چارلي جانە شوكولاد فابريكاسى
1. چارلي كەلە جاتىر
مىناۋ ەكى قارت — ميستەر باككەتتىڭ اكەسى مەن شەشەسى. ولاردىڭ اتتارى — دجو اتاي مەن دجوزەفين اجەي.
ال، مىنا ەكى قارت — ميسسيس باككەتتىڭ اكەسى مەن شەشەسى. ولاردىڭ اتتارى دجوردج اتاي مەن دجوردجينا اجەي.
مىنا كىسى — ميستەر باككەت. مىنا كىسى — ميسسيس باككەت. ەرلى-زايىپتى ميستەر پەن ميسسيس باككەتتەردىڭ چارلي باككەت ەسىمدى ۇلدارى بار.
مىناۋ — چارلي. ارمىسىزدار! ارمىسىزدار! ارمىسىزدار! چارلي سىزدەرمەن تانىسقانىنا وتە قۋانىشتى!
بۇل وتباسى مۇشەلەرىنىڭ بارلىعى — التى ەرەسەك (ساناڭىزدار) جانە ءبىر بالا — ۇلكەن قالانىڭ شەتىندەگى كىشكەنتاي اعاش ۇيدە تۇرادى.
وسىنشاما ادامعا ءۇي تارلىق ەتەدى، تۇرمىستارى جۇپىنى. ەكى بولمەلى ۇيدە جيھاز اتاۋلىدان بار بولعانى ءبىر توسەك. توسەككە ءتورت قاريا جاتادى، سەبەبى ولار وتە قارتايعان جانە شارشاعان كىسىلەر. شارشاعاندارى سونشالىق، توسەكتەن ەشقاشان تۇرمايدى.
دجو اتاي مەن دجوزەفين اجەي — توسەكتىڭ باس جاعىندا، دجوردج اتاي مەن دجوردجينا اجەي توسەكتىڭ اياق جاعىندا جاتادى.
ميستەر پەن ميسسيس باككەت جانە كىشكەنتاي چارلي باككەت تۇپكىر بولمەنىڭ ەدەنىندەگى ماتراستا ۇيىقتايدى.
بۇل ىڭعايسىزدىققا جاز كەزىندە توزۋگە بولار ەدى، ءبىراق قىستا ەدەننەن سۋىق جەل ۇرىپ قاتتى قينايدى. تاۋىرىرەك ءۇي نەمەسە تاعى ءبىر كەرەۋەت ساتىپ الۋ تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ارتىق. سەبەبى بۇل تىم كەدەي وتباسى بولاتىن.
بۇل ۇيدە جۇمىس جاسايتىن تەك ميستەر باككەت. ول كۇنى بويى ءتىس پاستاسى فابريكاسىندا پاستا تولتىرىلعان تۇتىكتەردىڭ قاقپاعىن بۇراپ جابۋمەن اينالىساتىن. ءبىراق قاقپاق بۇراۋشى ءقايبىر وڭعان جالاقى الۋشى ەدى، ميستەر باككەت قانشا تىرىسسا دا، قاقپاقتاردى قانشا جىلدام بۇراسا دا، ۇيدەگىلەردىڭ قاجەتىن وتەيتىن زاتتاردىڭ جارتىسىن ساتىپ الۋعا جەتەرلىك تە اقشا تاپپايدى. ونىڭ جالاقىسى ءتىپتى جارتىمدى تاماق الۋعا دا جەتپەيدى. تاڭەرتەڭگى اسقا نان مەن مارگارين، تۇستە بۋلاعان كارتوپ پەن ورامجاپىراق، كەشكە ورامجاپىراق كوجە ىشۋگە عانا مۇمكىندىكتەرى جەتەدى. جەكسەنبىدە جاعداي ءسال جاقساراتىن. وتباسى ول كۇندى اسىعا كۇتۋشى ەدى، سەبەبى جەكسەنبىدە جاڭاعى تاماقتاردى ۇستەپ ىشۋگە بولاتىن.
ارينە، باككەتتەر اۋلەتى اشىققان جوق، ءبىراق ولاردىڭ بارلىعى — ەكى قارت اتاي، ەكى قارت اجەي، ءچارليدىڭ اكەسى مەن اناسى جانە ءچارليدىڭ ءوزى ازاننان كەشكە دەيىن اسقازاندارىنىڭ تالىپ، جۇرەكتەرىنىڭ سازىپ تۇراتىنىن ۇنەمى سەزىنىپ جۇرەتىن.
بارىنەن دە چارليگە قيىن سوقتى. اكەسى مەن شەشەسى چارلي جەسىن دەپ تۇسكى اس پەن كەشكى استان ءجيى باس تارتسا دا، ءوسىپ كەلە جاتقان بالاعا مۇنىڭ ءوزى دە جەتكىلىكسىز قورەك ەدى. چارلي ورامجاپىراق كوجەدەن قۇنارلىراق، ورامجاپىراقتان دامدىرەك تاماقتى قاتتى قاجەت ەتتى. ول بارىنەن دە ... شوكولاد جەگىسى كەلدى.
چارلي تاڭەرتەڭ ساباققا كەلە جاتىپ تەكشە-تەكشە شوكولاد قويىلعان دۇكەن تەرەزەسىنىڭ جانىنا توقتاعاندا اۋزىنان سىلەكەيى شۇبىرىپ، مۇرنىمەن اينەكتى تەسىپ جىبەرە جازدايدى. مەكتەپتە قالتاسىنان شوكولاد الىپ، قوماعايلانا جەپ تۇرعان بالالاردى كۇنىنە بىرنەشە رەت كورەتىن، دۇنيەنىڭ ازابى دا سول.
چارلي باككەت جىلىنا تەك ءبىر رەت، تۋعان كۇنىندە عانا شوكولاد جەيتىن. وسى كۇن ءۇشىن ونىڭ اكەسى مەن ماماسى، اتا-اجەلەرى جىل بويى اقشا ۇنەمدەپ، مەرەكە كەلگەندە چارلي تۇتاس ءبىر تاقتا شوكولادتى ءبىر ءوزى جەۋ قۇرمەتىنە يە بولاتىن. تۋعان كۇننىڭ تاماشا تاڭىندا العان سىيلىعىن كىشكەنتاي اعاش قوراپشاعا سالىپ، قۇددى، ول شوكولاد ەمەس، ءبىر كەسەك ساف التىنداي بىرنەشە كۇن بويى تەك قىزىقتاي قاراپ، جەمەي جۇرەدى. سوسىن ودان ءارى شىداي الماعاندا ورامانىڭ ءبىر شەتىن ءسال عانا اشىپ، تاماشا تاتتىدەن ءدامىن تاتقانعا عانا جەتكىلىكتى تيتتەي ۇگىتىپ الاتىن. كەلەسى كۇنى تاعى تيتتەي ۇگىتىپ، التىپەننيلىك شوكولادتى وسىلاي ءبىر ايدان استام ۋاقىت تالعاجۋ ەتەتىن.
ءبىراق مەن ساعان شوكولادتى جاقسى كورەتىن ءچارليدى بارىنەن قاتتى قينايتىن ءبىر نارسە تۋرالى ءالى ايتقان جوقپىن. بۇل دۇكەن تەرەزەسىندە تەكشە-تەكشە بوپ ءتىزىلىپ تۇراتىن شوكولادتاردان دا، ءدال الدىڭا كەپ شوكولاد جەيتىن بالالاردى كورۋدەن دە جامان ەدى. بۇل ادام بالاسى ويلاپ تاپقان ازاپتىڭ ەڭ اۋىرى بولاتىن.
سول قالادا، ءچارليدىڭ ءۇيىنىڭ ماڭايىندا الىپ شوكولاد فابريكاسى ورنالاسقان ەدى! كوزىڭە ەلەستەتىپ كورشى!
جانە دە بۇل جاي انشەيىن قاتارداعى شوكولاد فابريكاسى ەمەس. بۇل دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن، ەڭ اتاقتى فابريكا بولاتىن. ۆوڭكا فابريكاسى دەپ اتالاتىن بۇل كاسىپورىن جەر بەتىندە بۇرىن-سوڭدى ءومىر سۇرمەگەن ۇلى ونەرتاپقىش، شوكولاد جاساعىش ميستەر ۆوڭكا دەگەن كىسىنىڭ مەنشىگىندە. ۆوڭكا فابريكاسى عالامات، عاجاپ جەر! ءداۋ تەمىر قاقپا، بيىك داربازانىڭ ارتىنداعى مۇرجالاردان ءتۇتىن بۋداقتاپ، ىشتەن ىسىلداپ-پىشىلداعان عاجايىپ دىبىستار ءبىر تولاستامايدى. فابريكانىڭ اينالاسىنداعى جارتى ميلدەي جەردى ۇنەمى ەرىتىلگەن شوكولادتىڭ حوش ءيىسى جايلاپ تۇرادى.
2. ميستەر ۆيللي ۆوڭكانىڭ فابريكاسى
سىلدىر سۋ ورامجاپىراق سورپاسىنان تۇراتىن كەشكى تاماعىن ءىشىپ بولعان سوڭ چارلي ۇنەمى اتا-اجەلەرىنىڭ بولمەسىنە كىرىپ، ءبىراز اڭگىمە تىڭداپ، جاقسى جاتىپ، جاي تۇرىڭىزدار ايتىپ شىعاتىن.
بۇل قارتتاردىڭ بارلىعى دا توقساننان اسقان كىسىلەر ەدى. كەپتىرىلگەن ورىكتەي مىجىرايعان، تەرىسى سۇيەگىنە جابىسقان قارتتار توڭباس ءۇشىن تۇنگى باس كيىمدەرىن تۇمشالانىپ چارلي كەلگەنشە كۇنى بويى نە ىستەرلەرىن بىلمەي كەڭ توسەكتىڭ ەكى شەتىندە ۋماجدالىپ جاتاتىن. ءبىراق چارلي “قايىرلى كەش، دجو اتا مەن دجوزەفين اجە، دجوردج اتا مەن دجوردجينا اجە!” دەپ كىرىپ كەلگەندە، تورتەۋى دە باستارىن كوتەرىپ وتىرا قالاتىن، سول مەزەتتە ولاردىڭ ءاجىم باسقان جۇزدەرى كۇلىم قاعىپ، اڭگىمە-دۇكەن باستالاتىن. ولار كىشكەنتاي ءچارليدى قاتتى جاقسى كورەدى. چارلي ولاردىڭ ومىرىندەگى جالعىز جارىق ساۋلە، قارتتار بالانىڭ ورالار ۋاقىتىن كۇنى بويى اسىعا كۇتەتىن. كەيدە ءچارليدىڭ اكەسى مەن اناسى دا كىرىپ، قاريالاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭدايدى؛ سوندا بۇل بولمەدە ءبىر جارىم ساعاتتاي باقىت ورناپ، بۇكىل وتباسى تاپشىلىق پەن كەدەيلىكتى ۇمىتىپ كەتەدى.
بىردە چارلز ادەتتەگىدەي اتا-اجەلەرىنە سالەم بەرۋگە كىرىپ اتاسىنان:
— ۆوڭكانىڭ شوكولاد فابريكاسى شىنىندا دا دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ۇلكەن كاسىپورىن با؟ — دەپ سۇرادى.
— شىنىمەن دەيسىڭ بە؟ — دەدى بارلىعىنىڭ داۋىسى بىردەي شىعىپ. — ارينە، شىنىمەن. سەن بىلمەۋشى مە ەدىڭ؟ ول باسقا فابريكالاردان ەلۋ ەسە ۇلكەن.
— ميستەر ۆيللي ۆوڭكا شىنىندا دا ەڭ مىقتى شوكولاد ءوندىرۋشى مە؟
— بالام، — دەدى دجو اتاي جاستىقتان باسىن ءسال كوتەرىپ وتىرىپ، — ميستەر ۆوڭكا الەمدە بۇرىن-سوڭدى ءومىر سۇرگەن شوكولاد جاساۋشىلاردىڭ ەڭ جاسامپازى، ەڭ دارىندىسى. مەن مۇنى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن شىعار دەپ ويلاۋشى ەدىم.
— مەن ونىڭ اتاقتى، اقىلدى ەكەنىن بىلەمىن، اتا ...
— اقىلدى دەيدى! ول اقىلدى عانا ەمەس! ول شوكولادتىڭ سيقىرشىسى. ول قيالىنا كەلگەن شوكولادتى جاساي الادى. سولاي ەمەس پە، مەنىڭ قىمباتتىلارىم؟
ءۇش قاريا باستارىن يزەدى. — ءيا، ءيا. ول راس.
— مەن ساعان ميستەر ۆوڭكا تۋرالى ەشتەڭە ايتپاعان ەكەم عوي؟
— ەشتەڭە دە ايتقان جوقسىز، — دەدى كىشكەنتاي چارلي.
— و، جاساعان يەم! ماعان نە بولىپ بارادى وسى!؟
— وندا ەندى ءقازىر ايتىپ بەرەسىز بە، اتا؟
— ارينە، ايتىپ بەرەمىن. كەل جانىما وتىر دا، مۇقيات تىڭدا.
دجو اتاي قارتتارلىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇلكەنى بولاتىن. توقسان التى جارىم جاستاعى سۇيەگى قاۋدىراعان شال. وتە كارى ادامدار سياقتى ول ءالجۋاز دا ءالسىز بولعاندىقتان از سويلەيتىن. ءبىراق كەشكە سۇيىكتى نەمەرەسى بولمەگە ەنگەندە دجو اتا بىرەۋ سيقىرلاپ جىبەرگەندەي قالجىراعانىن ۇمىتىپ، جاس بالاداي قايراتتانىپ، قۇلشىنىپ شىعا كەلەدى.
— ميستەر ۆيللي ۆوڭكا عاجاپ ادام! — دەدى دجو اتاي جارقىن-جارقىن سويلەپ. — ول وزگە شوكولاد فابريكا ونىمدەرىنەن اناعۇرلىم ءتاتتى، اناعۇرلىم قۇنارلى، ورتاسىنا سان ءتۇرلى دامدەۋىش سالعان شوكولادتىڭ ەكى جۇزدەن استام ءتۇرىن ويلاپ تاپقان.
— ونىسى راس، — دەدى دجوزەفينا اجەي دە اڭگىمەگە ارالاسىپ. — ۆوڭكا شوكولادتارى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە جىبەرىلەدى. دۇرىس ايتام با، اتاسى؟
— دۇرىس، سۇيىكتىم، ءدال سولاي. ميستەر ۆوڭكانىڭ تاتتىلەرىن كورولدەر مەن پرەزيدەنتتەر دە تاپسىرىس بەرىپ الدىرادى. ءبىراق ول تەك شوكولاد جاساۋمەن عانا اينالىسپايدى. ونىڭ قۇپياسى اشىلماعان عاجايىپ جاڭالىقتارى تولىپ جاتىر. ميستەر ۆيللي ۆوڭكا وتە تاپقىر ادام! ول توڭازىتقىشقا سالماسا دا بىرنەشە ساعات بويى ەرىمەيتىن شوكولادتى بالمۇزداق ويلاپ تاپقان. بالمۇزداقتى ىستىق كۇننىڭ استىنا بىرنەشە ساعاتقا قويىپ قويساڭ دا ەرىمەي، مۇپ-مۇزداي كۇيىندە تۇرا بەرەدى.
— مۇمكىن ەمەس! — كىشكەنتاي چارلي اتاسىنا ۇڭىلە قارادى.
— ارينە، مۇمكىن ەمەس، — دەدى دجو اتاي. — ميعا سيمايدى! ءبىراق ميستەر ۆيللي ۆوڭكا وسىنداي بالمۇزداق جاساپ شىعاردى.
— ءيا، ءيا، — دەستى قاريالار باستارىن يزەپ. — ميستەر ۆوڭكا ەرىمەيتىن بالمۇزداق جاساي الدى.
— ونىمەن دە قويماي، — دەدى دجو اتاي چارلي ەش ءسوزدى قالت جىبەرمەسىن دەپ بۇل جولى وتە باياۋ سويلەپ، — ميستەر ۆوڭكا ءدامى شەگىرگۇل تاتيتىن مۋشمۋللا، اۋزىڭا ساپ سورعاندا ءتۇر-تۇسىن ءار ون سەكۋند سايىن وزگەرتەتىن كارامەل، ەرنىڭە جاقىنداتقاننان-اق ءتاپ-تاتتى بوپ تاڭدايىڭا ەرىپ تۇسەتىن ۇلپىلدەك كامپيت جاسادى. ءدامى ەشقاشان كەتپەيتىن ساعىز، ۇرلەپ قالساڭ ىلگەكپەن جارىپ جىبەرگەنشە ۇلكەيە بەرەتىن ءتاتتى شار ويلاپ تاپتى. ونىڭ ەڭ قۇپيا ءادىسى — كوكقۇستىڭ تەڭبىل قارا جۇمىرتقاسى سياقتى جاسالعان كامپيت؛ الگى جۇمىرتقا-كامپيتتى اۋزىڭا سالعاندا ءتىلىڭنىڭ ۇشىنا تيتىمدەي سارى بالاپان قوناقتاعانشا جايلاپ ەري بەرەدى. — دجو اتاي كىدىرىپ، تىلىمەن ەرنىن جايلاپ جالاپ الدى. — سىلەكەيىمدى شۇبىرتىپ جىبەردى عوي ءپاتشاعار!
— مەنىڭ دە، — دەدى كىشكەنتاي چارلي. — سوندا دا جالعاستىرا بەرىڭىزشى.
بۇل اڭگىمە كەزىندە ميستەر مەن ميسسيس باككەت بولمەگە جايلاپ كىرىپ، ولاردى ەسىكتىڭ الدىندا ۇندەمەي تىڭداپ تۇرعان بولاتىن.
— اقىلىنان الجاسقان ءۇندى بەكزاداسى تۋرالى ايتىپ بەر، — دەدى دجوزەفينا اپاي. — چارلي ونى قىزىق كورەر.
— پونديچەرري بەكزادانى ايتاسىڭ با؟ — دجو اتاي سىقىلىقتاپ كۇلە جونەلدى.
— وي، ول ناعىز جىنۇرعان! — دەدى دجوردج اتاي.
— دەگەنمەن، وتە باي، — دەدى دجوردجينا اجەي.
— ول نە ىستەپ ەدى؟ — چارلي شىدامسىزدانا سۇرادى.
—تىڭدا، — دەدى دجو اتاي، — مەن ساعان ايتىپ بەرەيىن.
كۇنىنە ەكى رەت، مەكتەپكە بارار جولدا جانە قايتىپ كەلە جاتىپ كىشكەنتاي چارلي فابريكا قاقپاسىنىڭ تۇسىنان وتەدى. ءوتىپ بارا جاتىپ ءجۇرىسىن ادەيى باياۋلاتىپ، مۇرنىمەن شوكولاد سىڭگەن اۋانى قۇشىرلانا يىسكەلەيدى. چارلي بۇل ءيىستى كەرەمەت ۇناتۋشى ەدى! ول فابريكانىڭ ىشىنە كىرىپ، تاماشالاپ كورۋدى دە قاتتى ارماندايتىن.
3. ميستەر ۆوڭكا مەن ءۇندى بەكزاداسى
— پونديچەرري بەكزادا ميستەر ۆيللي ۆوڭكادان ءۇندىستانعا كەلىپ، تۇگەلدەي شوكولادتان جاسالعان ۇلكەن ساراي سالىپ بەرۋىن ءوتىنىپ حات جازادى.
— ميستەر ۆوڭكا سارايدى سالا الدى ما، اتا؟
— ارينە، سالا الدى. جانە قانداي ساراي دەسەڭشى! ول سارايدا ءجۇز بولمە بولدى، بارلىعى نە قوڭىر، نە اق شوكولادتان جاسالدى. كىرپىشى دە شوكولادتان، كىرپىشتەردى بىرىكتىرىپ تۇراتىن سەمەنت تە شوكولادتان، تەرەزەلەرى دە، قابىرعالارى مەن شاتىرى دا شوكولادتان، كىلەمدەر مەن پاننولار، جيھاز دا تازا شوكولادتان جاسالدى، ۆانناداعى قول جۋعىشتىڭ بۇرانداسىن بۇراپ قالساڭ، ىستىق شوكولاد اعا جونەلەتىن. ءبىراق سارايدى سالىپ بىتكەن سوڭ ميستەر ۆوڭكا پونديچەرري بەكزاداعا “بۇل عيمارات ۇزاققا شىدامايدى، تەزىرەك جەپ قويۋ كەرەك” دەپ ەسكەرتەدى.
“ساندىراق! مەن سارايىمدى جەمەيمىن. كەرەك دەسەڭىز، باسپالداعىنا كەتىك تە تۇسىرمەيمىن، قابىرعاسىن دا جالامايمىن. مەن بۇل سارايدا تۇرامىن!” دەيدى بەكزادا.
ارينە، ميستەر ۆوڭكا دۇرىس ايتقان بولاتىن، كوپ كەشىكپەي كۇن شىجىپ ىسىعاندا عيمارات ەري باستايدى، سول كەزدە بولمەسىندە ۇيىقتاپ جاتقان جىندى بەكزادا قوڭىر شوكولاد كولدىڭ ورتاسىندا ءجۇزىپ بارا جاتقاندا بارىپ ءبىر-اق ويانادى.
كىشكەنتاي چارلي كەرەۋەتتىڭ شەتىندە اتاسىنا بارلاي قاراپ ءۇنسىز وتىر. ءجۇزى نۇرلانىپ، كوزىنىڭ اعى مولايىپ شاراسىنان شىعا جازدايدى.
— ءسىزدىڭ ايتىپ وتىرعانىڭىز شىنىمەن بولعان وقيعا ما؟ قۇلاقتان تەۋىپ وتىرعان جوقسىز با؟
— شىن، شىن! — دەدى ءتورت قاريا ءبىر داۋىسپەن. — ارينە، شىن! سەنبەسەڭ — كەز كەلگەن ادامنان سۇرا.
— مەن ساعان تاعى ءبىر شىندىقتىڭ بەتىن اشىپ بەرەيىن، — دەدى دجو اتاي نەمەرەسىنە جاقىنداي وتىرىپ، قۇلاعىنا اقىرىن سىبىرلاپ.
— ول جەردەن ... ەشكىم ... ەشقاشان ... شىقپايدى!
— قايدان شىقپايدى؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— ول جەرگە ... ەشكىم ... دە ... كىرمەيدى!
— قايدا كىرمەيدى؟
— ۆوڭكا فابريكاسىنا، ارينە.
— ءسىز مۇنىمەن نە ايتقىڭىز كەلەدى، اتا؟
— جۇمىسشىلاردى ايتام دا.
— جۇمىسشىلاردى؟
— كاسىپورىن اتاۋلىنىڭ بارىندە تاڭەرتەڭ كىرىپ، كەشكە شىعاتىن جۇمىسشىلار بولادى. ال ۆوڭكانىڭ فابريكاسىندا ونداي ادامدار جوق. سەن ول جەرگە بىرەۋلەردىڭ كىرىپ-شىعىپ جۇرگەنىن بايقادىڭ با؟
كىشكەنتاي چارلي قاريالاردىڭ تورتەۋىنە دە تەرگەي قاراپ شىقتى، ولار دا بالاعا سابىرلى قالىپتا سىناي قاراپ وتىر. جۇزدەرىندە جىلى جىميىس بولسا دا، ويناپ ايتۋدىڭ دا، وتىرىكتىڭ دە ەش تابى جوق ەدى.
— ءيا، بايقادىڭ با؟ — دەدى دجو اتاي سۇراعىن تاعى قايتالاپ.
— مەن ... مەن ...بىلمەيمىن، — دەدى چارلي كەكەشتەنىپ. — مەن جانىنان وتكەندە قاقپاسى جابىق تۇراتىن سياقتى ەدى.
— مىنە، كوردىڭ بە!
— ايتسە دە، ول جەردىڭ جۇمىسىن ىستەيتىن ادامدارى بولۋ كەرەك قوي.
— ە-ھە، ماسەلە سوندا! بۇل ميستەر ۆيللي ۆوڭكانىڭ تاعى ءبىر قۋلىعى.
— چارلي،—ەسىكتىڭ جانىندا تۇرعان ميسسيس باككەت بالانى شاقىردى. — ۇيىقتايتىن ۋاقىت بولدى. بۇگىنشە جەتەدى.
— ماما، اياعىنا دەيىن تىڭدايىنشى
— ەرتەڭ تىڭدارسىڭ، بالام.
— دۇرىس، دۇرىس، — دەدى دجو اتاي، — قالعانىن ەرتەڭ ايتىپ بەرەمىن.
4. جۇمباق جۇمىسشىلار
كەلەسى كۇنى دجو اتاي اڭگىمەسىن قايتا جالعاستىردى. — وسىدان ەكى جىلداي بۇرىن ميستەر ۆيللي ۆوڭكانىڭ فابريكاسىندا مىڭداعان جۇمىسشىلار جۇمىس جاسايتىن. ءبىر كۇنى كەنەتتەن ميستەر ۆوڭكا ولاردان ءبارىنىڭ ۇيلەرىنە كەتۋىن جانە ەندى ەشقاشان فابريكاعا قايتىپ ورالماۋىن تالاپ ەتەدى.
— نەگە؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— جانسىزداردىڭ كەسىرىنەن.
— جانسىزدار دەيسىز بە؟
— ءيا. وزگە شوكولاد كاسىپورىندارى ميستەر ۆوڭكانىڭ كەرەمەت تابىسىن كورە الماي، شوكولاد جاساۋ ادىستەرىن ۇرلاپ كەلەتىن بارلاۋشىلار جىبەرە باستايدى. ولار ۆوڭكانىڭ فابريكاسىنا جۇمىسقا ورنالاسىپ، ونداعى تاتتىلەردىڭ جاساۋ تەحنولوگيا- سىن ۇيرەنىپ الادى.
— سوسىن ءوز فابريكالارىنا بارىپ ءبارىن ايتىپ بەرگەن بە؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— سولاي بولۋ كەرەك، — دەدى دجو اتاي، — نەگە دەسەڭ، سودان كەيىن كوپ كەشىكپەي فيكەلگرۋبەر فابريكاسى ىستىق كۇن استىنا قويساڭ دا ەرىمەيتىن بالمۇزداق شىعاردى. ودان كەيىن ميستەر پرودنونىڭ فابريكاسىنان قانشا شايناساڭ دا، ءدامىن جوعالتپايتىن ساعىز ءوندىردى. سوسىن ميستەر سلاگۆورتتىڭ فابريكاسى ينە تىعىپ جارىپ جىبەرمەيىنشە ۇرلەسەڭ — ۇلكەيە بەرەتىن ءتاتتى شار جاسادى. سولاي جالعاسا بەردى، جالعاسا بەردى. “اپىراي! بۇلار مەنىڭ تۇبىمە جەتەيىن دەدى! بارلىق جەردە تىڭشى بار! فابريكانى جابۋعا ماجبۇرلەپ تۇر!” دەپ ميستەر ۆيللي ۆوڭكا ساقالىن جۇلىپ الاسۇردى.
— دەگەنمەن، ول جاپقان جوق قوي، — دەدى چارلي.
— جوق، جاپتى. بارلىق جۇمىسشىلاردى ۇيلەرىنە قايتارىپ جىبەردى. قاقپانى قۇلىپتاپ، شىنجىرمەن وراپ تاستادى. ۆوڭكانىڭ شوكولاد فابريكاسى سولاي قاڭىراپ بوس قالدى. مۇرجالارىنان ءتۇتىن بۋداقتاماي، ماشينەلەرى گۋىلدەمەي، شوكولاد تا، ءتاتتى دە جاسالىنبادى. فابريكاعا ءتىرى جان كىرىپ-شىقپادى، ميستەر ۆوڭكانىڭ ءوزى دە زىم-زيا جوق بولدى.
— اي ارتىنان اي ءوتتى، — دەدى دجو اتاي اگىمەسىن ودان ءارى ساباقتاپ، — ءبىراق فابريكا جابۋلى قالپىندا قالدى. جۇرت “قايران، ميستەر ۆوڭكا! سونداي تاماشا جان ەدى! قولىنان عاجايىپ دۇنيەلەر شىعۋشى ەدى. ەندى ءبارى جوق بولدى!” دەپ جۇرەتىن بولدى.
— بىردە ادام سەنبەس وقيعا بولدى. قالا تۇرعىندارى ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ فابريكانىڭ بيىك مۇرجالارىنان سىزدىقتاعان جىڭىشكە اق ءتۇتىن شىعىپ جاتقانىن بايقايدى. “بۇل نە؟ بىرەۋ وت جاعىپ جاتقانداي! ميستەر ۆوڭكا فابريكانى قايتادان اشايىن دەگەن بولار” دەپ جۇرت قاقپاعا جۇگىرىپ بارادى. ءبىراق ۇلكەن تەمىر قاقپا بۇرىنعىداي قۇلىپتالعان كۇيىندە، ميستەر ۆوڭكا دا ەش جەردەن كورىنبەيدى.
“الايدا فابريكا جۇمىس ىستەپ جاتىر” دەپ شۋ-شۋ ەتتى جۇرت. “تىڭداڭدارشى، ماشينەلەردىڭ گۋىلىن. اۋادان ەرىتىلگەن شوكولاد ءيىسى شىعادى”.
دجو اتاي العا قاراي ۇمسىندى دا، ەتسىز ۇزىن ساۋساقتارىن ءچارليدىڭ تىزەسىنە قويىپ سىبىرلاي سويلەدى:
— بارىنەن دە قىزىعى، فابريكا تەرەزەسىندەگى كولەڭكەلەر. سىرتتا تۇرعان جۇرت قىراۋ باسقان تەرەزەلەرلىڭ ارجاعىندا كولبەڭدەگەن كولەڭكەلەردى بايقايدى.
— كىمنىڭ كولەڭكەسى؟ — دەدى چارلي جۇلىپ العانداي.
— جۇرتتىڭ بىلگىسى كەلگەنى دە وسى ەدى. “ءىشى تولى جۇمىسشى. ءبىراق وندا كىرىپ-شىعىپ جاتقان ءبىر ادام جوق. قاقپا بولسا قۇلىپتاۋلى” دەپ جۇرت دال بولدى. ءبىراق فابريكانىڭ جۇمىس جاساپ جاتقانى ءسوزسىز ەدى. سودان بەرى، مىنە، ون جىل بولدى، ءالى جاساپ جاتىر. وندا شىعاتىن شوكولادتار مەن كامپيتتەر بۇرىنعىدان بەتەر ءتاتتى، بۇرىنعىدان بەتەر عاجاپ. ەندى ميستەر ۆوڭكا ويلاپ شىعارعان شوكولادتاردى ميستەر فيكەلگرۋبەر دە، ميستەر پرودنوس تا، ميستەر سلاگۆورت تا، ەشكىم دە كوشىرە المايدى. فابريكاعا ەشقانداي جانسىز كىرە المايدى.
— ال، سوندا فابريكاداعى بارلىق جۇمىستى اتقارىپ جۇرگەن كىم؟
— ونى ەشكىم بىلمەيدى.
— ءبىراق بۇل مۇمكىن ەمەس قوي. ميستەر ۆوڭكادان سۇراعان ادام بار ما؟
— سودان بەرى ونى ەشكىم كورگەن ەمەس. ميستەر ۆوڭكا ەشقاشان جۇمىس ورنىنان شىقپايتىن بولدى. ول جەردەن ءقازىر تەك قانا شوكولاد پەن كامپيت شىعادى. ولار قوراپتارعا سالىنىپ، قاپتالىپ، جىبەرىلەتىن جەردىڭ مەكەن-جايى جازىلىپ قابىرعاداعى ەسىكتەن جىلجىمالى تاسپا ارقىلى شىعادى، سوسىن ونى جۇك ماشينە تيەپ الىپ كەتەدى.
— سوندا ول جەردە جۇمىس ىستەپ جاتقان قانداي ادامدار؟
— بالام، ول — شوكولاد ءوندىرىسى الەمىندەگى ەڭ ۇلكەن جۇمباق. ءبىز ولار تۋرالى ءبىر-اق نارسە بىلەمىز. ۆوڭكانىڭ قازىرگى جۇمىسشىلارى — وتە كىشكەنتاي حالىق. اسىرەسە، تۇندە شام جاعىلعان كەزدە تەرەزەلەردىڭ ارجاعىنان كولبەڭدەگەن بولار-بولماس كولەڭكەلەرگە قاراعاندا مەنىڭ تىزەمنەن عانا كەلەتىن باكەنە بويلى ادامدار...
— ونداي ادام بولمايدى، — دەدى چارلي.
وسى مەزەتتە بولمەگە ءچارليدىڭ اكەسى — ميستەر باككەت كىردى. ونىڭ ءتىس پاستاسى فابريكاسىنداعى جۇمىسىنان جاڭا ورالعان بەتى ەدى، قولىندا كەشكى گازەت بار.
— جاڭالىق ەستىدىڭىزدەر مە؟ — دەدى ول گازەتتى جايىپ جىبەرىپ. ونداعى ءبىر ماقالا ۇلكەن ارىپتەرمەن: بىرنەشە ادامدى باقىتتى ەتۋ ءۇشىن ۆوڭكا فابريكاسى قايتا اشىلماق دەپ ايدارلانىپتى.
5. التىن بيلەت
— سوندا قالاي، فابريكانىڭ ىشىنە كىرۋگە رۇقسات ەتىلەتىن بولعانى ما؟ — دەدى دجو اتاي شىدامسىزدانىپ. — تەزىرەك وقىشى!
— جارايدى، — دەدى ميستەر باككەت گازەتتى جايىپ جاتىپ، — تىڭداڭىزدار.
كەشكى اقپارات
ون جىلدان بەرى كورىنبەي كەتكەن كونديتەر ونەرىنىڭ ساڭلاعى ميستەر ۆيللي ۆوڭكا ۇندەۋ جاريالايدى:
مەن، ۆيللي ۆوڭكا، بيىل بەس بالانى، ەستەرىڭىزدە بولسىن، تەك بەس بالانى فابريكامدى تاماشالاۋعا شاقىرماقپىن. جولى بولعان بۇل بەس بالانى ءوزىم ەرتىپ ءجۇرىپ ءوندىرىستىڭ بارلىق قۇپياسى مەن كەرەمەتتەرىن كورسەتەم. ساياحاتتىڭ سوڭىندا وسى بالالارعا بۇكىل ومىرىنە جەتەتىن شوكولاد پەن كامپيت تارتۋ ەتەمىن. سوندىقتان التىن بيلەت ىزدەڭىزدەر. التىن جالاتقان قاعازعا بەس التىن بيلەت باسىلدى، ولار كادىمگى بەس تاقتا شوكولادتىڭ ورام قاعازىنىڭ ىشىندە. بۇل بەس شوكولاد تاقتا كەز كەلگەن ەلدىڭ كەز كەلگەن قالاسى نەمەسە كەز كەلگەن اۋىلىنداعى كەز كەلگەن كوشەسىنىڭ ۆوڭكا تاتتىلەرى ساتىلاتىن كەز كەلگەن دۇكەنىنە ءتۇسۋى مۇمكىن. تەك وسى التىن بيلەتتەردى تاۋىپ العان بەس بالاعا مەنىڭ فابريكاما كىرىپ، ءىشىن تاماشالاۋعا رۇقسات ەتىلەدى. بارلىقتارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىن. جولدارىڭىز بولسىن! (ۆيللي ۆوڭكانىڭ قولى قويىلعان).
— وسىنىڭ ەسى دۇرىس ەمەس! — دەپ كۇبىرلەدى دجوزەفينا اجەي.
— ول كەرەمەت ادام! — دجو اتاي سامبىرلاي سويلەدى. — ول سيقىرشى! ەندى نە بولاتىنىن كوزىڭە ەلەستەتىپ كورشى! بۇكىل الەم سول التىن بيلەتتەردى ىزدەيدى. التىن بيلەت ۇتىپ السام دەگەن ۇمىتپەن جۇرتتىڭ ءبارى ۆوڭكانىڭ شوكولادىن ساتىپ الادى. ونىڭ ساۋداسى بۇرىنعىدان بەتەر جاقسى جۇرەدى. شىركىن، سول بيلەتتىڭ بىرەۋىن ءبىز دە تاۋىپ الساق، قانداي جاقسى بولار ەدى!
— ءومىرىڭنىڭ سوڭىنا دەيىن تەگىن شوكولاد پەن كامپيت جەيسىڭ! قالاي، ءا! — دەدى دجوردج اتاي دا سوزگە ارالاسىپ.
— سونشاما ءتاتتىنى جۇك ماشينەسىمەن اكەلۋگە تۋرا كەلەر، — دەدى دجوردجينا اجەي.
— باستى اۋىرتاتىن اۋرەسى كوپ ءىس ەكەن ءوزى، — دەدى دجوزەفينا اجەي.
— تۇك ەمەس! — دەدى دجو اتاي تاعى داۋىستاپ. — قالاي ويلايسىڭ، چارلي، شوكولاد تاقتاسىن اشىپ، ىشىنەن جالتىراعان بيلەت تاۋىپ الۋ ۇلكەن باقىت ەمەس پە!
— ارينە، اتا. ءبىراق مەن وعان قالاي ۇمىتتەنە الام، — دەدى چارلي مۇڭايىپ. — مەن جىلىنا ءبىر-اق تاقتا شوكولاد ساتىپ الام عوي.
— كىم بىلگەن، بالام. كەلەسى اپتادا تۋعان كۇنىڭ. سەنىڭ دە وزگەلەردەي مۇمكىندىگىڭ بار.
— مەنىڭشە، بۇل مۇمكىن ەمەس، — دەدى دجوردج اتاي. — التىن بيلەتتى كۇندە شوكولاد جەيتىن بالالار عانا ۇتىپ الا الادى. ال، ءبىزدىڭ چارلي جىلىنا ءبىر-اق رەت شوكولاد جەيدى. ەش ءۇمىت جوق.
6. ەكى بيلەت تابىلدى
ەرتەسىنە ءبىر التىن بيلەت تابىلدى. تاۋىپ العان وگۋستۇس گلۋپ دەگەن بالا ەكەن، ميستەر باككەت اكەلگەن كەشكى گازەتتىڭ ءبىرىنشى بەتىندە ونىڭ ۇلكەن پورترەتى باسىلىپتى. سۋرەتتە — ۇرلەپ قويعان شارداي دومالانعان سەمىز بالا، جاسى توعىزدار شاماسىندا. دەنەسىنەن قاتپار-قاتپار ماي سالبىراپ، الىپ قامىر زۋالاسىن ەلەستەتىن جالپاق بەتىندەگى جىلتىراعان قاراقات كوزى تەسىلە قارايدى. “وگۋستۇس گلۋپ تۇراتىن قالا وزىنەن اتاقتى ادام شىققانىنا ماساتتانىپ، دىردۋ-دۋمان بوپ جاتىر” دەپتى گازەتتە. “بارلىق تەرەزەلەردەن جالاۋلار جەلبىرەپ، مەكتەپتەر وقۋشىلارعا كانيكۋل جاريالاپتى، داڭقتى جەتكىنشەكتىڭ قۇرمەتىنە تۇرعىندار مەرەكەلىك شەرۋگە شىعىپتى”.
“وگۋستۇستىڭ التىن بيلەتتى تاۋىپ الاتىنىن ءوزىم دە سەزىپ ەم”، — دەيدى بالانىڭ شەشەسى گازەت تىلشىسىنە بەرگەن سۇقباتىندا. — “ونىڭ كۇنىنە جەگەن سانسىز شوكولادتارىنىڭ اراسىنان بيلەت شىقپاۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. وگۋستۇستىڭ ەرمەگى — تاماق جەۋ. ونى بۇل ومىردە تەك تاماق قانا قىزىقتىرادى. دەگەنمەن، بۇل بوس ۋاقىتتا بۇزاقىلىق جاساۋ، بالاقپان اتۋ نەمەسە تاعى سول سياقتى سوتقارلىقتاردان اناعۇرلىم جاقسى ەمەس پە! مەن ويلايمىن، قارنى اشپاسا تاماق جەي بەرمەس ەدى. ءارى دەسە، ءوسىپ كەلە جاتقان بالا اعزاسىنا دارۋمەن دە قاجەت. ميستەر ۆوڭكانىڭ كەرەمەت كاسىپورنىن كورۋ وگۋستۇس ءۇشىن تەبىرەنتەرلىك وقيعا بولادى! ءبىزدىڭ قۋانىشىمىز قوينىمىزعا سيار ەمەس!”
