسىمدە. ول جاعىنان قام جەمەڭىز. ءبارىن ءوزىم رەتتەيمىن. ءبىزدىڭ شالعا سەنىم جوق. بالاسىمەن ەكەۋىنىڭ توپىراعىن ءبىر جەردەن العان.
حايداربەك. مەنىڭ وزىمە كوك تيىننىڭ كەرەگى جوق، جەڭگەي. ءبىراق جاسىراتىن نە بار، الاعان قولىم بەرەگەن دەپ قازاققا ايتقىزعان مەن ەمەس. كەيدە كومەكەيىنەن وتپەسە، كوزى بايلانىپ، كوڭىلىنەن شىقپاساڭ، ءتىلى بايلانىپ قالاتىندار كەزدەسەدى. سول ءۇشىن عوي باياعى، شاماسىن ايتتىم عوي دەيمىن. ءوزى ءتورت ادام.
كەنجەگۇل. بىرەۋ عوي.
حايداربەك. يە، ءبىر مىڭ...
سول ساتتە وردەندەر، مەدالدار تاعىلعان كوستيۋمىن كيىپ ساردار شىعادى. كەنجەگۇل مەن حايداربەك ابىرجىپ قالادى. سوڭعى ءسوزىن ەستىپ قالدى ما دەگەن قاۋىپپەن ءسوزىن وزگەرتەدى.
حايداربەك. مىڭ دا ءبىر راقمەت تۇز-دامىڭىزگە، جەڭگەي. (كەنجەگۇل سەزدىرمەيىن دەگەندەي شاي قۇيا بەرەدى.)
ساردار. داستارقان جيىلماي جاتىپ بۇل قاي العىس؟
حايداربەك. كەشەگى سىيعا ريزالىعىمدى ايتام دا. (ءسوزدى بۇرىپ، سارداردىڭ كەۋدەسىنە قاراپ.) ءبىرازىن قاققان ەكەنسىز، اقساقال.
ساردار. بۇل نە دەگەنىڭ، شىراعىم؟
حايداربەك. نەشە فاشيست ءولتىردىڭىز، قۇدايشىلىعىڭىزدى ايتىڭىزشى.
ساردار. ساناپ جاتقان كىم بار. ەكى رەت جارالانىپ، ءبىر رەت كونتۋزين بولىپ قايتتىم عوي، شۇكىر...
حايداربەك (قاعازدارىن ىڭعايلاپ). جەڭگەي، ءسىز دە تىڭداڭىز. وردەندەرىڭىزدىڭ ءاتى-جونىن دە ەنگىزگەنمىن. كەشەگى ءوزىڭىزدىڭ ءقارادۇرسىن ايتقاندارىڭىزدى ادەبي تىلمەن تۇگەلدەي قاعاز بەتىنە ءتۇسىردىم.
ساردار. حوش، سوندا نە بوپ شىقتى؟
حايداربەك (ريۋمكانى نۇسقاپ). ايتالىق، مىنانى ءبىر الىپ جىبەرسەك. (سوعىستىرىپ الادى.)
كەنجەگۇل. شاي ىشە وتىرىڭىز.
حايداربەك. ءوزى قىرىق گرادۋسقا ىلە-شالا ىستىق شايدىڭ پايداسى شامالى. ال كەتتىم. (وقيدى.) «ينستيتۋت رەكتورى بايمانوۆ جولداسقا. «كوممۋنيزم» اتىنداعى كولحوزدىڭ اتاقتى جىلقىشىسى ساردار وسپانوۆتان».
ساردار. اتاقتى دەگەندى الىپ تاستا، شىراعىم.
كەنجەگۇل. اناۋ اق مەدالدى بىلتىر سول ءۇشىن بەرگىم جوق ما؟
حايداربەك. باسە دەسەڭىزشى. (قاراپ.) «زا ترۋدوۆۋيۋ دوبلەست» قوي.
ساردار. مۇنىڭ ەندى اتاقتى دەگەنگە قانشاما سەبى تيەتىنىن كىم ءبىلسىن.
حايداربەك. كەتە بەرسىن، اقساقال، ءبارىبىر ولار تەكسەرىپ جاتپايدى.
ساردار. ءاي، قايدام...
حايداربەك (وقىپ). «وسى كولحوز قۇرىلعالى بەرى ەڭبەك ەتىپ كەلەم. پارتيالىق ستاجىم وتىز جىل. وكىمەت پەن پارتيانىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋدەگى قاۋلى-قارارلارىن تالماي ورىنداۋ ارقاسىندا جىل سايىن تابىستان-تابىسقا جەتۋدەمىن».
ساردار. تاپ وسى جەرلەرىڭ تىم ىسقاياقتاۋ ەمەس پە؟
حايداربەك. اۋەلى وسىلاي ساياسي جاعىن مىقتاپ الۋ كەرەك.
كەنجەگۇل. سوعىسقا قاتىسقانى قايدا؟
حايداربەك. سابىر ەتە تۇرىڭىز. ءبارى بار. (وقيدى.) «ۇلى وتان سوعىسىنا دەيىن قاتارداعى ەگىس بريگاديرلىگىنەن كولحوز پرەدسەداتەلدىگىنە دەيىن كوتەرىلدىم».
كەنجەگۇل (ماقتانىش سەزىممەن سول ءداۋىر ەسىنە تۇسە.) ءبىر جارىم جىل بولدى.
حايداربەك. جىلىن كورسەتپەيمىن. مۇندا دا ساياسات بار.
ساردار. تىم ساياساتقا سۇيرەي بەرمەشى، جارقىنىم.
حايداربەك. ءوزىم دە ءسويتتىم. (وقيدى.) «بەيبىت ەڭبەكتەگى ەلىمىزگە كۇرەك تىسىنە دەيىن قارۋلانعان زۇلىم جاۋ قورقاۋ قاسقىرشا ءتۇن جامىلىپ وتان شەكاراسىنان اتتاعان كۇنى ەرتەڭىنە...»
كەنجەگۇل. جارىقتىق اقىن دەگەننىڭ ءتىلى-اي!
ساردار (ءبولىپ). سوعىس باستالعان سوڭ ءۇش ايدان كەيىن اسكەرگە شاقىرىلدىق قوي...
حايداربەك (رەنىش بىلدىرە). اقساقال، ءسىز ەندى... تاعى ءبىر قۇيىپ جىبەرىڭىزشى. (ساردار قۇيادى.) سوعىستا بولعانىڭىز انىق پا، انىق، قاي كۇنى اتتانعانىڭىزدا كىمنىڭ نە جۇمىسى بار؟ ەرتەڭىنە دەپ باسا بەرەمىن. (قاعىپ سالىپ.) مۇنداي حاتتار ادامنىڭ سەزىمىنە تيە، پاتريوتتىق رۋحتا جازىلۋى كەرەك. (قىزىڭقىراپ.) قۇداي بىلەدى، جۋرناليستيكا دەگەننەن مۇرنىڭىزعا ءيسى كەلەر مە ەكەن. كەشىرىڭىز، ارينە...
ساردار (باسىن يزەپ). دەگەنمەن بىلاي... تىم...
حايداربەك. تاك...(لەپىرە وقيدى.) «وتان شەكاراسىن اتتاعان كۇننىڭ ەرتەڭىنە... (ساردارعا...) جاۋدى ايتام. (وقيدى.) ...ەرتەڭىنە بۋىرقانىپ-بۇرسانىپ، مۇزداي تەمىر قۇرسانىپ...» تاعى ءبىر بەتى قالىپ قويىپتى عوي... (ىشكە جۇگىرىپ كەتەدى.)
ساردار (كەنجەگۇلگە). مىناۋ تۇنىمەن ءلايلىپ وتىرىپ جازعان عوي.
كەنجەگۇل. ءوزىڭنىڭ قولىڭنان كەلمەگەن سوڭ تىنىش وتىر بىلاي. (حايداربەك كىرەدى.)
حايداربەك. تاك... (وقيدى.) مۇزداي تەمىر قۇرسانىپ...
ساردار. شىراعىم، مەن قوبلاندى ەمەسپىن عوي...
حايداربەك. ايتالىق، ەندى ءبىز تاريحي شىندىققا كەلەيىك. بىلە-بىلسەڭىز قوبلاندى ءسىزدىڭ جانىڭىزدا ءجىپ ەسە المايدى. ءسىز ءسوسياليزمدى قورعادىڭىز، ول شە؟.. ۆوت، ماسەلە قايدا جاتىر. ول نايزانىڭ زامانى، ءسىز وق پەن ورتتە شايقاستىڭىز.
كەنجەگۇل (كۇرسىنىپ). قۇداي ساقتادى عوي، ايتەۋىر.
حايداربەك. مىنە بىلەتىن ادامنىڭ ءسوزى.
ساردار (ەندىگى قارسىلىقتان دانەڭە شىقپايتىنىن مويىنداپ). حوش، سوسىن نە بولدى...
حايداربەك (وقىپ). ...قۇرسانىپ مايدان قايداسىڭ دەپ تارتتىم. سمولەنسكىدەگى سوعىستا ون بەس ءفاشيستى جالعىز جايراتقانىم ءۇشىن تۇڭعىش رەت «قىزىل جۇلدىز» وردەنىمەن ناگرادتالدىم، ەكى كۇننەن كەيىن جارالاندىم.
ساردار. ءتاڭىر جارىلقاسىن، اينالايىن، سونىڭ سانىن ايتپاي-اق قويشى. ولاردىڭ كىمنىڭ وعىنان ولگەنىن كىم ءبىلسىن. ايتەۋىر، سول دەريەۆنيانى اۋىر شايقاسپەن بوساتتىق. وزىمىزدەن دە شىعىپ از بولماعان سول جولى.
حايداربەك. اقساقال، وسىنشا وردەن، مەدالدى قويان اۋلاعانىڭىزعا بەرگەن جوق شىعار؟
كەنجەگۇل. باسە دەيمىن-اۋ، وقىعان كىسى بىلگەن سوڭ جيىپ وتىر دا.
ساردار. دەگەنمەن، اسىرا سىلتەۋدىڭ ورنى بولا قويار ما ەكەن.
حايداربەك. قانشاما تاجىريبەڭىز بولعانىمەن سيفر دەگەننىڭ قۇدىرەتىنەن بەيحابارسىز با دەپ قالدىم. وتان سوعىسىنىڭ باتىرى جاپاقوۆ ءتورت ءجۇز ەلۋ فاشيست ءولتىردى دەپ جازدى عوي كەزىندە.
ساردار. قايدام، ماشينانىڭ فارىمەن قارماستىرىپ قىرا بەرەتىن دارا قۇيرىققا ۇقساماۋشى ەدى ول يتتەر.
كەنجەگۇل. جارتىسى راس بولسا دا ءبىر كولحوزدىڭ ادامىنا تاياۋ ەكەن.
حايداربەك. ءوزىمىز ءتىرى فاشيست كورگەن جوقپىز. وقىعانىمىزدى ايتام.
ساردار. حوش، مۇنىڭا دا كوندىك.
حايداربەك. تا قاي جەرگە كەلىپ ەدىك؟
ساردار (ەكى ۇشتى ۇعىمدا)... جارالاندىم.
حايداربەك (وقيدى)... جارالاندىم. جارام جازىلار-جازىلماستان سۇرانىپ قايتادان حاركوۆ شايقاسىنا بارىپ قويىپ كەتتىم دە، «ەكىنشى دارەجەلى وتان سوعىسى» وردەنىمەن ناگرادتالدىم.
ساردار. ال ەندى ءبىز ءبارىمىز دە پەندەمىز. جاراسى جازىلماي سوعىسقا سۇراعانداردى ءوزىم كورگەن جوقپىن. قايتا...
حايداربەك. وتانعا دەگەن شەكسىز ماحاببات بەلگىسىن وسىلاي تانىتار بولار.
كەنجەگۇل. ياپىر-اي دەسەڭىزشى.
ساردار. وتان ءۇشىن سوعىسقانىمىزدا داۋ جوق قوي، ءبىراق...
كەنجەگۇل. سەن ەندى كيلىگە بەرمەشى، تۇگەلدەي وقىپ شىقسىن.
حايداربەك. «اتاقتى ادام ميسكيەۆيچتىڭ وتانى — پولشانى بوساتۋ شايقاسىندا «ءۇشىنشى دارەجەلى داڭق» وردەنىمەن ناگرادتالدىم. ۇلكەن قالالاردى بوساتقانىم ءۇشىن بەس مەدال جانە بار.
ساردار. ادام مەشكيەۆيچ كىم دەپ سۇراي قالسا نە دەيمىن.
حايداربەك. مىنا وزىمىزدەي اقىن. مەشكيەۆيچ ەمەس، ميسكيەۆيچ. (وقيدى.) قانقۇيلى فاشيستەردى ءوزىنىڭ ۇياسىندا تالقانداۋعا قاتىستىم. جاۋدىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ...
ساردار. مىنا جازۋىڭا قاراعاندا وسى سوعىستا مەنەن باسقا ادامدار جۇلدىز ساناپ جۇرگەن بە، قالاي، شىراعىم؟
كەنجەگۇل. جۇرتتا نەڭ بار. ءوزىڭ تۋرالى ەمەس پە.
حايداربەك. ايتالىق، ءسىز ناعاشىڭىزعا سالەم حات جازىپ وتىرعان جوقسىز، رەسمي مەكەمەگە، رەسمي قاعاز جىبەرۋ دەيدى مۇنى. اسىلىندا مۇنداي حاتتار وسىنداي كوتەرىڭكى دۋحتا جازىلۋى شارت دەگەن رابيندرانات تاگور.
ساردار (تۇسىنبەسە دە). ويباي، قويدىڭ ەندەشە.
حايداربەك (وقيدى). «جاۋدىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ، ەلگە جەڭىسپەن ورالدىم دا، سوعىستان كەيىنگى حالىق شارۋاشىلىعىن قالپىنا كەلتىرۋ مايدانىنا، ياعني تىنىمسىز ەڭبەك مايدانىنا، ەكى بىلەگىمدى سىبانىپ كىرىستىم دە كەتتىم!» (ساردارعا.) تاعى ءبىردى، نەتىپ...
ساردار (قۇيىپ جاتىپ). بۇل جولى مەن ىشپەي-اق قويايىن.
حايداربەك. ايتالىق، «نانعا ماي جاعىپ جەسەڭ قارنىڭ اشپايدى، جالعىز ىشكەن اراق باتپايدى»، — دەگەن ءبىزدىڭ ءبىر اقىن.
ساردار (كەكەتە). ايتقان-اق ەكەن سابازىڭ. بولماس ەندى. (الىپ جىبەرەدى.)
Xايداربەك (قاعازىنا قاراپ). ەكى بىلەكتى سىبانىپ دەدىك پە؟
ساردار. ياپىر-اي، تىم...
كەنجەگۇل. قوي دەيمىن ەندى، ءومىرى اۋىزعا تۇسپەيتىن تاماشا سوزدەر. اقىننىڭ اتى اقىن ەمەس پە. وقي بەرىڭىز، قۇدا.
حايداربەك (ريزالىق سەزىمدە). قۇداعي، كومپليمەنت دەپ ويلاماڭىز، ءبىر شىندىقتىڭ بەتىن اشۋعا ءماجبۇر ەتىپ تۇرسىز.
كەنجەگۇل (شوشىنا). استاپىراللا، نە بوپ قالدى؟
ساردار (جەكىپ). بۇلدىرەسىڭ دەدىم عوي. وسىنداي ىسكە ايەل ارالاسپاسا ەكەن. بار قازان-اياعى دا!
حايداربەك. جو... جوق... قايتا ناوبوروت. (كەنجەگۇلگە.) ءسىزدىڭ ءتىل ونەرىنە دەگەن تالعامپازدىعىڭىزدىڭ اسا جوعارى دارەجەدە ەكەنىنە كوزىم جەتكەنىنە ءوزىمدى ەڭ باقىتتى جانداردىڭ بىرىنە ساناۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
كەنجەگۇل (ماساتتانا، ساردارعا). ال كەرەك بولسا. قازان-اياققا ەندى قايسىمىز بارار ەكەمىز؟
ساردار. قاپ، كوزدى اشىپ جۇمعانشا مىنا قاتىننىڭ باعاسىنىڭ اسپانعا ءبىر-اق شىققانىن قاراشى؟..
حايداربەك (ماساڭدىعى سەزىلەدى). ايتالىق، سىزگە، اقساقال، بالەنباي جىل ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا تۇرعانىڭىزدا قۇداعيدىڭ ادەبي اسەرى تيمەگەنىنە تاڭدانام.
كەنجەگۇل (بەل الىپ). بۇل ءومىرى مەنىڭ ءتىلىمدى المايدى عوي.
حايداربەك (باسىن شايقاپ). كوممۋنيست باسىڭىزبەن تۋعان ايەلىڭىزدىڭ ءتىلىن المايسىز، ءا؟ ايتالىق، اقساقال، ءسىزدىڭ عۇمىرىڭىزداعى سالماعى زور قاتەلىكتىڭ ەڭ اۋىرى وسى ما دەپ توپشىلايمىن. ايەل تەڭدىگى ءۇشىن سوۆەت وكىمەتى قانشاما كۇرەستى. (ەلىرىپ). ماركسيزم ايەلدەر جونىندە يە ايتتى. الدىمەن سوعان كەلەيىك. مەن مۇنان ساياسي ۆىۆود شىعارۋىم كەرەك.
ساردار. شىراعىم، مەنى ساياسات جاعىنا كوپ سۇيرەمە دەدىم عوي.
حايداربەك. ا كاك جە، ساياساتسىز اتتاپ باسىپ كورىڭىزشى. ميروۆوي ساياساتتىڭ ۇلكەنى ۇيدەگى ساياسات، مەن ماحابباتىما كەزدەسكەندە قانداي ساياسات قولداناتىنىمدى ۋجە الداقاشان ويلاستىرىپ قويعان اداممىن.
كەنجەگۇل (قىزىپ قالعانىن سەزىپ). كىشكەنە ىستىق ءسۇت ىشەسىز بە؟
حايداربەك (ىرجيىپ). مەنى بۇزاۋ دەيسىز بە؟ كەشىرىڭىز، ارينە.
ساردار (ايەلىنە قاباعىن شىتىپ). بار، بولدىر تاماعىڭدى.
