بيىلعى كەڭەس سايلاۋلارى
قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ ءار جەرىندە كەڭەس سايلاۋى باستالىپ جاتىر.
الىنعان حات-حابارلارعا قاراعاندا، وزگەرىستىڭ العاشقى جىلدارىنداعى توپقا كىرە الماي بۇعىپ جۇرەتىن بايلار، قاقتىعىپ شەتكە شىعىپ قالعان بۇرىنعى اتقا ءمىنىپ، بىرەۋدى-بىرەۋگە اتىستىرىپ، ەلدى پارتيا قىلىپ جۇرەتىن قۋلار بۇل كۇندە تاعى دا اتقا ءمىنىپ، سۇم ىستەرىن تاعى دا جۇرگىزە باستاعان كورىنەدى.
وزگەرىستىڭ العاشقى جىلدارىنداي بولماي، كەڭەس ۇكىمەتى حالىقتىڭ كوپ جىلعى سوعىستىڭ كەساپاتىمەن ءھام جۇتتىڭ، اشتىقتىڭ كەساپاتىمەن ناشارلانعان شارۋاسىن جوندەۋ نيەتىمەن جاڭا شارۋاشىلىق ساياساتىن جۇرگىزىپ، جوعارعى ايتقان سۇمدارعا ازىراق مۇرساتانا بەرىڭكىرەپ ەدى، بۇل ارامتاماق سۇمدار كەساپاتتى ىستەرىن تاعى دا جۇرگىزە باستاعان كورىنەدى.
بۇلاردىڭ كەبى ءىلىنىپ ۆولوستنوي يسپولكومداردان قالماي، سول ۆولوستنوي يسپولكومدارعا بۇعىپ ءارتۇرلى استىرتىن ايلالارىمەن كىرىپ الىپ، بۇل كۇنگە شەيىن بيلەپ كەلە جاتىر ەدى.
ەندى بۇل قۋلار بيىلعى سايلاۋدا، بىلتىرعى-الدىڭعى جىلعى ءھام ونان ارعى جىلعى بۇعاتىن مىنەزدەرىن قويىپ، سىبىردى دا تاستاپ، بۇرىنعى زامانىنداعىسىنداي اشىق ايداعان كورىنەدى.
وزگەرىستىڭ العاشقى جىلدارىنداعى رازۆەرستكا، اتالۋ، كولىك الۋ، ميليسيا قالىڭ ءجيى ءجۇرىپ، توپتاپ، كوڭىلىنە ۇناعان اتتى ءمىنۋ، قىردا وترياد قۇرۋ، مىلتىق ىزدەپ، ەلدى ءتىنتۋ — ءبارى ءقازىر قالعان.
بۇل ىستەردى كەڭەس ۇكىمەتى حالىقتىڭ تۇرمىسىن ءام شارۋاسىن وڭدەۋ ءۇشىن قالدىردى. جوعالتتى. مۇنى قۋ بايلار ءھام بايلاردىڭ شاشباۋلارىن كوتەرەتىن قۋلار وزدەرىنشە ۇعىنىپ، «كەڭەس ۇكىمەتى بايعا ءھام زالىمگە ەندى ەرىك بەرەتىن شىعار» دەگەندەي قۋانىپ، قىبىرلاسىپ، كەدەيلەرگە تاكاپپار كوزدەرىمەن باسىنىپ قاراي باستادى. «كۇشىگىم-كۇشىگىم دەسە، كۇشىك اۋىز جالايدى» دەگەن وسى.
ءبىراق ەسەپسىز، ۇياتسىز بايلاردىڭ ءھام ولاردىڭ شاشباۋلارىن كوتەرۋشى قۋلاردىڭ بۇل «كۇشىگىم-كۇشىگىم» دەگەن سايىن اۋىز جالاۋى قاتە، بۇلار تاعى دا وزدەرىنىڭ سورى.
كەڭەس ۇكىمەتى بايلاردىڭ ءھام ول بايلاردىڭ شاشباۋلارىن كوتەرۋشىلەردىڭ ۇكىمەتى ەمەس، كەڭەس ۇكىمەتى — كەدەيلەردىڭ، ەڭبەكشىلەردىڭ ۇكىمەتى. مۇنى بايلار، مىرزالار ءھام باسقا ارامتاماق قۋلار بىلۋلەرى كەرەك.
