بۋناقدەنەلىلەر كلاسى. بۋناقدەنەلىلەردىڭ دامۋى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋناقدەنەلىلەر كلاسى. بۋناقدەنەلىلەردىڭ دامۋى جانە پايدا – زيانى.
ماقساتى: 1. وتىلگەن ماتەريالدان العان بىلىمدەرىمىزدى كەڭەيتۋ
2. وقۋشىلارعا بۋناقدەنەلىلەر جانە ولاردىڭ سان الۋان تۇرلىلىگى، ماڭىزى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ
3. بۋناقدەنەلىلەردىڭ قۇرلىسى، قورەكتەنۋى، دامۋى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ودان ءارى دامىتۋ
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، ەڭبەك cۇيگىشتىككە، ازاماتتىققا باۋلۋ.
كورنەكى قۇرالدار: تەست، سلايدتار
ءادىسى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ءتۇرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەسۋ، كەستەلەر، سۋرەتپەن جۇمىس جۇرگىزۋ، ت، س، س.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
ساباق بولىمدەرى: I. جاڭا ساباق
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. كەستەمەن جۇمىس
IV. تەرمين سوزدەرمەن جۇمىس
V. سالىستىرۋ كەستەسى
VI. ۆەنن دياگرامماسى
VII. ءسوزجۇمباق “ەنتومولوگيا”
I. جاڭا ساباق: بۋناقدەنەلىلەر - بۋىناياقتىلار تيپىنە جاتاتىن كوپجاسۋشالى، ومىرتقاسىز جاندىكتەر كلاسى. ولار عالامشارىمىزدا كوپ تارالعان. قازىرگى كەزدە 700، 000 جۋىق تۇرلەرى بار. بۋناقدەنەلىلەر ەكى كلاسس تارماعىنا جىكتەلەدى. ولار 1. تۋقاناتسىزدار، 2. قاناتتىلار. بۋناقدەنەلەر كلاسىندا 35 وترياد بار. باسقا بۋىناياقتىلاردان نەگىزگى ەرەكشىلىگى - دەنەسى ءۇش بولىكتەن قۇرالعان. ولار: باس، كوكىرەك، قۇرساق بولىمدەرى. التى اياقتى، كوپشىلىگىندە قاناتتارى بولادى. دەنە بولىمدەرى الۋان ءتۇرلى قىزمەت اتقارادى. سەزىم مۇشەلەرى جاقسى دامىعان. ەكى مۇرتشا، جاي جانە كۇردەلى كوزدەر مەن كوزشەلەر باستا ورنالاسادى. كوكىرەك بولىگىندە قيمىل - قوزعالىس قىزمەتىن اتقاراتىن اياقتارى مەن قاناتتارى بولادى. كوبەيۋ مۇشەلەرى قۇرساعىندا بولادى. دەمتۇتىك ارقىلى تىنىس الادى. ءزار شىعارۋ مۇشەسى - مالپەگيي تۇتىكشەلەرى. جۇيكە جۇيەسى جاقسى دامىعان. جۇتقىنشاق ءۇستى جۇيكە جاسۋشاسىنىڭ ءتۇيىنى - مي. ميدىڭ ءۇش بولىگى بار. ولار: الدىڭعى، ورتاڭعى، ارتقى بولىكتەن قۇرالادى. قان تاراتۋ جۇيەسى - اشىق. اس قورىتۋ جۇيەسى اۋىزدان باستالدى. ولاردىڭ اۋىز مۇشەلەرىنىڭ قۇرلىسى الۋان ءتۇرلى.
مىسالى:
1. ءسۇزىپ - جالاۋشى - شىبىن.
2. شانشىپ - سورۋشى - ماسسا.
3. كەمىرۋشى - تاراقان، قوڭىزدار.
4. كەمىرىپ - جالاۋشى - بالارا
5. تۇتىك - ءتارىزدى اۋىزبەن سورۋشى - كوبەلەك
بۋناقدەنەلىلەرگە: قوڭىزدار، كوبەلەك، شىبىندار، ماسالار، كوبەلەكتەر، بالارالار، قۇمىرسقالار، ينەلىكتەر جاتادى. ولار جەر بەتىندە جورعالاپ، اۋادا ۇشىپ تىرشىلىك ەتەدى. ال كەيبىرەۋلەرى سۋدا سۋارشىن، سۋقاندالا، سۋقاندالا، سۋشالقاق، زۇلامات ءومىر سۇرەدى. ادام مەن جانۋارلاردا ءپارازيتتى تىرشىلىك ەتەتىن بۇرگە، بيت، قاندالا، توپىراق استىندا تىرشىلىك ەتەتىن بۇزاۋباس بار. بۋناقدەنەلىلەر دامۋى ءۇش ءتۇرلى جولمەن وتەدى.
