InfoHub Logo

ايداپسال - ويىنى
ويناۋشىلار ەكى توپقا تەڭ بولىنەدى دە، ءبىرىنشى توپ ءۇيدىڭ سىرتىنا شىعىپ، ەكىنشى توپ ۇيدە قالادى. ويىندى باسقارۋشى سىرتتا تۇرعانداردىڭ ەسىمدەرىن ۇيدە وتىرعاندارعا قويىپ، ءوزى بەلگىلەپ الادى. سودان كەيىن سىرتتاعى ويىنشىلاردى بىر-بىرلەپ شاقىرا باستايدى.
ويىننىڭ شارتى بويىنشا، سىرتتان كىرگەن ويىنشى وتىرعانداردىڭ ىشىنەن ءوز ەسىمى بەرىلگەن ويىنشىنى تابۋى كەرەك. ال ءوز ەسىمى بەرىلگەن ويىنشىنى تاپقاندار سونىڭ قاسىنا بارىپ وتىرادى، ايىپ تارتپايدى. ايىپ تارتۋشىلار كوپشىلىكتىڭ ۇيعارۋىمەن ولەڭ ايتادى، بي بيلەيدى، ت. ب. ونەر كورسەتەدى. كەلەسى جولى ەكى توپ ورىندارىن اۋىستىرادى.
ارىندى ارقان - ويىنى
ويناۋشىلار دوڭگەلەنە شەڭبەر قۇرىپ تۇرادى. ءبىر ويىنشى ارقاننىڭ ءبىر جاق ۇشىن ۇستاپ، شەڭبەر ورتاسىندا وتىرادى. ەكىنشى ويىنشى ارقاننىڭ ەكىنشى ۇشىنا تاياقشا بايلاپ، شەڭبەر بويىمەن اينالدىرادى. ال بالالار ارقاندى اياقتارىنىڭ استىنان سەكىرە الماي ۇستاپ قالسا، سول بالا ويىننان شىعادى دا، كوپشىلىكتىڭ ۇيعارۋى بويىنشا، ورتادا ونەر كورسەتەدى.
نەمەسە بىلاي دا ويناۋعا بولادى: ارقاننان سەكىرە الماي قالعان بالا ويىننان شىعىپ قالادى، وسىلايشا ءبىر ويىنشى قالعانعا دەيىن ارقاندى اينالدىرا بەرۋگە بولادى، سوڭعى قالعان ءبىر ويىنشى جەڭىمپاز اتانادى.
ارقان تارتىس - ويىنى
ويىندى جازدىگۇنى كوگالدا ويناۋعا بولادى. ويناۋشىلاردىڭ سانى ون بالادان كوپ بولماعانى ءجون. ويىنعا ۇزىندىعى سەگىز ون مەتر ەكى ۇشى تۇيىلگەن ارقان كەرەك. ارقاننىڭ تەڭ ورتاسىنا بەلگى رەتىندە قىزىل ماتا بايلانادى. ويىنعا قاتىسۋشىلار بويىنا قاراي ءبىر قاتار جاساپ تۇرادى دا، ويىن جۇرگىزۋشىنىڭ تاپسىرۋىمەن ءبىر، ەكى… دەپ ساناپ شىعادى. سودان كەيىن ەكى دەگەندەرى (جۇپ) ءبىر جاققا، ءبىر دەگەندەرى (تاق) ەكىنشى جاققا بولىنەدى.
اتقاۋما - ويىنى
ويىندى التى بالا ءۇش ۇشتەن ءبولىنىپ وينايدى. ءبىر بالا سول قولىمەن ءوزىنىڭ وڭ بىلەگىن ۇستايدى. قاراما قارسى تۇرعان بالا دا سويتەدى. سودان كەيىن بوس قولدارىمەن ءبىرىنىڭ بىلەگىنەن ءبىرى ۇستايدى.

اقشامشىق - ويىنى
ويىن جۇرگىزۋشى ويىنشىلاردى ارالارىنان ءبىر كىسى وتەتىندەي ەتىپ دوڭگەلەتە وتىرعىزادى دا، ورتاعا شىعىپ، ءوزى ەكى الاقانىن بەتتەستىرە ۇستايدى. ويىنشىلارعا دا سولاي ىستەۋدى تاپسىرادى. سودان كەيىن الاقاندارىنىڭ اراسىنداعى ساقينانى ويىنشىلاردىڭ بىرىنە تاستاۋ ءۇشىن اينالا جۇرگىزىپ، بارانە ساقينا تاستاۋدىڭ بەلگىسىن جاسايدى. الايدا ول ساقينانى بىلدىرمەي بىرەۋگە عانا تاستايدى. ساقينا جاسىرىلعان ادام دا ونى باسقالارعا بايقاتپاۋعا تىرىسادى. ويىن باسقارۋشى تۇگەل اينالىپ شىققان سوڭ، ورتاعا كەلىپ: «اقشامشىعىمدى بەر»، دەپ داۋىستايدى. سوندا ساقينانى العان ويىنشى ورنىنان اتىپ تۇرۋى كەرەك. ءاربىر ويىنشى وڭ جاعىندا وتىرعان كورشىسىن باعادى، ساقينانىڭ وندا بارىن بەرسە، ورنىنان تۇرىپ كەتسە، جازانى سول جاعىنداعى ويىنشى تارتادى. ايىپكەر كوپشىلىكتىڭۇيعارۋىمەن ولەڭ ايتا ما، بي بيلەي مە، دومبىرا تارتا ما – ايتەۋىر ءبىر ونەر كورسەتىپ جازاسىن وتەۋگە ءتيىس. كوپشىلىكتىڭ ۇيعارۋىنا قارسىلاسۋعا بولمايدى

