InfoHub Logo

قازاقستاننىڭ ەڭبەكشىلەرىنە ەڭ كەرەكتى نارسەلەر: قالا بولۋ، جەر كاسىبىنە اينالۋ، شولا اشۋ، ءام كووپەراسيا اشۋ.

وسى ايتىلعان ءتورت نارسەنىڭ ىشىندە قازىرگى تۇرمىس، تىرشىلىك رەتىندە ەتە كەرەكتى نارسە — كووپەراسيا اشۋ. كووپەراسيا دەگەن نە نارسە ەكەنىن قالاعا جاقىن ەلدىڭ كەبى بىلسە دە، قالادان الىس، قىرداعى ەلدەر بىلمەيتىن دە شىعار.

كووپەراسيا دەپ ءبىر جەردەگى، ءبىر اينالاداعى وتىرعان حالىقتىڭ ۇيىمداسىپ، كەرەك-جاراق نارسەلەرىن بىرلەسىپ الىپ تۇراتىن ءام ءوزىنىڭ ارتىق ساتاتىن نارسەلەرىن بىرلەسىپ، كەزىن تاۋىپ، ءتيىستى باعامەن ەتكىزىپ تۇراتىن بىرلىكتى ايتادى. ماسەلەن: ءبىر جەردە وتىرعان ءبىر اۋىل، ياكي ەكى-ۇش اۋىل ۇيىمداسىپ بىرلىك اشادى. بىرلىكتىڭ ماقساتى قالالى جەردەن الاتىن استىق، شاي-قانت، پۇل، كەزدەمە، ءار ءتۇرلى باكال، اينا، تاراق، سابىن، ينە، ءجىپ ءتارىزدى كەرەك-جاراق نارسەلەرىن كوزىن تاۋىپ، ءتيىستى باعامەن الارلىق لايىقتى ارزان جەرىن تاۋىپ الىپ وتىرماق، ءام وزدەرىنىڭ تەرى-تەرسەك، ءجۇن-جۇرقا، ءارتۇرلى مال، استىق ءام باسقا سونداي نارسەلەرىن لايىقتى قىمبات باعامەن كوزىن تاۋىپ ساتىپ وتىرماق. جانە، ودان قالا بەرسە، سول ۇيىمعا، بىرلىككە قوسىلماعان اۋىلداردىڭ حالقىنا دا، جوعارعى ايتىلعان قالادان الىپ وتىراتىن نارسەلەرىن ءتيىستى لايىقتى باعامەن ساتىپ وتىرماق، ءام ولاردىڭ وزدەرىنىڭ ساتاتىن ەلى ءام ءتىرى نارسەلەرىن ءتيىستى، لايىقتى باعامەن الىپ وتىرماق.

جاڭاعى ايتقان، بىرلىك اشقان اۋىل (ياكي بىرلىك اشقان ەكى- ءۇش نەمەسە ءۇش-تورت اۋىل) وسى وزدەرىنىڭ كووپەراسيا ءىسىن جۇرگىزىپ تۇرۋعا، باسقارىپ تۇرۋعا ورتالارىنان ءبىلىمدى، ادال ادامدارىنان باسقارما سايلايدى، بۇل بىرلىك ۇيىمىنىڭ قالاي جاسالۋ رەتىن، ءام باسقارمانىڭ قالاي سايلانۋىن، رەتىن، حالىق ورتاسىنان اشىلعان كووپەراسيا بىرلىگىنىڭ ىستەرىنىڭ قالاي ءجۇرىپ تۇراتىن شارتتارىن ايتقان، جازىلعان، باسپاعا باسىلعان نۇسقاسى بولادى. سول نۇسقا بويىنشا، بىرلىك كووپەراسياسى ىستەرىن جۇرگىزىپ تۇرادى.