— قانداي جيرەنىشتى ايەل! — دەدى دجوزەفينا اجەي.
— قانداي جەكسۇرىن بالا! — دەدى دجوردجينا اجەي.
— ەندى تەك قانا ءتورت التىن بيلەت قالدى. ولار كىمنىڭ قولىنا تيەر ەكەن؟ — دەدى دجو اتاي.
بۇل كۇندەرى بۇكىل ەل، قالا بەرسە بۇكىل الەم شوكولاد ساتىپ الۋ قىزىعىنا كىرىسىپ كەتكەن ەدى، جان بىتكەن سول اسىل بيلەتتەردى شارق ۇرىپ ىزدەيدى. ورتا جاسقا كەپ قالعان ايەلدەر كونديتەرلىك دۇكەننەن ءبىر العاندا ون تاقتا شوكولادتى ءبىر-اق ساتىپ اپ، استىنان جىلتىراق قاعاز شىعىپ قالار ما ەكەن دەگەن دامەمەن سول جەردە تۇرىپ بىردەن شوكولاد ورامىن جىرتىپ جاتتى. بالالار قولدارىنا بالعا اپ، تيىن جيناپ ساقتايتىن دوڭىز ويىنشىقتارىنىڭ پارشا-پارشاسىن شىعارىپ، ءبىر ۋىس اقشانى كوسي ساپ دۇكەنگە قاراي جۇگىردى. ءبىر قالادا اتاقتى قاراقشى بانكتەن مىڭ فۋنت ستەرليڭگ ۇرلاپ، اقشانى سول كۇنى-اق ۆوڭكا شوكولادىنا جۇمساپتى. پوليسيا ۇيىنە ىزدەپ كەلگەندە، ول تاۋ-تاۋ بوپ ۇيىلگەن شوكولادتى ەدەندە ۇستارامەن ارشىپ وتىرادى. الىستاعى رەسەيدە شارلوتتا رۋسسي دەگەن ايەل ەكىنشى بيلەتتى تاۋىپ اپتى دەگەن سىبىس تاراپ ەدى، ءبىراق ول شىلعي وتىرىك بوپ شىقتى. اعىلشىننىڭ اتاقتى عالىمى پروفەسسور فوۋلبودي شوكولادتىڭ وراما قاعازىن اشپاي-اق، ونىڭ ىشىندە التىن بيلەت بار-جوق ەكەنىن انىقتاپ بەرەتىن مەحانيزم ويلاپ تاپتى. قۇرامىندا تيتتەي التىنى بار زات سەزسە بولدى، ول مەحانيزمنەن ءبىر قول اتىپ شىعىپ، الگى زاتقا باس ساپ جارماسادى ەكەن؛ بار ماسەلە دە وسىمەن شەشىلگەندەي ەدى. الايدا، وكىنىشتىسى، ۇلكەن امبەباپ دۇكەننىڭ ءتاتتى ساتاتىن بولىمىندەگى بۇرىشتا پروفەسسور جۇرتقا الگى ونەرتابىسىن جارنامالاپ كورسەتىپ جاتقان كەزدە، سول جەردە تۇرعان ءبىر حانىمنىڭ جاساندى ازۋ تىسىندەگى التىندى سەزىپ قويعان مەحانيكالىق قول اتىپ شىعىپ، حانىمنىڭ اۋزىنا كىرىپ كەتەدى. امبەباپ دۇكەندە ۇلكەن جانجال شىعىپ، جۇرت التىن سەزگىش مەحانيزمنىڭ تاس-تالقانىن شىعارىپ سىندىرىپ تاستايدى.
چارلي باككەتتىڭ تۋعان كۇنى الدىندا گازەتتەر ەكىنشى التىن بيلەتتىڭ تابىلعانىن حابارلادى. جۇلدىزى وڭىنان تۋعان — الىستاعى ءبىر ۇلكەن شاھاردا تۇراتىن اۋقاتتى وتباسىنىڭ ۆەرۋكا سولت اتتى كىشكەنتاي قىزى ەكەن. ميستەر باككەت تاعى دا بيلەتتى تاپقان ادامنىڭ سۋرەتى باسىلعان گازەت الىپ كەلدى. ۆەرۋكا اكەسى مەن شەشەسىنىڭ ورتاسىندا التىن بيلەتتى جوعارى كوتەرە جەلپىپ، ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتىپ تۇر.
ۆەرۋكانىڭ اكەسى — ميستەر سولت تىلشىگە بيلەتتى قالاي تاۋىپ العانى تۋرالى قۇلشىنا ايتىپ بەرىپتى. “قىزىم التىن بيلەتتى قالاي دا بولسا تاۋىپ بەر دەگەن سوڭ بىردەن قالاعا شىقتىم دا، كوزىمە تۇسكەن ۆوڭكا شوكولادتارىنىڭ ءبارىن ساتىپ الا باستادىم. مىڭداعان، ءجۇز مىڭداعان شوكولاد الدىم. سوسىن ولاردى جۇك ماشينەسىنە تيەپ، تىكە ءوزىمنىڭ كاسىپورنىما اپاردىم. ايپاقشى، مەن جەرجاڭعاق وڭدەيتىن كاسىپپەن اينالىسام، مەندە جەرجاڭعاقتىڭ قابىعىن جارىپ، ىشىندەگى ءدانىن قۋىرىپ، تۇزداۋمەن اينالىساتىن ءجۇز شاقتى ايەل جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ كۇنى بويى اينالىساتىن جۇمىسى — جەرجاڭعاق ارشىپ، ونى تۇزداۋعا دايىنداۋ. كەلدىم دە: ‘قىزدار، قازىردەن باستاپ جەرجاڭعاق جارۋدى دوعارىڭدار دا، مىنا شوكولادتاردىڭ ورامىن اشىڭدار’ دەدىم. ولار ايتقانىمدى ىستەدى. بارلىعى جۇمىلىپ ازاننان كەشكە دەيىن ءبىر تىنباي شوكولادتاردى ورامىنان اجىراتۋمەن بولدى.
ءۇش كۇن ءوتتى، جولىمىز بولعان جوق. سۇمدىق قينالدىم! مەنىڭ كىشكەنتاي ۆەرۋكامنىڭ كوڭىل-كۇيى كۇن سايىن ناشارلاي باستادى، ۇيگە كىرگەندە ‘مەنىڭ التىن بيلەتىم قايدا؟ التىن بيلەتتى تاپ!’ دەپ بايبالام سالاتىن بولدى. باقىرىپ جىلاپ، ەدەندى تەپكىلەپ بىرنەشە ساعات بويى جەر باۋىرلاپ جاتىپ الاتىندى شىعاردى. كىشكەنتاي قىزىمنىڭ قايعىسى مەنىڭ دە جانىما قاتتى باتتى، تالاپ ەتكەنىن تاۋىپ بەرگەنشە ىزدەۋدى جالعاستىرا بەرۋگە وز-وزىمە سەرت بەردىم. ءسويتىپ جۇرگەندە، ءتورتىنشى كۇنى كەشكە جۇمىسشى ايەلدەردىڭ بىرەۋى ‘التىن بيلەتتى تاپتىم!’ دەپ ايقاي سالدى. مەن ‘ماعان بەر، تەز!’ دەپ قولىنان جۇلىپ اپ، ۇيگە جۇگىرىپ بارىپ قىزىما التىن بيلەتىن تابىس ەتتىم، ءقازىر ونىڭ بەتىنە كۇلكى جۇگىرىپ، ۇيىمىزگە قايتادان بەرەكە كىردى”.
— بۇل قىز سەمىز بالادان دا وتكەن ەكەن، — دەدى دجوزەفينا اجەي.
— جاقسىلاپ ساباپ الار ما ەدى ءوزىن! — دەدى دجوردجينا اجەي.
— مەنىڭشە، قىزدىڭ اكەسىنىڭكى ونشا دۇرىس ەمەس، سولاي ەمەس پە، اتا؟ — دەدى چارلي كۇمىلجىپ.
— تىم ەركەلەتىپ جىبەرىپتى، — دەدى دجو اتاي. — ەسىڭدە بولسىن، چارلي، بالانى قاتتى ەركەلەتكەن استە جاقسىلىق اكەلمەيدى.
— جاتاتىن ۋاقىت بولدى، بالام، — دەدى ءچارليدىڭ اناسى. — ەسىڭدە بولار، ەرتەڭ سەنىڭ تۋعان كۇنىڭ، ەرتەرەك تۇرىپ سىيلىعىڭدى اشۋعا اسىعارسىڭ.
— ۆوڭكا شوكولادى! ماعان ۆوڭكا شوكولادىن سىيلايسىزدار، سولاي ما؟
— ءيا، قۇلىنىم. ارينە، ۆوڭكا شوكولادىن سىيلايمىز.
— ءۇشىنشى التىن بيلەتتى تاۋىپ السام قانداي كەرەمەت بولار ەدى!
— سىيلىعىڭدى العان سوڭ وسىندا كەل. — دەدى دجو اتاي. — ورامىن اشقانىڭدى ءبىز دە كورەيىك.
7. ءچارليدىڭ تۋعان كۇنى
چارلي ەرتەسىنە ازانمەن تۇرىپ بولمەگە كىرىپ كەلگەندە ءتورت قاريا: “تۋعان كۇنىڭمەن!” دەپ جامىراي قۇتتىقتادى.
چارلي ءوزىن-وزى كۇشتەپ جىميىپ، توسەك شەتىنە كەپ وتىردى. ول ءوز سىيلىعىن، وزىنە بەرىلگەن جالعىز سىيلىقتى قوس قولىمەن قىسىپ ۇستاپ اپتى. ورامدا ۆوڭكا بالشىرىنى دەپ جازىلعان.
توسەكتىڭ ەكى شەتىندە جاستىقتارىنا سۇيەنىپ وتىرعان ءتورت قاريا ءچارليدىڭ قولىنداعى شوكولادقا قوبالجي قارادى. ميستەر مەن ميسسيس باككەت دە كىرىپ، توسەكتىڭ اياق جاعىندا ءچارليدىڭ ءار قيمىلىن باعىپ تۇر.
بولمەدە ءبىر ءسات تىنىشتىق ورنادى. ءبارى ءچارليدىڭ سىيلىقتى اشۋىن كۇتۋدە. چارلي ساۋساقتارىن شوكولادتىڭ ۇستىمەن جۇگىرتىپ ءوتتى، تىپ-تىنىش بولمەدە جىلتىراق ورامنىڭ سۋدىر-سۋدىر دىبىسى عانا شىعادى.
— ورامنىڭ ىشىنەن كۇتكەنىڭ شىقپاسا، قاتتى رەنجىمە، كۇنىم. ءساتتى بولۋ — مىندەت ەمەس، — دەدى ميسسيس باككەت جۇمساق ۇنمەن.
— ماماڭ دۇرىس ايتادى، — دەدى ميستەر باككەت.
چارلي ۇندەمەدى.
— بۇكىل جالپاق دۇنيەدە يەسىن تاپپاعان ءۇش-اق بيلەت قالىپتى، — دەدى دجوزەفينا اجەي.
— ءبىر ەستە ساقتايتىن نارسە، — دەدى دجوردجينا اجەي، — قانداي جاعداي بولعان كۇندە شوكولادىڭ وزىڭدە قالادى.
— ۆوڭكا بالشىرىنى! — دەدى دجوردج اتاي. — بۇل كەرەمەت شوكولاد. ساعان قاتتى ۇنايدى، كور دە تۇر.
— ءيا، — دەدى چارلي داۋسى ازەر شىعىپ. — بىلەم.
— سول انتۇرعىر التىن بيلەتتى ۇمىت تا، شوكولادىڭدى جەشى، — دەدى دجو اتاي. — نەگە جەمەي وتىرسىڭ؟
ءبىر-اق تاقتا شوكولادتىڭ ىشىنەن سيقىرلى بيلەت تابىلادى دەپ دامەلەنۋدىڭ ءوزى كۇلكىلى ەكەنىن سەزگەن ەرەسەكتەر الدا كۇتىپ تۇرعان ساتسىزدىككە ءچارليدى بىلدىرمەي دايىنداپ جاتقان ەدى. ءبىراق بۇل جەردە ەرەسەكتەر بىلەتىن تاعى ءبىر نارسە بار ەدى: التىن بيلەتتى ۇتىپ الۋ مۇمكىندىگى قانشالىقتى از بولعانمەن، ونداي مۇمكىندىك بار بولاتىن.
ول جەردە مۇمكىندىك بولۋعا ءتيىس ەدى.
بۇل شوكولادتىڭ مۇمكىندىگى باسقا التىن بيلەتتى شوكولادتاردىڭ مۇمكىندىگىنەن ەش كەم ەمەس.
سوندىقتان دا بالانىڭ اتالارى مەن اجەلەرى، اكەسى مەن شەشەسى سىرتتاي سابىرلى بوپ كورىنۋگە تىرىسقانىمەن چارليدەن كەم قوبالجىعان جوق.
— شوكولادىڭدى تەزىرەك اش، ايتپەسە ساباققا كەشىگىپ قالاسىڭ، — دەدى دجو اتاي.
— اشا قويشى، قۇلىنىم، — دەدى دجودجينا اجەي. — مەنىڭ تاعاتىم تاۋسىلاتىن بولدى.
چارلي ورامنىڭ ءبىر بۇرىشىن جايلاپ جىرتا باستادى. توسەكتەگى قاريالار مويىندارىن سوزىپ العا قاراي ۇمسىندى. كەنەت بۇدان ءارى شىداي الماعانداي بالا ورامنىڭ قاق ورتاسىنان جىرتىپ جىبەرگەندە تىزەسىنە اشىق قوڭىر ءتۇستى شوكولاد تاقتاسى توپ ەتتى.
ول جەردەن ەشقانداي التىن بيلەت كورىنبەدى.
— ە-ە، مەيلى، ءوزىمىز دە وسىلاي بولارىن بىلىپ-ەك، — دەدى دجو اتاي جايدارى داۋىسپەن. چارلي باسىن كوتەردى. كۇلىمسىرەگەن ءتورت جىلى ءجۇز وعان بارلاي قاراپ تۇر. چارلي ولارعا مۇڭدى جىميىپ، يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى دە، شوكولاد تاقتاسىن ماماسىنا ۇسىندى.
— ماما، اۋىز ءتيىڭىز. ءبولىپ جەيىك. بارلىقتارىڭىز دا ءدامىن تاتىپ كورىڭىزدەر.
— جو-جوق. ءوزىڭ جەي بەر، — دەدى اناسى.
— ايتا كورمە. سەنىڭ شوكولادىڭدى جەۋ ويىمىزعا دا كىرىپ شىقپايدى. ءبارى سەنىكى! — دەدى ەرەسەكتەر تۇس-تۇستان.
چارلي كەرى بۇرىلىپ، شوكولادتى دجو اتايعا ۇسىندى.
— الىڭىزشى
ءبىراق ول دا، وزگەلەر دە شوكولادتان تيتتەي اۋىز تيۋدەن دە باس تارتتى.
— مەكتەپكە كەتەتىن ۋاقىت بولدى، بالام، — دەدى ميسسيس باككەت ءچارليدىڭ سۇيەكتى ارىق يىعىنان سيپاپ. — تەزدەت، ايتپەسە كەشىگەسىڭ.
8. تاعى ەكى التىن بيلەت تابىلدى
ميستەر باككەت الىپ كەلگەن گازەت التىن بيلەتتىڭ ءۇشىنشىسى عانا ەمەس، ءتورتىنشىسى دە يەسىن تاپقانىن حابارلادى. بۇگىن ەكى التىن بيلەت تابىلدى، ەندى بىرەۋى عانا قالدى دەپ جار سالدى گازەتتەر.
— جاقسى، — دەدى دجو اتاي، كەشكى استان سوڭ وتباسىنىڭ بارلىق مۇشەلەرى قاريالار بولمەسىنە جينالعاندا، — ەستيىك كىمگە بۇيىرعانىن.
— “ءۇشىنشى بيلەتتى”، — كوزى ناشار كورەتىن بولسا دا، كوزىلدىرىك الۋعا قالتاسى كوتەرمەي جۇرگەن ميستەر باككەت گازەتتى بەتىنە تاقاي وقىدى، — “ۆايولەت بوۋرەگارد لەگەن ميسس تاۋىپ الدى. ءبىزدىڭ جۋرناليستەر جۇلدىزى وڭىنان تۋعان اتاقتى لەديدەن سۇقبات الۋعا كەلگەندە بوۋرەگاردتاردىڭ ۇيىندە فوتواپپاراتتار سارتىلداپ، بەينەكامەرالار جارقىلداپ، جۇرت اتاقتى قىزعا ءسال دە بولسا دا جاقىن تۇرۋ ءۇشىن ءبىرىن-بىرى يتەرمەلەپ، ابىر-سابىر بولىپ جاتىر ەكەن. اتاقتى قىز قوناق بولمەدەگى ورىندىققا شىعىپ الىپتى، تاكسي توسىپ تۇرعان جولاۋشىداي قولىن ارى-بەرى سەرمەپ، التىن بيلەتتى جالاۋشا جەلبىرەتەدى. اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي، سامپىلداپ سويلەپ تۇر، ءبىراق سويلەپ تۇرىپ ساعىز شايناعاندىقتان ونىڭ نە ايتىپ تۇرعانىن ۇعىپ بولار ەمەس.
— جالپى، مەن ساعىز شايناعىشتار قاتارىنا جاتامىن، — دەدى ول سامپ-سامپ ەتىپ، — ءبىراق ميستەر ۆوڭكانىڭ بيلەتى تۋرالى ەستىگەندە جولىم بوپ قالار دەگەن دامەمەن ساعىزدى تاستاپ، شوكولادقا كوشتىم. ەندى، ارينە، قايتادان ساعىزعا كوشەم. ساعىزدى ولەردەي جاقسى كورەم. ساعىز بولماسا ءومىر سۇرە المايمىن. مەن ساعىزدى كۇنى بويى شاينايمىن، تەك تاماق ىشەردە عانا بىرەۋ الىپ كەتپەس ءۇشىن قۇلاعىمنىڭ ارتىنا جاپسىرىپ قويامىن. شىنىمدى ايتسام، ءسال ساعىز شايناماسام بىردەڭە جەتىسپەيتىن سياقتى بوپ تۇرادى. مامام قىز بالاعا ساعىز شايناعان جاراسپايدى، قىزدىڭ جاق سۇيەگىنىڭ جوعارى-تومەن، جوعارى-تومەن قوزعالعانىنان جەكسۇرىن كورىنىس جوق دەيدى، ءبىراق مەن ونىمەن كەلىسپەيمىن. مەنى مازاق ەتەتىندەي ول كىم ەدى سونشا! ماعان كۇنى بويى ۇرىسقاندا ءوزىنىڭ دە جاعى دا جوعارى-تومەن، جوعارى-تومەن قوزعالاتىنىمەن ءىسى جوق!
— ۆايولەت، قويساڭشى ەندى! — دەدى توبىر تاپتاپ كەتپەسىن دەپ بولمەنىڭ تۇكپىر بۇرىشىنداعى پيانينونىڭ جانىندا ءۇرپيىپ تۇرعان ميسسيس بوۋرەگارد.
— جارايدى، قويدىق! سابىر ساقتا، شەشەسى! — دەدى ميسس بوۋرەگارد تىلشىلەرگە قايتا بۇرىلىپ، — سەندەرگە كەرەك بوپ قالار، ءتۇرتىپ الىڭدار، ءقازىر شايناپ تۇرعان اۋزىمداعى ساعىزبەن جۇمىس جاساپ جۇرگەنىمە باقانداي ءۇش اي بولدى. بۇل دەگەنىڭ ناعىز رەكورد! مەن ميسس كورنەليا پرينسمەتەل دەگەن قۇربىمنىڭ جاساعان رەكوردىن جاڭارتتىم. وي، سونداعى كورنەليانىڭ جىندانىپ كەتە جازداعانى-اي! ەندى بۇل ساعىز مەنىڭ ەڭ باعالى زاتىم. تۇندە توسەگىمنىڭ جانىنداعى تۋمبانىڭ ارتىنا جاپسىرىپ قويام، ازاندا سول قالپىندا تۇرادى، العاشىندا ازداپ قاتتىلاۋ بولادى، ءبىراق ەكى-ۇش رەت قاتتى شايناپ-شايناپ جىبەرسەم، جۇمسارىپ شىعا كەلەدى. ساعىزدى ۇزاق شايناۋدان الەم رەكوردىن جاڭارتار الدىندا كۇنىنە ءبىر ساعىز اۋىستىرۋشى ەم. مەن بۇل جۇمىستى مەكتەپتەن ۇيگە قايتىپ كەلە جاتقاندا ءليفتىنىڭ ىشىندە جاسايم. نەگە ءليفتىنىڭ ىشىندە دەيسىڭدەر مە؟ سەبەبى جاڭا عانا اۋزىمنان شىققان بىلجىراق ساعىزدى ءليفتىنىڭ تۇيمەلەرىنە جابىستىرىپ قويعاندى ۇناتام. مەنەن كەيىن كىرگەن ادام تۇيمەنى باسىپ قالعاندا، مەنىڭ سىلەكەي-سىلەكەي ساعىزىم ساۋساعىنا جابىسادى دا قالادى. حا-حا-حا! كەيبىرەۋلەر تاس تالقان بوپ اشۋلانادى. اسىرەسە قىمبات بيالاي كيگەن حانىمدارعا كەرەمەت اسەر ەتەدى. وي، ءيا، ايتپاقشى، ميستەر ۆوڭكانىڭ فابريكاسىنا باراتىنىما قۋانىشتىمىن. ەستۋىمشە، ول ماعان بۇكىل ومىرىمە جەتەتىن ساعىز بەرمەكشى. الاقاي! ۋرا!”
— مىناۋ ناعىز مالعۇن ەكەن! — دەدى دجوزەفين اجەي.
— كورگەنسىز! — دەدى دجوردجينا اجەي. — ءبىر كۇنى وسى ساعىز ونىڭ اقىرىنا جەتەر، كور دە تۇر.
— ال ءتورتىنشى التىن بيلەتتى تاپقان كىم ەكەن؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— ءقازىر، توقتاي تۇر، — ميستەر باككەت گازەتكە تاعى ءۇڭىلدى. — ا-ا، مىنە، “ءتورتىنشى التىن بيلەتتى مايك تيۆي دەگەن بالا تاۋىپ الدى”.
— مەن بىلسەم، ول دا ءبىر سۇمپايى، — دەدى دجوزەفين اجەي كۇبىرلەپ.
— ءسوزدى بولمەڭىزشى، اجەسى، — دەدى ميسسيس باككەت.
“تيۆيلەردىڭ ءۇيى دە”، — دەدى ميستەر باككەت گازەتتى وقۋىن جالعاستىرىپ، — “ءبىزدىڭ تىلشىلەرىمىز كەلگەندە قوناق كۇتىپ ىردۋ-دىردۋ بوپ جاتىر ەكەن، ءبىراق جولى بولعان مايك تيۆي كەلگەن كىسىلەردى قاتتى جاقتىرماي وتىرعان سىڭايلى. ‘مەنىڭ تەلەديدار قاراپ وتىرعانىمدى كورمەيسىڭدەر مە، ەي، كەڭكەلەستەر!؟’ — دەدى ول بىزگە اشۋلى داۋىسپەن — ‘مازالاي بەرمەي، كوزدەرىڭدى جوعالتىڭدارشى!’
ۇلكەن تەلەديداردىڭ الدىندا وتىرعان توعىز جاسار بالا ءبىر توپ قاراقشى ەكىنشى توپتىڭ قاراقشىلارىمەن اتىسىپ-شابىسىپ جاتقان فيلم كورسەتىپ جاتقان ەكرانعا كىرىپ كەتەردەي. دەنەسىنىڭ ءار جەرىنەن ءبىر سالبىراپ تۇرعان ۇلكەندى-كىشىلى ون سەگىز ويىنشىق تاپانشانى كەزەك-كەزەك كەزەنىپ، اۋاعا تارسىلداتا وق اتىپ قويادى.
‘تىنىش!’ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ول سۇراق بەرەيىن دەپ وقتالعان بىرەۋگە. — ‘مازالاماڭدار دەپ ايتقان جوقپىن با سەندەرگە! كۇشتى كينو كورسەتىپ جاتىر! ىلعي كورسەتەدى. مەن كۇن قۇرعاتپاي تەلەديدار كورەم، اتىس-شابىسى جوق جاماندارىن دا كورە بەرەم. ەڭ ۇناتاتىنىم — قاراقشىلار تۋرالى فيلمدەر. شىركىن، مەن دە ءسويتىپ توبەلەسە السام!’
— جەتەدى! — دەپ كەسىپ تاستادى دجوزەفين اجەي، — بۇدان ءارى شىدار ەمەسپىن.
— مەن دە، — دەدى دجوردجينا اجەي. — بۇگىنگى بالالاردىڭ ءبارى الگى جۋارمەك سياقتى ما ەكەن؟!
— ارينە، ءبارى ونداي ەمەس، — دەدى ميستەر باككەت توسەكتە وتىرعان كەيۋاناعا جىميا قاراپ. — ءىشىنارا بار، ارينە. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، كوبىسى وسىنداي. ءبىراق بارلىعى بىردەي ەمەس.
— ەندى ءبىر-اق بيلەت قالدى، — دەدى دجوردج اتاي.
— ءيا، — دەدى دجوردجينا اجەي مۇرنىن ءبىر تارتىپ. — مەنىڭ ەرتەڭ كەشكە ورامجاپىراق كوجە ىشەتىنىم قانشالىقتى راس بولسا، ول بيلەتتىڭ تاعى ءبىر تۇككە تۇرمايتىن جاماننىڭ قولىنا تۇسەتىنى دە سونشالىقتى راس.
9. دجو اتاي
كەلەسى كۇنى چارلي ساباقتان كەلىپ، اتا-اجەلەرىنىڭ بولمەسىنە كىرگەندە تەك دجو اتاسى عانا وياۋ وتىر ەكەن. قالعان ۇشەۋى قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتتى.
دجو اتاي: — ت-س-سس، — دەپ سىبىرلادى دا، چارليگە «جاقىنىراق كەل» دەپ ىمدادى. چارلي اياعىنىڭ ۇشىمەن باسىپ كەرەۋەتتىڭ قاسىنا كەلدى. قارت بالاعا قۋلانا جىميىپ، ءبىر قولىمەن جاستىعىنىڭ استىن تىنتە باستادى، ءبىر كەزدە كونە بىلعارى ءاميان الىپ شىقتى. ءامياننىڭ ىشىندەگىنى كورپەنىڭ ۇستىنە توڭكەرە سالىپ ەدى، التى پەنستىك ءبىر كۇمىس ءتۇستى. — بۇل مەنىڭ قۇپيا جيناپ جۇرگەنىم، — دەدى سىبىرلاپ. — مىنالار بىلمەيدى. ەندى ءقازىر ەكەۋمىز ەڭ سوڭعى بيلەتتى تابۋعا باعىمىزدى سىناپ كورەيىك. قالاي ويلايسىڭ، ءا؟ ءبىراق سەن ماعان كومەكتەسۋىڭ كەرەك.
— ءسىز اقشاڭىزدى وعان جۇمساعانعا وكىنبەيسىز بە؟
— ارينە وكىنبەيمىن، — دەدى قاريا. جارايدى، سالعىلاسپاي قويا تۇر. سەن سياقتى مەنىڭ دە بيلەتتى تاپقىم كەلەدى. مىنا اقشانى ال دا، ەڭ جاقىن دۇكەنگە جۇگىرىپ بارىپ، ۆوڭكا شوكولادىن ساتىپ اكەل، سوسىن ونى ەكەۋمىز بىرگە اشامىز.
چارلي كىشكەنتاي كۇمىس تيىندى الىپ، بولمەدەن زىپ بەرىپ شىعىپ كەتتى. بەس مينۋتتان كەيىن قايتىپ ورالدى.
— الدىڭ با؟ — دەدى تولقىنىستان كوزى جايناپ كەتكەن دجو اتاي.
چارلي باسىن يزەدى دە، اتاسىنا ءبىر تاقتا شوكولاد ۇستاتتى. ۆوڭكا جاڭعاقتىسى دەپ جازىلىپتى ورامدا.
— تاماشا، — دەدى قارت تۇرىپ وتىرىپ، الاقاندارىن ىسقىلاپ. — بەرى كەل، ماعان جاقىنىراق وتىر، ەكەۋمىز بىرگە اشايىق. دايىنسىڭ با؟
— ءيا. دايىنمىن.
— جاقسى. سەن ءبىرىنشى بوپ باستاشى.
— جوق، — دەدى چارلي. — ءسىزدىڭ اقشاڭىزعا الىندى، ءسىز ءبىرىنشى اشىڭىز.
قاريانىڭ ساۋساقتارى دىرىلدەپ كەتتى. — بيلەت تابىلادى دەگەن ەش ءۇمىت جوق، سولاي ما؟ — دەدى شيق-شيق كۇلىپ.
— ءيا، — دەدى چارلي. — بىلەم.
ولار بىر-بىرىنە قارادى دا، ەكەۋى دە شيقىلداپ كۇلە باستادى.
— ەسىڭدە بولسىن، بۇل جەردە بيلەتتىڭ بولۋ-بولماۋى ەكىتالاي.
— ءيا، — دەدى چارلي. — ارينە. نەگە اشپاي وتىرسىز، اتا؟
— ءار نارسە ءوز ۋاقىتىندا، شىراعىم. ءار نارسە ءوز ۋاقىتىندا. قاي جەرىنەن باستاپ اشقان دۇرىس دەپ ويلايسىڭ؟
— اناۋ بۇرىشىنان. قارسى بۇرىشتان. ءبارى بىردەن كورىنبەيتىندەي ەتىپ كىشكەنە عانا جىرتىڭىز.
— بىلاي ما؟
— ءيا. ەندى تاعى دا كىشكەنە كەڭىتىڭىز.
— سەن اياقتا. مەن تىم تولقىپ تۇرمىن.
— جو-جوق، اتا. ءسىز مۇنى ءوزىڭىز ىستەۋگە ءتيىسسىز.
— وندا جاقسى. كەتتىم. قاريا ورامانى اياعىنا دەيىن جىرتىپ سالدى.
قارت پەن بالا جەردە جاتقان زاتقا قادالا قاراپ قالدى. وندا تەك ءبىر تاقتا شوكولادتان باسقا دانەڭە دە جوق ەدى.
كەنەت ەكەۋىنە دە وسى ىستەگەن ىستەرى قىزىق كورىنىپ، قارقىلداپ كۇلە جونەلدى.
دجوزەفينا اجەي ويانىپ كەتتى: — مىنا جەردە نە بوپ جاتىر؟
— ەشتەڭە دە ەمەس، — دەدى دجو اتاي. — ۇيىقتاي بەر.
10. اشتىق
كەلەسى اپتادا كۇن قاتتى سۋىپ كەتتى. الدىمەن قار جاۋدى. قار چارلي مەكتەپكە كيىنىپ جاتقاندا كەنەت باستالدى. قورعاسىن تۇستەس سۇر اسپاننان جاپالاق-جاپالاق اقشا قار باياۋ ءتۇسىپ جاتتى.
كەشكە قاراي كىشكەنە قاراشا ءۇيدىڭ توڭىرەگىن بيىكتىگى ءبىر مەتردەن استام قار باسىپ قالعان سوڭ، ميستەر باككەت سىرتقى ەسىكتەن كوشەگە دەيىن قار كۇرەپ، جىڭىشكە جول سالىپ شىقتى.
قاردان كەيىن بىرنەشە كۇن بويى توقتاماي بوران سوقتى. ول سونداي ىزعارلى بوران ەدى! ءچارليدىڭ قولى تيگەن زاتتىڭ ءبارى مۇزدان جاسالعانداي بوپ، ۇيدەن شىققاندا سۋىق جەل بەتىنە پىشاقتاي سۇعىلدى.
ەسىك-تەرەزە ساڭىلاۋلارىنان ۇرعان جەلدەن ءۇيدىڭ ءىشى ازىناپ، سۋىقتان قاشىپ قۇتىلاتىن جەر قالمادى. دەنەلەرىندەگى جىلۋدى سىرتقا شىعارماۋعا تىرىسقان ءتورت قارت توسەكتەرىندە ۇندەمەي ءبۇرىسىپ جاتاتىن بولدى. التىن بيلەتكە بايلانىستى بولعان ابىگەر باياعىدا-اق ۇمىتىلدى. بۇل ۇيدە ەندى ەشكىمنىڭ جىلىنۋ مەن تويا تاماق ىشۋدەن باسقانى ويلاۋعا مۇرشاسى كەلمەي قالدى.
كۇن سۋىتقاندا ادامنىڭ تابەتى اشىلىپ كەتەتىن ادەتى. مۇندايدا كوپشىلىگىمىز بۋى بۇرقىراعان ەت، ىستىق ءبالىش جانە دەنەگە جىلۋ تاراتاتىن باسقا دا قۇنارلى تاعامدارعا تارپا باس سالامىز؛ تويعانىمىزشا تاماق ءىشىپ، تابەت تارتقاندى جەي الاتىندىقتان ءبىز ءوزىمىزدىڭ قانشالىقتى باقىتتى ەكەنىمىزدى سەزبەيمىز. ءبىراق چارلي باككەت ەشقاشان قالاعانىن جەپ كورگەن ەمەس، سەبەبى اتا-اناسىنىڭ ونداي تاماق الۋعا جاعدايى كەلمەيتىن؛ سوندىقتان سۋىق اۋا رايى سوزىلا تۇسكەن سايىن بالا دا ىشەگى-ىشەگىنە جابىسىپ، اشىعا ءتۇستى. تۋعان كۇندەگى سىيلىق تا، دجو اتاي اپەرگەن شوكولاد تا الدەقاشان جەلىنىپ بىتكەن، ءچارليدىڭ ەندىگى بار قورەگى — كۇنىنە ءۇش رەت بەرىلەتىن سىلدىر سۋ ورامجاپىراق كوجە ەدى.
ءبىر كۇنى ول تاماقتىڭ ءوزى دە مۇلدە سۇيىلىپ كەتتى. ونىڭ سەبەبى ميستەر باككەت جۇمىس ىستەيتىن ءتىس پاستاسى فابريكاسىنىڭ بانكروت بولىپ، جابىلىپ قالۋىندا ەدى. ميستەر باككەت بىردەن باسقا جۇمىسقا تۇرۋعا تىرىستى. ءبىراق جۇمىس تابىلمادى. اقىرىندا از-ماز دا بولسا تيىن-تەبەن تابۋ ءۇشىن كوشەدە قار كۇرەۋگە ءماجبۇر بولدى. الايدا ونىڭ تاپقانى جەتى ادامدى اسىراۋعا قاجەتتى ازىق-تۇلىكتىڭ شيرەگىن ساتىپ الۋعا دا جەتپەدى. جاعداي وتە قيىنداپ كەتتى. تاڭەرتەڭگىلىك ءار ادامعا — ءبىر ءتىلىم نان، تۇستىكتە سۋعا پىسىرىلگەن جارتى كارتوپ ءتيدى.
بۇل ۇيگە جايلاپ تا بولسا نىق باسىپ اشتىق كىرە باستادى.
كىشكەنتاي چارلي مەكتەپكە بارا جاتىپ كۇندە ميستەر ۆيللي ۆوڭكانىڭ الىپ شوكولاد فابريكاسىنىڭ جانىنان وتەدى. كۇندە فابريكاعا جاقىنداعان كەزدە ول كىشكەنتاي ءتامپىش مۇرنىن جوعارى كوتەرىپ، ەرىتىلگەن شوكولادتىڭ حوش ءيىسى جايلاعان اۋانى قۇشىرلانا يىسكەيدى. كەيدە ول سول ءيىستىڭ ءوزىن جەپ قويعىسى كەلگەندەي تەرەڭ دەمالىپ، قاقپانىڭ جانىندا بىرنەشە مينۋت قيمىلسىز تۇرىپ قالادى.
— اناۋ بالا، — دەدى بىردە دجو اتاي باسىن كورپەنىڭ استىنان قىلتيتىپ، — اناۋ بالا جاقسىراق تاماقتانۋى كەرەك. ءبىزدى قويشى. كارى قويدىڭ جاسىنداي جاسىمىز قالدى. ال چارلي بولسا ءوسىپ كەلە جاتىر! وعان بۇلاي قاراۋعا بولمايدى. تەرىسى سۇيەگىنە جابىسىپ ابدەن جۇدەپ كەتتى.
— امال نەشىك؟ — دەدى دجوزەفينا اجەي مۇڭايىپ. — ءوز ۇلەسىمىزدى بەرسەك — ىشپەيدى.
بۇگىن ازانعى استا شەشەسى وزىنە تيەسىلى ناندى ءچارليدىڭ تارەلكەسىنە سالىپ ەدى، ول ساۋساعىن دا تيگىزگەن جوق. وزىنە قايتا الدىردى.
— كىشكەنتاي جىگىت! — دەدى دجوردج اتاي. — ول جاقسى ءومىر سۇرۋگە لايىقتى!
وسىلاي كۇن ارتىنان كۇن ءوتىپ جاتتى.
چارلي باككەت كۇن وتكەن سايىن ازىپ بارا جاتتى. جۇزىنەن قان قاشىپ، سۇپ-سۇر بوپ كەتتى. سۇيەگى ودىرايىپ، تەرىسى بەتىنە جابىسىپ قالدى. بۇل تۇرىمەن بالا قاتتى اۋىرىپ قالماي وسىلاي جۇرە بەرەدى دەپ ايتۋ قيىن ەدى.
ول قيىنشىلىق كورگەن كىشكەنتاي بالالاردا بولاتىن عاجايىپ دانالىقپەن بويىنداعى قۋاتىن ۇنەمدەۋ ءۇشىن بۇرىنعى ادەتتەرىنە ازداعان وزگەرىستەر ەنگىزە باستادى. ەرتەڭگىلىك مەكتەپكە اسىقپاي جايلاپ ءجۇرىپ بارۋ ءۇشىن ۇيدەن ادەتتەگىدەن ون مينۋت ەرتە شىعاتىن بولدى. ءۇزىلىس كەزىندە وزگە بالالار دالاعا اتىپ شىعىپ، قار لاقتىرىسىپ ويناعان كەزدە چارلي پارتاسىندا تاپجىلماي وتىرادى. قالجىراپ قالماس ءۇشىن نە ىستەسە دە جاي جانە مۇقيات ىستەيدى.
بىردە ءتۇس مەزگىلىندە بەتىن سۇققىلاعان ىزعارلى جەلمەن الىسىپ، ۇيگە قايتىپ كەلە جاتقاندا ءچارليدىڭ كوزى كوشەدە قاردىڭ اراسىندا جىلتىراپ جاتقان بىردەڭەنى شالىپ قالدى. ول زاتتى انىعىراق كورۋ ءۇشىن جيەكتاستان اتتاپ، جەرگە ەڭكەيدى. جارتىسى قار استىندا جاتسا دا ونىڭ نە زات ەكەنى بىردەن بايقالدى.
بۇل ەلۋ پەنستىك اقشا ەدى!
چارلي بىردەن اينالاسىنا قارادى. جاڭا عانا بىرەۋ ءتۇسىرىپ العان بولار؟ جوق، اقشانىڭ جارتىسى قاردىڭ استىنا تەرەڭ كومىلىپ قالعانىنا قاراعاندا، ول مۇمكىن ەمەس. يەكتەرىن پالتولارىنىڭ جاعاسىنا تىعىپ، قاردى سىقىرلاتا باسىپ ارى-بەرى اعىلىپ جاتقان جۇرگىنشى. اقشا ىزدەپ جۇرگەن ەشكىم بايقالمايدى، ءتىپتى ارىقتىڭ قارىن شۇقىلاپ تۇرعان كىشكەنتاي بالاعا دا ەشكىم نازار اۋدارعان جوق. دەمەك، مىناۋ ەلۋ پەنس چارلزدىكى بولعانى عوي؟ الۋعا بولار ما ەكەن؟
چارلي اقشانى قاردىڭ استىنان ارشىپ الدى. دىمقىل، لاس بولسا دا، بۇل ناعىز اقشا ەدى. باقانداي ەلۋ پەنس! بالا اقشانى دىرىلدەگەن ساۋساقتارىمەن قىسىپ، قادالا قارادى. چارلي ءۇشىن بۇل ءبىر عانا نارسەنىڭ حابارى ەدى. ول — تاماق.
