بۇگىنگى ءبىر ءسوز
قازىرگى قازاق ەلى اۋقىم-اياسىندا جۇزەگە اسىپ جاتقان يگىلىك پەن ىزگىلىك، جاسامپاز جاقسىلىق، قىسقاسى، ۇلى-كىشى ۇردىستەردىڭ بارىنە ۇدىرەيە قاراپ، ۇركە قابىلداپ، باز بىردە ءتىپتى وتباسىندا وتىرىپ الىپ سىناپ-مىنەۋدەن ارىلماي-اق كەلەمىز. ارىلماق تۇگىلى، ءاربىر جاڭا نىشان، ءتاپ-تاۋىر باستامانىڭ بارىنە: "ءوي، سول باياعى گوي-گوي عوي، نە وزگەرىپ، نە جانالىق بولا قويار دەيسىڭ، تەگى!" — دەپ كىدى كەكەسىن ارالاس كۇدىكپەن قاراۋدى ۇدەتە ءتۇسىپ بارا جاتقاندايمىز. قايداعى ءبىر ونبەس داۋدى قوزدىرىپ، قىزدىرمانىڭ قىزىل تىلىنە ەرە بەرگەنشە، بۇل دا بولسا تاعدىردىڭ بىزگە قاراي مەيىرىممەن بەت بۇرعانى شىعار، سوعان دا شۇكىر دەي وتىرىپ، ءبىر مامىلە ءپاتۋاعا توقتالساق بولماس پا ەدى، دەپ تورەلىك ايتار كىسى دە تابىلماي ءجۇر.
بۇل جەردە "تاعدىر" دەگەن ءسوزدى ادەيى باسا ايتىپ وتىرمىز، ودان شوشىنار تۇگى جوق. كەزەڭدەر مەن داۋىرلەرگە بولىنەتىن تاريحتىڭ سالقار ۇلى كوش-لەگىندە بەس جىل، ون جىل دەگەنىڭىز تەڭىزگە قۇيار تامشىداي عانا بولىپ قالۋى زاڭدى دا، ونداي بولماشى ۋاق-تۇيەك جىلدار لەگىنە بۇرىلىپ قاراپ، ەسەپكە الىپ جاتۋعا ول "كارىڭىزدىڭ" مۇرشاسى دا بولا قويماس. ال ءبىزدىڭ ەنشىمىزگە تيەر مەرزىمنىڭ قامشى سابىنداي قىسقا ەكەندىگىن ەسكەرسەك، "كورى تاريحتىڭ" جاڭاعى ايتقان ەلەۋسىز ون جىلىنىڭ ءوزى تاعدىردىڭ توسىننان بەرە سالعان ولشەۋسىز ولجا-سىيى، شەكسىز مىرزالىق بولىپ سانالار ەدى.
سولاي دەي تۇرساق تا، ادام بولمىسى، پەندە جاراتىلىسى دەگەن دە قىزىق قوي، تىرلىكتىڭ بار قاتىگەز تاۋقىمەتىن، بالتىرى سىزداپ، باسىنىڭ اۋرۋىن، باقسىز، تالايسىز بولعان كەزەڭنىڭ ءبارىن تاعدىرعا جابادى دا، سول تاعدىر بەت-جۇزىن وڭعا بۇرىپ، كۇلە قاراعان العاشقى ساتتە-اق قالپاعىمىزدى اسپانعا اتا ءماز بولامىز دا، الگى ەيفوريا باسىلا بەرە كىلت اينىپ: "اناۋ جوق، مىناۋ جەتىسپەي جاتىر!" دەپ كۇڭكىلدەپ، ىرىس پەن ىنتىماق، داۋلەت پەن ب ا ق اسپاننان لاق ەتىپ نەگە بىردەن جاۋا سالمادى دەپ كۇيىنە گوي-گويگە باساتىنىمىز جانە بار.
ارعى-بەرگى تاريحقا ءۇڭىلىپ كورىڭىزدەرشى، قاي ەلدىڭ باسىنا بىردەن باقىت ۇيىرىلە قالىپ، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاي سالىپتى. وسى كۇنى داۋلەت پەن بايلىق جاعىنان الدىنا جان سالماي الەمدى اۋزىنا قاراتىپ وتىرعان. وڭتۇستىك كورەيا، تايۆان، گونكونگ، سينگاپۋر ۇلتتىق ەنجارلىق پەن نەمقۇرايدى، ءميعۇلا ميمىرتتىقتان ارىلۋدىڭ قانشالىق اۋىر جولىن وتكەنىن، قانعا سىڭگەن قۇلدىقتان قۇتىلۋ جولىندا قانشاما قينالىستار مەن جانكەشتىلىكتى باستارىنان وتكىزگەنىن ءبىرازىمىز جاقسى بىلەمىز. ءدال وسى ەلدەر قانتوگىستى دە، توڭكەرىستى دە كورگەن. ەل باسقارعان ليدەرلەرى دە اۋىسىپ جاتتى. اقىرى وزىنە لايىق سارا جول تاپتى، دەموكراتيالىق ۇردىستەرگە مويىن بۇردى، ەل تاعدىرىن ءارقايسىسى ءوز تاعدىرىم دەپ قاراپ، قاي ىسكە بولماسىن بەلسەندىلىكپەن جۇمىلا ءبىلدى، ەل تاڭداعان ازامات باسشىلارىنىڭ سوڭىنان ەردى.
