توسىن تۋعان اڭگىمە
بۇرناعى جىلدارى بولاتىن، الدەنە وتىرىستان كەشتەۋ شىعىپ، تۇندەلەتە تاكسيمەن كەلە جاتتىم. قازاقى قالجىڭى بار، قۋاقىلاۋ، ءسوزۋار جاس جىگىت مەنىڭ قايدا بارا جاتقانىمدى تاپتىشتەپ ءسۇراپ-بىلىپ الدى دا، بەتىمە جالتاقتاي قاراي بەرىپ:
— اعا، ءسىز جازۋشى ەمەسسىز بە؟ — دەپ سۇرادى. ءسىرا، نە تەلەديداردان ءوزىمدى، نە بۇرىنعى كىتاپتارىمنىڭ بىرىنەن سۋرەتىمدى كەرگەن بولسا كەرەك.
كەزدەيسوق تانىسقان ادامعا ءوزىمدى-وزىم ايگىلەپ "اقىن ەدىم، جازۋشى ەدىم" دەپ جاتاتىن ادەت مەندە بۇرىننان جوق، ونىڭ ۇستىنە سولاي تانىسۋدان ءاردايىم قىسىلا ساقتانىپ، ءاتى-جونىمدى ايتۋمەن عانا شەكتەلىپ قالا بەرۋشى ەدىم. بۇل جولى بەيتانىس جاس جىگىتتىڭ سۇراعىنا ەداۋىر مۇدىرىڭكىرەپ بارىپ ەرىكسىز باس يزەي كەلىسكەن سىڭاي تانىتۋعا تۋرا كەلگەن.
تاقسيەت جىگىت اۋىزى اۋزىنا جۇقپاي سويلەۋمەن كەلەدى.
— قازاقتى قۇرتىپ جۇرگەن ءۇش ماتەل بار، اعا، سونى بىلەسىز بە؟ — دەپ سۇرادى ول كەزەكتى ءبىر تاقىرىپسىز اڭگىمەسىن اياقتاي بەرە.
سۇراۋىن سۇراعانىمەن ءوزى مەنىڭ جاۋاپ قاتۋىمدى كۇتىپ دە جارىتپادى-اۋ دەيمىن، ماشينا جۇرىسىمەن قوسىلا تاعى قىزىق اڭگىمە تيەگىن ءارى قاراي بۇرا بەردى.
— بىرىنشىدەن ءبىز، قازاقتى ايتام، اعا، سونشالىق قاپەرسىز، قامسىز حالىقپىز. ەرتەڭگى كۇندى ويلاپ باس قاتىرىپ جاتپايمىز. "تاڭعى ءناسىپ تاڭىردەن" — دەپ بەيقام جۇرە بەرەتىنىمىز بار. ەتەك-جەڭىمىزدى جيناقى ۇستاۋ جاعىنا ءمان بەرە قويمايمىز. راس پا، اعا، وسىنىم؟
— راس بولار! — دەيمىن مەن.
— ەكىنشىدەن، — دەيدى ايداۋشى جىگىت مەنىڭ قولداۋىما دا، قولپاشىما دا ءزارۋ ەمەسىن اڭعارتىپ، — ءبىز، قازاقتاردى ايتام، اعا، باسىمىزدان بىرەۋ اتتاپ جاتسا دا، تابانعا ساپ تاپتاپ جاتسا دا مىڭق ەتپەيتىن تۇيە سياقتى كونبىسپىز. ەسەمىزدى جىبەرمەۋ، وش الۋ، كەك قايتارۋ دەگەنگە مۇلدەم جوقپىز. "ە، قويشى — سونى، قۇدايدان قايتار!" — دەپ ەنجار قاراپ جاتا بەرەمىز. الدىندى وراپ الدەبىرەۋ اقىندى جەدى مە، نامىسىڭا ءتيدى مە، سول باياعى بەيعام "قۇدايدان قايتاردى" ايتىپ قارىمتا قايتارماي ەنجار قالا بەرەتىنىمىز بار. وسى وتىرىك پە، اعا؟
— وتىرىك ەمەس! — دەپ قوستاپ قويام مەن دە.
