زىمىراپ، زۋلاپ اعىپ ءبىر جىل ءوتتى
ارينە، ءبىز اتقارار جۇمىستىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى، باسقالار ەڭبەگىنەن ءبىرشاما ايىرماشىلىعى بار. ويتكەنى، ونى قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورۋ استە مۇمكىن ەمەس، كوبىنەسە ساننان گورى سانادا قالاتىن ەڭبەك. ءار گەكتار جەردەن قانشاما ءونىم، ءار ءجۇز ساۋلىقتان قانشاما ءتول العانى، قانشا قۇرىلىس سالىنىپ، قانداي عيماراتتار تۇرعىزعانى ۇدايى جۇرت نازارىندا، باسشى الاقانىندا بولاتىن ديقان، مالشى، قۇرىلىسشىلار ەڭبەگىنىڭ قۇنىن ولشەۋ دە، مولشەرلەپ ءبىلۋ دە وڭاي. ال رۋحاني سالانىڭ ونداي كورسەتكىشى جوق. سوندىقتان "تىلىنە تيسە — ءدامدى ەكەن، كوزىنە تۇسسە — ءارلى ەكەن" دەۋمەن شەكتەلگەنى بولماسا، ارىگە وي جۇگىرتە تارازىلاپ جاتار توڭىرەگىڭ بولا قويمايدى. سودان دا بارىپ، سول توڭىرەگىندەگى كوپتىڭ كوكەيىنە "وسى نە ءبىتىرىپ قويىپتى؟" دەگەن ءبىر ساۋال ۇدايى تارقاماي ءجۇرىپ الادى. تالىمدى-تاربيەلىك، اسكەري-الەۋمەتتىك، تاعىلىم-تانىم دەگەنگە بويلاي بارىپ، ويلاي ساناپ جاتقاندار دا از بولادى.
جو، ونى قويا تۇرىپ، ويعا العان، نيەت ەتكەن نەگىزگى اڭگىمەمىزگە كوشەلىك. قاراپ وتىرساق، وبلىستاعى 19 وڭىردە اۋداندىق، قالالىق، رەسمي، بيرەسمي بار 23 گازەت شىعادى كەم. تولىپ جاتقان تەلەارنا، راديو جۇيەلەرى جۇمىس ىستەيدى. بۇل بىلە بىلگەنگە سونشالىق از كۇش ەمەس. ەگەر اقپاراتتىڭ ءبىرىڭعاي كەڭىستىك قۇرىپ، ءبىر ورتالىققا باعىنا شوعىرلانىپ، ەلباسىنىڭ العا قويىپ وتىرعان، وبلىس اكىمى جۇزەگە اسىرىپ جاتقان سان الۋان مىندەتتەرى مەن باعدارلامالار ۇدەسىنەن شىعۋعا جۇمىلا كىرىسىپ، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارا الساق — قىرۋار ءىستى تىندىرۋعا بولار ەدى، "كوپ تۇكىرسە — كول" دەگەن دە سول.
وسى ماقساتپەن وتكەن جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا بارلىق اقپارات قۇرالدارى باسشىلارىن، اۋدان اكىمدەرىنىڭ وسى سالا جونىندەگى ورىنباسارلارىن، وبلىستىڭ ءبىرقاتار مەكەمە باسشىلارىنىڭ باسىن قوسا وتىرىپ، ۇلكەن باسقوسۋ وتكىزدىك. وندا وبلىس اكىمى اپپاراتىنىڭ باسشىسى مارات مۇسابايەۆ، وسى جولداردىڭ اۆتورى، وبلىستىق ەكونوميكا، مادەنيەت، اقپارات جانە قوعامدىق كەلىسىم باسقارمالارىنىڭ باسشىلارى ەركىن اداسبايەۆ، قانىمجان سولتانقۇلوۆا، كۇلىمحان جايشىبەكوۆالار بايانداما جاسادى. باسپا ءسوز قۇرالدارى الدىندا تۇرعان بيىك مەجە، كەلەلى مىندەتتەر بەلگىلەنىپ، گازەت رەداكتورلارىنىڭ، جەرگىلىكتى تەلەارنالار مەن راديو حابارىن تاراتۋ جۇيەلەرىن قارجىلاندىرۋ بارىسى، باسقا دا قامقورلىق جاساۋدىڭ ناقتى جولدارى بەلگىلەنىپ، باعدارلاماسى بەكىتىلدى. سول جيىندا ايتىلعان ءۋاج بەن ۋادەلەردەن كوز جازباي، مۇنى ءتىپتى رەسپۋبليكالىق باسپا ءسوز كۇنى قارساڭىندا وتكەن تاعى ءبىر باسقوسۋدا پىسىقتاپ بەكىتە تۇستىك. بۇل سوڭعى جيىندا وبلىس اكىمى ز.ق.ءنۇرقادىلوۆتىڭ ءوزى وبلىستىق، اۋداندىق گازەتتەر، باسقا دا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى باسشىلارىنا تولىمدى مىندەتتەر جۇكتەپ، ءوزى ولارعا قوماقتى سىي-سياپات تا جاساعان بولاتىن.
ءساۋىر ايىنىڭ باس كەزىندە وبلىس اكىمىنىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن جەتىسۋ وڭىرىندە تۋىپ-وسكەن ەلگە تانىمال اقىندار مەن جازۋشىلار، ونەر ادامدارى، مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ باسىن قوسقان كەلەلى جيىن وتكىزدىك. بۇعان قالامگەرلەر، ساحنا، قولونەر شەبەرلەرى، سازگەرلەر، بيشىلەر مەن كۇيشىلەر تۇگەل شاقىرىلدى. الما-كەزەك سۋىرىلا مىنبەگە شىعىپ، كوكەيدەگى ويلارى مەن ۇسىنىستارىن ايتقان، پىكىر بىلدىرگەن ادامدار كوپ بولدى دا، سول ۇسىنىس-پايىمدار نەگىزىندە 13 باپتان تۇراتىن وبلىس اكىمىنىڭ ارنايى شەشىمى قابىلداندى. ءبىز جىل بويعى جۇمىسىمىزدا سول شەشىمدى نەگىز ەتىپ ۇستاندىق. بۇكىل ەلىمىز بولىپ اتسالىسقان "جاڭا عاسىرعا — جاڭا ون!" بايقاۋىنىڭ يدەياسى دا سول جيىن ۇستىندە تۋىپ، اكىم اۋزىنان العاش ەستىگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ءبىر كىسىدەي قولداپ الا جونەلگەندەرى دە ءالى ۇمىتىلا قويماعان بولار.
ماسەلەن، ۇلى جامبىل جەرىندە دۇركىرەپ وتكەن كىتاپ مەرەكەسى جايلى اڭگىمەگە كەلەيىك. مەن ءدال سول سيپاتتاعى دۋماننىڭ باسقا جەردە وتكەنىن ەستىگەن دە، وعان قاتىسقان دا ەمەسپىن. بۇل مەرەكەنىڭ ويداعىداي وتۋىنە كوپ دايىندىق جۇرگىزىلدى، كوپتەگەن ادام كۇشى مەن قاراجات تا جۇمسالدى. اسىرەسە، وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اتقارعان ىستە قيساپ جوق ەدى. ەڭ الدىمەن رەسپۋبليكا باسپالارىنان سوڭعى جىلدارى جارىق كورگەن كوركەم ادەبيەت كىتاپتارىن ساتىپ الىپ، قايتا اشىلا باستاعان وبلىس كىتاپحانالارىنىڭ قورىن تولىقتىرۋعا 15 ميلليونداي تەڭگە جۇمسالعانىن، جۇزگە جۋىق اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ ءوز قارجىلارىنان شىعارىلعان كىتاپتارىن ساتىپ الۋ ارقىلى، ولارعا دا ازدى-كوپتى دەمەۋ بولعانىمىزدى ماقتان ەتۋدىڭ ارتىقشىلىعى جوق.
كىتاپ مەرەكەسىنە الماتىدان ادەيى بارىپ، حالىق جازۋشىلارى شەرحان مۇرتازا، تۇمانباي مولداعالييەۆتار باستاعان 60-قا جۋىق قالامگەرلەر، باسپا قىزمەتكەرلەرى قاتىستى. قازاق تىلىندە شىققان ەڭ كونە كىتاپتاردان باستاپ، اباي، جامبىل، اۋەزوۆ، مۇقانوۆ، ءالىمجانوۆ، نۇرشايىقوۆ، ماعجان، مۇقاعاليلار كىتاپتارىنىڭ ماكەتى جاسالىپ، ساحنالىق كورىنىستەرگە ءار بەرە تۇسكەنىن ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز. تۇمانباي مەن شەراعاڭ ءوز ءىزباسارلارى اقىن مارالتاي مەن پروزاشى سەرىكقاليعا اق باتا بەرىپ، كىتاپتارىن سىيلاۋى دا ايرىقشا سيمۆولدىق رەڭگە يە بولعانداي ەدى.