ول ويلانباستان جاقىن جەردەگى دۇكەنگە قاراي ءجۇردى. ون اتتامداي عانا جەردەگى بۇل دۇكەندە گازەت جانە ءتۇرلى ۇساق-تۇيەك، سونىڭ ىشىندە ءتاتتى-دامدى، تەمەكى ساتاتىن. اقشانى نەگە جۇمساسا ەكەن؟ «ءبىر تاقتا جاقسى شوكولاد الىپ جەيمىڭ، قالعانىن بىردەن ۇيگە اپارىپ، ماماما بەرەم» دەدى ول وزىمەن-وزى كەڭەسىپ.
11. عايىپتان تايىپ
چارلي دۇكەنگە كىردى دە، ەلۋ پەنستىك اقشانى سۋ-سۋ كۇيىندە ساتۋشىنىڭ الدىنا قويدى.
— ءبىر تاقتا ۆوڭكا بالشىرىنى شوكولادىن بەرىڭىزشى، — دەدى تۋعان كۇنىندە جەگەن ءتاتتىنىڭ كەرەمەت ءدامى ەسىنە ءتۇسىپ.
ساتۋشى تولىق تا توق كىسى كورىندى. ەرنى دۇرديگەن، بەتى مەن مويىنىن ماي باسقان. بۇعاق مايى جاعاسىنىڭ اينالاسىندا رەزەڭكە دوڭعالاق سياقتى سالبىراپ تۇر. چارلي شوكولادتىڭ ورام قاعازىن باس ساپ جىرتىپ اشتى دا، ۇلكەن عىپ ءبىر تىستەدى. سوسىن تاعى دا ... تاعى دا ... اھ، اۋىزىڭا ءتاتتى دە قۇنارلى تاماقتى تولتىرا ساپ جەگەنگە نە جەتسىن، شىركىن!
— شوكولادتى ابدەن ساعىنىپ قاپسىڭ عوي! — دەدى ساتۋشى جىلى جۇزبەن.
چارلي اۋزىنداعىسىن شايناپ تۇرىپ، باسىن يزەدى. ساتۋشى ءچارليدىڭ قالعان اقشاسىن ۇستەلدىڭ ۇستىنە قويىپ جاتىپ:
— اسىقپاي جە، شايناماي جۇتاتىن بولساڭ، ءتۇيىلىپ قالاسىڭ، — دەدى.
چارلي توقتاي الماي شوكولادتى ءالى قاۋجاپ جاتىر. ءبىر ساتتە شوكولاد تۇگەلدەي ءچارليدىڭ وڭەشىنە ءتۇسىپ جوق بولدى. كادىمگىدەي ەنتىگىپ قالسا دا، ول ءوزىن كەرەمەت باقىتتى سەزىندى. چارلي قايتارىلعان اقشانى الۋ ءۇشىن قولىن سوزا بەرىپ، كىدىرە قالدى. كوزى ۇستەلدىڭ ۇستىندە جاتقان كۇمىس تەڭگەلەرگە ءتۇسىپ كەتتى. وندا باقانداي توعىز ۇساق تيىن جاتىر ەدى. تاعى بىرەۋىن الىپ جەسە، ونشا ازايا قويمايتىن سياقتى.
— تاعى بىرەۋىن العىم كەلەدى، — دەدى ول مىڭگىرلەپ. — جاڭاعىداي شوكولادتىڭ تاعى بىرەۋىن الۋعا بولا ما؟
— نەگە بولماسقا؟! — ساتۋشى ارتىنداعى سورەدەن تاعى ءبىر تاقتا ۆوڭكا بالشىرىنىن الىپ بالانىڭ قولىنا ۇستاتتى.
چارلي شوكولادتىڭ ورامىن جىرتىپ قاپ ەدى، استىنان جالت ەتىپ التىن قاعاز ءتۇستى. بالانىڭ جۇرەگى ءبىر ساتكە توقتاپ قالدى.
— مىناۋ التىن بيلەت قوي! — ساتۋشى قاتتى داۋىستاپ، سەكىرىپ ءتۇستى. — سەن التىن بيلەتتى تاپتىڭ! سەنەسىڭ بە؟ ەي، جاراندار! قاراڭدار! مىنا بالا ۆوڭكانىڭ ەڭ سوڭعى التىن بيلەتىن تاۋىپ الدى! مىنە! قولىندا ۇستاپ تۇر!
ساتۋشىنىڭ جۇرەگى جارىلىپ كەتەتىن سياقتى. — مەنىڭ دۇكەنىمدە! — دەدى ول ساڭقىلداپ. — بيلەتتى مەنىڭ دۇكەنىمنىڭ ءدال مىنا جەرىندە تۇرىپ ۇتىپ الدى. بىرەۋلەرىڭىز گازەت تىلشىلەرىن شاقىرىڭىزدار! ەندى ابايلا، بالام! سىرتىنداعى وراماسىن جىرتقانداي مۇنى دا جىرتىپ جىبەرمە. بۇل — وتە باعالى قاعاز!
دەم اراسىندا ءچارليدىڭ اينالاسىنا جيىرما شاقتى ادام جينالىپ قالدى، التىن بيلەت پەن ونى تاپقان بالانى كورمەكشى بوپ تاعى ءبىر توپ ادام سىرتتان ەنتەلەپ كىرىپ كەلە جاتىر.
— قانە، قايدا؟ — دەدى بىرەۋ ايعايلاپ. — بارىمىزگە كورىنسىن، جوعارى كوتەرىڭىز!
— مىنە، مۇندا! — دەدى تاعى بىرەۋ. — قولىندا ۇستاپ تۇر. جالتىلداپ تۇرعان التىندى قارامايسىڭ با!
— قالاي تاپتى ەكەن؟ ءادىسىن بىلگىم كەلەدى، — دەدى ءبىر ءىرى دەنەلى بالا اشۋلى داۋىسپەن. — كۇنىنە جيىرما تاقتا شوكولاد ساتىپ اپ جۇرگەنىمە بىرنەشە اپتا بولدى.
— ەندى وعان كوپ شوكولاد بەرەدى، — دەدى ءبىر بالا قىزعانىشتى داۋىسپەن، — ءومىر-باقيعا جەتەتىن.
— بۇل سياقتى سيديعان ارىق شايانعا شوكولاد وتە قاجەت، — دەدى ءبىر قىز سىقىلىقتاپ.
چارلي ورنىنان قوزعالعان جوق. ول ءتىپتى التىن بيلەتتى شوكولادتان بوساتىپ تا العان جوق. يتەرىسىپ-تالاسقان ءبىر توپ ادامنىڭ ورتاسىندا شوكولادتى قوس قولىمەن قىسىپ، مەلشيىپ تۇر. باسى اينالىپ، جۇرەگى اينىدى. ءوزىن اۋادا قالقىپ ۇشىپ بارا جاتقان شارداي سەزىندى. اياعى جەرگە تيمەيتىن سياقتى. جۇرەگى القىمىنا تىعىلىپ قاتتى-قاتتى سوعادى.
وسى كەزدە ونىڭ يىعىن بىرەۋ جاي عانا ءتۇرتتى، چارلي باسىن كوتەرگەندە وعان ەڭكەيىپ قاراپ تۇرعان ۇزىن بويلى كىسىنى كوردى. — ءاي، بالا،— دەدى ۇزىن بويلى سىبىرلاپ. — انانى ماعان سات، مەن ساعان ەلۋ فۋنت بەرەم. جاراي ما؟ وعان قوسا سۋ جاڭا ۆەلوسيپەد ساتىپ اپەرەم. قالاي، كەلىسەسىڭ بە؟
— ەسىڭىز دۇرىس پا ءوزىڭىزدىڭ؟ — دەپ شاڭق ەتە قالدى جاقىن تۇرعان ءبىر ايەل. — ال مەن ونى ەكى ءجۇز فۋنتقا ساتىپ الار ەدىم. بيلەتتى ماعان ەكى ءجۇز فۋنتقا ساتار ما ەدىڭىز، جاس جىگىت؟
ساتۋشى جۇرتتى جارىپ كەلدى دە، ءچارليدىڭ قولىنان ۇستادى. — بولدى ەندى، دوعارايىق! بالاعا تيىسپەڭىزدەر! ۇيىنە قايتسىن! جول بەرىڭىزدەر! سىرتقا شىعۋ كەرەك! — ەسىككە تاياعاندا چارليگە: بيلەتتى ەشكىمگە بەرمە! جوعالتىپ الماي تۇرعاندا جىلدام ۇيىڭە اپار! جەتكەنشە توقتاماي جۇگىرىپ وتىر، — دەدى سىبىرلاپ.
چارلي باسىن يزەدى.
— بىلەسىڭ بە، — ساتۋشى ءبىر ءسات كىدىرىپ، چارليگە قاراپ جىميدى، — ساعان وسىنداي ءبىر ساتتىلىك كوپتەن قاجەت بولعان سىڭايلى. التىن بيلەتتىڭ ساعان بۇيىرعانىنا وتە قۋانىشتىمىن. جولىڭ بولسىن، بالام!
چارلي راقمەت ايتتى دا، قاردى كەشە-مەشە، اياعى-اياعىنا جۇقپاي جۇگىرە جونەلدى. ميستەر ۆيللي ۆوڭكانىڭ فابريكاسىنىڭ تۇسىنان: مەن ساعان قوناققا كەلەمىن! جاقىندا مەن ساعان قوناققا كەلەمىن! — دەپ اندەتە ايقايلاپ ءوتتى. بەس مينۋتتا ۇيىنە دە جەتتى.
12. التىن بيلەتتەگى ءماتىن
چارلي سىرتقى ەسىكتى ايقارا اشىپ، ۇيگە ايعايلاي كىردى: ماما! ماما! ماما!
ميسسيس باككەت قارتتارعا كەشكى تاماق بەرىپ جۇرگەن ەدى.
— ماما! — چارلي بولمەگە قۇيىنداي ۇشىپ كىردى. — قاراڭىز! مەن تاپتىم! قاراڭىزشى مىنە! ەڭ سوڭعى التىن بيلەت! مەنىكى! مەن بۇگىن كوشەدەن اقشا تاۋىپ الدىم، وعان ەكى تاقتا شوكولاد ساتىپ الدىم، ەكىنشىسىنىڭ ىشىنەن التىن بيلەت شىقتى، التىن بيلەتتى كورگىسى كەلگەن ءبىر توپ ادامنىڭ قورشاۋىندا قالدىم، ولاردان قۇتىلۋىما ساتۋشى اعاي كومەكتەستى، سوسىن ۇيگە جەتكەنشە جۇگىرىپ كەلدىم. بۇل — بەسىنشى التىن بيلەت، ماما! ونى مەن تاپتىم!
ماماسى بالاسىنا اڭىرايا قارادى، كەسەلەرىن تىزەلەرىنە قويىپ توسەكتە تاماق ءىشىپ وتىرعان ءتورت قاريا قاسىقتارىن ءتۇسىرىپ العاندارىن دا بايقاماي، جاستىقتارىنا سۇيەنگەن قالپىندا قالشيدى دا قالدى.
ون سەكۋندتاي تىم-تىرىس تىنىشتىق ورنادى. ەشكىم نە سويلەي الماي، نە قيمىلداي الماي قالدى. بۇل ءبىر عاجايىپ ءسات ەدى.
سوسىن دجو اتاي جۇمساق داۋىسپەن:
— سەن ءبىزدى الداپ تۇرعان بولارسىڭ؟ نەمەسە قالجىڭىڭ بولار؟ — دەدى.
— جوق! — چارلي ادەمى التىن بيلەتتى اتاسىنا كورسەتۋ ءۇشىن توسەكە قاراي جۇگىرىپ كەلدى.
دجو اتاي مۇرنىن بيلەتكە تيەردەي تاقاپ ۇڭىلە قارادى. قالعاندارى قاريادان حابار كۇتىپ تاپجىلمادى.
سوسىن دجو اتاي جۇزىنە تۇتاس جايىلعان ادەمى جىميىسپەن باسىن باياۋ كوتەردى دە، چارليگە تۋرا قارادى. جۇزىنە قان جۇگىرىپ، كوزدەرىنىڭ ورتاسىنداعى قارا كولدە شەكسىز قۋانىشتىڭ ۇشقىندارى بيلەدى، نۇرلى جانارى توستاعانداي بوپ ۇلكەيىپ كەتىپتى. قارت تەرەڭ دەمالدى دا، ەشكىمگە ەسكەرتپەستەن قولدارىن جايىپ جىبەرىپ “يۋپيييييييييي!” دەپ ايعاي سالدى. جيىرما جىل سال بوكسە بولعان توقسان التى جارىم جاستاعى ۇزىن بويلى سيديعان قارت اتىپ تۇرىپ، سورپا قۇيىلعان كەسەسىنىڭ ۇشىپ بارىپ دجوزەفينا اجەيدىڭ بەتىنە قونعانىنا دا قاراماستان، پيجاماشاڭ كۇيىندە ەدەنگە سەكىرىپ ءتۇسىپ، بيلەي باستادى.
— يۋپيييييييييييي! جاساسىن چارلي! حيپ، حيپ، حۋۋۋرەەەي!!!
وسى كەزدە ەسىك اشىلىپ، سىرتتان ميستەر باككەت كىردى. جاۋراپ، شارشاپ كەلگەنى ءبىلىنىپ تۇر. ول كۇنى بويى كوشەنىڭ قارىن كۇرەگەن بولاتىن.
— نەگە ۋ-شۋ بوپ جاتىرسىڭدار؟
ميستەر باككەتكە بولعان جايدىڭ ءمانىسىن ايتىپ بەرۋ ۇزاق ۋاقىت العان جوق.
— سەنبەيمىن! — دەدى ول. — مۇمكىن ەمەس.
— بيلەتتى كورسەت، چارلي. — جولاق-جولاق پيجاماشاڭ كۇيىندە دارۋىشتەن اينىماي قالعان دجو اتاي ءالى بيلەپ ءجۇر. — اكەڭە الەمدەگى بەسىنشى جانە ەڭ سوڭعى بيلەتتى كورسەت.
— كانە كورەيىنشى، — ميستەر چارلي ورىندىققا جايعاسىپ، قولىن سوزدى. چارلي قۇندى قۇجاتىن ۇستاپ اكەسىنە جاقىندادى.
ساف التىندى بالعامەن ۇرىپ، قاعازداي عىپ جۇقارتقان بيلەت وتە ادەمى ەدى. ءبىر جاعىنا ميستەر ۆوڭكانىڭ قوناققا شاقىرۋ ءماتىنى قارا سيامەن ادىستەپ جازىلىپتى.
— داۋىستاپ وقىشى، — دەدى دجو اتاي قايتادان توسەگىنە جايعاسىپ جاتىپ. — نە دەپتى، ءبارىمىز دۇرىستاپ تىڭدايىق.
ميستەر باككەت التىن بيلەتتى بەتىنە تاقادى. قولدارى قالتىراپ، جاي تۇسكەندەي كۇي كەشتى. بىرنەشە رەت تەرەڭ دەمالىپ الدى. سوسىن تاماعىن كەنەدى:
— جاقسى. وقيىن. كەتتىك.
التىن بيلەتتى تاپقان بالاعا ميستەر ۆوڭكادان جالىندى سالەم! شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتاپ، قولىڭدى قىستىم. سەن ءۇشىن جان تەبىرەنتەر زاتتار ساقتاپ وتىرمىن! سەنى كەرەمەت سىيلىقتار كۇتىپ تۇر! ەڭ الدىمەن ساعان جانە التىن بيلەتتەردى تابۋ باقىتىنا يە بولعان باسقا دا بالالارعا كاسىپورنىمدى كورسەتەم؛ ساياحات اياقتالعان سوڭ سەندەرمەن بىرگە ۇيلەرىڭە ۇلكەن-ۇلكەن جۇك كولىكتەرى ەرىپ بارادى. بۇل كولىكتەر سەنى مەن سەنىڭ ءۇي-ىشىڭدەگىلەردىڭ بارلىعىنىڭ بىرنەشە جىل جەۋىنە جەتەتىن ءتاتتى تاعامدارعا تولتىرىپ تيەلەدى. ول ءبىتىپ قالعان كۇنى كەز كەلگەن ۋاقىتتا فابريكاعا كەلىپ، ماعان التىن بيلەتتى كورسەتسەڭ بولعانى، شكاپىڭدى قالاعان تاتتىڭمەن تولتىرىپ بەرەم. وسىلايشا سەنىڭ بار ءومىرىڭ تاتتىمەن قامتاماسىز ەتىلەتىن بولادى. الايدا سەن ماعان قوناققا كەلەتىن كۇننىڭ ەڭ تەبىرەنتەرلىك ءساتى بۇل ەمەس. مەن التىن بيلەت يەلەرىن تاڭعالدىراتىن، تامسانتاتىن، سۇيسىندىرەتىن، اۋزىن اشتىرىپ، كوزىن جۇمدىراتىن، اۋىزدارىنىڭ سۋىن قۇرتاتىن، ەسىن الاتىن بۇدان دا عاجايىپ، بۇدان دا كەرەمەت توسىن سىيلىقتار دايىنداپ وتىرمىن. مۇنداي كۇيدى سەن ءوڭىڭ تۇگىل تۇسىڭدە باستان كەشىپ كورگەن ەمەسسىڭ. كور دە تۇر!
كەزدەسەتىن كۇنىمىز اقپاننىڭ ءبىرىنشى جۇلدىزى بولسىن دەپ ۇيعاردىم. ءدال سول كۇنى ساعات تۋرا تاڭەرتەڭگى وندا فابريكا قاقپاسىنىڭ الدىنا كەل. كەشىگۋگە بولمايدى! وزىڭمەن بىرگە ساعان كوز قىرىن سالىپ جۇرەتىن، ءۇيىڭدى ساعىنعاندا دەمەۋ بولاتىن ءبىر نەمەسە ەكى ەرەسەك جاقىنىڭدى ەرتىپ كەلۋگە بولادى. تاعى ءبىر ەسكەرتە كەتەيىن دەگەنىم: وسى بيلەتتى وزىڭمەن بىرگە ۇمىتپاي الىپ كەل، ايتپەسە كىرە المايسىڭ.
ۆيللي ۆوڭكا.
— ءبىرىنشى اقپان! — دەدى ميسسيس باككەت داۋىستاپ. — ول ەرتەڭ ەمەس پە؟! بۇگىن قاڭتاردىڭ ەڭ سوڭعى كۇنى. ءيا، ءيا، قاتەلەسپەسەم، سولاي.
— دۇرىس ايتاسىڭ، ەرتەڭ ءبىرىنشى اقپان! — دەدى ميستەر باككەت.
— دەر كەزىندە ەسىڭە تۇسكەنىن قاراشى! — دەدى دجو اتاي ەنتىگىپ. — ەندى ءبىر مينۋتتى دا بوسقا جىبەرۋگە بولمايدى. بىردەن دايىندىققا كىرىسۋ كەرەك. چارلي، بەتىڭدى جۋ، شاشىڭدى تارا، قولىڭنىڭ كىرىن ىسقىلا، ءتىسىڭدى تازالا، مۇرنىڭدى ءسىڭبىر، تىرناعىڭدى ال، اياق-كيىمىڭدى مايلا، جەيدەڭدى ۇتىكتە جانە قۇداي ءۇشىن، اناۋ شالبارىڭنىڭ شاڭىن قاق. قىسقاسى، دايىندال، بالام! ومىرىڭدەگى ەڭ ماڭىزدى كۇنگە دايىندال!
— تىم تولقىماڭىزشى، اتاسى، — دەدى ميسسيس باككەت. — ءچارليدىڭ ەسى شىعىپ كەتتى. ءبارىمىز دە سابىر ساقتاۋىمىز كەرەك. ەڭ ءبىرىنشى شەشىپ الاتىن ماسەلە: ءچارليدى فابريكاعا كىم ەرتىپ بارادى؟
— مەن! — دەپ دجو اتاي توسەگىنەن تاعى قارعىپ ءتۇستى. — مەن ەرتىپ بارام! چارليگە مەن قارايمىن! ماعان تاپسىرىڭدار!
ميسسيس باككەت قارتقا جىميىپ ءبىر قارادى دا ەرىنە بۇرىلدى: — سەن شە، ارداقتىم؟ ول جەرگە سەن بارۋعا ءتيىستى ەمەسسىڭ بە؟
— م-م-م، — ميستەر باككەت ءبىراز كىدىرىپ جاۋاپ قاتتى. — جوق، مەن ولاي دەپ ويلامايمىن.
— سەن بارۋعا ءتيىستىسىڭ.
— بۇل جەردە ءتيىستى-تيىستى ەمەس دەگەن جوق، — دەدى ميستەر باككەت جۇمساق ۇنمەن. — ارينە قۋانا-قۋانا بارار ەدىم. ول دەگەن سۇمدىق قىزىق جەر عوي! ءبىراق باسقا جاعىنان العاندا... مەنىڭشە، ول جەرگە بارۋعا ەڭ لايىقتى ادام — دجو اتاي. ول فابريكا تۋرالى بىزدەن كوپ بىلەدى. ارينە دەنساۋلىعى جارايتىن بولسا...
— يۋپيييييييي! — دجو اتاي شاتتانا اندەتىپ، ءچارليدىڭ قولىنان ۇستاپ بولمەنى اينالا بيلەي جونەلدى.
— اتامىزدىڭ دەنساۋلىعى مىقتى ەكەن عوي. — ميسسيس باككەت مىرس ەتىپ كۇلدى. — شىنىندا دا، سەنىكى دۇرىس سياقتى. ءچارليدى دجو اتاي ەرتىپ بارسىن. مەن قارتتاردى كۇنى بويعا كۇتۋشىسىز قالدىرىپ كەتە المايمىن.
— الەلۋييايايا! قۇدايىما مىڭ دا ءبىر تاۋبە!
وسى ساتتە سىرتقى ەسىكتى بىرەۋ قاتتى-قاتتى تاقىلداتتى. ميستەر باككەت ەسىكتى اشقاندا ءبىر توپ جۋرناليست پەن فوتوتىلشىلەر لاپ بەرىپ كىرىپ كەلدى. بارلىعى بەسىنشى التىن بيلەتتى تاپقان بالانىڭ جانىنا ۇيمەلەپ، ەرتەڭگىلىك گازەتتىڭ ءبىرىنشى بەتىنە شىعاتىن اڭگىمەنى تىڭداۋعا كىرىستى. بىرنەشە ساعات بويى كىشكەنتاي قاراشا ۇيدە اپىر-توپىر تولاستامادى، ميستەر باككەت ولاردان ارەڭ قۇتىلىپ، ءچارليدى توسەگىنە جاتقىزعاندا ساعات ون ەكىگە تاياپ قالىپ ەدى.
13. كۇتكەن كۇن كەلدى
ەرتەسىنە قاتتى اياز بوپ، جەردە اپپاق قار جاتسا دا كۇننىڭ كوزى جادىراپ تۇردى. التىن بيلەتتەرگە يە بولعان بەس بالانى كورمەك بولعان حالىق ۆوڭكا فابريكاسى قاقپاسىنىڭ الدىندا قۇجىناپ ءجۇر. ءبارىنىڭ كوڭىلدەرى الىپ ۇشاتىن سياقتى. ساعات ونعا تاياپ قالىپتى. يتەرىسىپ-تالاسقان جۇرتتىڭ قاقپادان ءارى قاراي ءوتىپ كەتپەۋى ءۇشىن پوليسەيلەر بىر-بىرىمەن قول ۇستاسىپ، “ءتىرى شىنجىر” جاساپ تۇر.
قاقپا جانىنداعى پوليسيا قورشاۋىندا تۇرعان توپ — اتا-انالارىمەن كەلگەن اتاقتى بەس بالا.
ولاردىڭ ىشىندە ارىق دەنەسى سورايىپ ۇندەمەي تۇرعان دجو اتاي دا بار، كىشكەنتاي چارلي باككەت ونىڭ قولىنان قىسىپ ۇستاپ الىپتى.
چارليدەن وزگە بالالاردىڭ ءبارى اكەلەرىن دە، شەشەلەرىن دە ەرتىپ كەلىپتى، بۇلارى دۇرىس بولعان، ايتپەسە جاعداي باقىلاۋدان شىعىپ كەتەتىن ءتارىزدى. بالالاردىڭ تەزىرەك ىشكە كىرگىسى كەلگەنى سونشا، اتا-انالارى كۇشپەن ۇستاپ تۇرماعاندا داربازاعا ورمەلەپ شىعىپ كەتەتىن ءتۇرى بار.
— ءسال شىداشى ەندى! — دەيدى اكەلەرى زەكىپ. —تىنىش تۇرشى! ساعاتقا قاراشى انە! ءالى ون بولعان جوق.
اتاقتى بالالاردى جاقىننان كورىپ قالماقشى بولعان جۇرتتىڭ داۋىسى ءچارليدىڭ ارتىنان ساڭق-ساڭق ەستىلەدى.
— انە، اناۋ تۇرعان ۆايولەت بوۋرەگارد. تۋرا ءوزى! گازەتتەگى سۋرەتى ەسىمدە قالىپتى!
— قاراڭىزدارشى، — دەدى تاعى بىرەۋ، — ءۇش اي بويى شايناعان ەسكى ساعىزىن ءالى تاستاماپتى. جاق سۇيەگىنە قاراڭىزدارشى! ءالى سول ساعىزبەن جۇمىس جاساۋدا.
— اناۋ تولىق بالا كىم؟
— وگۋستۇس گلۋپ.
— ءدال ءوزى!
— مەستەي ەكەن!
— ماسقارا!
— جەلقاعارىنا رەندجەردىڭ سۋرەتىن جاپسىرىپ العان بالا كىم؟
— ول — مايك تيۆي. تەلەديدارعا سالىنىپ كەتكەن بالا.
— ءوزىنىڭ ەسى دۇرىس پا!؟ ءۇستى-باسىنا تۇگەل تاپانشا ءىلىپ العانى نەسى!؟
— ۆەرۋكا سولت دەگەن قىزدى كورگىم كەپ ەدى، — دەدى ءبىر داۋىس. — ونىڭ اكەسى التىن بيلەت تابىلعانشا جارتى ميلليون شوكولاد ساتىپ اپ، ولاردىڭ ورام قاعازىن ءوز قاراماعىنداعى جەر جاڭعاعى فابريكاسىنداعى جۇمىسشىلارعا اشقىزىپ وتىرعان. ول قىزىنا قالاعان زاتىن اپەرەدى ەكەن. نە قالاسا — سونى! بۇل جولى دا قىزى “التىن بيلەتتى تاپ تا تاپ” دەپ جەر تەپكىلەپ وتىرىپ العان ەكەن، تاۋىپ بەرىپتى.
— ابدەن ەسىرتكەن ەكەن!
— سۇمدىق-اي!
— ول قىز قايسىسى؟
— انە، اناۋ! سول جاقتاعى! قۇندىز ىشىك كيگەن كىشكەنتاي قىز!
— ال، چارلي باككەت قايسىسى؟
— چارلي باككەت دەيسىز بە؟ ول اناۋ سۇيەگى ساۋدىراعان شالدىڭ قاسىنداعى ينەلىكتەي قاتقان بالا. بىزگە وتە جاقىن تۇر. مىنە، مۇندا! كوردىڭىز بە؟
— مىنا قاقاعان ايازدا نەگە پالتو كيمەگەن؟
— ول جاعىن بىلمەدىم. پالتو الۋعا جاعدايلارى كەلمەيتىن بولار.
— قۇدايىم-اي! ءۇسىپ قالعان شىعار ەندىگە دەيىن!
بۇلاردان بەس-التى اتتام عانا جەردە تۇرعان چارلي اتاسىنىڭ قولىن قىسىپ قالدى، دجو اتاي چارليگە قاراپ جىميىپ قويدى.
الىستان شىركەۋ قوڭىراۋىنىڭ ساعات وندى ۇرعان داۋىسى تالىپ جەتتى. فابريكانىڭ توت باسقان الىپ تەمىر قاقپالارى باياۋ اشىلا باستادى.
جۇرت تىم-تىرىس بولا قالدى. بالالار جۇگىرىپ-سەكىرۋىن كىلت توقتاتتى. بارلىق كوز قاقپاعا قادالدى.
— ميستەر ۆوڭكا كەلە جاتىر، — دەدى بىرەۋ داۋىستاپ. — ءدال ءوزى!
شىنىندا دا سولاي ەدى.
14. ميستەر ۆيللي ۆوڭكا
ميستەر ۆيللي ۆوڭكا ايقارا اشىلعان فابريكا قاقپاسىنىڭ قاسىنا كەپ ايالدادى. نە دەگەن قاعىلەز ادام ەدى ءوزى. باسىندا قارا سيليندر قالپاق. ۇستىندە الحورى تۇستەس بارقىت فراك. شالبارى ش ولمەك جاسىل. قولعابىنىڭ ءتۇسى تەڭىز مارجانىن ەسىڭە تۇسىرەدى. ءبىر قولىندا التىن جالاتقان اساتاياق. يەگىنە “تەكە ساقال” دەپ اتالاتىن ۇقىپتى قارا ساقال قويىپتى. ءبىراق وسىنىڭ بارىنەن دە جادىراڭقى ونىڭ كوزدەرى ەدى. ولار ۇنەمى جالتىلداپ، ۇنەمى ويناقشىپ تۇرادى ەكەن. جۇزىندە كۇلكى مەن كوڭىلدىلىك نۇرى بار.
ايلاكەر دە ءتاسىلقوي. لىپىلداعان شيراق، قۋناقى. موينىن بىرەسە بىلاي، بىرەسە ولاي بۇرىپ، ويناقشىعان جاقۇت جانارىمەن ءبارىن بايقاپ، بارىنە نازار اۋدارىپ تۇر. قۇددى، قيمىلىنا كوز ىلەسپەس ءتىسقاققان تىنىمسىز تيىندەي.
ول كەنەت قار ۇستىندە سەكىرىپ-سەكىرىپ بيلەپ الدى دا، قولدارىن جايىپ جىبەرىپ، قاقپانىڭ قاسىندا توپىرلاپ تۇرعان بەس بالاعا جىميىپ:
— قوش كەلدىڭىزدەر، مەنىڭ كىشكەنتاي دوستارىم! فابريكاعا قوش كەلىپسىزدەر! — دەپ سالەم بەردى.
داۋىسى جىڭىشكە دە اۋەزدى ەكەن. — بىر-بىرلەپ العا شىعىڭىزدار، اتا-انالارىڭىز بىرگە شىقسىن. سوسىن ماعان التىن بيلەتتەرىڭىزدى كورسەتىپ، ەسىمدەرىڭىزدى ايتاسىزدار. قانە، كىم ءبىرىنشى؟
العا تولىق بالا ءبىرىنشى بولىپ شىقتى. — مەنىڭ اتىم — وگۋستۇس گلۋپ.
— وگۋستۇس! — ميستەر ۆوڭكا بالانىڭ قولىن الىپ، قاتتى-قاتتى سىلكىپ-سىلكىپ الدى. — سەنىمەن كەزدەسكەنىم قانداي تاماشا بولدى اينالايىن! قۋانىشتىمىن! شاتتىققا بولەندىم! سەنىڭ بىزبەن بىرگە بولاتىنىڭا ماساتتانىپ تۇرمىن! مىنا كىسىلەر اتا-انالارىڭ با؟ وتە جاقسى! كەلىڭىزدەر! كىرىڭىزدەر! ءيا، ءيا، دۇرىس! قاقپادان بەرى وتىڭىزدەر!
ميستەر ۆوڭكا وزگەلەردەن كەم تولقىماعان سياقتى.
— مەنىڭ ەسىمىم، — دەدى ەكىنشى بالا العا شىعىپ، — ۆەرۋكا سولت.
— مەنىڭ قىمباتتى ۆەرۋكام! ارمىسىڭ! كەلگەنىڭ قانداي جاقسى بولعان! سەنىڭ ەسىمىڭ ەلدەن ەرەكشە، سولاي ما؟ ۆەرۋكا دەگەن تابانعا شىعاتىن بەرىش بولار دەپ ويلاۋشى ەدىم. ءسىرا، قاتەلەستىم-اۋ دەيمىن! ساعان مىنا قۇندىز ىشىك وتە جاراسادى ەكەن! سەنىڭ كەلگەنىڭە قانداي ماسايراپ تۇرمىن دەسەڭشى! بۇل ءوزى ءبىر تاماشا كۇن بولايىن دەپ تۇر. ساعان ۇنار دەپ ۇمىتتەنەمىن! جانە ۇنايتىنىنا كامىل سەنەمىن! مىنا كىسى اكەڭ بە؟ امان-ەسەنسىز بە، ميستەر سولت! جاقسىمىسىز، ميسسيس سولت! سىزدەرمەن كەزدەسكەنىمە وتە قۋانىشتىمىن! ءيا، بيلەتتەرىڭىز دۇرىس. ىشكە كىرىڭىزدەر!
كەلەسى ەكى بالا، ۆايولەت بوۋرەگارد پەن مايك تيۆي دە بيلەتتەرىن تەكسەرتىپ، قۋناقى ميستەر ۆوڭكاعا قولدارىن يىقتارىنان جۇلىپ جىبەرەردەي سىلكىتىپ شىقتى.
ەڭ سوڭىندا وتە باسەڭ داۋىس مىڭگىرلەدى:
— چارلي باككەت.
— چارلي! — دەپ ساڭق ەتتى ميستەر ۆوڭكا. — جاقسى! جاقسى! جاقسى! سەن دە كەلدىڭ! قاتەلەسپەسەم، سەن بيلەتتى كەشە عانا تاۋىپ الدىڭ، سولاي ما؟ ءيا، ءيا. مەن بۇل تۋرالى تاڭەرتەڭگىلىك گازەتتەردەن وقىدىم. دەر كەزىندە ۇلگەردىڭ، اينالايىن. وتە قۋانىشتىمىن! سەن ءۇشىن وتە باقىتتىمىن! مىنا كىسى كىم؟ اتام دەيسىڭ بە؟ سىزبەن كەزدەسكەنىم ءبىر عانيبەت، سەر! شاتتىققا بولەندىم! ماساتتاندىم! مەرەيىم ءوستى! جاقسى! وتە تاماشا! تۇگەل كىردىڭىزدەر مە؟ بەس بالا شە؟ ءيا! دۇرىس! ەندى مەنىڭ ارتىمنان ىلەسىپ وتىرىڭىزدار! ءبىزدىڭ ساياحاتىمىز باستالۋعا تاياۋ! شاشىراماي بىرگە جۇرەيىك! ءوز بەتىمەن لاعىپ كەتۋشىلىك بولماسىن! سىزدەردىڭ ەشقايسىلارىڭىزدى جوعالتىپ العىم كەلمەيدى! وندايدىڭ بەتى اۋلاق!
چارلي ارتىنا بۇرىلىپ قاراپ ەدى، الىپ تەمىر قاقپا جايلاپ جابىلىپ بارا جاتىر ەكەن. سىرتتاعى جۇرت ءالى يتەرىسىپ، داۋرىعىسىپ جاتىر. چارلي ولارعا تاعى بۇرىلىپ قارادى. داربازا سالدىر ەتىپ جابىلعاندا سىرتقى تىرشىلىكتىڭ بارلىق كورىنىستەرى دە عايىپ بولدى.
— مىنە، كەلدىك. — ميستەر ۆوڭكا توپتىڭ الدىندا شىعىپ الىپ اياڭداي جونەلدى. — مىنا ۇلكەن قىزىل ەسىككە كىرىڭىزدەر! دۇرىس! ءىشى جىلى دا جايلى! جۇمىسشىلارىم ءۇشىن فابريكانىڭ ءىشىن جىلى ۇستايمىن! ولار ىستىق اۋا رايىنا ۇيرەنگەن. سۋىققا ءتوزىمسىز! مىنادايدا سىرتقا شىقسا قاتىپ قالادى! ءۇسىپ ولەدى!
— ول ءوزى قانداي جۇمىسشىلار؟ — دەپ سۇرادى وگۋستۇس گلۋپ.
— ءار نارسە ءوز ۋاقىتىندا، اينالايىن! — دەدى ميستەر ۆوڭكا بالاعا كۇلىمسىرەي قاراپ. — سابىر ساقتا! ساياحات بارىسىندا ءبارىن كورەسىڭ! بارلىقتارىڭىز تۇگەل كىردىڭىزدەر مە؟ جاقسى! ەسىكتى جابۋعا بولا ما؟ راقمەت!
چارلي باككەت ءبىر قاراسا ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان دالىزدە تۇر ەكەن. ءدالىز ءبىر كولىك ەركىن ءجۇرىپ وتەتىندەي كەڭ. القىزىل ءتۇستى قابىرعالارىن جۇمساق تا جاعىمدى ساۋلەلى شامدار جارىقتاندىرىپ تۇر.
— قانداي جىلى، قانداي جايلى جەر! — دەپ سىبىرلادى چارلي.
— ءيا، ال حوش ءيىسى قانداي! — دەدى اتاسى اۋانى سىمىرە يىسكەپ. — بۇكىل الەمنىڭ ەڭ ءتاتتى جۇپارلارىن وسىندا اكەپ شاشقانداي: اۋادان قۋىرعان كوفە داندەرى، كۇيدىرىلگەن قانت، ەرىتىلگەن شوكولاد پەن جالبىز، الما شەشەكتەرى، ۋاتىلعان فۋندۋك، كارامەل، ليمون قابىعىنىڭ ءيىسى اڭقيدى. الىستان، كاسىپورىننىڭ جۇرەك تۇسىنان، قاتتى جىلدامدىقپەن اينالعان الىپ مەحانيزم موتورىنىڭ داۋىسى تالىپ ەستىلەدى.
— ال ەندى مىناۋ، قادىرمەندى قوناقتار، — دەدى ميستەر ۆوڭكا شۋدى باسا سويلەپ، — نەگىزگى ءدالىز. پالتولارىڭىز بەن قالپاقتارىڭىزدى اناۋ ىلگىشكە ىلىڭىزدەر دە، ماعان ىلەسىڭىزدەر. ءيا، ءيا، وسىلاي! جاقسى! بولدىڭىزدار ما؟ وندا كەتتىك! — العا ءتۇسىپ العان ميستەر ۆوڭكا الحورى تۇستەس فراگىنىڭ ەتەگى جەلبىرەپ ۇزىن دالىزبەن جەلە جونەلدى، قوناقتار ارتىنان ەرىپ وتىردى.
بارلاي قاراساق، قوناقتار اجەپتاۋىر ۇلكەن توپ ەكەن. توعىز ەرەسەك، بەس بالا — بارلىعى ون ءتورت ادام. الدارىنداعى ىلدىم-جىلدىم كىسىدەن قالماۋ ءۇشىن جولعا تالاسا-تارماسا، ءبىرىن-بىرى يتەرىسىپ بارا جاتقاندارىن ءوزىڭ دە سەزىپ وتىرعان بولارسىڭ. — تەزىرەك! — دەپ داۋىستادى ميستەر ۆوڭكا. — اياقتارىڭىزدى جىلدامىراق باسىڭىزدار! بۇلاي سۇيرەتىلەتىن بولساڭىزدار، بۇگىن ءبارىن ارالاپ ۇلگەرمەيمىز!
ءبىر كەزدە ول نەگىزگى دالىزدەن وڭعا بۇرىلىپ، تاعى ءبىر تارلاۋ جولعا ءتۇستى. سوسىن سولعا بۇرىلدى. ودان تاعى سولعا بۇرىلدى. سوسىن وڭعا. سوسىن سولعا. سوسىن وڭعا. تاعى وڭعا. ودان سولعا. قوياننىڭ ىنىندەي ءار باعىتقا ءبىر قاشىپ، ايقىش-ۇيقىش شيمالانعان جولدار.
— چارلي، قولىمنان ايرىلماي ۇستاپ ال، — دەپ سىبىرلادى دجو اتاي.