اڭشىلار - ويىنى
ويناۋشىلار ەكى توپقا تەڭ بولىنەدى. ءبىرى – «ۇيرەكتەر» شەڭبەردىڭ ىشىندە قالادى دا، ەكىنشىسى – «اڭشىلار» شەڭبەر بويىمەن قاتارعا تۇرادى. اڭشىلاردىڭ ماقساتى – دوپپەن ۇيرەكتەردى كوزدەپ ۇرىپ، ويىننان شىعارۋ. ويىن جۇرگىزۋشىنىڭ بەلگىسى بويىنشا اڭشىلار دوپ لاقتىرىپ، ۇيرەكتى اتىپ الا باستايدى. دوپ تيگەن ۇيرەك ويىننان شىعارىلادى. ويىندى بەلگىلەنگەن ۋاقىت مولشەرىنە دەيىن ويناۋعا بولادى. ول ءۇشىن ۋاقىت ەكى جاققا دا تەڭ بەلگىلەنەدى. بەرىلگەن ۋاقىت وتكەننەن كەيىن، اڭشىلار مەن ۇيرەكتەر ورىندارىن اۋىستىرادى. ويىننىڭ سوڭىندا بەلگىلەنگەن ۋاقىت ارالىعىندا ۇيرەكتى كوپ اتىپ العان اڭشىلار توبى ۇتقان بولىپ ەسەپتەلىنەدى.

اڭشىلار مەن قوياندار - ويىنى
بۇل ويىندى جىلدىڭ قاي مەزگىلىندە بولسا دا ويناۋعا بولادى (جازدا دوپپەن، قىستا قارمەن). ويىنعا جينالعاندار ەكى توپقا بولىنەدى. اڭشىلاردىڭ سانى قويانداردان ەكى ەسە از بولادى.
ەكى جەردە بىر-بىرىنەن قاشىقتىعى ەلۋ ءجۇز ادىمداي شەڭبەر سىزىلادى. قوياندار سول ەكى شەڭبەردىڭ بىرىنە – «ىنگە» ورنالاسادى. شەڭبەر شەتىندە تۇرعان اڭشىلار قويانداردىڭ ءىنىن تىقىرلاتىپ سىزا باستايدى (جەردى اياقتارىمەن تۇرتكىلەيدى). سول كەزدە قوياندار ءوز ىنىنەن شىعىپ، ەكىنشى ىنگە – شەڭبڭرگە قاراي قاشادى. وسى كەزدە اڭشىلار قويانداردى اتا باستايدى. ەكىنشى شەڭبەرگە جەتكەنشە وققا ۇشقان قويان ويىننان شىعىپ قالادى. بارلىق قوياندى اڭشىلار اتىپ بىتكەنشە، ويىن توقتامايدى.
ءبىز دە - ويىنى
بۇل ويىندى كەڭ بولمەلەردە ويناۋعا بولادى. ويىنعا قاتىساتىن بالالار قاز قاتار وتىرادى. ويىن باستاۋشى جۇرت الدىنا شىعىپ، اڭگىمە ايتا باستايدى. ويىننىڭ شارتى تومەندەگىدەي بولادى. ويىن باستاۋشى بالالاردىڭ قوسىلىپ ايتىلۋىنا بولاتىن ءسوز ايتسا، ولار «ءبىز دە» دەپ جاۋاپ بىرگە جاۋاپ بەرۋى كەرەك تە، قوسىلۋعا بولمايتىن ءسوز ايتسا، ۇندەمەۋلەرى كەرەك. «ءبىز دە» ءسوزىن ايتىپ قالسا، وندا ايىپ تارتاتىن بولادى. ءان سالىپ، نە تاقپاق ايتىپ، نە بي بيلەپ بەرەدى.
ويىن باستاۋشى: مەن كولگە بارامىن.
بالالار: ءبىز دە.
ويىن باستاۋشى: ونان ۇيرەك ۇستاپ الامىن.
بالالار: ءبىز دە.
ويىن باستاۋشى: ۇيرەكتىڭ جارىمىن كۇشىگىمە بەرەمىن.
بالالار: ءبىز دە.
ويىن باستاۋشى: كۇشىگىم جەيدى.
وسى كەزدە بىرەۋ؛ «ءبىز دە»، دەپ قالسا، ويىن توقتايدى. الگى قاتەلەسكەن بالا ايىپ تارتادى. بۇدان سوڭ ويىن قايتا باستالادى.