قانشا قۋلىق-سۇمدىقتارىن جۇرگىزىپ، سايلاۋدى باسقارۋعا بارعان ينسترۋكتورلاردى الداپ ءھام كەدەي حالىقتى الداپ، يسپولكومدارعا بايلار — جۋان جۇدىرىقتار تاعى دا كىرىپ السا دا، ءبىراق ول انىقتالىنىپ، كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ شىن قىزمەتكەرلەرىنە بىلىنسە، جەلكەگە ءبىر ءتۇيىلىپ، يسپولكومداردان قۋىلۋلارى حاق.
مۇنى جۋان جۇدىرىقپەن باي، مىرزالار ەستەرىنەن تاستاماۋلارى كەرەك. ەندى بىر-ەكى ءسوز كەڭەس سايلاۋلارىن باسقارىپ جۇرگىزەتىن ءبىزدىڭ جەر-جەرلەردەگى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە.
بۇرىن قازاقستاننىڭ كوپ جەرىنە سايلاۋعا قىرعا شىققان ينسترۋكتورلاردى سوزگە، قۋلىققا، سۇمدىققا ءام كىسى الداۋعا توسەلىپ قالعان زالىم بايلار باستارىن اينالدىرىپ، اۋىلدارىنا اپارىپ ءتۇسىرىپ، قىمىزىن، ەتىن بەرىپ بيلەپ اكەتەتىن. مۇنى كورگەن سوڭ بۇرىنعى جاسقانشاق بولىپ جامان ۇيرەنىپ قالعان سورلى ەڭبەكشىل تابى قورعالاپ، الگى سايلاۋعا كەلگەن ينسترۋكتوردى بيلەپ اكەتكەن بايدىڭ بەتىنە كەلە الماي قالىپ، سايلاۋدا بويىن كورسەتە الماي، يسپولكومىنا بايلاردىڭ كىسىلەرى كىرىپ كەتەتىن.
مىنە، ەندى ءبىزدىڭ سايلاۋعا شىققان كەڭەس قىزمەتكەرلەرى بۇل ادەتتى تاستاۋلارى كەرەك.
ەڭبەكشىل تاپتىڭ شىن باقىتىن ويلايتىن ازامات سايلاۋ ۋاقىتىندا بايدىڭ بەتىنە جىلى ۇشىراپ قاراپ، بايلارعا تايانباسىن. بايلاردىڭ ۇيلەرىنە بارىپ تۇسپەسىن.
ەگەردە سايلاۋ ۋاقىتىندا بايلاردىڭ ۇيلەرىنە ءتۇسىپ، بايلارمەن جىلى سويلەسىپ، بايلارعا تايانىساتىن بولسا، ول ەڭبەكشىل تاپتىڭ ازاماتى ەمەس، ەڭبەكشىل تاپتىڭ دوسى ەمەس، ونداي ادام كەڭەس ۇكىمەتىن الداپ جۇرگەن ارام ادام.
ونداي ادامدار بىلىنسە قىزمەتتەن ءھام ورتادان كۇيەلى كوسەۋمەن ايداپ شىعارىپ تاستاۋ كەرەك. ەكىنشى، سايلاۋلارىن ەلدىڭ قاراپ بەكىتىپ ياكي بەكىتپەي وتىراتىن ۋەزدەردەگى سايلاۋ باسقاراتىن كوميسسيا ءھام ۋەزدىك يسپولكومدا وتىرعان ازاماتتار ساق بولۋلارى كەرەك. بايلاردى، مىرزالاردى ءھام باسقا قۋلاردى وتكىزبەۋلەرى كەرەك. ولاردى بەكىتپەۋلەرى كەرەك.
ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ كوگى جەرلەرىندە ۋەزدە سايلاۋدى باسقارىپ وتىرعان مەكەمەلەردە دە بايلاردى ءھام بايلاردىڭ قۇيىرشىقتارىن جاقتاپ كەتەتىندەر بولاتىن.
ەندى مۇنى قالدىرۋ كەرەك. مۇنى الدىرمايتىنداردى قىزمەتتەن دە ءھام ورتادان دا جەلكەگە ءبىر-اق ءتۇيىپ شىعارىپ وتىرۋ كەرەك.