حايداربەك. نەت، نەت، تاماق ءوز الدىنا. وتىرا بەرىڭىز، جەڭگەي. اقساقال، ايتالىق ءسىزدىڭ ايەلدەر جونىندەگى كوزقاراسىڭىز، ماحاببات ماسەلەسىن الايىق...
ساردار (شىداماي). ءتاڭىر جارىلقاسىن شىراعىم...
حايداربەك. ءسال سابىر ەتىڭىز، اقساقال. مىسالى ماركس، تو ەست ەنگەلس «سەميا — مەملەكەت» دەگەن دانىشپاندىق ەڭبەگىندە ماحاببات جونىندە...
ساردار. الدىمەن مىناۋىڭدى وقىپ بولشى، جارقىنىم.
حايداربەك (قاعازعا قاراپ جىپىلىقتاپ). ا، ا، قاي جەرىنە كەلىپ ەدىك؟
كەنجەگۇل. «ەكى بىلەكتى سىبانىپ».
حايداربەك. تا تاك... «ەكى بىلەكتى سىبانىپ... ۆووبششيم سىزگە ەنگەلستىڭ ەڭبەگىن وقۋ كەرەك... تاك... تاك... ەكى بىلەكتى سىبانىپ. Aha، ۆوت، ۆوت... (وقيدى.) «كىرىستىم دە كەتتىم. الدىمەن قوي فەرماسىنا باستىق بولدىم. جاستار ءوستى دەگەندەي، كەيىنىرەك شوپان بولىپ، ءقازىر جىلقىشىلىق دارەجەگە قايتا كوتەرىلدىم».
ساردار. دارەجەگە كوتەرىلدىم دەمەي-اق ءقازىر جىلقىشىمىن دەي سالشى.
حايداربەك. قۇداعي، ءسىز قالاي قارايسىز؟ ەتو ۆاجنو.
كەنجەگۇل. وسى جازعانىڭىز دۇرىس-اۋ دەپ وتىرمىن. قويدان گورى جىلقىنىڭ ءولىم-جىتىمى از، قىسقا دا شىدامدى دەگەندەي.
ساردار. قۇداي تاس توبەڭنەن ۇرسىن، كوك سوققان.
حايداربەك. ە-ە-ە... وستوروجنو، اقساقال. ءوز باسىم مال شارۋاشىلىعىنىڭ وركەندەۋ جۇيەسىمەن ءجىتى تانىس بولماسام دا، جىلدى باعۋ دەگەن جاتقان رومانتيكا، جاۋاپتى، قۇرمەتتى دەپ تانيتىن اداممىن. (ويلانا.) جىلقى باعۋ — رومانتيكا. (جالما-جان قويىن بلوكنوتىن الىپ بەلگى سوعادى.) جىلقى تۋرالى ءبىر ولەڭ تولعاپ تاستاۋ كەرەك ەكەن. «جىلقى — رومانتيكا».
ساردار. سولاي-اق بولسىن. (وقىڭىز دەگەندەي يەك قاعادى.)
حايداربەك (وقىپ). مال شارۋاشىلىعىنا تيگىزگەن ۇشان-تەڭىز ەڭبەگىم ءۇشىن...
ساردار (كۇيىپ كەتىپ). قايداعى ۇشان-تەڭىز، قايداعى ۇشان-تەڭىز؟..
حايداربەك. جوق، اقساقال، ءبىر تامشىسىنا دا تيمەيمىن. ءوزىمنىڭ اسا تەبىرەنىپ شابىت ۇستىندە شالقي وتىرىپ جازعان جەرىم بۇل.
كەنجەگۇل. وقي بەرىڭىز. (ساردار وعان الايا ءبىر قاراپ قويادى.)
حايداربەك. «ۇشان-تەڭىز ەڭبەگىمنىڭ ارقاسىندا ەڭبەكتە ۇزدىك شىققانىم ءۇشىن مەدالمەن ناگرادتالدىم». (سارداردىڭ توسىندەگى مەدالىن كورسەتەدى.) «وتكەن جىلى ۇلى وتانىمىزدىڭ ايبىندى استاناسى، سۇيىكتى موسكۆاداعى حالىق شارۋاشىلىعى جەتىستىكتەرىنىڭ بۇكىلوداقتىق كورمەسىنە قاتىسۋدان رۋحتانىپ قايتىپ، جاڭا جىگەرمەن جىلقى باعىپ جاتىرمىن».
ساردار (وزىنە-وزى). بىلشىلىڭا بولايىن، سابازىم.
حايداربەك (شالا ەستىپ). ءسىزدىڭ بولمەۋىڭىزدى تۆورچەستۆو ادامى رەتىندە وتىنەمىن.
كەنجەگۇل. كۇيگەلەك سورلى، شىداسايشى، جاقىنداپ قالدى عوي.
حايداربەك (كەنجەگۇلگە). ورىندى زامەچانيە دەپ ۇعىنامىن. (وقي بەرەدى.) «كەيىنگى ەكى-ۇش جىل بويى كورشى سوۆحوزدىڭ جىلقىشىسى قازتۋعانوۆپەن سوسياليستىك جارىسقا ءتۇسىپ كوتەرىڭكى مىندەتتەمەلەر الىپ كەلەمىن. سونىڭ ارقاسىندا كورسەتكىشىم جىل سايىن جوعارىلاپ بارادى». (يەگىمەن ريۋمكانى نۇسقايدى..)
ساردار (مىسقىلمەن). قۇدا بالا، ءوزىڭىز دە جوعارىلاپ كەتپەسەڭىز.
كەنجەگۇل (ۇناتپاي). بايقاپ سويلەسەيشى.
حايداربەك. ول جاعىنان قام جەمەڭىز، اقساقال. (وقيدى.) «ۇلكەن بالام ون جىلدىقتى بىتىرگەلى شوپان. بيىل ءتورت جىل. مىندەتتەمەسىن جىل سايىن ارتىعىمەن ورىنداپ ءجۇر. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ونىڭ وتارىنان تۇمسىعى قاناعان توقتى جوق. اۋەلى وزىمە جاردەمشى ەدى. سونىمەن ءبىر ۇيدەن ەكى مالشىمىز. كىشى بالام دا ەكى جىل قوي باقتى. ەندى ءقازىر مەنىڭ ءبىر بالام ينستيتۋت ءبىتىرۋى كەرەك. وكىمەتكە سوندىق ەڭبەك ءسىڭىردىم دەپ بىلەم».
ساردار. اڭگىمەنىڭ و باستا توق ەتەرى وسى ەدى عوي.
حايداربەك. پوچتامەن جىبەرەسىز بە، جوق مەن الىپ كەتەيىن بە؟ مىنە جەرىنە قول قوياسىز. (بەرەدى.)
ساردار. پوچتامەن جىبەرگەن ءجون.
كەنجەگۇل. قولما-قول تاپسىرعانعا نە جەتسىن، قۇدا بالا اۋىزشا جانە ايتادى.
حايداربەك. ول جاعىن وزدەرىڭىز بىلىڭىزدەر.
ساردار. جوق ءوزىم اپارام.
حايداربەك. بۇل دا ءجون. (ءمان بەرە.) قاعازدىڭ اتى قاعاز، بۇعان سەنىپ قول قۋسىرىپ وتىرا بەرۋگە جانە بولمايدى.
ساردار. مۇنىڭا دا ءتۇسىندىم.
كەنجەگۇل (حايداربەككە سەزدىرمە دەگەندەي باسىن شايقاپ). مىناداعى سوزدەرگە جۇرەك تۇگىل تاس ەريتىن شىعار.
حايداربەك (لەپىرە). سىزدەردەن اياعان ونەردى يت جەسىن. اعايىنعا وسىلاي پايدام تيمەسە، ءتىرى ءجۇرىپ كەرەگى نە.
ساردار. راقمەت، كوپ جاسا، شىراعىم. بايبىشە، تاماعىڭدى بولدىر. (كەنجەگۇل شىعا بەرەدى.)
حايداربەك. ساكە، ءسىز مەنى جاقسى بىلە بەرمەيسىز. تۋعان ءىنىڭىز سادىقتىڭ دا تالاي بايانداماسى مىنا الدىڭىزدا وتىرعان حايداربەكتىڭ قولىنان شىعىپ ءجۇر.
ساردار. سولاي بولار، سولاي بولار. كەشىرىڭىز مەنى. (قاعازدى الىپ ىشكە كىرىپ كەتەدى. حايداربەك ىڭىلداپ وتىرىپ الگى ريۋمكانى قاعىپ سالىپ، ورنىنا تاعى قۇيىپ قويادى.)
حايداربەك (ىڭىلداپ).
بويىندا ارىستىڭ
وزىڭمەن تانىستىم.
جايقالعان گۇلدەي...
جوق، جوق، ءوزىم سوبستۆەننىي شىعارعانىمدى ايتام.
بويىندا تالاستىڭ
وزىڭمەن جاناستىم.
سىلدىراپ سۋداي كەتتىڭ سەن،
كەمسەڭدەپ قالدىم مەن...
كۇلكى ەدى بەتىڭدە
قۇز جاردىڭ شەتىندە...
كەنجەگۇل كىرەدى. تورگى ءۇيدىڭ ەسىگىنەن قاراپ، جاسىرا ۇسىنادى.
كەنجەگۇل (سىبىرلاپ). كەشەگى ءوزىڭىز ايتقان بىرەۋ. ەندى اۋەلى قۇداي، سوسىن ءوزىڭىز، ورنىمەن جۇمساپ دەگەندەي...
حايداربەك (اقشانى الىپ جاتىپ، سول اۋەندە).
ايتپاڭىز ار جاعىن،
قايتارام قالعانىن...
كەنجەگۇل (ساردار كىرگەن بولمەنى نۇسقاپ). سەزە كورمەسىن، مىنەزىن بىلەسىز عوي. (كەتەدى.)
حايداربەك. تۇيەنى تۇگىمەن،
اربانى جۇگىمەن،
جۇتاتىن كەزدەر بولادى،
ەسەبىن تاپقاندا...
(سالماقتاپ كورىپ.) سۇبە دەدىم عوي. مىنە، ءبىر ءتۇن جازعان ءۇش بەت حاتتىڭ گونورارى... (اقشاسىن جايعاستىرۋ ءۇشىن ىشكە كىرىپ كەتەدى.)
ساردار شىعىپ، وزىنە-وزى). مۇنداي حات جازىپ ماسقارا بولعانشا، رەتى كەلسە، اۋىزشا ايتقانىم ابزال. (ەسىكتەن كىرە بەرگەن كەنجەگۇل ەستىپ تۇر.) مىنا حاتتى جازعان ادامنىڭ بالاسى دا ونىڭ تۇرعان جوق شىعار دەمەسىنە كىم كەپىل ولاردىڭ.
كەنجەگۇل. تاعى بىردەڭەگە قوبالجىپ تۇرسىڭ با؟
ساردار. جاي اشەيىن. (ادەيى.) تاماشا جازعان-اۋ دەيمىن، بايبىشە. ءوزى قىزىڭقىراپ قالعان جوق پا؟
كەنجەگۇل. بۇلار قىزعانمەن ماس بولمايتىن كورىنەدى، انا بالان، كەلە جاتىر. ءتىل اۋىز تاسقا. (ىشتەن حايداربەك شىعادى. كوڭىلى كوتەرىڭكى.) قۇدا بالا، الماس سەزە كورمەسىن. (كەتەدى.)
حايداربەك. مەنىڭ ىشىمدە تۇلكى تۇنشىعىپ، ارىستان ارام ءولىپ جاتا بەرەدى، قۇداعي.
الماس كىرەدى.
حايداربەك. ابيتۋريەنتۋ پريۆەت!
الماس. تاعى دا تۇنىمەن ولەڭ جازدىڭىز-اۋ دەيمىن.
حايداربەك. قولدان ودان باسقا نە كەلىپ جاتىر.
الماس. مۇنان ارتىق باقىت بارما، اعاسى.
حايداربەك. دوكۋمەنتتەرىڭ كەتتى عوي؟
الماس. الدەقاشان. قايتا-قايتا سۇراي بەرۋىڭىز قىزىق. مەن پاپاما ايتىپ ەدىم، وسى ينستيتۋت دەگەندى قويايىق، مال باعۋ قولىنان كەلگەن ادامعا اسپان باعۋ كەلمەي مە، ۇشقىشتاردىڭ مەكتەبىنە بارايىن دەپ ەدىم عوي.
حايداربەك (قىزا شالقىپ). بۇل، ارينە، جاستىق، رومانتيكا. بۇلتتى باۋىرداي ءتىلىپ، كوك اسپاننىڭ توسىندە كوسىلتە سەرۋەن سالعان جاقسى. ءبىراق مەن ءوزىم ۇناتپايمىن. الماتىعا وسى جەردەن ەكى جارىم ساعات ۇشامىز، سونىڭ وزىندە زەرىگىپ، شىدامىم تاۋسىلادى.
ساردار (سىناي). مۇنىكى بالالىق. اتا-باباڭ سامولەت ايداماي-اق ەتكەن بۇل دۇنيەدەن.
الماس (ريۋمكالاردى نۇسقاپ). سول كىسىلەر اراق تا ىشپەي كەتتى دەگەن قاۋەسەت بار، ءبىراق سىزدەر... (كۇلكى.)
حايداربەك. ودين نول ۆ پولزۋ الماسا.
ساردار (باسىن شايقاپ). جاۋابىن ءوزىڭىز بەرمەسەڭىز، مەن جىعىلدىم.
حايداربەك (لەپىرە). ماسەلەن ايتالىق. حاكيم لۇقپان دەگەن كىسى، تو ەست ونى قويا تۇرايىقشى، ماگاركي ءبىزدىڭ بابالارىمىزدىڭ كەزىندە وسى اراق بولسا، قۇدايعا شۇكىر ناعىز ماسكۇنەم سولار بولار ەدى.
الماس. سىزدەر سولاردىڭ كەتكەن ەسەسىن قايىرىپ ءجۇر ەكەنسىڭدەر عوي، شاماسى؟
حايداربەك. سەن ەندى ءسوزدى بولمە. و زاماندا بۇل كۇندەگىدەي زاۆود-فابريكا، كولحوز-سوۆحوز، جوسپار، مىندەتتەمە جوق، جاتىپ الىپ ىشە بەرگەن اراق اتا-بابامىزدىڭ تۇبىنە جەتەتىن ەدى. ءوزىڭ نەشەدەسىڭ؟
الماس. ون توعىزعا شىقتىم.
حايداربەك. ۆوت، سەن مەنەن سەگىز جاس كىشىسىڭ. مىناۋ اعاڭ جيىرما جەتىنى جەلكەلەگەنشە تالايدى كورگەن. ءبىر ەمەس ەكى ينستيتۋتتىڭ ەسىگىن ايقارا اشىپ، ەندى زاوچنو بىتىرگەلى ءجۇر.
الماس. ەكەۋىن دە مە؟
حايداربەك. پوكا بىرەۋىن.
ساردار (كەكەتە). كوردىڭ بە، وسىنداي اعالاردان ۇلگى الۋ كەرەك.
الماس (مىرس ەتىپ). ارينە، ارينە. ءبىر ينستيتۋت ماڭدايعا سىيسا ريزامىز.
حايداربەك (ءسوزىن جالعاپ). اراقتى سەكەڭ شىعارمايدى، حايداربەكتىڭ ىشكەنى بولماسا قالاي دايىندالاتىنىنان حابارى جوق. دەمە وكىمەت شىعارادى. ءبىز ونى رەاليزوۆات ەتەمىز. تو ەست ىشەمىز. بىلگەن ادامعا ساۋدا ورىندارىنا كومەكتەسۋ دەپ وسىنى ايتادى. سولاي ەمەس پە، ساكە؟
ساردار. قايدام، ايتەۋىر قوناققا قويعان تاماعىڭنىڭ جەتەگىنە اراق جۇرمەسە الدىنا جىلاننىڭ ەتى كەلگەندەي جيىرىلىپ قالادى-اۋ، جارىقتىقتار.
حايداربەك (ماقتانا). ا كاك جە، «شامپانسىز مەرەكە جوق، اراقسىز بەرەكە جوق» دەپ ەدىم ءبىر ۇلكەن وتىرىستا.
الماس (كەكەتىپ). مىناۋىڭىز اياق-قولى بالعاداي ماقال عوي.
حايداربەك. بۇل جونىندەگى ۇستازىم بار.
ساردار. ۇستازىڭىز كىم بولسا دا تاۋىپ ايتىلعان.
حايداربەك. شۇكىر، دارا سوزدەن دامىر يلەپ ءجۇرمىز عوي. (لەپىرە.) وبلىس ورتالىعىندا مەنى بىلمەيتىن جان جوق. ءوز كوزقاراسىمشا، اقىندى ءوقۋ-بىلىم تۋعىزبايدى، تالانت تۋعىزادى. ماحامبەت گيمنازيا بىتىرگەن جوق. ابايدىڭ دا وقىپ قارىق قىلعانى شامالى. جامبىل بولسا قاعازعا بارماعىن باسۋمەن كەتتى. كوردىڭىز بە، اڭگىمە تالانتتا.
الماس. كوپ وقۋدان بويىنداعى تالانتى جوعالىپ كەتتى دەگەندى دە ەستىمەدىم-اۋ.
ساردار (ۇناتپاي). سەن اعاڭنىڭ الدىندا...
حايداربەك. جوق، دۇرىس ايتادى. ساكە، تاعى ءبىر قۇيىپ جىبەرىڭىزشى، الماستىڭ دەنساۋلىعىنا دەپ بىلاي...
الماس. (كۇلىپ). مەن بىرەۋدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن ءوز دەنساۋلىعىن قۇربان ەتۋشىلەرگە تاڭ قالام. جالپى مەنىڭ دەنساۋلىعىم جاقسى، اعاسى.
حايداربەك. ونى بىلەم عوي، ساپارىڭنىڭ ءساتى ءۇشىن.
ساردار. تابىلعان ءسوز. (قۇيادى، الماسقا «تىنىش وتىر» دەگەن يشارات بىلدىرەدى.)
الماس. راحمەت (ىشكە كىرىپ كەتەدى.)