داۋىستا، اتىڭدى ايتام - ويىنى
ويىنشىلار قول ۇستاسىپ دوڭگەلەنە شەڭبەر جاساپ ورنالاسادى. كوزى بايلاۋلى ءبىر ويىنشى شەڭبەردىڭ ورتاسىندا تۇرادى دا، قولىنداعى تاياعىن شەڭبەر بويىندا تۇرعان ويىنشىلاردىڭ كەز كەلگەنىنە ۇسىنىپ: «داۋىستا، اتىڭدى ايتام»، دەيدى. تاياقتىڭ ەكىنشى ۇشىنان ۇستاعان ويىنشى اتىن ءبىلىپ قويماس ءۇشىن ادەيى داۋسىن بۇزىپ شىعارادى. (ويىنشىلار بەلگىلى ءبىر باعىتپەن ۇنەمى قوزعالىستا بولادى.) كوزى بايلانعان ويىنشى ءبىرىنشى تاياق ۇسىنعان ويىنشىنىڭ اتىن دۇرىس تاپسا، سول ويىنشىمەن ورىن اۋىستىرادى. تابا الماسا، تاياعىن ەكىنشى ويىنشىعا ۇسىنادى، ونى تابا الماسا، كەلەسىگە ۇسىنادى، وسىلايشا ءۇش ويىنشىنىڭ اتىن انىقتاي الماسا، ويىننان شىعىپ قالادى.
كورشى - ويىنى
ويناۋشىلار ەكى ەكىدەن وتىرادى دا، ءبىر ويىنشى جالعىز قالدىرىلادى. ويىن جۇرگىزۋشىنىڭ ماقساتى – سىڭار قالعان ويىنشىعا كورشى ىزدەۋ.
ويىن جۇرگىزۋشى: «ساعان كىمنىڭ كورشىسى كەرەك؟» دەپ سۇرايدى. سىڭار ويىنشى: «ماعان اقىلبەكتىڭ كورشىسى كەرەك»، دەپ جاۋاپ بەرەدى. «كورشىڭمەن ارازبىسىن، الدە تاتۋمىسىڭ؟» دەپ سۇرايدى. ەگەر ول ارازبىن دەسە، سىڭار ويىنشىعا كەلىپ كورشى بولادى. تاتۋمىن دەسە تاتۋ بولعانى ءۇشىن، ياعني كورشىسىن بەرمەگەنى ءۇشىن جازا تارتادى. سىڭار ويىنشىنىڭ ۇيعارۋىمەن كوپشىلىك الدىندا ونەر كورسەتەدى. ال سىڭار قالعان ويىنشى كورشى ىزدەيدى. وسىلايشا ويىن جالعاسا بەرەدى.

مونداناق - ويىنى
ويناۋشىلار ويىن باسقارۋشىنىڭ ايتۋىمەن تىزەلەرىن تەز كوتەرىپ، اياقتارىنىڭ باسىن ءتۇيىستىرىپ دوڭگەلەنە وتىرادى (تىزەلەرىنىڭ استىندا ورامال وتەتىندەي ورىن بولۋ كەرەك). سوندا ولاردىڭ اياقتارىنىڭ تۇيىسكەن جەرىندە ءبىر كىسى وتىرعانداي بوس ورىن قالادى. وسى ورىنعا باسقارۋشى وتىرادى. وسى كەزدە قولىندا ورامالى بار ويىنشى ورتاداعى وتىرعان ويىن باسقارۋشىنى جونىنان تارتىپقالىپ، تەز تىزەسىنىڭ استىنا تىعا قويىپ، «انە كەتتى موداناق، مىنە كەتتى موداناق» دەپ ولەڭدەتەدى. بارلىعى وسى ولەڭدى حورمەن ايتادى. ال ويىنشىلاردىڭ قولدارى ۇنەمى تىزەلەرىنىڭ استىندا بولادى، سەبەبى ورامالدى تىزەلەرىنىڭ استىنان شەڭبەر بويىمەن بىرىنە ءبىرى بەرىپ، جىلجىتىپ ويىن جۇرگىزۋشىگە بىلدىرمەۋگە تىرىسادى. ال ويىن جۇرگىزۋشىنىڭ ماقساتى – وسى ورامالدى ۇستاپ الۋ. ەگەردە ۇستاپ السا، سول ۇستاعان ويىنشىمەن ورىندارىن اۋىستىرادى، ءسوتىپ ويىندى جالعاستىرا بەرەدى. ويناۋشىلار بولسا ورامالدى تىزەلەرىنىڭ استىنان جۇگىرتە وتىرىپ قايتكەن كۇندە دە ويىن باسقارۋشىنىڭ قولىنا تۇسىرمەۋگە، مۇمكىندىك بولسا، ونى ورامالمەن ءبىر ۇرىپ قالۋعا تىرىسادى.
ورداعى قاسقىر جانە ورامال تاستاۋ - ويىنى
الاڭنىڭ ورتاسىنان ارلىعى قىرىق ەلۋ سم سىزىق سىزىلادى. بۇل قاسقىر جاتقان ور. قالعان ويىنشىلار قوزى، لاق بولادى دا، سول سىزىقتىڭ ءبىر جاعىندا جايىلىپ جۇرەدى. ءمۇعالىمنىڭ ەسكەرتۋى بويىنشا قوزى، لاقتار وردىڭ ەكىنشى جاعىنا ءوتۋى كەرەك. ال قاسقىرلار ءوتىپ بارا جاتقانداردى ۇستاۋعا تىرىسادى. قولعا تۇسكەن نەمەسە سەكىرىپ ۇلگەرمەگەن قوزى، لاقتار قايتادان جۇگىرەدى. قولعا تۇسكەن قوزى، لاقتاردىڭ سانى قاسقىرلارمەن بىردەي بولعاندا، ويىن توقتاتىلادى. ويىننىڭ باسىندا قاسقىرلاردىڭ سانى قوزى، لاقتاردان ەكى ەسە از بولادى.