بۇلاردىڭ اراسىندا بەلگىلى كومپوزيتور، كسرو حالىق ءارتىسى ەركەعالي راحمادييەۆتىڭ، بۇگىن ارامىزدا جوق بولعانىمەن قازاق مادەنيەتىنە وراسان زور ەڭبەك ءسىڭىرىپ وتكەن جازۋشى ءانۋار ءالىمجانوۆتىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويلارىن وتكىزۋ، ونىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كونفەرەنسيا جۇمىستارىن دايىنداۋ، بايانداماشىلار ازىرلەۋ كوپ قاجىر مەن كۇش جۇمساۋدى قاجەت ەتتى. وتكەن جىلدىڭ ەڭ ەستە قالارلىق بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى — "جاڭا عاسىرعا — جاڭا ءان!" بايگەسى. ءابىلحات ەسبايەۆ، بەكەن جاماقايەۆ، ءشامشى قالداياقوۆ، اسەت بەيسەۋوۆ، نۇرعيسا تىلەندييەۆ سياقتى حالقىمىزدىڭ ساز ساڭلاقتارى مەن ساردارلارى كەتكەن سوڭ ءان ونەرى ەداۋىر جۇدەپ، توزىڭقىراپ، ءتىپتى ازىڭقىراپ كەتكەن سىقىلدانعان. سونى دەر كەزىندە بايقاعان وبلىس اكىمى ز.ءنۇرقادىلوۆ وسى ءبىر بۇكىلحالىقتىق ءان بايگەسىنىڭ وتۋىنە تىكەلەي مۇرىندىق بولدى. مەن سول بايگەنى وتكىزۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ دا، قازىلار القاسىنىڭ دا مۇشەسى بولعاندىقتان، ءبارىن جاقسى بىلەمىن، بۇل كونكۋرستى وتكىزۋ دە وڭايعا تۇسكەن جوق. 6-7 اي بويىنا كوميسسيا تاپجىلماي ەڭبەك ەتتى. قازاقستاننىڭ بارلىق تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى انسۇيەر قاۋىمدى تۇگەل قامتۋ ماقساتىندا باسپا ءسوز، باسقا دا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى تۇتاس جۇمىلدىرىپ، كۇن سايىن جۇرتشىلىقتى قۇلاقتاندىرىپ وتىردى. كونكۋرس قورجىنىنا تۇسكەن مىڭنان استام ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى تۋىندىلار ىشىنەن 50 ءاندى ىرىكتەپ الۋ ءۇشىن قازىلار القاسى ەكى اي بويىنا تەر توگە ەڭبەك ەتتى. كونكۋرستا باسقادان وزىق بولعان 50 ءان نەگىزىندە جەلتوقساننىڭ 16 جۇلدىزى كۇنى رەسپۋبليكا سارايىندا ۇلكەن گالا-كونسەرت بەرىلدى. جاقسى انگە سۋسىنى قانعان جۇرت زالعا سىيماي كەتكەنى بىلاي تۇرسىن، 5-6 ساعات بويىنا دۇرىلدەتىپ قول سوعىپ، جالىقپاي تىڭداۋمەن بولدى. تاعى ءبىر وكپە وسى توڭىرەكتە تۋادى. سول گالا-كونسەرت ۇستىندە دە، ودان ءسال بۇرىنعى ون ىرىكتەۋ كەزىندە دە ەل تانىعان حالىق ءارتيسى، حالىق جازۋشىلارى بار قازىلار القاسىنىڭ ءبىرقاتار دارىندى مۇشەلەرى وبلىس اكىمىمەن كەزدەسە قالسا: "ءيا، بۇل شىن مانىندەگى گرانديوزنىي دۇنيە بولدى. بۇرىنعى-سوڭدى تاريحىمىزداعى مۇنداي شارا وتكىزىلىپ كورگەن ەمەس"، — دەپ، اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇري ماقتاسۋشى ەدى. سودان بەرگى بىرەر اي ىشىندە كەيبىر گازەتتەر كەكەتە، كەلەمەجدەي جازىپ، قازىلار القاسىن ءاجۋا-مازاققا اينالدىرىپ جاتقاندا، اۋىزدارىنا قۇم قۇيىپ العانداي، ۇندەمەي عانا تارس بۇركەنگەن كۇيلەرى قالا بەردى. ءان كونكۋرسىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن، كونسەرتكە باستان-اياق قاتىسقان اۋزى دۋالى زيالى قاۋىم وكىلدەرى دە نە ماقتاپ، نە داتتاپ بولسا دا پىكىر ايتۋدىڭ ورنىنا، تۇك بولماعانداي، ەشتەڭە بىلمەگەندەي ءۇنسىز قالا بەردى. ءوزىمىزدى ءوزىمىز ماداقتاۋدان تارتىنىپ، ءبىز دە بۇل اڭگىمەگە ارالاسا الماي كەلدىك. "جاڭا عاسىرعا — جاڭا ءان!" كونكۋرسى قانشاما جاڭا ەسىمدەر، سازگەرلەر، ءانشى-ورىنداۋشىلاردىڭ باعىن اشتى. قانشاما جاڭا ەسىمدەردى حالىققا تانىمال ەتتى. ارينە، بىتكەن ىسكە سىنشى كوپ بولادى. سىننىڭ ورىندىسى دا، ورىنسىزى دا بار، دەگەنمەن ءدال وتكەن جىلعى وسى كونكۋرستاي ۇلكەن ءىس اتقارعان كىم بار؟ باسقاسىن ايتپاعاندا، سول ءىس-شارانى ابىرويمەن وتكىزۋدىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەننىڭ ءوزىن ابدەن ماقتان ەتۋگە بولادى.
قانداي قۇرىلىمداعى ەل بولماسىن ونىڭ ىشكى يدەولوگياسىنا پارمەندى ىقپال ەتەتىن قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى — ءدىن بولىپ تابىلادى. قازىرگى قازاقستان جاعدايىندا دا كۇن سايىنعى قوعامي تىرلىگىمىزدە دە، قىسقاسى بۇكىل ەل ءومىرىنىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي جاعدايىندا دا ءدىننىڭ ءرولى ارتا ءتۇسىپ وتىر.
وسى ماقساتپەن وبلىس اكىمىنىڭ ارنايى شەشىمىمەن ءدىني بىرلەستىكتەرمەن بايلانىس جونىندەگى كەڭەس قۇرىلىپ، ونى باسقارۋ ماعان جۇكتەلگەن ەدى. ءبىزدىڭ ءبولىم اياسىندا ءدىني ۇيىمدار، قوزعالىستار مەن سەكتالار جۇمىسىن قاداعالاپ، جۇيەلى باقىلاۋ جاسايتىن سەكتور قۇرىلدى. وندا ازىرگە تاجىريبەلى ەكى ادام جۇمىس ىستەيدى. جەلتوقسان ايىنىڭ باسىندا وتكەن كەڭەس قۇرىلتايىنا رەسپۋبليكا، وبلىستاعى ءدىني ۇيىمداردىڭ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ باسشىلارى، بەلگىلى فيلوسوف، تەولوگ عالىمدار شاقىرىلىپ ۇلكەن اۋقىمداعى اڭگىمە ءوتتى. وبلىستا تىركەلگەن، تىركەلمەگەن بار ءۇش جۇزدەن استام ءدىني بىرلەستىكتەر، ءداستۇرلى، داستۇردەن تىس كونفەسسيالار بار ەكەن. كوپ دىنگە ءبولىنۋ قوعام ىشىندە ەلەۋلى قاراما-قايشىلىق، كەرەعار كوزقاراستاردىڭ بولۋىنا اكەپ سوعادى. الداعى ۋاقىتتا بۇل جۇمىستاردى بەلگىلى ءبىر جۇيەگە ءتۇسىرۋدىڭ جوسپارى جاسالىپ، شارالارى بەلگىلەنىپ وتىر. تاياۋ كۇندەردە مۇسىلمان مەشىتى توڭىرەگىندە توپتاسۋشىلار مەن پراۆوسلاۆيە شىركەۋى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ارا-قاتىناسى، وسى دىندەردى قولداۋ ارقىلى ءبىرقاتار زياندى سەكتالار ارەكەتىنە تىيىم سالۋ ماقساتىمەن ارنايى جيىن وتكىزۋ ۇيعارىلىپ وتىر. قازىرگى "ءدىن تۋرالى زاڭنىڭ" كەيبىرتۇستارى دا قايتا قاراۋدى قاجەت ەتەدى. سوعان بايلانىستى كەزەكتى ەڭبەك ماجىلىسىندە ءدىن باسشىلارىن، وبلىستان سايلانعان پارلامەنت دەپۋتاتتارىن شاقىرىپ، الگى زاڭعا جەكەلەگەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋدىڭ مۇمكىندىكتەرىن ءسوز ەتسەك دەپ وتىرمىز.
ارينە، ءبىر جىلدىڭ قىزمەتىنە قىسقاشا شولۋ جاساعاندا مەن بۇل يگىلىكتى ىستەردىڭ ءبارىن ءوزىم اتقارىپ شىقتىم دەۋدەن اۋلاقپىن. ول جۇمىستاردىڭ ابىرويلى ناتيجەمەن جۇزەگە اسۋى ناقتىلاپ كەلگەندە وبلىس اكىمىنە، ونىڭ تىكەلەي قاداعالاۋى مەن باسقارۋىنا، تالاپ قويا ءبىلۋى مەن ونىڭ ورىندالۋىن باقىلاپ وتىرعان باسشىلىعىنا بايلانىستى. وبلىس اكىمى، ونىڭ ورىنباسارلارى، بىزبەن سالالاس باسقا دا بولىمدەر، باسقارمالار قىزمەتكەرلەرى جۇمىلا كىرىسپەسە، جەڭىل جۇمىستىڭ ءوزى اۋىرلاي تۇسەر ەدى. سويتە تۇرا سول جۇمىستاردىڭ بارلىعىنان شەت قالماي، ءبىرىن باسقارىسىپ، بىرىنە بەلسەنە ارالاسا اتقارىسىپ جۇرگەنىمىزدى جۇرت ەسىنە سالا كەتكىم كەلگەنىن جاسىرا المادىم.
قاي ءىستىڭ قيۋىن قالاي كەلىستىرىپ، قالاۋىن قالاي تابۋ كەرەگى جونىندەگى ويدى ساراپقا سالۋ ءۇشىن دە وسى ءبىر جىلدىڭ تاجىريبەسى ناتيجەسىز بولعان جوق دەگىم كەلەدى. سول تاجىريبە ەندى ءبىزدىڭ الداعى ىستەرىمىزدە دە كادەگە جاراپ قالار دەگەن ءۇمىت تە جوق ەمەس.
مۇنداعى ءدىن تۋرالى اڭگىمە قايدان شىقتى دەيتىندەر بولسا، وعان ايتارىمىز — ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ باسىنا دەيىن مەنىڭ قاراۋىمدا "ءدىني ۇيىمدارمەن بايلانىس جونىندەگى" ارنايى سەكتور جۇمىس ىستەدى. كەيىن ونى تەلمان ساۋرانبەكوۆ باسقارىپ، ءوز الدىنا ءبولىم بولىپ ءبولىنىپ شىقتى.
وسى ماقالا جارىق كورگەن كۇنى جىبەك تاعى شالا ءبۇلىندى. "ءسىز ءتىپتى، "وبلىستىڭ بۇكىل يدەولوگياسىن ءوزىم باسقارىپ وتىرمىن" دەپ جازىپسىز عوي"، — دەدى. "جوق، وڭاي ءسوز جوق، دۇرىستاپ وقىساڭىزشى"، — دەيمىن مەن. "ە، ونداي ءسوز بولماعانىمەن، ماقالانىڭ ۇزىنا بويىنا سول سارىن ەسىپ تۇرعان جوق پا! ونىڭ ۇستىنە ءبىر كۇندە ەكى گازەتكە ماقالا جاريالايتىنداي ءسىز كىم ەدىڭىز سونشاما؟" — دەپ تە ءبىر كەتتى.
بۇل كەزدە ءبىزدىڭ ارامىز ابدەن اشىلىپ بولعان ەدى. ەندىگى جەردە ونىڭ ءسوزىن وتىرىك قۇپتاۋعا دا، بىرەۋگە بارىپ "ءسويتىپ ەدى" دەپ جىلاپ-سىقتاۋعا دا قۇلقىم جوق بولاتىن. زامانبەك، مۇراتتار جاعىنان دا سالقىن قاباق، سالعىرت كوڭىل بايقاي باستاعاندايمىن. "وسى دا جەتەر، ەسىم باردا ەلىمدى تابايىن" دەگەن نيەتكە ءبىرجولا بەكىپ، بوي الدىرا باستاپ ەدىم مەن.