ساردار (جۋىپ-شايىپ). بالانىڭ كىشىسى بولعان سوڭ تىك مىنەزدەۋ ءوستى. قايداعى جايداعىنى وقيدى ءوزى. شەشەسىمەن ەكەۋمىزدىڭ اۋزىمىزدى اشتىرمايدى.
حايداربەك. جاسىرماي ايتسام وسىنداي وتكىر، ءور مىنەز ۇنايدى. الماس، بەرى شىعىپ كەتشى. (الماس شىعادى.) مەن بىلاي سەنىڭ ساپارىڭ ءۇشىن دەدىم عوي. ماقتانۋ دەگەندى جانىم ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەتىن اداممىن. ءبىراق ءبىر فاكتىنى ايتپاي كەتسەم ورىنسىز بولار دەيمىن. بىلتىر جازۋشىلار ءبىزدىڭ وبلىستى ارالادى عوي. ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن قالانىڭ جانىنداعى «جەڭىس» سوۆحوزىندا كەزدەسۋ بولدى. سوندا سىزگە وتىرىك ماعان شىن، قازىرگى قازاق ادەبيەتىنىڭ اسپانى ماعان ءوز قولىمەن ەت اساتتى. ومىرىمدەگى ۇلكەن وكىنىشىم سول، اشەيىندە اياققا ورالىپ جۇرەتىن فوتوگرافتاردىڭ بىردە-بىرى تۇسىرە الماعانى. وزىمنەن دە بار. ولاي بولاتىنىن بىلسەم، الدىن الا اقشاسىن تولەپ ءبىر فوتوگرافتى جەتەكتەپ جۇرەمىن عوي.
ساردار. اتتەگەنە-اي دەسەڭشى.
حايداربەك. اتاماڭىز، وكىنىشتى. قىسقاسى، مىناۋ اۋىز سول ۇلكەن كىسىنىڭ قولى تيگەن اۋىز. سوندىقتان، باۋىرىم الماس، مەنى وسال ادامنىڭ قاتارىنان ىزدەي بەرمەڭىز.
الماس. كەشىرىڭىز، اعاسى. ءسىزدىڭ بىلتىرعى ءبىرىنشى مايعا جازعان ولەڭىڭىزدى وبلىستىق گازەتتەن وسى ۇيدەگىلەردىڭ بارىنە وقىپ بەردىم. ءبىراق سودان كەيىن ەشنارسە كورە المادىم-اۋ.
حايداربەك. اقىن جولىنىڭ اۋىر ەكەندىگىن دالەلدەپ جاتپايمىن. دەگەنمەن مايدا ولەڭدەرمەن شىعۋ قيىن. اقىن تانىلۋ ءۇشىن بىر-ەكى سۇيەكتى پوەمالار جازىپ تاستاماسا تاعى بولمايتىن بولدى. ءقازىر سونىڭ ۇستىندە وتىرمىن.
الماس. جاڭاعى ادەبيەتتىڭ اسپانى دەگەن ۇلكەن كىسىڭىز ءوزىڭىز تۋرالى ەشتەڭە دەدى مە؟
حايداربەك. دەگەندە قانداي، مەن ول كىسىنىڭ الدىندا ەكى-ۇش تەرمەنى دومبىرامەن سىلتەپ-سىلتەپ الدىم عوي. جانىندا ىشكىشتەۋ ءبىر اقىن بار ەكەن، مۇلگىپ تىڭداپ وتىردى دا، شاماسى، مەنىڭ ءسوزىم وزىنەن باسىم بولدى-اۋ دەيمىن: «ءاي، بالا، وتتاما!» — دەپ قولىن ءبىر سىلتەدى دە، جاستىققا قيسايا كەتتى. ۇلكەن كىسى تۇردى دا: «مۇنىڭ ءوزى مىنەزى سولاي، دۇرىس، باسا بەر»، — دەمەسى بار ما. ال كوسىلت كەلىپ، ال كوسىلت كەلىپ، ءبىر كەزدە قاراسام ابدەن ۇيىپ تىڭداعان ۇلكەن كىسى دە ۇيىقتاپ كەتىپتى. جۇرت ەندى دوعار دەگەن سوڭ ۇندەمەي دومبىرانى ىرگەگە قويدىم دا كەيىن شەگىندىم. ءبىر ساتتە الگى كىسى كوزىن اشىپ الىپ مەنىڭ وزىمە: «مىنا جەردە وتىرعان بالا قايدا؟» — دەمەسىن بە؟ «مەن عوي اقساقال!»— دەدىم. «سەن ەكەنىڭدى ءبىلىپ وتىرمىن، جاڭا مىنە جەردە وتىر ەدىڭ عوي»،— دەدى ۇلكەن كىسى.
ساردار. قىزىپ قالعان عوي شاماسى.
حايداربەك. جوق، جارىتىپ ىشپەيدى. سول جەردە وتىرىپ ءبىزدىڭ ءبىر اعايىن: «اقساقال، جاسىڭىز ۇلكەن دۋالى اۋىزسىز، مىنا بالادان بىردەدە شىعا ما؟»— دەدى. «بويىندا بار قاسيەت اقىندىق بولسا، شىقپاي قايدا بارادى. اڭگىمە سول ۇشقىننىڭ...» — دەي بەرگەنىندە اۋدان باسشىلارى ساۋ ەتىپ كىرىپ كەلدى دە، ءسوزدى ءبولىپ كەتكەنى.
الماس (كۇلىپ). سول پىكىرىڭىزدىڭ اياعىن جازىپ جىبەرىڭىز دەپ حابارلاسپايسىز با؟
حايداربەك. «قۇرعاق قاسىق اۋىز جىرتادى»، — دەگەندەي، قۇر حاتتان پايدا جوق. مىنا پوەمام بىتكەن سوڭ قوسا جىبەرەيىن دەپ وتىرمىن.
ساردار. ول دا ءجون، ول دا ءجون. و كىسى ءبىر اۋىز ءسوز ايتسا، كەتىپ جاتىرسىڭ عوي شىرقاپ.
حايداربەك. ال، ساكە، مەن مۇنى ماقتانۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرعان جوقپىن. جالپى جاس تالاپ الماستىڭ ساپارىنا بايلانىستى قۇلاعىندا ءجۇرسىن دەيمىن دە باياعى.
الماس. ودان سىزگە نە پايدا؟
حايداربەك. ماسەلە پايدادا ەمەس. جارايدى، ال كەتەيىن، ساكە. (الماس اكەسىنە قارايدى، ول اۋىز تيەدى دە قويادى. حايداربەك الىپ جىبەرەدى.)
ساردار (حايداربەكتىڭ ىشكەنىنە ءماز بولىپ). نار جولىندا جۇك دالمايدى دەگەن وسى.
حايداربەك (باسىن ءبىر شۇلعىپ قويىپ). يە، اڭگىمە پايدادا ەمەس دەدىم، دەگەنىم دەگەن.
وسى كەزدە كەنجەگۇل كىرەدى.
كەنجەگۇل. الماس، سەنى سىرتتا دوستارىڭ كۇتىپ تۇر.
حايداربەك. سابىر، سابىر، الماس، دوس دەگەننىڭ ءوزىن دە تاڭداي ءبىلۋ شارت. شورتان بولىپ سۋعا، اققۋ بولىپ كوككە، شايان بولىپ جەرگە تارتاتىن دوستاردان ساق بولۋ كەرەك. ول ءۇشىن ءوز سالماعىڭدى جوعالتپا. اڭگىمە پايدادا ەمەس دەيتىن سول. جەڭەشە، ءسىز سوزگە تۇسىنەتىن ادامسىز عوي. مىنا الماسقا ايتىڭىز، تاپ وسىدان پروفەسسور شىقپاسا، مەن مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن. وعان سەنبەسەڭىز باسىم دا دايار.
كەنجەگۇل. بارىنەن اۋلاق، تەك ايتقانىڭىز كەلسىن، قۇدا. ال ەندى قول جۋىپ تاماققا دەگەندەي.
ساردار (ىڭعايلاي بەرىپ). يە، سۇيتەيىك ەندى. (ءوزى دە ورنىنان تۇرىپ.)
حايداربەك. بۇل قۇلاق قوياتىن ماسەلە. (ءبارى دە بولمەدەن شىعا بەرەدى.)
الماس (جالعىز). ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ سونشاما قوشەمەتكە مالىپ جاتقانى ەندى بەلگىلى بولدى. ينستيتۋتتا وقىعانداردىڭ ءتۇرى مىناۋ بولسا وكىنىش جوق. (كەتەدى.)
ازدان سوڭ قول جۋىپ اسقا دايىندالعان حايداربەك پەن ساردار كىرەدى.
ساردار ستول ءۇستىن ىڭعايلاي بەرەدى.
حايداربەك (ماس). بۇل كەزدەگى جاستارمەن سويلەسۋ قيىن دەپ لۇقپان حاكيم ايتقان ەكەن، شىنىندا اقىن. ءبىزدى جاڭا عانا ەكى نول ەتىپ ۇتىپ كەتتى. نو نەچاۋا، جاستارعا بوي بەرە قويماسپىز. دومبىراڭىزدى اكەلىڭىزشى.
ساردار. Ay، ەندى ءقازىر تاماق كەلەدى عوي.
حايداربەك. دومبىرانىڭ تاماققا ەشۋاقىتتا كەدەرگىسى بولعان ەمەس. (ساردار ىشكە ءوتىپ دومبىرا الىپ كەلەدى.)
ساردار (دومبىرانى ۋ سىنا بەرىپ). دەگەنمەن استان كەيىن. (حايداربەك تىڭداماي دومبىرانى قاعىپ-قاعىپ جىبەرەدى.)
حايداربەك (ماساڭ، الماسقا).
ويلانارسىڭ سەن ءالى،
ويلانارسىڭ جاسسىڭ عوي.
ون توعىزدىڭ بۋىنا
وزدەرىنشە ماسسىڭ عوي.
(ساردار اڭ-تاڭ قاراپ قالعان.)
شىمىلدىق
پروسەنيۋم
قۋانىش-ۇمىتكە تولى ساپار سازىن ايقىندار مۋزىكا. ارى-بەرى ءوتىپ جاتقان اۆتوبۋستاردىڭ جالپى سارىنى كەلىپ تۇرعانىنا قاراعاندا جولدىڭ ءۇستى بولسا كەرەك. ساردار شىعادى.
ساردار. مەن جينالىسقا، ءبىر جاعى الماستىڭ قامى، دالاعا بارا جاتىرمىن. ماشينامىز بەنزين كولونكاسىنا توقتاعان سوڭ سىزدەرگە سوعا كەتەيىن دەپ ەدىم. حايداربەكتىڭ ءبىزدىڭ اۋىلدان اتتانعانىنا ءبىر جەتىدەن استى. ودان بۇرىن الماس كەتكەن. ارتىنىپ-تارتىنىپ كەلە جاتقان كەنجەگۇل ەكەۋمىز باياعى. ەستەرىڭدە بولسىن، ايەلىڭدى ەرتىپ ساپارعا شىققاننان گورى شەڭگەل ارقالاپ شىققان الدەقايدا راحات. امال جوق، جاس ۋاقىتىمىزدا ايەل تەڭدىگى دەپ وڭەشىمىزدى جىرتقان ءوزىمىز. ەندى مىنە جەمىسىن تاۋىسا الاتىن ءتۇرىمىز جوق. مەن ءبىر ونىڭ تۇڭعىش بالاسى سياقتى اقىل ايتىپ، ۇيدەن شىققالى قۇلاقتىڭ ەتىن جەۋمەن كەلەدى. مەنەن ءتورت جاس كىشى ەكەنىمەن ءىسى جوق، كوك سوققاننىڭ. (ماشيناسىنىڭ سارداردى شاقىرعان سيگنالى كەلەدى.) ال كەتتىك. (كەتەدى.)
ەكىنشى اكت
حايداربەك ايلا-شارعىسىنان حابار مۋزىكا بولسا شىركىن. شىمىلدىق اشىلعاندا وبلىس ورتالىعىنداعى سادىقتىڭ ۇيىنە تاپ بولامىز. ءۇي جاساۋى مادەنيەتتى كورىنەدى. كەڭ بولمەنىڭ بۇرىشىنداعى ۇلكەن جازۋ ستولىندا تەلەفون، قوبىراعان كوپ قاعازدىڭ ورتاسىندا حايداربەك وتىر. ابدەن شارشاعان قالپى بايقالادى. ەرىنە ورنىنان تۇرىپ، شىبىن قاعا باستايدى.
Xايداربەك. قاناتتىدا شىبىننان جەكسۇرىن بار دەپ بىلمەيمىن. (سوعىپ قالادى. وسى كەزدە تەلەفون زارلاپ قويا بەرەدى.)
حايداربەك (ترۋبكانى الىپ). اللاۋ!
تەلەفوندا. حايداربەكپىسىڭ؟
حايداربەك. يە، تىڭداپ تۇرعان سول مىقتىڭىز.
تەلەفوندا. مەن ءسالىم عوي.
حايداربەك. ءسالىم بولساڭ قايتەيىن، ايتا بەر.
تەلەفوندا. سەن بىلاي سەرەزنو تىڭداسايشى.
حايداربەك. وسىدان ارتىق تەلەفوننىڭ باۋىنا اسىلىپ ءول دەيمىسىڭ؟
تەلەفوندا. ءول دەيمىسىڭدى ايتپاشى. اڭگىمە بىلاي. سەنىڭ مىنا ينستيتۋت مۇعالىمدەرىمەن بايلانىسىڭ ءتاۋىر ەدى عوي.
حايداربەك. ونى ساعان كىم ايتتى؟
تەلەفوندا. قويشى ەندى، بىلەمىز عوي.
حايداربەك. وسى قازاقتى «بىلەمىز عوي» قۇرتادى. وزىنە پايدالى نارسەنىڭ بىرەۋىن «بىلمەيمىن» دەپ ايتپايدى. يە، سوسىن؟
تەلەفوندا. و جاعىن قويا تۇرشى.
حايداربەك. مم... بولسىن.
تەلەفوندا. ءبىزدىڭ ءبىر اعايىن سوۆحوز ديرەكتورى ەدى عوي. سول كىسى بالاسىن اكەلگەن ەكەن.
حايداربەك. سوۆحوز ديرەكتورى دەيمىسىڭ؟ (ترۋبكانى باسىپ، زالعا.) ونداي تىم ساۋاتتى ادامدارعا جۋىماۋ كەرەك. (تەلەفونعا.) ال سوۆحوز ديرەكتورى بولسا شە؟
تەلەفوندا. يە، وزىندە، شۇكىر، اقشا دەگەن جەتەدى. ال ەندى كۇشتى سالاتىن جەرىڭ وسى. بىر-ەكى مىڭ دەگەنگە كىرپىك قاقپايدى.
حايداربەك. ءاي، شىراعىم، ءاي دەگەنىمە كەشىرەسىڭ كونەچنو، مەنى كىم دەپ وتىرسىڭ؟ جولداستار ءۇشىن وتكەن جىلى ەكى رەت كىرىسكەنىم راس. مەن ونداي كاسىپتىڭ ادامى ەمەسپىن.
تەلەفون. ياپىر-اي، حايدار-اي، مەن ەندى ءوزىمنىڭ قولىمنان كەلمەگەن سوڭ جالىنىپ تۇرمىن عوي.
حايداربەك. جارقىنىم، سەن بىلاي قيعاشتاۋىڭدى قوي، پوجالۋيستا. ايتىپ وتىرمىن عوي، ونداي ماسەلەدەن مەن اۋلاقپىن. داجە سەندەردىڭ گازەتتەرىڭە وسىندايمەن اينالىساتىندار تۋرالى فەلەتون جازباق ويىمدا بار.
تەلەفوندا. ونى جازا جاتارسىڭ، ءبارىبىر ءبىزدىڭ وتدەلگە اكەلەسىڭ عوي. وسى جولى قول ۇشىن ءبىر بەرىپ جىبەر، مۇنداي ماي شەلپەك كەزدەسە بەرمەس.
حايداربەك. جو... جوق... قيناما. مۇندايدىڭ اراسىندا ءجۇرۋ الكوگوليزممەن تەڭ دۇنيە، ءبىر باستاپ كەتسەڭ توقتاي المايسىڭ. قويدىم دەدىم، قويدىم، ۆسە. ساۋ بولىڭىز. (ترۋبكانى ءىلىپ، ەرسىلى-قارسىلى قورازدانىپ جۇرەدى.) كوردىڭىز بە، جۇرتتىڭ وقۋعا تۇسەتىن كەزىندە مەنىڭ باعام اسپانداي بەرەدى. كەشىرىڭىزدەر، سارداردىڭ ۇيىندە دۇرىستاپ تانىسا المادىم. شامالى قاعىڭقىراپ جىبەردىم بە، ول كىنا مەنەن بولدى. ءتۇرىمدى كورىپ وتىرسىڭدار، جامان جىگىت ەمەس سياقتىمىن. نەسىن جاسىرايىن، ءبىر كەزدە اۋدان ورتالىعىنداعى قىزداردىڭ ءبارى دەسەم، سەنبەي سورلاتاسىڭدار، ايتەۋىر قاق جارتىسى «مەنىڭ جارىم وسى بولسا ەكەن دەپ «اھ» ۇرعاندا كوكىرەگىنەن اق جالىن اتتىرعان حايداربەگىڭ الدارىڭىزدا تۇر. ءتۇپ ناعاشىم جىراۋ بولىپتى، سوعان قاراعاندا مەن دە وسال جەردەي شىقپاعان ەكەنمىن. «كوكتوبە» سوۆحوزىنىڭ ءۆالسىنىڭ تەكستىن جازعان مەن. (تەلەفون سىلدىرايدى، الادى.) الاۋ، ال تىڭدادىق.
تەلەفوندا. حايدەكەڭ بە ەكەن؟
حايداربەك. ءدال ءوزى. بۇ كىم ەكەن «ەكەلەپ» ەڭسەسى ءتۇسىپ تۇرعان؟
تەلەفوندا. مەن جورتان ءىنىڭىز عوي. ءبىزدىڭ ەلدەن مەنىڭ ءبىر اعايىنىمنىڭ بالاسى...
حايداربەك. تۇسىنىكتى... تۇسىنىكتى... جورتەكە.
تەلەفوندا. تيىن-تەبەنى دە بارشىلىق.