ولار: 1. تۋرا دامۋ قاناتسىز بۋناقدەنە
2. شالا تۇرلەنىپ دامۋ (شەگىرتكە، تاراقاندار، ينەلىك، بۇزاۋباس، بيت، شەكشەك، قاندالا.)
3. تولىق تۇرلەنىپ دامۋ (قوڭىزدار، كوبەلەك، شىبىن، ماسا، شانشارلار، قۇمىرسقالار، بالارالار.)
تۋرا دامۋ: جۇمىرتقا - يماگو
تۋرا دامۋ دەگەنىمىز - ۇرىقتانعان جۇمىرتقادان ەرەسەك بۋناق دەنەگە ۇقساس جاس جاندىكتەردىڭ شىعۋى. ولاردىڭ تەك دەنەسى وسەدى جانە جاعىنان تولىسىپ داميدى.
شالا تۇرلەنىپ دامۋ: جۇمىرتقا - دەرناسىل - يماگو. دامۋى 3 ساتىدان تۇراتىن جانە ءدارناسىلى ەرەسەگىنە ۇقسايتىن بۋناقدەنەلەردى شالا تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەر دەيدى.
تولىق تۇرلەنىپ دامۋ: جۇمىرتقا - دەرناسىل - قۋىرشاق - يماگو. دامۋ 4 ساتىدان تۇراتىن جانە دەرناسىلى ەرەسەگىنەن ۇقسايتىن بۋناقدەنەلىلەردى تولىق تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلەر دەپ اتالادى. بۋناقدەنەلىلەردىڭ ەرەسەك كۇيگە اۋىسۋ ساتىسى يماگو دەپ اتالادى. يماگو لاتىنشا – ەرەسەك قۇرت. بۋناقدەنەلىلەردى زەرتتەيتىن عىلىم - ەنتومولوگيا دەپ اتالادى. گرەكشە << ەنتوما>>- بۋناقدەنە، لوگوس - عىلىم، دەگەن ءسوزدىڭ بىرىگىۋىنەن جاسالعان.
بۋناق دەنەلىلەردىڭ تابيعاتتاعى جانە ادام ومىرىندەگى ماڭىزى:
1. وسىمدىكتەردىڭ سان الۋان تۇرلەرىن توزاڭداندىرۋ (شيە، الحورى، الما اعاشتارى، ليمون، شاي، اسقاباق ت. س. س.)
بۋناقدەنەلىلەر ارقىلى ايقاس توزاڭداناتىن وسىمدىكتەردىڭ گۇلدەرى اشىق رەڭدى، حوش ءيىستى، توزاڭدارى وتكىر جانە ءتاتتى شىرنە ءبولۋى. بالارا، جابايى ارا، شىبىن، كوبەلەك، قوڭىز، قۇمىرسقالار گۇلدىڭ توزاڭىمەن، شىرنەسىمەن كورەكتەنەدى.
2. توپىراقتان ءىن قازىپ، قوپسىتۋ (كوڭقوڭىز)
3) تاعام رەتىندە پايدالانادى.(شەگىرتكە، بالارالار بال، بالاۋىز بەرەدى)
4) جىبەك كوبەلەگى جىبەك الۋ ءۇشىن وسىرىلەدى
زيانى: 1. ءبۇيى، قاراقۇرت، قۇرشايان، كەنە ۋلىلىعى، اۋرۋ تاراتقىشتىق
2) ماسا، قاندالا، بۇرگە، بيت، تاراقان - پارازيتتىك تىرشىلىگىمەن، سەبەبى كوپتەگەن اۋرۋلاردى تاراتىپ، ادامدارعا زيانىن تيگىزەدى.
II. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ.