سوقىرتەكە - ويىنى
ويناۋشىلار دوڭگەلەنە تۇرا قالىپ، ورتالارىنا ورامالمەن كوزىن بايلاپ «سوقىرتەكەنى» شىعارادى. شەڭبەر بويىنشا تۇرعان ويىنشىلار بىلدىرمەي بارىپ، «سوقىرتەكەنى» تۇرتكىلەي باستايدى. وسى كەزدە ول تۇرتكەن ويىنشىنى ۇستاپ الىپ، اتىن ايتۋى كەرەك (ۇستاي الماسا دا، داۋىستاپ اتىن ايتۋى شارت). وسىلاي ويناپ جۇرگەندە «سوقىرتەكە» تىنىش تۇرعان ويىنشىنى دا ۇستاپ الىپ، اتىن ايتۋى مۇمكىن. وندا ۇستالعان ويىنشىنى كوزىن بايلاپ ورتاعا شىعادى دا، «سوقىرتەكە» بولادى، سوندىقتان ولار ورنىندا تۇرماي ۇنەمى قاشىپ ءجۇرۋى كەرەك. «سوقىرتەكەنىڭ» قولىنا تۇسكەن بالا ورىن اۋىستىرادى. مۇمكىندىگىنشە، ويناۋشىلار شەڭبەردەن شىقپاعانى ءجون.

سىمسىز تەلەفون - ويىنى
قىز جىگىتتەر ساپ تۇزەپ تۇرادى. ويىن وڭنان سولعا نە، سولدان وڭعا قاراي ءبىر ىڭعايدا جۇرەدى. ويىن باسقارۋشى ءبىرىنشى تۇرعان ادامعا قۇلاعىنا سىبىرلاپ، ءسوز نە سويلەم ايتادى، ول كەلەسى كورشىسىنە سىبىرلاپ ەستىگەن ءسوزىن جەتكىزەدى، وسىلايشا سوڭعى ادامعا دەيىن جالعاسادى. ال ەندى ويىن باسقارۋشى سوڭعى ادامنان باستاپ سۇرايدى. مۇمكىن سونى قاتە ەستىپ، وزگەرتكەن ادام ايىپ وتەيدى. ايىپ ءار ءتۇرلى: ءان سالۋ، بي بيلەۋ، ولەڭ وقۋ، سول سياقتىلار.

تاپشى، كىمنىڭ داۋسى؟ - ويىنى
شەڭبەردە تۇرعان ويىنشىلاردىڭ ءبارى ورتاعا شىعىپ كوزىن بايلايدى دا، ويىن باسقارۋشى بولادى. ال قالعانى:
«سەكىر سەكىر» دەگەن كىم،
بىلگىش بولساڭ تابا عوي.
تاۋىپ ال دا، ءوزىڭ كەپ،
سول ورىندى الا عوي، دەگەن ولەڭدى ايتىپ، شەڭبەردى اينالا جۇگىرەدى.
«سەكىر سەكىر» دەگەن ءسوزدى ءمۇعالىم بەلگىلەگەن وقۋشى ايتادى. بالالار وسىنى ايتىپ بولعان سوڭ، ويىن باستاۋشى كوزىن اشادى دا، «سەكىر» دەپ ايتقان بالانى تابۋعا تىرىسادى. تاپسا، ايتقان بالا ورتاعا شىعادى دا، ويىن باسقارۋشى بولادى. ويىن وسى رەتپەن جۇرگىزىلە بەرەدى.