Xايداربەك. بالانىڭ باسىندا نە بار ەكەن.
تەلەفون. جامان بىتىرمەگەن، نەگىزى ءتورت پەن بەس. سەنۋدىڭ ءوزى...
حايداربەك. اينالىپ كەتەيىن، مەنەن اۋلاق جۇرىڭدەر.
تەلەفوندا. ءسىزدىڭ بۇگىن ناستروەنيەنىز...
حايداربەك. وندا جۇمىسىڭ بولماسىن، ۆوت ي ۆسە. قويدىم دەدىم، قويدىم. (ترۋبكانى ىلەدى.) قالاداعى تانىس ادامداردان اۋلاق ءجۇرۋ كەرەك. ونسىز دا جەتىپ جاتىر. سولاي ەمەس پە. يە، سونىمەن «وسەر ادامعا ءورىس كەرەك» دەگەندەي، كەشىرىڭىزدەر، بۇل مەنىڭ ءوزىم شىعارعان ماقال. «وسەر ادامعا ءورىس كەرەك» نە، وسەر ادامعا ءورىس كەرەك دەدىم دە، وبلىس ورتالىعىنداعى تۋعان اپايدىڭ ۇيىنەن، تو ەست وسى ۇيدەن ءبىر-اق شىقتىم. الماتىداعى كازگۋ-دىڭ ەكى كۋرسىن توڭكەرىپ تاستاپ، ءومىر زەرتتەۋ ماقساتىمەن سىرتتان وقۋعا اۋىسىپ، وبلىستىڭ حالىق تۆورچەستۆوسى ۇيىندە ءجۇرىپ جاتىرمىن. مىنە، ەكى كۇن بولدى، جەزدەيدىڭ بايانداماسىمەن باس قاتىپ وتىر. امال جوق، بۇل دا تۆورچەستۆو. زاۋەدەن باستىق بولا قالساق، ءوزىمىز دە وسىلاي سىلتەيمىز عوي. (تەلەفون سىلدىرايدى، الادى.) يە، تىڭدادىق.
تەلەفوندا. (شالدىڭ ءۇنى). حايداربەك شىراعىم، ءۇي ءىشىڭ امان با، كەلىن، بالا-شاعاڭ دەندەرى ساۋ ما؟
حايداربەك. قايداعى كەلىن، بالا-شاعا؟
تەلەفون. بالام، ءالى جاسسىڭ، ءبارى الدا. مەن مىنا...
حايداربەك. نە ايتپاق ەدىڭىز؟
تەلەفون. سىرتىڭنان اتىڭدى ەستىپ ءجۇرمىز، شىراعىم. اكەڭ مەنىمەن قۇرداس ەدى مارقۇم. قۇلىن تايداي تەبىسىپ وستىك قوي، و دۇنيە-اي.
حايداربەك. ءبارى ءجون ەكەن. سوسىن؟
تەلەفون. مەن ەسەنجول اكەڭ عوي. ءىنىڭدى الىپ كەلىپ ەدىم، اقىل، بىلىمنەن گورى اقشا شەشەن سويلەيدى دەگەن سوڭ ول جاعىن دا قامتاماسىز ەتتىم.
حايداربەك. اقساقال، مەن...
تەلەفون. تۇرا تۇر، انا جاقتاعى مالدىڭ باسىندا كەمپىردەن باسقا جان جوق. مەن ەرتەڭنەن قالماي قايتۋىم كەرەك. ءىنىڭدى قولىنان جەتەكتە، الاقانىنا اقشاسىن سالام، نە قىلساڭ و قىل. مەنىڭ تاپسىرمام وسى. ءوز ەڭبەگىڭ دە دالاعا كەتپەس، تاقىمىڭا ارناعان تايىم جانە بار.
حايداربەك (ترۋبكانى باسىپ). اتتەڭ، قىرۋار دۇنيە... تاۋەكەل. (ترۋبكاعا.) فاميلياسى كىم دەيسىز؟
تەلەفوندا. ەسەنجولوۆ ساعىنتاي. جاراتىلىس ءبولىمى، توعىزىنشى گرۋپپا كورىنەدى.
حايداربەك. ەرتەڭ ساعات وندا ينستيتۋت الدىنان توسىڭىزدار.
تەلەفون. جارايدى، ماقۇل، اينالايىن، كوپ جاسا.
حايداربەك. ساۋ بولىڭىز. (ترۋبكانى قويادى.) قانشا جاسايتىنىمدى قۇداي ءبىلسىن. ماي شەلپەك دەپ وسىنى ايت. قالانىڭ قۋ اياقتارى ارقىلى جالعاسقاننان گورى وسىدان ابزالى جوق. مۇندايدا كولدەنەڭ كۋادان ءقاۋىپتى نارسە بولمايدى. تا تاك. (بۇكتەۋلى گازەتپەن ستول ۇستىنە جاقىنداي بەردى دە، قايتا شەگىندى.) قاپ، مىناۋ يت تاعى ۇشىپ كەتتى-اۋ. شىبىننىڭ دا الاياعى بولادى دەگەن راس ەكەن عوي. (اڭداپ باسىپ تەرەزە الدىنا جاقىندايدى.) جانباسقا ەندى كەلگەن شىعارسىڭ. يمانىڭدى ۇيىرە بەر، ولگەن جەرىڭ وسى بولار. (سوعىپ قالعاندا تەرەزە الدىنداعى ۆازا ۇشىپ سىنادى.) جاستىعىن الا كەتتى-اۋ جايراعىر. (سىنعان ىدىستىڭ سىڭعىرىنا ءاسيا شىعادى. حايداربەك ەدەنگە قاراپ.)
حايداربەك. ويباي-اۋ، ءالى ولمەپتى.
ءاسيا (رەنجىپ). شىبىن دەسە نە ناۋقاسىڭ بار وسى سەنىڭ؟
حايداربەك. ناۋقاستان اۋلاق بولۋ ءۇشىن شىبىننىڭ كوزىن جويۋ كەرەك.
ءاسيا. شىبىن باسى ءبىر ىدىستان سىندىرىپ تۇرساڭ جەتىستىردىڭ عوي ءبىزدى.
حايداربەك. شىبىندى جەرگە ىدىس قويما دەيدى مەديسينا دەگەن عىلىم. (سوعىپ قالادى.) مىنە، سەسپەن داتتى دەگەن وسى، كوردىڭ بە؟
ءاسيا (ۆازا سىنىعىن جيناپ). تۋعان كۇنىمە ساعيرانىڭ اكەلگەن پوداركاسى ەدى.
حايداربەك. ەندەشە بۇل ۆازانىڭ ارمانى جوق. وبلىس ورتالىعىنداعى توقتىداي شىبىننىڭ تۇبىنە جەتتى دە جۇرە بەردى.
ءاسيا. پوداركا دەپ وتىرمىن عوي مەن ساعان.
حايداربەك. مۇنىڭ ءومىرىنىڭ قىسقالىعىنا قاراعاندا، ونشا ەلجىرەپ اكەلگەن پوداركا بولمادى. تۋعان كۇن تالاي اينالىپ كەلەدى، ءوز ءومىرىڭىزدىڭ ۇزاقتىعىن تىلەڭىز. «شىنى سىنسا باقىت، شىبىن ولسە دەنساۋلىق» دەگەن جاقايىم جەتەس بي.
ءاسيا. وتىزعا كەلگەنشە وڭباي جۇرگەنىڭ وسى قىلجاقباس قىرشاڭقى ءتىلىڭ عوي سەنىڭ.
حايداربەك. الدىمەن وتىزعا ءۇش جىل بار دەپ ءبىر قويىڭىز، ەكىنشىدەن، ادام مىنەزى جىل سايىن وزگەرىپ تۇرسا، ماسقارا عوي. ونىڭ اتىن قۇبىلمالى كەسىرتكە، ياعني حامەلەون دەيدى ادەبيەتتە. (ۇمتىلا بەرىپ.) انە، تاعى بىرەۋ ءجۇر.
ءاسيا. قويشى ەندى، تاعى بىردەدە قيراتارسىڭ. باسقانى قارىق قىلدىڭ دا، ەندى شىبىن اۋلاۋ قالدى ما؟
حايداربەك (ءمان بەرە). شىبىن اۋلەتى دەگەن بىلگەن ادامعا وسال دۇنيە ەمەس، تۋىس بولعان سوڭ ساعان ايتىپ تۇرمىن مۇنى.
ءاسيا. ويپىر-اي سەنىڭ وسى...
حايداربەك. سابىر، سابىر، شىبىننىڭ دا بويىنا شاق اقىل، ايلاسى بار. ول ادامنىڭ مىنەزىنە ساي ءۇيىر بولادى. ءجايلى ورىندى تابۋدا شىبىننان شەبەر ماقلۇقات كەمدە-كەم. اياعى التاۋ دەمەسەڭىز، ەكى اياقتىنى ەركىن بيلەپ كەتەتىندەر دە بار. ناعىز ءبىر ەسەرسوعى بولماسا، بەتىنە كەلىپ قونبايدى. قازان-اياق ارقىلى-اق جۇمىسىن ءبىتىرىپ جۇرە بەرەدى.
ءاسيا. نە دەپ بارادى مىناۋ، جانىم-اۋ.
حايداربەك (تىڭداماي). ول اۋەلى تەرەزەدەن قارايدى ساڭلاۋ ىزدەيدى، ەسىگىڭىز اشىلار ءساتىن كۇتىپ جۇرەدى. اشىلدى ما، ىشكە كىرەدى. تۋرا تەرگە تارتپايدى، سىپايىلىق ساقتاپ، الدىمەن بوساعاعا قونادى. ءسىز وعان نازار اۋدارمايسىز. ەندى ەتى ۇيرەنگەن سوڭ داستارقانىڭىزدان ءبىر-اق كورەسىز. قاناعاتتاندىم-اۋ دەگەن كەزدە تورىڭىزگە بارىپ دەم الادى. مىنەزىڭىزدى زەرتتەيدى، سوعان ساي تىرلىك جاسايدى. جەلكەڭىزدەن قاراپ وتىرادى. ءسىز وعان شىبىن دەپ قارايسىز، ازدان سوڭ ول ءسىزدى شىبىن دەپ سانايدى.
ءاسيا. نە ايتىپ كەتتىڭ، ون ەكى جىل وقىعاندا جەتكەنىڭ وسى ما؟
حايداربەك. ون بەس جىل وقىعان شىبىنداردى دا كورگەنبىز.
ءاسيا. نە دەيدى مىناۋ، بۇل قاي ساندىراعىڭ؟
حايداربەك. ءبىراق ولاردىڭ ايىرماسى، اياعى ەكەۋ بولادى.
ءاسيا. قۇدايدىڭ قايداعى جوعىن ايتپاشى.
حايداربەك. مىنا شىبىندار ۇيىڭدە بارىڭدى شىرىتەدى، الدىن الساڭ بۇدان قۇتىلۋ وڭاي. ال ەندى ەكى اياقتى شىبىن ارىندى شىرىتەدى. ويتكەنى ول — وقىعان شىبىن. سەنىمەن قول ۇستاسىپ جۇرەتىندەرى دە بار، كەيبىرى، وزىڭمەن داستارقانداس. ءمىنى بۇل فيلوسوفيانىڭ اتىن حايداريزم دەيدى.
ءاسيا. مۇنداي سوزدەرىڭە تۇسىنبەيمىن. ونان دا جەزدەڭە اقىل ايت. انا بالانى وقۋعا قايتادان ورنالاستىرسىن، ايتپەسە اسكەرگە الىپ كەتەدى.
حايداربەك. پوجالۋيستا. ەمتيحان باستالعانشا بالاڭىز كەلە مە، ماسەلە سوندا.
ءاسيا. كەلۋ كەرە حابار جىبەرگەنبىز.
حايداربەك. شۇكىر، اقىل شىركىن بارشىلىق قوي. ماعان تەك تىڭدايتىن قۇلاق بولسا ءبىتىپ جاتىر. نەنىڭ قۇلاعى بولسا دا ءبارى ءبىر. اسىلىندا اقىل ايتۋعا كەلگەندە قازاق ەشكىمنەن سورلى ەمەس. ورىندالۋىن قۇدايىڭىزدىڭ ءوزى ءبىلسىن.
ءاسيا. سەن ورىندالاتىن ەتىپ ايت.
حايداربەك (تەرەزەگە ۇمتىلىپ). انە، تاعى بىرەۋى كەلدى، الدىنا تاعى ءبىر ۆازا قويشى.
ءاسيا. دەنىڭ ساۋ ما؟
حايداربەك. و نە دەگەنىڭىز؟ سوندا مىنا شىبىن تولەۋسىز كەتە بەرمەك پە، بۇل فانيدان؟
ءاسيا. سەن وسى كەيدە اپ-ادەمى ادام سياقتى دا، كەيدە بەتىنە لاعىپ كەتەتىندى قايدان شىعارعانسىڭ؟
حايداربەك. بۇل — تۆورچەستۆولىق پروسەسس. مەن قۋاندىق، سادىقبە قالتايلاردى قاڭعىرتىپ جىبەرەتىن كومەديا جازايىن دەپ ءجۇرمىن. اتى «شىبىندار شايقاسى» — كورگەن جۇرتتىڭ كۇلكىدەن قۋىعى جارىلىپ جاتسىن جايراپ.
حايداربەكتىڭ سوڭعى ءسوزىن ىشكى ەسىگىنەن تىڭداپ تۇرعان سادىق شىعادى.
سادىق (ءۇي كيىمىندە). سلۋشاي، حايدار، از عانا حالقىڭدى اياسايشى. ونىڭ ۇستىنە مىنا قۋىق دەگەنىڭ وپەراسياعا كونبەيتىن مۇشە كورىنەدى.
ءاسيا (كۇلىپ). ياپىر-اي دەسەڭشى.
حايداربەك (وزىنشە ءماز). كەشىرىڭىز، ساكە، ءبىر دە نول ءسىزدىڭ پايداڭىزعا. تۋىس بولعان سوڭ قيىن، تاتەممەن سىرلاسقانىم عوي باياعى. (تەلەفون سىلدىرايدى. حايداربەك الادى.)
حايداربەك. الاۋ، حايداربەكپىن. (انالاردىڭ كوزىنشە سويلەسكىسى كەلمەي.) شىراعىم، اۋىلدان كەلمەك تۇگىل اسپاننان تۇسسەڭ دە حايداربەك جوق. ول كىسىنى ىزدەپ مۇندا زۆانداماڭىز. (ترۋبكانى قويا سالادى.)
ءاسيا. ۇيات ەمەس پە، مۇنىڭ نە؟
حايداربەك. باياعى وقۋعا تۇسۋشىلەر. ينستيتۋتتىڭ رەكتورى مەندەي-اق دامىل بەرمەيدى. قولىمنان كەلسە وسى ءۇيدىڭ بالاسىن ورنالاستىرىپ المايمىن با؟
سادىق. دۇرىس، ادال جۇرگەن جاقسى.
ءاسيا. ادالدىققا كىم قارسى. ءبىراق بيىل بالاڭدى كايتسەڭ دە وقۋعا كىرگىزەسىڭ. (حايدارعا باستا دەگەندەي يشارات ەتەدى.)
حايداربەك. وسىنشا بەدەلمەن تاعى ءبىر ۇمتىلىپ كورۋگە بولاتىن شىعار.
سادىق. سلۋشاي، اكەنىڭ بەدەلى بالاعا ءبىلىم بولسا... بىلتىر بەتتەن باسقانداي كۇيگە ايدادىڭدار. ءتۇسىردىم، شىعىپ قالدى، كىم كىنالى؟
ءاسيا. اسكەرگە الىپ كەتەدى عوي.
سادىق. سلۋشاي، اسكەر تۇگىلى ونىڭ اكەسى قان مايداندا دا بولعان. ەكسپەديسيانىڭ باستىعى كەشە كەلىپ كەتتى. تاماشا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كورىنەدى. گەولوگيچەسكيي ەكسپەديسيادان ەشكىمدى المايدى. اقىلى كىرگەندە وقۋ تابىلادى.
حايداربەك (ءاسياعا كوزىن قىسىپ). جارايدى ەندى، كەيىن اقىلداسامىز. (تەلەفون سىلدىرايدى، حايداربەك الادى.) الاۋ، ا، يە، ءسىزدى تىڭداپ تۇرعان جەرگىلىكتى جازۋشى حايداربە ەستۋىڭىز جوق بولسا، كەيىن بىلە جاتارسىز. ساكەڭدى مە؟
ءاسيا. ءۇي تىرلىگىنە كەلگەندە سەن-اق...
سادىق. سلۋشاي، الدىمەن قوعام قامى، سودان كەيىن بارىپ ءۇي شارۋاسى.
حايداربەك. تەلەفون كۇتىپ قالدى. (سادىق تەلەفوندى الادى.)
ءاسيا. ايتتىم عوي ءبارىن قيراتىپ جۇرگەن وسى.
سادىق (تەلەفوندا). الاۋ، ا، ساۋ-سالامات. كەلىن، بالا-شاعا امان دا، الداعى سوۆەششانيە وتكەن سوڭ جۇرەمىن عوي.
ءاسيا. جۇرەرسىڭ اتاڭنىڭ باسى.
حايداربەك (ءاسياعا ۇندەمە دەگەندەي). باستىعىنىڭ پوموششنيگىمەن سويلەسىپ جاتىر.
سادىق (تەلەفوندا). الگى كۋپەرتانيا دەگەن جابىسىپ، ا، ا، باسىمنىڭ كۋپەرتانسياسى بار دەيمىن. ونىڭ ءوزى باستا بولاتىن ناۋقاس كورىنەدى عوي. (جان-جاعىنان مۇسىركەۋ تىلەگەندەي قارايدى.)
ءاسيا. نەشە ءتۇرلى اۋرۋدىڭ اتى شىعىپ ءجۇر عوي.
سادىق (تەلەفوندا). دارىگەر دەگەندەرىڭىزدىڭ كاسىبىنە تۇسىنە بەرمەيتىن اداممىن. تابانىم اۋىرادى دەسەڭ، ءتىلىڭدى كورسەت، باسىم اۋىرادى دەسەڭ باشبايىڭدى كورسەت دەيتىنى بار عوي بۇلاردىڭ. بۇل جاعىنداعى ساۋاتىم ءالىمساقتاعى قالپىنان اۋعان جوق. يە، دوسىمشا باياندامانى مەن جاسايمىن. (داۋسى دا، قالپى دا وزگەرىپ سالا بەرەدى.) ۇيىنە سوڭ دەيسىز بە، تەلەفوندا ىڭعايسىز بولماس پا؟ ءقازىر، جارايدى.
