ءسابي بولعىڭ كەلمەي مە؟
تالاي ءسوز بۇدان بۇرىن كوپ ايتقانمىن،
ءتۇبىن ويلاپ، ۋايىم جەپ ايتقانمىن.
اقىلدىلار ارلانىپ ۇيالعان سوڭ،
ويلانىپ تۇزەلە مە دەپ ايتقانمىن، —
دەگەن ەدى ءبىر كەزدە اباي جارىقتىق. بۇدان بۇرىن "ءتۇبىن ويلاپ، ۋايىم جەگەن" ءسوزدىڭ ءبىرازىن ءبىز دە ايتقان بولىپ ەك. "ۇيالعان ارلىنى دا، تۇزەلە كەتكەن" زارلىنى دا كورە قويعان جوقپىز. سوندىقتان دا بولار، تاعى ءبىر اڭگىمەنىڭ ورايى كەلىپ تۇرعانى. وعان دا سەبەپ بولعان ءوز زامانداسىمىز، وتكەن عاسىردىڭ تاعى ءبىر ۇلكەن اقىنى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ "ءسابي بولعىم كەلەدى" دەپ اتالاتىن اۋەندى دە ادەمى ولەڭى ەدى. بۇل ولەڭدى دە ءبىرازىمىز بىلەمىز، ءارتۇرلى ۇلكەن-كىشى توي-دۋماندا داۋسىمىز كەلسىن-كەلمەسىن ءبارىمىز قوسىلىپ انمەن ايتىپ تا ءجۇرمىز.
ءباز-باياعى الدەنە سەبەپپەن كوڭىلىڭ نىلدەي بۇزىلىپ، جۇيكەڭنىڭ بوساپ سالا بەرەتىنى بولادى. سونداي ءبىر قاراپ تۇرىپ كۇيزەلگەن كەزدە: "ءسابي بولعىم كەلەدى-اۋ، ءسابي بولعىم!" دەپ ىشتەي ىڭىلداپ مۇڭدى اۋەنگە اۋىسا باستاعانىڭدى اڭعارماي دا قالاسىڭ. سويتە تۇرا: "اقىن نەگە ءسابي بولعىسى كەلەدى ەكەن؟" دەگەنگە وي جۇگىرتىپ، وسى ءسوز استارىنا دا ءۇڭىلىپ ءبىر كورەيىكشى دەگەن قايسىمىز بارمىز. ءويتىپ قۇلشىنا قويار قۇلقىمىز بولعان ەمەس تە.
مۇقاعاليدىڭ ولەڭى ەسىمە تۇسكەن سايىن مەنىڭ ءوزىمنىڭ دە ءسابي بولىپ كەتكىم كەلەتىنى بار. ويتكەنى، ومىرگە كەلگەن ءاربىر پەندە بالاسىنىڭ ەڭ ءبىر ءمولدىر-تۇنىق، سۋدان تازا، سۇتتەن اق كەزەڭى دە سول ءبىر عانا بالالىق شاعى ەكەن. ءالى ءتىپتى اڭعىرت تا ەمەس، البىرت تا ەمەس، اق-ادال عانا كىرشىكسىز ءسابي شاعى، پەرىشتە شاعى.
ءيا، دەيسىڭ تاعى دا، ىشىندە قۋلىق ساقتاپ، لىقسىپ كەلگەن ويىن ىركىپ قالۋدى بىلمەيتىن، ارتىق ايتىپ قويمادىم با دەپ اينالاسىنا ەكى شوقىپ، ءبىر قاراپ ادەتتەنبەگەن ارى دا، جانى دا تازا ادامدى كورسەك، جاس سابيگە تەڭەپ: "ءوزى دە قۇددى ءبىر بالا سياقتى ەكەن!" دەپ باعا بەرىپ جاتۋشى ەدىك قوي.