سوندىقتان جىبەكتىڭ ەندىگى ءسوزى ماعان شانشۋداي قادالا قويمايتىن بولعان "يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى"، نەسىنە جۇيكەمدى توزدىرا بەرەمىن دەيتىنمىن وزىمە-وزىم.
9 اقپان، 2001 جىل.
اپپارات باسشىسى مۇرات مۇسابايەۆ ىنىمە ارناپ:
اتىمدى ايتىپ جۇرگەن حالقىم ءار كۇن،
ءبىرى ەدىم ون كىسىلىك نارقى باردىڭ.
امال نە، زاكەڭ بەرگەن ەسكى اربانى
قوسىلىپ دولجەنكوۆقا تارتىپ الدىڭ! —
دەپ بىتىرەتىن ولەڭ جازىپ، وزىنە اپارىپ بەردىم.
قانشالىقتى تۇسىنگەنىن قايدام: "اعا، اۆتوكولىك بولەتىن دە، ول ماسەلەنى شەشەتىن دە مەن ەمەسپىن عوي. اكىمگە ايتساڭىزشى"، — دەپ قۇتىلدى.
6 اقپان، 2001 جىل.
اكىمدە اپپارات جينالىسى ءوتتى. زامانبەك جينالىس اياقتالا بەرگەن ءبىر مەزگىلدە ماعان رەنىش ءبىلدىردى. جاۋاپ قايتارماي، ءۇنسىز مەلشيىپ وتىرا بەردىم.
شىعىپ بارا جاتقاندا ءوزى تاعى: "ءسىز الگى ءسوزدى كوڭىلىڭىزگە اۋىر الىپ قالعان جوقسىز با؟ رەنجىمەڭىز. ءبىراق ءسىزدىڭ ماعان جاقىندىعىڭىزدان دا، اقىندىعىڭىز قاجەتتىرەك"، — دەپ قالدى.
مەن ۇعا قويمادىم. قايتالاپ سۇراپ جاتۋدى جانە قاجەت كورمەدىم.
12 اقپان، 2001 جىل.
اپپارات جينالىسىندا اكىم ماعان تاعى دا بىردەن شۇيلىگە كەتكەنى. "تۇركىستان" گازەتىندە وتەجان اقىن تىلشىگە بەرگەن سۇحباتىندا زامانبەككە ءتيىسىپ جانعا تيەر ءسوز ايتىپتى. "ءسىز نەگە قارامايسىز، نەگە قورعاپ ارا تۇسپەيسىز؟" — دەيدى ول. "قاي گازەتكە كىم نە جازعالى جاتقانىن مەن قايدان بىلەيىن" — دەپ اقتالا بەرىپ ەدىم، ەكونوميكا باسقارماسىنىڭ باستىعى ەركىن دەگەن جىگىت ورىسشالاپ: "موجنو بىلو ي پرەدۆيدەت!" — دەپ قالدى. "فاريسەيستۆو" دەگەنىڭىز وسى. وعان دا جاۋاپ بەردىم.
اكىم: "وتەجان نۇرعالييەۆتى بىلەسىز بە، ونىڭ مەندە نەسى بار؟" — دەپ سۇرادى. "بىلەم، — دەدى، — يديوت!" "كىم، كىم دەيسىز؟" — دەدى اكىم ەلەڭدەپ. "يديوت!" — دەپ قايتالادىم.
13 اقپان، 2001 جىل.
كەشەگى اڭگىمەدەن كەيىن كوڭىل قوشىم بولماي-اق جۇرگەنى. بۇگىن جاقسى اقىن، اسىل ازاماتتارىمىزدىڭ ءبىرى جاراسحان ابدىراشيەۆتى جەرلەسۋگە قاتىستىم. سول جەردە وتەجانعا جولىعىپ: "وسى سەنىڭ نۇرقادىلوۆتە نە قۇنىڭ بار، ەي؟ نەگە تىنىش جۇرمەيسىڭ. الماتىدا 600 جازۋشى تۇرادى ەكەن، سونىڭ ءبارىن پاتەرمەن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى دەپ ويلاپ پا ەدىڭ ونى؟".
"ءاي، ايتەۋىر قۇلاعىنا جەتسە دەگەنىم عوي"، — دەدى وتەجان. "ال، جەتتى قۇلاعىنا. مەنەن ءتىپتى "وتەجان دەگەن كىم؟" — دەپ تە سۇرادى. "يە، — دەپ ەلەڭ ەتتى ءبىراز جىگىتتىڭ كوزىنشە، — سەن نە دەدىڭ؟". "نە دەيىن، "يديوت" دەدىم. "وتە دۇرىس ايتقانسىڭ، — دەدى وتەجان، — 1:0، سەن جەڭدىڭ!"
14 اقپان، 2001 جىل.
بۇگىن ساعات 14-15 ارالىعىندا زامانبەك شاقىردى. ۇزاق ۇستاپ، ءارتۇرلى اڭگىمە ايتتى. مەن تۋرالى اركىم-اركىمنىڭ جەتكىزگەن رەنىشىن دە جاسىرعان جوق. ءبىراز ماسەلە توڭىرەگىندە ۇعىنىسقان دا سياقتىمىز. كەشەگىدەي ەمەس، باسقاشا سويلەپ وتىر. "اراداعى 5-6 جاستى ايتپاساق، ساكە، ءسىز بەن ءبىز زامانداسپىز عوي، ءبىر-بىرىمىزدى تۇسىنە جۇرەيىك"، — دەدى. مەن سول ءساتتى پايدالانىپ، اۆتوكولىك جاعىن ەسىنە سالدىم. ول جالما-جان دولجەنكوۆتى ىزدەپ ەدى، ەمحانادا ەكەن. "جارايدى، بارا بەرىڭىز، ءبارى ورنىنا كەلەدى"، — دەدى اكىم.
وسى اڭگىمەدەن اڭعارعانىم: وعان مەنىڭ اينالامداعى اركىم-اركىمدەر ءارتۇرلى پىكىر ايتاتىن سياقتى. سونىڭ قايسىسى دۇرىس، قايسىسى بۇرىس ەكەنىن ءوزى دە تاپ باسىپ بىلە الماي جۇرگەنگە ۇقسايدى. ول دا مەنىڭ وزگەلەرگە ۇقساپ يىلىپ-بۇگىلىپ جۇرە الماي، كوزگە شىققان سۇيەلدەي كورىنۋىمنەن ەكەنىن اڭعاردىم.
20 اقپان، 2001 جىل.
وسى مەن ءوزىم قانداي اداممىن؟ جۇرتتى مىنەۋ ءۇشىن، بىرەۋدىڭ ءمىنىن كوزىنە ايتۋ ءۇشىن دە ءوزىڭ ولاردان گورى تازا، ولاردان گورى بيىكتەۋ تۇرۋىڭ كەرەك قوي. سول ويمەن ءوز ىشىمە ءۇڭىلىپ كورسەم، اسا جامان ادام ەمەسپىن دەگەنگە جىعىلا بەرەمىن. الىس-جاقىن اعايىننىڭ كوبىسى سىيلايدى، قالامداستارىم مەن زامانداستارىمنىڭ دا ءبىرقاتارى ايتقان سوزىمە توقتايدى. ءوز باسىمدى دا، اتقارعان ءىسىمدى دە ماقتاسىپ جۇرەتىندەر بار. وزىمنەن كەيىنگى جاستاردىڭ دا الدىڭعى لەك ءبىر توبى قۇرمەتتەيتىنىن، قادىرلەپ جۇرەتىنىن بايقايمىن.
بۇل جاعى جاقسى، ارينە. ءبىراق كەشە عانا ماعان دوس بولعانسىپ، اعا، ءىنى بولعانسىپ ءجۇرىپ، بۇگىن اياق-استى سىرت بەرىپ شىعا كەلگەن ادامدار دا بار عوي. ەسكى، جاڭا تانىستارىمنىڭ بىرازىمەن كەتىسىپ تە تىندىم. سوعان قاراپ كىنا ءبىر جاقتا عانا بولماس، مەنەن دە كەتكەن قاتەلىكتەر بار شىعار-اۋ دەگەندى ويلاي بەرەمىن. ءبىراق كوزىمە: "ءاي، كاپىرسىڭ-اۋ!" — دەگەن ءبىرى بولعان جوق. سول قينايدى.
راس، مەنى دە قاتارلاستارىمنىڭ ءبىرشاماسى ۇناتا قويماسىن سەزەمىن، سەزىپ قانا قويماي، جاقسى بىلەم دە. ءبىراق تا: "سەنى ءدال مىنا ءبىر قىلىعىن ءۇشىن جەك كورەمىن"، — دەپ ايتقان ءبىرى جوق. مەن ايتتىم. كەتىسكەندەرىمنىڭ بارىنە دە ايتتىم. ويتكەنى بىرەۋىنىڭ كەردەڭدىگى، بىرەۋىنىڭ مەنمەندىگى ۇنامادى. بىرىنەن يتتىكتى، بىرىنەن يتتىككە دە العىسىز ۇساق پەندەشىلىكتى، بىرىنەن ەسەپقورلىق، اقىماقتىق، ەكى جۇزدىلىك كوردىم. سوعان كوزىم ابدەن جەتكەندە، ءمىنىن كوزىنە ايتتىم. "بۇلار مەنىڭ ەڭ جەك كورەتىن قىلىقتارىم"، — دەپ ايتتىم. سول ءۇشىن اينىپ شىققانىمدى جاسىرماي اتتىم.
مەنى سىرتتاي جەك كورىپ جۇرگەندەردىڭ بىردە-بىرى وسىلاي ءوز ءمىنىمدى كوزىمە ايتقان ەمەس.
ەندى بىرەۋلەر مەنى ماقتانشاقتىققا دا اپارىپ تەليتىنىنە ۇقسايدى. جاسىراتىنى جوق، جاس كەزىمىزدە جۇرتتىڭ توبەسىنەن قاراپ، جولاپ كەتكەننىڭ بارىنەن ءوزىمىزدى جوعارى ساناپ، مەنىمەن كىسىلىككە تالاسا قويار، تەرەزەسى تەڭ بىرەۋ تابىلا قويار ما ەكەن دەگەن استامشىلىققا دا جول بەرگەن ەكەنبىز.
مەنسىنبەۋشى ەدىم ناداندى
اقىماق دەپ قور تۇتىپ.
تۇزەتپەك ەدىم زاماندى
ءوزىمدى-وزىم-اق زور تۇتىپ، –
دەپ اباي ايتقانداي، مەن دە ءوزىمدى تىم زور تۇتىپ كەلسەم كەرەك-اۋ!
11 ناۋرىز، 2001 جىل.
كەمەل كەلدى. كۇلىمحان جايشىبەكوۆا ماعان دەگەن وكپەسى بارىن تەلەفونمەن ايتتى. احمەت باس سۇققان جوق. وسى جىگىتتىڭ نەگە سىرعاقتايتىنى، ءجۇرىس-تۇرىسىنا دەيىن نەگە جاسىرىپ جۇمباقتايتىنى تۇسىنىكسىز بولىپ بارادى.