1. نە سەبەپتى بۋىناياقتى جاندىكتەر دەپ اتالعان؟
2. قازىرگى كەزدە بۋىناياقتىلاردىڭ قانشا تۇرلەرى بار؟
3. بۋىناياقتىلاردىڭ تيپتەرىنىڭ نەشە كلاسى بار؟
4. بۋىناياقتى جاندىكتەردىڭ ارعى تەگى نە؟
5. بۋىناياقتى جاندىكتەرىنىڭ بۋىلتىق قۇرتتاردان ايىرماشىلىعى نەدە؟
6. حيتين دەگەنىمىز نە؟
III. كەستەمەن جۇمىس: مىنا كەستەنى تولتىرىپ بار بولسا “+”. جوق بولسا “-” بەلگىسىن قويىپ، تولتىرۋ.
IV. سالىستىرۋ كەستەسى:
ءۇ ۆەنن دياگرامماسى
VI. ءسوزجۇمباق: “ەنتومولوگيا”
1. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم – قاتىناسىن، ولاردى قورشاعان ورتامەن بايلانىستىرىپ زەرتتەيتىن عىلىم؟
2. بۋىناياقتىلاردىڭ شالا تۇرلەنىپ داميتىن دەرناسىلى.
3. ورمەكشىتارىزدىلەردىڭ ەكىنشى جۇپ اياعى.
4. بۋناقدەنەلىلەر قانداي جاندىك؟
5. شانشىپ سورۋشى بۋناقدەنە.
6. بۇزاۋباستىڭ مەكەنى.
7. سۋدا ءومىر سۇرەتىن بۋناقدەنە.
8. ءۇيىرلى شەگىرتكەلەر دەرناسىلدەرىنىڭ توپتاسۋى.
9. جۇتقىنشاق استى ءتۇيىنى مەن قۇرساق جۇيكە تىزبەگى بىرىگىپ نە تۇزەدى؟
10. بۋناقدەنەلىلەردىڭ ەرەسەك كۇيگە اۋىسۋ ساتىسى.
11. وتە ءقاۋىپتى، زيانكەس شەگىرتكە اتاۋى.
ءۇى ۇيگە تاپسىرما: № 46، 47
ماقساتى: 1. وتىلگەن ماتەريالدان العان بىلىمدەرىمىزدى كەڭەيتۋ
2. وقۋشىلارعا بۋناقدەنەلىلەر جانە ولاردىڭ سان الۋان تۇرلىلىگى، ماڭىزى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ
3. بۋناقدەنەلىلەردىڭ قۇرلىسى، قورەكتەنۋى، دامۋى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن ودان ءارى دامىتۋ
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى قورشاعان ورتانى قورعاۋعا، ەڭبەك cۇيگىشتىككە، ازاماتتىققا باۋلۋ.
كورنەكى قۇرالدار: تەست، سلايدتار
ءادىسى: جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ءتۇرى: ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەسۋ، كەستەلەر، سۋرەتپەن جۇمىس جۇرگىزۋ، ت، س، س.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ
ساباق بولىمدەرى: I. جاڭا ساباق
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
III. كەستەمەن جۇمىس
IV. تەرمين سوزدەرمەن جۇمىس
V. سالىستىرۋ كەستەسى
VI. ۆەنن دياگرامماسى
VII. ءسوزجۇمباق “ەنتومولوگيا”
I. جاڭا ساباق: بۋناقدەنەلىلەر - بۋىناياقتىلار تيپىنە جاتاتىن كوپجاسۋشالى، ومىرتقاسىز جاندىكتەر كلاسى. ولار عالامشارىمىزدا كوپ تارالعان. قازىرگى كەزدە 700، 000 جۋىق تۇرلەرى بار. بۋناقدەنەلىلەر ەكى كلاسس تارماعىنا جىكتەلەدى. ولار 1. تۋقاناتسىزدار، 2. قاناتتىلار. بۋناقدەنەلەر كلاسىندا 35 وترياد بار. باسقا بۋىناياقتىلاردان نەگىزگى ەرەكشىلىگى - دەنەسى ءۇش بولىكتەن قۇرالعان. ولار: باس، كوكىرەك، قۇرساق بولىمدەرى. التى اياقتى، كوپشىلىگىندە قاناتتارى بولادى. دەنە بولىمدەرى الۋان ءتۇرلى قىزمەت اتقارادى. سەزىم مۇشەلەرى جاقسى دامىعان. ەكى مۇرتشا، جاي جانە كۇردەلى كوزدەر مەن كوزشەلەر باستا ورنالاسادى. كوكىرەك بولىگىندە قيمىل - قوزعالىس قىزمەتىن اتقاراتىن اياقتارى مەن قاناتتارى بولادى. كوبەيۋ مۇشەلەرى قۇرساعىندا بولادى. دەمتۇتىك ارقىلى تىنىس الادى. ءزار شىعارۋ مۇشەسى - مالپەگيي تۇتىكشەلەرى. جۇيكە جۇيەسى جاقسى دامىعان. جۇتقىنشاق ءۇستى جۇيكە جاسۋشاسىنىڭ ءتۇيىنى - مي. ميدىڭ ءۇش بولىگى بار. ولار: الدىڭعى، ورتاڭعى، ارتقى بولىكتەن قۇرالادى. قان تاراتۋ جۇيەسى - اشىق. اس قورىتۋ جۇيەسى اۋىزدان باستالدى. ولاردىڭ اۋىز مۇشەلەرىنىڭ قۇرلىسى الۋان ءتۇرلى.