تاسىماق - ويىنى
بۇل ويىندا 2 جەرگە ىدىسقا سۋ قۇيىپ قويادى، سول سۋدى قارسى بەتكە قويىلعان بوس كەسەگە قاسىقتاپ 2 ادام تاسيدى. بۇندا كوماندا قۇرىپ وينايدى، ءار كوماندادا ءۇش ادام بولادى.
ويىننىڭ شارتى: سۋ تاسيتىن ادام سۋدى توكپەي شاشپاي، تەز تاسۋى كەرەك، قاي كوماندا جەڭىسكە جەتسە، جۇلدەگە سول يە بولادى.

تاياق جۇگىرتۋ - ويىنى
ويناۋشىلار كەزەكپەنەن وزدەرى تۇرعان جەردەن ون شاقتى ادىم جەردەگى جارقاباق ەتىپ سوعىلعان قارعا قولدارىنداعى تاياقتارىن لاقتىرادى. لاقتىرىلعان تاياق جارقاباق قاردان وتكەن جاعىنىڭ ۇزىن قىسقالىعىنا قاراي جەڭىمپازدىڭ كىم ەكەنى انىقتالادى. ويىندى بىرنەشە رەت قايتالاۋعا بولادى.
ويىن قايتادان وينالاتىن بولعاندىقتان، كەزەك كۇتىپ كوپ ۋاقىت جىبەرمەۋ ءۇشىن ويناۋشىلاردىڭ سانى ءۇش بەستەن ارتپاعانى ءجون. وقۋشىلار كوپ بولعان جاعدايدا ەكى ءۇش توپقا ءبولىنىپ ويناۋ كەرەك. قارعا لاقتىرىلعان تاياقتىڭ ورنىن مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان نايزانى (كوپە) پايدالانۋعا بولادى.

تىمپي تىمپي - ويىنى
«تىمپي تىمپي» ويىنىن باستاۋشى دوڭگەلەنىپ وتىرعان جۇرتتىڭ ورتاسىنا شىعىپ: «تىم تىرىس، تىمپي تىمپي»، دەيدى. وسى ساتتە قالعان ادامدار ۇندەمەۋگە ءتيىس. ورتاعا شىققان ادام ءار ءتۇرلى ءازىل، سىقاق، قىزىقتى اڭگىمەلەر ايتىپ وتىرعانداردى كۇلدىرۋگە تىرىسادى. بەلگىلى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىنىڭ وسىنداي «ونەرىمەن» ەشكىمدى كۇلدىرە الماسا، جەكە ادامنىڭ جانىنا بارىپ، سونى كۇلدىرۋگە كۇش سالادى. ءازىل سىقاقتارى ءالسىز، اسەرسىز بولسا، اۋزى مۇرنىن قيسايتىپ، ءتۇرلى قولاپايسىز قيمىلدار جاساپ كۇلدىرۋگە ارەكەت ەتەدى. وسى ساتتە الگى ويىنشى ءۇن شىعارماۋعا، ورتاداعى ادامنىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەرمەۋگە تىرىسادى. ال سويلەپ، كۇلىپ قويسا ايىپكەر سانالادى. ايىبى ءۇشىن ولەڭ ايتىپ، بي بيلەيدى. ايىبىن وتەگەننەن كەيىن ول ورتاعا شىعىپ، ويىندى باسقارىپ كەتەدى.

تۇتقىن الۋ - ويىنى
ويناۋشىلار تەڭ ەكى توپقا بولىنەدى. ەكى توپتان ءبىر-بىر ويىنشى شىعادى دا، تەرىس قاراپ تۇرىپ قولدارىن ايقاستىرىپ تۇرىپ كوپىر جاسايدى. ءبىرىنشى توپتىڭ ويىنشىلارى تىزبەككە تۇرىپ بىر-بىرلەپ، «الال- اي، بۇلال- اي» دەپ اندەتىپ، كوپىردىڭ استىنان وتە باستايدى. وسى كەزدە ەكىنشى توپتىڭ ويىنشىلارى ءبىرىنشى توپتىڭ ويىنشىلارىن، كوپىردىڭ تۇبىندە كەزدەستىرىپ، ءارقايسىسى كوپىردەن وتە بەرگەندە، ءبىر-بىر تاستان نەمەسە باس كيىمنەن ۇستاتادى دا، ونىڭ بەلگىلەنگەن اتىن ايتۋدى وتىنەدى. ونداعى زاتتىڭ اتى جاڭاعى وزدەرى ايتىپ كەلە جاتقان اۋەن الال -اي، بۇلال- ايدىڭ بىرەۋى. ەگەر زاتتىڭ اتىن تاپسا، كوپىردەن ءوتىپ كەتە بەرەدى، ال تابا الماسا، ويىن جۇرگىزۋشى ونىڭ كوزىن بايلاپ قولعا تۇسكەن تۇتقىن رەتىندە قارسىلاستار توبىنا جىبەرەدى. وسىلايشا ءبىرىنشى توپ كوپىردىڭ استىنان وتەدى دە، تۇتقىنداردى ەكىنشى توپ ۇستايدى.