ءبىز ءوزى نە بولىپ بارامىز؟ كەشە ماعان وراز يسمايلوۆ كەلگەن. ول ءبىراز جۇگىرىپ ءجۇرىپ مەنىڭ اتسالىسۋىممەن باياعى "شارتاراپ" باسپاسىنان باقتىباي جولبارىس ۇلىنىڭ كىتابىن شىعارعان ەدى. ىشىندە ءوزى جازعان ەداۋىر كولەمدى زەرتتەۋى بار بولاتىن. ەندى قاراسام، سول كىتاپتى ءوز اتىنان شىعارىپ جىبەرىپتى. "ءسىز اۋىزشا رۇقسات ەتكەنسىز!" — دەدى ماعان. مادەنيەت باسقارماسىنان قانىمجان دا رەنجىپ، اشۋ-ىزا ءبىلدىردى.
سول وراز مەنەن شىعا "جەتىسۋ" گازەتىنە بارىپ، امىرە ەكەۋى سۇحبات وتكىزىپتى. باس-اياعى 3-4 بەتتىك اڭگىمەدە ورازىم زامانبەكتىڭ اتىن 17 رەت اتايدى. بۇل نەتكەن مۇساپىرلىك، بەيشارالىق دەسەڭشى! جاعىمپازدىقتىڭ دا جاقسى ءبىر ءتۇرى بولۋشى ەدى، مىناداي سوراقىلىقتى دا كورەتىن كۇن بار ەكەن-اۋ!
ءاي، قازاعىم-اي! ءوز ۇيىندە، كورشى-قولاڭ الدىندا كوشەدە، كەڭسەدە، بازارلار مەن دۇكەندە، اۆتوبۋس پەن پويىزدا شەتىنەن ءور، بارىنەن زور، ەتتى دە بەتتى، تەنتەك تە تەكتى بولىپ كورىنگىسى كەلىپ، تەڭدەستەر الدىندا ءتىپتى ايرىقشا قۇتىرىنىپ، "جۇمىس" دەپ اتالاتىن كۇنكورىستىك پالەنىڭ قۇلاقكەستى قۇلدىعىندا ءجۇرىپ تە كىسىنى كوزگە ىلگىسى كەلمەيتىن كەردەڭ قازاق بالاسىنىڭ باسشى دەسە، بيلەۋشى دەسە، ءامىر مەن اكىم دەسە، وكىمەت پەن ۇكىمەت، مەملەكەت دەسە بىردەن ءجۇزى تومەندەپ، ءيتيىپ، قويدان قوڭىر، جىلقىدان تورى بولىپ جايىلىپ سالا بەرەتىنى نەسى ەكەن؟ باسشىسىن سىرتىنان ءوشى بارداي جامانداپ الىپ، كوزىنشە، جەمە-جەمگە كەلگەندە كونبىس تە سەنگىش، بەرەكەسىز، بەتسىز بولىپ شىعا كەلەتىنى قالاي؟ باسشىعا باعىنۋدى تابىنۋ دەپ بىلەتىنىمىز قالاي؟ بۇل رەتتە ءتىپتى كەمەڭگەرى قايسى، كەششەسى قايسى — تاپ باسىپ ايىرا المايسىڭ. باستىق دەسە ءجۇز بۇكتەلە ءيىلىپ جاتاتىندار ەلدى قالاي ىلگەرى باستىرماق؟
10 ءساۋىر، 2001 جىل.
پانفيلوۆ اۋدانىنا ىسساپارمەن بارىپ قايتتىم. "دانەش راقىشيەۆ قورىن قۇرۋ اكسياسىنىڭ جالعاسى" اتالاتىن يگى شاراعا ارالاستىم. وبلىستىق كاسىپوداق باستىعى مىرزاعالي مولداحمەتوۆ، تۇرسىن الپەيىسوۆ، قۇرمانباي تولىبايەۆتار بار ەدى قاسىمدا.
اۋدان اكىمى ەرمۇقانبەت وماروۆ ءجون-جوسىقتى جاقسى بىلەتىن، ەل باسقارۋعا ابدەن توسەلىپ العان، ماڭعاز دا ماڭىزدى جىگىت ەكەن. 2-3 كۇن ىشىندە سوعان كوزىم جەتە ءتۇستى. ءبىزدى ءوزى قارسى الىپ، سول ساپار بىتكەنشە قاسىمىزدا بولدى. اۋدان كولەمىندە جۇزەگە اسىپ جاتقان يگى ىستەردى تۇگەل ارالاتىپ، ءبارىن دە كورسەتۋگە تىرىستى.
جالپى، وبلىستاعى ءبىرسىپىرا اۋدان باسشىلارىن بىلەتىن ەدىم. ىسىلعان، توسەلگەن جىگىتتەر از ەمەس. ىسكەر، جىگەرلى جاستار ءوسىپ كەلە جاتىر. بۇل رەتتە اۋىزدى قۋ شوپپەن سۇرتۋگە ءتىپتى دە بولمايدى.
كەشە احمەتتى شاقىرىپ الىپ، وڭاشا وتىرىپ سويلەستىم. نەگە بۇرتيىپ، بولەكتەنىپ جۇرگەنىن سۇرادىم. ول كۇمىلجىپ، ءماندى جاۋاپ بەرە المادى. ءوزىنىڭ ءبىر ويلاعانى بار بولۋى كەرەك. مەن تەگى وزگەدەن كورىپ العان، اركىمنەن تەرىپ العان جاساندى مىنەز اتاۋلىنى قابىلداي قويمايمىن. وعان: "مەنى ەندى قايتا جاساي المايسىڭدار، اعالاساڭ دا وسى، تابالاساڭ دا وسى، جانىڭمەن ءسۇيىپ وت بەرسەڭ دە، ءبىرجولا جەك كورسەڭ دە وسى"، — دەدىم.
ابايدىڭ: "ارسىز بولماي اتاق جوق، ارامزا بولماي ب ا ق قايداسىڭ" تۇپ-تۋرا ماعىناسىندا قابىلدايتىنداردا بار-اۋ دەپ ويلادىم.
15 ءساۋىر، 2001 جىل.
قازاق دەسەڭ وزىڭە تيەدى، ايتپەسە، كورىپ ءجۇرمىز عوي، سەنىڭ جەر بولعانىڭدى، كۇن كورە الماي تەنتىرەپ كەتكەنىڭدى قالاپ، ءاردايىم سونى ىشتەي تىلەپ تۇراتىندار دا بارىن بايقايسىڭ. بايقايسىڭ دا، نە ىستەرگە بىلمەي، امالىڭ قۇرىپ ءتىلىڭدى تىستەيسىڭ. ءوزىنىڭ ويىنان، ءوزىنىڭ بويىنان ءىلىپ الار ەشتەڭە شىقپاسىن بىلگەندىكتەن دە ولار سەنىڭ قىلت ەتكەن جاقسىلىعىڭدى، جىلت ەتكەن قاسيەتىڭدى كورە الماي قىزعانىپ، قىلعىنىپ بىتەدى.
اشىق جامانداسىپ، بەتپە-بەت كەلىپ تۇك وندىرە الماسىن سەزەدى دە، ەندى سەنىڭ سۇرىنگەن، مۇدىرگەن ءساتىڭدى اڭدىپ، قۇلاساڭ سوعان قىبى قانىپ، قۇلاي تۇسسە ەكەن، سۇلاي تۇسسە ەكەن، ءتىپتى جىلاي تۇسسە ەكەن دەپ تۇراتىن مىسىق تىلەۋ تانىستارىم از با مەنىڭ؟ ساعان اۋىر تيەر قاڭقۋ ءسوز كوبەيگەن سايىن، سونى ءوز كەۋدەسىندە جۇمىرتقاداي شايقاپ، بالاپان ەتىپ شىعارىپ، ەلگە تاراتۋدى، "انە، ءسويتىپ كەتىپتى، ءبۇيتىپ كەتىپتى" دەپ قولايلى ساتتە جەرلەپ قالۋعا، تابالاپ قالۋعا، قولىڭدا تاسى بار بولسا، جىبەرىپ اتىپ قالۋعا دايار جۇرەتىندەر دە بار. ولار بۇكىل كۇش-قۋات، ءلاززات اتاۋلىنى دا سودان الادى!
24 ءساۋىر، 2001 جىل.
وسىنىڭ الدىندا "تالدىقورعان" دەگەن ولەڭ جازىپ، "جەتىسۋ" گازەتىندە جاريالاتىپ ەدىم. بىرەۋلەر سونى وقىپ: "و، بۇ ساكەن ارەڭ شىداپ ءجۇر ەكەن عوي!" — دەگەن سىڭايدا كۇڭكىلدەپتى. ا.س. پۋشكيننىڭ قاسىم امانجولوۆ اۋدارعان مىنا ءبىر ەكى شۋماق ولەڭى ورالدى ويىما:
جاقىندا ءبىر جىبەرىپ ەم ىسقىرىپ،
ولەڭ شىقتى، باستىردىم مەن قول قويماي،
قول قويماستان ماقالاسىن قىستىرىپ،
جۋرنال قۋى سول ولەڭگە سالدى ويباي!
بەيپىل نەمە ءىزىمدى اڭدىپ قالىپتى،
مەن دە ونىڭ اشتىرمادىم ادىمىن.
ول قۋ مەنى تىرناعىمنان تانىپتى،
مەن دە ونى قۇلاعىنان تانىدىم.
سول ايتقانداي مەن دە جەلدىڭ قاي جاقتان سوققانىن بىلە قويدىم. بىلە قويدىم دا اڭگىمەنىڭ ءىزىن سۋىتپاي "ءسوز شىرايى — شىندىقتا" دەيتىن ماقالا جازدىم. بۇگىن جاريالاندى. "وقىدىق، وقىمادىق" دەپ تە اپپاراتتاعى ءبىر ادام ءلام-ميم دەگەن جوق.
مەيرامبەك تولەپبەرگەن ("ەگەمەن قازاقستان") تەلەفون سوعىپ: "ءبىراز ادامنىڭ نارازىلىعىن قوزدىرا تۇسەتىن دۇنيە ەكەن، ءاردايىم جەل وتىندە جۇرەتىن ادامبىز عوي، ايتپەسە ءدال گوسچينوۆنيك قالامىنان شىعا قويۋى ەكىتالاي سوزدەر بار ىشىندە، ايتەۋىر ءبىر ايقايلاپ الىپسىز، ايقايلاعاندا دا ساڭىراۋدىڭ ءوزى ەستيتىندەي ارىستانشا اقىرا ايقايلاپسىز!" — دەگەن.