ءاسيا. انە، مۇنىڭ جورعاسى ەندى وسىلاي وزگەرەدى. (ءاسيا ىشكە كىرىپ كەتەدى. حايداربەك شىبىنمەن اۋرە.)
سادىق (ماڭعازدىقتان نىشان جوق، تەلەفوندى قويىپ، قايتا سوعادى، داۋسى دا جىلى، جۋاس). اناۋ، كەلىن بە ەكەن؟ ءۇي ءىشى، بالالار امان با شىراعىم؟ ماكەڭ بار ما ەكەن. تەلەفون سوقسىن دەگەن ەكەن. سودان ەندى يە، يە، سۇيتە قويىڭىز. (حايدارعا دىبىس شىعارما دەپ ىمدايدى.) يە، ماكە، مەن عوي. جەتىدە تۇردىم دەيمىسىز؟ (جەلكەسىن قاسىپ.) ياپىر-اي، ءسىز بىلاي دەم الۋ دەگەندى اتىمەن ۇمىتتىڭىز-اۋ. قايران قالام، نە دەگەن ەنەرگيا، ءسىزدىڭ وتپۋسكىگە بارماعانىڭىزدىڭ وزىنە ەكى جىل بولىپ قالدى عوي.
حايداربەك (وزىنە). باسە، ءوزى ءبارىن ەسەپتەپ جۇرەدى، ويتپەسە كۇن كورە المايدى عوي.
سادىق (تەلەفوندا). حالىق ءۇشىن دەنساۋلىعىڭىزدىڭ قانشالىقتى قىمبات ەكەنىن ويلايتىن كۇنىڭىز بولا ما؟ ءبىز ارام ولسەك تە كەلەر-كەتەرى شامالى.
حايداربەك. قوعام ءۇشىن قۇربان بولۋ دەگەن وسى. قالاي-قالاي شاڭ تاستايدى؟ ەرتەڭ سول ورنىنان تۇسسە، امانداسپاي كەتەدى.
سادىق. مىنا سىزدەردىڭ دەنساۋلىعىڭىزدىڭ. كەشىرىڭىز، ەندى باياندامانىڭ يە، يە... سىزدەن اسىرىپ نە ايتا قويارمىن... جەرگىلىكتى فاكتىلەر دەيسىز بە؟ جارايدى، ماكە، جارايدى، ماكە... جارايدى، ماكە...
حايداربەك. مىناۋمەن جولداس بولسا، قۋ دەپ جۇرگەن تۇلكىنىڭ ءوزى اشتان ولەدى.
سادىق. جارايدى، ماكە... جارايدى، ماكە... ساياسي شاپكاسى دايىن. جارايدى، ماكە... ەندى بىلاي ءوزىڭىزدىڭ دەنساۋلىعىڭىزدى نەتىپ دەگەندەي... جارايدى، ماكە... دەن ساۋ... (تەلەفون ۇزىلەدى، بۇل دا قويا سالادى.) نەشاۋا، الدىمەن ترۋبكانى ءوزى قويدى. (باياعى قالپىنا ءتۇسىپ.) مىنە، قوعام جۇمىسى كەڭىردەكتەن كەلىپ تۇرعاندا. (ءاسيا شىعادى.) سەندەر كەلىپ كيلىگەسىڭدەر.
ءاسيا. سوۆەت وكىمەتىن جالعىز ءوزىڭ ورناتقانداي بولاسىڭ دا جۇرەسىڭ.
سادىق. ءسوزىنىڭ ءتۇرىن كوردىڭ بە، سلۋشاي، حايداربە سەنىڭ ساياسي ساۋاتىڭ بار، مەن الدىمەن قوعامدى ويلاۋىم كەرەك پە جوق...
حايداربەك. پرينسيپىنە كەلگەندە قوعامدى ويلاۋ باستى پارىز دەپ ۇعامىن.
سادىق. ال كەرەك بولسا.
ءاسيا. قازاقتىڭ سەندەي ازاماتتارى ەكى جاعىن دا ءبىتىرىپ جۇرگەن جوق پا، جۇرتتىڭ بايى...
سادىق. سلۋشاي، ۇستالاتىن جەرگە ەندى كەلدىڭ. مەن ەڭ الدىمەن جاۋاپتى قىزمەتكەرمىن، سوسىن جاڭاعى سەن ايتقان ازاماتپىن. ءۇشىنشى ەتاپتا بارىپ بايىڭ بولىپ شىعام...
ءاسيا. ءوز بالاڭا ءوزىڭنىڭ...
سادىق. مەن بالامنىڭ كەلەشەگىن ويلامايدى دەگەنگە كىم سەنەدى. ءقازىر جۇرتتىڭ كوك جەلكەسىنە دەيىن كوز، تۇلا بويىنىڭ ءبارى قۇلاق بولىپ كەتكەن. «سادىق قىزمەت بابىن پايدالانىپ بالاسىن ەكىنشى رەت وقۋعا ءتۇسىردى» دەگەن وسەك ەرتەڭ دۋ ەتە قالسىن، جەپ وتىرعان ناننان دا ايرىلىپ، قوش بول كوممۋنيزم دەپ و دۇنيەگە تارتىپ بەرۋىم مۇمكىن.
حايداربەك. شىنىندا بۇل كىسىنىڭ ءبىر قاتاڭ سوگىستەن اساتىن دەنساۋلىعى جوق مەنىڭ بايقاۋىمشا.
سادىق. مىنە بىلەتىن ادامنىڭ ءسوزى. ءتىس-تىرناقتاپ جيناعان از عانا بەدەلگە كىربەڭ تۇسىرمەي، جۇرتقا جەك كورىنىشتى بولماي، قاباق شىتتىرماي پەنسياعا شىعۋ مەنىڭ دە ويىمدا بار... كەيدە ايتپايتىندى ايتقىزاسىڭدار.
ءاسيا. مەن قويدىم، بەتى اۋلاق... ەندى ايتارىم جەڭەشەم مەن قايناعا كەلە جاتىر. الماسقا وسىندا بول دەسەم كونبەي جاتاقحاناعا كەتتى. تىم بولماسا سولارعا قول ۇشىن بەرىڭدەر، ۇياتتى. سوعىم-ساۋقاتتىڭ ءبارىن سولاردان الىپ وتىرمىز.
سادىق. ءا، مۇنىڭ ميعا قوناتىن ءسوز. ەندى ونىڭ ەسەبىن تاباتىن حايداربەك بار.
حايداربەك. ءسىز تاراپىنان دا ءبىر زۆونوك كەرە ارينە.
سادىق. سۋشاي، بايبىشە. (كوزىلدىرىگىن كيىپ، ايەلىن بۇگىن كورگەندەي). سەن ەندى مەشات ەتپە. ءبىز بايانداماعا وتىرايىق. (تەلەفون سىلدىرايدى. حايداربەك الادى. ءاسيا كەتەدى.)
حايداربەك (داۋسىن وزگەرتە.) حايداربەك جوق. الماتىعا كەتىپ قالعان. كەشە كورسەڭىز، بۇگىن كەتتى. (تەلەفوننىڭ سەرىپپەسىنە ترۋبكانى سۇيەپ قويادى.) مازا بەرمەس. ىسكە كىرىسەيىك. (ەكەۋى ستول ۇستىندەگى قاعازعا جاقىندايدى.)
سادىق. تۇگەل قاراپ شىقتىڭ عوي؟
حايداربەك. قارادىم، بىرىنەن ءبىرى اينىمايتىن باياندامالار.
سادىق. جينالىس سايىن جاڭالىق اشا بەرسەڭ جان قالا ما. اڭگىمە فاكتى قايتالانباۋ كەرەك. باس باياندامانى ماكەن جاسايدى، مەنىكى قوسىمشا عوي. قالالىق اكتيۆ ەمەس، قاراپايىم مالشىلار، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ادامدارى، جەلدىرتە تارتامىز دا.
حايداربەك. سوندا وسى باياندامالاردان قۇراستىرامىز عوي.
سادىق. البەتتە. بۇلاردىڭ ساياسي شاپكالارى شامالاس بولۋ كەرە بايقادىڭ با؟
حايداربەك. پلەنۋمداردىڭ ءاتى-جونى بولماسا، شاماڭىز شاما. (مىسقىلداپ.) بىلاي سۇرىپتاسا، بايقايمىن، جۋان ءبىر كىتاپ شىعاتىن ءتۇرى بار.
سادىق (تۇسىنبەي). كەيىنگى جيىرما جىل بويى تريبۋنادان تۇسپەي كەلە جاتقان جوق پا جەزدەڭ. ول بىلاي تۇرسىن، باسشىلارىمىزدان ەستىگەن راحمەتىمىزدىڭ ءوزى بوتالى تۇيەدەن باعالى، باۋىرىم.
حايداربەك (قاعازداردى نۇسقاپ). ال ەندى مىنالاردان الاتىنىمىزدى الايىق.
سادىق. سۋشاي، وسىدان ءۇش جىل بۇرىن مالشىلاردىڭ سلەتىندە جاسالعان بىرەۋى بار ەدى، بەرگىلەرىن قويا تۇر، الدىمەن سونى تاپشى. سوعان سۆەجي فاكتىلەردى...
حايداربەك (اقتارىستىرىپ). مىناۋ عوي.
سادىق (قاراپ). ءدال ءوزى. (ىڭىلداپ وقيدى.) مم... وبلىستىڭ كوميتەتىنىڭ... ىمم... پلەنۋمىنىڭ شەشىمدەرىن ىسكە اسىرۋدا... ممم... م... م... رۋحتانعان ەڭبەكشىلەر... م... م... 1913 جىلى وسى وبلىستا بىردە-بىر تراكتور جوق ەدى، م... ەندى ءقازىر پالەنباي مىڭ... ريەۆوليۋسياعا دەيىن قويدىڭ ورتا سالماعى.
حايداربەك. تاپ سول كەزدە كىم ولشەدى ەكەن قويدى؟
سادىق. ءيا، بۇل جەرى شامالى نەلەۋ كەتكەن ەكەن... مم... بۇ جەرىن وشىرەيىن... (وقيدى.) مم... م... حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن مادەني دارەجەسى... م... پالەنباي مەكتەپ، كىتاپحانا.. قىزىل ءمۇيىش، اۆتوكلۋب... م... (ويلانىپ.) 1913 جىلى وبلىستا بىردە-بىر تەليەۆيزور... مم...
حايداربەك. تراكتورلارىڭىز دۇرىس شىعار، ال ەندى تەليەۆيزور ول كەزدە دۇنيە جۇزىلىك جوق قوي.
سادىق. سولاي ما ەدى ءوزى، وسى جولى قوسسام با دەپ ەدىم. ءساتى تۇسپەدى.
حايداربەك. باستىقتارىڭىز باياعى بايانداماڭدى قايتالاپ تۇرسىڭ دەمەسە...
سادىق. وي، قاراعىم-اي، ول كەزدەگى باستىقتار الدەقاشان كەتتى عوي. ال مالشىلاردىڭ قۇلاعىندا نە قالدى دەيسىڭ. (وقيدى.) مم... م... وبلىسىمىزدا ءىرى دارا مالدى بورداقىلاۋ... وتكەن جىلعىدان پالەن پروسەنت... مم (حايداربەككە) سۋشاي، انا قاعازدا وتكەن جىلعى مەن بيىلعى داننىيلار بار، سونى مىنا جەرلەرىنە قوندىرۋ كەرەك... (وقيدى.) مم... بيازى ءجۇندى قويلاردىڭ مم... ءجۇنى وتكەن جىلعىدان قوي باسىنا... مم... 25 گرامنان ارتتى. (كوز اينەگىنىڭ سابىن تىستەپ ويلانىپ قالادى.) سۋشاي، وسى جىلقى مەن تۇيە تۇبىمىزگە جەتەتىن بولدى. قانشا كوتەرىڭكى مىندەتتەمە الساق تا ورىندالمايدى. قازاق دەگەنىڭىز دە قىزىق حالىق، جىلقىنىڭ ەتىن جەمەسە شي قوتىر بولاتىنداي-اق ەسەبىن تاۋىپ جىل سايىن ءۇي باسىنا ءبىر جىلقىنى توڭكەرىپ تاستايدى دا وتىرادى.
Xايداربەك (مىسقىلداپ). حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى كوتەرىلدى دەپ ءوزىڭىز ايتىپ وتىرعان جوقسىز با؟
سادىق. جوسپارعا زيانى تيەتىن ءال-اۋقاتى دۇرىسىن.
حايداربەك. قازى ءسىزدىڭ ۇيدەن دە ارىلمايدى عوي؟
سادىق. سۋشاي، ول جاعى ەندى... ءبىزدى قويشى.. مەن تۋىسىمنان الام دەگەندەي...
حايداربەك. ءبارىبىر ەمەس پە؟
سادىق (ءوز ويىنىڭ سوڭىندا). جوق، ول بىلايىنشا ايتقاندا. سۋشاي، مەن قايران قالام. وسى الماتىعا بارساق عالىم دەگەننەن اياق الىپ جۇرە المايسىڭ. ال ەندى سولار تۇيەنى ءجيى بوتالاتىپ، جىلقىنى ەگىز تاپتىرۋدىڭ رەتىن ەلۋ جىلدىڭ ىشىندە تابا الماعانىنا رەنجيسىڭ. مىسالى، سيىرعا دا سول كەرەك.
حايداربەك (مىسقىلداپ). وسىنى بايانداماڭىزدا ايتا كەتسەڭىز قايتەدى؟
سادىق. مۇنى ماكەڭمەن اقىلداسقان ءجون. مۇنداي ويلار ۇلكەن، ۇلكەن اۋىزدان ايتىلۋى كەرەك. (قايتادان قاعازىنا قاراپ وقي باستايدى.) تاك.، مم.، م... قۇس شارۋاشىلىعى... ەتى... جۇمىرتقا... تاك... بۇل جاعى تۇگەل... م... م... تا شوشقا... مم... (وزىنە-وزى.) شوشقا بايعۇستىڭ وبالىنا نە كەرە شۇبىرتىپ-اق جاتادى... وسى كۇنگە دەيىن شوشقالارىڭ ناشار دەگەندى ەستىگەن جوقپىز. ءار جىلى ارتىعىمەن ورىندالادى. (وزىنە-وزى.) پايعامبارلاردىڭ ىشىندەگى ءبىر بەرەكەسىزى وسى مۇحامەد پايعامبار-اۋ دەيمىن، و باستا اتامىزدىڭ اسى شوشقا بولعاندا عوي، جىلقىنىڭ تۇمسىعىنا ەشكىم شەرتپەيدى. ءقازىر جەر قايىسىپ جۋساپ جاتپاس پا. ماي. م... م... ماي... نەشاۋا... ءسۇت... (وزىنە-وزى.) وسى ءبىزدىڭ سيىرلاردىڭ ەمشەگىن سايتان سورىپ كەتە مە، قايدام. ەكى جىلدان بەرى وڭباي كەلەمىز. دەگەنمەن وتكەن جىلعىدان ءتاۋىر دەي سالايىق. سيفر كورىنبەسىن تەك. (وقيدى.) تاك... مم.. مىندەتتەر... تاك... مىندەتتەر بەلگىلى عوي...
حايداربەك. ءبارىن دە قولدان جازامىز با دەپ ەدىم، مىناۋىڭىز وڭاي ساۋدا بولدى، ساكە.
سادىق. سۋشاي، تۇرا تۇر... (ويلانىپ.) وسى «سوۆەتسكيي نارود سەميميلنىمي شاگامي» — دەگەندى قالاي اۋدارىپ ءجۇر. سونى ءبىر جەرىنە قىستىرۋ كەرەك ەكەن. كەيىنگى كەزدە كوپ ايتىلىپ ءجۇر عوي.
حايداربەك (ويلانىپ). ياپىر-اۋ، سونى قالاي اۋدارۋشى ەدى. ءبىر سپراۆوچنيكتە كورگەنىم بار، سوندا ميل دەگەن ءسوز تەڭىزدىڭ شاقىرىمى. جەر بەتىمەن ەسەپتەگەندە ءار ميل ءبىر جارىم شاقىرىمنىڭ توڭىرەگىنەن شىعادى. دالىرەك ايتقاندا ءبىر ميل 1600 مەتر. سوندا سەم ءميلىڭىز بولادى 11 شاقىرىم 700 مەتر، مەترىن قويىپ ون ءبىر شاقىرىمنىڭ ءوزىن الايىق.
سادىق. سۋشاي، سەن ونى مايدالاماي جەتەۋدىڭ اينالاسىنان كەلتىرشى.
حايداربەك. Ay، ەندى قازاق تىلىندە كيلومەتردى شاقىرىم دەيدى. ال ميل دەگەنگە بالاما جوق. 1913 جىلعا دەيىن قازاقتا كەمە تۇگىلى دەنى ساۋ قايىق تا بولعان جوق، ونى ءوزىڭىز بىلەسىز.
سادىق. سوندا مۇنى قالاي دەيمىز. سەنى جازۋشى دەيدى، ءبىر سويلەمدى اۋدارا الماي، قالاي كۇن كورەسىڭ، شىراعىم-اۋ؟
حايداربەك (ويلانىپ). سوۆەتسكيي نارود سەميميلنىمي شاگامي دەيسىز، ءا؟ ميل... ميل... ءبارىبىر، مەن شاقىرىممەن تارتامىن.
سادىق. سوندا قالاي دەمەكسىڭ؟
حايداربەك. سوۆەت حالدى ءار قايسىسى ون ءبىر شاقىرىمدىق الىپ ادىممەن...
سادىق. سۋشاي، مىناۋىڭدى ەستىگەن قۇلاق ءبىر جىلعا دەيىن كەلمەيتىن شىعار.
حايداربەك. ەندى قالاي دەمەكسىز؟ مەن بۇدان ارتىق اۋدارا المايمىن. جەتى ميلدىك ادىممەن دەسەڭىز ءوزىڭىز ءبىلىڭىز.