شالما - ويىنى
ەكى ويىنشى كۇنى بۇرىن دايىنداعان تۇيىق ءجىپتى بەلگىلى ءبىر جۇيەلەنگەن تارتىپپەن ءبىرىنىڭ قولىنان ءبىرى الادى. ءبىرىنشى كەزەك العان ويىنشىنىڭ الگى ءجىپتى ەكى قولىنا، ەكى قولدىڭ ورتاڭعى ساۋساقتارىمەن شالمانى ءىلىپ العاندا «ىڭعىرشاق» پايدا بولادى. ەكىنشى ادام باس بارماق جانە سۇق قولمەن ىڭعىرشاقتىڭ ەكى جاق كەرەگەسىنەن ۇستىنەن استىنا قاراي العاندا – «شاڭىراق»، تورتىنشىدە – «استاۋشا» شىعادى. بەسىنشىدە «كەرەگە» قايتالانادى، التىنشىدا «شىنتاق» بولىپ قايتالانا بەرەدى.
شەرتپەك - ويىنى
ويناۋشىلاردى ورىندىققا وتىرعىزىپ بولعاننان كەيىن، ويىن جۇرگىزۋشى ورامالدى يىعىنا سالىپ الىپ، ويناۋشىلاردىڭ ارتىندا جۇرەدى دە، كەز كەلگەن ويىنشىنىڭ ەكى كوزىن ەكى قولمەن باسا قويادى. سول كەزدە بىلدىرمەي كەلىپ، جولداستارىنىڭ ءبىرى ماڭدايىنان شەرتىپ كەتەدى. ويىن جۇرگىزۋشى كوزىن قويا بەرە سالىپ، يىعىنداعى ورامالمەن «شەرتپەگىمدى تاپ» دەپ، ارقاسىنان تارتىپ قالادى. تابا الماي قالسا، كوپشىلىكتىڭ ۇيعارۋىمەن ورتاعا شىعىپ ونەر كورسەتەدى، ال ەگەر تاۋىپ السا، جاڭاعى شەرتكەن ادام ايىبىن تارتادى. وسىنداي تارتىپپەن ويىن جالعاسا بەرەدى. ويىننىڭ قىزىقتى بولۋى ويىنشىلاردىڭ سانىنا بايلانىستى.

قامالدى قورعا - ويىنى
ويناۋشىلار ۇلكەن شەڭبەردىڭ قاتارىنا تۇرادى. شەڭبەردىڭ ورتاسىنا «قامال»، ياعني موسى نەمەسە ورىندىق قويادى دا، ءبىر ويىنشى قورعاۋشى بولادى. شەڭبەر بويىندا تۇرعان ويىنشىلار دوپپەن قامالدى اتقىلاي باستايدى، ال قورعاۋشى بولسا دوپتى قامالعا تيگىزبەۋگە تىرىسادى. كىمدە كىم دوپتى قامالعا (ورىندىققا) تيگىزسە، سول بالا قورعاۋشىمەن ورنىن الماستىرادى. ويىن وسىلايشا جالعاسا بەرەدى.
قاراگيە - ويىنى
«قاراگيە» جاس بالالار اراسىندا كوپ تاراعان ويىننىڭ ءبىرى. ويىن كوگالدى جەر، الاڭداردا وينالادى. ويىنعا ەر بالالار قاتىسادى. ءار ويىنشىنىڭ قاراعايدان نەمەسە قايىڭنان جاڭىلعان 2 2، 5 مەتر ءبىر باسى ۇشكىر سىرىقتارى بولادى. ەگەر سىرىقتارى جاس اعاشتان جاسالعان بولسا، ۇشكىر جاعىن وتقا ۇستاپ كەپتىرىپ الۋ كەرەك، سوندا مۇقالمايدى.
ويىن جۇرگىزۋشى كومبەدەن 15 20 مەتر جەرگە اپارىپ جالاۋشا تىگەدى. ويىننىڭ ماقساتى ءاربىر ويىنشى بەلگىلەنگەن قاشىقتىقتان ءوزىنىڭ تاياعىمەن جالاۋشانى كوزدەۋ. ويىن جۇرگىزۋشىنىڭ وزىنە دە ويناۋعا بولادى. وسىلايشا قاي ويىنشى جالاۋشاعا كوپ تيگىزسە، سول ويىنشى ۇتقان بولىپ سانالادى.