فرانسۋز اقىنى پول ۆەرلەن جايىندا ءوز زامانداسى ايگىلى اناتول فرانس: "بۇل اقىنعا كادۋىلگى پەندەلەرگە قاراعانداي ولشەممەن قاراۋعا بولمايدى، ول باسقامىزدا جوق قۇقىقتاردىڭ يەسى ەدى، سوندىقتان دا بىزدەن گورى ولشەۋى جوق بيىكتە تۇردى. ولشەۋى جوق تومەنگە قۇلدىرادى. ءبىراق ءبىر عاسىردا جالعىز رەت دۇنيەگە كەلەتىن اقىن سول ەدى"، — دەپ جازىپتى.
25 ءساۋىر، 2001 جىل.
مۇرات شاقىردى. ەداۋىر اڭگىمەلەسىپ وتىردىق. بىردەڭە ايتقىسى كەلەتىنى، كومەيىندە الدەنە تۇرعانى بەلگىلى بولعان سوڭ مەن دە اسىقپاي، شاي ءىشىپ وتىرا بەردىم.
اعا، وسى سىزدە ەشقانداي پروبلەما جوق پا؟ — دەدى ول.
پروبلەما نەگە بولماسىن، مۇرات-اۋ. مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءوزى تازا عانا پروبلەمادان تۇرادى عوي، — دەپ كۇلدىم. — ونى نەگە سۇرادىڭ؟
قايدان بىلەيىن، قاشان بولسىن ءتورت قۇبىلاڭىز تۇگەل ادامداي جايباراقات جۇرەسىز. نە ءوز باسىڭىزعا، نە ءبىر تۋىستارىڭىزدىڭ جاعدايىن ايتىپ ەشتەڭە سۇراعان ەمەسسىز.
"سۇراي بەرسەڭ — سۇعاناق بولاسىڭ" دەگەن ءسوز بار. وزدەرىندەي ەل باسقارىپ جۇرگەن ازاماتتار جاقسىلىعىن ايتقىزباي جاساعانى ءجون. سوندا ءبىز دە "جاقسىلىعىن كورىپ ەدىم، ايتقىزباي جاساپ ەدى" دەپ جۇرەتىن بولامىز، — دەدىم.
مۇرات ءتۇسىندى-اۋ دەيمىن، سول اڭگىمە ءارى قاراي وربىمەي سول كۇيى قالا بەردى.
.وبلىس اكىمى ورىنباسارلارىنىڭ ءبىرى (اتىن اتاعىم كەلمەي وتىر) ماعان ءدايىم عانا: "جۇمىسىڭىز بولا قالسا مەندە كىسى وتىر دەمەي، باسا-كوكتەپ كىرە بەرىڭىز!" — دەيتىن. "قالامداستارىم مەن زامانداستارىم" دەيتىن كىتابىم جارىق كورىپ، سونىڭ ءبىر داناسىن سىيلايىن دەپ ىزدەپ بارمايمىن با ءبىر كۇنى. قابىلداۋ بولمەسىندە ەكى-ۇش ادام وتىر ەكەن. "قالا ارالىق تەلەفونمەن سويلەسىپ جاتىر ەدى، ءسال كۇتىڭىز"، — دەدى حاتشى قىز.
بىرەر مينۋتتان سوڭ ىشكە كىرىپ شىققان الگى قىز: "ءسىز كىرىڭىز، — دەپ، مەنەن بۇرىن كەلىپ كۇتىپ وتىرعان ءبىر ادامعا يەك كوتەردى دە: "ساكەن اعا، سىزگە كۇتە تۇرسىن دەدى"، — دەگەنى.
اسكەري ادامدارشا كىلت بۇرىلىپ جۇرە بەردىم. "اعا، قايدا باراسىز، ءقازىر كىرەسىز عوي"، — دەپ نە ىستەرىن بىلمەي قالعان قارشاداي قىزعا: "تۇك جۇمىسىم جوق ەدى، كىرمەي-اق قويايىن "، — دەپ شىعىپ جۇرە بەردىم.
"اقىماققا — قىلىشتى، ۇياتسىزعا بيلىكتى سەنىپ تاپسىرۋدىڭ قاۋىپ-قاسىرەتى بىردەي"، — دەگەن ەكەن پيفاگور.
ماعان بەرىلگەن بيلىك اۋقىمى اكىمنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىمەن عانا شەكتەلىپ، تىم تارىلىپ بارا جاتقانداي. زامانبەك تە اسا كوپ اشىلىپ سويلەسە بەرمەيدى. جىبەك ەكەۋىمىزدىڭ ارامىز ءتىپتى قۇرساۋعا دا، جاماۋ-جاسقاۋعا دا كەلمەيتىن، كونبەيتىن بولىپ ابدەن اشىلا تۇسكەن. بۇرىنعىداي ونىڭ كابينەتىنە كۇنىگە ەكى-ۇش قايتارا كىرىپ-شىعىپ، ءازىل-وسپاق ايتىپ، باسى بار، اياعى جوق ءارقيلى قىسىر اڭگىمەلەرگە دە بارا قويمايمىز. ءارتۇرلى جيىن ۇستىندە، باسقا دا باس قوسۋلاردا امالسىز بەتپە-بەت كەلە قالساق، ادەتتەن اسپاي عانا، رەسمي ۇشىراسۋدىڭ و جاق، بۇ جاعىنداعى سىپايى سالقىندىقتان ارىگە بارمايمىز. ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزعا قىزىل تەلەفون عانا دانەكەر، ەلشىلىككە دە، جاۋشىلىققا دا جۇرەتىن جالعىز سول.
ارينە، جىبەك تە، جىبەكتەر دە كەتەدى. "بەتەگە كەتىپ، بەل قالادى، بەكتەر كەتىپ، ەل قالادى"، — دەيدى عوي حالىق. ءبىراق ونى كورگەن، قاراۋىندا قىزمەت ىستەگەن ادامدار كۇنى ەرتەڭ بيلىك باسىنا كەلە قالسا — اينا-قاتەسىز الدىنداعى "ونەگەلى" دە "قىراعى" باسشىنىڭ قىلىعىن قايتالايدى-اۋ دەپ شوشىناسىڭ. "الدىڭعى اربا قالاي جۇرسە — ارتقى اربا سولاي جۇرەدى". سول جامان!
...ءقازىر كوبىنە تەلەفون ارقىلى سويلەسەتىن بولعاندىقتان بۇرىنعىداي اسا كوپ اياعىمدى تارتىپ، ايىلىمدى جيا قويماي، باز-بازدا ويداعىمدى ىرىكپەي، اۋىزعا كەلىپ قالعان ءسوزدى اشىق ايتىپ تا جىبەرەتىن بولىپ العانمىن.
اشۋ دا، ىزا دا جوق كوڭىلدە. كەكەسىن، مىسقىل باسىم. تەلەفوننىڭ، ءبىر جاقسىسى — بەتىن كورمەيسىڭ، ءجۇزىڭ ۇيالمايدى.
وسىندا قىزمەتكە كەلگەندە العاشقى ايلاردىڭ بىرىندە تۇسكى ءۇزىلىس كەزىندەگى قىسقا سەيىل ۇستىندە مەنىڭ احمەت ءىنىمنىڭ: "بۇل جەردە قىزمەت ىستەمەك تۇگىلى، ءبىر كەزدە ديماش احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ ءوزى وتىرعان وسىناۋ ءزاۋلىم عيماراتقا، مىنا ءبىر تەڭدەسى جوق سارايعا ءبىر كىرىپ شىعۋدى ارمانداپ جۇرگەن ادامدار قانشا، اعا. سوندىقتان ءسىز ەكەۋىمىز تاعدىرىمىزعا شۇكىرشىلىك ەتەيىك تە"، — دەپ، سول پىكىرىن ماعان دا ەرىكسىز باس يزەتە قۇپتاتقانى بار ەدى.
ال مەن بولسام، كەلىسىپ الىپ، كەلەرىن كەلىپ الىپ، ەندى وسىدان قالاي قۇتىلسام دەپ قۇلازىپ جۇرگەن كەزىم ەدى. "ىستەي الماپتى، ىستەسە الماپتى، قىزمەتىن اتقارا الماپتى!" — دەپ گۋ-گۋ ەتە تۇسەر ەل سوزىنەن يمەنىپ، نامىسىما تىرىسىپ، ءبىر جىلعا "قويان تەرىسى دە شىدايدى" دەيتىن ەدى ەل، ەندى ءبىر 8-9 ايعا شىدايىن!" — دەپ جۇرگەنمىن. سول احمەت ايتقان "التىن ساراي" — الىپ عيماراتتىڭ دا اياسى تارىلىپ، اۋاسى قاپىرىقتانىپ، ەندى مەنى بۇرىنعىداي وزىنە تارتا قويماي جۇرگەنىن بايقاعام.
ونىڭ ءبارى، كىم بىلەدى، اينالامداعى كىلەڭ ءبىر ناۋەتەك، سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن ادامداردى كورىپ تۇڭىلە باستاۋدان دا شىعار. بىرەۋلەرگە مەن بۇل جەردە كوپكە توپىراق شاشىپ وتىرعانداي بولىپ كورىنۋىم دە مۇمكىن. "سول ءوزىڭ ايتىپ وتىرعان جۇزدەن استام ادامنىڭ ىشىندە "ءجىبى ءتۇزۋ بىرەۋى جوق" دەگەنگە كىم سەنەدى، وتىرىك قوي!"، — دەيتىندەر دە تابىلادى. وعان دا جاۋابىم بار. ورتالىق اپپاراتتا جۇزدەن استام ادام بارى راس. ءبىراق ولاردىڭ كوبى ءالى ەل ىسىنە ارالاسا قويماعان تومەنگى ساتىداعى قىز-كەلىنشەكتەر. ماعان قاتىسى بولماعان، سول بويى تانىسپاي كەتكەن باسقا بولىمدەردىڭ ادامدارىن دا كوپ بىلە قويعان جوقپىن. مەن ءوز اينالامدا بولعان كىسىلەر جايلى عانا اڭگىمەلەپ وتىرمىن.
وسى ادامدار نەگە سونشا قاۋقارسىز، نەگە سوندايلىق قابىلەتسىز؟
بۇرىندار وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە ەكشەلىپ-ىرىكتەلگەن، كۇنى ەرتەڭ كەز كەلگەن جاۋاپتى مەكەمەگە باسشى بولۋعا لايىق ادامدار ىستەيتىن. مەن قىزمەت ىستەگەن 18 اي ىشىندە وبلىستىق اكىمشىلىكتەگى وننان استام اعا ينسپەكتور، ونداعان ءبولىم باسشىلارىنىڭ بىردە-بىرەۋى جوعارىلاپ كورمەپتى. زامانبەكپەن ىلەسە كەتكەن بىرنەشە ورىنباسار، بىرنەشە ءبولىم باسشىلارىنىڭ ورنىنا سىرتتان ادامدار اكەلىندى. ياعني، اكىمشىلىكتىڭ ءوز ىشىندە ەل باسقارماق تۇگىل، ىشكى ءبولىم جۇمىسىن الىپ كەتەر ەشكىم بولماعانى عوي. ايتەۋىر يىلىپ-بۇگىلىپ، ىشكەنگە ءماز، جەگەنگە توق، كوزگە عانا كولگىرسيتىن، قاسىنداعىلاردىڭ ءار سوزىنەن استار ىزدەپ، كۇلكىسىنەن قىلمىس تاپقىسى كەلىپ تۇراتىن، وزگە تۇگىلى وزدەرىنە سەنبەيتىن سەكەمشىل بىرەۋلەر.
