InfoHub Logo

كىرىسپە

ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى ەل دامۋىنىڭ جارقىن ۇلگىسى مەن ناقتى قادامدارىن كورسەتەتىن كەلەلى وي، ساليقالى پىكىر، باتىل شەشىمدەرگە قۇرىلعان ماڭىزدى قۇجات. بۇل ماقالادا سانانى جاڭعىرتۋ، ۇلتتىق بولمىستان، ۇلتتىق كودتان ايىرىلىپ قالماي، ونى الەمدىك قۇندىلىقتارمەن ۇيلەستىرىپ، قازاقستاننىڭ يگىلىگىنە جاراتۋ جولىنداعى ماقسات - مۇددەلەر تۋرالى وزەكتى ماسەلە كوتەرىلىپ وتىر. وندا ەل پرەزيدەنتى قازاقستان ءۇشىن قايتا تۇلەۋدىڭ ايىرىقشا ماڭىزدى ەكى ۇدەرىسى – ساياسي رەفورما مەن ەكونوميكالىق جاڭعىرۋدى قولعا الا وتىرىپ، ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ ءۇشىن بولاشاققا قالاي قادام باساتىنىن جانە بۇقارالىق سانانى قالاي وزگەرتەتىنى جونىندە الىستى بولجايتىن كوزقاراستارىمەن بولىسەدى. ءار حالىق، ءار مەملەكەت عاسىرلار بەدەرىندە رۋحاني جاڭعىرىپ، جاڭارىپ وتىرادى. ال رۋحاني جاڭعىرۋ مەن جاڭارۋدا ءبىلىم بەرۋدىڭ ءرولى زور. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىزدى ساقتاي، ەسكەرە وتىرىپ، الەمدە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردى قابىلداي ءبىلۋىمىز كەرەك. بىرنەشە ءتىلدى بىلگەن ادام ەشتەڭەدەن ۇتىلمايدى. «ەل بولام دەسەڭ، بەسىگىڭدى تۇزە» دەيدى ۇلى مۇحتار اۋەزوۆ. ءاربىر بىلىمگەر ءوز جەرى مەن ونىڭ بايلىعىنىڭ يەسى بولۋ ءۇشىن جاڭا تەحنولوگيالاردى مەڭگەرىپ، جاڭاشا ءومىر سۇرۋگە ۇيرەنۋدىڭ جولدارىن بىلۋگە ءتيىس. ەگەر قوعامنىڭ دامۋ كىلتى ءبىلىمدى ادامداردىڭ جاڭاشا قىزمەت اتقارۋىن كەرەك ەتەتىن بولسا، سول جاڭاشىل ادامداردى، بولاشاق قوعام مۇشەلەرىنە ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدى جۇزەگە اسىراتىن ماماندار دايىندايتىن ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى ەلباسى كوزدەگەن باعىتتارعا لايىقتى بولۋى ءتيىس. ەڭ باستىسى، ءبىلىم بەرۋگە قويىلىپ وتىرعان جاڭا تالاپتاردى ورىنداۋدا كوپتەگەن جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، جاستاردىڭ ءۇش تىلدە ءبىلىم الۋىنا، جاڭا تەحنولوگيالاردى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە ەنگىزۋدە وڭىرىمىزدە كەلەلى جۇمىستار اتقارىلۋدا. ۇلت جوسپارىن ورىنداۋدا ءار سالانىڭ وزىندىك ۇلەسى بولسا، ۇزتازدار قاۋىمى قوساتىن ۇلەس –جاس ۇرپاقتى جاڭا قوعام مۇشەسى ەتىپ ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدى جاڭاشا قۇرۋ، ونى وسى ەلباسىمىز كورسەتىپ وتىرعان تالاپتارعا ساي ورىنداۋ دەپ بىلەمىن.

نەگىزگى ءبولىمى

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ جولداۋىندا قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى باستالعانىن جاريالاۋى

ءبىز قايتا تۇلەۋدىڭ ايرىقشا ماڭىزدى ەكى پروسەسى – ساياسي رەفورما مەن ەكونوميكالىق جاڭعىرۋدى قولعا الدىق.