ارينە، كەلە-كەلە، جۇرە، ەسەيە، كوپتى كورە كەلە ءبارىمىز دە "بالالىقتان ارىلىپ"، تىعىلىپ-بۇعىنۋدى، جالتارىپ-بۇلتارۋدى، يىلىپ-بۇگىلۋدى ۇيرەنە باستايمىز. تىك سويلەپ، تۋراسىن ايتۋدان گورى جالتارا قالىپ، جالعان سويلەۋدىڭ الدەقايدا ءتيىمدى دە پايدالى ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتە تۇسەدى. ويلاماي سويلەگەننىڭ وت باسىپ، ۇندەمەگەننىڭ ۇيدەي پالەدەن قۇتىلىپ جاتقانىن كورەسىڭ. ءسويتىپ، سەن دە بۇعا قاشىپ، بۇلتارا تۇرۋعا داعدىلانىپ الاسىڭ. كورە تۇرا كورمەگەن، بىلە تۇرا بىلمەگەن بولا قالامىز. اق سويلەپ، ادال ايتپاق بولعان ادامنىڭ وزگە تۇگىلى، ءوز اعايىنىنا دا جاقپاسىن اڭعاراسىڭ. سونىڭ بارىنە ەتىڭ ابدەن ۇيرەنىپ، كۇنى كەشە اق بولعانىڭ دا، پاك بولعانىڭ دا بىرتە-بىرتە "ۇمىتىلا" باستايدى. تىرلىك اتتى ۇلى كوشتە اسىرە ادالدىقتىڭ اياسى تارلىعىنا، ويلاعانىنداي وپا بەرەكەسىنە ءبىرجولا دەن قويىپ، ەندى ءوزىڭنىڭ سول ءسابي كەزىڭدى: "ءاي، مۇلدە بالا ەكەنبىز-اۋ، ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارماي، پارىقسىز جۇرە بەرىپپىز" — دەپ مىسقىلداي قاراپ، مۇسىركەي ەسكە الىپ، "زامانىڭ تۇلكى بولسا — تازى بوپ شالۋعا" قاي جەردە ءجۇرىپ بەيىمدەلىپ العانىڭدى اڭعارماي دا قالاسىڭ...
ءسابي مۇنىڭ بىرىنە دە باسپاس ەدى...
مىنە، وسىلاردى ويلاپ وتىرىپ، مۇقاعالي اقىن ءوزىنىڭ ءسابي شاعىنا قيماس ءبىر قۇشتارلىقپەن قاراپ، ولەڭ قۇدىرەتى ارقىلى بولسا دا قاراسازدا وتكەن قايران بالالىعىنا قايىرىلا سوعىپ، قايتا ورالىپ جۇرگەن ەكەن-اۋ دەگەنگە بوي الدىرا بەرەتىنىڭ بار. ويتكەنى بالالىق شاعىن ءجيى-جيى ەسىنە الىپ، وزىنە ءوزى سىرت كوز ارقىلى سىناي قاراپ جۇرگەن ادام عانا دۇنيە كىرىن بويىنا قانشالىق دارىتقان-دارىتپاعانىن، دۇنيە شۋىنان قانشالىق جالىققان-جالىقپاعانىن مولشەرلەپ ءبىلىپ، تارازىلاپ، تالداپ الار ەدى.
ال، وسىعان قاراما-قارسى، بالالىقتان ات-تونىن الا قاشىپ، ەندى قايتا ءسابي بولعىسى كەلمەيتىن، ياعني "بولدىم دا تولدىم" دەپ بەيعام بالالىقتى ەسىنەن شىعارعان ادامنىڭ بۇدان ءورى ىزگىلىك ىزدەپ، يمانعا ۇيىپ، كىسىلىك جولىنان اداسقان جوق پا ەكەنمىن دەپ ويلاي قويۋى دا ەكىتالاي.
بۇل مەنىڭ وسى جاسىمدا ابدەن-اق كوزىم جەتكەن نارسەم.
كوپتىڭ ءبىرى بولىپ ەل قاتارلى ءومىر سۇرە بەرۋ بار دا، تۋا ءبىتتى دەگدار قالپىندا كىسى بولىپ تىرلىك كەشۋ بار. ەكەۋى ەكى باسقا ۇعىم. ءوزىن اقىل يەسى سانايتىن ءاربىر ادام ءتاڭىرى سىيلاعان بارلىق قۋات-كۇشىن، پاراساتى مەن ءبىلىمىن، كورگەنى مەن تۇيگەنىن، ونەگەسى مەن ۇلگىسىن كىسى بولىپ قالسام دەگەن ءبىر عانا مۇراتتى ماقسات جولىنا جۇمساسا، سول باعىتتان اينىماسا — دىتتەگەن جەرىنەن ءتۇبى ءبىر شىعار ەدى. اينالا جۇرتتى: "ءاي، كىسى-اق ەدى عوي، شىركىن!'" — دەگىزەتىن تۇلعاعا اينالار ەدى.