— ەندەشە ءۇشىنشىسىن تىڭداڭىز، — دەيدى ول دا ماشينا ەكپىنىمەن ەكىلەنە سويلەپ، ونىڭ ۇستىنە قۇيما قۇلاق تەگىن تىڭداۋشى تابىلعانىنا دا رازى بولعان ءتۇرى بايقالادى. — مۇنى دا ءسىز جازۋشى بولعان سوڭ بىردە بولماسا بىردە اجەتىڭىزگە جاراپ قالار ما دەگەن نيەتپەن ادەيى ايتىپ وتىرمىن. ايتپەسە، قازاق دەسەڭ وزىڭە تيەرىن مەن دە ءبىر كىسىدەي بىلەم عوي.
مەنىڭ مەكەن-جايىما شەيىن ءبىراز جەر بار ەدى، سوعان مولشەرلەپ ايداۋشى جىگىت تە اڭگىمەسىن اسىقپاي سوزا تۇسەتىن سياقتى.
— سونىمەن ءۇشىنشىسى نە دەيسىز عوي، اعا؟
— ءيا، ءۇشىنشىسى نە؟ — دەيمىن ەندى مەن دە ەلەڭدەپ.
— ءۇشىنشىسى جاڭاعىلاردان دا سوراقى. ونى ءسىز مەنەن دە جاقسى بىلەسىز، — دەپ ول وزىمە ەپتەپ كوپشىك تە قويىپ الدى، — بۇ تىرلىكتە ادامنىڭ كۇنى اداممەن ەمەس پە، اعاسى؟ ادامنىڭ ادامسىز كۇنى بار ما. مىنە، ءسىزدىڭ دە جەتى تۇندە ماعان كۇنىڭىز ءتۇسىپ، اياق استى كىرىپتار بولىپ كەلەسىز.
— قوي، باتىرەكەسى، — دەيمىن مەن، — مەن نەگە ساعان كىرىپتار بولۋىم كەرەك؟ ءوزىڭ ايتقان پۇلىڭدى تولەيمىن دەپ كەلىسىپ ەدىك قوي الگىندە.
— و جاعىن ايتىپ وتىرعان جوقپىن، ءسوزدىڭ رەتى عوي، اعا، اشەيىن. ادامنىڭ ادامسىز كۇنى قاران. مىنە، بۇگىن مەن سىزگە قاجەت بولدىم، قىزمەت ەتىپ كەلە جاتىرمىن. كىم ءبىلىپتى، كۇنى ەرتەڭ قات ءبىر شارۋامدى ايتىپ ءسىزدىڭ الدىڭىزعا مەنىڭ دە بارۋىم مۇمكىن عوي، سولاي ەمەس پە؟
— سولاي، — دەپ قوستاپ قويامىن.
سونى ءبارىمىز دە جاقسى بىلە تۇرا، سولاي ەكەنىنە كوزىمىز ابدەن جەتە تۇرا اقىرىنا دەيىن ءمان بەرىپ، استارىنا ۇڭىلە ماندىتىپ جاتقانىمىز شامالى-اۋ! "كىسى كوڭىلى ءبىر اتىم ناسىبايدان قالادى" — دەپ وزدەرىڭىز كۇندە ايتىپ جۇرەسىزدەر. سونى بىلە تۇرا كەيدە ەسىكتەگى ءيتى ءۇشىن، ەندى بىردە بالاقتاعى ءبيتى ءۇشىن وكپەلەپ، ەت جاقىن، ەڭ جاقىن دەيتىن ەكى تۋىپ، ءبىر قالعان تۋىسقانىنا توسىراڭداپ: "ءا، قويشى، مەنى سول اسىراپ وتىر دەپ پە ەدىڭ، ونسىز دا بىردەمە ەتىپ كۇنىمىزدى كورەرمىز!" — دەپ تەرىس اينالىپ كەتەتىن اعايىندار دا بار عوي. وندايدا ءتىپتى "ءبورى ارىعىن بىلدىرمەس، سىرتقا ءجۇنىن قومپايتار" دەپ، كوپە-كورنەۋ كۇپىنىپ، جوتا ءجۇنىمىزدى كۇدىرەيتە ءدۇرديىپ قوياتىنىمىزدى قايتەرسىز. وسى وتىرىك پە، اعا؟
— تۇك وتىرىگى جوق، — دەپ قويام مەن.