قارامىرزا - ويىنى
ويىن باستالماس بۇرىن، ونىڭ ەرەجەسى تۇسىندىرىلەدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن ويىن باستاۋشى ويناۋشىلارعا بىردەن: «اسسالاۋماعالەيكۋم، قارامىرزا!» دەيدى. ويىن ءتارتىبى بويىنشا سالەم الۋشى: «ۋاعالەيكۋماسسالام، ءبىرىنشى قارامىرزا!» دەپ جاۋاپ بەرۋى كەرەك، ەگەر بايقاماي، «ۋاعالەيكۋماسسالام» دەپ جاۋاپ قايتارسا، وندا سالەم الۋشى ۇتىلادى.

قاسسىڭ با، دوسسىڭ با؟ - ويىنى
«قاسسىڭ با، دوسسىڭ با؟» ويىنى تويلاردا وينالادى. بۇل ويىن بويىنشا قىزدار مەن جىگىتتەر ارالاس وتىرادى. ءاربىر جۇپ كورشى بولىپ ەسەپتەلىنەدى. ويىندى باستاۋشى:
كورشىڭمەن قاسسىڭ با، دوسسىڭ با؟ دەپ سۇرايدى. ەگەر سۇراعان ادامنان «دوسپىز» دەگەن جاۋاپ ەستىسە:

قىندىق ساندىق - ويىنى
ويىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ ىشىنەن ەكى ويىنشى ورتاعا شىعادى دا، بىرىنە ءبىرى ارقالارىن تىرەپ تۇرىپ قۇشاقتاسادى. ويىن جۇرگىزۋشى بەلگى بەرگەن كەزدە ەكەۋى العا ەڭكەيىپ، ءبىرىن ءبىرى جەردەن كوتەرىپ الۋدىڭ قامىن ويلايدى. جەردەن قايسىسى بۇرىن كوتەرىپ السا، سول ۇتقان بولىپ ەسەپتەلىنەدى. ەندى ۇتقان ويىنشى ورنىندا قالادى دا، ۇتىلعان ويىنشىنىڭ ورنىنا كەزەك كۇتىپ تۇرعان كەلەسى ويىنشى شىعادى. ويىن وسىلاي بىرەۋى جەڭىمپاز اتانعانشا جالعاسا بەرەدى. جەڭىستى كوپ العان ويىنشى جەڭىمپاز اتانادى.

ۇشتى ۇشتى - ويىنى
ويىن باستاۋشى اينالا وتىرعان ويىنشىلاردى جاڭىلىستىرۋ ءۇشىن تەز تەز ۇشاتىن جانە ۇشپايتىن زاتتاردى ارالاستىرا ايتىپ وتىرادى. شارت بويىنشا، تەك ۇشاتىن زات اتالعاندا عانا ويناۋشىلار قولدارىن كوتەرۋ كەرەك. ال ەگەر كىمدە كىم ۇشپايتىن زات اتالعاندا قولىن كوتەرىپ قويسا، ايىبىن تارتىپ، نە ولەڭ ايتىپ بەرەدى، نە بي بيلەيدى، نە باسقا ءبىر ونەر كورسەتەدى. ويىن وسىلاي جالعاسا بەرەدى.

ايگولەك - ويىنى
ويىن كەڭ الاڭدا وتكىزىلەدى. ويىنشىلار سانى مەن جاس شاماسىنا قاراي ەكى توپقا بولىنەدى دە، اراسى ون بەس – جيىرما مەتردەي جەردە قول ۇستاسىپ قاراما قارسى تىزبەك قۇرايدى. ويىن جۇرگىزۋشى ەكى توپتىڭ بىرەۋىنە كەزەك بەرەدى. ولار بارلىعى قوسىلىپ تومەندەگى ولەڭدى ايتادى:

تەڭگە الۋ - ويىنى
اسابا ورتاعا بوس بوتەلكە قويىپ، بوتەلكەنىڭ اۋزىنا اقشا تىعىپ قويادى. شىعاتىن ادام بوتەلكەدەن ون ادىمداي قاشىقتىقتا تۇرىپ، ۇزىندىعى 50 - 70 سم تاياقتىڭ ءبىر ۇشىن جەرگە تىرەپ، ەكىنشى ۇشىنا ماڭدايىن قويىپ، سول تۇرعان ورنىندا باسىن الماي ون رەت اينالىپ بولىپ، بويىن ۇستاپ شايقالماي، تەڭسەلمەي بارىپ بوتەلكەنىڭ اۋزىنداعى اقشانى الۋى كەرەك. ەگەر ورتا جولدا تالتىرەكتەپ كەتسە، ويىننان شىعادى ءارى ايىپ تولەيدى. ايىپ مولشەرى بوتەلكەنىڭ اۋزىندا تۇرعان اقشانىڭ مولشەرىنەن كەم بولماۋى كەرەك. كەلەسى ادام شىققاندا دا سويتەدى. ويىنى اراسىندا بي بيلەنەدى، كۇي تارتىلادى، ءان ايتىلادى. ۇزدىك ونەر كورسەتكەندەر سىي - سىياپات الادى. تويدىڭ قىزىقتى وتۋىنە ۇلكەن دەمەي، كىشى دەمەي بارلىق قوناق ات سالىسادى.