تاعدىر ءوزى ولجالاتقان بەرەكەلى بەتبۇرىستى باياندى ەتۋ جولىندا بۇيرەكتەن سيراق شىعارماي، ءۇي ىشىنەن وتاۋ تىگۋگە ارەكەتتەنبەي-اق، بارىمىزدى بازارلاپ، بۇرايتىنىمىزدى بۇراپ، قۇرايتىنىمىزدى قۇراپ، تۋعان ەلدىڭ ءتورت اياعىنان تىك تۇرار دارەجەسىن مەجە ەتە قيمىلداۋىمىز كەرەك ەمەس پە ەدى؟ "التاۋ الا بولسا — اۋىزداعى كەتەدى، تورتەۋ تۇگەل بولسا — توبەدەگى كەلەدى" دەمەيتىن بە ەدى حالقىمىز. "جۇمىلا كوتەرگەن جۇك جەڭىل" دەگەندى دە سول حالقىمىز ايتقان بولاتىن. ەندى-ەندى دەربەس ەل بولىپ ەنسە كوتەرىپ جاتقاندا وسى ءبىر اكسيوماداي اقيقاتتى، قالتقىسىز قاعيدانى ءبىر ءسات ەستەن شىعارار بولساق، جايىلعان قولدىڭ ساۋساقتارىنداي جان-جاققا شاشىراي باستاساق، بەتىن، ارينە، اۋلاق قىلىپ، الگى مەيىرمان تاعدىردىڭ تەرىس اينالىپ، تونىن سىرتقا سالىپ شىعا كەلۋى دە عاجاپ ەمەس قوي!
ءوز باسىم اسا ءدىندار ادام ەمەسپىن. سويتە تۇرا كۇنالى بولۋدان ولەردەي قورقامىن. ال ءوزىم قورقاتىن كۇنانىڭ ەڭ قورقىنىشتىسى — قولدا بار مۇمكىندىگىڭدى، اقىل-ەس، كۇش-قۋاتىڭدى پايدالانا الماي، ماڭدايىڭا بۇيىرعان ب ا ق قۇسىڭدى ۇركىتىپ الۋ. ۇركىپ ۇشقان قۇستىڭ ول تۇعىرعا قايتا قونا قويۋى ەكىتالاي.
ءبىز ءاردايىم وتكەنگە سالاۋات ايتىپ، بۇگىنگە بەرەكە تىلەيتىن ەلمىز. جاپونداردا: "كەشەگىڭ وتتى-كەتتى، ەندى قايتا ورالمايدى، بولاشاق قاشان دا كۇماندى، سوندىقتان بۇگىنگى كۇنمەن ءومىر ءسۇر!" — دەگەن قاعيدا بار ەكەن. قازاقى تۇيسىككە قايشى دا كەلۋى ىقتيمال. ايتسە دە ارعى استارىندا جان بار ءسوز. ويتكەنى ۋاقىت تولاستاۋدى بىلمەيدى، اعىن سۋداي زىمىراي اعىپ، كوزدى اشىن جۇمعانشا بۇگىنگىڭنىڭ ءوزى قاس-قاعىم ساتتە وتكەن شاققا اينالۋى دا حاق.
سول كەزدە وكىنبەيتىن بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك.
الگى ايتىلعان "كۇنا" سوزىنە قايتا ورالايىق. تىرلىگىندە ايتەۋىر ءبىر رەت كۇناعا باتپايتىن ادام بولمايدى. ونداي تاعدىر سوفىلارعا دا بۇيىرماعان. سوندىقتان دا وقتىن-وقتىن جاساعانعا ءمىناجات ەتىپ، كۇنادان ارىلىپ وتىرۋ دا كوپ پارىزدىڭ ءبىرى سانالادى. نە ايتاتىنى بار، ءبىز كۇن سايىن بەلشەدەن كۇناعا باتىپ جۇرگەن قوعامدا ءومىر سۇرگەنىمىزدى بىلمەي كەلدىك. سوندىقتان دا كۇنادان ارىلۋ دەگەنگە وي جۇگىرتىپ كورگەن ەمەسپىز. قوعامىمىز وتكەن جولدىڭ بارىندە ءۇزىلىسسىز، ۇدايى كۇناعا باتىپ وتىرىپپىز. بىزگە ءدارىس بەرگەن، وقىتقان، وقىتقانىن ازدى-كوپتى توقىتقان ۇستازدارىمىزدىڭ وزدەرى دە شەتىنەن كۇناھار بولىپتى. كۇناھاردان "ءتالىم" العان كۇناھار بولىپپىز دا شىعىپپىز. سونىڭ ءبارىن كەش ۇعىپ، كەشىگىپ ءتۇسىنىپپىز. وعان بولا بارماق شايناي وكىنۋدىڭ دە ورنى جوق ەكەن ەندەشە...