بۇل كووپەراسيانىڭ حالىققا تيگىزەتىن پايداسى قانشا؟

ونىڭ پايداسى مىناۋ: اۋىل حالقى بىرىگىپ، ۇيىمداسىپ ساتاتىن نارسەلەرىن ەسەپتەپ قوسىپ، قالاداعى سول نارسەلەردى الاتىن ساۋدا مەكەمەلەرىنە بەلگىلى ءتيىستى باعامەن ساتادى. ورتاداعى الىپساتار ساۋداگەرلەرگە بۇرىنعىداي ارزان باعامەن بەرمەيدى. قولدان قولعا وتكىزەتىن الىپساتار ساۋداگەرلەردىڭ قىلاتىن پايداسىنىڭ ءبارىن اۋىل حالقىنىڭ ءوزى پايدا قىلادى. ونان سوڭ قالاداعى ساۋدا مەكەمەلەرىنەن الاتىن كەرەك-جاراق نارسەلەرىن ورتاداعى الىپساتار ساۋداگەرلەر ارقىلى الماي، بەلگىلى، ءتيىستى باعامەن وزدەرى الادى، بۇدان دا الىپساتارلاردىڭ قولدان قولعا وتكىزىپ، نارسەنىڭ ۇستىنە باعاعا باعا جاماپ قىلاتىن پايداسىنىڭ ءبارىن جاڭاعى ورتالارىنان كووپەراسيا ۇيىمىن اشقان اۋىلدىڭ ءوزى پايدا قىلادى. بۇلاي بولعاندا قالاداعى كاسىپ دۇكەندەرىنەن شىعىپ تۇراتىن اۋىل حالقىنا كەرەك-جاراق نارسەلەردى الىپ، قىمبات باعامەن اۋىل حالقىنا ساتىپ ءام ول اۋىل حالقىنىڭ قالاعا ساتارلىق نارسەلەرىن ارزان باعامەن الىپ، قالاعا قىمبات باعامەن ساتىپ وتىراتىن ورتاداعى الىپساتار ساۋداگەرلەرگە اۋىل حالقى جەم بولمايدى. الىپساتارلاردىڭ ەكى جاقتان بىردەي قىلاتىن پايداسى اۋىل حالقىندا قالادى.

مىنە، كووپەراسيانىڭ تىرشىلىك تۇرمىس رەتىندە اۋىلعا كەلتىرەتىن پايداسى وسى. جانە مۇنداي ۇيىم اشقان سوڭ حالىق ونەر- بىلىمگە دە بىرىگىپ، ۇيىمداسىپ وتىرعان سوڭ تەزىرەك ارالاسىپ، تەزىرەك ىلگەرى باسادى. جەر جۇزىندەگى ونەرلى، ءبىلىمدى حالىقتاردىڭ ءبارىنىڭ ارالارىندا كووپەراسيا بىرلىكتەرى بار. مۇنداي بىرلىك ۇيىمدارى اشىلماعان ونەرلى حالىقتاردىڭ اراسىندا ەشبىر حالىق جوق.

كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قازىرگى نەگىزگى زور ماقساتىنىڭ ءبىرى — ءوستىپ حالىقتىڭ ءوز ورتاسىنان كووپەراسيا اشقىزىپ، بىرلەستىرىپ، ۇيىمداستىرىپ، حالىقتى الىپساتار ساۋداگەرلەرگە جەگىزبەۋ.

بۇل ۋاقىتقا شەيىن وقىعان قازاق جىگىتتەرىنىڭ كوبى كووپەراسيا ىسىنە كوز سالىپ، بۇل ءىستىڭ العا باسۋىنا ەش ىجداھات قىلماي كەلدى. ول ۇلكەن كەمشىلىك.

ەندى قالا بولۋ، جەر كاسىبىنە اينالۋ، شكولا، مەكتەپ سالۋ، ءام كووپەراسيا اشۋ دەگەن قازاقستانداعى ەڭبەكشى حالىقتىڭ ىلگەرىدە تىرشىلىك قىلۋىنا، بالىققا سۋ قانداي كەرەك بولسا، سونداي كەرەكتى نارسەلەر. كووپەراسياعا قىزمەت قىلۋ — بارلىق كوزى اشىق ادامداردىڭ زور مىندەتى.

1923 جىل

---