ەرەكشە باسەكە
(نوۆەللا)
ادروگە كۆارتالىنداعى جازعى ءبىر كەشتە ۋرۋگۆاي جازۋشىسى كارلوس رەيلەستىڭ ۇلىنىڭ ماعان وسى وقيعانى ايتىپ بەرگەنىنە دە اجەپتاۋىر ۋاقىت بولدى. وشپەندىلىكتىڭ ۇزىن-سونار تاريحى مەن ونىڭ قورقىنىشتى اقىرى مەنىڭ سانامدا ەۆكاليپتتىڭ ءدارىحاناعا ءتان ءيىسى مەن قۇستار داۋسى تۇرىندە ۇيالاپتى.
ادەتتەگىدەي ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز ەكى ەلدىڭ بىت-شىت ارالاسقان تاريحى تۋرالى بولدى. رەيلەس مەنەن: "ءوز زامانىنىڭ اتى ءماشھۇر ەر جۇرەك سابازى، كوڭىلدى جىگىت حۋان پاتريسيو نولانە تۋرالى ەستىپ كورىپ پە ەڭ"، دەپ سۇراعان. مەن وتىرىك "ەستىگەم" دەي سالدىم. نولان توقسانىنشى جىلدارى كوز جۇمسا دا، كوپتەگەن ادامدار ونى ءالى كۇنگە دەيىن دوس-جار نيەتپەن ەسكە الىپ تۇرادى. سونداي-اق، ونى جەك كورەتىندەر دە تابىلاتىن. رەيلەس ونىڭ قيساپسىز قىلىقتارىنىڭ ءبىرىن ايتىپ بەرگەن-دى. وقيعا مانانتيالەستەگى شايقاستان ءسال بۇرىن جۇزەگە اسىپتى. ونىڭ قاھارماندارى سەررو-لارتودان شىققان قوس گاۋچو — مانۋەل كاردوسو مەن كارمەن سيلۆەيرا.
ولاردىڭ وشپەندىلىگى قالاي، نەدەن تۋىندادى؟ وزدەرى تۋرالى ەستەلىكتەن، سوڭعى جەكپە-جەكتەرى عانا قالعان ەكى ازاماتتىڭ اراسىنداعى كۇڭگىرتتەۋ وقيعانى اراعا عاسىر سالىپ قالاي قالپىنا كەلتىرۋگە بولادى؟ اكە-رەيلەستىڭ يمەنيەسىنىڭ ءىس باسقارۋشىسى، لادەراچا جانە "جولبارىستىڭ مۇرتى" دەگەن اتى بار ادامعا بايلانىستى داقپىرتتارعا سۇيەنە وتىرىپ، كەيبىر جايتتاردى انىقتاۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپتى. سەنىمىم از بولا تۇرا سولاردى بايان ەتپەكپىن. ويتكەنى، وكىنىشتىڭ دە، ەسكە الۋدىڭ دا قوسپاعا بەيىم تۇراتىنى وتىرىك ەمەس.
مانۋەل كاردوسو مەن كارمەن سيلۆەيرا قايتارىمى ورتاشا كورشىلەس ەكى ۋچاسكەنىڭ قوجايىندارى ەكەن. باسقا دا قىلىقتارى سياقتى وشپەندىلىكتەرىنىڭ دە شىعۋ سەبەبى كۇڭگىرت. تاڭبالانباعان مالعا تالاس، سيلۆەيرا كۇش قولدانىپ، كاردوسونىڭ اتىن باسىپ وزعان بايگەگە قاتىستى بولجامدار دا ايتىلادى. اراعا ايلار سالىپ، جەرگىلىكتى شاراپحانادا ەكەۋدەن-ەكەۋ ۇزاق ۋاقىت بويى "ترۋكو" وينايدى؛ سيلۆەيرا قارسىلاسىن ءار ۇتىسىمەن بار داۋسىمەن ايعايلاپ قۇتتىقتايدى. الايدا، اقىر-سوڭىندا ونى تىپ-تيپىل ۇتادى. ۇتقان اقشاسىن تەرى بەلدىگىندەگى قاپشىعىنا سالىپ جاتىپ، سيلۆەيرا كاردوساعا ۇيرەتكەن ساباعى ءۇشىن راحمەت ايتادى. ەندى از بولعاندا كەسكىلەسكەن مايدان بولعالى تۇر ەكەن. ويىن قىزۋ وتكەن. تاماشاعا جينالعاندار دا كوپ. اقىرى، جاعالاسقان ەكەۋدى ەكى ايىردى. ول زاماندا وسى ءبىر قاتاڭ ولكەدەگى تىرشىلىكتىڭ سالتى سول تۇعىن. جىگىت-جىگىتكە، قانجار-قانجارعا قارسى قويىلماق. الايدا، كاردوسو مەن سيلۆەيراعا قاتىستى وقيعانىڭ كەرەمەتى سوندا — ەكەۋى كەشكىسىن نەمەسە تاڭ ازاندا تاۋ بوكتەرىندە سان مارتە بەتپە-بەت كەزدەسكەن-دى. الايدا جەكپە-جەكتەرىن ەشقاشان سوڭعى نۇكتەسىنە دەيىن جەتكىزبەگەن. جوباسى، سوناۋ مۇگەدەك تە جابايى تىرشىلىكتەرىندە، ەكەۋى ءۇشىن دە وشپەندىلىكتەن ارداقتى ەشتەڭە بولماعانعا ۇقسايدى. ەكەۋى دە كەكتەرىن ارداقتاپ كوكىرەك تۇبىنە مىسقالداپ جيا بەرگەن سياقتى. سول ارقىلى بىر-بىرىنە تاۋەلدى بولعاندارىن وزدەرى دە اڭعارماعان.