ءبىزدىڭ ماقساتىمىز ايقىن، باعىتىمىز بەلگىلى، ول – الەمدەگى ەڭ دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ.

اتالعان ەكى جاڭعىرۋ پروسەسىنىڭ دە ناقتى ماقسات-مىندەتتەرى، باسىمدىقتارى مەن وعان جەتكىزەتىن جولدارى بار. مەن كوزدەگەن جۇمىستارىمىزدىڭ ءبارى دەر ۋاقىتىندا جانە بارىنشا ءتيىمدى جۇزەگە اسارىنا سەنىمدىمىن. ءبىراق، ويلاعانىمىز ورىندالۋ ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز.

ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ سانامىز ىسىمىزدەن وزىپ ءجۇرۋى، ياعني ودان بۇرىن جاڭعىرىپ وتى­رۋى ءتيىس. بۇل ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاڭ­عىرۋ­لاردى تولىقتىرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ وزەگىنە اينالادى.

رۋحاني جاڭعىرۋ تەك بۇگىن باستالاتىن جۇمىس ەمەس.

ءبىز تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە بۇل باعىتتا بىرنەشە اۋقىمدى ءىس اتقاردىق.

2004 جىلى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا قازاقستان اۋماعىنداعى تاريحي-مادەني ەسكەرتكىشتەر مەن نىسانداردى جاڭعىرتتىق.

2013 جىلى «حالىق – تاريح تولقىنىندا» باع­دارلاماسى ارقىلى الەمنىڭ ەڭ بەلدى ارحيۆتەرىنەن ءتول تاريحىمىزعا قاتىستى قۇجاتتاردى جۇيەلى تۇردە جيناپ، زەرتتەدىك.

ەندى وسىنىڭ بارىنەن دە اۋقىمدى جانە ىرگەلى جۇمىستاردى باستاعالى وتىرمىز.

مەن ەلىمىز مىقتى، ءارى جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ ءۇشىن بولاشاققا قا­لاي قادام باساتىنىمىز جانە بۇقارالىق سانانى قالاي وزگەرتەتىنىمىز تۋرالى كوزقاراس­تارىم­دى ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىم.

رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ التى باعىتى

1. باسەكەلىك قابىلەت قازىرگى تاڭدا جەكە ادام عانا ەمەس، تۇتاس حالىقتىڭ ءوزى باسەكەلىك قابىلەتىن ارتتىرسا عانا تابىسقا جەتۋگە مۇمكىندىك الادى. بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس، ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قا­ءبى­لەتىمەن ايقىندالادى. سوندىقتان، ءاربىر قازاق­ستاندىق، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك. مىسالى،  كوم­پيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىلدەرىن ءبىلۋ، ءما­دەني اشىقتىق سياقتى فاكتورلار اركىمنىڭ العا باسۋىنا ءسوزسىز قاجەتتى العىشارتتاردىڭ سانا­تىندا. سول سەبەپتى، «سيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالار – ۇلتىمىزدى، ياعني بارشا قازاقستاندىقتاردى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا دايارلاۋدىڭ قامى.

2. پراگماتيزم ءبىز جاڭعىرۋ جولىندا بابالاردان ميراس بولىپ، قانىمىزعا سىڭگەن، بۇگىندە تامىرىمىزدا بۇلكىلدەپ جاتقان ىزگى قاسيەتتەردى قايتا تۇلەتۋىمىز كەرەك. پراگماتيزم – ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق جانە جەكە بايلىعىڭدى ناقتى ءبىلۋ، ونى ۇنەمدى پايدالانىپ، سوعان سايكەس بولاشاعىڭدى جوسپارلاي الۋ، ىسىراپشىلدىق پەن استامشىلىققا، داڭعويلىق پەن كەردەڭدىككە جول بەرمەۋ دەگەن ءسوز.

3. ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ ۇلتتىق جاڭعىرۋ دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى ۇلتتىق سانانىڭ كەمەلدەنۋىن بىلدىرەدى. ۇلتتىق سالت - داستۇرلەرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورالعىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس.

4. ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى ءبىلىمدى، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بولۋعا ۇمتىلۋ – ءبىزدىڭ قانىمىزدا بار قاسيەت. تابىستى بولۋدىڭ ەڭ ىرگەلى، باستى فاكتورى ءبىلىم ەكەنىن اركىم تەرەڭ ءتۇسىنۋى كەرەك. سەبەبى، قۇندىلىقتار جۇيەسىندە ءبىلىمدى بارىنەن بيىك قوياتىن ۇلت قانا تابىسقا جەتەدى.

5. قازاقستاننىڭ ريەۆوليۋسيالىق ەمەس، ەۆوليۋسيالىق دامۋى ءبىزدىڭ كەشەگى تاريحىمىز بۇلتارتپاس ءبىر اقيقاتقا – ەۆوليۋسيالىق دامۋ عانا ۇلتتىڭ وركەندەۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىنىنە كوزىمىز جەتەدى.

6. سانانىڭ اشىقتىعى كوپتەگەن پروبلەما الەمنىڭ قارقىندى وزگەرىپ جاتقانىنا قاراماستان، بۇقارالىق سانا-سەزىمنىڭ «وت باسى، وشاق قاسى» اياسىندا قالۋىنان تۋىندايدى.

ءبىر قاراعاندا، جەر جۇزىندەگى ميللياردتان استام ادام ءوزىنىڭ تۋعان تىلىمەن قاتار، كاسىبي بايلانىس قۇرالى رەتىندە جاپاتارماعاي وقىپ جاتقان اعىلشىن ءتىلىن ءبىزدىڭ دە جاپپاي جانە جەدەل ۇيرەنۋىمىز كەرەكتىگى ەش دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىندەي.

سانانىڭ اشىقتىعى زەردەنىڭ ءۇش ەرەكشەلىگىن بىلدىرەدى.

بىرىنشىدەن، ول ءدۇيىم دۇنيەدە، جەر شارىنىڭ وزىڭە قاتىستى اۋماعىندا جانە ءوز ەلىڭنىڭ اينالاسىندا نە بولىپ جاتقانىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. 

ەكىنشىدەن، ول جاڭا تەحنولوگيانىڭ اعىنى الىپ كەلەتىن وزگەرىستەردىڭ بارىنە دايىن بولۋ دەگەن ءسوز. تاياۋداعى ون جىلدا ءبىزدىڭ ءومىر سالتىمىز: جۇمىس، تۇرمىس، دەمالىس، باسپانا، ادامي قاتىناس تاسىلدەرى، قىسقاسى، بارلىعى تۇبەگەيلى وزگەرەدى. ءبىز بۇعان دا دايىن بولۋىمىز كەرەك.

ۇشىنشىدەن، بۇل – وزگەلەردىڭ تاجىريبەسىن الىپ، ەڭ وزىق جەتىستىكتەرىن بويعا ءسىڭىرۋ مۇمكىندىگى. ازياداعى ەكى ۇلى دەرجاۆا – جاپونيا مەن قىتايدىڭ بۇگىنگى كەلبەتى – وسى مۇمكىندىكتەردى ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ناعىز ۇلگىسى.

«وزىمدىكى عانا تاڭسىق، وزگەنىكى – قاڭسىق» دەپ كەرى تارتپاي، اشىق بولۋ، باسقالاردىڭ ەڭ وزىق جەتىستىكتەرىن قابىلداي ءبىلۋ، بۇل – تابىستىڭ كىلتى، ءارى اشىق زەردەنىڭ باستى كورسەتكىشتەرىنىڭ ءبىرى.

ەلباسىمىزدىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىنداعى 5 باسىمدىلىق

1–باسىمدىلىق. ەكونوميكانىڭ جەدەلدەتىلگەن تەحنولوگيالىق جاڭعىرتۋ؛

2–باسىمدىلىق. بيزنەس–ورتانى تۇبەگەيلى جاقسارتۋ جانە كەڭەيتۋ؛

3–باسىمدىلىق. ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىق؛

4–باسىمدىلىق. ادام كاپيتالىنىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ؛

5–باسىمدىلىق. ينستيتيونالدى تۇرلەندىرۋ، قاۋىپسىزدىك جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ.

زەرتتەۋ ءبولىمى

ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ ناقتى باسەكەلىككە باستايتىن ءۇش باعدارلاماسى

ناقتى باسەكەلىككە باستايتىن ءۇش باعدارلاماسىن قولداۋ جانە يگەرۋ ارقىلى، ءبىز جەتىستىكتەرگە جەتە الامىز. «سيفرلى قازاقستان». «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ». «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالار – ۇلتىمىزدى، ياعني بارشا قازاقستاندىقتاردى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا دايارلاۋدىڭ قامى. اتالعان ءۇش باعدارلامانىڭ ىشىندە «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ» جۇيەسى ىسكە اسۋ ۇستىندە. مەكتەپ، جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ، كوپ ءتىلدى مەڭگەرۋ جان-جاقتى تالقىلانۋدا. «قانشا ءتىل بىلسەڭ، سونشا ادامسىڭ» دەپ ايتقانداي، تىلمەن قاتار ساندىق قازاقستاندى قالىپتاستىرۋ، دامىعا تەحنولوگيانى مەڭگەرۋ، مادەني قارىم-قاتىناس ورناتۋ ەلىمىزدىڭ ءقازىر جانە بولاشاقتا تۇعىرلى بولۋىنىڭ كەپىلى.     
تاياۋ جىلدارداعى مىندەتتەر

– قازاق ءتىلىن لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ. 2025 جىلعا قاراي ءىس قاعازدارىن، مەرزىمدى ءباسپاسوززدى، وقۋلىقتاردى، بارىندە لاتىن الىپبيىمەن باسىپ شىعارا باستاۋعا ءتيىسسپىز.

– قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار بويىنشا «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم، قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسى.

– «تۋعان جەر» باعدارلاماسى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ولكەتانۋ جۇمىستارىن ءجۇرىزۋدى، ەكولوگيانى جاقسارتۋعا جانەەلدى مەكەندەردى اباتتاندىرۋعا باسا ءمان بەرۋدى جەرىلىكتى دەڭگەيدەگى تاريحي ەسكەرتكىشتەر مەن مادەني نىسانداردى قالپىنا كەلتىرۋدى كوزدەيدى.

– «قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەرىنىڭ گەوگرافياسى» جوباسى «مادەني–گەوگرافيالىق بەلدەۋدىڭ» ءرولى مەن وعان ەنەتىن ورىندار تۋرالى ءاربىر قازاقستاندىق ءبىلۋى ءۇشىن وقۋ–اعارتۋ دايىندىعىن جۇرگىزۋ قاجەت.

– «جاھانداعى زاماناۋي قازاقستاندىق مادەنيەتى» جوباسى

– «قازاقستانداعى 100 جاڭا ەسىم» جوباسى.تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا تابىسقا جەتكەن ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىندە تۇراتىن ءتۇرلى جاستاعى سان الۋان ەتنوس وىلدەرىنىڭ تاريحى.

2017 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن عالىمداردىڭ كومەگىمەن، بارشا قوعام وكىلدەرىمەن اقىلداسا وتىرىپ، قازاق ءالىپبيىنىڭ جاڭا گرافيكاداعى ءبىرىڭعاي ستاندارتتى نۇسقاسىن قابىلداۋ كەرەك. 2018 جىلدان باستاپ جاڭا ءالىپبيدى ۇيرەتەتىن مامانداردى جانە ورتا مەكتەپتەرگە ارنالعان وقۋلىقتاردى دايىنداۋعا كىرىسۋىمىز قاجەت.

الداعى 2 جىلدا ۇيىمداستىرۋ جانە ادىستەمەلىك جۇمىستار جۇرگىزىلۋگە ءتيىس.