— بايقادىڭىزدار ما، سوقپاقتاردىڭ ءبارى ىلديلاپ بارادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا كىدىرىپ. — ءبىز ءقازىر جەردىڭ استىنا تۇسەمىز. كاسىپورىننىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىمدەرى جەر استىندا.
— نەگە؟ — دەدى ءبىر داۋىس.
— جەر ۇستىندە ورىن جەتكىلىكسىز بولدى، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر ۆوڭكا. — ءقازىر ءبىز كورۋگە بارا جاتقان سەحتەر وتە ۇلكەن. ولاردىڭ اۋماعى فۋتبول الاڭىنان دا كەڭ. بۇل الەمدە ول سەحتەردى سيعىزا الاتىن بىردە-بىر عيمارات جوق. ال جەر استىنان مەن وزىمە كەرەگىمشە ورىن الا الام. ەش شەكتەۋ جوق، ۇڭگىپ كەتە بەرۋىمە بولادى. — ميستەر ۆوڭكا وڭعا بۇرىلدى. ودان سولعا بۇرىلدى. سوسىن تاعى وڭعا بۇرىلدى. سوقپاقتار تومەن قاراي ىديلاعان سايىن ىلديلاي ءتۇستى.
كەنەت ميستەر ۆوڭكا جالتىراعان تەمىر ەسىكتىڭ الدىنا كەپ كىلت توقتادى. توپ تا توپىرلاپ تۇرا قالدى. ەسىككە ۇلكەن ارىپتەرمەن شوكولاد سەحى دەپ جازىلىپتى.
15. شوكولاد سەحى
بۇل — وتە ماڭىزدى سەح، — دەدى ميستەر ۆوڭكا قالتاسىنان شىعارعان ءبىر باۋ كىلتتىڭ بىرەۋىن ەسىكتىڭ ۇڭعىسىنا سالىپ جاتىپ. — بۇل جەردە كاسىپورىننىڭ ميى مەن جۇرەگى ورنالاسقان. ونىڭ ۇستىنە، ءوزى سونداي كورىكتى جەر. مەن جۇمىس ورنىمنىڭ كورىكتى بولعانىن ۇناتام. كاسىپورىندارداعى سۇرىقسىزدىقتى سۋقانىم سۇيمەيدى. ال، كىرىڭىزدەر! ءبىراق وتە اباي بولىڭىزدار، مەنىڭ ءقادىرلى قوناقتارىم! ەستەن تانىپ قالماڭىزدار! تىم تولقۋعا بولمايدى! سابىر ساقتاڭىزدار!
ميستەر ۆوڭكا ەسىكتى اشتى. بەس بالا مەن توعىز ەرەسەك العا قاراي لاپ بەردى. اھ، ولاردىڭ كوزدەرى قانداي قىزىق كورىنىسپەن كەزدەستى دەسەڭىزشى!
الدارىندا — كەرەمەت سۇلۋ اڭعار. اڭعاردىڭ ەكى قاپتالىندا كوكمايسا ءشوپ قاۋلاپ، ەتەگىندە ۇلكەن قوڭىر وزەن اعىپ جاتىر. وزەندى جاعالاي تىك جارتاستان سارقىراما سارىلدايدى. سارقىرامادان جۋان-جۋان شيشا قۇبىرلار وزەنگە ءيىلىپ سالبىرايدى. قۇبىرلار، شىنىندا دا، وراسان جۋان. كەم دەگەندە، ون ەكى قۇبىر وزەننەن لايلى قوڭىر سۋدى سورىپ، وزدەرىنە عانا بەلگىلى ءبىر جاققا ايداۋدا. شىنىدان جاسالعاندىقتان ىشىندەگى بۇرقىلداپ اعىپ جاتقان سۇيىق انىق كورىنەدى، سارقىرامانىڭ سارىلىنا قۇبىرلاردىڭ ساق-ساق-ساق سارىنى قوسىلادى.
وزەن جاعاسىندا سىلاڭداعان ءسامبى تال مەن قاندىاعاش، القىزىل، اقشىل كوك شەشەك اتقان ازاليا بۇتالارى ءوسىپ تۇر. جاسىل جازيرادا مىڭداعان سارعالداقتار قۇلپىرادى.
— قاراڭىزدار، — ميستەر ۆوڭكا التىن جالاتقان اساتاياعىمەن ايدىك قوڭىر وزەندى مەڭزەپ. — مۇنىڭ ءبارى شوكولاد! ءبىر تامشىسىنا دەيىن تۇگەل ەڭ جوعارى ساپالى ەرىتىلگەن ىستىق شوكولاد. ەڭ جوعارى ساپالى، ءبىرىنشى سۇرىپ! بۇل شوكولادپەن بۇكىل ەلىمىزدەگى بارلىق ۆاننا استاۋلارىن تولتىرىپ تاستاۋعا بولادى. سونداي-اق، بارلىق حاۋىزداردى تولتىرۋعا دا جەتەدى. كەرەمەت ءا!؟ قۇبىرلارعا نازار اۋدارىڭىزدارشى! ولار وزەننەن شوكولادتى سورىپ اپ، فابريكاداعى باسقا بولىمدەرگە كەرەگىنشە جەتكىزىپ بەرەدى. ساعاتىنا مىڭداعان گالون شوكولاد اعادى، مەنىڭ ءقادىرلى بالالارىم! مىڭداعان، مىڭداعان گالون!
بالالار دا، ولاردىڭ ات-انالارى دا ءتىل قاتۋعا شاماسى كەلمەي ەسەڭگىرەپ قالدى. ماڭگىرىپ، مەڭىرەيىپ قالدى. اڭتارىلىپ، اڭقيىپ قالدى. ولاردى كوز الدارىنداعى عاجايىپ زور كورىنىستىڭ مىسى باستى. ورىندارىنان قوزعالۋعا دا شاماسى كەلمەي سىلەيىپ تۇر.
— سارقىراما اسا ماڭىزدى قىزمەت اتقارادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا اڭگىمەسىن جالعاستىرىپ. — ول شوكولادتى ارالاستىرادى. بۇلعايدى. ۋاتىپ، پىسەدى. سوندا شوكولاد كوپىرشىپ، جەڭىلدەيدى. دۇنيە جۇزىندە مەنىڭ كاسىپورنىمنان وزگە ەش كاسىپورىن شوكولادتى سارقىرامانىڭ قۋاتىمەن بۇلعامايدى! الايدا بابىمەن بۇلعاۋدىڭ جالعىز جولى — وسى! جالعىز-اق جولى! سىزدەرگە مەنىڭ اعاشتارىم ۇنادى ما؟ — دەدى اساتاياعىمەن كوگەرىشتەردى نۇسقاپ. — بۇتالارىم شە؟ ادەمى، ءيا!؟ سۇرىقسىزدىققا جانىم قاس ەكەنىن ايتقان بولارمىن. سونداي-اق، بۇلاردىڭ ءبارىن جەۋگە بولادى. ءارقايسىسى ءارتۇرلى ءدامدى ناردەن جاسالعان. ال، كوگالىم قالاي ەكەن؟ سارعالداقتارىم مەن كوكوراي شالعىنىم قانداي اسەر بەردى؟ اياقتارىڭىزدىڭ استىنداعى ءشوپتى، مەنىڭ قادىرمەندى كىشكەنتايلارىم، جاقىندا عانا ويلاپ تاپقان جالبىز تاتيتىن جۇمساق قانتتان جاسادىم. مەن ونى “سۆادج” دەپ اتادىم. ءبىر تالىن ءۇزىپ، ءدامىن كورىڭىزدەر. كەرەمەت ءتاتتى.
قوناقتاردىڭ بارلىعى ەڭكەيىپ شوپتەن ءبىر-بىر ساباق ءۇزدى، ال وگۋستۇس گلۋپ ءبىر دەستەسىن ۋىستاپ ءبىر-اق جۇلىپ الدى.
ۆايولەت بوۋرەگارد ءشوپتىڭ ءدامىن كورەردەن بۇرىن اۋزىنداعى دۇنيەجۇزىلىك رەكوردتى جاڭارتاتىن ساعىزىن الدى دا، قۇلاعىنىڭ ارتىنا ۇقىپتاپ جابىستىرىپ قويدى.
— تاماشا ەكەن، ءيا، — دەدى چارلي سىبىرلاپ. — سونداي ءدامدى ەكەن، ءيا، اتا!؟
— ماعان ەرىك بەرسە، ءبارىن جەر ەدىم، — دەدى راقات سەزىمگە بولەنگەن دجو اتاي ىرجيىپ. — سيىر قۇساپ ءتورت اياقتاپ تۇرىپ اپ، وسى كوگالداعى ءشوپتىڭ بىرەۋىن دە قالدىرماي جەپ قويار ەم.
— سارعالداقتاردىڭ دا ءدامىن كورىڭىزدەر، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ول ءتىپتى عاجاپ!
كەنەت توڭىرەك بىرەۋدىڭ قۋانا شىڭعىرعان داۋىسىنا تۇنىپ قالدى. شىڭعىرىپ تۇرعان ۆەرۋكا سولت ەدى. ساۋساعىن وزەننىڭ ارعى جاعىنا قاراي شوشايتادى.
— قاراڭدار! انا جاققا قاراڭدار! ول نە؟ قيمىلدايدى! ءجۇردى! تيتىمدەي كىسى! تيتىمدەي ادام! سارقىرامانىڭ بەر جاعىندا تۇر!
قوناقتار سارعالداق تەرۋدى توقتاتىپ، وزەننىڭ ار جاعىنا اڭىرايدى.
— ۆەرۋكا راس ايتادى، اتا، — دەدى چارلي دە تاڭ-تاماشا بوپ. — قۇيتاقانداي ادام! كوردىڭىز بە؟
— كورىپ تۇرمىن، چارلي، — دەدى اتاسى كوتەرىڭكى داۋىسپەن.
وسى كەزدە جۇرتتىڭ ءبارى بىردەي دابىرلاسا جونەلدى.
— وزدەرى ەكەۋ ەكەن!
— و، توبا، شىنىندا دا سولاي!
— ەكەۋدەن دە كوپ. ءبىر، ەكى، ءۇش، ءتورت، بەس!
— مۇندا نە ىستەپ ءجۇر؟
— قايدان كەلدى ەكەن؟
— بۇلار كىم ءوزى؟
جاقىنىراق كورۋ ءۇشىن بالالار دا، اتا-انالار دا وزەننىڭ جاعاسىنا قاراي جۇگىرە جونەلدى.
— تۇرلەرى ءبىر قىزىق!
— بويلارى مەنىڭ تىزەمنەن عانا كەلەدى.
— ۇرپيگەن ۇزىن شاشتارىن قارا!
كىشىگىرىم قۋىرشاقتاي عانا قۇيتاقانداي ادامدار دا ىستەپ جاتقان جۇمىستارىن توقتاتىپ، وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى كىسىلەرگە اڭىرايا قالدى. بىرەۋى بالالاردى ساۋساعىمەن شوشايتىپ كورسەتتى دە، قاسىنداعىلارعا بىردەڭە دەپ سىبىرلاپ ەدى، بارلىعى سىقىلىقتاپ كۇلە جونەلدى.
— بۇلار شىن ادام ەمەس شىعار، — دەدى چارلي.
— ارينە، شىن ادام، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — بۇل — ۋمپا-لۋمپا دەگەن حالىق.
16. ۋمپا-لۋمپا
— ۋمپا-لۋمپا دەگەن حالىق، — دەدى ءبارى ءبىر داۋىسپەن قايتالاپ. — ۋمپا-لۋمپا دەگەن حالىق.
— ءلۋمپالانديا اتتى ەلدەن شاقىرتىپ الدىم، — دەدى ميستەر ۆوڭكا ماقتانىشپەن.
— جەر بەتىندە ونداي ەل جوق، — دەدى ميسسيس سولت.
— عافۋ ەتىڭىز، حانىم، الايدا...
— ميستەر ۆوڭكا، — دەدى ميسسيس سولت، — مەن گەوگرافيا ءپانىنىڭ ءمۇعالىمىمىن...
— ولاي بولسا، ءبىلىمىڭىز تولىعا تۇسەتىن بولدى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — وھ، ول ءبىر وتە ناشار ەل ەكەن! اسا قاتەرلى حورنسۆوگلەر، سنوسسۆونگەر دەگەن جىرتقىش ايۋاندار مەن ۆوڭدۋدل اتتى جەكسۇرىن ماقۇلىقتار قۇجىناعان يت تۇمسىعى وتپەيتىن دجۋنگليدەن وزگە دانەڭەسى جوق. ءبىر ۆوڭدۋدل تاڭەرتەڭگىلىك ون ۋمپا-لۋمپا جەپ، قوسىمشا تاماق ىزدەپ تاعى قايتىپ كەلەدى ەكەن. مەن ول ەلگە ساياحاتتاپ، اعاش ۇيدە تۇراتىن كىشكەنتاي ۋمپا-لۋمپالارمەن كەزدەستىم. ولار حورنسۆوگلەر، سنوسسۆونگەر جانە ۆوڭدۋدلداردان جاسىرىنىپ، تال باسىندا ءومىر سۇرۋگە ءماجبۇر ەكەن. ۋمپا-لۋمپالاردىڭ جالعىز قورەگى — جاسىل قىرىقاياقتار، قىرىقاياقتىڭ جۇرەك اينىتار ءدامىن تاتىمدىراق ەتۋ ءۇشىن ولار تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى اعاش ورمەلەپ قىزىل قوڭىز، ەۆكاليپت جاپىراعى، بوڭ-بوڭ اعاشىنىڭ بۇتالارىن تەرەدى ەكەن. بۇلاردىڭ دا ءدامى وڭىپ تۇرعان جوق، ءبىراق قىرىقاياق ەتىنەن جيىركەنىشتى ەمەس. بەيشارا ۋمپا-لۋمپالار! ولار تاماق اتاۋلىنىڭ ىشىنەن كاكاو ءدانىن قاتتى باعالايدى ەكەن. ءبىراق وعان قولدارى جەتپەيدى! جىلىنا ءۇش نەمەسە ءتورت كاكاو ءدانىن تاپسا، سوعان ءماز. ءبىراق سول تاعامدى قالاي اڭسايدى دەسەڭىزشى! كاكاو ءدانىن جاتسا تۇسىندە كورىپ، كۇنى بويى اڭگىمە ەتەدى. ۋمپا-لۋمپا اتاۋلىعا “كاكاو” دەپ ايتساڭ بولعانى، اۋزىنان سىلەكەيى شۇبىرىپ كەتە بارادى. كاكاو ءدانى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا اڭگىمەسىن جالعاستىرىپ، — كاكاو اعاشىنىڭ جەمىسى، شوكولاد اتاۋلىنىڭ ءبارى سودان جاسالادى. كاكاو ءدانىنسىز شوكولاد جاساۋعا بولمايدى. كاكاو ءدانى دەگەنىمىزدىڭ ءوزىن شوكولاد دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. مەن ءوزىم وندىرىستە اپتا سايىن ميللياردتاعان كاكاو ءدانىن جاراتام. سونىمەن، نە كەرەك، قىمباتتى بالالار، ۋمپا-لۋمپالاردىڭ وسى تاعامعا ەرەكشە قۇشتار ەكەنىن ەستي سالا، مەن ولاردىڭ اعاش باسىنداعى اۋىلىنا ورمەلەپ بارىپ، تايپا كوسەمىنىڭ ۇيىنە باس سۇقتىم. ارىپ-اشقان ول بەيشارا ءبىر تاباق مىجىلعان قىرىقاياق ەتىن ءوزىن-وزى قىشتاپ جەپ وتىر ەكەن.
— بەرى قاراڭىز، — دەدىم مەن (ارينە، اعىلشىن تىلىندە ەمەس، ۋمپا-لۋمپا تىلىندە سويلەپ) — بەرى قاراڭىز، ەگەر ءسىز جانە ءسىزدىڭ حالقىڭىز مەنىڭ ەلىمە كەلىپ، مەنىڭ فابريكامدا جۇمىس جاسايتىن بولسا، كاكاو ءدانىن قاجەتتەرىڭىزشە بەرەمىن. كاكاو مەنىڭ قامبالارىمدا تاۋ-تاۋ بوپ ءۇيىلىپ جاتىر. تاماققا وتىرعان سايىن كاكاو ءدانىن جەۋلەرىڭىزگە بولادى. اۋزى-مۇرىندارىڭىزدان شىققانشا جەڭىزدەر. قالاساڭىزدار، جالاقىلارىڭىزدى دا كاكاو دانىمەن تولەيىن.
— شىن ايتاسىز با!؟ — دەدى ۋمپا-لۋمپا تايپاسىنىڭ كوسەمى ورىندىعىنان اتىپ تۇرىپ.
— ارينە، شىن ايتام، — دەدىم مەن. — سونداي-اق شوكولاد تا جەيسىزدەر. ول كاكاودان اناعۇرلىم ءدامدى، سەبەبى ونىڭ قۇرامىندا ءسۇت پەن قانت بار.
ماستەك قۋانعانىنان ايقاي ساپ، ءبىر تاباق مىجىلعان قىرىقاياق ەتىن اعاش باسىنداعى ءۇيىنىڭ تەرەزەسىنەن لاقتىرىپ جىبەردى. —كەلىستىك! — دەدى ول. — ءجۇرىڭىز! كەتتىك!
سودان مەن ولاردى ايەل، بالا-شاعاسىمەن بىرەۋىن دە قالدىرماي، كەمەمە تيەپ الدىم. ول وڭاي بولدى. بۇيىرىندە تەسىگى بار ۇلكەن-ۇلكەن قوراپتارعا سالىپ ەدىم، ءبارى ەركىن سيىپ كەتتى. وزدەرى كەرەمەت ەڭبەكقور ەكەن. ءقازىر ءبارى اعىلشىنشا سويلەي الادى. بي بيلەپ، ءان سالعاندى ۇناتادى. ۇنەمى ءان شىعارىپ جۇرەدى. بۇگىن بىرنەشە رەت ءان ەستيتىن شىعارسىزدار. ءبىراق، ەسكەرتە كەتەيىن، قۋاقى حالىق. قالجىڭى تاۋسىلمايدى. ءالى سول دجۋنگليدەگىدەي كيىنەدى. وزدەرىنىڭ قالاۋى سولاي. ەركەكتەرى كيىك تەرىسىن جامىلادى. ايەلدەرى ۇستەرىنە جاپىراق جاپسىرادى. بالالارى جالاڭاش جۇرە بەرەدى. ايەلدەر جاعى ۇستەرىندەگى جاپىراقتى كۇن سايىن جاڭارتىپ وتىرادى.
— اكە! — دەپ ايقاي سالدى ۆەرۋكا سولت (ايتقانىن ۇنەمى ورىنداتاتىن قىز)، — ماعان ۋمپا-لۋمپا كەرەك! سەن ماعان ۋمپا-لۋمپا ساتىپ اپەر! ءدال ءقازىر تاپ! ونى ۇيگە الىپ كەتەم! تەز بول، اكە! ماعان ۋمپا-لۋمپا الىپ كەل!
— قويا تۇرشى، جانىم! — دەدى ۆەرۋكانىڭ اكەسى. — ميستەر ۆوڭكانىڭ ءسوزىن بولمەيىك.
— ماعان ۋمپا-لۋمپا كەرەك! — دەپ شىڭعىردى ۆەرۋكا.
— جارايدى، ۆەرۋكا، جارايدى. ءبىراق ءدال ءقازىر ەمەس. شىداي تۇر. كەشكە دەيىن بىرەۋىن ساتىپ اپەرەرمىن.
17. وگۋستۇس گلۇپتى قۇبىر جۇتتى
— وگۋستۇس! — دەپ ايقاي سالدى وسى كەزدە ميسسيس گلۋپ. — وگۋستۇس! التىنىم! مۇنىڭ بولمايدى!
ءوزىڭ دە سەزىپ وتىرعانداي، وگۋستۇس گلۋپ توپتان اقىرىن سىنالاپ شىقتى دا، وزەن جاعاسىنا تىزەرلەي وتىرا قاپ، ىستىق شوكولادتى الاقانىمەن كوسىپ، جىلدام-جىلدام سىڭعىتىپ ءىشىپ جاتقان بولاتىن.
ميستەر ۆوڭكا جالت بۇرىلىپ وگۋستۇس گلۋپتىڭ نە ىستەپ جاتقانىن كورگەندە جان ۇشىرا ايقاي سالدى: — تيىسپە! وگۋستۇس، وتىنەم، تيىسپە! ارمەن تۇر! وعان قول تيگىزۋگە بولمايدى!
— وگۋستۇس! — دەدى ميسسيس گلۋپ تا ىشقىنا. — ساعان نە دەپ تۇر! جانىڭنىڭ بارىندا قايت بەرى!
— كۇشتى ەكەن! — دەدى وگۋستۇس شەشەسىنىڭ دە، ميستەر ۆوڭكانىڭ دا ءسوزىن قۇلاعىنا ىلمەستەن.— شىركىن شەلەك بولعاندا عوي، ءسىمىرىپ ىشەتىن!
— وگۋستۇس! — ميستەر ۆوڭكا ءبىر ورنىندا تۇرا الماي تىقىرشىپ، اساتاياعىن سەرمەپ-سەرمەپ قويادى. — كەرى قايت! شوكولادتى بىلعايتىن بولدىڭ!
— وگۋستۇس! — دەپ ايقايلادى ميسسيس گلۋپ.
— وگۋستۇس! — دەپ ايقايلادى ميستەر گلۋپ.
الايدا وگۋستۇس الىپ اسقازانىنىڭ تالابىنان وزگە ەشتەڭەنى ەستىمەيتىن سىڭايلى. جەرگە ەتبەتىنەن جاتا قاپ، وزەندى يتشە جالاپ جاتىر.
— وگۋستۇس! — دەدى ميستەر ۆوڭكا جانۇشىرا. — سەنىڭ مۇرىنبوعىڭ ميلليونداعان ادامنىڭ شوكولادىنا تاماتىن بولدى عوي!
— ابايلا، وگۋستۇس! — دەدى ميستەر گلۋپ. — وزەنگە تىم جاقىنداپ كەتتىڭ.
ميستەر گلۋپ بىلگەندەي ايتقان ەكەن. كەنەت شاڭق ەتكەن، سوسىن شولپ ەتكەن دىبىس شىقتى دا وگۋستۇس گلۋپ وزەنگە قۇلاپ، ءبىر ساتتە قوپ-قوڭىر ايدىنعا باتىپ جوق بولدى.
— قۇتقارىڭدار! — قانى قاشىپ اپپاق بوپ كەتكەن ميسسيس گلۋپ قولشاتىرىن ارلى-بەرلى بۇلعايدى. — سۋعا باتىپ كەتەتىن بولدى! ءبىر مەتر دە جۇزە المايدى! قۇتقارىڭدار بالانى! قۇتقارىڭدار!
— ەندى قايتتىك، كەمپىر!؟ — دەدى ميستەر گلۋپ. — مەنىڭ كيىمىمدى بىلعاۋعا بولمايدى! بىركيەر كوستيۋمىمدى كيىپ شىققام!
وگۋستۇس گلۋپتىڭ شوكولادقا بويالعان قوپ-قوڭىر باسى وزەن ايدىنىندا قىلت ەتىپ ءبىر كورىندى. — قۇتقارىڭدار! كومەكتەسىڭدەر! قۇتقارىڭدار! — دەپ باقىرىپ جاتتى ول. — مەنى اۋلاپ الىڭدار!
— نەعىل دەپ تۇرسىڭ؟ — دەدى ميسسيس گلۋپ ميستەر گلۋپكە جەكىپ. — بىردەڭە ىستەسەڭشى!
— بىردەڭە ىستەپ جاتىرمىن عوي! — دەدى كيىمىن شەشىپ، وزەنگە سۇڭگۋگە دايىندالىپ جاتقان ميستەر گلۋپ. ءبىراق بۇل كەزدە سورلى بالانى وزەننىڭ ىشىندە جاتقان جۋان قۇبىرلاردىڭ ءبىرى ءوزىنىڭ اۋزىنا قاراي سورا تارتىپ بارا جاتقان بولاتىن. سويتكەنشە بولعان جوق، ءبىر الەۋەتتى ءيىرىم كەپ بالانى سۋدىڭ استىنا تارتىپ الدى دا، قۇبىردىڭ اۋىزىنا قاراي يتەرىپ جىبەردى.
جاعاداعى جۇرت بالانىڭ ەندى قاي جەردەن شىعاتىنىن كۇتىپ، دەمدەرىن ىشىنە تارتىپ تىنا قالدى.
— انە كەتىپ بارا جاتىر! — دەدى بىرەۋ جوعارىعا قاراي ساۋساعىن شوشايتىپ.
راسىندا دا، قۇ بىر اينەكتەن جاسالعاندىقتان، وگۋستۇس گلۋپتىڭ تورپەدو قۇساپ جوعارىعا باسىمەن توپ ەتە اتىلىپ تۇسكەنى انىق كورىندى.
— كومەكتەسىڭدەر! ءولتىرىپ جاتىر! پوليسيا! — دەپ باج ەتە قالدى ميسسيس گلۋپ. — وگۋستۇس! جانىڭنىڭ بارىندا قايت بەرى! قايدا بارا جاتىرسىڭ؟
— اناۋ قۇبىردىڭ كەڭىن ايتساڭشى وگۋستۇستى سيدىرىپ جىبەرگەن! — دەدى ميستەر گلۋپ.
— قۇبىر كەڭ ەمەس، — دەدى چارلي باككەت. — قاراڭىزدار، باياۋلاي باستادى!
— شىنىندا دا،— دەدى دجو اتاي.
— ءقازىر تىرەلىپ قالاتىن شىعار، — دەدى چارلي.
— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەدى دجو اتاي.
— وي، تىعىندالىپ قالدى! — دەدى چارلي.
— قارنى جىبەرمەي تۇر، — دەدى ميستەر گلۋپ.
— قۇبىردى تۇگەل بىتەپ تاستادى! — دەدى دجو اتاي.
— قۇبىردى سىندىرىپ تاستا! — دەدى قولشاتىرىن تىنىمسىز بۇلعاپ تۇرعان ميسسيس گلۋپ ايقايلاپ. — وگۋستۇس، الداعى جەردەن تەز شىق!
بالانىڭ قالتارىس-بۇلتارىسىنان ءوتىپ كەتكەن شوكولاد ارى قاراي تامشىلاپ قۇيىلىپ جاتىر، ال ارقا تۇسىنا جينالعانى تەگەۋرىندى ماسساعا اينالىپ، سەمىز دەنەنى قۇبىردىڭ موينىنا قاراي يتەرمەلەي ءتۇستى.
— ويباي، بالانى قايدا الىپ كەتتى؟ مىنا قۇبىر قايدا قۇيۋشى ەدى؟ تەزدەتىڭدەر! ءورت سوندىرۋشىلەردى شاقىرىڭدار!
— سابىر ەتىڭىز، حانىم! قورقاتىن دانەڭە دە جوق! — دەدى ميستەر ۆوڭكا ميسسيس گلۋپتى تىنىشتاندىرۋعا تىرىسىپ. — وگۋستۇس از-ماز ساياحاتتاپ كەلۋگە كەتتى، بار بولعانى سول عانا. وتە قىزىقتى، قىسقا عانا ساياحات. ءالى-اق امان-ەسەن ورالادى، كورىڭىز دە تۇرىڭىز.
— ول قالايشا امان-ەسەن ورالادى!؟ — دەپ شاپ ەتە قالدى ميسسيس گلۋپ. — بەس سەكۋندتىڭ ىشىندە زەفيرگە اينالدىرادى دا جىبەرەدى.
— ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس! ميعا سيمايدى! قيسىنعا كەلمەيدى! ءسىزدىڭ بالاڭىز ەشقاشان دا زەفيرگە اينالمايدى!
— ونى ءسىز قايدان بىلەسىز!؟— دەپ شاپشىدى ميسسيس گلۋپ.
— سەبەبى ول قۇبىر زەفير جاسايتىن جەرگە بارمايدى! وگۋستۇس ساياحاتتاپ كەتكەن قۇبىر شوكولادپەن قاپتالعان، قۇلپىناي ءدامدى پومادكا جاسايتىن سەحكە بارادى.
— ولاي بولسا، مەنىڭ بالامنان شوكولادپەن قاپتالعان، قۇلپىناي ءدامدى پومادكا جاسايدى! — دەپ زار جىلادى ميسسيس گلۋپ. — قايران بوزداعىم-اي! ەرتەڭ سەنى دۇكەندەردە كيلولاپ ساتاتىن بولدى-اۋ!
— بولجامىڭ دۇرىس! — دەدى ميستەر گلۋپ.
— دۇرىس ەكەنىن ءوزىم دە بىلەم، — دەدى ميسسيس گلۋپ.
— قالجىڭداۋعا شاما جوق، — دەدى ميستەر گلۋپ.
— ميستەر ۆوڭكا ولاي ويلامايتىن سياقتى. ءتۇرىن قاراشى ءوزىنىڭ! ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ تۇر! مەنىڭ بالام قۇبىرعا كەتىپ جاتقاندا قاي بەتىڭىزبەن كۇلەسىز! قۇبىجىق دەسە! — ميسسيس گلۋپ قولشاتىرىمەن ميستەر ۆوڭكانى نۇقىپ-نۇقىپ الدى. — ءسىز، نە، مۇنى ويىن كورىپ تۇرسىز با؟ مەنىڭ بالامدى ءسىزدىڭ پومادكا جاسايتىن سەحىڭىزدىڭ جۇتىپ قويعانى ءسىز ءۇشىن، نە، كۇلكىلى جاعداي ما؟
— بالاڭىزعا دانەمە دە بولمايدى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا كۇلكىسىن تىيا الماي.
— بولادى! ول شوكولادپەن قاپتالعان پومادكاعا اينالادى! — دەدى ميسسيس گلۋپ شاپ ەتىپ.
— مەن وندايعا جول بەرمەيمىن، — دەدى ميستەر ۆوڭكا دا داۋىسىن كوتەرىپ.
— نەگە؟ — دەدى ميسسيس گلۋپ ىشقىنىپ.
— سەبەبى ونىڭ ءدامى جامان بولادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ءوزىڭىز كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىزشى. وگۋستۇستىڭ ءدامى تاتيتىن، شوكولادپەن قاپتالعان گلۋپ! ونداي تاماقتى ەشكىم ساتىپ المايدى!
— العاندا قانداي! تالاسىپ-تارماسىپ الادى! — دەدى ميستەر گلۋپ اشۋلانىپ.
— مەن ول تۋرالى ويلاعىم دا كەلمەيدى! — دەدى ميسسيس گلۋپ باجىلداپ.
— مەن دە، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — جانە دە، مادام، بالاڭىزدىڭ ەسەن-امان ەكەنىنە ەش كۇماندانباڭىز.
— ەسەن-امان بولسا وسى ۋاقىتقا دەيىن قايدا ءجۇر؟ — دەدى ميسسيس گلۋپ بەتتەن الىپ. — ءدال ءقازىر ەرتىپ اپارىڭىز مەنى وعان!
ميستەر ۆوڭكا بۇرىلدى دا، ساۋساقتارىن شىرت-شىرت-شىرت ەتكىزىپ ءۇش رەت شىرتىلداتىپ ەدى، عايىپتان ءبىر ۋمپا-لۋمپا پايدا بولىپ، ونىڭ قاسىنا كەپ تۇرا قالدى. ۋمپا-لۋمپا مارجانداي ادەمى تىستەرىن كورسەتىپ جىميدى دا، باسىن ءيىپ تاعزىم جاسادى. القىزىل ءجۇزى البىراپ، ۇزىن قوڭىر-سارى شاشى التىنداي جالتىرايدى، بويى ميستەر ۆوڭكانىڭ تىزەسىنەن عانا كەلەدى. يىعىنان اسىرا بۇعى تەرىسىن جامىلىپتى.
— بىلاي ەت، — دەدى ميستەر ۆوڭكا تيتىمدەي ادامعا ەڭكەيە قاراپ. — ميستەر گلۋپ پەن ميسسيس گلۋپتى پومادكا سەحىنە ەرتىپ اپارىپ، بالالارىن تاۋىپ الۋعا كومەكتەس. ول قۇبىرعا ءتۇسىپ كەتتى.
ۋمپا-لۋمپا ميسسيس گلۋپكە جالت قارادى دا سىقىلىقتاپ كۇلە جونەلدى.
— تىنىش! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ءوزىڭدى-وزىڭ ۇستا! سابىر ساقتا! ميسسيس گلۋپ مۇنى كۇلكىلى جاعداي دەپ ويلامايدى.
— دۇرىس ايتاسىز! — دەدى ميسسيس گلۋپ.
— بىردەن پومادكا سەحىنە ەرتىپ اپار، — دەدى ميستەر ۆوڭكا ۋمپا-لۋمپاعا، — سول جەردە قولىڭا ۇزىن تاياق الىپ، شوكولاد شايقايتىن بوشكەنىڭ ءىشىن تۇرتكىلەپ قارا. مەن ونىڭ سول جەردەن تابىلاتىنىنا سەنىمدىمىن. جاقسىلاپ ىزدە! تەزدەت! ەگەر ول شوكولاد شايقايتىن بوشكەنىڭ ىشىندە تىم ۇزاق جاتىپ قالسا، پومادكا قايناتاتىن قازانعا قۇيىلىپ كەتۋى مۇمكىن، ناعىز ماسقارا سوندا بولادى! مەنىڭ پومادكام جەۋگە جاراماي قالادى.
ميسسيس گلۋپ بۇلقان-تالقانى شىعىپ اشۋلاندى.
— ويناپ ايتامىن! — دەدى ميستەر ۆوڭكا كۇلكىسىن مۇرتىنا ارەڭ جاسىرىپ، — عافۋ وتىنەم! كەشىرە كورىڭىز! ساۋ بولىڭىز، ميسسيس گلۋپ! ساۋ بولىڭىز، ميستەر گلۋپ! كورىسكەنشە!
ميستەر گلۋپ پەن ميسسيس گلۋپ جانە ولاردىڭ كىشكەنتاي قۇرمەتتى قاراۋىلى تەز جولعا اتتانىپ كەتتى، سول كەزدە وزەننىڭ ارعى بەتىندە تۇرعان بەس ۋمپا-لۋمپا ارى-بەرى ادىمداپ، سەكىرىپ، بيلەپ، كىشكەنتاي داڭعىرالارىن قاتتى-قاتتى ۇرا باستادى. “لۋپ-لۋپ! وگۋستۇس گلۋپ” دەپ تاقپاقتادى ولار. “لۋپ-لۋپ! وگۋستۇس گلۋپ!
— اتا! — دەدى چارلي داۋىستاپ. — تىڭداڭىزشى! انالار نە ىستەپ جاتىر!
— تسسسس! — دەدى دجو اتاي سىبىرلاپ. — ولار بىزگە ءان ايتىپ بەرەيىن دەپ جاتىر!
وگۋستۇس گلۋپ دەگەن اشقاراق قوماعاي
جەر جاھاندى جالماپ جەدى، تونادى-اي!
جاساسا دا ول بۇل ومىردە قانشا مىڭ
تۇك ىستەمەد پايداسىنا بارشانىڭ.
ول ەشكىمگە ەش جاقسىلىق ەتپەدى.
قالجىڭعا دا ورەسى ونىڭ جەتپەدى.
ءبىز سوندىقتان وعان جايلاپ جاقىنداپ،
ۇستايمىز دا ابايمەنەن تاقىمداپ.
كوپشىلىكتىڭ يگىلىگىنە جارايتىن
زات جاسايمىز سۇيسىنىسپەن قارايتىن.
نە قۋىرشاق، نە اتكەنشەك، ماسەلەن،
دەپ جۇرگەنبىز نە دوپ، نە گۇل اسەرى — ەم.
ءبىراق، ءبىراق، بۇل اقىماق الاڭسىز.
باستان-اياق بولىپ شىقتى جارامسىز.
اۋزىمىزعا ساپ كورىپ ەك باستاۋدا.
ءماجبۇر بولدىق تەز تۇكىرىپ تاستاۋعا.
سوسىن دەرەۋ رايىمىزدان قايتىپ،
“ ۋاقىت بولدى! نار تاۋەكەل! ” ايتىپ
بولاشاقتا قوندىرۋ ءۇشىن تۇعىرعا.
شەشتىك ونى جىبەرۋگە قۇبىرعا.
وگۋستۇس وندا تالاي قىزىق كورەدى
ءبىر بولمەنى ارنايى وعان بولەدى.
كونديتەرلىك اگرەگاتقا سالىناد.
ءسال باسقارتىپ، ءسال وزگەرتىپ الىناد.
دوڭعالاقتار باياۋ-باياۋ ايدالاپ،
وتكىر تىستەر شايناپ-شايناپ مايدالاپ
ءجۇز پىشاقپەن تۋراپ جۇقا ءھام تەگىس
قوسىلادى قانت پەن قايماق، دامدەگىش.
قايناتىلاد كەتپەيىنشە بۋ بولىپ
بويىنداعى بار ارامدىق، ۋ بورىق.
ەندى مىنە! قاراڭىزدار! عاجايىپ!
وگۋستۇستىڭ سالماعى كوپ ازايىپ
تارالىپتى، قارالىپتى، ارىپتى،
اجەپتاۋىر جونگە كەلىپ قالىپتى.
جۇرتتىڭ ءبارى ونى قاتتى ۇناتىپ
جۇرەتىن بوپتى ەندى ۇداي سۇراتىپ.
سۇرىپتالعان سۇيكىمدى دە ءساتتىنى
كىم جەك كورسىن ەندى مۇنداي ءتاتتىنى!
— ۋمپا-لۋمپا حالقى ءان ايتقاندى ۇناتادى دەپ ەم عوي! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. —حوشىڭ كەلەدى! ءسۇيسىنىپ قالام! الايدا سىزدەر ولاردىڭ ءبىر سوزىنە دە سەنبەڭىزدەر! ءبارى دە ويدان شىعارىلعان!
— ۋمپا-لۋمپالار شىنىندا دا قالجىڭداپ تۇر ما، اتا؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— البەتتە، — دەپ جاۋاپ بەردى اتاسى. — بۇل ولاردىڭ قالجىڭى بولۋى كەرەك. مەنىڭشە سولاي. ال، سەن قالاي ويلايسىڭ؟
18. شوكولاد وزەنىمەن ىلديلاۋ
— كەتتىك! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — قانە، تەزىرەك! كەلەسى بولىمگە اتتانايىق! وگۋستۇس گلۋپتى ۋايىمداماي-اق قويىڭىزدار! ول ءدىن امان. ۇنەمى سولاي بولادى. ساياحاتىمىزدى ەندى قايىققا ءمىنىپ جالعاستىرامىز. انە، قايىعىمىزدىڭ ءوزى دە جاقىنداپ قالدى!
وسى مەزەتە جىپ-جىلى شوكولاد وزەنىنەن كوتەرىلگەن بۋلى تۇمان اراسىنان القىزىل ءتۇستى عاجايىپ قايىق شىعا كەلدى. بۇل ەجەلدە ۆيكيڭگتەر مىنەتىن قايىقتار سياقتى تۇمسىعى مەن ارت جاعى بيىك، ەسكەكتى قايىق ەدى، ونىڭ كوزدى شاعىلىستىرا جارقىلداعان سۇلباسىنا قاراپ القىزىل ءتۇستى ءمولدىر شيشادان جاسالعان با دەپ دەپ قالاسىڭ. قايىق جاعاعا جاقىنداعاندا قوناقتار ونىڭ ەكى قاپتالىنداعى ەسەپسىز كوپ ەسكەكتەردى جىپىرلاعان ۋمپا-لۋمپالار ەسىپ وتىرعانىن، ءار ەسكەككە كەم دەگەندە ون ۋمپا-لۋمپادان كەلەتىنىن بايقادى.
— بۇل مەنىڭ جەكەمەنشىك ياحتام! — دەدى ميستەر ۆوڭكا ماقتانىشتان ءجۇزى بال-بۇل جايناپ. — ناۋاتتان جاسادىم! ادەمى، ءيا! ايدىندى تىلە ءجۇزۋىن قاراڭىزدارشى!