ودان ارعى وقيعانى بايانداي وتىرىپ، مەن ونىڭ سەبەبىن دە، سالدارىن دا تابا المادىم. كاردوسو ماحابباتتان دەگەننەن گورى ءناپسى قۇمارلىق دەگەنگە كەلىڭكىرەيتىن نيەتپەن كورشى تۇراتىن الدەبىر سەرۆيليانا دەگەن سىلقىممەن تابىسادى؛ مۇنى ەستىگەن سيلۆەيرا الگى قىزدىڭ سوڭىنا شىراق الا ءتۇسىپ، وزىنە قاراتىپ الادى دا "اياعىما وراتىلما" دەپ بىرەر ايدان سوڭ قۋىپ جىبەرەدى. قانى باسىنا تەپكەن ايەل كاردوسودان كومەك سۇرايدى. الايدا ول ايەلمەن ءبىر ءتۇن بىرگە تۇنەپ، دۇشپانىنىڭ قالدىعىنان جەرىنەدى دە قوش ايتىسادى.
سەرۆيلياناعا دەيىن بە، الدە كەيىن بە، ەسىمدە جوق، كۇزەت يتىنە بايلانىستى تاعى ءبىر وقيعا بولعان. سيلۆەيرانىڭ يت اتاۋلىعا قۇمارلىعى بار-دى. ول توبەتىنە ۋرۋگۆايدىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ سانىنا وراي "وتىز ءۇش" دەپ ات قويادى. اقىرى، سول ارداقتى ءيتى ۇرادان ءولى كۇيىندە تابىلماي ما؟! سيلۆەيراعا ءيتتى كىم ۋلاپ ولتىرگەنىن ويلاپ باس قاتىرۋدىڭ قاجەتى دە جوق تۇعىن.
1870 جىلعى اپاراسيو باستاعان كوتەرىلىس ەكەۋىنىڭ شاراپحاناداعى كەزەكتى جەكپە-جەگىنە ءدوپ كەلدى. كوتەرىلىسشىلەر وتريادىنىڭ كومانديرى برازيليالىق مۋلات شاراپحاناداعى جۇرتقا وزدەرىنىڭ وتان ءۇشىن كەرەك ەكەندەرىن، ۇكىمەتتىڭ ەندىگى قىسىمىنا توزۋگە بولمايتىنىن ايتىپ، بارىنە اق باس كيىم تاراتادى. اقىرى، جۇرت تۇسىنبەگەن ءسوزىن اياقتاپ، ەلمەن بىرگە ءبىزدىڭ باتىرلاردى دا بىرگە الا كەتەدى. ولاردى وتباستارىمەن قوشتاسۋعا دا بوساتپاپتى. مانۋەل كاردوسو دا، كارمەن سيلۆەيرا دا مۇنى قالىپتى جاعداي دەپ قابىلدايدى. سولدات ءومىرى مەن گاۋچو تىرلىگىنىڭ اقيقاتىندا تۇك ايىرماسى جوق-تى. ەر-توقىمدارىن باستارىنا جاستاي سالىپ، ايتاقىرعا ۇيىقتاۋعا ولار الدەقاشان كوندىككەن بولاتىن. اتان وگىزدى مۇيىزىنەن بۇراپ جىعاتىن سابازدارعا ادام ءولتىرۋ نە ءتايىرى؟! شابۋىلعا شىققان كەزدە دەنەلەرى مۇزداعانىمەن ساناسى تۇماندانعان بۇل ادامدار اياۋدى دا، قورقىنىشتى دا بىلمەيتىن. اتتى اسكەر ۇرىسقا كىرىسكەندە ۇزەڭگى مەن قارۋ-جاراقتىڭ سىڭعىرى ەستىلىپ تۇراتىنى دا بەلگىلى. العاشقى بەتتە جارالانباساڭ — ءوزىڭدى ماڭگى ولمەستەي كورەتىنىڭ جانە راس. ولار وتباسىنا دەگەن ساعىنىشتان دا ادا تۇعىن. پاتريوتيزم دەگەننەن اتىمەن جۇرداي. باس كيىمدەرىندەگى بەلگىسى بولماسا ولارعا ەكى جاقتىڭ ەكەۋى دە بىردەي ەدى. كوپ ۇزاماي ولار نايزامەن قارۋلانادى. شابۋىلدار مەن قارسى شابۋىلدار بارىسىندا ولار ارىپتەس بولۋعا دا، جاۋ بولۋعا دا بولاتىنىنا كوز جەتكىزگەن. قاتار تۇرىپ شايقاسسا دا ەكەۋى بىر-بىرىمەن تىلدەسپەيتىن.
