InfoHub Logo

ءپانى: دۇنيەتانۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دالا وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا دالا وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلارىنىڭ ومىرىندەگى زور پايداسى، كۇندەلىكتى تۇرمىستا قولدانىلۋى تۋرالى جان – جاقتى مالىمەت بەرە وتىرىپ، بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ جانە تەك پايدالانىپ قويماي قورعاۋ كەرەكتىگىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ سوزدىك قورلارىن، ءتىل بايلىعىن، ىزدەنىمپازدىق، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: تابيعات بايلىقتارىن قورعاپ، ساقتاۋعا، ۇقىپتى پايدالانۋعا، ۇيىمشىلدىققا، ىزدەنىمپازدىققا، شاپشاڭدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىس – تاسىلدەرى: وي قورعاۋ، جيناقتاۋ، بولجاۋ، ىزدەنۋ، سۇراق – جاۋاپ، توپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، وسىمدىكتەر توپتاماسى، كەسپە قاعازدار، سۋرەتتەر توپتاماسى.
ءپانارالىق بايلانىس: انا ءتىلى، ماتەماتيكا، مۋزىكا، بەينەلەۋ، ءوزىن - ءوزى تانۋ.
قولدانىلعان تەحنولوگياسى: ستو جانە دامىتا وقىتۋ تەحنولوگياسى

ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. العاشقى ۇيىمداستىرۋ
پسيحولوگيالىق دايارلىق
انا، بالا، قالا، دالا، اينالا،
اي مەنەن كۇن، جۇلدىز، اسپان، تابيعات،
ءشوبى جۇپار، سۋى كاۋسار، ساي – سالا.
بۇكىل الەم امانبىسىڭ، جاماعات؟
حالىق دانالىعى:
ءبىز اتا – بابامىزدان تابيعاتتى مۇراعا، ال بولاشاق ۇرپاقتان قارىزعا الدىق...
سىنىپتى توپقا ءبولۋ.
ءى توپ. وقۋ ورتالىعى: ەرەجە، شالعىن وسىمدىكتەر تۋرالى دەرەك وسىمدىكتەر تۋرالى ماقال – ماتەل، جۇمباقتار ايتۋ.
ءىى توپ. ەكولوگيا ورتالىعى: شالعىندى قورعاۋ ماقساتىندا قانداي ۇندەۋ تاستار ەدىڭ؟
جالپى «ەكولوگيا» (گرەكشە ەيكوس – ءۇي، تۇراق، لوگوس – عىلىم) قورشاعان ورتانىڭ قارىم – قاتىناسىن زەرتتەيتىن عىلىم. قورشاعان ورتانىڭ تازالىعى ءۇشىن كۇرەسۋ دەگەن ماعىنا. تابيعاتتى قورعاۋ – ءبارىمىزدىڭ بورىشىمىز. ويتكەنى ءقازىر تەڭىزىمىز تارتىلىپ، ورمانىمىز كەسىلىپ، قۇنارلى جەرلەرىمىز سورتاڭدالىپ قالدى.
ءىىى توپ. عىلىمي ورتالىق: شالعىن قۇرىلىسىن قاسيەتتەرىن زەرتتەۋ، تاجىريبە جاساۋ.
ءىۇ توپ. ماتەماتيكالىق ورتالىعى: ماتەماتيكالىق سيفرلارمەن بەرىلگەن دەرەكتەر جيناقتاۋ.
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.

ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءار توپ ءۇي تاپسىرماسىن توپ اتىنا بايلانىستى قورعايدى.
وتىلگەن ساباقتار بويىنشا تەست تاپسىرمالارى بەرىلەدى.
ءار توپقا 10 سۇراقتان بەرىلەدى.
توپ ءبىر – ءبىرىن تەكسەرەدى.
كىلتى تاقتادا شىعارىلادى.
ءى توپ. شالعىن تۇرلەرىن توپتاستىرادى. ۋلى ءشوبىن.
ءىى توپ. ەكولوگيالىق ورتالىعى: شالعىندى قورعاۋ ماقساتىندا قانداي ۇندەۋ تاستار ەدىڭ؟
ءىىى توپ. شالعان جانۋارلارىن توپتاستىرادى.
ءىۇ توپ. شالعىن وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلارىنا ۆەنن دياگرامماسى ارقىلى توپتاستىرادى.
تاقتادا توپتاستىرۋ.
دالا وسىمدىكتەرى، جانۋارلارى بارلىعى قايدا تىرشىلىك ەتەدى؟

ءىىى. ماعىنانى تانۋ
جاڭا ساباق تاقىرىبى: دالا وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلارى.
دالا وسىمدىكتەر، جانۋارلار كورسەتىلەدى.
جوسپار:
1. دالا تۇرلەرى
2. قۋاڭ دالاداعى وسىمدىكتەر
3. قۋاڭ دالاداعى جانۋارلار
داپتەرمەن جۇمىس
1 - ءبولىم
بۇل نە؟ (دالا)
دالانىڭ تۇرلەرى: شالعىندى، قۋاڭ، ەگىستىك
شالعىندى. شوپتەكتى وسىمدىكتەر جىل بويى جايقالىپ وسەتىن ىلعالى جەتكىلىكتى شالعىن ۇلەسكىلەردى ادەتتە – كوگال، ال اۋماعى جاعىنان ۇلكەندەرىن – شالعىن دەيدى
ەگىستىك. ەگىستىك دەگەنىمىز – ەگىن ەگەتىن القاپتى ايتامىز. ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك جانە ورتالىق ايماقتار ونىڭ توپىراعى ىلعالدى، ءارى قۇنارلى كەلەدى. سوندىقتان ارنايى سۋارماي – اق وسىرىلەتىن ەگىستىك القابى. ول جەردە بيداي، س ۇلى، ارپا سياقتىلار مول ءونىم بەرەدى.
العاشقى ەگىستىك القاپتار:
مەكسيكا
جۇڭگو
ەگيپەت
جەرورتا تەڭىزى
سولتۇستىك ينديا ەلىمىزدىڭ سولتۇستىك جانە ورتالىق ايماقتارىنداعى دالالاردىڭ توپىراعى ىلعالدى ءارى قۇنارلى كەلەدى. سوندىقتان ارنايى سۋارماي – اق وسىرىلەتىن ونداي ەگىستىك جەرلەر بار. وندا بيداي، س ۇلى، ارپا سياقتى داقىلداردان مول ءونىم الۋعا بولادى.
قۋاڭ دالا. قۋاڭ دالانىڭ سانگە دە بولەنەتىنىن كەزى – كوكتەم. توپىراعى كوكتەمگە قار سۋىمەن ىلعالدانىپ، ءشوبى كوكمايسا بولىپ، كوز تارتادى.

2 - ءبولىم. بۇل وسىمدىكتەر ساباعىنىڭ توپىراق اراسىنداعى بولىگىندە قورەكتىك زاتتار جيناقتالعان جۋاشىقتار بار. جەر كەۋىپ، قۇرعاقشىلىق باستالعان كەزدە وسىمدىكتەردىڭ جەر بەتىندەگى مۇشەلەرى قۋراپ قالادى. ال جۋاشىقتارى توپىراق اراسىندا قۇرعاق كۇيىندە جاز، قىس بويى ساقتالىپ قالادى دا، كوكتەمدە تاعى دا كوكتەپ گۇلدەندى.
وسى شىرىندى تىشقان، قوساياق، سارشۇناق سياقتى كەمىرگىشتەر سۇيەنىپ جەيدى.
سورتاڭ جەرىندە:

قۋاڭ دالا وسىمدىكتەرى: كوكپەك، قارا جۋسان، تەرىسكەن
دالادا كوپ وسەتىن: بوز، مىڭجاپىراق، بوتاكوز، قازجۋا، بەتەگە