ءبىراق ادام بىتكەننىڭ ءبارى سول ءبىز ايتقان كىسىلىك جولىنا بارىن سالا ۇمتىلمايدى، ۇمتىلۋدى قاجەت دەپ تە سانامايدى. جاراتۋشى ءبىزدى ادام اتانىڭ باۋىرىنان ايىرىپ، ءوزىمىز سياقتى ەكى اياقتى پەندەلەرمەن بىرگە بولىپ، بىرىگە ءجۇرسىن دەپ كوپ ىشىنە قوسىپ جىبەرە سالعان كەزدە ءبىر نارسەنى ەسكەرمەگەنگە ۇقسايدى. ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزدىڭ جەكە-جەكە وي-ارمان، مۇرات-مۇددەمىز بولاتىنى ەسكەرىلمەي قالعان با دەيمىن. جاراتىلىستان كەتكەن سول ءبىر "شالاعايلىقتى" جوندەسەك پە دەپ تە قانشاما ويشىلدار، كەمەڭگەرلەر ادام نانعىسىز قايرات-جىگەر جۇمسادى. سونى باسقالاردىڭ بارىنەن دە ءوزىمىزدىڭ اباي تەرەڭىرەك تۇسىنگەن ءتارىزدى. "قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم، ۇستاراسىز اۋزىڭا ءتۇستى-اۋ مۇرتىڭ، جاقسى مەنەن جاماندى ايىرمادىڭ، ءبىرى قان، ءبىرى ماي بوپ ەندى ەكى ۇرعىڭ" — دەپ كۇڭىرەنە ءجۇرىپ:
مەنسىنبەۋشى ەم ناداندى،
اقىلسىز دەپ كەم تۇتىپ،
تۇزەتپەك ەدىم زاماندى،
ءوزىمدى تىم-اق زور تۇتىپ، —
دەپ تە داعدارعان بولاتىن.
قايتەرسىڭ، "جارلى ەمەسپىن، زارلىمىن" دەپ كۇيزەلىپ وتكەن سول ابايدىڭ ءوزى دە اششى زارىن ايانباي توگە كەلىپ بىردە: "ولەڭ شىركىن وسەكشى جۇرتقا جايار، سىرىمدى توقتاتايىن ايتا بەرمەي!" — دەپ كوپ ءسوزىن ىشتە بۇگىپ قالا بەرگەنىن جاسىرمايدى. بۇل نە سوندا؟ نادان جۇرتىم ءسوز ۇقپاس دەدى مە، بولماسا شىندىقتى ىركىلمەي ايتۋدان جالتارعانى ما؟ و جاعى ماعان بەيمالىم.
ءوزىنىڭ "ونىنشى سوزىندە" سول اباي اتامىز تاعى دا: "...حوش، قۇداي تاعالا بالا بەردى، وقى ءوزىڭ جاقسى اسىراي بىلەسىڭ بە؟ بىلمەيسىڭ. اۋەلى ءوز كۇناڭدى ءوزىڭ كوتەرگەنىڭمەن تۇرماي، بالاڭنىڭ كۇناسىنە تاعى دا ورتاق بولاسىڭ. اۋەلى بالاندى ءوزىڭ الدايسىڭ: "انە، ونى بەرەم، مىنە، مۇنى بەرەم" دەپ. باسىندا بالاندى الداعانىڭا ءبىر ءماز بولاسىڭ. سوڭىرا بالاڭ الدامشى بولسا، كىمنەن كورەسىڭ؟ ... قۋ بول، سۇم بول دەپ، "پالەنشەنىڭ بالاسى سەنى سىرتىڭنان ساتىپ كەتەدى" دەپ، ءتىرى جانعا سەندىرمەي شەت جات مىنەز قىلىپ، وسى ما بەرگەن ءتالىمىڭ؟ وسى بالاڭنان قايىر كۇتەسىڭ بە؟" — دەيتىنى بار.