ارينە، جاڭا الىپبيگە بەيىمدەلۋ كەزەڭىندە بەلگىلى ءبىر ۋاقىت كيريلليسا ءالفاۆيتى دە قولدانىلا تۇرادى.

ەكىنشىدەن، قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار بويىنشا «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىن قولعا الامىز.

قورىتىندى

اتالمىش باعىتتاردىڭ ءبارى بارىنشا وزەكتەندىرىلگەن جانە ۋاقىتتىڭ تالاپتارىنا ناقتى جاۋاپ بەرەدى. «ماڭگىلىك ەل» بولۋىمىز ءۇشىن بىزگە اۋاداي قاجەتتى قاسيەتتەر مەن قۇندىلىقتاردىڭ قاينارى توعىسىپ، اقىل-پاراساتى تولىسقان، عالامدىق عىلىمدى يگەرگەن ادامدار كوپ بولسا، ەلىمىز وركەنيەتتى، باسەكەگە قابىلەتتى بولاتىنى اقيقات. «بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس، ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قابىلەتىمەن ايقىندالادى… سوندىقتان، ءاربىر قازاقستاندىق، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك. مىسالى، كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىلدەرىن ءبىلۋ، مادەني اشىقتىق سياقتى فاكتورلار اركىمنىڭ العا باسۋىنا ءسوزسىز قاجەتتى العىشارتتاردىڭ ساناتىندا. سول سەبەپتى، «سيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالار – ۇلتىمىزدى، ياعني بارشا قازاقستاندىقتاردى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا دايارلاۋدىڭ قامى»، – دەپ اشىپ كورسەتەدى. باسەكەگە قابىلەتتىلىك ساياسات پەن ەكونوميكادا، ءبىلىم، عىلىمدا، تەحنولوگيادا، ياعني بارلىق سالادا بولۋى ءتيىس. لاتىن الىپبيىنە كوشۋ – ماڭگىلىك ەلدىڭ رۋحاني جاڭعىرۋىنىڭ باسى بولسا، «تۋعان جەر»باعدارلاماسى جاڭا عاسىرداعى الەمدىك، وڭىرلىك، ىشكى-سىرتقى تاۋەكەلدەرگە قارسى تۇرا الاتىن وتانشىلدىق تاربيەنىڭ، ۇلتجاندىلىقتىڭ كەپىلى بولماق.

قورىتىندىلاي كەلە الدا ءالى ۇزاق جول، ۇلكەن اسۋلار بار. سول اسۋلار مەن قيىندىقتى جەڭۋ ءۇشىن بىلەكتىڭ كۇشى مەن نايزانىڭ ۇشى كەرەك ەمەس. وعان تەك جۇرەك پەن ءبىلىم، تالانت پەن تالاپ كەرەك. قازاق ەلىنىڭ ابىرويىن اسىرىپ، مەرەيىن ۇستەم ەتەر، الەم تاڭعالار، تالاي - تالاي جاڭالىق اشار بىلىمدىلەر كەرەك. وسى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ نامىسىن قورعايتىن، بۇگىنىمىزدى ەرتەڭىنە جالعايتىن، قازاق ەلىنىڭ ەرتەڭى، بولاشاعى ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن بۇگىنگى ۇرپاق ەكەنىمىزدى سەزىنەيىك. جاڭا جاعدايدا جاڭعىرۋعا دەگەن ىشكى ۇمتىلىس – ءبىزدىڭ دامۋىمىزدىڭ ەڭ باستى قاعيداسى. ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن وزگەرە ءبىلۋ كەرەك. وعان كونبەگەندەر تاريحتىڭ شاڭىنا كومىلىپ قالا بەرەدى. 

“سەن دە ءبىر كىرپىش دۇنيەگە، كەتىگىن تاپ تا بار قالان!”- دەپ ۇلى اقىن اباي اتامىزدىڭ سوزىمەن ءسوزىمدى اياقتايمىن.

---