بۇل ءۇشىن جولداستار بىر-بىرىنە اقىل ايتىپ، بىر-بىرىنە باس كوز قاراۋىل بولىپ وتىرۋ كەرەك. ەندى بۇرىنعى ەسكى بايعا «قازاقشىلىقپەن» بوس قاراپ، بايدىڭ ىقپالىنا تۇسەتىن ادەتتى قالدىرۋ كەرەك. قالدىرمايتىن جىگىتتەردى قاتاردان شىعارىپ تاستاپ وتىرۋ كەرەك. بايلاردىڭ، مىرزالاردىڭ ەركەلەۋلەرى ەندى جەتتى. «كۇشىگىم-كۇشىگىم دەسەڭ، كۇشىك اۋىز جالايدى...» ەندى سۇعاناق ارام كۇشىكتى جىلماڭداتپاي، ەركەلەتپەي كۇيەلى كوسەۋمەن تۇمسىققا ۇرۋ كەرەك. ويتە الماعان جىگىت ەڭبەكشىل تاپتىڭ قىزمەتكەرى ەمەس. ويتە الماعان جىگىت تاماعى ءۇشىن جۇرگەن باسى امان ادام. ەندى بىر-ەكى سەز ەڭبەكشىل تاپتىڭ وزىنە. ەلدەگى قالىڭ قازاقتىڭ كەدەيلەرى، ەڭبەكشىلدەرى قالادان سايلاۋ باسقارۋعا كەلگەن ينسترۋكتورلاردى باقىلاپ، بايلاردىڭ، قۋلاردىڭ الداۋىنا، ىقپالىنا ءتۇسىرىپ جىبەرمەي، ەندى بارلىق تۇرمىسقا وزدەرىنىڭ قوجا ەكەندىكتەرىن ءبىلدىرىپ، بايلاردان، بۇرىنعى جۋان جۇدىرىقتاردان، بايلاردىڭ قۇيىرشىعى بولىپ جۇرگەن قۋلاردان قورىقپاي، ولاردان قورعالاپ اقتاماي، ءوزدى-وزى بىرىگىپ، تىزە قوسىپ، بايلارعا وزدەرى ساتىلىپ كەتپەي، يسپولكومدارعا ءوز كىسىلەرىن سايلاۋلارى كەرەك.
قازاقتىڭ ەڭبەكشىل تابى بايلاردان باياعىدا ءبىر قورقىپ قالعاندىقتان، ءالى ول بايلاردان بۇعا بەرسە، ەش ۋاقىتتا ونان سوڭ تەڭدىك، بوستاندىق الا الماعانى، كوپ ۋاقىتقا شەيىن كوزدەرى اشىلماعانى.
باي ءبىر جەڭىپ كەتسە، ەندى بولماس دەپ وتىرىپ قالماي، داۋام بايلارمەن ءھام ولاردىڭ قۇيىرشىقتارىمەن ايانباي كۇرەسە بەرۋ كەرەك. اقىرىندا باي جەڭبەيدى، اقىرىندا ەڭبەكشىل تاپ جەڭەدى.
ءقازىر قازاقتىڭ ساحاراسى قالالى جەرلەردەن قاشىق بولعاندىقتان كەدەيلەردى الداپ، ارباپ، قورقىتىپ، يسپولكومدارعا كىرىپ كەتىپ وتىر.
ءبىراق «ارامزانىڭ قۇيرىعى ءبىر-اق تۇتام» دەگەندەي، بايلاردىڭ كۇنى الدەقاشان باتقان. اشەيىن قىردىڭ موينى قاشىقتىعىنان ءالى قىرداعى قۋلارعا بۇعالىق جەتپەي، ال قىردى ءوز كەدەيلەرى بايلارىنا شامالارى كەلە الماي، بۇل كۇنگە شەيىن سوزىلىپ كەلە جاتىر.
بىرتە-بىرتە قىرداعى قۋلاردىڭ دا ۇندەرى وشپەك. مۇنى ولار ءبىلۋى كەرەك ەدى. «كۇشىگىم» دەگەن سايىن ۇياتتان بەزبەي، قۇيرىقتارىن قىسىپ ۇستاۋلارى كەرەك ەدى.
مىنە، وسىنىڭ ءبارى بيىلعى كەڭەس سايلاۋىندا قاتتى ەستە بولۋى كەرەك.
1923 جىل
You Might Also Like
-
قازاقستاننىڭ ءاربىر جەرلەرىنەن كەلگەن حابارلارعا قاراعاندا، بۇرىنعى ەل ىشىندە بىلەگىنىڭ كۇشىنە سەنىپ، بىلەك كۇشىن ارامدىققا جۇمسايتىن بۇزىقتار تاعى دا باستارىن كوتەرە باستاعان كورىنەدى. كۇشىن بۇزىقت...