مىسالى:
1. ءسۇزىپ - جالاۋشى - شىبىن.
2. شانشىپ - سورۋشى - ماسسا.
3. كەمىرۋشى - تاراقان، قوڭىزدار.
4. كەمىرىپ - جالاۋشى - بالارا
5. تۇتىك - ءتارىزدى اۋىزبەن سورۋشى - كوبەلەك
بۋناقدەنەلىلەرگە: قوڭىزدار، كوبەلەك، شىبىندار، ماسالار، كوبەلەكتەر، بالارالار، قۇمىرسقالار، ينەلىكتەر جاتادى. ولار جەر بەتىندە جورعالاپ، اۋادا ۇشىپ تىرشىلىك ەتەدى. ال كەيبىرەۋلەرى سۋدا سۋارشىن، سۋقاندالا، سۋقاندالا، سۋشالقاق، زۇلامات ءومىر سۇرەدى. ادام مەن جانۋارلاردا ءپارازيتتى تىرشىلىك ەتەتىن بۇرگە، بيت، قاندالا، توپىراق استىندا تىرشىلىك ەتەتىن بۇزاۋباس بار. بۋناقدەنەلىلەر دامۋى ءۇش ءتۇرلى جولمەن وتەدى.
ولار: 1. تۋرا دامۋ قاناتسىز بۋناقدەنە
2. شالا تۇرلەنىپ دامۋ (شەگىرتكە، تاراقاندار، ينەلىك، بۇزاۋباس، بيت، شەكشەك، قاندالا.)
3. تولىق تۇرلەنىپ دامۋ (قوڭىزدار، كوبەلەك، شىبىن، ماسا، شانشارلار، قۇمىرسقالار، بالارالار.)
تۋرا دامۋ: جۇمىرتقا - يماگو
تۋرا دامۋ دەگەنىمىز - ۇرىقتانعان جۇمىرتقادان ەرەسەك بۋناق دەنەگە ۇقساس جاس جاندىكتەردىڭ شىعۋى. ولاردىڭ تەك دەنەسى وسەدى جانە جاعىنان تولىسىپ داميدى.
شالا تۇرلەنىپ دامۋ: جۇمىرتقا - دەرناسىل - يماگو. دامۋى 3 ساتىدان تۇراتىن جانە ءدارناسىلى ەرەسەگىنە ۇقسايتىن بۋناقدەنەلەردى شالا تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلىلەر دەيدى.
تولىق تۇرلەنىپ دامۋ: جۇمىرتقا - دەرناسىل - قۋىرشاق - يماگو. دامۋ 4 ساتىدان تۇراتىن جانە دەرناسىلى ەرەسەگىنەن ۇقسايتىن بۋناقدەنەلىلەردى تولىق تۇرلەنىپ داميتىن بۋناقدەنەلەر دەپ اتالادى. بۋناقدەنەلىلەردىڭ ەرەسەك كۇيگە اۋىسۋ ساتىسى يماگو دەپ اتالادى. يماگو لاتىنشا – ەرەسەك قۇرت. بۋناقدەنەلىلەردى زەرتتەيتىن عىلىم - ەنتومولوگيا دەپ اتالادى. گرەكشە << ەنتوما>>- بۋناقدەنە، لوگوس - عىلىم، دەگەن ءسوزدىڭ بىرىگىۋىنەن جاسالعان.