سادىق (ويلانىپ). «الىپ ادىم» دەگەنىڭ ماعان ۇنايدى. ءبىراق جەتەۋدى قايدا قويارىمدى بىلمەي وتىرمىن. (قۋانىپ.) ايتپاقشى، كەڭسەگە زۆونداپ گازەت پودشيۆكاسىن دايىنداسىن دەيىن. ءقازىر بارىپ ءوزىم اكەلەم.
Xايداربەك. يە، يە، سونشا ارام تەر بولعانشا... «سوسياليستىك قازاقستاننان» الايىق.
سادىق (تەلەفون سوعادى). الاۋ، سادىق قوي. ماعان «سوسياليستىك قازاقستاننىڭ» بيىلعى، بىلتىرعى پودشيۆكاسىن دايىنداپ قويشى، شىراعىم. سەكرەتار قىز كەتپەسىن. (شوشىپ.) نە دەيت، قاپ، جارايدى. جاۋابىڭىز ورىندى، ماشينانى جىبەر. (ترۋبكانى قويادى.)
حايداربەك. نە بوپ قالدى.
سادىق (ابىرجىپ). ويباي، مىنالاردى تەزدەت. باسقا ماشينيستكا تابۋ كەرەك. (جالما-جان كيىنە باستايدى.) قىرسىقتى قاراشى.
حايداربەك. سيفرلاردى قوندىرۋ وڭاي عوي.
سادىق. انا قاعازدا وبكومنىڭ سوڭعى پلەنۋمىندا قارالعان ماسەلەلەر بار، ءبىر تۇسىندا ونى دا ەسكە سالا كەتۋ كەرەك.
حايداربەك. سونشا نەگە ابىرجىپ كەتتىڭىز، ساكە؟
سادىق. الگى سەكرەتار-ماشينيستكام ەكىقابات ەدى عوي، بوسانۋعا باسقا كۇن تاپپاعانداي بۇگىن ازاندا روددومعا ءتۇسىپتى. (ءاسيا كيىنگەن، شىعىپ بارا جاتادى.)
ءاسيا. مەن ماگازينگە بارىپ كەلەيىن.
سادىق (ءاسيانىڭ كەتكەنىن اڭعارماي). قاتىن، ەندى قوناقتاردى مەن كەلگەنشە ءوزىڭ... كىم بىلەدى، باستىقتار ۇستاپ قالا ما... ا، شىعىپ كەتكەن ەكەن عوي.
حايداربەك (قاعازدارعا الگى سيفرلاردى قوندىرا). ياپىر-اي، ساكە، سونشا ابىرجىپ نە بار؟
سادىق. سۋشاي، بوتەن ماشينيستكا بولسا ەسكىسىن باستىردى دەپ جۇرتقا جايىپ جۇرمەسە دەيمىن دە باياعى.
حايداربەك. مەن ءوزىمىزدىڭ دوم تۆورچەستۆونىڭ ماشينيستكاسىنا باستىرىپ بەرەم، ول ادام ءولتىرىپ جاتساڭ دا جۇمىسى جوق، «احاۋ كەرىمگە» سالىپ جۇرە بەرەتىن كىسى.
سادىق. وندا ساز بولدى. مەن كەتتىم. (كەتەدى.)
حايداربەك (كۇلىپ). سەنىڭ سيفرىڭنىڭ ساۋداسى جەڭىل. وڭاشا دالعاندا ءوز جۇمىسىمدى ءبىتىرىپ الايىن. (تەلەفوندى الىپ، نومەرلەرىن تەرەدى دە، داۋسىن وزگەرتىپ.) اللو... ماعان پرورەكتوردى قوسىڭىزشى... وبليسپولكومنان... بۇل پرەدسەداتەلدىڭ پريەمنىيىنان. سىزگە سارداروۆ الماس دەگەن بالانىڭ دوكۋمەنتى تاپسىرىلعان شىعار. جازىپ الىڭىز. سارداروۆ الماس. سونى ۇلكەن كىسى ءوزى ايتۋعا بىلەسىز عوي. مەن جاردەمشىسىمىن... ەرتەڭ ۇلكەن كىسىمەن كومانديروۆكاعا جۇرەمىز. سول ەندى قاتەرىڭىزدە ساقتالسىن، كەيىن ۇيات بوپ جۇرمەسىن. رەزۋلتاتىن كەيىن ءوزىم سۇرايمىن. ساۋ بولىڭىز. (تەلەفوندى قويادى.) مىنە، شارۋا ءبىتىپ جاتىر. وتكەن جىلى دا وسىنداي ۇلكەندەردىڭ اتىمەن ءتورت بالانى توعىتىپ جىبەرگەنبىز. ءيتتىڭ بىرەۋى العاشقى سەمەستردە-اق توڭقالاڭ استى. ۇشەۋى كوزى جايناپ وقىپ جاتىر. مۇندايدا العان اقشانىڭ مۇرتى شاعىلماي ءوز قالتاڭدا قالادى. ەندى اناۋ تيىنى ءوز الدىنا تاي مىنگىزەم دەگەن اكەيدىڭ بالاسىن... (ويلانىپ.) كىمنىڭ اتىنان جىلجىتسام ەكەن؟ ەرتەڭ كەزدەسكەننەن كەيىن كىرىسەرمىن بۇعان. (تاعى دا تەلەفون سوعىلادى.)
حايداربەك. الاۋ، يە، مەن عوي.
تەلەفون. باينازارمىن، ءحالىڭ قالاي؟
حايداربەك. بەستەن جوعارى باعا بولسا ول دا مەنىكى.
تەلەفون. مۇنىڭ قۋانارلىق ءجايت ەكەن.
حايداربەك. سەن ساپپاس قايدان ءجۇرسىڭ؟
تەلەفون. اۋداننان كەشە كەلدىم. از عانا جازعاندارىم بار ەدى، سونى بىلاي...
حايداربەك. وبلىستىڭ حالىق تۆورچەستۆوسى ءۇيىنىڭ تىلگە تيەك ەتەر تۇلدىرى مەن ەكەنىن بىلەسىڭ. اكەلە بەر. اناۋ-مىناۋ ولەڭنىڭ مۇرتىن قاعىپ، ۇرتىن باسۋعا ءوزىمنىڭ دە شامام كەلەدى.
تەلەفون. ازداپ ۇيقاس جاعىنا...
حايداربەك. اينالايىن، سەنىڭ پوەزياداعى نوۆاتورتسۆا دەگەننەن حابارىن بار ما؟
تەلەفون. نوۆوگاتتان كەلگەن كىم ەدى؟
Xايداربەك. الباستى باسسىن. نوۆوبوگات اۋدانىندا قاي قالىڭدىعىڭ قالىپ ەدى، نوۆاتورتسۆا دەيمىن.
تەلەفون. جاڭ ءتۇسىندىم كەشىرىڭىز.
حايداربەك. تۇسىنسەڭ بىلاي: مۇندا مازمۇن دەگەن تۇنىپ تۇرادى دا، الگى ۇيقاس اتاۋلىڭ كوپ بيدايدىڭ ىشىندەگى جالعىز ارپاداي ءار جەردەن ءبىر قىلتيىپ، بىر-بىرىنە الىستان باس يزەسەدى. سوندا ەكى ورتادا ولگەن ارىستاننىڭ جوتاسىنداي كولبەپ مازمۇن جاتادى. ۇقتىڭ با. جارايدى، ادەبيەت بىرلەستىگىنىڭ الداعى ماجىلىسىندە بۇل تۋرالى تەرەڭدەي تۇسەرمىن.
تەلەفون. ال ەندى سەن مەنى تىڭدا. وزىڭمەن ۆەچەردە كەزدەسەتىن، وڭ جاعىڭدا وتىردى عوي، قايتا-قايتا بيلەدىڭدەر عوي.
حايداربەك (تامسانىپ). سارى قۇبا ما، تو ەست، اق قۇبا ما، ساۋلە عوي اتى؟
تەلەفون. سول ساعان ءولىپ جۇرگەن كورىنەدى.
حايداربەك (قۋانا.) قويشى، ءاي، ماعان عاشىق پا؟
تەلەفون. حايداربەك دەگەندى جۇرەگىنىڭ جالىنىنا وراپ ايتىپ ءجۇر.
حايداربەك. قويشى-اي... تاماشا عوي... مىناۋ. ءاي، سوندا مەن وسى...
تەلەفون. ەندى كەلبەتتى دە قۇداي بەرگەن وزىنە.
حايداربەك (تامسانا). اناۋ شاشتى دا بۋىرشىننىڭ وركەشىندەي اشەكەيلەپ ءبىراز جەرگە جىبەرگەن ءوزى.
تەلەفون. «ولەڭ جازاتىن ادامعا قىزدار ءۇيىر بولادى» دەپ انادا ءبىر ايتىپ ەدىم عوي.
حايداربەك. ءتىل-اۋزىم تاسقا، سەن كوزى اشىق اۋليەسىڭ. اناۋ كەۋدە، اناۋ شاش... ءبىراق شاش دەگەن جارىقتىق قىزداردىڭ كوركى ەدى، ءقازىر بوركىنە اينالىپ كەتتى عوي.
تەلەفون. ءبارىبىر شاشىنان شىلبىر ەسپەيسىڭ، ال ۇمتىل ەندى.
حايداربەك. ءاي، قويشى-اي، ساپپاس، ءاي، كوپ ايتا بەرمەشى، جۇرەگىم ناشار. جاقسى، ەرتەڭ كەڭسەدە كەزدەسەرمىز. (ترۋبكانى قويىپ، باسىن شايقاپ.) سارى قىز ماعان عاشىق دەيدى. عاجاپ... بۇلك ەتپە، حايدار، توي تۇگىلى ءۇي ورماندى مالىندىراتىن ماۋسىمداسىڭ. پورا، پورا، دوروگوي، ۇيلەن... قالعانىن كورە جاتارسىڭ. (ويلانىپ.) تۇسىمدە مىناۋ يىعىما، جوق، مىناۋ يىعىما ەكەن عوي، ءبىر سارى تورعاي كەلىپ قونىپ ءجۇر ەدى، ادىرى ساۋلە بولدى دا شىقتى. ءتۇس تۇلكىنىڭ تەزەگى دەيدى، نادان قازاق، اينالىپ كەتەيىن ديالەكتيكا مۇنى دا جوققا شىعاردى. (كەرىلىپ.) شورتتى زنايت، ءبىر ب ا ق قىسىپ ءجۇر مە، تۇسىمدە ىلعي جاقسىلىق كورەم. (ويلانىپ.) شاش دەگەن جارىقتىق قىزداردىڭ كوركى ەدى، ەندى بوركىمە اينالىپ كەتتى، — دەدىم-اۋ. جانىم-اۋ، مىناۋ قاراپايىم ادامنىڭ اۋزىنان شىعاتىن ءسوز ەمەس قوي. الدە مۇزافار الىمبايەۆتان اۋىسىپ، اۋزىما ءتۇسىپ كەتتى مە. مەنىڭ ونداي دا ناۋقاسىم بار. جوق، وزىمدىكى شىعار. (تەلەفون سىلدىرايدى.)
حايداربەك. الاۋ، يە ول كىسى جوق. (ترۋبكانى قويادى.) مىنانى ءبىتىرىپ تاستايىن (بايانداماعا ءۇڭىلىپ، ەكىنشى قاعازداردان سيفرىن قارايدى، اندا-ساندا داۋىستاپ قوندىرىپ جاتادى.) تا وتكەن جىلعىسى مىناۋ بيىل ءۇشىنشى كۆارتالدىڭ تابىسىنا... تا تاك... سيىر.. تاك... جىلقى... قوي... شوشقا... قۇستار... سيىر... تاك... جىلقى... تۇيە... قوي... شوشقا... قۇستار... جۇمىرتقا... ەت-ماي... ءجۇن... ءسۇتتى... شامامەن جىبەر دەدى عوي... مىنا جەرلەرىن وزىمەن اقىلداسۋ كەرەك.
ارتىنىپ-تارتىنىپ ساردار مەن كەنجەگۇل كىرەدى.
حايداربەك (ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ). اسسالاۋماعالايكۇم، ات-كولىك امان، كەلدىڭىزدەر مە؟
ساردار. الەيكاسالام. قايدا كورسەم دە قاعازدان باس المايسىز.
حايداربەك. ال تورلەتىڭىزدەر. تىرلىك سولاي، تىرلىك سولاي، اقساقال.
كەنجەگۇل. اۋ، بۇل ءۇيدىڭ ادامدارى قايدا ەكەن؟
حايداربەك. كەلىنىڭىز ماگازيندە، ساكەڭ شارۋاسىندا، ءبارى دە ءقازىر كەلەدى.
كەنجەگۇل. ءبىزدىڭ بالانىڭ ءحالى قالاي، قۇدا؟
حايداربەك. و جاعىنان قام جەمەڭىز.
ساردار. تاعى ءبىر چەمودان بار ەدى عوي. (سىرتقا شىعىپ كەتەدى.)
كەنجەگۇل. ايتەۋىر رەتتەدىڭىز بە؟
حايداربەك (ەسىك جاققا قاراپ سىبىرلاپ). ءوزىڭىز بەرگەن بىرەۋدى كومەكەيلەرىنە تاستاپ جىبەردىم. ەندى ورىنداماي كورسىن، اياقتارى اسپاننان كەلەدى...
كەنجەگۇل. ايتقانىڭ كەلسىن، قۇدا.
شىمىلدىق
پروسەنيۋم
ساردار. مەن وبلىس تۇگىلى الماتىنىڭ جينالىسىنا دا تالاي قاتىسقان اداممىن. وسى ساپاردا ىنىممەن رەنجىسىپ قالسام، سىزدەردەن الدىن الا كەشىرىم سۇرايمىن. ال الماس تۋرالى قامىم جوق. بالانىڭ قالاعانى بىلەدى. قىسقاسى، قۇستى تۇساپ توقتاتا المايسىڭ — قاناتى بار، وزەن تەرىس اقپايدى — ساعاسى بار. (كەتەدى.)
ءۇشىنشى اكت
مۋزىكا ۇنىندەگى ماجورلىق ەكپىن ازدان كەيىن مينورلىق سارىنعا اينالادى. بۇل وسى اكتىدا بولار وقيعانىڭ كىلتى. ءبىز تاعى دا سادىقتىڭ ۇيىندە كەزدەسەمىز. ءتۇس مەزگىلى. ارادا بىرنەشە كۇندەر وتەدى. ءۇي ىشىندە ءبىر كوڭىلسىزدىك بار. راديولا تۇسكى كونسەرت «سۋ تاسۋشى» («ۆودوۆوزدى») ءانىن ايتىپ جاتىر. ءاننىڭ ورتان بەلىندە ىشتەن حايداربەك شىعادى. راديونى بۇراپ توقتاتادى.
حايداربەك. مۇنداي قويىرتپاق ولەڭ ءوز قولىمنان دا كەلەدى. (ويلانىپ.) ەسەنجولوۆتى رەتتەدىك. تاي تاقىمدا دەي بەرىڭدەر... اناۋ، اناۋ... ول دا يكەمگە كەلدى. ينستيتۋتتىڭ مۇعالىمدەرى مەنى كورسە تۇرا قاشادى، سونىسىنا تۇسىنبەيمىن. باسقا جاعىنان ءبىتىرىپ جاتقانىمدى قايدان ءبىلسىن ولار. ساۋلەنىڭ تويىن دۇرىلدەتكەندە ءبىر-اق بىلەسىڭدەر. ال ەندى وسى ەكى اعايىندى جىگىتتىڭ اراسىندا ءبىر ۇنامسىز كۇيدى اڭعارىپ ءجۇرمىن. سولاردى بىلاي جالتارتىپ، قاقتىعىسقا كەلتىرمەۋ كەرەك. اعاسىنىڭ مىنەزى جامان. ەكى ورتادا شىبىن ولەدىنىڭ كەرى بولماسىن.
ءاسيا شىعادى. سىر تارتا.
اپاسى، وسى اعايىندار بىلاي...
ءاسيا. جەڭەشەمدە ەشنارسە جوق، اقكوڭىل، الدىر-سالدىر ادام عوي. قايناعا بىردەڭەگە رەنجۋلى مە، قايدام. كەشە سەن جوقتا ءبىر اڭگىمەلەر باستالىپ كەتتى دە، كىسىلەر كەلىپ قالىپ ابيىر بولدى. قايناعا جەزدەڭدەي ەمەس، بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي تۋرا كەتەتىن ادام. ايتپاقشى ساعات ۇشكە كەڭسەگە كەلسىن دەپ باستىعىڭ زۆونيت ەتتى.
حايداربەك. بارام عوي. ەرتەڭ ساكەڭ بايانداما جاسايدى، جاۋاپتى ماسەلە. قايناعاڭىزدى ءويتىپ-بۇيتىپ جۋاسىتپاسا بولماس.
ءاسيا. و جاعىن ءوزىڭ ءبىل. نە ەكەنىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر ءبىر اشۋ بار.
سىرتتان كەنجەگۇل كىرەدى.
كەنجەگۇل. الگى بالالارعا بىلاي كويلەك-كونشە شاي-قانت دەگەندەي سوعان ەكەۋمىز بارىپ قايتساق قايتەدى؟
ءاسيا. مەن دايىن.
حايداربەك (سىر تارتا). شالىڭىز نە قىپ...
كەنجەگۇل. وي، ونىڭ ءاردايىم قىڭىر جۇرەتىن ادەتى عوي. سودان باسقا ادام اكە بولماعانداي-اق، بالام نە ويلاسا سول بولادى دەيدى دە وتىرادى.
حايداربەك. الماس جونىنەن نەشاۋا، ۆسە ۆ پوريادكە.
كەنجەگۇل. راقمەت، شىراعىم، وسى بالا ءبىر ورنالاسسا ەكەن.
حايداربەك. قام جەمەڭىز دەدىم عوي.
ءاسيا. ال ەندى ءبىز ماگازيندەرگە بارىپ كەلە قويايىق. (حايداربەككە.) قايناعا كەلسە، سەن ۇيدەسىڭ عوي. تاماقتى اسىپ قويدىم. (ءاسيا مەن كەنجەگۇل كەتە بەرەدى.)