جەتپىس ءبىرىنشى جىلدىڭ تىمىرسىق كۇزىندە ولاردىڭ اقتىق ءساتى دە كەلدى.
اتاۋىن ەشكىم بىلمەيتىن (تاريحشىلار ونى سوڭىنان انىقتاعان) الىس ايماقتا ءبىر ساعاتقا تولمايتىن قىسقا سوعىس بولادى. شايقاس الدىندا — تاڭەرتەڭگىسىن كاردوسو كوماندير كۇركەسىنە ءتورت تاعانداي ەڭبەكتەپ بارىپ، جەڭىسكە جەتكەن جاعدايدا وزىنە تۇتقىن "كولورادولاردىڭ" ءبىرىن قيۋىن سۇرايدى. ويتكەنى، "ومىرىمدە ءتىرى ادامدى باۋىزداپ كورمەپپىن، ونىڭ قانداي بولاتىنىن بىلەيىن دەپ ەم"، — دەيدى. وفيسەر شايقاستا ەرلىك جاساسا بۇل تىلەگىن ەسكەرۋگە ۋادە بەرەدى.
"بلانكولاردىڭ" قاراسى قالىڭ ەدى. الايدا "كولورادولار" جاقسى جاراقتانعان-دى. قۇز باسىنان دۇشپاندارىن باۋداي تۇسىرەدى. قۇزعا جاسالعان ەكى مارتە ءساتسىز شابۋىلدان سوڭ "بلانكولاردىڭ" اۋىر جارالانعان كومانديرى ءوز ادامدارىنا بەرىلۋگە پارمەن بەرەدى. ىزىنشە ونى ءوز وتىنىشىنە ساي پىشاقتاپ ولتىرەدى.
شابۋىلداۋشىلار قارۋىن تاستايدى. "كولورادولاردىڭ" كومانديرى كاپيتان حۋان پاتريسسيو نولان تۇتقىنداردىڭ كوزىن جويۋدىڭ تاسىلدەرىن مۇقيات ويلاستىردى. ءوزى دە سەررو-لارگودان شىققان وعان سيلۆەيرا مەن كاردوسو اراسىنداعى وشپەندىلىك ءمالىم تۇعىن. ەكەۋىن ىزدەپ تاپتىرعان ول:
— ەكەۋىڭنىڭ اراز ەكەنىڭدى، ءبىر-بىرىڭدى قۇرتۋدى اڭساپ جۇرگەندەرىڭدى مەن ەستىدىم. بۇگىن سول تىلەكتەرىڭ ورىندالدى. كۇن شىققانشا ەكەۋىڭنىڭ دە، قايسىڭنىڭ ناعىز ەركەك ەكەندەرىڭدى دالەلدەر مۇمكىندىكتەرىڭ بار. ەكەۋىڭنىڭ دە وڭەشتەرىڭدى قىرقامىز. سوسىن جارىستىرامىز. قايسىڭنىڭ جەڭىپ شىعاتىندارىڭ... ءبىر قۇدايدىڭ قولىندا، — دەيدى.
كۇزەتشى ەكەۋىن كايتا اكەتەدى.