قۋاڭ دالا دا كوبىنەسە مال جايىلىمى رەتىندە پايدالانىلادى.
قوسىمشا دەرەك: (ءوز وبلىسىمىز جايىندا)
اقتوبە وبلىسى بويىنشا وسىمدىكتىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. مۇندا تامىر تۇرلەرى وسىمدىكتەردىڭ 417 ءتۇرى، 92 تۇقىمداسىنا جاتاتىن 1057 ءتۇرى شىعادى. ءشوپ تەكتى ەكى تۇرمەن سيپاتتالادى. دالالىقتا – داقىلدىڭ، قۋاڭ دالادا – جۋساندى وسىمدىكتەر.
وبلىستىڭ سولتۇستىك قۇراق دالالىعىندا داقىلدىق بەتەگە، اق سەكسەۋىل ءشوبى وسەدى. سورتاڭ جەرلەرىندە اق جانە قارا جۋسان وسەدى.

3 - ءبولىم: دالا جانۋارلارى
اقبوكەن، تۇلكى، سۋىر، تاسباقا، تىشقان، ور قويان، بوزتورعاي، بۇركىت، سارىشۇناق، قارساق
سۋرەتتەر ارقىلى تۇسىندىرىلەدى؛
قوسىمشا دەرەك:
وبلىسىمىز بويىنشا دالا جانۋارلارىنىڭ قۇستاردىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى كەزدەسەدى.
سۇتقورەكتىلەر – 62
قۇستاردىڭ – 214، ونىڭ 187 ءتۇرى ۇيا سالادى.
سۇتقورەكتىلەردىڭ 10 جانە قۇستاردىڭ 35 ءتۇرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قىزىل كىتابىنا» ەنگىزىلگەن.
تۇياقتىلار ىشىندە ەڭ كوپ تاراعانى كيىك. جاز ايلارىندا شالقار، ىرعىز، بايعانين، تەمىر، مۇعالجار اۋدانىندا كەزدەسەدى.
قىس قاتاڭ بولسا، ودان ءارى وڭتۇستىككە كوشەدى. بۇرىن كيىكتى اۋلاۋ اڭشىلىق كاسىپ بولىپ، كەيىن توقتاتىلدى. وبلىس جەرىندە كيىك سانى 1000-عا جۋىق.
جەر – جەردە بورسىق، تۇلكى، قاسقىر مەكەندەيدى. بۇلاردىڭ سانى تۇراقتى. بۇلارعا اڭشىلىققا رۇقسات بەرىلگەن.
وبلىستىڭ سولتۇستىك بولىگىندە ايتەكە بي، مارتوك اۋداندارىندا سۋىر مەكەندەيدى. ونىڭ سانى – 35 – 40 مىڭ، ال كاسىپتىك اۋلاناتىن اڭ بارلىق اۋدانداردا ور قوياندار، وڭتۇستىكتە قۇم قوياندار بار.
قۇستاردىڭ 27 ءتۇرى قىستايدى. 80 ءتۇرىن اۋلاۋعا رۇقسات بەرىلگەن. 35 ءتۇرى سيرەك جانە جويىلۋعا قالعان ساناتقا جاتقىزىلىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «قىزىل كىتابىنا» ەنگىزىلگەن.