ۆوت تاك، اعا، — دەيدى ءسوزۋار جۇرگىزۋشى تاعى دا جەلپىنە ءتۇسىپ، — قازاقتى ىلگەرى باستىرماي، ەل بولدىرماي جۇرگەن دە، كەجەگەسىنەن كەيىن تارتىپ وتىرعان دا وسى مەن ايتقان ءۇش ءسوز ءۇش ماتەل. نانباساڭىز بار عوي، اعا، ءقازىر ۇيگە كىرگەن سوڭ جەڭەشەمىزدىڭ قاسىندا قويۋ شايىن ءىشىپ، ماڭدايىمىز ءجىپسي وتىرىپ تاعى ءبىر ويلانىپ كورىڭىزشى.
ۇيگە دە جەتتىم. ۋاعدالاسقان اقى-پۇلىمدى تولەپ مەن قالدىم دا، ءسوزۋار شوپىر ءوز جونىنە كەتە باردى.
راسىندا دا ويلانۋعا تۋرا كەلىپ ەدى. ۇيگە كىرە ابايدىڭ ءى ارا سوزدەرىن قولىما الىپ، قايتا ءبىر قاراپ شىقتىم. جيىرما توعىزىنشى سوزىندە: "ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ماقالدارىنىڭ كوبىنىڭ ىسكە تاتىرلىعى دا بار، ىسكە تاتىماق تۇگىل، نە قۇدايشىلىققا، نە ادامشىلىققا جارامايتۇعىنى دا بار" — دەگەن ەدى جارىقتىق.
سول اباي اتام ايتقان جارامسىز ماقالدار مەن ماتەلدەر ىشىندە الگى جىگىت ايتقان ءۇش قيسىن بار ما، جوق پا دەپ، اۋدارا توڭكەرىپ، اقتارا تەكسەرە ءسۇزىپ تە شىقتىم.
جوق ەكەن.
ەندەشە جاڭاعى ءسوزۋار جىگىتتىڭ تۇندەلەتە جولاۋشى تاسىپ ءجۇرىپ ەز كوڭىلىمەن جەتكەن، ءوز تۇيسىگىنەن تۋعان تۇجىرىم بولدى-اۋ بۇل دەپ ويلادىم.
نە دەۋگە بولادى، ويى دا، سول ويدان وربىگەن وزىندىك پىكىر ءتۇيىنى دە ورىندى. سەنى دە ءارى-سارى كۇيگە ءتۇسىرىپ، الدى-ارتىڭدى قىمتاي تۇسۋگە ءماجبۇر ەتەتىن سوزدەر.
دەربەس ەل بولىپ، دارا تۋىمىز جەلبىرەگەن العاشقى جىلدارعا كوز جىبەرىپ كورەيىكشى. كەڭەس ۇكىمەتى كۇيرەپ، ەگەمەن بولا باستاعانىمىز سول ەدى، مىڭعىرعان مال دا، فابريكالار مەن زاۋىتتار دا، جەر قايىسقان تەحنيكا دا تىستەگەننىڭ اۋزىندا، ۇستاعاننىڭ قولىندا تالان-تاراجعا ءتۇستى دە كەتتى. ونداعان جىلدار بويىنا بىرنەشە ۇرپاق وكىلى تىرنەكتەپ جيناعان داۋلەت بىرەر جىل ىشىندە تىپ-تيپىل جوق بولدى. "تارتا جەسەڭ تاي قالادى، قويا جەسەڭ قوي قالادى" دەگەندى ەستەن شىعارىپ، بىرەۋ قۋىپ كەلە جاتقانداي تۇيەنى تۇگىمەن قىلعىتىپ جاتقاندارعا "كوپ!" دەپ ايتا المادىق. از جىل ىشىندە جەرىنىڭ ءاستى-ۇستى دە باي ەلدىڭ قايىرشى ادامدارى بولىپ شىعا كەلدىك. رۋحاني اسىلىمىزدى دا سۋ اياعى قۇردىمعا كەتىرىپ بارىپ جيناي باستادىق ەمەس پە!..