حايداربەك. ۇيدەمىن. جوق، بۇل شالدى ەرتەگى ازىلمەن ءبىراز جەرگە شىرقاپ تاستايىن. ءوزى كوپ نارسەگە بالاداي سەنەدى. ماعان ۇنايتىنى سول.
ساردار كىرەدى.
ساردار. ءبىزدىڭ بايبىشە ءبىر جاققا كەتكەن بە؟
حايداربەك. ساكە، انەۋكۇنگى حاتتى جىبەرىپ پە ەدىڭىز؟
ساردار (سالقىن). حات قايدا قاشار دەيسىڭ...
حايداربەك (سەزىكتەنە). و نە دەگەنىڭىز.
ساردار. يە، باسقا نە ساۋال.
حايداربەك (قۋلىققا باسىپ). ساكە، مەن ءسىزدى ءوز اكەمدەي سىيلايتىن ادامنىڭ ءبىرىمىن.
ساردار. ونىڭا راحمەت، شىراعىم. سادىق تۇسكە كەلە مە؟ (ورىندىققا وتىرادى.)
حايداربەك. كەلۋى كەرەك... (تۇلكى بۇلتاققا سالىپ.) ساكە، وسى ءسىز تۇسكە سەنەسىز بە؟
ساردار. قايدام.
حايداربەك. ءتۇس جورۋعا قالايسىز؟ مەن ءبىر نارسەگە قۋانىپ ءجۇرمىن بۇگىن.
ساردار (ءمان بەرمەي). ايتا بەر.
حايداربەك (لەپىرە). تاقعا جادىن كوردىم. ايدالادا ءبىر شىڭ جارتاس ەكەن دەيمىن. سونىڭ ۇشار باسىندا دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىن شولىپ تۇرمىن.
ساردار. دۇرىس-اق.
حايداربەك. ءبىر كەزدە جارتاستىڭ ەتەگىنە قاراسام، تومەندە بىرەۋ تىرمىسىپ، ورمەلەپ-ورمەلەپ كەلە جاتىر.
ساردار (ادەيى ەلەگەن بولىپ). ياپىر-اي، ول كىم ەكەن؟
حايداربەك. مەن وعان ءمان بەرمەي تاعى دا الەمدى شولىپ كەتتىم. سالدەن سوڭ الگى تومەننەن «حايداربەك» دەگەن بىرەۋدىڭ قارلىققان داۋسى كەلدى قۇلاققا. جالت قاراسام، ورمەلەگەن ادام اياعىمنىڭ استىنا كەلىپ قالىپتى. قولىڭدى بەرىپ جىبەرشى» دەدى ءبىر ماڭعاز دەنەلى كىسى.
ساردار. قولىڭدى بەردىڭ بە؟
Xايداربەك. ا كاك جە، تارتىپ جانىما وتىرعىزدىم
ساردار. ساۋاپ بولعان ەكەن.
حايداربەك. سودان، ارقاسىنداعى ءبىر جاشىك اق قاعازدى شەشىپ: «بالام، مىنانى ساعان اكەلىپ ەدىم»، — دەپ تاستاي بەرمەسى بار ما.
ساردار (ادەيى). ياپىر-اي، مىناۋ ءبىر جاقسىلىقتىڭ نىشانى عوي.
حايداربەك. ءوزى بورشا-بورشا تەرگە تۇسكەن ابدەن. ساردار. شىڭ باسىنا ءبىر جاشىك قاعاز ارقالاپ شىعۋ وڭاي ما؟
حايداربەك. بىلاي بەتىنە انىقتاپ قارايمىن، كىم دەيسىز عوي ەندى ءسىز اقىرىندا.
ساردار. ال دەدىك... (بەتىنە اجىرايا قارايدى.) حايداربەك. كادىمگى ءوزىمىزدىڭ اباي، اقىن اباي، قۇنانبايدىڭ ابايى.
ساردار (شىداماي ورنىنان تۇرىپ كەتىپ، وزىنە-وزى). اباي دا الجىعان ەكەن سەنىڭ تۇسىڭە ەنسە. (حايداربەككە.) يە، سودان؟
حايداربەك. وسى شىڭ باسىنان مىنا قاعازداردى تولتىرماي تۇسپە، دەدى دە عايىپ بولدى. سودان:
ءتاڭىرىم-اۋ، قاعاز سالعان اعاش ءجاشى
ونى دا تولتىرارمىز بولسا ءناسىپ، —
دەپ ولەڭدەتىپ جاتىپ ويانىپ كەتتىم.
ساردار (ىزاسىن بۇگە). ەندى اقىن بولماعان نەڭ قالدى؟
حايداربەك. راحمەت، ساكە، راحمەت، ءوزىم دە وسىنى ايتار دەپ وتىر ەدىم.
ساردار (سالقىن ۇندە). سەن ءوزىڭ بەرى قاراشى.
حايداربەك (سارداردىڭ ءتۇسىنىڭ وزگەشەلىگىنەن شوشىنا). ال، قاراعاندا نە؟
ساردار. مەنى كىم دەپ ءجۇرسىڭ وزىڭشە؟
حايداربەك (ءۇنى جۋاسىپ). قۇدا، تۋىس، اعايىن قالاي كورەتىنىمدى جاڭا ايتتىم عوي.
ساردار. قازاقتىڭ «ءۇش جىل مال باققاننان اقىل سۇراما» دەگەن قارعىس اتقان ماقالىن جامىلىپ، مەنى اقماق ەتكىڭ كەلەدى. مەن ءجۇز جىل مال باقسام دا، اقىلىمنان اداسپايمىن.
Xايداربەك (جالتارا). اۋ، ساكە، بۇل نە دەگەنىڭىز، مەن ءسىزدى ءوزىمنىڭ...
ساردار (جەكىرىپ). ءتايت ءارى... انەۋگۇنى قوناق دەگەن اتىڭدى سىيلاپ شىدادىم. جەزدەڭ مەن كەلىننەن ۇياتتى، وزىڭە كەتەردە ايتايىن دەپ ەدىم، وتتى اينالعان كوبەلەكتەي ءوزىڭ باستادىڭ.
حايداربەك (ۇنىندە جالبارىنۋ بار). Ay، ساكە ەندى ءسىز اشۋدى بىلاي... مەنى بىلەسىز عوي...
ساردار. دوعار. ءوزىڭ دەلىقۇل بولعان سوڭ اينالاڭداعىنىڭ ءبارىن دە دەلىقۇل سانايسىڭ-اۋ، شاماسى.
حايداربەك (اقىرعى كۇشىن جيىپ). ءسىز مەنى وسكاربيت ەتپەڭىز... ول ءۇشىن جاۋاپ بەرەسىز.
ساردار (ءتوس قالتاسىنداعى باياعى حاتتى الىپ). مىنادان ارتىق وسكاربيت بولا ما؟ (جىرتىپ-جىرتىپ الدىنا لاقتىرادى.) مىنە ونىڭ جاۋابى. وسى حات رەكتوردىڭ قولىنا تۇسكەندە مەنى كىم دەنى ساۋ ادام دەپ ويلايدى؟
حايداربەك. ءبارىبىر الماس وقۋعا تۇسەدى.
ساردار. ونى ءبىلدىم. راقمەت. رەكتورى «ۇلكەن كىسىلەر تاپسىرىپ ەدى، بالاڭىز تۇسەدى» دەدى. ءبىراق ساعان ەرەگىسكەن سوڭ بالانىڭ ايتقانىنا كوندىم. بارلىق دوكۋمەنتىن الىپ ۆوەنكوماتقا اپارىپ، سامولەتتىڭ ۋچيليششەسىنە بەرگەنمىن. شۇكىر، دەنساۋلىعى جاقسى ەدى، بۇگىن جاراتىپ الدى. ءتورت كۇننەن كەيىن ساراتوۆقا جۇرەدى.
حايداربەك. بۇل نەتكەن سۇمدىق؟ (اينالىپ كەتىپ، وزىنە-وزى.) جەڭگەي اقشا بەرگەنىن ايتىپ قويدى ما ەكەن؟ (كوك بەتتەنە.) ءبارىبىر مەن ءسىزدىڭ قولىڭىزدان كوك تيىن العان جوقپىن.
ساردار. مەن ساعان اقشا الدىڭ دەپ وتىرمىن با؟ ساعان پارا بەرىپ مەنى جىن سوعىپ پا؟
حايداربەك (وزىنە-وزى). وندا نەشاۋا، ءوز وبالدارىڭ وزدەرىڭە. (ساردارعا.) ەش كەتكەن ەڭبەگىم-اي.
ساردار. سەن ەندى جاس ەمەسسىڭ. جانىم اشىپ ايتام. ادال پەيىلىڭمەن كىرىسكەنىڭە راحمەت دەدىم عوي جاڭا. ءبىراق بارىنەن دە ءوز ارىمدى تازا ۇستاۋعا تىرىساتىن اداممىن. «بالاڭدى وقۋعا ءتۇسىردىم» دەپ ەرتەڭىنە جەلكەمە مىنەتىنىڭدى بارعان كۇنى-اق كوزىڭنەن تانىعانمىن.
حايداربەك (جىگەرلەنە). اقساقال، تىڭداعان سايىن وكشەلەي بەرمەڭىز. «بارىپ جاعدايلارىن ءبىل، بيىل الماس وقۋعا كەلسىن» دەگەن كەلىنىڭىز.
ساردار. كەلىنىمە مىڭ دا ءبىر راحمەت.
حايداربەك. كەيىن داۋلاسا بەرەتىن بولساڭدار، مەن ءبارىن وتكىزگەنمىن.
ساردار. جوق، سەن مىندەتىڭدى وتەدىڭ. ال ىشىمدەگى ءبىر زاپىران وسى ەدى، شىعارىپ بولدىم. بۇل اڭگىمەنىڭ بولعانىن ەكەۋمىز-اق بىلەيىك...
حايداربەك (نىعارلاپ). سىزگە دە راحمەت. بۇل اڭگىمەگە بۇدان بىلاي قانداي جاعدايدا بولسا دا ورالماسقا انت ەتەيىك. مەيلى، كىسى ءولىمى بولسىن، ءبىر اۋىز بۇل تاقىرىپقا ءتىس جارمايىق. ويلان دەگەنىڭىزدى اكەنىڭ بالاعا بەرگەن ساباعى دەپ ۇعامىن.
ساردار. Tic جارىپ ورالماسقا مىنە قولىم. (ەكەۋى قول الىسادى.) بالانىڭ جايىن قاتىنعا تۇسىندىرە جاتام. الدىراتىن بولعانىڭدى دا ايتام.
حايداربەك. سونى سەندىرە ايتىڭىز، قۇداعي رەنجىپ قالماسىن. ويتكەنى مەن شەك كەلتىرمەڭىز دەگەنمىن.
ساردار. ەڭبەگىڭە قۇداعيىڭ ريزا بولادى. ول جاعىنا كۇماندانبا.
حايداربەك (جەردەگى حاتتىڭ جىرتىندىسىن جيىپ، كولگىرسي). مەنىڭ كەلەشەكتەگى شىعارمامنىڭ ءبىر كەيىپكەرى بولارسىز دەپ سەنەم.
ساردار. قازاقتىڭ مەندەي ديدار شالدارى از دەيسىڭ بە، شىراعىم.
حايداربەك. دەگەنمەن مەن ءۇشىن ءسىزدىڭ ورنىڭىز بولەك بولىپ تۇرعانى.
ساردار (كۇلىپ). زاۋەدە جازا قالساڭ ءوزىڭدى دە ۇمىتپا، قۇدا بالا.
حايداربەك (قۋانا). ءسوز جوق، ورىندالادى، اقساقال.
ماگازيننەن العان زاتتارىمەن كەنجەگۇل مەن ءاسيا كىرەدى.
حايداربەك قيپاقتاپ ساردارعا قارايدى.
ساردار (جايدارى). مۇنداعى جۇرتقا بىردەڭە قالدىرسايشى، قالانى كوشىرىپ كەتكىڭ كەلە مە، بايبىشە-اۋ؟!
كەنجەگۇل. مۇنىڭ كوزىنە مەن تۇيمە السام، تۇيەدەي كورىنەتىن ادەتى. (اكەلگەندەرىن تورگى ۇيگە الىپ كەتەدى.)
ءاسيا. قايناعا، شولدەپ قالعان جوقسىز با؟ ءقازىر شاي دايىنداپ جىبەرەيىن. (ستول ءۇستىن ىڭعايلاستىرادى.)
ساردار. جوق، اينالايىن. (كوزىن قىسىپ.) حايداربەك ەكەۋمىز اڭگىمەنى سوعىپ راحاتتانىپ وتىرمىز.
ءاسيا. سەن الگى كەڭسەڭنەن قالىپ قويما، قايتا-قايتا تاپسىرىپ جاتىر ەدى. (سىرتقا شىعىپ كەتەدى.)
حايداربەك. (ساعاتىنا قاراپ). ايتپاقشى مەن كەتەيىن (ءمان بەرە.) اقساقال، ەندىگىسىن ءوزىڭىز دەگەندەي...
ساردار (كوزىن قىسىپ). جولىڭ بولسىن! (حايدار كەتەدى.) ساناسىندا ساڭلاۋ بولسا، ەندى ويلانار.
كەنجەگۇل شىعادى.
كەنجەگۇل. اۋىلعا بارعان سوڭ «بالاڭنىڭ وقۋعا تۇسكەن تويىن جاسا» — دەپ جۇرت مازانى الاتىنىن بىلەسىڭ. سوعان وزىمىزدە جوقتان قاعىستىرىپ ءبىرازىن الدىم كەشەدەن بەرى.
ساردار (سەزدىرمەي). سول تويىڭدى ءقازىر باستاساق قايتەدى، بايبىشە؟ بالاڭ بۇگىننەن باستاپ وقۋعا ءتۇستى.
كەنجەگۇل (قۋانىشى قوينىنا سىيماي). شىن ايتاسىڭ با؟
ساردار. ساعان ءومىرى وتىرىك ايتىپ كورىپ پە ەدىم؟
كەنجەگۇل (جۇگىرىپ). اينالىپ كەتەيىن الگى كەلىن قايدا، اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلدى. الگى نەلەرىڭ قايدا، ءوزىم كومەكتەسەيىن. (ءاسيا كىرەدى، ونى قۇشاقتاپ الادى.) اينالايىن-اۋ، اينالايىن، ءبارى سەنىڭ ارقاڭ عوي.
ءاسيا. نە بوپ قالدى، جەڭەشە-اۋ، نە بوپ قالدى؟
ساردار (مۇرتىنان كۇلىپ). ۇندەمە، كەلىن، ءقازىر ءبارىن بىلەسىڭدەر.
كەنجەگۇل (قۋانىشتان نە ىستەپ، نە قويارىن بىلمەي). تورەجان نەگە كەشىگىپ جاتىر؟
ءاسيا. بايانداما دەپ باسى قاتادى دا جۇرەدى ونىڭ. انە، ءوزى دە كەلدى.
كەنجەگۇل (كىرە بەرگەن سادىقتى قۇشاقتاپ). تورەجان-اۋ، ءسۇيىنشى الماس ءتۇستى.
سادىق. قايىرلى بولسىن، ءبىراق ەمتيحان ءالى اياقتالعان جوق ەمەس پە، جەڭەشە؟
كەنجەگۇل. ءبىتسىن، بىتپەسىن، اكەسى ايتىپ وتىر عوي.
سادىق (ساردارعا). ساكە، راس پا؟
ساردار. ءبارى راس، ال شايعا وتىرايىقشى. (ءاسيا مەن كەنجەگۇل شاي دايىندايدى.)
سادىق. تاماشا! (ىشكە كىرىپ كەتەدى.)
كەنجەگۇل (ابىرجىپ). الگى بۋتىلكالارىن قايدا قويىپ ەدىم؟ (اسىعىس ەكىنشى بولمەگە كەتەدى. ءۇي كيىمىن كيىپ سادىق شىعادى.)
ساردار (سادىققا). نە ايتسام دا جەڭگەڭنىڭ كوزىنشە مەنى قوستاپ وتىر.
سادىق. ول نە سونداي-اق؟
ساردار. ءقازىر بىلەسىڭ.
كەنجەگۇل ءبىر قۇشاق ءار ءتۇرلى بۋتىلكالار الىپ شىعادى.
سادىق. جەڭەشە-اۋ، مىنانىڭ ءبارى...
كەنجەگۇل. ءاي، تاۋەكەل. الماسجان ءۇشىن ءوزىم دە قىزىلدان ءىشىپ جىبەرەم.
ساردار. بۇگىن ءبارىڭ دە اقتان ىشەسىڭدەر.
سادىق. دۇرىس، دۇرىس كوندىك.
ءاسيا. ال، جەڭەشە، مىقتى بول. قايناعا ماعان جەڭىلدىك جاسار.
ساردار. اينالايىن، نە دە بولسا جەڭگەڭمەن بىرگە كور.
كەنجەگۇل (ءاسياعا). ەشنارسە ەتپەس، قىزىلدان اۋىز تيەيىك.
ساردار. ايتىپ وتىرمىن عوي، اق ىشەسىڭدەر. بايبىشە، سەن اق ىشپەسەڭ، بالاڭدى وقۋدان شىعارىپ تاستايمىن.
كەنجەگۇل. ويباي، وندا ۋ بولسا دا ىشەم. (ريۋمكالارعا ساردار اراق قۇيادى.)
ساردار. ءبىر تامشى قالدىرماي ىشەسىڭدەر.
ءاسيا (شاي قۇيىپ جاتىپ). قايناعا ماعان جەڭىلدىك ەتىڭىز.
ساردار. دانەڭە ەتپەيدى، قاراعىم، جەڭگەڭنەن قالما.
سادىق. دۇرىس، دۇرىس، الىپ جىبەر.
ساردار. ال، الىڭدار. الماسجاننىڭ وقۋىنىڭ قادامى ءساتتى بولۋى ءۇشىن.
كەنجەگۇل (الىپ جاتىپ). قۇداي، ءوزىڭ كەشىر. (ءبارى العانشا ساردار قاراپ وتىرادى.)
ساردار. بالام ءۇشىن ءىشتىم دەسەڭ كەشىرمەي نە بوپتى قۇدايعا. (كەنجەگۇل كوزىن جۇمىپ تارتىپ جىبەرەدى. ءبارى دە ىشەدى.)