سيقىرلى تاياق - ويىنى
ويناۋشىلار قول ۇستاسىپ، دوڭگەلەنە شەڭبەر جاساپ تۇرادى. قولىندا تاياعى بار ويىن جۇرگىزۋشى شەڭبەردىڭ ورتاسىنا كەلەدى دە، ويىننىڭ ءتارتىبىن تۇسىندىرەدى. ويناۋشىلاردى بىردەن باستاپ تۇگەل نومىرلەپ شىعادى....

وقتاۋ تارتىس - ويىنى
بۇل ويىندى ويناۋ ءۇشىن ورتاعا ەكى بالا شىعادى. الدىمەن جەرگە سىزىق سىزادى جانە سول سىزىقتىڭ ەكى جاعىنا تۇرادى، وقتاۋدىڭ ەكى ۇشىنان ۇستاپ تارتادى. قايسىسى سىزىقتان وتسە، جەڭىلەدى. ال، كۇشى باسىم بولىپ تارتىپ العانى جەڭىسكە جەتەدى.
اتتاماق - ويىنى
بۇل ويىندا ءۇش ءجىپتى كەرىپ ۇستاپ تۇرۋ قاجەت. ءبىرىنشىسى – تومەن، ونى اتتاپ ءوتۋ كەرەك، ەكىنشىسى – بيىك، ونى ەڭكەيىپ، ال ەندى ۇشىنشىسىنەن تاعى دا اتتاپ ءوتۋ كەرەك. اۋەلى ءبىر ويىنشىنى الىپ كەلىپ وسى جىپتەردەن وتكىزىپ، سودان سوڭ كوزىن بايلاپ ءبىر اينالدىرىپ قويا بەرۋ كەرەك.
"ەگىز سوزدەر" - ويىنى
ويىنداردان بولەك ءمۇعالىمنىڭ ءاربىر ساباقتاردا قولداناتىنى ۇلەستىرمەلى كارتىشكەلەر. ۇلەستىرمەلى كارتىشكەلەر دە بالالاردىڭ جۇمىس كەزىندەگى وزدەرىنىڭ جاۋاپتىلىعىنا، قاتەسىز ورىنداپ، جاقسى باعا الۋلارىنا دا اسەر ەتەدى. ولار دا دۇرىس، ءتيىمدى قۇرىلعاندى جاقسى كورەدى.

"جانۋارلار كەڭەسى" - ويىنى
تاپسىرما: جانۋارلاردىڭ اتتارى ارقىلى ساندارعا جاسىرىلعان ارىپتەردى تاۋىپ، بەرىلگەن ناقىل ءسوزدى وقيمىز. بەرىلگەن سۋرەتتەردەن كىرپى، قاسقىر، تۇلكى، مايمىل، قوياننىڭ اتتارىن تاپتىق.

كريپتوگراممالار - "حالىق دانالىعى" - ويىنى
تاپسىرما: الدىمەن سويلەمدەردى تولىقتىراتىن سوزدەردى تاپ. تاپقان سوزدەرىڭ سەنىڭ جاسىرىنعان ماقالدى وقۋىڭا كومەكتەسەدى.
"كىم جىلدام؟" - ويىنى
ويىننىڭ ماقساتى: بۋىن ۇندەستىگىن، بۋىن تۇرلەرىن ەستە ساقتاپ، پىسىقتاۋ. بالالاردىڭ ءوز شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن وسى وىننىداردىڭ قورىتىندىسى ارقىلى سالىستىرىپ وتىرۋىنا كوزدەلەدى. بۇل ويىن دا وزگە ويىندار سياقتى بالالاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتىپ، سوزدىك قورلارىن بايىتادى.

"قۇرىلىسشى" - ويىنى
ويىننىڭ ماقساتى: ويىن ارقىلى بالالاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى دامىپ، تەز ويلاپ، تەز ايتۋ قابىلەتتەرى ارتادى، سوزدىك قورلارى ۇلعايادى. ويىننىڭ وينالۋ ءادىسى: تاقتاعا قۇرىلىس ماتەريالدارى رەتىندە قاتاڭ، ۇياڭ، ءۇندى دىبىستارى جازىلادى. وسى دىبىستارعا ساي كەلەتىن داۋىستى دىبىستاردى تاڭداۋ ارقىلى سوزدەر قۇراستىرادى.

"اياقتالماعان سوزدەر" - ويىنى
ويىننىڭ ماقساتى. وقۋشىلاردىڭ داۋىستى جانە داۋىسسىز دىبىستار بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەكسەرۋ. وتىلگەن ماتەريالداردى ەسكە ءتۇسىرۋ بولىپ تابىلادى.