InfoHub Logo

بۇيرەك تۇتىكشەسىنىڭ اپيتەلييى سەكرەسيالىك قىزمەت تە اتقارادى: تۇتىكشە قۋىسىنا شۋماق اپيتەلييىنەن وتپەگەن، العاشقى نەسەپتە بولماعان كوللويدتى بوياۋلار، پەنيسيللين سياقتى دارىلەر سوڭعى نەسەپتە پايدا بولادى.

قازىرگى عىلىمي ادەبيەتتەردە بۇيرەكتىڭ قىزمەتىنە توقتاعاندا، سەكرەسيا دەگەن سوزگە ەكى ءتۇرلى ءمان بەرەدى. ءبىرىنشى تۇسىنىك - سەكرەسيا - قانداعى زاتتاردىڭ بۇيرەك تۇتىكشەلەرىنە وزگەرمەگەن كۇيدە ەنۋى. ولار ءار ءتۇرلى كونسەنتراسيالىق جانە ەلەكتروحيميالىق كورسەتكىشتەرىنە قاراماستان، بەلگىلى ءبىر «تاسىمالداۋشىلاردىڭ» كومەگىمەن وتەدى. مۇنداي جاعدايدا ولاردىڭ ءوتۋ جىلدامدىعى ارتادى. ەكىنشى تۇسىنىك بويىنشا، بۇيرەك تۇتىكشەلەرىنىڭ جاسۋشالارى ورگانيكالىق قىشقىلدار مەن نەگىزدەردى سەكرەسيالاپ قانا قويمايدى، ولار كەيبىر بەيورگانيكالىق زاتتاردى سينتەزدەپ شىعارادى. ماسەلەن، سۋ جانە كاليي يونى ينتەرستيسيادان تۇتىكشەلەرگە جاي وتەدى (سەكرەسيالانادى). بۇيرەكتىڭ شۋماقتىق بولىمىنەن سۇزىلگەن كاليي يونى نەفروندىق پروكسيمالدىق بولىمىندە قايتا سىڭەدى. ەگەر ورگانيزمدە كاليي يونىنىڭ مولشەرى شامادان تىس كوپ بولسا، بۇيرەك تۇتىكشەلەرىنىڭ ديستالدىق ءبولىمى مەن نەسەپ جينايتىن تۇتىكتەرىنىڭ ىشىنە قاراي وتەدى (سەكرەسيالانادى)، ناتيجەسىندە سوڭعى نەسەپتىڭ كۇرامىمەن سىرتقا شىعارىلادى. بۇيرەكتە كرەاتينين سينتەزدەلىپ، فوسفاتتار قايتا پايدا بولا باستايدى.

اكادەميك ل.پ.وربەليدىڭ زەرتحاناسىندا الىنعان دەرەكتەرگە قاراعاندا، بۇيرەك تۇتىكشەلەرى قاندا موچيەۆينا مولشەرى كوبەيسە، وسى موچيەۆينانى سىرتقا ءبولىپ شىعارا الاتىنى انىقتالدى. بۇيرەكتە مۇنىمەن قاتار، قاندا جوق كەيبىر زاتتار تۇزىلەدى. ماسەلەن، قاندا بار گليكول مەن بەنزوي قىشقىلىنان تۇتىكشەلەر ەپيتەلييىندە گيپپۋر قىشقىلى تۇزىلەدى، ال اممونيي تۇزدارى اممياكتان سينتەزدەلەدى. بۇيرەك ءسىلتى-قىشقىل تەپە-تەڭدىگىن (گومەوستازاسىن) ءبىرقالىپتى ساقتايدى. ءسىلتى-قىشقىل گومەوستازاسى، نەگىزىنەن، ورگانيزمدە جۇرەتىن وتە كۇردەلى سەكرەتورلىق جانە سينتەزدەۋ ۇدەرىستەرىنە بايلانىستى. نەسەپتىڭ بەلسەندى رەاكسياسى (رن ورتاسى) ادامدا ءار ۋاقىت وزگەرىپ وتىرادى. ول ادامنىڭ ىشكەن تاماعىنىڭ كۇرامىنا، قاسيەتىنە، مولشەرىنە، قىزمەتىنە، قيمىلىنا، ورتانىڭ تەمپەراتۋراسىنا ت.ب. جاعدايلارعا بايلانىستى. كەيدە نەسەپتىڭ رەاكسياسى (رن) 4،5-كە دەيىن تومەندەۋى نە- مەسە 0،8-گە دەيىن جوعارىلاۋى مۇمكىن (باسقاشا ايتقاندا، نەسەپتىڭ رن رەاكسياسى قىشقىل نەمەسە ءسىلتىلى بولادى). ءبىراق قاننىڭ رن رەاكسياسى ءار ۋاقىتتا سالىستىرمالى تۇراقتى 7،36-7،40 (ءسال ءسىلتىلى) دەڭگەيدە بولادى. ويتكەنى بۇيرەك ارتىق ءسىلتى جانە قىشقىل زاتتاردى نەسەپپەن بىرگە سىرتقا شىعارىپ تۇرادى.