قۇداي بىلەدى دەپ ايتايىن ەل-جۇرتتىڭ جاي-كۇيىن ويلاپ باس قاتىراتىن ءبىرى جوق، ءوز قالتاسى، ءوز جاعدايى عانا، اڭدىعان-باققانى قايتسە باستىققا جاعىپ، اعاسى، بالاسى، ءىنىسى-تىنىسىنا ءسال-پال پايدالى جاعداي جاساۋدى عانا مۇرات تۇتىپ جۇرگەندەر.
بىرەۋلەرى مۇندا ۇلكەن-ۇلكەن لاۋازىمدى اكە-شەشەسىنىڭ جەڭ ۇشىنان جالعاسۋى ارقىلى كەلگەندەر. باس مۇراتى — ەرتەڭ ۇلىق بولۋ، وسۋ، شەن-شەكپەندى بولۋ. "سول جەرگە جابىسىپ قالعان جوقسىڭ، انكەتا ءۇشىن، كارەرا ءۇشىن بىرەر جىل ىستەپ قايت. كەلىسىلگەن، بىردەمەنى ءبۇلدىرىپ الماساڭ — ساعان ەشكىم قايدان كەلدىڭ دەپ كوز الارتا قويمايدى" دەپ "اقىل ۇيرەتىپ"، جولعا سالىپ، جونگە كەلتىرىپ وتىراتىن "وقىمىستىلارى" بار بالالار. قۋلىق پەن سۇمدىقتىڭ دا جەتى اتاسىن ىشتەن ۇيرەنىپ تۋعاندار.
ەكىنشى ءبىر توپ بار، مايلى قازاننان شەتتەگەن، ەندى قانشا تىراشتانسا دا قولى بيلىككە جەتپەگەن، كەرەك كەزىندە ەشكىمگە وتپەگەن، بۇل كۇندە قاسىنداعىسىن جارعا يتەرىپ جىبەرسە دە ءجۇزى جانا قويمايتىن، ناعىز ەكى شوقىپ، ءبىر قارايتىن ساققۇلاق، قوينى-قونىشى تولعان اقپار، — "اسا بىلگىشتەر".
ءۇشىنشى توپقا مۇڭدا ايتەۋىر بىرەۋلەردىڭ جەلەۋى، بىرەۋلەردىڭ دەمەۋىمەن كەلىپ قالعان، بۇدان باسقا بارار جەرى، باسار تاۋى دا جوق، مايلاپ بەرسەڭ وتپەيتىن، جەلكەلەسەڭ كەتپەيتىندەر.
بۇل ۇشەۋىنە دە وزىنەن باسقانىڭ كەرەگى شامالى. ناعىز اباي ايتقان: "مالعا دوستىڭ مۇڭى جوق مالدان باسقالار".
15-18 مامىر ارالىعىندا، قاسىمدا وبلىستىق گازەت رەداكتورى جاقىپجان نۇرعوجايەۆ بار، كوكسۋ، ەسكەلدى، اقسۋ، سارقان، الاكول اۋداندارىن ارالاپ قايتتىم. بۇل اۋدانداردى باسقارىپ وتىرعان ازاماتتار دا كىلەڭ ءبىر "سەن تۇر — مەن اتايىن" دەرلىكتەي، سايدىڭ تاسى سياقتانعان جىگىتتەر. از وتىرىپ، كوپ سىناساق تا، ايتەۋىر بارىنە دە رازى كوڭىلمەن ورالعانبىز.
23 مامىر، 2001 جىل.
كۇن سارسەنبى ەدى. "مەريديان" تەلەفونى دىز ەتە ءتۇستى دە، مەن تۇتقانى كوتەرىپ ۇلگەرەر-ۇلگەرمەستەن "كۋلماحانوۆ گوۆوريت، زايديتە سروچنو كو منە!" — دەگەن ىزعارلى داۋىس ەستىلدى. اماندىق جوق، ساۋلىق جوق. لاۋازىمىنا ماستانىپ، كەۋدەسىنە نان ءپىسىپ تۇرعان، وزىنەن باسقا دا ءبىر ادام بار-اۋ دەگەندى ازىرگە ەسكەرگىسى دە، كوزگە ىلگىسى دە كەلمەيتىن داڭعوي داعدىنىڭ بەلگىسى.
كابينەتىمدى جاۋىپ، دالىزگە شىعا بەرە وسىنداعى ءبولىم باستىعى تەلمان ساۋرانبەكوۆپەن بەتپە-بەت ۇشىراسىپ قالدىم. "اپىر-اي، — دەدىم وعان، — زاكەڭ (ءنۇرقادىلوۆ) تىم قۇرىسا "اسسالاۋماعالەيكۇم" دەۋشى ەدى، مىنا باستىق باعىنىشتىلارىنا امانداسۋدىڭ ءوزىن ارتىق اۋرە سانايتىن، اكىرەڭدەپ قالعان بىرەۋ بولماسا نەعىلسىن!"
"بىۆاەت"، — دەدى ول دا ورىسشالاپ.
وسىدان 4-5 كۇن بۇرىن، جۇما كۇنى تالدىقورعان وڭىرىنەن ءىسساپاردان ورالىپ ەدىم، سەنبىنىڭ تاڭەرتەڭىندە حاتشى قىزىم تەلەفون سوعىپ: "اعا، اكىم اۋىسىپ جاتىر عوي، قۇلماحانوۆ دەگەن كىسى، كەلىپ-كەتپەيسىز بە؟" — دەپ سۇرادى. "مەن بارعاندا اۋىستىرماي ما ەكەن؟" — دەپ قالجىڭدايمىن. "و جاعىن بىلمەيمىن"، — دەپ راۋشان دا كۇلەدى. "ەندەشە دۇيسەنبىدە بارارمىن"، — دەپ قويا سالعانمىن.
"اكىم اۋىسادى ەكەن" دەگەن پىش-پىش ءسوز ءبىرازدان بەرى بار ەدى. ءارتۇرلى الىپ-قاشپا وسەك-اياڭ، ءتۇرلى سيپاتتاعى جورامال ايتىلىپ جۇرگەن. سونىڭ راسقا شىققانى عوي.
جەكسەنبى كۇنى تاڭ الاكەۋىمنەن مەنى اكىمشىلىككە شاقىردى. "جاڭا اكىم بارلىق اۋدان، قالا باسشىلارىن، اپپارات قىزمەتكەرلەرىن جيناپ جاتىر، تەز كەلىڭىز!" — دەدى سونداعى كوپ ايەلدەردىڭ ءبىرى.
باردىق. كوردىك. تانىستىق. جاڭا اكىم شەتىمىزدەن جەكە-جەكە تۇرعىزىپ قويىپ، ءاتى-جونىمىزدى ايتىپ، تانىسىپ شىقتى.
سودان دۇيسەنبى كۇنى ول تالدىقورعانعا العاشقى ساپارىن باستادى. ماعان دا ءجۇر دەپ، ءبىر توپ اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىن الىپ بارىپ، ەكى كۇن بولىپ قايتقانبىز.
ەندى، مىنە، سارسەنبىنىڭ ءساتى دەپ، تاڭ اتپاي جاتىپ تاعى شاقىردى.
باستىقتىڭ كابينەتىندە دولجەنكوۆ، جىبەك، تاعى بىرەۋلەر بار ەكەن. مەن وتىرىپ ۇلگەرمەستەن اكىم: "يماندوسوۆ، ءسىزدىڭ ورىسشاڭىز قالاي ەدى؟" دەپ سۇرادى. "قاعازىڭىزعا قاراپ الىڭىزشى الدىمەن، يماندوسوۆ ەمەس بولۋ كەرەك"، — دەدىم مەن. ول: "ءا، ءيا، ي-ما-ناسوۆ"، — دەپ فاميليامنىڭ ءوزىن بىرنەشە بۋىنعا ءبولىپ، ازەر وقىپ شىققان سياقتاندى. سونشالىق اۋىزعا تۇسە بەرمەسە اۋىر فاميليا ەمەس ەدى، كىم ءبىلسىن!
مەن ءسىزدى تانىمايمىن عوي.
تانيسىز، — دەدىم مەن، — 1993 جىلى ەڭ العاش تاراپ كەتەتىن پارلامەنتتىڭ دەپۋتاتى رەتىندە سوڭعى سەسسيالار كەزىندە بىرەر اي قاتار وتىرعانبىز.
ول ۇندەمەدى. جاقىن تانىستىعىمىز جوق، باس يزەسىپ امانداسىپ قانا جۇرەتىنبىز. ول دا، مەن دە بىر-بىرىمىزگە جىك-جاپار بولا قويماعانىمىز دا راس-تىن.
ورىسشاعا قالايسىز؟
مەن ورىسشانىڭ ءتۇبىن تۇسىرەتىن اداممىن عوي، — دەدىم مەن، — كوپ جىل بۇرىن ماسكەۋدەگى "ۆىسشايا پارتيينايا شكولا پري سك كپسس" دەگەن وقۋ ورنىن دا بىتىرگەن بولاتىنمىن.
جىبەك سوزگە ارالاسىپ: "جوق، ءسىزدىڭ بىتىرگەنىڭىز ادەبيەت ينستيتۋتى ەمەس پە ەدى!" — دەپ قالدى.
مەن اقىل-ەسىم دۇرىس كەزدە ءبىتىردىم عوي وقۋدى. قايدا وقىپ، قايدا قويعانىمدى سىزدەن گورى ءوزىم جاقسى بىلەتىن شىعارمىن، — دەدىم.
ءسىزدىڭ جۇمىسىڭىز ماعان ۇنامايدى، — دەدى اكىم.
ەكى-ۇش كۇندە نە بىلە قويدىم دەپ ەدىڭىز. الدەكىمدەردىڭ ءسوزىن ايتىپ، قايتالاپ وتىرعان بولارسىز، — دەپ ەكى ورىنباسار باستىققا قارادىم مەن دە ءمىز باقپاي. "شەشىنگەن سۋدان تايىنباس، قايمىعىپ قايتەم بۇلاردان" دەپ تە ويلاپ ۇلگەردىم.
بۇل كىسى سىزگە باعىنىشتى ەمەس پە، اپپارات باستىعىمىڭ نەسى بار باسپا ءسوز قىزمەتىندە؟ — دەپ اكىم جىبەككە قارادى. ول "بىلمەدىم" دەگەندەي يىعىن قيقاڭداتىپ قويدى.