كەنجەگۇل (تۇشىركەنە). اللاي، ساقتاي كور، ىشىمدە بىرەۋ وت الىپ قاشىپ بارا ما...
ساردار. ەندى بىرەۋىن ىشسەڭ قاشىپ بارا جاتقان توقتايدى.
سادىق. سۇيتەدى، جەڭەشە، سۇيتەدى.
كەنجەگۇل. قوي، تورەجان، ەندى بولماس.
ءاسيا. جەڭەشە، ىستىق شاي الىڭىز. (ساردار تاعى قۇيادى. كەنجەگۇل اڭعارماي قالادى.)
ساردار (سادىققا كوزىن قىسىپ). ەنتىككەن سابانىڭ پۇشپاعى شەشىلىپ كەتكەندە تابالدىرىققا دەيىن شاپشيتىنى بار عوي، سول نەگە ۇقسايدى؟
سادىق (تۇسىنبەي). ول ەندى ءوزى...
ساردار. وسى كۇنى اسپاندا ىزىندە شۇباتىلعان ايران ارقانى بار... ءبىر سامولەتتەر ۇشىپ جۇرەدى عوي.
كەنجەگۇل. اللاي-اي، ءبىر عاجاپ، ءوزىن كۇمىستەن جاسايدى-اۋ دەيمىن، ءىزى اق ايراندانىپ تارتقاندا جانىڭ تۇرشىگەدى. (كوزىن جىپىلىقتاتىپ.) قاراپ وتىرىپ كۇلكىم كەلگەنى نەسى... مىنا قۇرعىرىڭ...
ساردار. جاڭاعى سامولەتتى ايتسايشى ونان دا.
كەنجەگۇل. قۇداي بىلەدى، سونىڭ ىشىندەگى ادام دۇنيەنىڭ جاۋ جۇرەگى شىعار...
ساردار (سادىققا كوزىن قىسىپ). سونداي جاۋ جۇرەك ۇل تاپقان ءبىزدىڭ بايبىشەنىڭ دەنساۋلىعىنا... ال ءوزىڭ دە الىپ قوي.
كەنجەگۇل (تۇسىنبەي ءىشىپ جىبەرىپ). ويباي-اۋ، مەنى نە قارا باستى، تاعى ءىشتىم-اۋ؟ (سادىق پەن ءاسيا بىرىنە ءبىرى قارايدى.)
سادىق (ساردارعا). مەن شاماسى...
ساردار (كەنجەگۇلگە). سول جاۋ جۇرەك بالاڭ ءۇش جىلدان كەيىن كۇمىس سامولەتپەن اۋىلعا كەلەدى.
كەنجەگۇل (كوزىن جىپىلىقتاتىپ). نە دەيدى، نە دەيت؟..
ساردار. الماس سارداروۆتى ۇشقىشتار ۋچيليششەسىنە قابىلدادى.
سادىق. بۇل قالاي بولعانى سوندا. ينستيتۋت قايدا؟
ساردار. «ءوزى دە جامان وقىماعان ەكەن، ونىڭ ۇستىنە ۇلكەن كىسى تاپسىرىپ ەدى، قايتسەك تە الامىز» دەپ ەدى، ءوزىم بولمادىم. شاماسى، سەن زبانداعان بولۋىڭ كەرەك؟
سادىق. جوق، مەن تەلەفون سوققان جوقپىن.
ساردار. ەندەشە ۇلكەن كىسىسى حايداربەك بولدى.
كەنجەگۇل (ءاسياعا). كەلىن، ءبىزدىڭ شال نە دەپ وتىر، مەن ماس بولىپ قالدىم با؟
ساردار. بالاڭ كۇمىس سامولەت ايدايتىن ۇشقىش بولادى دەيمىن.
كەنجەگۇل. قايداعى بالەنى ايتپاشى، قۇدا بالا ءوزى بىلەدى، مۇنىڭ قارتايعانشا ءازىلى قالمايدى. كەلىن، باسىم اينالىپ كەتتى، مەنى اپارىپ جاتقىزشى.
ساردار. سەنىمەن ازىلدەسىپ ولەيىن دەپ وتىر ەدىم، كوك سوققان، و نەسى-اي...
ءاسيا. كانە، جەڭەشە. (قولتىعىنان كوتەرەدى.)
كەنجەگۇل (ازەر تۇرىپ). اۋلىم كوشىپ قونادى-اۋ، بەلتۇرعانعا-ەي... (كەتە بەرەدى.)
ساردار. ەسىڭ كىرگەندە كوشىپ-قونارسىڭ. قىزىپ بايقاماي وتىر، ايتپەسە شۋ شىعارادى.
سادىق. مۇنىڭىز بەكەر بولدى ما دەيمىن.
ساردار. جوق، بەكەر ەمەس. الدىمەن بالانىڭ تىلەگى سول. ونىڭ ۇستىنە «ءىنىسىنىڭ ارقاسى، تامىر-تانىس» دەگەن ەل ەسەگى دە ماعان جەڭىل تيمەيدى. ءوز كۇشىمەن بۇزىپ-جارىپ كىرمەگەن سوڭ، ءبارى بەكەر.
سادىق. جاقىندا ءبىر كىسى «مىنا پارا دەگەن بىتەۋ جاراعا اينالىپ بارادى، ەندى ول وقۋ ورىندارىن دا جايلاپ كەلەدى» دەدى.
ساردار. ونداي سۇمدىقتى ەستىگەنىمىزگە كوپ بولدى.
سادىق. ول كىسى ميعا كىرەتىن ۇلكەن ءبىر ءقاۋىپ ايتتى. استانادا دا، وبلىس ورتالىعىندا دا وقۋعا كوبىنە بەدەلدى قىزمەتكەرلەردىڭ كوشە تاپتاپ جۇرگەن اۋمەسەر بالالارىن الىپ ءجۇرمىز. ولار بەس جىل بويى ءىلىنىپ-سالىنىپ، وندا دا اكە بەدەلىنىڭ ارقاسىندا زورعا بىتىرەدى. يا مامان، يا نادان ەمەس، ارى-سەرى بىردەڭەلەر شىعىپ جاتىر. شىن مانىندە بۇل بولاشاققا جاسالىپ وتىرعان زورلىق، قيانات. وقيتىن ىنتالىلار جاڭاعى لوباترياستاردىڭ كەسىرىنەن تىس دالىپ كەلەدى. كەيىنگى كەزدەگى وسى ناۋقاس ينتەلليگەنسيانىڭ كەلەشەگىنە قاۋىپپەن قاراۋعا ءماجبۇر ەتەدى»،— دەدى.
ساردار. مىنە، ناعىز ءادىل ادامنىڭ ءسوزى: كەشە قوناقتارىڭ كەلىپ بۇزىپ كەتتى، مەنىڭ دە ايتارىم وسى توڭىرەكتە. مىسالى، باسشىلاردان عانا دەنى ساۋ بالا تۋىپ، مالشىدان ەسەرسوق تۋادى دەپ ساعان كىم ايتتى؟
سادىق. ونداي دەپ ەشكىم ايتپايدى.
ساردار. ايتقاندا قانداي، «مالشى بولۋ باقىت» دەپ گازەتتەرىڭدە جىلدا جازاسىڭ. وسى ەلۋ جىلدىڭ ىشىندە سەن سياقتىلاردىڭ بىرەۋىنىڭ بالاسى دالاعا بارىپ قوي باقتى ما؟ مالشى بولۋ شىن باقىت بولسا، نەگە جىبەرمەيسىڭ بالاڭدى؟
سادىق. بىلتىر ايەلدىڭ ايتقانىمەن مۇراتتى وقۋعا تۇسىرگەنىمە وسى كۇنگە دەيىن ۇيالام. ءقازىر ەكسپەديسيادا ادام بولىپ ءجۇر. ەندى ارام ولسەم دە كىرىسپەيمىن. بۇل جاعىنان ادالمىن.
ساردار. سەنىڭ ۇيالعانىڭنان نە پايدا، جۇرتتى ۇيالتا الماساڭ، ادالدىعىڭنان نە پايدا، ارامدى اشكەرەلەي الماساڭ. ادام بالاسى ءۇشىن بىلىم-ونەر دەگەن بايگە ەمەس پە. كەيبىرەۋىڭ سول بايگەگە اتتىڭ ورنىنا ەسەك قوسىپ جۇرسىڭدەر... سول ەسەكپەن قاي قىردان اسپاقسىڭ؟ باسقانى بىلاي قويايىق، سەنىڭ دە وبلىستىڭ مەكەمەلەردى باسقارعانىڭا پالەنباي جىل بولدى. سەن نەگە ويلامايسىڭ وسىنى؟
سادىق (جالتارىپ). بۇل جاعى ماعان قارامايدى عوي.
ساردار. ءسوز بولعانىڭا، كوشەدە ءبىر ادام ولەيىن دەپ جاتسا، ءبىزدىڭ مەكەمەدەن ەمەس دەپ قاراماي كەتەسىڭ بە؟
سادىق. ياپىر-اي، ساكە، سىزگە نە بولعان ءوزى؟
ساردار. مەن مۇندا الماس ءۇشىن كەلگەن جوقپىن. ابدەن شيرىعىپ جۇرگەنىمدە جينالىستارىنا شاقىردىڭدار. ەرتەڭ بايانداماڭدى تىڭدايمىن عوي. ءبىراق بۇگىن بىلگىم كەلەدى سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى.
سادىق (كۇلىپ). ءوز تۋىسىڭىزدى تانىماي وتىرسىز با؟
ساردار. تانيمىن. سەنى ماعان تۋىس ەتەتىن سەنىڭ بارلىق جالادان اۋلاق جۇرەتىن ادالدىعىڭ. ءبىراق ەل باسقارعان، حالىق سەنگەن ادامعا بۇل از. ونداي ادالدىق ءار پاندەنىڭ باسىندا بولادى.
سادىق. ەندى نە قىل دەيسىز ماعان؟
ساردار. كوپ جىلدان بەرى ءوزىڭ وتىرعان مەكەمەنى الايىق. تالاي جينالىستا مالدىڭ باسىن پالەنگە جەتكىزۋ كەرەك دەپ سىلتەپ تۇراسىڭ. ال ەندى جاننىڭ باسىن پالەنگە جەتكىزۋ كەرەك دەگەن سەزدى سەنەن ەستىمەي كەلەم. مالدى باعاتىن ادام عوي، شىراعىم-اۋ. مەنىڭ كوز الدىمدا سادانبايدىڭ پالەن بالاسى ءولدى. جانە ءبارى ءسابي كەزىندە جەل-قۇزبەن كەتىپ جاتىر. ساردار شال ايتتى ەكەن دەپ سەنىڭ بالاڭ ەرتەڭ قوي باعۋعا بارا قويماس. سەنىڭ-اق بالاڭ جەردىڭ كىندىگىن تىرەيتىن بولسىن... ال جاڭاعى سادانباي بالالارى ءتىرى بولسا، تىم بولماسا بىر-ەكەۋى مالشى بولادى عوي. ورتالىقتان نەمەسە باسقا بولىمشەدەن دارىگەر كەلەم دەگەنشە جۇرت ولىگىنىڭ جەتىسىن بەرىپ جاتادى. سوندايدى كورگەندە كوزىمە سەن ەلەستەيسىڭ، كىرەرگە جەر تاپپايمىن. مال باسىن ايتقاندا، جان باسىن نەگە ويلامايسىڭ دەيتىنىم سول مەنىڭ.
سادىق. وسى مىنا مەديسينا كادرى دەگەن-اق جۇيكەلەتىپ بولدى.
ساردار. اڭگىمە جالعىز سوندا عانا ما ەكەن؟ الدىمەن جايىلىم مەن قىستاۋداعى ءۇي-جايعا بايلانىستى. جاس بالانىڭ وكپەسىنە سۋىق ءتيدى ءبىتتى. مىناۋ شىعارىپ جاتقان كيىز ۇيلەرىڭنىڭ سۇيەگى ءبىر كەشۋدەن قالمايدى. تۋىرلىقتارى ءبىر جاڭبىردان كەيىن ءىرىپ كەتەدى. سونى نەگە كورمەيسىڭ؟ فيەۆرالدىڭ ازىناعان جەلىندە اناداي ۇيلەرمەن بالاڭدى جەتەكتەپ كوشىپ ءجۇرشى، اۋليە ەكەنسىڭ. وسى كۇنگە دەيىن وكىمەت پەن پارتيا تاراپىنان مالشىعا جاعداي جاساعانى ءۇشىن سوگىس العان ءبىر ادامدى كورگەن جوقپىن. وكىمەت پەن پارتيا قانشاما قاراجات بولەدى، داۋلى الادى، سەندەيلەرگە سەنەدى، ىسكە اسىرادى دەيدى، ادىرى نە؟ سوندا انا مەكەمەدە سەن نە ءبىتىرىپ وتىرسىڭ؟
سادىق. شاما كەلگەنشە تىرىسىپ جاتىرمىز عوي.
ساردار. جوق سەن تىرىسىپ جۇرگەن جوقسىڭ، قاسىڭدا مەن جاۋاپ بەرەم، وجاۋعا ول جاۋاپ بەرسىن دەپ ءبۇرىسىپ ءجۇرسىڭ. اينالىپ كەلگەندە حالىققا جاۋاپ بەرگىڭ كەلمەيدى. وسىدان ەكى-ۇش جىل بۇرىن الماتىدا ۇلكەن باسشىلار دا، ۇلكەن باسىمەن ءسابيت مۇقانوۆ تا مالشىنىڭ جاعدايىن ايتىپ زار قاقتى. ءوزىڭ تىڭدادىڭ. سودان بەرى نە ىستەدىم دەي الاسىڭ؟ جيىرما جىل العا قاراشى، ءوزىڭ مال وسەدى، بۇدان ەكى ەسە بولۋى مۇمكىن، ال مالشى وسپەيدى، سوسىن مال قىرىلادى. مۇمكىن، جيىرما جىلدان كەيىن ەتتىڭ ورنىنا رەزەڭكە جەپ، كوستيۋمنىڭ ورنىنا قاڭىلتىر كيەتىن شىعارسىڭدار؟
سادىق. ويپىر-اي، ساكە-اي، وسىنداي اڭگىمەنىڭ سىزگە كەرەگى نە؟ بۇل جاعداي بىزدەن بۇرىن دا بولعان، بىزدەن دە بولار.
ساردار. مىنە، ەكەۋمىزدىڭ جولىمىزدىڭ ايرىلاتىن جەرى وسى. مەن قارتايعاندىقتان ايتىپ وتىرعان جوقپىن، قانىم قارايعان سوڭ ايتىپ وتىرمىن.
سادىق (اراق قۇيىپ). ءبارىمىز دە كوممۋنيسپىز عوي، قويساڭىزشى بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇرماي.
ساردار. كۇنى بويى ايتىپ وتىرعانىم بۋىنسىز ەكەن عوي. ءتاڭىرىم سەندەي كوممۋنيستەن ساقتاسىن. جالاقىنى سەن الاسىڭ، جاۋاپتى مالشى بەرەدى. كۇنەلتكەن كولەڭكەڭ قايىرلى بولسىن!
سادىق. مۇنداي نارازىلىقتاردى جۇرەگىڭىز داۋالاسا، مەنىڭ باستىعىما ايتىڭىز، سول كىسىدەن كوماندا بولسىن.
ساردار. تاپقان ەكەنسىڭ سۋ جۇرەكتى. سەنىڭ باستىعىڭ اسپاننان تۇسكەن جوق، ول دا ايەلدەن تۋعان شىعار. مۇنشالىقتى مايدالانىپ كەتكەنىڭ، قالعان ءومىرىمنىڭ قاسىرەتى بولماسا جارار ەدى. باستىعىڭ ەرتەڭ بولادى عوي. سەن سويلەپ بولعاننان كەيىن وسىنىڭ بارلىعىن جينالىستا ايتامىن. سوسىن مەنى باستىعىڭ بار، ءوزىڭ بار، جىلقىشىلىقتان بوساتىڭدار. (تەڭسەلىپ ءجۇرىپ كەتەدى. تەلەفون سىلدىرلايدى.)
سادىق. الاۋ، يە، مەن، دالالىق ميليسيادان؟
تەلەفون. ءبىزدىڭ بىلتىردان بەرى تابا الماي جۇرگەنىمىز حايداربەك جانايەۆ ەدى. ءسىزدىڭ ۇيىڭىزدەن الىپ كەتۋگە ۇيات، قىزمەت ورنىنا شاقىرتىپ الىپ اكەلدىك.
سادىق. يە، ول نە قىلمىس جاساپ قويىپتى؟
تەلەفون. ۇلكەن كىسىلەردىڭ اتىن پايدالانىپ ەكى جىلدان بەرى وقۋعا تۇسۋشىلەردەن پارا الىپ جۇرگەندىگى انىقتالىپ وتىر. سوندىقتان تەرگەۋ بىتكەنشە بىزدە بولادى. سىزگە زۆوندا دەگەن وتىنىشىمەن حابارلاپ تۇرمىن.
سادىق. پايدالانعان اتتارىندا مەن جوق پا ەكەنمىن؟
تەلەفون. تەرگەۋ ەندى عانا باستالدى. ءازىر بەلگىسىز. ساۋ بولىڭىز.
سادىق (ترۋبكانى قويىپ). كەلىسكەن ەكەنبىز.
ساردار. نە بولدى؟
سادىق. حايداربەك وقۋعا تۇسۋشىلەردەن پارا العان دەي مە، ميليسيادا وتىرعان كورىنەدى.
ساردار. پارا؟ (باسىن شايقاپ.) ە-ە، تۇسىمدە ابايمەن كەزدەستىم دەپ ەدى، اقىرى الىپ كەتكەن ەكەن عوي.
سادىق (ويلانىپ). ەرتەڭ بايانداما، اعادان جەگەن تاياقتىڭ ءتۇرى مىناۋ. بالدىزدىڭ باتپاعى اناۋ. (باسىن شايقاپ.) وزىمە دە سول كەرەك.
You Might Also Like
-
تۇركىستان وبلىسى سايرام اۋدانى قارابۇلاق اۋىلى «دالابازار» جالپى ورتا مەكتەبىنىڭ 11-«ا» سىنىپ وقۋشىسى: يريسماتوۆا زاحرو جامالوۆنا