القىزىل ناۋات قايىق وزەن جاعاسىنا سىرعاناي كەپ توقتادى. ءبىر ءجۇز ۋمپا-لۋمپا ەسكەكتەرىنە سۇيەنە قاپ، قوناقتارعا تاماشالاي قارادى. سوسىن وزدەرىنە عانا بەلگىلى ءبىر سەبەپپەن دۋ كۇلدى.
— بۇلار نەگە كۇلىپ جاتىر؟ — دەپ سۇرادى ۆايولەت بوۋرەگارد.
— و، وعان نازار اۋدارماي-اق قويىڭىزدار! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ۋمپا-لۋمپا — كۇلەكەش حالىق. بۇلارعا ومىردەگىنىڭ ءبارى كۇلكىلى كورىنەدى. كانە، بارلىقتارىڭىز قايىققا مىنىڭىزدەر! قانە، قانە! تەزدەتەيىك!
قوناقتاردىڭ بارلىعى جايعاسىپ بولعاندا ۋمپا-لۋمپالار قايىقتى جاعادان يتەرىپ جىبەردى دە، وزەندى ىلديلاي زىمىراتىپ ەسە جونەلدى.
— ەي، انا جەردەگى بالا! مايك تيۆي! — دەپ ايقاي سالدى ميستەر ۆوڭكا. — قايىقتى تىلىڭمەن جالاماشى! سىرە بوپ قالادى!
— اكە! — دەدى ۆەرۋكا سولت. — ماعان وسىنداي قايىق كەرەك! تۋرا ميستەر ۆوڭكانىكىندەي القىزىل ناۋات قايىق ساتىپ اپەر! جانە ونى ۋمپا-لۋمپالار ەسەتىن بولسىن، سوسىن قايىق جۇزەتىن شوكولاد وزەنى كەرەك، سوسىن تاعى انانداي نە ساتىپ اپەر...
— بۇل قىزدى جاقسىلاپ ساباپ تۇراتىن تاياق ساتىپ اپەرۋ كەرەك، — دەدى دجو اتاي چارليگە سىبىرلاپ. ول نەمەرەسىمەن قايىقتىڭ ارت جاعىنا جايعاسقان ەدى. بالا اتاسىنىڭ سۇيەكتى ارىق قولىنان تاس قىپ ۇستاپ الىپتى. توبەسى كوككە ەكى-اق ەلى جەتپەي تۇر. وسى ساتكە دەيىن كورگەن شوكولاد وزەنى، سارقىراما، جۋان سورعىش قۇبىرلار، جالبىز تاتىعان ءتاتتى كوكوراي، القىزىل سۇلۋ قايىق، ۋمپا-لۋمپالار، ميستەر ۆوڭكا — ءبارى-بارىنىڭ عاجايىپتىعى سونشالىق، چارلي بۇل جەردە تاڭداندىراتىن باسقا نارسە قالدى ما ەكەن دەپ ويلاي باستادى. “ەندى قايدا كەلە جاتىرمىز؟ تاعى نە كورەمىز؟ كەلەسى جەردە قانداي وقيعانى باستان كەشەمىز؟”
— كەرەمەت، ءيا! — دەدى قاريا نەمەرەسىنە كۇلىمسىرەپ.
چارلي باسىن يزەپ جىميدى.
كەنەت ءچارليدىڭ ارعى قاپتالىندا وتىرعان ميستەر ۆوڭكا ەڭكەيىپ، ورىندىقتىڭ استىنداعى قوراپتان ۇلكەن ساپتىاياق الدى دا، وزەننەن شوكولاد تولتىرىپ چارليگە ۇسىندى. — مىنانى ءىششى. ساعان پايدالى. وتە جۇدەۋ كورىنەدى ەكەنسىڭ.
سوسىن ەكىنشى ساپتىاياقتى تولتىرىپ دجو اتايعا بەردى.
— ءسىز دە ءىشىڭىز. ازىپ كەتىپسىز. ۇيدە تاماقتىڭ ءمانىسى بولماي ءجۇر مە؟
— ءيا، ونشا ەمەس، — دەدى دجو اتاي.
چارلي ساپتىاياقتان ۇرتتادى، جىلى قويۋ شوكولاد وڭەشىنەن تومەن قاراي جۇگىرە جونەلگەندە بالانىڭ باسىنان اياعىنا دەيىنگى بۇكىل دەنەسى كەرەمەت راقاتقا بولەنىپ، كوڭىلىن شەكسىز باقىت سەزىمى بيلەي جونەلدى.
— قالاي، ۇنادى ما؟ — دەپ سۇرادى ميستەر ۆوڭكا.
— تاماشا ەكەن! — دەدى چارلي.
— مەن ءدامىن تاتقان شوكولادتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قويۋى، ەڭ ءتاتتىسى — دەدى دجو اتاي ەرنىن جالاپ.
— سارقىرامانىڭ قۋاتىمەن ارالاستىرعاندا سونداي بولادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا.
قايىق ىلديلاي ءتۇستى. وزەن جىڭىشكەرە باستادى. الدا قاراڭعى تۋننەل سياقتى وراسان جۋان قۇبىر قاراڭدادى دا، وزەن تۇگەلدەي سوعان كىرىپ كەتتى. وزەنمەن بىرگە قايىق تا كىردى. ميستەر ۆوڭكا ۇشىپ تۇرىپ: — ەسە تۇسىڭدەر! — دەدى اساتاياعىمەن اۋانى ارى-بەرى سەرمەي داۋىستاپ. — العا! جىلدام! — ۋمپا-لۋمپالار وتە قاتتى ەسكەندىكتەن قايىق تاس قاراڭعى تۋننەلدە وقتاي زۋىلدادى، جولاۋشىلار ىشەكتەرىن تارتا شىڭعىردى.
— بۇلار جولدى قالاي سەزىپ تابادى؟ — دەدى ۆايولەت بوۋرەگارد قاراڭعىدا شاڭكىلدەپ،
— بۇلار جولدى قالاي سەزىپ تابادى؟ — دەدى ميستەر ۆوڭكا ساقىلداي كۇلىپ.
بۇلار جولدى قالاي سەزىپ تابادى؟قاي باعىتتا مىنا وزەن اعادى؟
قاي باعدارمەن قايىق ءجۇزىپ بارادى؟
سۇراقتاردىڭ جوق ەشقانداي جاۋابى.
كوزگە تۇرتسە كورىنبەيتىن قاراڭعى
ءجون بىلەتىن جان كورىنبەيد جارامدى
ۇرەي بيلەدى مىنا وتىرعان جاراندى.
ەسكەكشىلەر سوزگە وتە ساراڭ-دى
بۇل دۇنيەمەن الشاقتاتىپ اراڭدى
وشىرۋگە اسىعادى قاراڭدى.
— مىناۋ، ءسىرا، اقىلىنان الجاسقان بولار! — دەدى وسى كەزدە ءبىر بالانىڭ اكەسى قاتتى سەزىكتەنىپ، وزگە اتا-انالار دا قورقىنىشتارىن جاسىرا الماي ۋ-شۋ بولدى:
—جارىمەس!
— ەسالاڭ!
— جۇتىپ العان!
— جىندىسۇرەي!
— ەسۋاس!
— كەلەساۋ!
— ەسەرسوق!
— جىنسوققان!
— مىلجىڭ!
— دەلق ۇلى!
— باڭگى!
— قويانشىق! — دەسىپ جاتتى تۇس-تۇستان جامىراپ.
— جوق، ول قويانشىق ەمەس! — دەدى دجو اتاي ولارعا قارسى ءۋاج ايتىپ.
— شامدى جاعىڭدار! — دەپ بۇيىردى ميستەر ۆوڭكا. مىڭداعان شام جارق ەتىپ، تۋننەلدىڭ ءىشى سامالاداي جارىق بولعاندا چارلي وزدەرىنىڭ بىردە-بىر داق تۇسپەگەن اپپاق قابىرعالارى كوكپەن تالاسقان ءنان قۇبىردىڭ ىشىندە كەتىپ بارا جاتقاندارىن كوردى. شوكولاد وزەنى قۇبىرعا اسقان جىلدامدىقپەن كەپ كىرىپ جاتىر، ۋمپا-لۋمپالار جانىن سالا ەسىپ، قايىق وقتاي زۋىلداپ كەلەدى. قايىقتىڭ ارت جاعىنداعى ميستەر ۆوڭكا ەسكەكشىلەرگە ودان دا بەتەر شاپشاڭداتا ءتۇسۋدى بۇيىرىپ، بىرەسە تۇرىپ، بىرەسە وتىرادى. القىزىل قايىققا ءمىنىپ، اپپاق تۋننەلدىڭ ىشىندە شوكولاد وزەنىمەن قۇيعىتا جۇزگەن وعان قاتتى ۇنايتىن سياقتى، ساقىلداي كۇلىپ، قولدارىن شاپالاقتاپ، “قالاي ءا!؟” دەگەندەي جولاۋشىلارىنا قاراپ-قاراپ قويادى.
— اتا، انانى قارا! — دەدى چارلي كوتەرىڭكى داۋىسپەن. — قابىرعادا ەسىك بار ەكەن! — تۋننەل قابىرعاسىنداعى جاسىل ەسىك وزەن دەڭگەيىنەن ءسال عانا بيىك ورنالاسقان. قايىقتاعىلار ونىڭ تۇسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ № 54-قامبا. كرەمدەر: بالقايماق كرەم، قامشىلانعان كرەم، شەگىرگۇل كرەمى، كوفە كرەمى، اناناس كرەمى، ۆانيل كرەمى، شاش كرەمى دەگەن جازۋلاردى وقىپ ۇلگەردى.
— شاش كرەمى دەيدى!؟ — دەدى مايك تيۆي تاڭدانىپ. — سوندا نە، شوكولادقا شاش كرەمىن قوساسىزدار ما؟
— جىلدامىراق ەسىڭدەر! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — قيسىنسىز سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن ۋاقىت جوق!
ولار ەندى قارا ەسىكتىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتتى. وندا №71-قامبا. قامشىلار: ۇزىندارى مەن قىسقالارى، جۋاندارى مەن جىڭىشكەلەرى دەپ جازىلىپتى.
—قامشى!؟ — دەدى بۇل جولى ۆەرۋكا سولت. — ول نە ءۇشىن كەرەك؟
— كرەمدى قامشىلاۋ ءۇشىن، ارينە، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر ۆوڭكا. — كرەمدى قامشىسىز قالاي قامشىلايسىز!؟ قامشىمەن قامشىلانبايىنشا قامشىلانعان كرەمدى قامشىلانعان كرەم دەپ اتاۋعا بولمايدى. ءتۇن ورتاسىندا ورماننان ۇرلاپ اكەپ پىسىرگەن جۇمىرتقا عانا “پاشوت جۇمىرتقا” دەپ اتالاتىنى سياقتى. جىلدامىراق ەسىڭىزدەر!
بۇل كەزدە قايىق سارى ەسىكتىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتتى. وندا №77-قامبا. داندەردىڭ نەشە ءتۇرى: كاكاو ءدانى، كوفە ءدانى، جەلە ءدانى جانە دانىككەندەردىڭ ءدانى دەپ جازىلىپتى.
— دانىككەندەردىڭ ءدانى قانداي بولادى؟ — دەدى ۆايولەت بوۋرەگارد تاڭدانعانىن جاسىرا الماي.
— ءسىز سياقتى بولادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ءسوز تالاستىرىپ جاتۋعا ۋاقىت جوق. تەزدەتىڭىزدەر! تەزدەتىڭىزدەر! — ءبىراق وسىدان بەس سەكۋند وتە الدان قىپ-قىزىل ەسىك كورىنگەندە ول التىن جالاتقان اساتاياعىمەن اۋانى سەرمەپ-سەرمەپ: — قايىقتى توقتاتىڭىزدار! — دەدى.
19. ونەرتاپقىشتىق ءبولىم. ماڭگىلىك ءمامپاسي جانە شاش وسىرەتىن يريس كامپيت
ميستەر ۆوڭكا “قايىقتى توقتاتىڭىزدار!” دەپ بۇيىرا سالا ۋمپا-لۋمپالار ەسكەكتەرىن وزەنگە تىگىنەن سۇقتى دا، سۋدى جىلدام-جىلدام كەيىن يتەردى. قايىق توقتاي قالدى. ۋمپا-لۋمپالار ونى قىزىل ەسىكتىڭ الدىنا تاقاپ بايلادى. ەسىكتە ونەرتاپقىشتىق ءبولىم. قۇپيا. كىرۋگە بولمايدى دەپ جازىلىپتى. ميستەر ۆوڭكا قالتاسىنان كىلت الدى دا، قايىقتان ارى قاراي اسىلىپ، كىلتتى ەسىكتىڭ ۇڭعىسىنا سالدى.
— بۇل — بۇكىل فابريكاداعى ەڭ ماڭىزدى ءبولىم، — دەدى ول. — كونديتەر سالاسىندا مەن ويلاپ تاپقان اسا قۇندى يدەيالاردىڭ ءبارى وسى بولىمدە ىسكە اسىرىلادى. فيككەلگرۋبەر دەگەن قىرت بۇل جەرگە ءۇش مينۋتقا كىرۋگە رۇقسات الۋ ءۇشىن الدىڭعى ءتىسىن جۇلىپ بەرەر ەدى. پرودنوز بەن سليگۆورت جانە باسقا دا شوكولاد جاساۋشى الاياقتار دە سۇيتەر ەدى. ال، ەندى مەنى مۇقيات تىڭداڭىزدار! ەشتەڭەنى ۇستاۋعا، ەشتەڭەنى بۇلدىرۋگە، ەشتەڭەنىڭ ءدامىن تاتۋعا بولمايدى! كەلىستىك پە؟
— كەلىستىك! كەلىستىك! — دەدى بالالار ءبىر داۋىسپەن. — ەشتەڭەگە تيىسپەيمىز!
— وسى ۋاقىتقا دەيىن، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — بۇل بولىمگە كىرۋگە ەشكىمگە، ءتىپتى ۋمپا-لۋمپالارعا دا رۇقسات ەتىلمەگەن. — ول ەسىكتى اشتى دا، قايىقتان سەكىرىپ ءتۇستى. ءتورت بالا مەن ولاردىڭ اتا-انالارى دا ميستەر ۆوڭكانىڭ ارتىنان ىلەستى.
— ەشتەڭەگە قول تيگىزبەڭىزدەر! ەشتەڭەنى قاعىپ كەتپەڭىزدەر! — دەدى ميستەر ۆوڭكا تاعى دا اششى داۋىسپەن ەسكەرتىپ.
چارلي باككەت ات شاپتىرىم ۇلكەن ءبولىمدى بارلاي قارادى. ەرتەگىلەردە ايتىلاتىن مىستان كەمپىردىڭ اس ءۇيى سياقتى ەكەن. ۇلكەن پەشتىڭ ۇستىندە شوگەندەر بۇرقىلداپ، شاۋگىمدەر شىجىلداپ، باقىرلار بىجىلداپ، تۇسىنىكسىز تەمىر مەحانيزمدەر تارسىلداۋدا؛ قابىرعالار مەن شاڭىراقتى تۇگەل قۇبىرلار تورلاپتى، توڭىرەكتى تۇتاس حوش ءيىس جايلاپ العان.
ميستەر ۆوڭكا ادەتتەگىدەن دە بەتەر رۋحتانىپ كەتتى، قوناقتار بۇل ونىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن ءبولىمى ەكەنىن ءتۇسىندى. ول كريسماس مەيرامى كەزىندە سىيلىقتارىنىڭ قايسىسىن ءبىرىنشى اشارىن بىلمەگەن بالاداي شوگەندەر مەن قوندىرعىلاردىڭ اراسىندا الاقتاپ ارى-بەرى جۇگىرىپ ءجۇر. ءبىر ۇلكەن قازاننىڭ قاقپاعىن اشتى دا، بۋىن يىسكەپ كوردى، سوسىن جۇگىرىپ بارىپ ءبىر قازانعا ساۋساعىن باتىرىپ، قويمالجىڭ سارى سوزىلىڭقى سۇيىقتىڭ ءدامىن تاتتى، ودان سوڭ ءبىر مەحانيزمنىڭ جانىنا كەلىپ بەس-التى شۇمەكتى بىرەسە ولاي، بىرەسە بۇلاي بۇرادى، ودان بارىپ ءبىر ءداۋ بۋ پەشتىڭ شيشا ەسىگىنە تەسىلە ءۇڭىلىپ، ونىڭ ىشىنەن كورگەنىنە قولدارىن ىسقىلاپ، ساقىلداي كۇلىپ ماز-مەيرام بولدى. سوسىن “فات-فات-فات-فات” دەپ تۇرعان جارقىراعان كىشى-گىرىم مەحانيزمنىڭ جانىنا جەتىپ باردى، ءار “فات” دەگەن سايىن مەحانيزمنەن ءبىر ءتۇيىر جاسىل ءمارمار تاس اتىپ شىعىپ، ەدەندە تۇرعان سەبەتكە ءتۇسىپ جاتىر. ونىڭ نە زات ەكەنىن كىم بىلگەن، ءبىراق ءمارمارعا ۇقسايدى ەكەن.
— ماڭگىلىك ءمامپاسي! — دەدى ميستەر ۆوڭكا ماقتانىشپەن. — الەمدە ءبىرىنشى رەت ويلاپ تابىلدى! مەن بۇل ءمامپاسيدى اتا-اناسى تاتتى-دامدىگە از اقشا بەرەتىن بالالار ءۇشىن جاسادىم. ماڭگىلىك ءمامپاسيدى اۋزىڭا سالىپ سورا بەر، سورا بەر، سورا بەر، سورا بەر، سورا بەر — ەشقاشان كىشىرەيمەيدى!
— ساعىز سياقتى! — دەدى ۆايولەت بوۋرەگارد.
— ساعىز سياقتى ەمەس، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ساعىز — شايناۋ ءۇشىن جاراتىلعان، ال ماڭگىلىك ءمامپاسيدى شايناماق بولساڭىز، ءتىسىڭىزدى سىندىرىپ الاسىز! بۇل ءمامپاسي ەشقاشان كىشىرەيمەيدى! ەشقاشان ەرىپ جوق بولمايدى! ەشقاشان دا! مەنىڭ دىتتەگەن ماقساتىم سولاي! ءدال ءقازىر كەلەسى ەسىكتەگى سىناق بولىمىندە ءبىر ءمامپاسي سىناقتان وتۋدە. ونى ءبىر ۋمپا-لۋمپا سورىپ كورۋدە. كۇنى-تۇنى دامىل تاپپاي سورعانىنا ءبىر جىلداي ۋاقىت بوپ قالدى، ءمامپاسي ءالى سول باستاپقى قالپىندا.
— ال، ەندى اندا بارايىق، — ميستەر ۆوڭكا قاراما-قارسى قابىرعاعا قاراي سەكىرە ادىمداپ، — مەن مۇندا يريس كامپيتىنىڭ مۇلدە جاڭا ءتۇرىن ويلاپ شىعارۋدامىن. — ول ۇلكەن كاسترولدىڭ جانىنا كەپ توقتادى. كاسترولدىڭ ىشىندە كۇلگىن ءتۇستى قويمالجىڭ سىرنە بۇرقىلداپ قايناپ جاتىر. مۇنى چارلي اياعىنىڭ ۇشىمەن تۇرىپ كوردى.
— بۇل — شاش وسىرەتىن يريس كامپيت! — دەدى ميستەر ۆوڭكا لەپپەن. — تيتىمدەي ءبىر تىستەسەڭىز بولدى، جارتى ساعاتتان كەيىن باسىڭىزدى جىبەكتەي سۋسىلداعان قالىڭ، سۇلۋ شاش كومكەرە باستايدى. سونداي-اق مۇرت تا وسەدى! سونىمەن قاتار ساقال دا وسەدى!
— ساقال!؟ — دەپ شاڭق ەتە قالدى ۆەرۋكا سولت. — ساقالدىڭ كىمگە كەرەگى بار!؟
— سىزگە ساقال تاماشا جاراسار ەدى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ءبىر وكىنىشتىسى، ەرىتىندىمىز ءالى تولىق دايىن ەمەس. كۇشتىلەۋ ەتىپ جىبەرىپپىن. شەكتەن تىس جاقسى ناتيجە بەردى. كەشە سىناق بولىمىندە ءبىر ۋمپا-لۋمپاعا جەگىزىپ كورىپ ەم، سول مەزەتتە-اق يەگىنە سوياۋداي-سوياۋداۋ قاپ-قارا ساقال اتىپ شىعا كەلدى، ساقالدىڭ جىلدام وسكەندىگى سونشا، ءبىر مەزەتتە ءبولىمنىڭ ەدەنىن ساقال كىلەم جاۋىپ تاستادى. ءبىز قىرقىپ ۇلگەرگەنشە ءوسىپ كەتىپ جاتتى. اقىر اياعىندا پىشەن شاباتىن ماشينەمەن شابۋعا تۋرا كەلدى. الايدا مەن مىندەتتى تۇردە دۇرىس ەرىتىندى جاسايمىن. سوندا تاقىر باس جۇرەتىن كىشكەنتاي بالالار مەن قىزدارعا ەش كەشىرىم بولمايدى.
— ميستەر ۆوڭكا، كىشكەنتاي بالالار مەن قىزدار ونسىز دا تاقىرباس جۇرگەندى ۇناتپايدى، — دەدى مايك تيۆي.
— ءسوز تالاستىرماي-اق قويشى، بالام، وتىنەمىن، ءسوز تالاستىرماشى! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — قىمبات ۋاقىتتى بوسقا جىبەرمەيىكشى! ال، ەندى مۇندا جۇرىڭىزدەر، مەن سىزدەرگە ۇلكەن ماقتانىشىمدى كورسەتەيىن. تەك، اباي بولىڭىزدار! بىردەڭەنى قاعىپ كەتپەڭىزدەر!
20. ساعىز جاساعىش الىپ مەحانيزم
ميستەر ۆوڭكا توپتى ونەرتاپقىشتار ءبولىمىنىڭ قاق ورتاسىندا تۇرعان زور مەحانيزمنىڭ جانىنا ەرتىپ كەلدى. جالتىلداعان مەتالل مەحانيزم بالالاردىڭ دا، ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ دا ۇستىنەن تاۋداي تونەدى. ۇشار باسىنان جۇزدەگەن جىڭىشكە شيشا شەرتپەكتەر شىعىپ، تومەندەگى استاۋشاعا سالبىراي ءيىلىپ تۇر.
ميستەر ۆوڭكا: — كەتتىك! — دەپ، مەحانيزمنىڭ بۇيىرىندەگى ءۇش تۇيمەنى باسىپ-باسىپ جىبەردى. سالدەن كەيىن گۇرىلدەگەن داۋىس شىقتى دا، مەحانيزم سەلكىلدەپ الا جونەلدى، سوسىن جان-جاقتان ىسىلداپ بۋ شىعىپ، الگى شۇپىرلەگەن شەرتپەكتەكتەردەن تومەندەگى استاۋشاعا سۇيىق زات سىرىلداي اعا باستادى. ءار شەرتپەكتەن اققان سۇيىقتىقتىڭ ءتۇسى ءار ءتۇرلى، قۇددى، تابيعاتتىڭ بار بوياۋى مەن رەڭكى وسىندا كەلىپ جينالعانداي. كەمپىرقوساقتان بەتەر كوزدىڭ جاۋىن الار ادەمى بوياۋلار! شارا تولايىن دەگەندە ميستەر ۆوڭكا تاعى ءبىر تۇيمەنى باسىپ قالىپ ەدى، سۇيىقتىق اعۋىن توقتاتتى دا، ىسقىرعان دىبىس شىقتى، سوسىن ءبىر ءنان ىسقىرعىش پايدا بولىپ، شارانىڭ ىشىندەگى بالمۇزداققا ۇقساس ءتۇرلى-تۇستى قوسىندىنى ارالاستىرا باستادى. ول كوپىرشىپ، كوبىكتەندى. كوپىرشي-كوپىرشي كوك تۇستەن اق تۇسكە، اقتان — جاسىلعا، ودان — قوڭىرعا، قوڭىردان سارىعا وزگەرىپ، ودان قايتادان كوك ءتۇس قالپىنا كەلدى.
— نازار اۋدارىڭىزدار! — دەدى ميستەر ۆوڭكا تاعى ءبىر تۇيمەنى باسىپ. وسى كەزدە مەحانيزم شيق ەتتى دە، ىسقىرعىش ىسقىرۋىن توقتاتتى. سوسىن سىلق-سىلق ەتىپ سىڭعىتقان دىبىس ەستىلىپ، استاۋشاداعى كوپىرشىگەن كوك قوسىندى دەم اراسىندا مەحانيزمنىڭ اسقازانىنا جۇتىلىپ كەتتى. بولمەدە ءبىر ءسات تىنىشتىق ورنادى. سوسىن تاعى ءۇش-تورت رەت گۇرىلدەگەن دىبىس ەستىلدى. تاعى سىلتىدەي تىنا قالدى. ودان كەيىن مەحانيزم دۇنيەنى باسىنا كوتەرىپ گۇرسىلدەي الا جونەلدى دە، اۆتوماتتى ويىن ماشينەلەرىنەن شىعىپ تۇراتىن سۋىرماشانىڭ ۇلكەندىگىندەي تىلدەي سۋىرماشا شىقتى، ىشىندە قۇيتتاي جۇپ-جۇقا بىردەڭە جاتىر. كادىمگى ءبىر ءتىلىم سۇر كارتون قاعاز سىندى.
بالالار مەن ولاردىڭ اتا-انالارى ءبىر ءتىلىم سۇر كارتون قاعازعا اڭىرىپ قاراپ قالىپتى.
— بار بولعانى وسى ما؟ — دەدى مايك تيۆي مۇرنىن شۇيىرە.
— بار بولعانى وسى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا جۇمىس ناتيجەسىنە سۇيسىنە قاراپ. — نە وندىرىلگەنىن تۇسىنبەي تۇرسىزدار ما؟
قوناقتار جاۋاپ قاتپادى. كەنەت، ۆەرۋكا سولت دەگەن ساعىز شايناعىش قىز سۋىرىلىپ شىقتى.
— الاقاي! بۇل — ساعىز! ءبىر ءتىلىم ساعىز!
— ءدال تاپتىڭ! — دەدى ميستەر ۆوڭكا ۆايولەتتىڭ ارقاسىنان قاعىپ. — بۇل — ءبىر ءتىلىم ساعىز! بۇل — بار الەمدى تاڭداي قاقتىرىپ، قايران قالدىراتىن، ورەكپىتىپ، دۇرلىكتىرەتىن ەڭ كەرەمەت ساعىز!
21. ساۋ بول، ۆايولەت
— بۇل ساعىز، — دەدى ميستەر ۆوڭكا ءسوزىن جالعاستىرىپ، — مەنىڭ ەڭ سوڭعى، ەڭ ۇلكەن، ومىرگە ريەۆوليۋسيالىق وزگەرىس ەنگىزەتىن ۇلى ونەرتابىسىم. بۇل — تاماق ساعىز. بۇل... بۇل... بۇل... مىناۋ جاتقان ءبىر تال ساعىزدا ءۇش ءتۇرلى تۇستىك تاماق بار.
— ءسىز نە ساندىراقتاپ تۇرسىز!؟ — دەدى ءبىر بالانىڭ اكەسى.
— قىمباتتى سەر، — دەدى ميستەر ۆوڭكا وعان داۋسىن كوتەرە جاۋاپ بەرىپ، — مەن بۇل ساعىزدى دۇكەندەرگە شىعارعاندا ادام ءومىرى تانىماستاي وزگەرەدى. تاماق ءپىسىرۋ، اسحاناعا بارۋ دەگەن مۇلدەم قالادى. ادامزات ازىق-تۇلىك ىزدەپ سابىلمايدى. ەتتىڭ دە، جارما، كەسپە، ناننىڭ دا كەرەگى بولمايدى. اۋقاتتاناردا پىشاق، شانىشقى ىزدەمەيدى! تاباقتىڭ كەرەگى بولمايدى! ىدىس-اياق جۋىپ اۋرە بولمايسىز! ەشتەڭە بۇلىنبەيدى! ەشتەڭە بىلعانبايدى! ازانعى اسقا دا، تۇسكى تاماققا دا، كەشكى تاماققا دا كەرەگى تەك ءبىر ءتىلىم ۆوڭكا ساعىزى! وسى جاڭا عانا كوز الدارىڭىزدا دايىندالعان ساعىزدىڭ قۇرامىندا تومات سورپاسى، روستبيف جانە كوكجيدەكتى توقاش بار.
— قۇرامىندا تومات سورپاسى، روستبيف جانە كوكجيدەكتى توقاش بار دەگەندى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ — دەپ قايران قالدى ۆايولەت بوۋرەگارد.
— بۇل ساعىزدى شايناعان ادام ءوزىن وسى تاماقتاردىڭ ءبارىن جەگەندەي سەزىنەدى. عاجاپ سەزىم! تاماقتىڭ وڭەشىڭىزدەن ءوتىپ، اسقازانىڭىزعا تۇسكەنىن شىنىمەن سەزىنەسىز! تىلىڭىزبەن ءدامىن تاتاسىز. كادىمگىدەي توياسىز. مەيىرىڭىز قانىپ، توياتتايسىز. كەرەمەت!
— ول مۇلدەم مۇمكىن ەمەس! — دەدى ۆەرۋكا سولت. ءسويتتى دە اۋزىنان رەكورد جاڭارتاتىن ساعىزىن الىپ، سول قۇلاعىنىڭ ارتىنا جابىستىرىپ قويدى. — قانەكي، ميستەر ۆوڭكا، — دەدى ول، — كەرەمەت ساعىزىڭىزدى ماعان بەرىڭىزشى، كورەيىك، قانداي ەكەنىن!
— ۆايولەت! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد. — اقىماقتىق جاساۋشى بولما!
— مەنىڭ ول ساعىزدى شايناپ كورگىم كەلەدى، — دەدى ۆايولەت قىرسىعىپ. — ونىڭ نەسى اقىماقتىق!؟
— ازىرشە بولمايدى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا بيازى ۇنمەن. — مەن ونى تۇگەل دايىنداپ بولعان جوقپىن. ءتۇسىنىڭىزشى. ءالى بىر-ەكى جەرىن ...
— نە قىلار دەيسىڭ! — ميستەر ۆوڭكا تويتارىپ ۇلگەرگەنشە بولماي، ۆايولەت قولىن سوزىپ جىبەرىپ سۋىرماشاداعى ساعىزدى جىپ ەتكىزىپ اۋزىنا سالا سالدى. قىزدىڭ ساعىز شايناپ ابدەن ماشىقتانعان جاق سۇيەكتەرى بىردەن سالپىلداي جونەلدى.
— بولمايدى! — دەپ اقىردى ميستەر ۆوڭكا.
— كەرەمەت! — دەدى ۆايولەت ماساتتانىپ. — ىستىق تومات سورپاسى! مايلى دا ءدامدى! وڭەشىمنەن ءوتىپ جاتقانىنا شەيىن سەزىنىپ تۇرمىن.
— توقتاڭىز! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ساعىز ءالى دايىن ەمەس. بولعان جوق!
— بولعاندا قانداي! — دەدى ۆايولەت. — مەنى تاماقتاندىرىپ جاتىر. پاھ! قانداي ءدامدى سورپا ەدى ءوزى!
— تۇكىرىپ تاستاڭىز! — دەپ بۇيىردى ميستەر ۆوڭكا.
— وزگەرە باستادى، — دەدى ۆايولەت ءارى شايناپ، ءارى اقسيا كۇلىپ. — ەكىنشى تاماق كەلە جاتىر. روستبيف ەكەن. جۇمساق تا ءنارلى. سىرتى قىتىرلاق، ىشىنە تولتىرىپ سارىماي سالىپتى.
— شىنىندا دا، قىزىق ەكەن، ۆايولەت! — دەدى ميسيس بوۋرەگارد. — مەنىڭ قىزىم اقىلدى!
— شايناي بەر! — دەدى ميستەر بوۋرەگارد. —بۇل بوۋرەگاردتار اۋلەتى تاريحىنداعى ۇلى كۇن! ءبىزدىڭ قىزىمىز — الەمدە ساعىز-تاماق جەگەن تۇڭعىش ادام!
جۇرتتىڭ بار نازارى ەرەكشە ساعىز شايناپ تۇرعان ۆايولەت بوۋرەگاردقا اۋدى. كىشكەنتاي چارلي باككەت ساعىزدى باسىپ-بوساتىپ، باسىپ-بوساتىپ تۇرعان تولىق ەرىندەرگە تەلمىرىپ قاپتى. ونىڭ قاسىنداعى دجو اتاي دا اڭ-تاڭ. ميستەر ۆوڭكا قولدارىن ەربەڭدەتىپ تىپىرلاپ تۇر:
— بولمايدى! بولمايدى! بولمايدى! ءالى جەۋگە جارامايدى. دايىن بولعان جوق! رۇقسات بەرمەيمىن!
— قاراقات ءبالىش پەن كىلەگەي ءدامى سەزىلە باستادى! — دەپ جار سالدى ۆايولەت بۇل جولى. — ممم، قاتقان ەكەن! كۇشتى! تۋرا بار عوي... تۋرا كادىمگىدەي كەرەمەت ءدامدى ءبىر قاسىق تولى ءبالىش جەپ تۇرعاندايمىن!
— قىزىم، اناۋ نە دەگەن سۇمدىق! — دەپ ميسسيس بوۋرەگارد كەنەت شار ەتە قالدى. — مۇرنىڭا نە بولعان!
— تىنىش تۇر، ماما، اياقتاۋعا مۇرسات بەر، — دەدى ۆايولەت.
— كوگەرىپ بارادى! مۇرنىڭ كوگەرىپ بارادى! — ميسسيس بوۋرەگاردتىڭ جان داۋىسى شىقتى.
— ماماڭ شىن ايتادى! — دەدى ميستەر بوۋرەگارد. — مۇرنىڭ كۇپ-كۇلگىن بوپ كەتتى!
— ونى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ — دەدى ۆايولەت ساعىز شايناۋىن دوعارماي.
— بەتىڭە قاراشى! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد تاعى شىڭعىرىپ. — ەكى بەتىڭ دە كوگەرىپ بارادى. ەندى يەگىڭ! بەت-جۇزىڭ تۇگەل كوگەرىپ كەتتى!
— ساعىزدى تۇكىرىپ تاستا! تەز! — دەدى ميستەر بوۋرەگارد بۇيىرىپ.
— و، جاراتقان! قۇتقارا كور! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد جىلامسىراپ. — قىزىمىز باسىنان اياعىنا دەيىن كوگەرىپ بارادى! شاشىنىڭ دا ءتۇسى وزگەرە باستادى. ۆايولەت! ساعان نە بولدى؟
— مەن سىزگە ەسكەرتىپ ەدىم عوي، ساعىز ءالى دايىن ەمەس دەپ. — ميستەر ۆوڭكا كۇرسىندى دە، باسىن كوڭىلسىز شايقادى.
— ال مەن ايتام، ەسكەرتكەن جوقسىز! قاراڭىز ەندى مىنا قىزعا نە بولعانىن! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد شاپشىپ.
ۆايولەتتىڭ ءتۇرى، شىنىندا دا، ادام شوشىرلىق ەدى. بەتى مەن قولى، اياعى مەن مويىنى، دودىراعان بۇيرا شاشىنا دەيىن بۇكىل دەنەسى قارامىق جيدەگىنىڭ شىرىنىن ەسكە تۇسىرەتىن جىلتىراعان كۇلگىن-كوك تۇسكە ەندى.
— دەسەرتتەن ۇنەمى وسىنداي قاتە شىعادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا تاعى كۇرسىنىپ. — بۇل قارامىق قوسقان بالىشتەن بولدى. كورىڭىزدەر دە تۇرىڭىزدار، مۇنى مەن ءبىر كۇنى تۇزەتەم.
— ۆايولەت! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد شىڭعىرىپ. — سەن ءىسىپ باراسىڭ!
— جۇرەگىم اينيدى! — دەدى ۆايولەت.
— سەن ىسىپ-كەۋىپ باراسىڭ! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد تاعى باجىلداپ.
— ءوزىمدى ءبىر ءتۇرلى سەزىنەم! — دەدى ۆايولەت قارلىعىپ.
— مەن وعان تاڭدانبايمىن! — دەدى ميستەر بوۋرەگارد.
— ماسقارا! ۆايولەت!— دەدى ميسسيس بوۋرەگارد شاڭقىلداپ. — شارداي شەرتيىپ كەتتىڭ!
— قارامىق جيدەگى سياقتى دومالاندىڭ دا قالدىڭ! — دەدى ميستەر بوۋرەگارد.
— دارىگەر شاقىرىڭىزدار! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد ايعايلاپ.
— تۇيرەۋىشپەن جارىپ جىبەرۋ كەرەك! — دەپ اقىل ايتتى ءبىر بالانىڭ اكەسى.
— قىزىمدى قۇتقارىڭدار! — دەپ ايعايلادى ميسسيس بوۋرەگارد ءوز قولىن ءوزى بۇراپ.
الايدا ۆايولەتتى ەندى قۇتقارۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ونىڭ دەنەسى دەم اراسىندا ىسىپ-كەۋىپ وراسان زور دومالاق شار پىشىندەس قارامىق جيدەگىنە اينالىپ شىعا كەلدى. ونىڭ ۆايولەت بوۋرەگارد ەكەنىن ەسكە تۇسىرەتىن — قىسقا ەكى اياق، ەكى شەتىنەن قىلتيعان ەكى قول جانە جيدەكتىڭ توبەسىندەگى تيتىمدەي باس.
— ۇنەمى وسىلاي بولادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا مۇڭايىپ. — مەن بۇل ساعىزدى سىناق بولىمىندە جيىرما ۋمپا-لۋمپاعا شايناتىپ، جيىرما رەت سىنادىم، بارلىعى دا قارامىققا اينالىپ كەتە بەردى. نەدەن ەكەنىن تۇسىنبەي-اق قويدىم!
— ماعان قارامىقتىڭ قاجەتى جوق! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد جىلامسىراپ. — جانىڭىزدىڭ بارىندا قىزىمدى بۇرىنعى قالپىنا كەلتىرىپ بەرىڭىز!
ميستەر ۆوڭكا ساۋساقتارىن بىر-بىرىنە ۇيكەپ شىرت ەتكىزىپ ەدى، لەزدە قاسىنا ون ۋمپا-لۋمپا كەپ تۇرا قالدى.
— ميسس بوۋرەگاردتى قايىققا دەيىن دومالاتىپ اپارىڭدار، — دەپ بۇيىردى ولارعا ميستەر ۆوڭكا، — سوسىن بىردەن شىرىن سىعاتىن بولىمگە جەتكىزىڭدەر!
— شىرىن سىعاتىن ءبولىم دەيدى! — دەدى ميسسيس بوۋرەگارد. — ول جەردە ۆايولەتكە نە ىستەمەك؟
— سىعادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — بىردەن شىرىنىن سىعىپ الۋ كەرەك. ودان ارعىسىن كورە جاتارمىز. ۋايىمداماڭىز، ميسسيس بوۋرەگارد. ءبىز قىزىڭىزدى قايتسەك تە قالپىنا كەلتىرەمىز. ءبارى ءۇشىن كەشىرىم وتىنەم، مەن...
بۇل كەزدە ون ۋمپا-لۋمپا الىپ قارامىقتى جابىلا يتەرىپ، ونەرتاپقىشتار ءبولىمىنىڭ ەدەنىمەن قايىق كۇتىپ تۇرعان شوكولاد وزەنىنە قاراي دومالاتىپ بارا جاتتى. ميستەر بوۋرەگارد پەن ميسسيس بوۋرەگارد ولاردىڭ ارتىنان جۇگىردى. چارلي باككەت پەن دجو اتاي جانە قالعان كىسىلەر ولاردى كوزدەرىمەن ۇندەمەي ۇزاتىپ سالدى.
— اتا، تىڭداڭىزشى! — دەپ سىبىرلادى چارلي. — قايىقتىڭ ۇستىندەگى ۋمپا-لۋمپالار تاعى دا ءان ايتا باستادى.
بارىڭىزگە ادال جۇرەك دوستايمىز
ساعىز زيان دەگەندى ءبىز قوشتايمىز.