جارايدى، بارا بەرىڭىز، تاعى سويلەسەرمىز، — دەدى اكىم.
...سول كۇنى جىبەك شاقىردى. "ءسىز ءبىزدىڭ جاڭا باستىققا ۇناماي قالىپسىز. تالدىقورعانعا بەكەر-اق بىرگە بارعانسىز عوي"، — دەدى ماعان اسا "جانى اشىپ".
مەن وعان ۇنايتىن-ۇنامايتىن بويجەتكەن قىز ەمەسپىن عوي. ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ دە ماعان ۇناپ جارىتىپ تۇرعانى شامالى. قىزمەتتى تەك بىر-بىرىنە ۇناعان ادامدار عانا بىرلەسىپ اتقارمايدى عوي، تاعىسىن تاعى كورە جاتارمىن، — دەدىم مەن.
كەتكىڭىز كەلمەي مە؟
كەتكىم كەلگەندە قانداي! تەك بۇگىن-ەرتەڭ ەمەس، ءسال-پال ويلانىپ الۋىم قاجەت، — دەدىم.
"جەتىسۋ" گازەتىنىڭ رەداكسياسىنا رەداكتوردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ بارساڭىز قايتەدى؟ — دەدى ول.
وندا قادىربەك دەگەن اقىن جىگىت وتىر عوي.
ءبارىن دە ءبىر-بىر ساتىدان تومەندەتەمىز. ول ءبىزدىڭ شارۋا، قام جەمەڭىز، — دەدى.
جوق، سول قادىربەكتى مەنىڭ ورنىما ما، باسقا ءبىر وندى جەرگە مە، ءوز ىقتيارىمەن اۋىستىرىڭىزدار، سودان كەيىن سويلەسەيىك.
جىبەك قولما-قول گازەت رەداكتورى جاقىپجان نۇرعوجايەۆتى شاقىردى. مەن رەداكتوردىڭ كوزىنشە دە الگى سەزىمدى قايتالاپ ايتىپ: "ال بولدى، ەندىگىسىن وزدەرىڭىز اقىلداسا بەرىڭىزدەر!" — دەپ ەسىككە بەتتەدىم. "وتىرا تۇرساڭىزشى، اقىلداسايىق!" دەپ بولمادى جىبەك. "مەن ايتارىمدى ايتىپ بولدىم" دەپ شىعىپ كەتتىم.
بۇدان كەيىنگى تاعى ءبىر دۇيسەنبىدەگى اپپارات جينالىسىندا اكىمنىڭ ماعان قاراتا ايتقان ءبىر ءسوزىن ەستىڭكىرەمەي قالىپ، قايتالاپ سۇرادىم. سوندا جىبەك ەكەۋى "كوردىڭ بە؟" دەگەندەي بىر-بىرىنە قاراسىپ، ىمداسا جىمىڭ ەتە تۇسكەندەرىن بايقاپ قالدىم.
ەندىگارى مۇندا قالا بەرگەننەن ءمان شىقپاسى بەلگىلى بولا باستادى. "مەنى قويشى، دەپ ويلادىم وڭاشادا، كارەرا جاساپ جاتقان جوقپىن، قول-اياعىم ساۋ، ويىم تۇنىق، بويىم تىك قالپىندا تۇرارمىن دا كەتە بەرەرمىن. ءبىراز عانا جۇيكەنىڭ جۇقارعانى بولماسا، ۇتىلعان دا، ۇتقان دا ەشتەمەم جوق ەكەن. مەنەن كەيىن وسى جەردەن بارقادار تابام دەپ كەلەتىن وتىز، قىرىق، ءتىپتى ەلۋ مەن الپىستىڭ اراسىنداعى ەر-ازامات جاداۋ تىرلىك كەشە ءجۇرىپ، ءوز بەينەسىن، كىسىلىك بولمىسىن جوعالتىپ، از جىل ىشىندە وسىلارعا ۇقساپ شىعادى-اۋ، سودان شوشيمىن".
مۇرات مۇسابايەۆتىڭ ورنىنا كەلگەن اكىم اپپاراتىنىڭ باسشىسى نۇرلان سۇلەيمەنوۆ دەگەن ازامات (ول دا سول 1993 جىلى مەنىمەن ءبىر مەزگىلدە دەپۋتات بولىپتى، مەنى بىلەتىنىن ايتتى): "نە الدىڭىز؟" دەپ سۇراپ ەدى مەنەن.
جالاقىمدى عانا الدىم، ءوز مەزگىلىندە كىدىرىسسىز الىپ تۇردىم، — دەپ كۇلىپ ەم.
ول، ءسىرا، پاتەر مە، جەر مە، ايتەۋىر ءوز باسىما قوماقتى ءبىر دۇنيە الىپ قالعان شىعار دەپ ويلاسا كەرەك. ويتكەنى، مۇنداعىلاردىڭ "دۇشپاننان تۇك تارتساڭ دا پايدا" دەگەن ءپرينسيپتى بەرىك ۇستانىپ، وزدەرىنىڭ تۇراقتاپ قالمايتىنىن جاقسى بىلەدى دە، ءۇزىپ-جۇلىپ بولسا دا ۇلەس الىپ قالۋعا تىرىساتىنى دا راس. ورىستىڭ ءبىر بەلگىلى قايراتكەرلەرىنىڭ: "يا نە سكاجۋ، چتو ۆسە چينوۆنيكي كازنوگرادى، نو ۆسە كازنوگرادى چينوۆنيكي، — ەتو توچنو!" — دەگەنى بار ەدى. سول ءسوزدىڭ دە راستىعىنا كوزىم ابدەن جەتكەن. ويتكەنى مۇندا كەلگەندە ءاۋ دەگەننەن تونىڭدى اينالدىرىپ كيمەسەڭ، بەتىڭە پەردە تۇتىپ، بەتپەردە كيمەسەڭ — كىرىگە المايسىڭ، جات، بوتەنسىڭ. وزدەرىنە ۇقساماعاندى ولار دا باۋىرعا الا قويمايدى ەكەن.
اكىمشىلىكتەگى ءوزىم بىلەتىن جۇزدەن استام ادامنىڭ ىشىندە ەلدىكتى ويلاپ، ەل مۇددەسى، جۇرت مۇراتى دەپ قابىرعاسى قايىسىپ جۇرگەندەرى شامالى. ەرتەڭگى كۇنگە ەشقانداي سەنىمى جوق، ۇركەك، "سەن بۇل جەرگە لايىقتى ەمەسسىڭ" دەپ بىرەۋى بولماسا بىرەۋى ايتىپ قالا ما دەگەن كۇدىك پەن كۇمان، سەزىك پەن سەكەمنەن ارىلماي، بىرىنەن ءبىرى قورقاقتاپ، كۇن كەشىپ جۇرگەن ادامدار. سولاردىڭ قاسىندا تالانت-تالابىمەن دە، قارىمدى قالامىممەن دە ەل مەن جەرگە، مەملەكەتىمە ءبىر كىسىدەي ەڭبەگىم ءسىڭىپ كەلە جاتقان اداممىن-اۋ دەگەندى ويلاۋدىڭ ءوزى كوڭىلگە مەدەۋ، داتكە قۋات ەدى.
وسىلاردىڭ بارىنەن گورى تازا، بارىنەن گورى جوعارى تۇرعانىمدى سەزىنۋدىڭ ءوزى ءبىر باقىت ەدى. ارينە، بۇلاردىڭ ىشىندە ءوز كاسىبىن مەڭگەرگەن، بەلگىلى ءبىر سالا بويىنشا تۇسىنىك، تۇيسىگى بار ادام جوق دەپ ايتۋعا اۋزىم بارماس ەدى، ءبىراق ينتەللەكت، ءوي-ورىسى، ورەسى، بىلگىرلىكتى، بىلىكتىلىگى جاعىنان ءبىزدىڭ شەنىمىزگە دە كەلەتىن ءبىرى جوعىنا ءباس تىگە الار ەدىم.
"ماۆر سدەلال سۆوە دەلو، ماۆر موجەت ۋحوديت"، — دەگەن بار ەدى. ەندى بىزگە قالعان نە بار مۇندا؟
..."ۇلكەن لاۋازىم اسىل ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىن ودان ءارى ارتتىرا تۇسەدى دە، ۇساق پيعىلداعى ادامدى تىپتەن تومەندەتىپ جىبەرەدى"، — دەپتى ج.لابريۋنەر.
جاڭا باسشىنىڭ ءتۇرىن كورىپ، سانامدا سونداي ءبىر ويدىڭ ۇشقىنى جىلت ەتكەندەي بولعان.
* * *
...بىرەر اپتادان سوڭ كەزەكتى ەڭبەك دەمالىسىنا شىقتىم دا، وبلىس اكىمشىلىگىنىڭ ەسىگىن قايتىپ اشقىم كەلمەدى.
* * *
بۇل حيكاياتتا مەنەن بىرەۋ ادەيىلەپ: "كىمنەن قورلىق، كىمنەن زورلىق كوردىڭ؟" — دەپ سۇراعانداي-اق، ءوزىمنىڭ الدەكىمدەرمەن ۇعىسا الماعان، شىعىسا الماعاندىعىم جايىندا جازۋىن جازىپ الىپ، اپىر-اي، بۇركىت قارتايسا تىشقان اۋلايدى دەگەندەي، تىم ۇساقتاپ، ەلدىڭ ءبارى بىلە بەرۋى مىندەت ەمەس كور-جەردى ءتىزىپ كەتكەن جوقپىن با دەپ تە ويلانعان ەدىم. ءبىراق جامان-جاقسى ون سەگىز اي وسى جەردە قىزمەت ىستەپپىن. ۇلكەن-كىشىمەن تەرەزەم تەڭ ارالاسىپ، ءبىرسىپىرا شارۋالاردىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرىپپىن. سويتە تۇرا، اكىمدەردىڭ ماعان دەگەن قاس-قاباعىنان قايمىقتى ما، جوق باسقا دا مەن اڭعارماعان سەبەپتەرى بولدى ما، ايتەۋىر مەنى مۇندا "كەلدى" دەگەندەر بولعانىمەن، بىرەر قىز-كەلىنشەكتەن باسقا "كەتتىڭ-اۋ" دەگەن ەشكىم كورىنبەدى. بالكي، "بايتال تۇگىلى باس قايعى، جاڭا باستىق كەلىپ، كىمنىڭ كەتەرىن، كىمنىڭ تۇراقتاپ قالارىن بىلمەي الاساپىران بولىپ جاتقان كەزدە بىرەۋى ءبىلىپ، بىرەۋى بىلمەي قالدى ما، ايتەۋىر ىشىمدە وكپە سياقتى، رەنىش سياقتى ءبىر ءدۇدامال سەزىم قۇيىنداي ۇيىتقىپ كەتە بەرىپ ەدى. ونىڭ نە ەكەنىن (ايتەۋىر ىزا، اشۋ وكىنىش، كۇيىنىش ەمەسى انىق) ءوزىم دە بىلمەيمىن. ءتىپتى ماعان كۇن سايىن ءبىر باس سۇعىپ، وتىرىك تە بولسا ءحالىمدى ءبىلىپ، "ارتىڭىزدان ەرگەن ءبىر جامان ءىنىڭىزبىن عوي" دەپ كوپشىك قويىپ جۇرگەن جىگىتتەرىمنىڭ وزدەرى اۋزىن بۋعان وگىزدەي بولىپ، ەندى كورمەستەي ءۇن-تۇنسىز قالا بەرگەندەرىنە ءبىرتۇرلى كوڭىلىڭ بۇزىلادى ەكەن.