دالا قۇستارى: ۇكى، تىرنا، دالا قىرانى، بۇركىت، دۋاداق

ءىۇ. وي تولعانىس
ءار توپ جاڭا ساباق بويىنشا تۇسىنگەندەرىن توپ اتىنا بايلانىستى قورعاپ شىعادى.
وي قورىتۋ:
ساندار سويلەيدى.
ءى توپ
1. پىشەن شابۋ قاي كەزەڭدە باستالدى.
ا) جازدىڭ باسى مەن ورتاسىندا.
ءا) كۇزدىڭ ورتاسىندا
ب) كوكتەمنىڭ ورتاسى مەن جازدىڭ باسى
2. جانعىش پايدالى قازبالار – بۇل ەڭ الدىمەن....
ا) تىڭايتقىش
ءا) وتىن
ب) ءدارى الاتىن قۇرال
3. اكتاستىڭ ەڭ قاتتى ءتۇرى:
ا) بور
ءا) ءمارمار
ب) ۇلۋتاس
4. مىستىڭ ءىرى كەن ورنى:
ا) جاڭاوزەن، قۇمكول
ءا) جالعىزتوبە، قالامقاس
ب) جەزقازعان، قوڭىرات (سارىارقا)
5. جەردىڭ ¾ بولىگىن نە يەلەنىپ جاتىر؟
ا) ورمان
ءا) سۋلار
ب) تاۋلار
ءىى توپ
1. بۇل تاسقا اينالعان وسىمدىك ماتەريالىنىڭ قاتايعان ماسساسى:
ا) اليۋدا
ءا) كۆارس
ب) كومىر
2. شالعانداعى جانۋارلار الەمىنىڭ نەگىزگى وكىلى بۇل –
ا) جاندىكتەر
ءا) شوپتەر
ب) قاسقىرلار
3. جەر بەتىندە نەشە مۇحيت بار؟
ا) 2
ءا) 3
ب) 4
4. اتموسفەرا قۇرامىنا كىرەتىن، جەردى زياندى ساۋلەلەنۋدەن قورعايتىن گاز:
ا) وتتەگى
ءا) ازون
ب) ازوت
5. تىنىس الۋ ءۇشىن ادام ومىرىنە قاجەتتى...
ا) اۋا
ءا) سۋ
ب) توپىراق
ءىىى توپ
1. اتموسفەرادا جانىپ كەتەتىن مەتەوريتتەردى ءبىز بىلاي ايتامىز:
ا) جۇلدىزدىڭ اعۋ
ءا) جۇلدىزدى جاڭبىر
ب) تاستىڭ جاۋۋى
2. قار نەدەن پايدا بولدى؟
ا) قاتقىل سۋدان
ءا) مۇزدان
ب) سۋ بۋىنان
3. قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى وزەنى –
ا) ەرتىس
ءا) جايىق
ب) سىرداريا
4. تەمىر قورىتىلادى:
ا) پوليمەتالدى كەنىنەن
ءا) ءتۇستى مەتالدار كەنىنەن
ب) قارا مەتالدار كەنىنەن
5. بۇل كومىر جەرگىلىكتى وتىن رەتىندە قولدانىلادى؛:
ا) كادىمگى كومىر
ءا) قوڭىر كومىر
ب) انتراسيت

ءىۇ توپ
1. اۋانىڭ قىزعانداعى كولەمى:
ا) كىشىرەيەدى
ءا) ۇلعايادى
ب) ۇزارادى
2. شالعىن قالاي بولىنەدى:
ا) سۋارمالى قۇرعاق
ءا) قۇرعاق جوڭىشقا
ب) جايىلىم
3. وسىمدىكتەردىڭ اۋانى تايىتاتىن گازدىڭ ءتۇرى
ا) كومىرقىشقىل گازى
ءا) ينەرتتى گاز
ب) وتتەگى
4. تىنىس الۋ مۇشەلەرىن انىقتا:
ا) جۇرەك، قان تامىرلارى
ءا) كەڭىردەك، قولقا وكپە
ب) اسقازان، وڭەش
5. اۋا قورىتپاسىنداعى ەڭ كوپ زات:
ا) وتتەگى
ءا) كومىرقىشقىل گازى
ب) ازوت
قۋاڭ دالا مەن شالعىندا دالانى سالىستىرىپ كەستەنى تولتىر.
قۋاڭ دالا ------------------------- شالعىندى دالا
ۇقساستىعى
ايىرماشىلىعى
وقۋشىلار قورىتىندى جاسايدى.
ولاي بولسا قورشاعان ورتانىڭ وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلارىن قورعاپ ساقتاۋدا سەندەر دە ءوز ۇلەستەرىڭدى قوسۋلارىڭ كەرەك.

ۇيگە تاپسىرما: دالا وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلارى
شىعارماشىلىق تاپسىرما. كەستەسوز جاساپ كەلۋ
باعالاۋ