ىلعي ساعىز شاينايتۇعىن بالانى،
ءبىز جاقسىلار قاتارىنا قوسپايمىز.
ساعىز شايناۋ ەشتەڭەنى بىلمەي
مۇرنىن شۇقىلاۋ ادەتىمەن بىردەي.
ءبىز ايتقانعا كامىل بەرىك سەنىڭىز.
ساعىزعا دەگەن قۇمارلىقتى جەڭىڭىز.
ساعىز دەگەن — قۇداي جازاسى! كارما!
ميسس بيگلوۋ تۋرالى ەستۋلەرىڭىز بار ما؟
بۇل بيكەشىمىز كۇنى-تۇنى ءبىر تىنباي
ساعىز شاينايدى ەكەن ەشبىر قىمسىنباي.
شاينايدى ول سۋعا ءتۇسىپ تۇرىپ تا،
شاينايدى ول بيلەپ ءجۇرىپ كلۋبتا.
شاينايدى ول اۆتوبۋستا، شىركەۋدە،
مۇنىسى ەندى قىلمىس تۇرار تىركەۋگە.
ساعىز تابا الماي قالعان جاعدايدا
لينولەۋمدى باسادى ەكەن تاڭدايعا.
كوزىنە تۇسكەن زاتتى ساعىز ەتىپتى.
پوشتاشىنىڭ قۇلاعى مەن ەتىكتى.
ۇيگە تۇسكەن ىشكيىمىن ۇرىنىڭ،
ءجۇرىپ جۇرگەن جىگىتىنىڭ مۇرىنىن.
شايناي-شايناي بەتى قاتتى داميدى.
بەس گەكتار بوپ بەت-الپەتى داليدى.
وسە-وسە جاقتارىنىڭ سۇيەگى
سكريپكاعا ۇقساپ قالادى يەگى.
جىلدان-جىلعا ساعىزعا ول سالىندى.
تاۋلىگىنە ەلۋ ساعىز الىندى،
جىلدان-جىلعا سالىندى ول، تۇتىلدى.
تاۋلىگىنە ەلۋ ساعىز تۇتىندى.
وسى ادەتىن تاستاماس ەدى وڭباسا
اياق استىنان توسىن جاعداي بولماسا،
سول كەش بيگلوۋ توسەگىنە كەش جاتقان
ودان ءبىراز كىتاپ قىزىعىنا باتقان.
شاينام-شاينام، شاينام اۋىز جيىلماي،
توسەكتە دە كۇيسەدى ول تيىلماي.
ءبىر كەزدە ايتەۋىر ساعىزىن اۋزىنان الادى،
ارنايى ىدىسقا ىقتياتتاپ سالادى.
سوسىن ويشا وتار-وتار قوي ساناپ،
جاتىپ قانا شىرت ۇيقىعا اتتانادى.
ءبىراق، و، سۇمدىق، كىم كورىپتى ءمۇندايدى!
ۇيىقتاپ جاتىپ تا جاعى ونىڭ تىنبايدى!
اۋىزىندا بولماسا دا دانەڭە،
تىنىم بولمايدى تۇنىمەن بۇل بالەگە!
جاق سۇيەككە دەرت كەپتى سويتسەك جايلانىپ،
دامىلسىز شايناۋ داعدىسىنا ونىڭ اينالىپ.
كوز تۇرتپەس قاپ-قاراڭعى ۇيدە،
تۇسىرەدى ول قورقىنىشتى كۇيگە.
اپانداي اۋىز قىپ-قىزىل وتتاي لاپىلداپ،
اشىلىپ-جابىلىپ سارتىلدايدى ساقىلداپ
بارعان سايىن بۇل ساق-ساق-سۇق ۇدەيدى،
توقتاي الماي ۇشىرادى ۇرەيدى.
جاق سۇيەكتەر ءبىر كەزدە بىلاي شەشەدى
«دامىلداپ اپ، قاتتى اشىلايىق» دەسەدى.
كەنەت سوسىن جابىلىپ كەپ قالعاندا
ءتىلدىڭ جارتىسى كەسىلىپ تۇسەدى سالعاندا.
سودان بيگلوۋ قالدى ماڭگى مىلقاۋ بوپ.
ساعىز كەسىرى دەنەسىنە سىرقاۋ بوپ
بار ءومىرىن ول جارىمجان كۇيىندە
وتكىزىپتى مۇگەدەكتەر ۇيىندە.
سوندىقتان دا قۇتقارۋعا تىرىسىپ،
ءبىز ۆايولەت بوۋرەگاردقا ۇرىسىپ،
ەسكەرتەمىز: بيگلوۋدىڭ ارتىن قۇشپاسىن،
ءوزىن-وزى تاربيەلەپ ۇستاسىن.
ءالى جاس قوي تۇزەلۋگە كەش ەمەس،
ەڭبەگىمىز سوندا ءبىزدىڭ ەش ەمەس.
22. ۇزىننان-ۇزاق دالىزدەر
— ۋھ! جاقسى! جارايدى! — دەدى ميستەر ۆوڭكا تەرەڭ دەم الىپ. — ەكى بۇزىق بالا كەتتى. ءۇش ءتارتىپتى بالا قالدى. تاعى بىرەۋىنەن ايرىلىپ قالماي تۇرعاندا مىنا بولمەدەن تەزىرەك شىعۋ كەرەك.
— توقتاي تۇرىڭىزشى، ميستەر ۆوڭكا، — دەدى چارلي دەمىگىپ، — ۆايولەت بوۋرەگارد ءتاۋىر بولا ما، الدە وسى قارامىق قالپىندا قالا ما؟
— ۋمپا-لۋمپالار ءقازىر ونىڭ ءسولىن سىعىپ الادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا توپقا جاريالاي سويلەپ. — دومالاتىپ اپارىپ شىرىن سىققىش ماشينەنىڭ ىشىنە ءبىراز سالىپ السا، قىزىمىز جىپتىكتەي بوپ شىعا كەلەدى.
— كوگەرگەن جەرى دە كەتە مە؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— ۆايولەت كۇلگىن كوك قالپىندا قالادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — باسىنان اياعىنا دەيىن كۇپ-كۇلگىن، ادەمى قىز بولادى. باسقا امال جوق. بۇل ازاننان كەشكە دەيىن ساعىز شايناعاننىڭ سالدارى!
— ساعىزدى زيان دەيتىنىڭىز بار، — دەدى مايك تيۆي، — نەگە ونى ءوز فابريكاڭىزدا جاسايسىز؟
— ءسىز وسى مىڭگىرلەمەي داۋىستاڭقىراپ سويلەسەڭىز دۇرىس بولار ەدى! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ماعان ءبىر ءسوزىڭىز دە ەستىلمەدى. جۇرىڭىزدەر! كەتتىك! تەزىرەك! مەنىڭ ارتىمنان ىلەسىڭىزدەر! تاعى دا دالىزدەرمەن جۇرەمىز! — ميستەر ۆوڭكا وسىلاي دەدى دە، ونەرتاپقىشتار ءبولىمىنىڭ تۇپكىرىنە قاراي اسىعا باسىپ، قۇبىرلار مەن پەشتەردىڭ ارتىنداعى جاسىرىن ەسىككە كىردى. قالعان ءۇش بالا: ۆەرۋكا سولت، مايك تيۆي، چارلي باككەت پەن بەس ەرەسەك ونىڭ ارتىنان ەردى.
توپ باسقا دا دالىزدەرگە ۇلاسىپ جاتقان ۇزىن القىزىل دالىزبەن كەلەدى. ميستەر ۆوڭكا الدا جۇگىرە ادىمداپ بىرەسە وڭعا، بىرەسە سولعا، بىرەسە وڭعا، بىرەسە سولعا بۇرىلادى؛ دجو اتاي: “قولىمنان تاس قىپ ۇستاپ ال، چارلي. مىنا جەردە اداسقان ادامعا وتە قيىن بولادى” دەگەندى قايتا-قايتا قايتالايدى.
ميستەر ۆوڭكا ءالسىن-السىن: “ءار جەرگە ءبىر توقتاپ، نە بولسا سوعان كوڭىل بولۋگە ۋاقىت جوق. بۇل جۇرىسپەن ەشقايدا ۇلگەرمەيتىن سياقتىمىز” دەپ قويادى. ۇشى-قيىرى جوق دالىزبەن جۇگىرە باسىپ بارا جاتقان ونىڭ باسىنداعى قارا سيليندر قالپاعى قوقايىپ، الحورى تۇستەس بارقىت فراگىنىڭ ەتەگى جەلدى كۇنگى جالاۋداي جەلبىرەيدى.
ولار ءبىر ەسىكتىڭ جانىنان توقتاماي ءوتىپ كەتتى. — كىرۋگە ۋاقىت جوق، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — جىلدامىراق! تەزدەتەيىك!
توپ سوسىن تاعى ءبىر، ودان سوڭ تاعى ءبىر، ودان سوڭ تاعى ءبىر ەسىكتىڭ جانىنان توقتاماي ءوتتى. ەندى جيىرما شاقتى ادىم سايىن ەسىك كەزدەسەتىن بولدى، بارىنە بىردەڭە دەپ جازىلعان ماڭدايشا ىلىنگەن، كەيبىرەۋلەرىنىڭ ارجاعىنان ءبىر ءتۇرلى ساقىرلاعان دىبىس ەستىلەدى، كەيبىر كىلت ۇڭعىلارىنان ءتاتتى ءيىس كەلىپ، كەيبىر ەسىكتەردىڭ تومەنگى جاعىنداعى ساڭىلاۋلاردان ءتۇرلى-تۇستى بۋ سىزدىقتاۋدا.
دجو اتاي مەن چارلي دە ميستەر ۆوڭكادان قالماۋ ءۇشىن جۇگىرە باسادى، ايتسە دە، اسىعا ءوتىپ بارا جاتىپ بىرنەشە ەسىكتەردە جازىلعان ماڭدايشالاردى وقىپ ۇلگەردى. بىرەۋىندە مۋشمۋللا جاستىقشالارى دەپ جازىلىپتى.
— مۋشمۋللا جاستىقشالارى كەرەمەت ءدامدى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا قادامىن ءبىر باياۋلاتپاي. — دۇكەندەرگە وتكىزسەم حالىق تالاسىپ الار ەدى. الايدا، ىشكە كىرۋگە ۋاقىت جوق. ىشكە كىرۋگە ۋاقىت تىعىز!
جالاۋعا بولاتىن ءتۇسقاعازدار دەپ جازىلىپتى كەلەسى ەسىكتە.
— جالاۋعا بولاتىن ءتۇسقاعاز دەگەن — تاپتىرمايتىن زات! — دەدى ميستەر ۆوڭكا قۇستاي ۇشىپ بارا جاتىپ. — وندا جەمىس-جيدەكتىڭ نەشە ءتۇرىنىڭ سۋرەتى بار: بانان، الما، اپەلسين، اناناس، قۇلپىناي، كۇلكىماي...
— كۇلكىماي!؟ ول قانداي جيدەك؟ — دەدى مايك تيۆي تاڭدانىپ.
— ءسوزىمدى بولمەڭىز! مۇنداي ءتۇسقاعازعا نەشە ءتۇرلى جەمىس-جيدەكتەردىڭ سۋرەتى باسىلادى، ونداعى باناننىڭ سۋرەتىن جالاساڭىز، اۋزىڭىزعا تۋرا-ا-ا باناننىڭ ءدامى كەلەدى. قۇلپىنايدىڭ سۋرەتىن جالاساڭىز، قۇلپىناي جەگەندەي بولاسىز. كۇلكىمايدىڭ سۋرەتىن جالاساڭىز، اۋزىڭىزعا اينىماعان كۇلكىمايدىڭ ءدامى كەلەدى...
— كۇلكىمايدىڭ ءدامى قانداي بولادى ەكەن؟
— تاعى دا مىڭگىرلەپ سويلەدىڭىز، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — كەلەسىدە داۋىستاپ سويلەڭىزشى. ال، نە تۇرىس!؟ كەتتىك! تەزىرەك!
سۋىق كۇندە جەۋگە ارنالعان ىستىق بالمۇزداقتار دەپ جازىلىپتى كەلەسى ەسىكتە.
— قىس مەزگىلىندە وتە قاجەت تاعام. — دەدى ميستەر ۆوڭكا زۋىلداپ بارا جاتىپ. — بۇل بالمۇزداقتى قاقاعان ايازدا جەسەڭىز، سۇيەك-سۇيەگىڭىزدى تۇگەل قىزدىرادى. سونداي-اق، ىستىق سۋسىنعا قوساتىن ىستىق كۋبيكتەر جاسادىم. ىستىق كۋبيكتەر ىستىق سۋسىنداردى ودان بەتەر ىسىتىپ جىبەرەدى.
شوكولادتى ءسۇت بەرەتىن سيىرلار دەپ جازىلىپتى كەلەسى ەسىكتە.
— وھ، مەنىڭ سۇيكىمدى كىشكەنتاي سيىرلارىم! — دەدى ميستەر ۆوڭكا لەپىرىپ. — مەن ولاردى سونداي جاقسى كورەمىن!
— بىزگە نەگە ولاردى كورۋگە بولمايدى؟ — دەدى ۆەرۋكا سولت. — ءبىز نەگە ۇنەمى اسىعىپ، مىنا كەرەمەت جەرلەرگە توقتاماي كەتىپ بارامىز؟
— رەتى كەلگەندە توقتايمىز، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر ۆوڭكا. — سونشاما شىدامسىز بولماساڭىز قايتەدى!؟
كوتەرگىش سۋسىندار دەپ جازىلىپتى كەلەسى ەسىكتە.
— و، بۇل عاجاپ سۋسىن! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — بۇل سۋسىن ادامنىڭ ىشىندە قاتتى كوپىرشىكتەنەدى، ول كوپىرشىكتەردىڭ قۇرامىندا ەرەكشە ءبىر گاز بار، ول گازعا كوتەرگىش قاسيەت ءتان بولعاندىقتان، ادامدى جەردەن اۋا شارىنداي لىپ ەتكىزىپ كوتەرىپ الا جونەلەدى، باسىڭىز شاڭىراققا تارس ەتىپ تيگەندە ءبىر-اق توقتايسىز.
— ال جەرگە قالاي تۇسۋگە بولادى؟ — دەپ سۇرادى چارلي.
— ارينە، كەكىرۋ كەرەك. — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ورەسكەل قاتتى دىبىس شىعارىپ، ۇزاق كەكىرىپ جىبەرسەڭىز، ىشتەگى گازدىڭ ءبارى شىعىپ، ەدەنگە توپ ەتە قالاسىز. الايدا بۇل سۋسىندى سىرتتا ىشۋگە بولمايدى. سىرتتا ىشسەڭىز، قانشالىقتى بيىككە كوتەرىلەتىنىڭىزدى ءبىر جاراتقاننىڭ ءوزى بىلەدى. وتكەندە فابريكانىڭ سىرتىنداعى شارباقتا ءبىر ۋمپا-لۋمپا قارتقا بەرىپ ەدىم، كوككە كوتەرىلە-كوتەرىلە كوزىمنەن تاسا بولدى دا كەتتى. وتە قايعىلى جاعداي! سودان ءالى قايتىپ ورالعان جوق.
— ول كىسىگە كەكىرۋ كەرەك ەدى، — دەدى چارلي.
— ارينە كەكىرۋ كەرەك ەدى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — “كەكىر، ەسەكتىڭ ميىن جەگەن، كەكىر! ايتپەسە ەشقاشان تومەن تۇسە المايسىڭ!” دەپ ايعاي سالدىم. ءبىراق ول كەكىرە المادى ما، الدە كەكىرگىسى كەلمەدى مە، ايتەۋىر كەكىرمەدى. مۇمكىن مىنەزى تىم سىپايى بولعاندىقتان كەكىرۋگە ۇيالدى ما ەكەن؟.. ەندىگە دەيىن ايعا دا جەتىپ قالعان شىعار.
دوڭگەلەك بوپ كورىنەتىن كۆادرات ءپىشىندى تاتتىلەر دەپ جازىلىپتى كەلەسى ەسىكتە.
— كىدىرەيىك! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — مەن دوڭگەلەك بوپ كورىنەتىن كۆادرات ءپىشىندى تاتتىلەرىمدى ۇلكەن ماقتانىش ەتەمىن.
23. دوڭگەلەك بوپ كورىنەتىن كۆادرات ءپىشىندى تاتتىلەر
قوناقتار ەسىكتىڭ الدىنا توپىرلاي كەپ توقتادى. ەسىكتىڭ جوعارعى بولىگى اينەكتەن جاسالعان ەكەن. دجو اتاي جاقسىلاپ كورسىن دەپ نەمەرەسىن قولىنا كوتەرىپ الدى، سونداعى ءچارليدىڭ بايقاعانى: ۇزىن ۇستەل، ونىڭ ۇستىندە قاتار-قاتار ءتىزىلىپ جاتقان كۆادرات پىشىندەس كىشكەنتاي اق كامپيتتەر. ءبىر جاعىنداعى القىزىل بوياۋمەن سالىنعان ەكى ەزۋى قۇلاعىنا جەتكەن ماز-مەيرام ادامنىڭ سۋرەتى بولماسا، كادىمگى شاقپاق قانتتان اۋمايدى. ۇستەلدىڭ ءبىر شەتىندە بەس-التى ۋمپا-لۋمپا كامپيتتەردى ماز-مەيرام ادامنىڭ بەت الپەتىمەن اشەكەيلەۋدە.
— مىنەكي، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — دوڭگەلەك بوپ كورىنەتىن كۆادرات ءپىشىندى كامپيتتەر.
— بۇلار ماعان دوڭگەلەك بوپ كورىنبەيدى، — دەدى مايك تيۆي.
— كۆادرات بوپ كورىنەدى، — دەدى ۆەرۋكا سولت. — ناعىز كۆادرات بوپ كورىنەدى.
— كۆادرات ەكەنى راس، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — مەن كۆادرات ەمەس دەپ ايتقان جوقپىن عوي.
— ءسىز بۇل كامپيتتەردى دوڭگەلەك ءپىشىندى دەدىڭىز.
— مۇلدەم ولاي دەگەن جوقپىن، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — مەن بۇل كامپيتتەر دوڭگەلەك بوپ كورىنەدى دەپ ايتتىم.
— ءبىراق بۇل كامپيتتەر دوڭگەلەك بوپ كورىنبەيدى عوي، — دەدى ۆەرۋكا سولت. — بۇلار كۆادرات بوپ كورىنەدى.
— دوڭگەلەك بوپ كورىنەدى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا بەدىرەيىپ.
— تۇك تە، تيتتەي دە دوڭگەلەك بوپ كورىنبەيدى! — دەدى ۆەرۋكا سولت شاڭكىلدەپ.
— ۆەرۋكا، جانىم! — ميسسيس سولت سوزگە ارالاستى. — ميستەر ۆوڭكاعا نازار اۋدارماي-اق قوي. ول سەنى الداپ تۇر.
— مەنىڭ قۇرمەتتى كارى بالىعىم! — دەدى ميستەر ۆوڭكا.
— ماعان بۇلاي سويلەۋگە ۇيالساڭىز ەتتى! — دەدى ميسسيس سولت.
— بولدى، اۋزىڭىزدى جابىڭىز! — دەپ جاۋاپ بەردى بۇعان ميستەر ۆوڭكا. — ال، ەندى مىناعان قاراڭىزدار!
ميستەر ۆوڭكا قالتاسىنان كىلت الدى دا، ۇڭعىعا ساپ ەدى، ەسىك اشىلا كەتتى. ەسىكتىڭ سىقىرىنا قاتار-قاتار تىزىلگەن كامپيتتەر “كىم كەلدى” دەگەندەي جالت قارادى. جۇزدەگەن-مىڭداعان دوڭگەلەك جۇزدەر ەسىككە قاراي بۇرىلىپ، ميستەر ۆوڭكاعا اڭىرايدى دا قالدى.
— مىنەكي! — دەدى ميستەر ۆوڭكا سالتاناتتى داۋىسپەن. — بۇل كامپيتتەر دوڭگەلەك بوپ كورىنەدى! ءسوز تالاستىرۋ ارتىق! بۇل — دوڭگەلەك بوپ كورىنەتىن كۆادرات ءپىشىندى كامپيتتەر.
— و، جاساعان يەم! شىنىندا دا سولاي! — دەدى دجو اتاي.
— ساپارىمىزدى ودان ءارى جالعاستىرايىق، — دەدى ميستەر ۆوڭكا تاعى دالىزگە ءتۇسىپ الىپ. — كەتتىك!
ولار قاسىنان وتكەن كەلەسى ەسىككە سارى ماي قوسقان ۆيسكي مەن سارى ماي قوسقان دجين دەپ جازىلىپتى.
— و، مۇنىسى ەندى الدەقايدا قىزىق ەكەن! — دەدى ۆەرۋكانىڭ اكەسى ميستەر سولت.
— تاماشا ىشىمدىك! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ۋمپا-لۋمپالارعا وتە ۇنايدى. ءسال ۇرتتاپ السا بولدى، كوڭىلدەنىپ كەتەدى. ەستيسىزدەر مە؟ ءقازىر اندا ىردۋ-دىردۋ بوپ جاتىر.
جابىق ەسىكتىڭ ار جاعىنان كوڭىلدى داۋىستار ەستىلەدى.
— بۇگىن قىزىپ اپتى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — سارى ماي قوسقان ۆيسكي مەن سودالىنى ءىشىپ جاتىر. وزدەرىنىڭ قاتتى ۇناتاتىنى. سارى ماي قوسقان دجين مەن تونيككە دە كەت ءارى ەمەس. مەنەن قالماڭىزدار! بىزگە بۇلاي ءار جەرگە ءبىر توقتاي بەرۋگە بولمايدى. — دەدى دە سولعا بۇرىلدى. سوسىن وڭعا بۇرىلدى. توپ بيىك باسپالداقتىڭ الدىنا كەلدى. ميستەر ۆوڭكا تومەن قاراي سەكىرە-مەكىرە اتتادى. ءۇش بالا دا ودان كورگەندەرىن ىستەدى. توپتاعى ەكى ايەل — ميسسيس سولت پەن ميسسيس تيۆي ەنتىگىپ قالدى. ىركىلدەگەن ءىرى دەنەسىنە قىسقا اياقتارى ارەڭ تىرەۋىش بولعان ميسسيس سولت ءمۇيىزتۇمسىقشا ىرسىلداپ تۇر. — مۇندا جۇرىڭىزدەر، — دەدى ميستەر ۆوڭكا باسپالداقتىڭ ەڭ سوڭعى باسقىشىنان سولعا بۇرىلىپ جاتىپ.
— جايىراق ءجۇرىڭىزشى!— دەدى ميسسيس سولت ەنتىگىپ.
— بولمايدى. جاي جۇرسەك ول جەرگە ەشقاشان جەتپەيمىز.
— قاي جەرگە؟ — دەپ سۇرادى ۆەرۋكا سولت.
— ونى كەيىن بىلەسىڭ.
24. ۆەرۋكا جاڭعاق سەحىندە
ميستەر ۆوڭكا ۇزىن دالىزدە تومەن قاراي زۋىلداپ بارا جاتىر. كەلەسى كەزدەسكەن ەسىكتە جاڭعاق سەحى دەپ جازىلىپتى.
— جارايدى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا، — وسى جەرگە ءبىراز ايالدايىق. دەم الىڭىزدار، ەسىكتىڭ اينەك تەرەزەسىنەن سىعالاپ قاراۋعا بولادى. ءبىراق ىشكە كىرۋگە رۇقسات جوق! قانداي جاعدايدا دا جاڭعاق سەحىنە كىرۋشى بولماڭىزدار. تيىندەردى ۇركىتىپ الاسىزدار!
توپ ەسىككە وپىر-توپىر ۇيمەلەدى.
— اتا، انانى قاراشى!
— تيىندەر!
— ءماسساعان!
بالالار ەزۋ تارتقىزار قىزىق كورىنىستىڭ كۋاسى بولدى. ۇلكەن ۇستەلدى جاعالاي قويىلعان بيىك ورىندىقتاردا ءجۇز شاقتى ءتيىن وتىر. ۇستەلدىڭ ۇستىندە — ۇيمە-ۇيمە گرەك جاڭعاعى، تيىندەر سول جاڭعاقتاردى بىرەۋ قۋىپ كەلە جاتقانداي اسىعا شاعۋدا.
— بۇل تيىندەر جاڭعاقتىڭ سۇيەگىن شاعىپ، ىشىنەن دانەگىن الۋعا ارنايى ۇيرەتىلگەن، — دەپ ءتۇسىندىردى ميستەر ۆوڭكا قوناقتارىنا.
— نەگە تيىندەر؟ — دەپ سۇرادى مايك تيۆي. — نەگە ۋمپا-لۋمپالار شاقپايدى؟
— سەبەبى ۋمپا-لۋمپالار جاڭعاقتىڭ ءدانىن ءبۇتىن كۇيىندە الا المايدى. ولار العاندا ءدان ۇنەمى ەكىگە ءبولىنىپ قالادى. تيىندەردەن وزگە ەشكىم جاڭعاقتى دۇرىس شاعا المايدى. بۇل وتە كۇردەلى جۇمىس. مەنىڭ فابريكامنىڭ ونىمدەرىنە ءبۇتىن جاڭعاق ءدانى كەرەك. سوندىقتان دا مەن تيىندەردىڭ كومەگىنە كىرىپتارمىن. قاراڭىزدارشى، بۇلاردىڭ جاڭعاق شاققانى ۇلكەن شەبەرلىك ەمەس پە!؟ ولار الدىمەن جاڭعاقتىڭ سۇيەگىن تاباندارىمەن ۇرىپ تىڭدايدى. كەي جاڭعاقتان دۇڭكىلدەگەن دىبىس شىعادى. دەمەك، ونىڭ ءىشى بوس. ونداي جاڭعاقتى شاعىپ اۋرە بولۋدىڭ قاجەتى جوق. قوقىس اعىزاتىن ناۋاعا تاستاي سالۋ كەرەك. انە! قاراڭىزدار! بىزگە تامان تۇرعان تيىنگە قاراڭىزدار! ناشار جاڭعاق تاپقانعا ۇقسايدى. — الگى ءتيىن ءبىر جاڭعاقتى الدىڭعى اياعىمەن ءتۇرتىپ-تۇرتىپ قالدى. سوسىن باسىن ءبىر جاعىنا قاراي قيسايتىپ مۇقيات تىڭدادى دا، جاڭعاقتى يىعىنان اسىرىپ، ەدەندەگى ۇلكەن تەسىككە لاقتىرىپ جىبەردى.
— ەي، ماما! — دەدى كەنەت ۆەرۋكا سولت ايقاي ساپ. — ماعان ءتيىن كەرەك ەكەن! اناۋ تيىندەردىڭ بىرەۋىن الىپ بەرىڭدەر!
— اقىماق بولماشى، قىزىم! — دەدى ميسسيس سولت. — ول ميستەر ۆوڭكانىڭ تيىندەرى.
— كىمدىكى ەكەنىندە شارۋام جوق! ماعان ءتيىن كەرەك! مەندە بار بولعانى ەكى يت، ءتورت مىسىق، التى قويان، ەكى ۇزىنقۇيرىق توتىقۇس، ءۇش شىمشىق، ءبىر جاسىل توتىقۇس، ءبىر اكۆاريۋم التىن بالىق، ءبىر تور اق تىشقان جانە ءبىر الجىعان كارى اتجالمان عانا بار. ءتيىن جوق!
— ماقۇل، جانىم، — دەدى ميسسيس سولت باعىنىشتى ۇنمەن. — ماماڭ ساعان تەزىرەك ءتيىن ساتىپ اپەرۋگە تىرىسادى.
— ماعان كەز كەلگەن ءتيىن كەرەك ەمەس، — دەپ ايعايلادى ۆەرۋكا. — ماعان ۇيرەتىلگەن ءتيىن كەرەك!
وسى كەزدە ۆەرۋكانىڭ اكەسى ميستەر سولت العا اتتاپ شىقتى. — ۆوڭكا، — دەدى ول ماڭعازدانا، — مىناۋ ءتيىننىڭ بىرەۋىن الام. باعاڭدى ايت.
— تيىندەر ساتىلمايدى. قىزىڭىز ەش ءتيىندى الا المايدى.
— الا المايدى دەپ كىم ايتتى!؟ — دەپ بۇلقان-تالقان بولدى ۆەرۋكا. — الا الماعاندى كورسەتەيىن مەن ساعان!
— كىرمە! — ميستەر ۆوڭكا اۋزىن اشىپ ۇلگەرگەنشە بولماي، ۆەرۋكا ەسىكتى جۇلقىپ اشتى دا، بولمەگە زىپ كىردى.
تيىندەر ىستەپ جاتقان جۇمىسىن كىلت توقتاتىپ، جىلتىراعان قارا كوزدەرىن قىزعا تىگە قالدى.
ۆەرۋكا سولت تا توقتاي قاپ، تيىندەرگە بارلاي قارادى. كوزى ۇستەلدىڭ وزىنە جاقىن شەتىندە وتىرعان كىشكەنتاي سۇيكىمدى تيىنگە ءتۇستى. ءتيىننىڭ تابانىندا گرەك جاڭعاعى.
— جاقسى! — دەدى ۆەرۋكا. — مەن سەنى الامىن!
ول ءتيىندى ۇستاماق بوپ قولدارىن سوزا بەرگەنى سول ەدى، بولمەدە كەنەت ءبىر قوڭىر نايزاعاي جارق ەتكەندەي ءجۇز ءتيىن بىردەن زۋ ەتىپ كوتەرىلدى دە، ۇشىپ كەپ ۆەرۋكانىڭ ۇستىنە قوناقتادى.
جيىرما بەس تيىن ۆەرۋكانىڭ وڭ قولىنا جابىسىپ، ارتقا قايىردى. جيىرما بەس تيىن ۆەرۋكانىڭ سول قولىنا جابىسىپ، ارتقا قايىردى. جيىرما بەس تيىن ۆەرۋكانىڭ وڭ اياعىنا جابىسىپ، كەرى قايىردى. جيىرما ءتورت تيىن ۆەرۋكانىڭ سول اياعىنا جابىستى. قالعان ءبىر ءتيىن، (شاماسى، كوسەمدەرى بولۋ كەرەك) ۆەرۋكانىڭ يىعىنا شىعىپ الىپ، بەيشارا قىزدىڭ باسىنىڭ ءبىر جاعىن تاباندارىمەن توق-توق-توق ەتكىزىپ تاقىلداتا ۇرا باستادى.
— قۇتقارىڭدار! — دەپ شىڭعىردى ميسسيس سولت. — ۆەرۋكا! قايت بەرى! مىنالار ساعان نە ىستەپ جاتىر؟!
— قانداي جاڭعاق ەكەنىن تەكسەرىپ جاتىر، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر ۆوڭكا. — قاراڭىز.
ۆەرۋكا بار كۇشىمەن جۇلقىنىپ ەدى، ءبىراق اجىراماي قاتتى جابىسىپ العان تيىندەر تىرپ ەتكىزەر ەمەس. يىعىنا وتىرىپ العان ءتيىن ۆەرۋكانىڭ باسىنىڭ ەكىنشى جاعىن توق-توق-توق ەتكىزىپ تاقىلداتىپ جاتىر.
كەنەت تيىندەر ۆەرۋكانى جەرگە يتەرىپ جىقتى دا، ەدەننىڭ ۇستىمەن سۇيرەي جونەلدى.
— و، جاساعان! ۆەرۋكا بوس جاڭعاق سياقتى ەكەن، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ونىڭ باسىنان دۇڭكىلدەگەن دىبىس شىققان بوپ تۇر.
ۆەرۋكا تيىندەردى تەپكىلەپ، ويباي ساپ جاتىر، ءبىراق ودان قايران جوق. كىشكەنتاي دا بولسا الەۋەتتى تاباندار قىزدى مىقتاپ ۇستاپ بوساتار ەمەس.
— مىنالار ونى قايدا اپارماق؟ — دەپ باج ەتە قالدى ميسسيس سولت.
— ناشار جاڭعاقتاردى تاستايتىن شۇڭقىرعا. قوقىس ناۋامەن تومەنگە جىبەرىلەدى.
— بوساتىپ الىڭىز!
— تىم كەش. قىزىڭىز كەتىپ قالدى.
شىنىندا دا، ۆەرۋكا ەندى ەش جەردەن بايقالمادى.
— قايدا؟ — دەدى ميسسيس سولت قولدارىن جايىپ. — ناشار جاڭعاقتاردى نە ىستەمەك؟ ناۋا قايدا اپارادى؟
ول ناۋا، — دەدى ميستەر ۆوڭكا، — فابريكانىڭ باسقا دا سەحتەرىنەن شىققان سىپىرىندىنى، كارتوپ قابىقتارىن، شىرىگەن ورامجاپىراقتى، بالىق باستارىن قوقىس تاسىمالدايتىن ۇلكەن ناۋاعا اكەپ قۇيادى.
— بۇل جەردە بالىق، كارتوپ، ورامجاپىراق جەيتىن كىم بار؟ — دەپ سۇرادى مايك تيۆي.
— ارينە، مەن، — دەپ جاۋاپ بەردى ميستەر ۆوڭكا. — نەمەنە، سەن مەنى تەك كاكاو دانىمەن عانا قورەكتەنەدى دەپ ويلايسىڭ با؟
— ال... ال...ال ۇلكەن ناۋاداعىلار ەڭ اقىر اياعىندا قايدا بارادى؟ — دەدى ميسسيس سولت تاعى دا تۇتىعا باجىلداپ.
— وتقا جاعىلادى، ارينە. — دەدى ميستەر ۆوڭكا سابىرلى ۇنمەن. — كرەماتورييدە.
ميسسيس سولت قىپ-قىزىل اۋزىن اپانداي اشىپ، جان داۋىسى شىعا شىڭعىردى.
— قاتتى ۋايىمداماي-اق قويىڭىز، — دەپ جۇباتتى ونى ميستەر ۆوڭكا. — بۇگىن كرەماتورييدە وت جاعىلماۋى دا مۇمكىن.
— مۇمكىن دەيدى! — ميسسيس سولت وكىرە جىلاپ تۇر. — مەنىڭ ۆەرۋكام! سەنى قۋىرداقشا قۋىراتىن بولدى-اۋ!
— دۇرىس ايتاسىڭ، قىمباتتىم، — دەدى ميستەر سولت زايىبىن قوشتاپ. — ەي، ۆوڭكا! بۇل جولى ءسىز تىم شەكتەن شىقتىڭىز. ءيا، سولاي! شەكتەن شىقتىڭىز! مەنىڭ قىزىم ءسال ەركە ەكەنى راس، وعان تالاسىم جوق، ءبىراق سوعان بولا ونى وتقا جاعۋعا بولا ما! سىزگە قاتتى اشۋلى ەكەنىمدى بىلدىرگىم كەلەدى! ءيا، سولاي! قاتتى اشۋلىمىن!
— و، مىرزام، اشۋلانباڭىز! ەرتە مە، كەش پە قىزىڭىز قايتىپ ورالار. ول مۇمكىن ءالى تومەنگە ت ۇسپەگەن دە بولار. ناۋانىڭ شىعا بەرىسىنە كەپتەلىپ قالۋى دا مۇمكىن، ولاي بولعان جاعدايدا، تومەن ءتۇسىپ يتەرىپ جىبەرسەڭىز بولعانى، قىزىڭىز شىعادى دا كەتەدى.
مۇنى ەستي سالا ميستەر سولت پەن ميسسيس سولت جاڭعاق شاعاتىن بولمەگە لاپ بەرىپ، ەدەندەگى ۇراعا قاراي تۇرا جۇگىردى.
— ۆەرۋكا! — دەپ شاقىردى ميسسيس سولت ۇراعا ءۇڭىلىپ. — قايداسىڭ؟
ەش جاۋاپ بولعان جوق.
ميسسيس سولت جاقسىراق كورۋ ءۇشىن تىزەرلەپ وتىرىپ ەڭكەيە ءتۇستى. شۇڭقىر جيەگىندە باسىن سالبىراتىپ، توڭقايىپ تۇرعان ايەل كەنەت پايدا بولعان الىپ قوزىقۇيرىقتاي. بۇلاي تۇرۋ وتە ءقاۋىپتى ەدى. بىرەۋ ءسال يتەرىپ قالسا ..ءبىر جەرىنە ءسال ءتيىپ كەتسە... تيىندەر ءتيىپ كەتتى.
ايەل ەشكىشە ب ا ق ەتتى دە، توڭقالاڭ اسىپ، شۇڭقىرعا سۇڭگىپ جوق بولدى.
— بۇل نە دەگەن سۇمدىق! — دەدى ايەلىنىڭ شۇڭقىرعا دومالاپ تۇسكەنىن باقىلاپ تۇرعان ميستەر ۆوڭكا. — بۇگىن بىزگە بىردەڭە كورىنگەن شىعار! تومەندە نە بار ەكەن، انگينا؟ — ميستەر سولت العا قاراي جىلجىپ، شۇڭقىرعا جاقىنداي ءتۇستى.
تيىندەر زۋ ەتىپ، ميستەر سولتتىڭ ارقاسىنا قوندى.
— قۇتقارىڭدار! — دەدى ول اقىرىپ. ءبىراق اۋزىن جاۋىپ ۇلگەرگەنشە بولعان جوق، توڭقالاڭ اسىپ، قىزى مەن ايەلىنىڭ ارتىنان اتتاندى.
باسقالارمەن بىرگە ەسىكتىڭ اينەك تەرەزەسىنەن ءبارىن كورىپ تۇرعان چارلي جىلارمان بولدى. — اپىراي، ەندى ولاردىڭ ءحالى نە بولار ەكەن!؟
— ناۋانىڭ اياق جاعىنان بىرەۋ توسىپ الار، — دەدى ميستەر ۆوڭكا.
— وتى لاپىلداعان ۇلكەن پەشكە تۇسەدى دەگەنىڭىز قانە!؟
— ول پەشتى كۇنارا جاعادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — قاتەلەسپەسەم، بۇگىن دەمالاتىن كۇنى. كىم بىلەدى...ولاردىڭ جولى بولۋى دا مۇمكىن.
— تسسس، — دەدى دجو اتاي. — تاعى دا ولەڭ ايتىپ جاتىر.
— ءدالىزدىڭ تومەنگى تۇكپىرىنەن داڭعىرا داۋىسى ەستىلدى. سوسىن ءان باستالدى.
ۆەرۋكا سولت دەگەن كىشكەنتاي اقىماق،
قوقىس توگەتىن قۇبىرعا ءتۇسىپ اقىراد.
بۇل جاعدايدى بىزدەر مۇقيات تالقىلاپ،
مىناداي پىكىر ايتپاقشىمىز جالپىلاپ.
بالاسىنىڭ بۇزىقتىعى ءۇشىن دۇرىسى،
اتا-اناسىنا كەرەك ونىڭ ۇرىسۋ.
ۆەرۋكا قۇلادى! ۆەرۋكا ەندى قۇردىمدا.
اشايىق پەردەسىن بۇل قۇپيا سىردىڭ دا
وزگەرەدى ەندى ونىڭ ورتاسى
توڭىرەگى، كورشى-قولاڭ، جولداسى.
ارتتا قالعان دوستارىنداي بايىپتى
وندا ەشكىم جوق. ءبارى وزىنە لايىقتى.
مىسالى ءۇشىن، ازانعى استىڭ قالدىعى،
بالىق باسى قالعان ۆيرۋسقا شالدىعىپ.
امانسىز با! قايىرلى تاڭ! ارمىسىز!
تانىسقانىما قۋانىشتىمىن! بارمىسىز!
ودان ارى ۆەرۋكا جىلجيدى تىرجيىپ.
وندا دا ونى ميكروبتار كۇتەدى ىرجيىپ.
اشىعان ماي جەلىنبەي كوپتەن جاتقاننان،
ساسىعان شۇجىق، كوگەرىپ كەتكەن قاتقان نان.
شىرىگەن جاڭعاق، المۇرتتار ءىرىپ، قۇرتتاعان
جۋىندى سۋ مىسىق سىرتتا ۇرتتاعان.
تاعى دا باسقا بۇزىلعان زاتتار كوپتەگەن،
ءيىسى ادامدى ايىراتىن وكپەدەن.