مەنىڭ كۇندەلىگىمە زامانبەك ءنۇرقادىلوۆ جايىنداعى ءارى-سارى ويلارىم باسقالاردىڭ بارىنەن كوبىرەك ءتۇسىپتى. ونىڭ ءجونى دە بار، ويتكەنى ءاربىر اپتا باسىنداعى جوسپارلى جينالىستى ايتپاعاندا، باستاپقى 7-8 ايدا مەنىڭ ەڭ كوپ جولىعىپ، قىزمەت ۇستىندە كوپ ارالاسقان ادامىم زامانبەك بولعان. بويىنداعى بارشا قايشىلىعى، ءبارىمىز سياقتى كىسىلىك كەمشىلىگىنە قاراماستان ماعان ونىڭ جەكە باسى ايرىقشا ۇنادى. ارينە، مەنى جۇرتتان بولەك جارىلقاپ تاستاعانى دا، ەلدەن ەرەك "ايالاپ-الپەشتەگەنى" دە شامالى. "جارىلقايمىن" دەگەن ۋادەسى دە بولعان ەمەس. بار جاساعان جاقسىلىعى — وسى اراعا قىزمەتكە ءوزى شاقىرعان. ول شاقىرماسا دا اشتان ءولىپ، كوشتەن قالماس ەدىم. شاقىردى. كەلدىم. ونىسىنا راقمەت. ءبىراق، مەن بولماسام باسقا بىرەۋ،بالكي، مەنەن گورى ءبىلىمى دە، بىلگىرلىگى دە كوپ بىرەۋ ىستەۋى دە مۇمكىن ەدى عوي. باسقالاردان الا بوتەن ىقىلاس بىلدىرە قويعان جوق. ءتيىستى مولشەردە تاعايىندالعان كەسىكتى جالاقىمدى عانا الىپ ءجۇردىم. جەكە باسىما ءبىر نارسە سۇراعان ەمەسپىن، ويتكەنى ءاۋ باستاعى بولار-بولماس ءبىر ءوتىنىشىمدى ورىنداۋعا سالعىرت قارادى دا، ۇلكەن باسىمدى تومەندەتىپ الدىنا قايىرا بارماپ ەدىم.
سويتە تۇرا، ماعان ۇزىنقۇلاق ارقىلى جەتكەن اقپار بويىنشا، تالدىقورعاندىق جەرلەستەرىمنىڭ بۇگىن ات ۇستىندە جۇرگەن ۇلكەن ءبىر توبى: "ساكەڭ جاتپاي-تۇرماي زامانبەكتى ماقتايمىن دەپ ءجۇرىپ، بار ابىرويىنان ءبىرجولاتا جۇرداي بولدى-اۋ"، — دەگەن اڭگىمە شىعارىپتى. وتىز تىستەن شىققان ءسوز وتىز رۋلى ەلگە تارايدى، ول ءسوز ماعان دا جەتپەي قويسىن با، جەتتى. ويلاندىردى.
بارلىق جۇمىر باستى پەندەلەر سياقتى زامانبەكتە ادامي وسالدىق بار شىعار. ءبىراق ەل باسقارىپ جۇرگەن الاش ازاماتتارى ىشىندە جاراتىلىسى دا، ءجونى دە بولەك جىگىت ەكەنى داۋ تۋعىزباسا كەرەك. لىقسىپ ىلگەرى كەتەر، تارتىنىپ كەيدە كەرى سۇيرەر، ارتىق ايتار، كەم تۇسەر، ايتەۋىر قارەكەتسىز قاراپ وتىرمايدى، سول ارسى-گۇرسى ادۋىن مىنەزىمەن وزىنە جاۋ تاۋىپ تا جۇرەدى. كەي تۇستا قاسىنداعىلاردىڭ سوزىنە ەرىپ، ۇرىنباس جەرگە ۇرىنىپ تا قالادى. ۇلى گەتەنىڭ: "ەل باسقاراتىن ادام ەڭ الدىمەن وزىنە ءوزى يە بولۋى كەرەك"، — دەگەن ءسوزى بار ەكەن. امال نە، زامانبەك باز-بازدا سول وزىنە ءوزى يە بولا الماي قالاتىنعا ۇقسايدى.
ايتپەسە، مارتتىكتەن دە قۇرالاقان ەمەس. كوڭىلى تۇسكەنگە قول بولا الادى، تۇسپەگەنگە شەل بولا قالادى. ءبىر جينالىس ۇستىندە ماعان: "ساكە، مەن ءارى كەتسە 20-25 جازۋشىنى بىلەم، مىنا تويبايەۆ (ورىنباسارى) ۇش-تورتەۋىن بىلەر. ال وسىندا وتىرعان قالعان جۇرت جازۋشى دەگەننىڭ نە ىستەپ، نە قوياتىنىن دا بىلمەيدى. سوندىقتان و جاعىنا بۇتىندەي ءوزىڭىز باس-كوز بولىپ، نازاردا ۇستاڭىز!" — دەگەن. فاريزا، تۇمانباي، شەرحان، ءابىش، ءابدىجامىل سياقتى ايگىلى قالامگەرلەرگە دەگەن ىقىلاس-ىنتاسى بولەك. ولاردىڭ ءاربىر جاڭا شىعارمالارى جايلى جۇرت پىكىرىن سۇراستىرىپ وتىرادى. ءوزى دە گازەت، جۋرنالدى قالت جىبەرمەي كوپ وقيدى. قاي ۋاقىتتا ۇلگەرەتىنىن دە بىلمەيمىن، تاڭەرتەڭ جۇمىسقا كەلگەندە: "ساكە، پالەن گازەتتەگى تۇگەن ماتەريالدى وقىدىڭىز با؟" — دەپ، مەن: "جوق" دەسەم، "وقىپ شىعىپ، پىكىرىڭىزدى ايتىڭىزشى"، — دەپ جاتادى. وبلىستىق "جەتىسۋ"، "وگني الاتاۋ" گازەتتەرىندەگى ماتەريالداردىڭ ساپاسىن تالداپ ايتۋى ءوز الدىنا، ءاربىر شريفت، ءقارىپ تۇرىنە دەيىن اڭگىمەلەپ، وڭدەتىپ، جوندەتىپ وتىرادى.
مەن جۇرتقا ازدى-كوپتى ونىڭ وسى قاسيەتتەرىن ايتۋعا تىرىستىم. امان جۇرسەك ول جايلى ءالى دە ايتارىم، جازارىم بار.
ءبىراق، امال نە، اينالاسى وڭبادى. ول دا ءوز الدىنا ارنايى ءسوز ەتۋدى كەرەكسىنەتىن ءبىر بولەك اڭگىمە، ارينە.
وسى حيكاياتتىڭ ءار تۇسىنداعى ەمەۋرىننەن بەلگىلى بولعانداي، ءبىزدىڭ بۇدان وتىز جىلداي بۇرىن وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە از ۋاقىت قىزمەت ىستەگەنىمىز بار. وبلىستىق پارتيا كوميتەتى — بيلىكتى ەشكىممەن بولىسپەيتىن بۇگىنگى اكىمشىلىكتىڭ اتاسى مەن اناسى ىسپەتتەس. سول كەزدە دە جەرشىلدىك، رۋشىلدىق، تامىر-تانىستىق جەڭ ۇشىنان جالعاسۋ دەگەن دەرتتىڭ بىردە ءورشىپ، بىردە ءوشىپ جاتاتىنىن بايقاۋشى ەدىم. ءبىراق بۇگىنگىدەي شارىقتاۋ شەگىنە جەتىپ، ابدەن ەتەك الا ەن جايلاي قويماعان كەزى ەدى. بارلىعى سەسكەنەتىن ءبىر قۇدىرەت بارداي كورىنەتىن دە تۇراتىن.
ءقازىر ول دا جوق. قولىنا بيلىك تيگەن ادام بىلەك سىبانىپ شىعا كەلەدى. ءاي دەر اجە، قوي دەر قوجا دەگەن جوق. ايتپەسە قالعانىنىڭ ءبارى سول باياعىداي. سول باياعى جالعان ماراپات، وتىرىك كولگىرسۋ، سول باياعى كوزبوياۋ، سول باياعى جاعىمپازدىق، جادىگويلىك. سولار ءتىپتى ورتتەي قاۋلاپ ءورشي تۇسپەسە، ازىرگە وشە قويار سىڭايى تاعى بايقالمايدى. وشىرسەم دەيتىن دە ەشكىم جوق سياقتى.
ىشتەرىندە جۇرگەن سوڭ، ءوزىم كورىپ، كوزىم جەتكەن سوڭ بارىپ وسىلاردى ادەيى اڭگىمەلەپ بەرگىم كەلگەنى دە راس ەدى. ايتەۋىر، اڭگىمەنىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، بەت الدى لاعىپ بىرەۋگە جالا جاپپادىم. ارىنا، نامىسىنا تيمەۋ جاعىن دا ويلاپ، قولىم دا، ءتىلىم دە قىشي تۇرا تارتىنا بەردىم، ءوزىمدى بارىنشا تەجەپ ۇستاپ، ءسوزىمدى بوسقا شىعىن ەتپەۋگە تىرىستىم. قارا بوياۋى قالىڭ سياقتانىپ كورىنسە، وعان دا ايىپتى مەن ەمەسپىن...
ەندىگىسىن وقىرمان جۇرت ايتا جاتار. ازىرگە وسى، اعايىن!
شىلدە، 2001 جىل
You Might Also Like
-
ءوز باسىم اراداعى 3-4 جىلدى قوسپاساق، تەك ءبىر عانا "جازۋشى" باسپاسىندا تابان اۋدارماي 24 جىل قىزمەت ىستەگەن اداممىن.
-
بۇرناعى جىلدارى بولاتىن، الدەنە وتىرىستان كەشتەۋ شىعىپ، تۇندەلەتە تاكسيمەن كەلە جاتتىم. قازاقى قالجىڭى بار، قۋاقىلاۋ، ءسوزۋار جاس جىگىت مەنىڭ قايدا بارا جاتقانىمدى تاپتىشتەپ ءسۇراپ-بىلىپ الدى دا، بەت...