انا ءتىلى، مەملەكەت ءتىلى دەپ ءتىلىمىزدى بەزەپ باستاعالى قانشا بولدى؟ قوعامدار دا، كوميتەتتەر دە قۇرعان بولدىق، ولاردىڭ باسىندا دا كوپ جەردە "ءتىل بىلمەس" شەنەۋنىكتەر، كارىستەر مەن باسقا دا ۇلت وكىلدەرى وتىردى. بۇگىنگى انا ءتىلىمىزدى جاقتاپ ارا ءتۇسىپ جۇرگەن ءازىربايجان جۇرتىنىڭ اياۋلى قىزى اسىلى وسمانوۆا، ادەبيەتىمىزدىڭ ارىن ارلاپ، قالا بەردى سول ارىمىزدىڭ نامىسىن جوقتاۋشى بولىپ نەمىس بالاسى گەرولد بەلگەر ءجۇر شىرىلداپ. ولارعا العىستان باسقا ايتارىمىز جوق، ارينە. ءبىراق بۇل دا سول ءوز نامىسىمىزدى ءوزىمىز قورعاي الماس "قازاقىلىعىمىز"'، بىرەۋ ءتىلىڭنىڭ ءوزىن تىلدەپ جاتسا دا، كوزىڭدى الا بەرە ءوزىڭدى كەلەكە ەتە جۇندەپ جاتسا دا ول باياعى "قۇدايدان قايتار" دەيتىن سامارقاۋ ساناسىزدىعىمىز، ۇركەكتىگىمىز، ۇرگەدەكتىگىمىز ەمەي نەمەنە!
"ادامنىڭ كۇنى اداممەن" دەگەندى بىلە تۇرا، كوكىرەگىمىز قابىلداي تۇرا تاعى دا سول باياعى "ءاي، قويشى، سونىمەن" تاڭىمىز اتىپ، كۇنىمىز شىعىپ ءجۇر. قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ 700-دەن استام مۇشەسى بار ەكەن، تىزە قوسا قيمىلداپ، ەل ىسىنە وكتەمدىكپەن، وكىلەتتىلىكپەن ارالاسىپ، باسىم تۇسە باتىل ءسوز ايتىپ وتىرۋدىڭ ورنىنا، "سول وداق مەن ءۇشىن نە جاساي قويىپتى، تالانتىما تالانت قوسا ما، كىتاپ جازىپ بەرە مە؟" — دەپ "كۇپىنە" تۇسەتىن ارىپتەستەرىمىز دە جوق ەمەس. كوپ تۇكىرسە قول بولاتىنىن، كوپ قورقىتىپ، تەرەڭ باتىراتىنىن ەستەن شىعارىپ، "ونسىز دا كۇن كەرىپ ءجۇرمىن عوي" دەگەن ەنجار پيعىل ءورىس الا بەرەدى. سودان بارىپ وداعىڭنىڭ دا، جازۋشىڭنىڭ دا باعى قايتىپ، بەدەلى تومەندەپ، سوعان ءارقايسىمىزدىڭ قوسقان "ۇلەسىمىز" بارىن "ۇمىتىپ" شىعا كەلەمىز.
مىنە، سولاي، اعايىن. كەيدە ءبىر كۇتپەگەن جەردەن شۇيىركەلەسە كەتۋدەن دە وسى سارىنداس ويلار تۋادى.
ول دا جاقسى، ءبىراق...
You Might Also Like
-
ارينە، ءبىز اتقارار جۇمىستىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى، باسقالار ەڭبەگىنەن ءبىرشاما ايىرماشىلىعى بار. ويتكەنى، ونى قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورۋ استە مۇمكىن ەمەس، كوبىنەسە ساننان گورى سانادا قالاتىن ەڭبەك. ءار گ...
-
بىردە الەكساندر تۆاردوۆسكيي الەمگە ايگىلى مۋزىكانت مستيسلاۆ روستوپوۆيچپەن بىرگە شەتەلدەن ۇشىپ كەلە جاتسا كەرەك. ەكەۋى ءبىرىن ءبىرى جاقسى بىلەدى، ەكەۋى دە ىشىپ-جەۋدى جەك كورمەيدى؛ سامولەت ۇستىندە ەداۋ...