ۆەرۋكانىڭ ەندى وسىنداي دوستارى،
وزىنە لايىق، كوڭىلىنە حوشتارى.
شەكتەن شىعىپ كەتكەنى ءۇشىن قۇتىرىپ،
جازالاناد ول قوقىسقا تۇتىلىپ.
بار ايىپتى ءبىراق قالاي تاعامىز؟
بار جالانى قالاي وعان جابامىز؟
ۇشىرايدى نەگە تەك ول ءتاڭىر كارىنە.
ۆەرۋكا ما جالعىز كىنالى بارىنە؟
شولجاڭداتىپ، ەركەلەتىپ بۇل قىزدى.
نە ايتسا دا، ەكى ەتپەي، كىم بۇزدى!؟
قاناعاتسىز، تويىمسىز بوپ ەسىرگەن.
كىم بەتىنەن قاقپاي ونى وسىرگەن؟
بىلق ەتپەگەن باسىنسا دا بالاسى —
ونىڭ جالقاۋ، نادان اتا-اناسى!
سوندىقتان دا ولار دا قۇبىرعا كەتكەندە،
قۋانباعان ءبىزدىڭ ەلدە جوق پەندە!
25. شيشا ليفت
— ومىرىمدە مۇنداي جاعدايعا ءبىرىنشى رەت تاپ بولۋىم، — دەدى ميستەر ۆوڭكا قايران قاپ. — بالالار قوياندارداي جوعالىپ كەتىپ جاتىر. ءبىراق سىزدەر ۋايىمداماڭىزدار. ولار ءالى-اق امان-ەسەن ورالادى. — ول كوريدوردا تۇرعان از عانا توپقا بارلاي قارادى. ەكى-اق بالا قالىپتى: مايك تيۆي مەن چارلي باككەت. ۇلكەندەردەن ميستەر تيۆي مەن ميسسيس تيۆي جانە دجو اتاي بار ەكەن.
— قالاي، ساياحاتىمىزدى ءارى قاراي جالعاستىرامىز با؟ — دەپ سۇرادى ميستەر ۆوڭكا ولاردان.
— جالعاستىرامىز! — دەدى چارلي مەن دجو اتاي جارىسا جاۋاپ بەرىپ.
— مەن شارشادىم، اياعىم تالىپ كەتتى، — دەدى مايك تيۆي. — تەلەديدار كورگىم كەلەدى.
— اياعىڭ تالسا، ليفتىگە وتىرايىق، — دەدى وعان ميستەر ۆوڭكا. — ءليفتى، انە، اناۋ جەردە تۇر. جۇرىڭىزدەر، كىرىڭىزدەر. — ول ارنايى وتكەلدەن جارما ەسىكتى قابىرعاعا قاراي سەكىرىپ ءتۇستى. جارما ەسىك ەكى جاققا قاراي سىرعىپ اشىلدى. بالالار دا، ەرەسەكتەر دە ىشكە كىردى.
— ال، ەندى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا، — الدىمەن قاي تۇيمەنى باسامىز. وزدەرىڭىز تاڭداڭىزدار.
چارلي باككەت جان-جاعىنا تاڭدانا قارادى. ومىرىندە مۇنداي كۇلكىلى ءليفتىنى ءبىرىنشى رەت كورۋى. تۇيمەسىز جەرى جوق. قابىرعالارىندا دا، توبەسىندە دە قاتار-قاتار قاپتاعان قارا تۇيمە. قابىرعالاردا مىڭ، توبەدە مىڭ تۇيمە بار-اۋ، شاماسى! چارلي ەندى بايقادى، ءار تۇيمەنىڭ تۇسىندا باسساڭ قاي جەرگە اپاراتىنى كورسەتىلگەن قۇيتتاي تاڭبا بار ەكەن.
— بۇل جوعارى-تومەن الىپ جۇرەتىن كادىمگى ءليفتى ەمەس، — دەدى ميستەر ۆوڭكا ماقتانىشپەن، — بۇل ليفت ىلگەرى دە، كەيىن دە، ىلديعا دا، قۇلديعا دا، ورگە دە، تورگە دە، قويشى ايتەۋىر، سىزگە قاي باعىت كەرەك بولسا سولاي جۇرە الادى. فابريكانىڭ كەز كەلگەن تۇكپىرىندەگى كەز كەلگەن بولىمگە ءاپ ساتتە جەتكىزىپ بەرەدى. تۇيمەنى باسىپ قالساڭىز بولدى... زىڭ-ڭ-ڭ دەپ، الادى دا كەتەدى.
— عاجاپ! — دەدى قاپتاعان قارا تۇيمەلەردىڭ اسەرىنەن كوزى جايناپ كەتكەن دجو اتاي كۇبىرلەپ.
— بۇل ليفت تۇتاستاي قالىڭ اينەكتەن جاسالعان، — دەدى ميستەر ۆوڭكا بايانداي سويلەپ. — جولاۋشى سىرتتى تاماشالاپ تۇرسىن دەپ قابىرعالارى دا، ەسىكتەرى دە، توبەسى دە، ەدەنى دە تۇگەلدەي شيشادان جاسالدى.
— بۇل جەردە كورەتىن تۇك تە جوق قوي، — دەدى مايك تيۆي.
— تۇيمەنى تاڭدا! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ەكى بالا بىرىگىپ ءبىر تۇيمەنى باسۋعا رۇقسات. قالاعاندارىڭدى تاڭداڭدار! تەزىرەك! ءار بولمەدە وزىنە عانا ءتان تاماشا ءتاتتى دايىندالۋدا.
چارلي تۇيمە تۇسىنداعى جازۋلاردى اسىعا-اپتىعا وقي باستادى:
— تاڭقۋراي شىرىنىن بۇركيتىن تاپانشالار— باقشاعا وتىرعىزىلاتىن يريس كامپيت اعاشتارى
— جاۋلارىڭىزعا ارنالعان جارىلعىش كامپيتتەر
— تۇندە توسەكتە سورىپ جاتۋعا ارنالعان ليۋمينيسەنتتى مۇز كامپيت
— كورشىنىڭ بالاسىنا سىيلاۋعا ارنالعان جالبىزدى مارمەلاد. بۇل مارمەلادتى جەگەن سوڭ ونىڭ تىستەرى ءبىر اي بويى جاپ-جاسىل بوپ تۇرادى
— قۇرتتاعان ءتىستى ەمدەيتىن كامپيتتەر. بۇدان بىلاي ءتىس دارىگەرلەرىنىڭ قاجەتى بولمايدى
— ءسوزۋار اتا-انالارعا ارنالعان جاق جەلىمدەگىشتەر
— يرەلەڭدەتكىش كامپيتتەر. مۇنداي كامپيتتى جەگەن سوڭ قارنىڭىز يرەلەڭدەپ تۇرادى
— ساباقتا جەپ وتىرسىن دەپ جاسالعان كوزگە كورىنبەيتىن شوكولاد
— قانتپەن قاپتالعان قالام. سورىپ وتىرىپ سۋرەت سالاسىز
— ليموناد تولتىرىلعان ءجۇزۋ باسسەيندەرى
— سيقىرلى پومادكا. قولىڭىزبەن ۇستاعاندا اۋزىڭىزعا ءدامى كەلەدى
— كەمپىرقوساق سياقتى بۇرشاق كامپيتتەر. جەسەڭىز — التى ءتۇرلى-تۇستى تۇكىرىك تۇكىرەسىز
— تەزىرەك! — دەدى ميستەر ۆوڭكا توپتى اسىقتىرىپ. — كوپ ويلانۋعا ۋاقىتىمىز جوق.
— وسىنشاما قاپتاعان تۇيمەلەردىڭ ىشىندە تىم بولماسا ءبىر تەلەديدار ءبولىمى جوق پا؟ — دەپ س ۇرادى مايك تيۆي.
— ارينە، بار. مىنا تۇيمەنى باسىڭىز، — دەدى ميستەر ۆوڭكا ساۋساعىمەن نۇقىپ. تۇيمەنىڭ قاپتالىنا شوكولادتى تەلەديدار دەپ جازىلىپتى.
— الاقاي! — دەپ ايعاي سالدى مايك تيۆي دۇنيەنى باسىنا كوتەرىپ. — بۇل ماعان ارنالعان! — ورتاڭعى ساۋساعىن شوشايتىپ تۇيمەنى لەزدە باسىپ قالدى. ليفت بىردەن ىزىڭداي جونەلدى. ەسىكتەرى سارت ەتىپ جابىلعاندا ارا شاعىپ العانداي ورنىنان ىرشىپ ءتۇستى. ءسويتتى دە ءبىر بۇيىرىنە قاراي كۇرت شەگىندى. توبەدەگى تۇتقادان ۇستاپ تۇرعان ميستەر ۆوڭكادان وزگە جولاۋشىلاردىڭ ءبارى ەدەنگە اپىر-توپىر قۇلادى.
— تۇرىڭىزدار! تۇرىڭىزدار! — دەپ جاتىر ميستەر ۆوڭكا سىقىلىقتاي كۇلىپ. — ءبىراق جولاۋشىلار تۇزەلىپ تۇرا بەرگەنى سول ەدى، ليفت باعىتىن كىلت وزگەرتىپ، تاعى بۇرىلىپ قالدى. جولاۋشىلار تاعى جاپىرىلىپ ءتۇستى.
—قۇتقارىڭدار!—ميسسيس ءتيۆيدىڭ داۋىسى ىشقىنا شىقتى. — مەنىڭ قولىمنان ۇستاپ تۇرىڭىز، بيكەش! — دەدى ميستەر ۆوڭكا وعان سىربازدانا كومەك كورسەتىپ. — مىنە! ال ەندى تۇتقادان ۇستاڭىز! بارلىقتارىڭىز تۇتقادان ۇستاپ الىڭىزدار! ساياحاتىمىز ءالى اياقتالعان جوق.
دجو اتاي اياعىنىڭ ۇشىمەن تۇرىپ تۇتقاعا جارماستى. وعان قولى جەتپەيتىن كىشكەنتاي چارلي اتاسىنىڭ اياعىن قولدارىمەن تاس قىپ قۇشاقتاپ الدى.
ليفت زىمىرانداي زۋلادى. سوسىن ورمەلەي باستادى. ول تىپ-تىك قىراتقا تىربانا شىعىپ كەلە جاتقانداي اۋەلەي كوتەرىلدى. ودان كەيىن قىردىڭ توبەسىنە شىعىپ بولعانداي ءبىر ءسات دامىلداپ تۇردى دا، كەنەت شىڭىراۋعا لاقتىرعان تاستاي قۇلاپ ءتۇستى؛ ءچارليدىڭ جۇرەگى اۋزىنا تىعىلدى؛ ميسسيس تيۆي باج ەتە قالدى:
— شىنجىرى ءۇزىلىپ كەتتى! ءقازىر ءبارىمىز تالقان بولامىز!
ميستەر ۆوڭكا ونىڭ قولىن جۇباتا سيپالادى:
— سابىر ەتىڭىز!
دجو اتاي اياعىنا جابىسىپ العان چارليگە ەڭكەيدى:
— قالاي، چارلي؟
— كەرەمەت! تۋرا “امەريكان تاۋلارى” اتراكسيونىنداي!
ءليفتىنىڭ شيشا قابىرعالارىنان سىرتتاعى عاجايىپ كورىنىستەر تىزبەكتەلىپ ءوتىپ جاتىر:
ەدەنىنە قويمالجىڭ قوڭىر سۇيىق زات اعىپ جاتقان ۇلكەن ناۋا...
تۇتاستاي تازا ناۋاتتان جاسالعان قۇز-جارتاستى بيىك تاۋ. ەتەگىندە ۋمپا-لۋمپالار ناۋاتتاردى كەسەك-كەسەك شاۋىپ الۋدا (ساقتىق ءۇشىن ءبارى ءبىر جىپكە بايلانىپ العان)...
قارلى بورانداي اق ۇنتاق بوراتىپ جۇرگەن ماشينە...
بەتىندە بۋى بۇرقىراپ جاتقان ىستىق كارامەل كولى...
جىپ-جىڭىشكە كوشەلەردەگى قۇيتاقانداي ۇيلەردىڭ الدىندا بويلارى ون سانتيمەتردەن اسپايتىن بالالار ويناپ جۇرگەن ۋمپا-لۋمپا اۋىلى...
ليفت قايتادان تىكەيىپ ءتۇزۋ جولعا ءتۇستى، ءبىراق بۇل جولى جىلدامدىعىن بۇرىنعىسىنان بەتەر ءۇ دەتتى. تىلگىلەنگەن اۋانىڭ ىسقىرىعى قۇلاقتى شانشيدى؛ ليفت بىرەسە اۋناپ ءتۇسىپ، بىرەسە تومەن قۇلديلاپ، بىرەسە جوعارى شاپشىپ، بىرەسە شالقاسىنان قۇلايدى.
— جۇرەگىم اينىپ بارادى، — دەدى بەتى كوكپەڭبەك بوپ كوگەرىپ بارا جاتقان ميسسيس تيۆي جىلامسىراپ.
— قۇسىپ جىبەرمەۋگە تىرىسىڭىزشى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا.
— قولىڭىزدان كەلسە — قۇستىرماڭىز، — دەدى ميسسيس تيۆي.
— وندا مىنانى الىڭىز. — ميستەر ۆوڭكا باسىنان ادەمى قارا سيليندر قالپاعىن شەشتى دە، ميسسيس ءتيۆيدىڭ اۋزىنا توستى.
— مىنا باسسىزدىقتى توقتاتىڭىز! — دەپ ميستەر تيۆي وعان دۇرسە قويا بەردى.
— بولمايدى. مەجەلى جەرگە جەتكەنشە توقتاي المايدى. قۇدايدان جالعىز سۇرايتىنىم، الدىمىزدان تاعى ءبىر ليفت شىقپاسا ەدى.
— تاعى قانداي ليفت؟ — دەدى ميسسيس تيۆي باج ەتىپ.
— وسى جولدا قارسى الدىمىزدان شىعاتىن ليفت.
— و، سۇمدىق! دەمەك، ءبىز جول اپاتىنا ۇشىرايمىز دەڭىز!
— وسى ۋاقىتقا دەيىن ونداي جاعدايعا ۇشىراپ كورگەن ەمەسپىن.
— مەنىڭ جۇرەگىم قاتتى اينىپ بارادى، — دەدى ميسيس تيۆي تاعى دا جىلامسىراپ.
— شىداي تۇرىڭىز! ءسال شىداي تۇرىڭىز! مەنىڭ قالپاعىمدى ءبۇلدىرىپ قويماڭىز! مىنە، كەپ قالدىق!
سول ساتتە تەجەۋىشتەر سارت-سۇرت ەتىپ، ليفت جىلدامدىعىن باياۋلاتا باستادى. سوسىن بارىپ مۇلدەم توقتادى.
— تاعى دا جۇرە تۇسەيىك پە؟ — دەدى ميستەر ۆوڭكا شىپ-شىپ تەر شىققان بەتىن دەس ورامالىمەن ءسۇرتىپ جاتىپ.
— ەندى ەشقاشان دا مىنبەسپىز، — دەدى ميسسيس تيۆي القىنىپ. ءليفتىنىڭ ەسىكتەرى سىرىلىپ اشىلعاندا ميستەر ۆوڭكا:
— ءبىر ءسات كىدىرە تۇرىڭىزدار! ماعان نازار اۋدارىڭىزدار! مەن بۇل بولىمدە بارلىقتارىڭىزدىڭ اباي بولۋلارىڭىزدى سۇرايمىن. بۇل جەردە ومىرگە ءقاۋىپتى قوندىرعىلار كوپ، بايقاماي ءتيىپ كەتىپ جۇرمەڭىزدەر، — دەدى.
26. شوكولادتى تەلەديدار ءبولىمى
تيۆيلەر وتباسى مەن چارلي، دجو اتاي بارلىعى ليفتىدەن اتتاپ تۇسكەن بولمەنىڭ جارىقتىعى مەن اپپاقتىعى جانارلارىن قارىپ، جولاۋشىلار ءارى قاراي جۇرە الماي، كوزدەرىن سىعىرايتىپ ءبىر ورنىندا تۇرىپ قالدى. ميستەر ۆوڭكا بارىنە قارا اينەكتى كوزىلدىرىك تاراتىپ بەرىپ جاتىپ: “تەزىرەك تاعىپ الىڭىزدار! بۇل جەردە نە ىستەسەڭىزدەر دە شەشپەڭىزدەر. مىنا جارىق ادامدى سوقىر قىلادى” دەپ ەسكەرتتى.
چارلي قارا كوزىلدىرىكتى تاعىپ، اينالاسىنا قارادى. ولار ۇزىننان-ۇزاق سوزىلعان
جىڭىشكە جايدا تۇر ەكەن. تۇگەلدەي اق تۇسپەن بويالىپتى. ەدەنى دە اپپاق؛ تاپ-تازا، كولدەنەڭ جاتقان ءبىر قىل-قىبىر كورمەيسىڭ. توبەدەگى ۇلكەن-ۇلكەن شامدار بولمەنى كوگىلدىر نۇرعا شومىلدىرىپ تۇر. تۇكپىر جاعى بولماسا، بولمە قاڭىراعان بوس. تۇكپىردە دوڭگەلەكتى ۇلكەن فوتواپپارات تۇر، بىرنەشە ۋمپا-لۋمپا جابىلىپ ونىڭ بۇرانداسىن مايلاپ، بىرەۋى توپساسىن الماستىرىپ، ءۇشىنشى بىرەۋى ۇلكەن دومالاق لينزاسىن ءسۇرتىپ جاتىر. ۇستەرىندەگى كيىمدەرى ءبىر ءتۇرلى قىزىق: عارىشكەرلەردىڭ كيىم ۇلگىسىنە ۇقسايتىن قىزىل كوستيۋم، باستارىندا — دۋلىعا قالپاق، كوزدەرىندە — قارا كوزىلدىرىك؛ ۇندەمەي اركىم ءوز شارۋاسىمەن اينالىسۋدا.
ولارعا قاراپ تۇرىپ ءچارليدىڭ بويىن قورقىنىش بيلەدى. بۇل بولمەدە ىستەلىنىپ جاتقان جۇمىستىڭ ءبىر ءقاۋىپتى جاعى بار، ونى ۋمپا-لۋمپالار دا سەزەتىن سەكىلدى. بۇرىنعىداي ءان ايتۋ دا، نە بولسا سوعان كۇلىپ، قالجىڭداۋ دا جوق؛ قىپ-قىزىل ءتۇستى سكافاندرعا تۇمشالانىپ اپ تاۋداي فوتواپپاراتتىڭ تۇلا بويىن تىمىسكىلەپ ابايلاي دا باياۋ قوزعالادى. بولمەنىڭ قارسى تۇكپىرىندە، فوتواپپاراتتان ەلۋ قادامداي قاشىقتىقتا عارىشكەرشە كيىنگەن تاعى ءبىر ۋمپا-لۋمپا قارا ۇستەلدىڭ ۇستىندەگى الىپ تەلەديداردىڭ ەكرانىنا ءۇڭىلىپ وتىر.
— مۇندا كەلىڭىزدەر! — كوڭىلى الىپ-ۇشقان ميستەر ۆوڭكا سەكىرىپ-سەكىرىپ قويادى. بۇل — مەنىڭ ەڭ سوڭعى جانە ەڭ ۇلى ونەرتابىسىم — شوكولادتى تەلەديداردى — سىناقتان وتكىزەتىن ءبولىم.
— شوكولادتى تەلەديدار دەگەن نە ول؟ — دەپ سۇرادى مايك تيۆي جۇلىپ العانداي.
— قۇداي ءۇشىن، بالاقاي، ءسوزىمدى بولمەشى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ول تەلەديداردىڭ كومەگىمەن جۇمىس ىستەيدى. ءوز باسىم تەلەديداردى ۇناتپايمىن. اندا-ساندا از مولشەردە كورۋگە بولادى، ارينە؛ ءبىراق بالالار از مولشەر دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيدى ەكەن. ەركىنە جىبەرسەڭ، كۇنى بويى تەلەديدارعا ءۇڭىلىپ وتىرا بەرۋدەن تايىنبايدى.
— مەن سياقتى، — دەدى مايك تيۆي.
— اۋزىڭدى جاپ! — دەدى وعان ميستەر تيۆي.
— راقمەت! — دەدى ميستەر ۆوڭكا وعان العىسىن ءبىلدىرىپ. — مەن سىزدەرگە ءقازىر بۇل عاجاپ تەلەديداردىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنى تۋرالى ايتىپ بەرەيىن. ءبىراق، الدىمەن ايتىڭىزدارشى، سىزدەر كادىمگى تەلەديدار قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن بىلەسىزدەر مە؟ وتە وڭاي. ول ءۇشىن ۇلكەن كينوكامەرامەن كەرەكتى كورىنىستەردى سۋرەتكە تۇسىرەسىز. بۇل سۋرەتتەر كوزگە كورىنبەيتىن تيتىمدەي-تيتىمدەي بولشەكتەرگە بولىنەدى دە ەلەكتر قۋاتىنىڭ كۇشىمەن اسپانعا جىبەرىلەدى. اسپاندا ول بىرەۋدىڭ ءۇيىنىڭ توبەسىندەگى انتەنناعا تيگەنشە زۋىلداپ كەلە جاتادى. انتەنناعا جەتكەن سوڭ تەلەديداردىڭ ارت جاعىنا دەيىن اپاراتىن سىممەن تومەن كەتەدى؛ سول جەردە تەلەديداردىڭ ءبىر تەتىگى الگى ميلليونداعان بولشەكتەردى سىلكىپ-شايقاپ، ارالاستىرىلىپ-قۇرالاستىرىپ پازل سۋرەتتەي ءارقايسىسىن ءوز ورنىنا قويادى، مىنە، كوگىلدىر ەكرانداعى بەينە وسىلاي پايدا بولادى.
— وتىرىك! تەلەديدار ولاي جۇمىس ىستەمەيدى! — دەدى مايك تيۆي.
— مەنىڭ سول قۇلاعىمنىڭ ازداپ مۇكىسى بار، — دەدى وعان ميستەر ۆوڭكا. — ايتقانىڭدى تۇگەل ەستىمەسەم، كەشىرەرسىڭ.
— مەن تەلەديدار ولاي جۇمىس ىستەمەيدى دەدىم! — دەدى مايك تيۆي بۇل جولى ايعايلاي سويلەپ.
— سەن جاقسى بالاسىڭ، ءبىراق تىم كوپ سويلەيدى ەكەنسىڭ. — ءيا، سونىمەن! تەلەديداردىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن العاش رەت كورگەندە مەنىڭ ويىما ءبىر تاماشا يدەيا كەلدى. مىنالار سۋرەتتى ميلليونداعان بولشەكتەرگە ءبولىپ، ونى اۋە ارقىلى شارتاراپقا جىبەرىپ، سوسىن ونى ارعى جاقتا قايتادان قۇراستىرىپ جاتقاندا، ماعان نەگە شوكولادتاردى سولاي جىبەرىپ كورمەسكە!؟ مەن دە ميلليونداعان تۇيىرشىككە مايدالانعان تاقتا شوكولادتاردى اۋامەن ىزىڭداتىپ جىبەرىپ، ارعى شەتتە جەۋگە دايىن ەتىپ قايتادان قۇراستىرىپ الايىن دا!
— ول مۇمكىن ەمەس! — دەدى مايك تيۆي.
— سەن سولاي ويلايسىڭ با؟ جارايدى، وندا بەرى قارا! مەن ءقازىر ءوزىمنىڭ ەڭ ساپالى جاسالعان شوكولادىمدى بولمەنىڭ مىنا شەتىنەن انا شەتىنە تەلەديدارمەن جىبەرەمىن. شوكولاد اكەلىڭدەر مۇندا!
سولاي دەگەنشە بولعان جوق، ءداۋ شوكولادتى يىقتارىنا قويىپ بىرلەسە كوتەرگەن التى ۋمپا-لۋمپا جەتىپ كەلدى. مۇنداي الىپ شوكولادتى ءچارليدىڭ ءبىرىنشى رەت كورۋى، كولەمى تۋرا ۇيدەگى ءوزى جاتىپ جۇرگەن ماتراستىڭ ۇلكەندىگىندەي.
— شوكولاد ۇلكەن بولۋى كەرەك، — دەپ ءتۇسىندىردى ميستەر ۆوڭكا. — نەگە دەسەڭىزدەر، تەلەديداردان قانداي زات جىبەرسەڭ دە ول قاشاندا ءوزىنىڭ باستاپقى كولەمىنەن اناعۇرلىم كىشى بوپ شىعادى. كادۋىلگى وزدەرىڭىز كورىپ جۇرگەن تەلەديداردىڭ ءوزى ۇزىن بويلى ادامنىڭ بەينەسىن قارىنداشتاي عانا ەتىپ كورسەتەدى ەمەس پە!؟ ال، ەنى مۇندا جۇرىڭىزدەر! دايىن تۇرىڭىزدار! بولمايدى! بولمايدى! توقتاتىڭدار! ءاي، مايك تيۆي دەگەن بالا! ارتقا شەگىن! كامەراعا تىم جاقىنداپ كەتتىڭ! ودان ءقاۋىپتى ساۋلە شاشىرايدى! ول سەنى ءبىر ساتتە ميلليونداعان بولشەكتەرگە ىدىراتىپ تاستايدى. سوندىقتان دا مىنا ۋمپا-لۋمپالار عارىشكەر كيىمىن كيىپ ءجۇر. بۇل — رادياسيادان قورعايتىن كيىم. مىنە، وسىلاي! ال، ەندى جاقسى! شامدى جاعىڭدار!
ءبىر ۋمپا-لۋمپا ۇزىن ارقاننىڭ ۇشىنان ۇستادى دا، تارتىپ قالدى. كوز قارىتار جارىق جارق ەتە قالدى.
— شوكولاد كەتتى! — دەپ جار سالدى ميستەر ۆوڭكا قولىن سەرمەپ.
شىنىندا دا سولاي بولعان ەدى. كولەمى ماتراستاي ۇپ-ۇلكەن شوكولاد تاقتاسى زىم-زيا جوق بولدى.
— ءقازىر ول جولدا! ءبىزدىڭ ۇستىمىزدەگى اۋە جولىمەن ميلليونداعان شوكولاد تۇيىرشىكتەرى زىمىراپ بارادى. تەز! بەرى كەلىڭىزدەر! — ميستەر ۆوڭكا ۇلكەن تەلەديدار تۇرعان بولمەنىڭ قاراما-قارسى بولىگىنە قاراي جۇگىردى، قوناقتار دا ونىڭ ارتىنان اسىقتى. — ەكرانعا قاراڭىزدار! شوكولاد كەلە جاتىر!
ەكران قىجىلداپ، جىبىرلاپ ءبىراز تۇردى دا، جارق ەتە قالدى. سوسىن ءدال قاق ورتاسىندا ءبىر تاقتا كىشكەنتاي شوكولاد پايدا بولدى.
— الىڭىزدار! — دەپ ايقايلادى شابىتتانعان ۇستىنە شابىتتانا تۇسكەن ميستەر ۆوڭكا.
— قالاي الامىز؟ — دەدى مايك تيۆي كۇلىپ. — بۇل بار بولعانى ەكرانداعى فوتوسۋرەت قانا عوي!
— چارلي باككەت! — دەپ ايقاي سالدى ميستەر ۆوڭكا. — سەن ال! قولىڭدى سوز دا، جۇلىپ ال!
چارلي قولىن العا سوزىپ، ەكرانعا تيگىزدى، كەنەت ءبىر سيقىردىڭ كۇشىمەن ودان ءبىر تاقتا شوكولاد سۋىرىلىپ شىقتى. ءچارليدىڭ قايران قالعانى سونشالىق، شوكولادتى قولىنان ءتۇسىرىپ الا جازدادى.
— ەندى جە! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — قورىقپاي جە! ءتاتتى بولۋعا ءتيىس! سول جاڭاعى شوكولاد قوي. جولدا كىشىرەيىپ كەتكەن، بار بولعانى سول عانا!
— ۋھ! ادام سەنگىسىز! — دەدى دجو اتاي جەڭىل كۇرسىنىپ. بۇل... بۇل... بۇل — سيقىر!
كوزدەرىڭىزگە ەلەستەتىپ كورىڭىزدەرشى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا — مەن وسى ءادىستى كەڭىنەن قولدانعان كەزدە سىزدەر ۇيدە تەلەديدار قاراپ وتىراسىزدار؛ ءبىر كەزدە كەزەك جارناماعا كەلىپ، ار جاقتان: ۆوڭكا شوكولادتارىن جەڭىزدەر! ولار الەمدەگى ەڭ ءدامدى شوكولاد بوپ سانالادى. سەنبەسەڭىز ءدال ءقازىر ءوزىڭىز ءدامىن تاتىپ كورىڭىز دەيدى. سوندا قولىڭىزدى سوزاسىز دا، بىرەۋىن الىپ جەيسىز. قالاي، ءا!؟
— عاجاپ! — دەدى دجو اتاي. — بۇل الەمدى وزگەرتەتىن جاڭالىق!
27. مايك تيۆي تەلەديدارعا ءتۇستى
تەلەديدار ارقىلى جىبەرىلگەن شوكولادتى كورگەندە مايك تيۆي دجو اتايدان بەتەر تەبىرەندى.
— ميستەر ۆوڭكا، — دەدى ول، — ءسىز تەلەديدار ارقىلى باسقا دا زاتتار جىبەرە الاسىز با؟ ايتالىق، جارما بوتقاسىن؟
— كوگەرشىنىم، وتىنەم سەنەن، ماعان سول ءبىر جيىركەنىشتى زاتتىڭ اتىن ەستىرتپەشى. ونىڭ نەدەن جاسالاتىنىن بىلەسىڭ بە؟ ول قارىنداش ۇشتاعىشتىڭ ىشىندەگى بۇيرا-بۇيرا جاڭقالاردان جاسالادى.
— دەسەك تە، ءسىز جارما بوتقاسىن تەلەديدار ارقىلى جىبەرە الار ما ەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى مايك تيۆي قويماي.
— ارينە، جىبەرە الام!
— ال ادامدى شە؟ كادىمگى ءتىرى بەس ادامدى ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە ءدال وسى ادىسپەن جىبەرە الاسىز با؟
— ءاي، بالا! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ءوزىڭنىڭ ەسىڭ دۇرىس پا؟
— ايتىڭىزشى، جىبەرۋگە بولا ما؟
— ونى ەندى بىلمەدىم قالاي بولاتىنىن. بولاتىن شىعار... بولۋىن بولادى عوي. ارينە، نەگە بولماسقا. ءبىراق ءوز باسىم... ونداي ىسكە بارماس ەدىم... ونىڭ ارتى جاقسىلىقپەن بىتپەيدى.
ءبىراق بۇل كەزدە مايك تيۆي جۇگىرىپ بارا جاتقان ەدى. ميستەر ۆوڭكانىڭ: “بولۋىن بولادى عوي، ارينە، نەگە بولماسقا” دەگەنىن ەستي سالا، ارتىنا كىلت بۇرىلدى دا، بولمەنىڭ ۇلكەن كامەرا تۇرعان قاراما-قارسى تۇكپىرىنە قاراي جۇگىرە جونەلدى. —ماعان قاراڭدار! — دەدى ول جۇگىرىپ بارا جاتىپ. — مەن تەلەديدارمەن جىبەرىلگەن دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ ءبىرىنشى اداممىن!
— توقتا! توقتا! وندا بارۋعا بولمايدى! — دەپ ميستەر ۆوڭكا ايقاي سالدى.
— مايك! — دەدى ميسسيس تيۆي شىڭعىرىپ. — قايت بەرى! ايتپەسە ميلليونداعان تۇيىرشىكتەرگە اينالىپ كەتەسىڭ!
ءبىراق مايك ءتيۆيدى ەندى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ەسەرسوق بالا ۋمپا-لۋمپالاردى وڭدى-سولدى يتەرە جۇگىرىپ بارادى.
— كورىسكەنشە كۇن جاقسى، الليگاتور! — مەجەسىنە جەتە سالىسىمەن بىردەن ءجىپتى تارتىپ قالدى. بولمەنىڭ ىشىندە تىم-تىرىس تىنىشتىق ورنادى. ميسسيس تيۆي العا قاراي ۇمسىنا ءتۇستى دە، بولمەنىڭ ورتاسىنا كەلگەندە جاڭا عانا بالاسى تۇرعان جەرگە قادالا قاراپ مەلشيىپ تۇردى دا قالدى؛ سوسىن دۇنيەنى باسىنا كوتەرە شىڭعىرىپ بەردى: — كەتىپ قالدى! مەنىڭ بالام كەتتى!
— و، جاساعان يەم! مايك شىنىندا دا جوق! — ميستەر تيۆي وعان قوسىلا ايعايلادى.
ميستەر تيۆي ولارعا قاراي ءجۇردى دە قولىن ميسسيس ءتيۆيدىڭ يىعىنا قويىپ:
— ەندى كەش. بالانىڭ ارعى شەتتەن امان-ەسەن شىعۋىن تىلەپ جاراتقانعا جالبارىنعاننان باسقا امال جوق، — دەدى.
— مايك! — دەدى ميسسيس تيۆي باسىن ۇستاپ. — سەن قايداسىڭ؟
— مەن سىزگە ايتايىن ونىڭ قايدا ەكەنىن. ميلليونداعان بولشەككە بولىنگەن ول ءقازىر ءبىزدىڭ توبەمىزدەن زۋىلداپ ءوتىپ بارادى.
— وسىنى ايتۋعا قالاي ءداتىڭىز بارادى! — دەدى ميسسيس تيۆي قىڭسىلاپ.
— تەلەديداردى قاراۋ كەرەك. ول ءقازىر ەفيرگە شىعۋى ىقتيمال.
مايك ءتيۆيدىڭ اكەسى مەن شەشەسى، دجو اتاي مەن كىشكەنتاي چارلي، ميستەر ۆوڭكا — بارلىعى تەليەۆيديداردىڭ الدىنا بارىپ، ەكرانعا ءۇڭىلىپ تۇرا قالدى. ەكراندا ءالى ەشتەڭە كورىنبەدى.
— قۇدايىم-اي! قۇدايىم-اي! — دەدى ميستەر ۆوڭكا، — ون ەكى مۇشەسى تۇگەل كەلسە ەكەن.
— مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ — دەدى ميستەر تيۆي شاپ ەتىپ.
— ءسىزدى كۇننەن بۇرىن رەنجىتكىم كەلمەيدى. ايتسە دە، كەيدە جىبەرىلگەن زاتتىڭ تەك جارتىسى عانا كەلەتىن كەز بولادى. ماسەلەن، وتكەن اپتادا سولاي بولدى. نەگە ەكەنىن تۇسىنبەدىم، ءبىراق جۇمىس ناتيجەسىندە شوكولادتىڭ تەك جارتىسى عانا ورالدى.
ميسسيس ءتيۆيدىڭ جۇرەگى تاس توبەسىنە شىقتى.
— دەمەك، مايكتىڭ تەك جارتىسى عانا كەلە مە!؟
— تىم بولماسا، باس جاعى كەلسە ەكەن، — دەدى ميستەر تيۆي.
— ەكرانعا نازار اۋدارىڭىزدار. ءبىر وزگەرىس بار.
ەكران جىبىرلاي باستادى. ودان كەيىن يرەك-يرەك سىزىقتار پايدا بولدى. ميستەر ۆوڭكا تۇيمەلەردىڭ بىرەۋىن باسىپ قالىپ ەدى، سىزىقتار كەتىپ قالدى. سوسىن ەكران اعارعان ۇستىنە اعارا ءتۇستى.
— ا-نە، ك-ەل-ە جا-تى-ر، — دەدى ميستەر ۆوڭكا اندەتىپ. — ءيا، ءدال ءوزى.
— ءبۇتىن بە ءوزى؟ — دەپ سۇرادى ميسسيس تيۆي.
— ءالى بىلىنبەيدى. ول تۋرالى ايتۋ ەرتەرەك.
مايك ءتيۆيدىڭ ەكرانداعى بەينەسى الدىمەن بۇلدىراپ كورىندى، سوسىن ءسات سايىن ايقىندالا ءتۇستى. ەزۋى ەكى قۇلاعىنا جەتىپ، جۇرتقا قول بۇلعاپ تۇر.
— بۇل ەرگەجەيلى عوي! — دەدى ميستەر تيۆي.
— مايك! — دەدى ميسيس تيۆي. — قالىڭ قالاي؟ دەنە مۇشەلەرىڭ تۇگەل مە؟
— ول ۇلكەيە مە؟ — دەدى ميستەر تيۆي.
— مايك! مەنىمەن سويلەسشى، بىردەڭە دەشى. ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ قالعان جوق پا؟
تەلەديدارادان تىشقاننىڭ شيقىلىنداي جىڭىشكە داۋىس شىقتى: سالەم، ماما! سالەم، اكە! ماعان قاراڭدار! مەن تەلەديداردان جىبەرىلگەن الەمدەگى ەڭ العاشقى اداممىن!
— ۇستاڭدار انانى! — دەدى ميستەر ۆوڭكا ايعايلاپ. — تەزىرەك!
ميستەر تيۆي قولىن سوزدى دا ەكراننان مايك ءتيۆيدى الىپ شىقتى.
— الاقاي! — دەدى ميستەر ۆوڭكا شاتتانىپ. — ءبۇتىن شىقتى! ەش جەرىنە زاقىم كەلمەپتى!
— سىزدىڭشە بۇل ەش جەرىنە زاقىم كەلمەگەنى مە!؟ — دەپ بەتتەن الدى ميسسيس تيۆي تاپانشالارىن كەزەپ ارى-بەرى جۇگىرىپ جۇرگەن بالاعا ۇڭىلە قاراپ. بالانىڭ بويى ون سانتيمەتردەي عانا.
— مايك قاتتى شۋىپ كەتىپتى، — دەدى ميستەر تيۆي.
— شۋىماعاندا شە!؟ — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — سىزدەر قانداي كۇيدە ورالادى دەپ ويلاپ ەدىڭىزدەر؟
— بۇل سۇمدىق! — دەدى ميسسيس تيۆي جاسى القىمىنا تىعىلىپ. — ەندى نە ىستەدىك!؟
— ءبىز ونى بۇل كۇيىندە مەكتەپكە جىبەرە المايمىز، — دەدى ميستەر تيۆي. — بالالار باسىپ كەتەدى. تاپتاپ تاستايدى!
— ەندى ەشتەڭە ىستەي المايتىن بولدى، — دەدى ميسسيس تيۆي كەمسەڭدەپ.
— ىستەي الامىن! —دەدى تىشقاننىڭ شيقىلىنداي جىڭىشكە داۋىس شيقىلداپ. — تەلەديدار كورە الامىن.
— ەندى ەشقاشان تەلەديدار كورمەيتىن بولاسىڭ! — دەدى ميستەر تيۆي اشۋلى داۋىسپەن. — مەن ۇيگە كەلە سالىسىمەن ونى تەرەزەدەن لاقتىرىپ جىبەرەمىن. تەلەديداردىڭ قورلىعى ءوتىپ كەتتى!
مۇنى ەستىگەن مايك تيۆي اشۋعا بۋلىعىپ، بۇلقان-تالقان بولدى. ماماسىنىڭ ساۋساعىن تىستەپ الماق بوپ ارى سەكىرىپ، بەرى جۇلقىندى. بىرەسە شىڭعىرىپ، بىرەسە قىڭسىلاپ ەلدىڭ اپشىسىن قۋىردى. “تەلەديدار كورگىم كەلەدى! تەلەديدار كورگىم كەلەدى! تەلەديدار كورگىم كەلەدى! تەلەديدار كورگىم كەلەدى!” دەپ شيق-شيق ەتەدى.
— اكەلشى ماعان بەرى! — ميستەر تيۆي بارماقتاي بالانى كۇرتەشەسىنىڭ جان قالتاسىنا سالدى دا، ءۇستىن بەت ورامالىمەن جابا سالدى. شيقىل مەن قىڭسىل سوندا دا تولاستاماي، كىشكەنتاي تۇتقىننىڭ شىعۋعا تالپىنىپ تەپكىلەۋىنەن ميستەر ءتيۆيدىڭ قالتاسى استان-كەستەڭ بوپ جاتتى.