جاڭالىق لاگەرگە جىلدام تاراعان. العاشىندا نولان قاندى جارىستى كەشكى اكسيا بىتىسىمەن وتكىزبەكشى بولعان. ءبىراق تۇتقىندار دا وعان ءوز ەلشىلەرىن جىبەرىپ، كورەرمەن بولعىلارى كەلەتىنىن، جەڭىمپاز ءۇشىن ءباس تىگەتىندەرىن ايتادى. نولاندا تۇسىنىك مول عوي، ولارعا كەلىسىمىن بەرەدى. ءباس قورىنا اقشا، ابزەل، قارۋ-جاراق، اتتار تۇسە باستايدى. ءارى بۇل قور جەسىرلەر مەن جەتىمدەرگە تاراتىلۋعا ءتيىستى تۇعىن. اۋە تىمىرسىق ەدى. جۇرتتى تاماقتان كەشىكتىرمەس ءۇشىن تاڭعى تورتتە باستاۋعا كەلىسەدى. لاتىن امەريكاندىق داستۇرگە ادال نومان ۋاقىتتى تاعى ءبىر ساعاتقا ۇزارتقان. جوباسى، وفيسەرلەرىمەن بىرگە بۇگىنگى جەڭىستى تالقىلاپ جاتقان سىڭايلى. شاينەك ۇستاعان جاۋىنگەر ونىڭ كۇركەسىنە ءبىر كىرىپ شىققان.
كۇركەلەردىڭ جانىندا، شاڭدى جولدىڭ قوس قاپتالىندا قولى ارتىنا بايلانعان تۇتقىندار جايعاسىپتى. اياقتارىن تەككە تالدىرعىسى كەلمەگەن ءتارىزدى. كەيبىرەۋلەرى كوڭىلدەرىندەگى الاڭدارىن بوقتىقپەن جەڭىلدەتىپ جاتىر. كەيبىرەۋلەرى سارناپ دۇعا وقيدى. ءبارى دەرلىك شارشاڭقى كورىنەدى. تەمەكى شەگە المايتىندارى ونسىز دا تۇسىنىكتى. قاندى جارىستى تاماشالاۋعا قۇلىقتارى دا جوق-تى. الايدا، ءبارىنىڭ دە كوزى سول جاقتا تۇعىن.
— ءقازىر مەنى دە باۋىزدايدى، — دەيدى بىرەۋى وپىنا.
— وعان ءسوز بار ما؟! توبىمىزبەن باۋىزدايدى، — دەيدى كورشىسى.
— نە، ءوزىڭدى باسقاشا تاسىلمەن ولتىرەر دەپ پە ەڭ؟! — دەپ قىلجاقتادى العاشقىسى.
سەرجانت قىلىشىمەن جول ورتاسىنا سىزىق تارتقان. جۇگىرۋلەرىنە جەڭىل بولۋى ءۇشىن سيلۆەيرا مەن كاردوسونىڭ قولدارىن شەشكەن. ەكەۋى دە سىزىقتىڭ بويىندا تۇر. ارالارى بەس قادام. وفيسەرلەر "جەرگە قاراتپاڭدار" دەيدى. ويتكەنى ەكەۋىنە دە قىرۋار اقشا باسەكە تىگىلگەن عوي.
سيلۆەيرانىڭ كەڭىردەگىن نولان اتتى ءتۇستى جىگىت قياتىن بولدى؛ شاماسى، اتا-باباسى كاپيتاننىڭ پومەستەسىندە قۇل بولعان سياقتى. جىگىتكە ونىڭ ءاتى-جونى سول ءۇشىن بەرىلگەن ءتارىزدى. كاردوسوعا كورينتيالىق كاسىپقوي قانىشەر شال بۇيىردى. ونىڭ ءولىم الدىنداعى پاقىرلاردى ارقاسىنان قاعىپ: "بولدى، بولدى، جىگىتىم! بالا تۋعان قاتىننىڭ ازابى بۇدان دا اۋىر" دەپ جىگەرلەندىرىپ قوياتىن داعدىسى بار ەكەن.
كۇتۋ ازابىنان جۇنجىگەن ەكەۋ بىر-بىرىنە كوز دە سالمايدى.
نولان باستاۋعا بەلگى بەردى.
وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتكە ماساتتانعان ءتۇستى جىگىت ءبىر-اق تارتىپ سيلۆەيرانىڭ تاماعىن ءبىر قۇلاعىنان ەكىنشى قۇلاعىنا دەيىن ورىپ ءتۇسىردى؛ كورينتيالىق شال شالا باۋىزداعان. ەجەلگى دۇشپاندار العا بىرەر اتتاپ بارىپ، قۇلادى. قۇلاپ بارا جاتىپ كاردوسو قۇشاعىن جايىپ جىبەرگەن. شاماسى، ول بۇل جولى ءوزىنىن جەڭىسكە جەتكەنىن بىلمەگەن دە سياقتى...
You Might Also Like
-
تورعايدان بۇرىن ويانىپ العان قىزىلكوز تۇسكيىزدىڭ استىن كوتەرىپ، توسەنىشتەگى تەكەمەتتەردىڭ جىقپىل - جىقپىلىنا دەيىن تۇك قويماي تىنتكىلەپ جاتىر ەدى. ءبىر كوزى جۇمۋلى، سىڭار كوزىمەن كورپەنىڭ شەتىنەن سىع...