بۋناق دەنەلىلەردىڭ تابيعاتتاعى جانە ادام ومىرىندەگى ماڭىزى:
1. وسىمدىكتەردىڭ سان الۋان تۇرلەرىن توزاڭداندىرۋ (شيە، الحورى، الما اعاشتارى، ليمون، شاي، اسقاباق ت. س. س.)
بۋناقدەنەلىلەر ارقىلى ايقاس توزاڭداناتىن وسىمدىكتەردىڭ گۇلدەرى اشىق رەڭدى، حوش ءيىستى، توزاڭدارى وتكىر جانە ءتاتتى شىرنە ءبولۋى. بالارا، جابايى ارا، شىبىن، كوبەلەك، قوڭىز، قۇمىرسقالار گۇلدىڭ توزاڭىمەن، شىرنەسىمەن كورەكتەنەدى.
2. توپىراقتان ءىن قازىپ، قوپسىتۋ (كوڭقوڭىز)
3) تاعام رەتىندە پايدالانادى.(شەگىرتكە، بالارالار بال، بالاۋىز بەرەدى)
4) جىبەك كوبەلەگى جىبەك الۋ ءۇشىن وسىرىلەدى
زيانى: 1. ءبۇيى، قاراقۇرت، قۇرشايان، كەنە ۋلىلىعى، اۋرۋ تاراتقىشتىق
2) ماسا، قاندالا، بۇرگە، بيت، تاراقان - پارازيتتىك تىرشىلىگىمەن، سەبەبى كوپتەگەن اۋرۋلاردى تاراتىپ، ادامدارعا زيانىن تيگىزەدى.
II. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ.
1. نە سەبەپتى بۋىناياقتى جاندىكتەر دەپ اتالعان؟
2. قازىرگى كەزدە بۋىناياقتىلاردىڭ قانشا تۇرلەرى بار؟
3. بۋىناياقتىلاردىڭ تيپتەرىنىڭ نەشە كلاسى بار؟
4. بۋىناياقتى جاندىكتەردىڭ ارعى تەگى نە؟
5. بۋىناياقتى جاندىكتەرىنىڭ بۋىلتىق قۇرتتاردان ايىرماشىلىعى نەدە؟
6. حيتين دەگەنىمىز نە؟
III. كەستەمەن جۇمىس: مىنا كەستەنى تولتىرىپ بار بولسا “+”. جوق بولسا “-” بەلگىسىن قويىپ، تولتىرۋ.
IV. سالىستىرۋ كەستەسى:
ءۇ ۆەنن دياگرامماسى
VI. ءسوزجۇمباق: “ەنتومولوگيا”
1. ءتىرى ورگانيزمدەردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم – قاتىناسىن، ولاردى قورشاعان ورتامەن بايلانىستىرىپ زەرتتەيتىن عىلىم؟
2. بۋىناياقتىلاردىڭ شالا تۇرلەنىپ داميتىن دەرناسىلى.
3. ورمەكشىتارىزدىلەردىڭ ەكىنشى جۇپ اياعى.
4. بۋناقدەنەلىلەر قانداي جاندىك؟
5. شانشىپ سورۋشى بۋناقدەنە.
6. بۇزاۋباستىڭ مەكەنى.
7. سۋدا ءومىر سۇرەتىن بۋناقدەنە.
8. ءۇيىرلى شەگىرتكەلەر دەرناسىلدەرىنىڭ توپتاسۋى.
9. جۇتقىنشاق استى ءتۇيىنى مەن قۇرساق جۇيكە تىزبەگى بىرىگىپ نە تۇزەدى؟
10. بۋناقدەنەلىلەردىڭ ەرەسەك كۇيگە اۋىسۋ ساتىسى.
11. وتە ءقاۋىپتى، زيانكەس شەگىرتكە اتاۋى.
ءۇى ۇيگە تاپسىرما: № 46، 47
You Might Also Like
-
ويناۋشىلار ەكى توپقا تەڭ بولىنەدى دە، ءبىرىنشى توپ ءۇيدىڭ سىرتىنا شىعىپ، ەكىنشى توپ ۇيدە قالادى. ويىندى باسقارۋشى سىرتتا تۇرعانداردىڭ ەسىمدەرىن ۇيدە وتىرعاندارعا قويىپ، ءوزى بەلگىلەپ الادى. سودان كەيى...