بۇيرەك قاننىڭ (رن) رەاكسياسىن تۇراقتى ساقتاۋعا دا قاتىسادى. بۇل جاعداي بۇيرەك تۇتىكشەلەرىنىڭ جاسۋشاسىندا جۇرەتىن اسيدوگەنەز جانە اممونيەگەنەز ۇدەرىستەرىمەن وتە تىعىز بايلانىستى.

اسيدوگەنەز - كۇردەلى يونداردىڭ الماسۋ رەاكسياسى ارقىلى كاربوانگيدرازا، فوسفاتازا جانە باسقا فەرمەنتتەردىڭ قاتىسۋىمەن، بۇيرەك تۇتىكشەلەرىندە بوس سۋ يونى، قىشقىلدى جانە ءسىلتىلى فوسفور قىشكىلىنىڭ تۇزدارى پايدا بولىپ ءارى شىعارىلاتىن ۇدەرىس.

اممونيەگەنەز - گلۋتامين، گلۋتامينازا فەرمەنتتەر جۇيەسىنىڭ قاتىسۋىمەن تۇتىكشەلەر جاسۋشاسىندا اممياكتان جانە اممونيي تۇزىنان سينتەزدەلىپ شىعارىلاتىن وتە كۇردەلى.

بۇيرەك قىزمەتىن زەرتتەيتىن ءارتۇرلى ادىستەر ونىڭ جۇمىسىنىڭ ساپاسىن، سانىن تولىق قاراستىرادى.

قازىرگى كەزدە نەفرولوگيا ادىستەرى كوپ ءارى سان-قيلى. بۇل ادىستەر ادامنىڭ بۇيرەك قىزمەتىن تولىق جانە جان- جاقتى زەرتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. تاجىريبە جۇزىندە دە، كلينيكادا دا ءار ءتۇرلى گەمورەنالدىق (بۇيرەك قانىنداعى توسقاۋىل) يندەكستەر ارقىلى بۇيرەكتىڭ اتقاراتىن قىزمەتىنىڭ جايىن جانە نەسەپتىڭ ءتۇزىلۋىن، مەحانيزمىن زەرتتەۋگە بولادى. بۇيرەكتەگى قان اينالىسىنىڭ دەڭگەيىن، شۋماقتاعى ءسۇزىلۋ شاماسىن، تۇتىكشەلەردەگى قايتا ءسىڭۋ جانە سەكرەسيا دارەجەسىن، بۇيرەكتىڭ كونسەنتراسيالاۋ، نەسەپ جاساۋ قىزمەتىن زەرتتەۋگە بولادى. بۇيرەكتىڭ ءتۇرلى قىزمەتىن زەرتتەۋ ادىستەرىنىڭ كوبىنىڭ نەگىزىندە مالپيگي شۋماقتارىندا ەركىن سۇزىلەتىن، ال تۇتىكشەلەردە ءتۇرلى وزگەرىستەرگە ۇشىرامايتىن جانە قاننان نەسەپكە سەكرەسيالانباي، تۇگەلىمەن نەسەپكە وتەتىن زاتتاردى ەنگىزۋ جاتىر. قان پلازماسىنا ەنگىزىلگەن ءتۇرلى سۇزىلەتىن زاتتاردان تازالانۋ كوەففيسيەنتىن انىقتايتىن ءادىس - كليرەنس ءتاسىلى. تازارتىلۋ كوەففيسيەنتىن نەمەسە كليرەنس دەپ بۇيرەكتەگى ءسۇزىلۋ ۇدەرىسى كەزىندە بەلگىلى ءبىر ۋاقىت ىشىندە قانعا ەنگىزىلگەن زاتتان تازارتىلعان پلازما مولشەرىن ايتادى. كليرەنس ادىسىمەن بۇيرەكتىڭ ءسۇزىلۋ دارەجەسىن انىقتايدى.

بۇيرەكتەگى قان اينالىم شاماسىن انىقتاۋ ءۇشىن قانعا پاراامينوگيپپۋرلى قىشقىل (پاگ) نەمەسە ديودراستتى ەنگىزەدى. قايتا ءسىڭۋ شاماسى قانعا ءبىر زاتتى (گليۋكوزا، موچيەۆينا) ەنگىزۋ، ول زاتتىڭ قانداعى، نەسەپتەگى كونسەنتراسياسىن انىقتاۋ جانە شىعارىلاتىن نەسەپ مولشەرىن ولشەۋ جولىمەن انىقتالادى. تۇتىكشەلەردىڭ سەكرەتورلىق قىزمەتى ديودراست، فەنولدى قىزىل، پاراامينوگيپپۋر قىشقىلىنىڭ ناتريي تۇزى ت.ب. قانعا ەنگىزۋ ارقىلى تەكسەرىلەدى. بۇل ادىستەردىڭ نەگىزىندە ەنگىزىلگەن زاتتاردىڭ قانداعى، نەسەپتەگى مولشەرىن ولشەپ، سالىستىرۋ جاتىر.

ح. ساتپايەۆا، مەديسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور

---