سونىڭ ءبىرىن كورمەگەن، كورمەك تۇگىلى سەزىنە بىلمەگەن "بوتا تىرسەك بوزبالالار" نە ىستەپ، نە قويعىسى كەلىپ ءجۇر ءقازىر؟ اڭقاۋ ەلدى اڭداپ ۇرىپ، اۋىزداعىنى قاعۋمەن قالتاسىن قالىڭداتىپ الىپ، ەندى سول كەشە عانا ەزى قان قاقساتقان ەلگە كوسەم بولىپ شىعا كەلۋدى اڭسايدى. "كوسەم" بولىپ جاتقاندار دا بار. حالىق بولىپ قارشادايدان حان كوتەرگەن ۇلىقتىڭ اينالىپ كەلىپ جۇلىككە، جۇلىكتەن بۇلىككە اينالۋىنان وتكەن سوراقىلىق بولا ما؟
باياعى اۋىر كۇنادان ارىلا الماي كەلە جاتۋىمىزدىڭ ءبىر بەلگىسىن وسى ارادان ىزدەسەك قاتەلەسپەيمىز.
وي-سانا تۇيسىگى قابىلداعان يدەيانى قولداۋعا، قورعاۋعا، قۋاتتاۋعا قابىلەتى جەتپەگەن حالىقتىڭ بولاشاعى قايتسە دە بۇلدىر. كوپ بولىپ تىزە قوسا اتويلاپ، ايقاي سالىپ شىعار تۇستا: "وكىمەتتىڭ ءوزى بىلەر، كورمەي وتىرعان جوق شىعار!'" — دەپ ىركىلۋ بىرتە-بىرتە وي ەنجارلىعىنا، بويكۇيەزدىككە اپارىپ سوعادى دا، ۇلتتىڭ دارا مەنتاليتەتىنە اينالادى. ءسويتىپ ول حالىقتىڭ ءال-احۋالىنا وراسان زور زالالىن تيگىزەدى. ۇلتتىق داستۇرگە اينالعان سالعىرتتىق سوڭى تورىعۋعا، ۇمىتسىزدىككە كەلەشەكتەن كۇدەر ۇزۋگە اپارىپ ءبىر سوقپاي قويمايدى.
وتكەن ايلاردىڭ بىرىندە "ەگەمەن قازاقستان" گازەتىنىڭ بەتىنەن قويشىعارا سالعارا ۇلىنىڭ ابىلايحان جايىنداعى فيلم ءتۇسىرۋ بارىسىنا نازالانعان جان ايقايىن وقىعانىم بار ەدى. بولاشاق ءفيلمنىڭ سەنارييىن جات-جۇرتتىق بىرەۋ جازادى، باستى رولدە باسقا ءبىر شەتەلدىك اكتەر وينايدى، سوندا "تالانتتىمىز، دارىندىمىز'" دەپ كۇپىنىپ جۇرگەنىمىز جالعان بولىپ شىقتى عوي. ءوز ءسوزىمىزدى ءوزىمىز ايتا الماساق، ءۇنىمىز ىرگەدەن اسپاسا — ودان وتكەن مۇساپىرلىك بولا ما؟ ۇلتتىڭ نامىسىن اياققا تاپتاتۋ دەگەن وسى ەمەس پە؟!
ءبىراق سودان بەرى نە كينو تۇسىرۋشىلەر جاقتان، نە ۇكىمەت تاراپىنان وكىلەتتى ءبىر ادام ءتىل قاتىپ، ءلام-ميم دەگەن جوق. بۇل نە؟ بويكۇيەزدىك پە، "كۇل بولماسا بۇل بولسىن" دەگەن نەمقۇرايلىلىق پا. نە دەسەك تە، ەلدىكتى ويلاۋدان تۋعان ۇنسىزدىك ەمەسى بەلگىلى.
"ءبىز كۇندەردىڭ كۇنىندە جاۋلارىمىزدىڭ ءسوزىن ەمەس، دوستارىمىزدىڭ ءۇنسىز قالعانىن ەسكە الاتىن بولامىز" — دەگەن ەكەن ايگىلى مارتين ليۋتەر كينگ.
ونەگە تۇتار ءسوز وسى!
You Might Also Like
-
وسىدان ءبىراز بۇرىن الماتى قالالىق اكىمشىلىگىندە پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءبىر توپ مادەنيەت، ادەبيەت پەن ونەر وكىلدەرىمەن كەزدەسۋ وتكىزدى. ءوز باسىمىز ول جيىنعا قاتىسپاساق تا، (ەشكىم ءبىزدى شاقىرا...
-
تالاي ءسوز بۇدان بۇرىن كوپ ايتقانمىن، ءتۇبىن ويلاپ، ۋايىم جەپ ايتقانمىن. اقىلدىلار ارلانىپ ۇيالعان سوڭ، ويلانىپ تۇزەلە مە دەپ ايتقانمىن، —