— وھ، ميستەر ۆوڭكا! ەندى قايتتىك؟ بۇل بالانىڭ بويىن قايتسەك وسىرەمىز؟
— ءجا، — دەدى ميستەر ۆوڭكا ويلى جۇزبەن توبەگە ساقالىن سالالاي قاراپ. — بۇل ءوزى كۇردەلى شارۋا. ءبىراق كىشكەنتاي بالالاردىڭ دەنەسى سولقىلداق كەلەدى عوي. قانشا سوزساڭ دا بولادى. ءبىز ونى ساعىزدىڭ سوزىلعىشتىق قاسيەتىن سىنايتىن ارنايى اپپاراتقا سالامىز. مۇمكىن سودان باستاپقى قالپىنا كەلىپ قالاتىن شىعار.
— وھ، راقمەت! — دەدى ميسيس تيۆي.
— العىسىڭىزعا تۇرمايدى.
— مايكتى قانشالىقتى سوزۋعا بولادى؟
— ونى ءقازىر ايتۋ قيىن. ءبىراق بالاڭىز وتە جىڭىشكە بوپ قالادى. سوزعان كەزدە نە دە بولسا جىڭىشكەرەدى ەمەس پە.
— ساعىزداي جىڭىشكەرەدى دەمەكشىسىز بە؟
— ءيا.
— سوندا ول قانشالىقتى ارىقتايدى؟ — دەپ تاتپىشتەي سۇرادى ميسسيس تيۆي.
— ول جاعىن بىلمەدىم. ءبىراق تىم ارىقتاپ كەتەدى دەپ قورىقپاڭىز، ءبىز ونى ءبارىبىر قايتادان سەمىرتىپ الامىز. بالاڭىزعا مەن ويلاپ تاپقان سۋپەردارۋمان شوكولادتى كۇندە-كۇندە مولشەردەن ءۇش ەسە ارتىق بەرەمىز. بۇل شوكولاد ا جانە ءا ءدارۋماندارىنا وتە باي. سونداي-اق، ونىڭ قۇرامىندا ب ءدارۋمانى، د ءدارۋمانى، ە ءدارۋمانى، ف ءدارۋمانى، گ ءدارۋمانى، ع ءدارۋمانى، ج ءدارۋمانى، ك ءدارۋمانى، ل ءدارۋمانى، ن ءدارۋمانى، ڭ ءدارۋمانى، پ ءدارۋمانى، ق ءدارۋمانى، ر ءدارۋمانى، يۋ ءدارۋمانى، ع ءدارۋمانى، ح ءدارۋمانى، پ ءدارۋمانى، چ ءدارۋمانى، ش ءدارۋمانى، ۋ ءدارۋمانى، ۇ ءدارۋمانى، ءۇ ءدارۋمانى جانە سىزگە وتىرىك، ماعان شىن، ھ ءدارۋمانى دا بار. ادامدى السىزدەندىرەتىن س ءدارۋمانىن جانە بۇقانىڭ مۇيىزىندەي ءمۇيىز وسىرگىش قاسيەتى بار م ءدارۋمانىن الىپ تاستادىم. ەسەسىنە وتە سيرەك كەزدەسەتىن جانە سيقىرلى قاسيەتكە يە “ۆوڭكا ءدارۋمانىنىڭ” تيتتەي تامشىسىن تامىزدىم.
— ول مايكقا قالاي اسەر ەتەدى؟ — دەدى ميستەر تيۆي جۇلىپ العانداي.
— بۇل ءدارۋمان ونىڭ اياق ساۋساقتارىن قول ساۋساقتارىنىڭ ۇزىندىعىنداي ەتىپ وسىرەدى...
— ويباي، وندا كەرەگى جوق! — دەدى ميسسيس تيۆي باج ەتىپ.
— اقىماق بولماڭىز! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ونىڭ پايداسى وتە زور. بالاڭىز پيانينونى اياق ساۋساقتارىمەن ويناي الاتىن بولادى.
— الايدا، ميستەر ۆوڭكا...
— ءۋاج ايتۋ اياقتالدى! — ميستەر ۆوڭكا تەرىس بۇرىلدى دا قولىن كوتەرىپ ساۋساقتارىن ءۇش رەت شىرت ەتكىزدى. لەزدە جانىنا ءبىر ۋمپا-لۋمپا كەپ تۇرا قالدى.
— مىنا ەرەجە بويىنشا ەمدە، — دەدى ميستەر ۆوڭكا وعان ەمدەۋ جولدارى جازىلعان ءبىر پاراق قاعازدى ۇسىنىپ جاتىپ. — بالانى اكەسىنىڭ قالتاسىنان تاباسىڭ. ال، ەندى بارا بەرىڭىزدەر! ساۋ بولىڭىز، ميستەر تيۆي! ساۋ بولىڭىز، ميسسيس تيۆي! قاتتى ۋايىمداماڭىزدار! ءبارى دە ورنىنا كەلەدى.
بولمەنىڭ تۇكپىرىندە ۋمپا-لۋمپالار داڭعىرالارىن ۇرىپ، ساز اۋەزىنە ەلىگىپ سەكىرە باستاعان ەدى.
— مىنالار تاعى دا باستادى، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ولەڭدەرىن ايتىپ بولماي توقتامايدى ەندى.
چارلي اتاسىنىڭ قولىنان ۇستاپ، ميستەر ۆوڭكانىڭ جانىندا جاپ-جارىق بولمەدە ۋمپا-لۋمپالاردىڭ ءانىن تىڭداپ تۇردى دا قالدى. مىنە، ولار بىلاي اندەتىپ ەدى:
تەليەۆيزيا دۇنيە جۇزىنە تارايدى
ونى الەم بالالارى قارايدى.
قاي ۇيىنە قاي قالانىڭ، قاي ەلدىڭ
باس سۇقتىڭ تەك، قوناق بولىپ جاي كەلدىڭ
تىڭدايتىن تەك تەدي1 دەگەن تورەسىن
بالالالاردى بارلىق جەردەن كورەسىڭ.
تەلەديدار دەگەن سۇمعا تەسىلىپ
كەندىرلەرى قالسا داعى كەسىلىپ
ماسايعانشا، ماڭگىرگەنشە وتىراد
تىرشىلىككە قاراپ جاتقان توقىراپ.
راس! تىنىشتىق بالا ول كەز ساقتايدى.
باسقا شىعىپ، توسكە ورلەپ جاتپايدى.
توبەلەسپەيدى، قاڭعىرىپ تا كەتپەيدى.
شارۋاڭىزعا دا كەدەرگى ەتپەيدى.
ىدىستاردى ەش الاڭسىز جۋاسىز
شىبىنداردى توسقاۋىلسىز قۋاسىز.
ءبىراق تەدي بالانىڭ باسىن قاتىرادى
قيال قۇسى ونىڭ قۇلاپ، اتىلادى.
ول سانانى قوقىسپەنەن لاستايدى.
نادان جانە سوقىر ەتىپ تاستايدى.
ادەبيەتتى ۇقپاي كوركەم، كولەمدى
تۇسىنبەيتىن بولادى ول ولەڭدى
بالا ميى اتالاداي ىركىلدەپ.
سويلەيتۇعىن بولادى تەك زىركىلدەپ.
ونىڭ ويلاۋ قابىلەتى جوعالاد
سانا-سەزىم بار قىزمەتىن دوعاراد.
ەسىل-دەرتى “تەليككە” اۋىپ كەتەدى.
ول ءتىلازار، ساڭىراۋ دا ەتەدى.
ويى جۇتاڭ، مىنەز دويىر، ەس قاساڭ
سونىڭ ءۇشىن ەشقاشان دا ەشقاشان
بالاڭىزدى ەشبىر مينۋت، زاماتتا
تەلەديدار ماڭايىنا جولاتپا
سوعىس اشىپ نە وسى ءبىر قۇرعىرعا
ۇيلەرىڭە مۇلدەم ءتىپتى قۇردىرما.
“جاقسى! جاقسى!” دەرسىز جۇزدەن نۇر تايىپ.
تەديدىڭ كوزىن ۇيدەن مۇلدەم قۇرتايىق.
سوندا بالا نەنى ەرمەك ەتەدى؟
بوس ۋاقىتى، ايتشى، قايدا كەتەدى!؟
قارسى سۇراق بۇعان قويعىم كەلەدى
باياعىدا بالا ەرمەگى نە ەدى؟
زاماندا ءالى تەليكتى ويلاپ تاپپاعان
بالا نەمەن اينالىسقان؟ قالاي جانىن ساقتاعان؟
ۇمىتىلدى ما!؟ ۋاقىت ەستەن شىعارماق!؟
بار داۋىسپەن وندا ايتايىق نىعارلاپ.
ولار كوركەم ادەبيەت وقيتىن
وقىعاندى كوڭىلىنە توقيتىن
وقيتىن دا تاعى قايتا جابىلىپ،
كىتاپ ىزدەپ جۇرەتۇعىن سابىلىپ.
وقۋمەنەن ءوتىپ ءومىر جارتىسى
سيۋجەتتەردىڭ قىزىقتىرىپ تارتىسى.
كىتاپ دەگەن بولمەلەردە ءۇيىلىپ،
سورەلەردە قاتار-قاتار جيىلىپ
جاتۋشى ەدى توسەگىنىڭ باسىندا
تابىلۋشى ەد بالا كىتاپ قاسىندا
سول ءبىر عاجاپ ەرتەگىلەر الەمى.
كيت، ايداھار، حانشايىمدار ادەمى،
كۇلگىن شالبار كيگەن باتىل پيراتتار،
كەمەلەر مەن تەڭىزدەگى زيراتتار
كاننيبالدار اينالا بيلەيتىن توعانى
تاماق ارالاستىرۋعا قولداناتىن قوعانى.
(تاماعىنان تاماشا ءيىس بۇرقىرايد
نە سالدى ەكەن؟ وي! پەنەلوپ شىرقىرايد!)
بۇلدىرشىنگە بەاتريكس پوتتەر بار ەدى
كەيىپكەرى ونىڭ ميستەر تود ءبىر نار ەدى.
توراي بلەند پەن نيتكين دەگەن ءتيىنى،
ميسسيس تيگگي ۋيڭكلدىڭ تىك ءيىنى.
وركەش قالاي پايدا بولعان تۇيەدە؟
قۇيمىشاقسىز مايمىل قايتپەك ۇيەلەپ؟
جانە ميستەر قۇرباقا مەن كەشىڭىز،
اتجالمان مەن ەگەۋقۇيرىق سەسىڭىز
تۋرالى تالاي كىتاپ وقىپ قالدىرعان
باياعىدا ءومىر سۇرگەن بالدىرعان.
سوندىقتان دا وتىنەمىز قيىلىپ
تەلەديداردى لاقتىرىپ تاستاڭىز جيىرىپ
ورنىنا ونىڭ وسىرەر ادام ورەسىن.
ورناتىڭىز ءساندى كىتاپ سورەسىن!
قاراماڭىز ەشبىر الا كوزدەرگە
سەس كورسەتكەن جامان، جالا سوزدەرگە.
تاياق الا جۇگىرسە دە قاشپاڭىز.
جەر تەپكىلەپ شىڭعىرسا دا، ساسپاڭىز
ءبىز بىلەمىز: كەيىن بىر-ەكى اپتادان
ەرمەك ەتەر ەشبىر نارسە تاپپاعان
بالا امالسىز كىتاپتى الىپ قارايدى.
ودان لەزدە شاپاعات نۇر تارايدى.
ءبىر باستادى، ءبىر كىتاپقا جولادى.
كوڭىلى ونىڭ قۋانىشقا تولادى.
قىزىقتىم دەپ سوسىن بۇنىڭ نەسىنە
قارادىم دەپ نەگە سونشا تەسىلە
تەديمەنەن وتكەنىنە وكىنىپ.
كىتاپ سۇراپ وتىرادى ءوتىنىپ.
ءسويتىپ بالانىڭ اقىل-ەسى تولادى.
ءومىر بويى سىزگە رازى بولادى.
P.S. ال، كەلەتىن بولساق مايك تيۆيگە،
وكىنىشتى تۇسكەنى ونىڭ بۇل كۇيگە.
بارەكەلدى — تۇزەلسە ەندى وسىدان.
تۇزەلمەسە — قۇرىعانىنا قوسىلام.
28. تەك قانا چارلي قالدى
— ەندى قاي بولىمگە بارامىز؟ — ءان بىتە سالىسىمەن ميستەر ۆوڭكا بۇرىلدى دا ليفتىگە وقتاي زۋ ەتىپ كىردى. — بەرى كەلىڭىزدەر! تەزىرەك! جولعا شىعاتىن ۋاقىت بولدى! ەندى نەشە بالا قالدى؟
كىشكەنتاي چارلي اتاسىنا سۇراۋلى جۇزبەن قارادى، اتاسى دا نەمەرەسىنە سولاي جاۋاپ بەردى.
— ميستەر ۆوڭكا، ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرعان جوقسىز با، تەك قانا چارلي قالدى ەمەس پە!؟
ميستەر ۆوڭكا شىر اينالا بۇرىلىپ چارليگە ويلانا قاراپ قالدى. بولمەدە ءبىر ءسات تىنىشتىق ورنادى. چارلي دجو اتايدىڭ قولىنان تاس قىپ ۇستاعان قالپىندا قوزعالماي تۇر.
— نەمەنە؟ تەك سەن عانا قالعانسىڭ با؟ — دەدى ميستەر ۆوڭكا تاڭقالعان كەيىپپەن.
— ءيا، — دەدى چارلي سىبىرلاپ.
ميستەر ۆوڭكا جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قۋانىپ كەتتى. — اينالايىن بالام-اۋ، بۇل جەڭىس سەندە دەگەن ءسوز ەمەس پە! — ول ليفتىدەن جۇگىرىپ شىقتى دا، ءچارليدىڭ قولىن جۇلىپ جىبەرە جازداپ سىلكىلەي باستادى. — شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن! بۇدان ارتىق نە كەرەك! وتە دۇرىس بولدى! سەنىڭ جەڭەتىنىڭدى مەن بىردەن بىلگەم! بارەكەلدى، چارلي، جارايسىڭ! بۇل دەگەن ءبىر كەرەمەت! ناعىز مەيرام ەندى باستالادى! ءبىراق اقىماق بولماۋ كەرەك، داندايسىماۋ كەرەك. ءقازىر ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىز بۇرىنعىدان بەتەر تاپشى. كۇن باتقانشا قىرۋار شارۋا بار بىتىرەتىن. قانشاما كەلىسىم-شارت جاساۋ كەرەك. قانشاما كىسىلەرمەن كەزدەسۋ كەرەك. باقىتىمىزعا وراي، جۇمىسىمىزدى جەدەلدەتۋگە سەبىن تيگىزەتىن شيشا ءليفتىمىز بار! ال، مۇندا كەل، مەنىڭ ءقادىرلى ءچارليىم، اتتا بەرمەن! ءسىز دە، دجو مىرزا! جو-جوق، تەك سىزدەن كەيىن! مىنە، وسىلاي! ال، ەندى كەتتىك! بۇل جولى تۇيمەنى مەن تاڭدايىن. — ميستەر ۆوڭكانىڭ جارقىلداعان كوگىلدىر جانارى ءبىر ءسات ءچارليدىڭ جۇزىندە ايالداي قالدى.
تاعى ءبىر بالەگە ۇشىرايىق دەپ تۇرمىز دەپ ويلادى چارلي. ءبىراق ونىڭ جۇرەگىندە ەش ۇرەي دە، الاڭ دا جوق ەدى. ءبىراق كوڭىلى الدەقايدا الىپ ۇشاتىن سياقتى. دجو اتاي دا ءدال وسىنداي كۇيدە. ءجۇزى بال-بۇل جايناپ ميستەر ۆوڭكانىڭ ءار قيمىلىن سۇيسىنە باعىپ تۇر. ميستەر ۆوڭكا ءليفتىنىڭ شيشا توبەسىندەگى تۇيمەلەردىڭ بىرىنە قولىن سوزدى. چارلي مەن دجو اتاي تۇيمەنىڭ تۇسىنداعى جازۋدى وقىماق بولىپ مويىندارىن سوزدى.
جوعارى جانە سىرت دەپ جازىلىپتى وندا.
“جوعارى جانە سىرت، ول قانداي ءبولىم بولدى ەكەن؟” دەپ ويلاندى چارلي. ميستەر ۆوڭكا تۇيمەنى باسىپ قالدى. ەكى جاقتان ەكى شيشا ەسىك سىرعىپ كەپ جابىلدى. — ال، ەندى تۇتقادان ۇستاڭىزدار! — دەدى ميستەر ۆوڭكا داۋىستاپ. ليفت ورنىنان سارت ەتىپ قوزعالدى دا، زىمىرانشا زۋىلداي جونەلدى. — الاقاي! — دەدى دجو اتاي ماساتتانىپ. چارلي اتاسىنىڭ اياعىن وراي قۇشاقتاپ، ميستەر ۆوڭكا توبەدەگى تۇتقادان ۇستاپ الدى، ليفت بىرتە-بىرتە جوعارى كوتەرىلدى دە، بۇل جولى ەشقايدا اينالسوقتاپ بۇرىلماستان بىردەن تىك تارتتى، جىلدامدىعى ۇلعايعان سايىن سىرتتاعى اۋانىڭ ىزىڭداعان ىسقىرىعى كۇشەيە ءتۇستى. — الاقاي! — دەدى دجو اتاي تاعى دا. — الاقاي! ءبىز كەتىپ بارامىز! — تەزىرەك! — ميستەر ۆوڭكا ءليفتىنىڭ قابىرعاسىن قولىمەن ۇرىپ-ۇرىپ جىبەردى. — تەزىرەك! تەزىرەك! ەگەر ءبىز بۇدان تەزىرەك جۇرمەسەك، ەشقاشان شىعا الماي قالامىز!
— نەدەن شىعا المايمىز؟ — دەپ سۇرادى دجو اتاي. — ءبىزدىڭ نەدەن شىعىپ كەتۋىمىز كەرەك؟
— ا-ھا! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ونى الدا بىلەسىز! مەن وسى تۇيمەنى باسۋدى بىرنەشە جىلدار بويى ارماندادىم. ءبىراق وسى ۋاقىتقا دەيىن تيىسكەن جوقپىن. ارينە، ءازازىل ءتۇرتىپ، تۇيمەنى باسىپ جىبەرە جازداعان كەزدەرىم بولدى. ءبىراق فابريكانىڭ شاتىرىندا اپانداي تەسىك پايدا بولاتىنىن ويلاعاندا تەز رايىمنان قايتىپ قالاتىنمىن. ءبىز بۇل جولى وسىلاي جۇرەمىز، جىگىتتەر! جوعارى جانە سىرتقا!
— مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى — دەدى دجو اتا، — بۇل ليفت شىنىندا دا؟..
— ءيا، شىنىندا دا. ءقازىر كورەسىزدەر! جوعارى جانە سىرتقا!
— الايدا... الايدا... الايدا... بۇل شيشادان جاسالعان ليفت قوي! ءقازىر بىتشا-بىتشاسى شىعىپ سىنىپ قالادى!
— سىنۋىن — سىنادى! — دەدى ميستەر ۆوڭكا اتايدىڭ بولجامىنا قىڭق ەتپەي. — الايدا بۇل وتە قالىڭ شيشادان جاسالعان ليفت.
ليفت جىلدام-جىلدام جوعارىلاي بەردى. ءبىر كەزدە ولاردىڭ توبەلەرىنەن اعاشتاردىڭ قاقىراپ، شيپىرلاردىڭ ساتىرلاپ سىنعان داۋىسى ەستىلە باستادى. دجو اتاي: — قۇتقارىڭدار! قۇرىدىق! بىتتىك! — دەپ وكىردى. ميستەر ۆوڭكا ونى: — جو-جوق! قۇرىعان جوقپىز! وتتىك! سىرتقا شىقتىق! — دەپ جۇباتتى. شىنىندا دا، توبەسىنەن كۇن ساۋلەسى توگىلگەن ليفت فابريكانىڭ شاتىرىن تەسىپ شىعىپ، ەندى ءقازىر اسپاندا زىمىرانداي زۋىلداپ بارادى. بەس سەكۋندتان كەيىن ولار مىڭ فۋنت جوعارىعا كوتەرىلدى.
— مىناۋ ليفتىگە بىردەڭە كورىنگەن شىعار، — دەدى دجو اتاي.
— قورىقپاڭىز، قىمباتتى سەر، — ميستەر ۆوڭكا سابىرلى قالىپپەن وسىلاي دەدى دە، تاعى ءبىر تۇيمەنى باسىپ جىبەردى. ليفت توقتاي قالدى. ول فابريكانىڭ ۇستىنە، سۋرەتتەگىدەي كوسىلىپ جاتقان قالانىڭ ۇستىندە تىكۇشاقتاي قالىقتاپ تۇرىپ الدى. چارلي شيشا ەدەنگە قاراپ ەدى، تومەندە قالىڭ قار باسقان قۇيتتاي ۇيلەر مەن قالا كوشەلەرى قاراۋىتتى. كوگىلدىر كوك اۋەدە جىلتىر شىنىنىڭ ىشىندە تۇرىپ قالۋ قانداي قورقىنىشتى ەدى. اياعىڭنىڭ استىندا تۇڭعيىق اۋەدەن وزگە ەشتەڭە جوق سەكىلدى.
— ءبارىمىز امان-ەسەنبىز بە؟ — دەدى دجو اتاي ءبىر كەزدە ەسىن جيىپ. — مىناۋ ءوزى قالاي قالىقتاپ تۇر؟
— قانت ەنەرگياسىنىڭ قۋاتىمەن!— دەدى ميستەر ۆوڭكا. —ءبىر ميلليون قانتتىڭ ەنەرگياسى! انانى قاراڭىزدار! — دەدى ول ساۋساعىمەن تومەندى نۇسقاپ. — ءبىزدىڭ بالالارىمىز كەتىپ بارادى!
29. باسقا بالالار ۇيلەرىنە قايتتى
— كەلەسى جۇمىسقا كىرىسەردەن بۇرىن تومەنىرەك ءتۇسىپ، كىشكەنتاي دوستارىمىزعا ءبىر قاراپ الايىق، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ول تاعى ءبىر تۇيمەنى باسىپ ەدى، ليفت قۇلديلاپ كەپ، فابريكا قاقپاسىنىڭ ۇستىندە قالىقتاپ تۇرا قالدى.
چارلي تومەن قاراعاندا اۋلانىڭ ىشىندە اتا-انالارىمەن بىرگە توپتالىپ تۇرعان بالالاردى كوردى.
— بۇل جەردە ۇشەۋى-اق قوي، — دەدى ول، — كىم جوق؟
— مەنىڭشە، مايك تيۆي جوق. الايدا ول كوپ كەشىكپەي كەلەدى. جۇك كولىكتەرىن كوردىڭ بە؟ — ميستەر ۆوڭكا تىزىلە قاتار تۇزەگەن توبەسى جابىق كولىكتەر جاقتى نۇسقادى.
— ءيا، — دەدى چارلي، — ولار نە ءۇشىن تۇر؟
— التىن بيلەت ءماتىنىنىڭ مازمۇنى ەسىڭدە مە؟ ونى ۇتىپ العان بالا بۇكىل عۇمىرىنا جەتەتىن تاتتىمەن قامتاماسىز ەتىلەدى دەمەپ پە ەدى!؟. ءار بالانى لىق تولتىرىلعان ءبىر-بىر جۇك كولىگى كۇتىپ تۇر. اھ-ھا، مىنە وگۋستۇس گلۇپ كەلەدى! كورىپ تۇرسىڭ با؟ اكە-شەشەسىمەن ءبىرىنشى كولىككە ءمىنىپ جاتىر.
— دەمەك، ول امان-ساۋ بولعانى عوي؟ — چارلي قايران قالعانىن جاسىرا المادى. — اناۋ قورقىنىشتى قۇبىردان قالاي شىقتى ەكەن؟
— امان-ەسەن بولعاندا قانداي!
— ءوزى وزگەرىپ كەتكەن بە، قالاي؟ — دجو اتاي ءليفتىنىڭ شيشا قابىرعالارىنان تومەنگە كوزىن سىعىرايتا قاراپ تۇر. — تولىق سياقتى ەدى. قۇر سۇلدەرى قالىپتى.
— ارينە وزگەرەدى. — ميستەر ۆوڭكا قۋلانا جىميدى. — تار قۇبىردىڭ ىشىندە ابدەن ىسىلعان عوي. ەستەرىڭىزدە بولار؟ ءا، مىنە، ۇلى ساعىز شايناۋشى ۆايولەت بوۋرەگارد! ونىڭ ءسولىن سىعىپ الۋ ۋمپا-لۋمپالاردىڭ قولىنان كەلگەن سياقتى. وتە جاقسى! جانە ءوزى رەڭدەنىپ كەتىپتى! بۇرىنعى تۇرىنەن الدەقايدا ادەمى!
— ءبىراق بەتى ءالى قاراكۇلگىن قالپىندا! — دەدى دجو اتاي.
— ءيا، بەتى قاراكۇلگىن قالپىندا. وعان قارسى ەندى ەش امال جوق.
— سۇمدىق-اي! — ءچارليدىڭ داۋىسى قاتتى شىعىپ كەتتى. — ۆەرۋكا سولت، ميستەر سولت جانە ميسسيس سولتتاردى قاراڭىزدار! ءۇستى-باستارىنا تۇگەل قوقىس جابىسىپ قالىپتى.
— انە، مايك تا كەلەدى! — دەدى دجو اتاي. — قۇدايىم-اۋ! نە بولعان وزىنە؟ بويى بەس مەتر، شيدەي ارىق!
— ساعىز سوزاتىن اگرەگاتقا سالىپ ابدەن سوزعان عوي، —دەدى ميستەر ۆوڭكا. — تىم قاتتى سوزىپ جىبەرىپتى.
— مايككە قيىن بولاتىن بولدى! — چارلي مۇڭايىپ قالدى.
— كەرىسىنشە! — دەدى ميستەر ۆوڭكا وعان قارسى ءۋاج ايتىپ. — قاتتى جولى بولدى دە! ەندى وعان ەلىمىزدىڭ ەڭ مىقتى باسكەتبول كوماندالارىنان شاقىرۋ قاعاز كەلەتىن بولادى. ال، جارايدى! بۇل ءتورت قۋدى ءوز جايلارىنا قالدىرايىق. ساعان ايتاتىن وتە ماڭىزدى شارۋام بار، مەنىڭ قىمباتتى ءچارليىم! — ميستەر ۆوڭكا تاعى ءبىر تۇيمەنى باسىپ قالدى، ليفت زەڭگىر كوككە اتىلا كوتەرىلدى.
30. ءچارليدىڭ شوكولاد فابريكاسى
شيشا ليفت ەندى قالانىڭ ۇستىندە قالىقتادى. ءليفتىنىڭ ىشىندە ميستەر ۆوڭكا، دجو اتاي جانە كىشكەنتاي چارلي عانا.
— مەن ءوزىمنىڭ شوكولاد فابريكامدى قالاي جاقسى كورەتىنىمدى بىلسەڭىزدەر ەدى! — ميستەر ۆوڭكا تومەنگە ويلانا قارادى. — سوسىن ءبىراز ۇندەمەي تۇردى دا، سالماقتى جۇزبەن چارليگە بۇرىلدى. — ال سەن شە، چارلي، ساعان فابريكا ۇناي ما؟
— ۇناعاندا قانداي! مەنىڭشە ءسىزدىڭ فابريكاڭىز الەمدەگى ەڭ كەرەمەت جەر!
— مۇنداي پىكىر ەستۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە. — ميستەر ۆوڭكانىڭ داۋىسى بۇرىنعىدان دا سالماقتانا ءتۇستى. چارليدەن ءجۇزىن ءالى بۇرار ەمەس. — سەنەن مۇنداي پىكىر ەستۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. سەبەبىن ايتايىن. — ميستەر ۆوڭكا باسىن ءبىر جاققا قاراي قيسايتىپ كۇلىمسىرەگەندە كوزىنىڭ قۇيرىعىنا مايدا-مايدا ءاجىم جينالدى. — بالام، — دەدى ول، — مەن ساعان وسى فابريكانى سىيلاۋدى ۇيعاردىم. ەرجەتىپ، ءوندىرىستى باسقارۋعا شاماڭ جەتەتىن جاسقا تولىسىمەن ول باسى ءبۇتىن سەنىڭ مەنشىگىڭە وتەدى.
چارلي ميستەر ۆوڭكاعا اڭىرا قارادى. دجو اتاي بىردەڭە دەمەكشى بولىپ ەدى، قاپەلىمدە اۋزىنا ءسوز تۇسپەدى.
— شىن ايتىپ تۇرمىن. — ميستەر ۆوڭكا اقسيا كۇلدى. — فابريكانى ساعان بەرەمىن. تابىلعان اقىل، سولاي ەمەس پە!؟
— چارليگە بەرەم دەيسىز بە؟ — دجو اتاي جەڭىل كۇرسىندى. — قالجىڭىز بولار؟
— قالجىڭ ەمەس. يمانداي شىنىم.
— نەلىكتەن … نەنىڭ قۇرمەتىنە … ءسىز ونى چارليگە بەرە سالماقشىسىز؟
— وندا تىڭداڭىز، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — مەن قارتايدىم. مەنىڭ جاسىم ءسىز ويلاعاننان اناعۇرلىم ۇلكەن. ەشكىم ماڭگى ءومىر سۇرمەيدى. مەنىڭ ءوز كىندىگىمنەن تاراعان بالام جوق، تۋعان-تۋىسقاننان دا جۇردايمىن. ەرتەڭ تىم قارتايىپ، اۋدەم جەر ءجۇرۋ مۇڭ بولعاندا فابريكانى كىم باسقارادى؟ تىم بولماسا ۋمپا-لۋمپالاردىڭ قامىن ويلاپ، ءوندىرىستى توقتاتپايتىن ءبىر ادام كەرەك. ايتسام بولدى، مىڭداعان پىسىقاي جەتىپ كەپ، فابريكانى قۋانا-قۋانا يەمدەنەر ەدى، ءبىراق ماعان ونداي قۋلاردىڭ قاجەتى شامالى. جالپى، فابريكانى ەرەسەك ادامعا تابىستاعىم جوق. ەرەسەك ادام ايتقانىمدى تىڭدامايدى، مەنەن ۇيرەنگىسى كەلمەيدى. ول ءوز بەتىنشە جۇرگىسى كەلەدى، ماعان باعىنبايدى. سوندىقتان دا ماعان بالا كەرەك. تاربيە كورگەن، اقىلدى بالا بولسا، شوكولاد جاساۋدىڭ بارلىق قىر-سىرىن ۇيرەتىپ، وسى ۋاقىتقا دەيىن جيناقتاعان بار تاجىريبەممەن بولىسەر ەدىم.
— التىن بيلەتتەردى سول ءۇشىن تاراتقان ەكەنسىز عوي! — دەدى چارلي لەپتى داۋىسپەن.
— دۇرىس ايتاسىڭ! مەن فابريكاعا بەس بالا شاقىرىپ اپ كەشكە دەيىن بايقايىن، سىننان وتكەنىن ىشىنەن تاڭداپ اپ وزىمە ءىزباسار ەتەيىن دەپ ۇيعاردىم.
— ا-ا-الايدا، م-م-ميستەر ۆ-ۆ-ۆوڭكا، — دەدى دجو اتاي كەكەشتەنىپ. — ءس-سىز م-مىناداي الىپ فا-فابريكانى كىشكەنتاي چا-چارليگە بەرە سالۋعا ق-كالاي با-باتىلىڭىز با-بارادى؟ ويلاپ ك-كورىڭىزشى ءو-وزىڭىز ...
— ءسوز تالاستىرىپ جاتۋعا ۋاقىت جوق! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — ءچارليدىڭ اكەسى مەن ماماسىن، جانە قالعان جاقىندارىن الىپ كەلۋ كەرەك. بۇگىننەن باستاپ ولاردىڭ ءبارى فابريكا ماڭىنداعى ۇيدە ءومىر سۇرەتىن بولادى. چارلي ەسەيىپ وڭ قول، سول قولىن تانىعانشا ولار ءوندىرىستى باسقارۋعا كومەكتەسەدى. چارلي، سەن قاي جەردە تۇراسىڭ؟
چارلي ءليفتىنىڭ شيشا ەدەنىنەن تومەندەگى قار جاپقان ۇيلەرگە ءۇڭىلدى. سوسىن ساۋساعىن شوشايتتى. — انە، اناۋ. قالا شەتىندەگى كىشكەنتاي قاراشا ءۇي.
— كورىپ تۇرمىن! — ميستەر ۆوڭكا تاعى ءبىر تۇيمەلەردى باستى، ليفت ءچارليدىڭ ۇيىنە قاراي باعىت الىپ زۋلاي جونەلدى.
— مامام بىزگە ىلەسۋدەن باس تارتاتىن شىعار، — دەدى چارلي مۇڭايىپ.
— نەگە؟
— ول دجوزەفينا اجەي، دجوردج اتاي جانە دجورجينا اجەيدى تاستاپ ەشقايدا شىعا المايدى.
— قارتتار دا سەنىمەن بىرگە كەتپەي مە؟
— ولار بارا المايدى. اتا-اجەلەرىم وتە قارتايعان كىسىلەر، توسەك تارتىپ جاتقاندارىنا جيىرما جىل بولدى.
— وندا توسەگىمەن بىرگە الا كەتەيىك، — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — مىنا ليفتىگە توسەك سيىپ كەتەدى.
— ول توسەكتى ۇيدەن شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. ەسىكتەن وتپەيدى.
— ۋايىمداماڭىز! — دەدى ميستەر ۆوڭكا. — بولمايدى دەگەن ءسوزدى ايتپاڭىز، ءبارى دە بولادى. كورىڭىز دە تۇرىڭىز!
ليفت ەندى ءچارليدىڭ ءۇيىنىڭ توبەسىنە قالىقتاپ تۇرىپ الدى.
— ءسىز نە ىستەمەكشىسىز؟ — دەدى چارلي ايعايلاپ.
— انا كىسىلەردى الىپ شىقپاقشىمىن.
— قالاي؟
— شاتىردان كىرىپ، — دەدى ميستەر ۆوڭكا.
— بولمايدى، — دەدى چارلي.
— توقتاتىڭىز! — دەدى دجو اتاي ايعاي ساپ.
سويتكەنشە بولعان جوق ليفت شاتىردى بۇزا-مۇزا قاريالار جاتقان بولمەگە گۇرس ەتىپ ەندى. شاڭ مەن توپىراق، شيپىر سىنىقتارى، اعاش جاڭقالارى، تاراقاندار مەن ورمەكشىلەر، سەمەنت كەسەكتەرى توسەكتە جاتقان ءۇش قاريانىڭ ۇستىنە قۇيىلىپ كەپ بەرگەندە ولار اقىرزامان ورناعان شىعار دەپ ويلاپ قالدى. دجوردجينا اجەي ەسىنەن تانىپ، دجوزەفينا اجەي جاساندى تىستەرىن ءتۇسىرىپ الدى، دجوردج اتاي كورپەنىڭ استىنا تىعىلدى، ميستەر باككەت پەن ميسسيس باككەت ءوز بولمەلەرىنەن جۇگىرىپ شىقتى.
— قۇتقارىڭدار! — دەپ ايعاي سالدى دجوزەفينا اجەي.
— سابىر ەت، سۇيىكتىم! — دجو اتاي ليفتىدەن شىعىپ كەلە جاتتى. — ءوز ادامدارىڭىزبىز!
— ماما! — چارلي ميسسيس باككەتكە قاراي قۇشاعىن جايا جۇگىردى. — ماما! ماما! ءبارىمىز ميستەر ۆوڭكانىڭ فابريكاسىنا كوشەتىن بولدىق، ءبىز وعان ءوندىرىستى باسقارۋعا كومەكتەسەمىز، ول فابريكانى ماعان باسى ءبۇتىن سىيلادى ... جانە ... سوسىن ... جانە ...
— سەن نە دەپ تۇرسىڭ!؟ — دەدى ميسيس باككەت.
— ۇيگە قاراشى ءوزىڭ، — ميستەر باككەتتىڭ قاتتى ساسقانى ءبىلىنىپ تۇر. — تاس-تالقانى شىقتى.
— سەر! — ميستەر ۆوڭكا العا سىرىلىپ شىقتى دا ميستەر باككەتتىڭ قولىن اپ قاتتى-قاتتى قىستى. — سىزبەن تانىسقانىما وتە قۋانىشتىمىن! باسپانا تۋرالى قام جەمەڭىز! بۇگىننەن باستاپ سىزدەرگە بۇل ءۇيدىڭ قاجەتى بولماي قالادى.
— مىناۋ ءوزى قايدان كەلگەن جىندى؟ — دەدى دجوزەفينا اجەي باجىلداپ. — قىرىپ كەتە جازدادى عوي ءبارىمىزدى!
ۇيدە قالعاندارعا كۇنى بويى باستارىنان كەشكەندەرىن ايتىپ بەرۋ دجو اتاي مەن ءچارليدىڭ ءبىراز ۋاقىتىن الدى. ءبىراق ولار سوندا دا ليفتىگە ءمىنىپ، فابريكاعا بارۋدان باس تارتتى.
— ودان دا ءوز توسەگىمدە جاتىپ ولگەنىم ارتىق، — دەدى دجوزەفينا اجەي.
— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەدى دجوردجينا اجەي ونى قوشتاپ.
— مەن دە بارمايمىن، — دەدى دجوردج اتاي.
سوندىقتان ميستەر ۆوڭكا، چارلي جانە دجو اتاي ۇشەۋى ولاردىڭ قارسىلىق كورسەتكەنىنە قاراماستان توسەكتى ءليفتىنىڭ ىشىنە يتەرىپ كىرگىزە سالدى. ودان كەيىن ميستەر باككەت پەن ميسسيس باككەتتى دە كۇشتەپ توعىتتى. سوسىن وزدەرى كىردى. ميستەر ۆوڭكا تۇيمەنى باستى. ەسىك جابىلدى. دجوردجينا اجەي شىڭعىرىپ جىبەردى. ليفت شاتىردىڭ اشىق تۇرعان جەرىنەن اسپانعا كوتەرىلدى دە زۋىلداي جونەلدى.
چارلي قورقىنىشتان ءالى ەستەرىن جيناي الماي جاتقان توسەكتەگى اتا-اجەلەرىنىڭ قاسىنا وتىرىپ، ولاردى تىنىشتاندىرۋعا تىرىستى. — قورىقپاڭىزدارشى. بۇل ليفت ءقاۋىپتى ەمەس! ءبىز الەمدەگى ەڭ تاماشا جەرگە بارا جاتىرمىز!
— چارلي شىن ايتادى، — دەدى دجو اتاي ونى قوشتاپ.
— ول جەردە جۇرەك جالعايتىن بىردەڭە بولا ما؟ — دەدى دجوردجينا اجەي. — مەنىڭ قارنىم اشتى. بارلىعىمىزدىڭ قارنىمىز اشتى.
— جۇرەك جالعايتىن بىردەڭە دەيسىز بە؟ — دەدى چارلي كۇلىپ. — و، ونى بارعان سوڭ كورەسىزدەر!
اعىلشىن تىلىنەن اۋدارعان ءۇ. كەڭەسبايەۆا
You Might Also Like
-
ءيا، ءيا، ءالقيسسا، دەپ ايتام با، و زامان دا، بۇ زامان، مۇنداي سۇمدىقتى كىم كورگەن. ادام بالاسى ءوزىنىڭ باسىنا تۇسپەگەسىن كەيبىردە جۇرتتىڭ ايتقانىنا سەنە قويۋشى ما ەدى ءتايىرى. ال يلانا قويعانىڭنىڭ ءوزىند...
-
اڭشى بيىل ەرەك قارتايىپ كەتتى. قارى قالىڭ قىستىڭ قامالىنا تۇتقيىلدان تيگەن كوكتەم كۇنىنىڭ قىزۋىن كوتەرە الماي كۇرت ەرىگەن كۇرتىك قارمەن بىرگە كوبەسى سوگىلىپ، ارناسىن الاساپىران شايقاعان وزەن جاتاعا...