ءبىز دە سول، كەيدە ءبىر ەلدەن بولىنە وي تاستاپ، پىكىر بىلدىرگەن ادام بولسا: "بالانىڭ ءسوزىن ايتىپ!" — دەپ كەكەتۋگە، ءتىپتى مۇقاتۋعا دايىن تۇرامىز عوي. شىندىقتىڭ ءوزى سول بالانىڭ سوزىندە ەكەنىن تاعى ەسكەرىپ، ەلەپ جاتپايمىز. اعىنان جارىلىپ، ادالىن ايتىپ وتىرعان ادامنان بەزىنىپ، ات-تونىمىزدى الا قاشامىز. بالالىقتان ارىلا بەرە قۋلىقپەن كارىن بولە، سۇمدىقپەن سىبايلاس بولۋعا يتەرمەلەپ تۇراتىن دا ءبىر كۇش بار. سىرتقى كۇش.
"بالالى ءۇيدىڭ ۇرلىعى جاتپاس" دەيتىن قاعيدانى تۋعىزعان دا، تۇتاس ءبىر پاتشالىقتىڭ ادامىن اقىماق قىلىپ، مازاق ەتكەن اندەرسەننىڭ ايگىلى ەكى الاياعىن اشكەرەلەپ: "كورول جالاڭاش قوي"، — دەپ ۇلكەن-كىشىنىڭ كوزىن اشىپ، شىندىققا جۇگىندىرگەن دە سول ءسابي ەدى عوي. قۇيتىمداي بالا ەكى جۇزدىلىككە ەتى ۇيرەنىپ كەتكەن بۇكىل ءبىر ەلدىڭ ماسقاراسىن شىعارعان جوق پا ەدى ءسويتىپ.
ورىس جۇرتىڭدا دا: "ۋستامي ملادەنسا گلاگوليت يستينا" دەيتىن اتالى ءسوز بار. ياعني، سوزگە نانعىش، ايتقانعا يلانعىش بولعانىمەن دە، جالتارىپ، جالتاقتاماي، باردى بارىنشا، جوقتى جوعىنشا ءاردايىم ءوز ورنىنا قويىپ بەرەتىن دە سول ءسابي كوڭىل، كىرشىكسىز تازا بالالىق ەكەنىن ايتادى.
بۇل اڭعالدىق تا، اڭقاۋلىق تا ەمەس، راسىنا كوشسەك — اينا-قاتەسىز، الىپ-قوسپاسىز ادالدىقتىڭ ءوزى.
ءوزى ادال ادامنىڭ ەشقانداي كۇدىك-كۇمان ويلاماي، ايتقانعا سەنىپ جۇرە بەرەتىنى دە سودان. سودان دا بارىپ باسقاعا سىلتەنگەن اششى تاياقتىڭ ءوزى الدىمەن ادال ادامنىڭ ماڭدايىنا بارىپ تىرەلەتىنى بار...
سونىڭ ءبارىن بىلە تۇرا، باز-باياعى مۇقاعالي اقىن ايتقانداي، ءسابي بولىپ كەتكىم كەلەتىنى بار مەنىڭ.
ال سەنىڭ ءسابي بولعىڭ كەلمەي مە؟
You Might Also Like
-
قازىرگى قازاق ەلى اۋقىم-اياسىندا جۇزەگە اسىپ جاتقان يگىلىك پەن ىزگىلىك، جاسامپاز جاقسىلىق، قىسقاسى، ۇلى-كىشى ۇردىستەردىڭ بارىنە ۇدىرەيە قاراپ، ۇركە قابىلداپ، باز بىردە ءتىپتى وتباسىندا وتىرىپ الىپ سى...
-
تۋعان جەر قاي پەرزەنتىنە ىستىق ەمەس، جۇرتتىڭ ءبارى سەكىلدى ءبىز دە ءوزىمىز تۋىپ-وسكەن ولكەنىڭ، كىر جۋىپ، كىندىك كەسكەن ءوڭىردىڭ تۇرلەنە تۇلەپ، گۇلدەنە ءتۇسۋىن تىلەيمىز. تىلەپ قانا قويماي، قولىمىزدان كەل...
