InfoHub Logo

دارۋمەنگە باي - اسقاباق
العاشباي ەركىن، ەلەمەس اقنيەت، 2-سىنىپ وقۋشىلارى
تۋنگاتوۆا رايكۇل بيەبايەۆنا
№264 مەكتەپ-ليسەيىنىڭ باستاۋىش سىنىپ ءمۇعالىمى. قىزىلوردا قالاسى.

كىرىسپە

اسقاباق (Cucurbita) - اسقاباق تۇقىمداسىنا جاتاتىن ءبىر جانە كوپ جىلدىق شوپتەسىن وسىمدىك. اسقاباق ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىن ءىىى عاسىردا مەكسيكادا، پەرۋدە بەلگىلى بولعان. 15 عاسىردىڭ اقىرىندا مىسىرعا اكەلىنگەن. قازاقستاندا اسقاباقتىڭ ءىرى جەمىستى، قاتتى قابىقتى جانە مۋسكاتتى تۇرلەرى، ونىڭ ىشىندە "ۆولگالىق سۇر-92"، "موزولەسۆتىك-10"، "قاشعارلىق-1644" سورتتارى وسىرىلەدى. ءىرى جەمىستى اسقاباقتى مال ازىعى ءۇشىن ەگەدى. قاتتى قابىقتى اسقاباق تۇرىنە كادى مەن تاباقشا اسكاباق (پاتيسسون) جاتادى. ولار جاس جانە تۇزدالعان كۇيىندە تاماققا پايدالانىلادى.

مۋسكاتتىق اسقاباق حوش ءيىستى، ءدامدى بولادى. اسقاباق ساباعىنىڭ ۇزىندىعى 2-10 م، جۇمىر، تۇكتى، بۇتاقتى، جايىلا وسەدى. جاپىراعى — ءىرى، ۇزىنشا قالەمشەلى، بۇيرەك تارىزدەس. گ ۇلى قوس جىنىستى، ءىرى، سارعىش ءتۇستى. تارامدالعان مۇرتشالارى جانىنداعى وسىمدىكتەرگە شىرمالىپ وسەدى. جەمىسى ءىرى، ءپىشىنى دوڭگەلەك، سوپاقشا، ءتۇسى ءار ءتۇرلى بولادى. شىرىنى جۇمساق، ءدامدى. ءىرى جەمىستى اسقاباقتىڭ سالماعى 40-50 كگ-عا دەيىن تارتادى. اسقاباق جەمىسىنىڭ قۇرامىندا 15-18% قۇرعاق زاتتار، 8-10% ساحاروزا، اسكوربين قىشقىلى، كاروتين، تيامين، ريبوفلاۆين، ت.ب. بولادى. دانىندە 20-40% ماي بار. اسقاباقتىڭ اسحانالىق سورتتارىن پىسكەن، قۋىرىلعان كۇيىندە تاماققا پايدالانادى. مال ازىقتىق تۇرىنەن سۇرلەم دايىندالادى.

باقشا وسىمدىكتەرىنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىكتەرى – شوپتەكتى ءبىر جىلدىق ومسىمدىكتەر. قازاقستاندا اسقاباق تۇقىمداستارعا جاتاتىن كوپجىلدىق وسىمدىكتىڭ ءبىر ءتۇرى قاراتاۋ ماڭىندا كەزدەسەدى. ول قۇتىرعان قيار دەپ اتالادى. وركەندەرى شىرمالىپ نەمەسە توسەلىپ وسەدى، ياعني ولار – جاتاعان ساباقتى وسىمدىكتەر. بۇلاردىڭ ساباعىندا مۇرتشالارى بار. اسقاباق تۇقىمداستار تروپيكتىك، سۋبتروپيكتىك ەلدەردە تارالعان.

اسقاباق تۇقىمداستار باقشادا وسىرىلەتىن مادەني وسىمدىكتەر بولىپ سانالادى. بۇلار - جەمىسى ەڭ ءىرى وسىمدىكتەرگە جاتادى. جەمىسىنىڭ سالماعى 100 كيلوگرامعا جەتەتىن تۇرلەرى دە بار.

اسقاباق - ءىرى جەمىستى تاعامدىق، دارىلىك، مالازىقتىق جانە ساندىك، ءبىرجىلدىق شوپتەكتى وسىمدىك. ونىڭ ۇزىندىعى 5 مەترگە دەيىن جەتەتىن جاتاعان ساباعى بولادى. بەس قىرلى ساباعىنا تىكەنەكتەر وسكەن. جاي جاپىراقتارىنا قاراما-قارسى ورنالاسقان مۇرتشاسى بار. مۇرتشا ءتۇرىن وزگەرتكەن وركەن، جاتاعان ساباعى نازىك بولعاندىقتان، جان-جاعىنداعى باسقا وسىمدىككە ورالۋعا تىرەك ءۇشىن قاجەت. جاپىراعى - ءىرى، تاقتاسىنىڭ جيەگى 5 سالالى تىلىمدەلگەن جاي جاپىراق. گ ۇلى – دارا جىنىستى، ءبىرۇيلى، جاپىراق قولتىعىندا جەكە-جەكە وسەدى. اتالىق گۇلدەر - ۇزىن گۇلساعاقتاردا، انالىق گۇل قىسقا گۇلساعاقتاردا بولادى.
عىلىمي جوبانىڭ ماقساتى: اسقاباق داقىلىن زەرتتەي وتىرىپ ونىڭ ەمدىك جانە پايدالى قاسيەتتەرىن ءبىلۋ، ءوسىرۋ، قورعاۋ جولدارىن قاراستىرۋ.
مىندەتتەرى:

1. اسقاباقتىڭ شىعۋ تەگىمەن جانە تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ.
2. ەمدىك ماقساتتاعى جانە باسقا دا پايدالى قاسيەتتەرىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءبىلۋ.
3. اسقاباقتان جاسالاتىن تاعامداردىڭ جاسالۋ جولدارىن كورسەتۋ.

نەگىزگى ءبولىم

2.1 اسقاباق شوپتەسىن وسىمدىك

قوس جارناقتى ءبىر جانە كوپ جىلدىق شوپتەسىن وسىمدىكتەر. كەيدە بۇتا نە كىشىگىرىم اعاش تۇرىندە وسەدى. اسقاباقتىڭ قازاقستاندا 9 تۋىسى، ونىڭ ىشىندە قاۋىن، قاربىز، اسقاباق، قيار، ءسانقاباق (ليۋففا) بار. اسقاباق قولدان ەگىلەدى، ال اتپاقيار، ءيتجۇزىم، كوڭىراۋسارى جابايى تۇردە وسەدى. اسقاباقتىڭ ۇزىن شىرمالعىش ساباقتارىنىڭ ۇشىندا دارا نە ايىر مۇرتشالارى بولادى. تۇتاس نە سالالانعان دارا جاپىراقتارى ساباققا كەزەكتەسە ورنالاسادى. گۇلدەرى سارعىلت، كەيدە جاسىل ءتۇستى گۇل شوعىرىن قۇرايدى نەمەسە جاپىراق كولتىعىنا جەكەلەنە ورنالاسادى. اسقاباق تۇقىمداستارى — دارا جەمىستى، ءبىر جانە قوس ءۇيلى، ايقاس توزاڭدانۋشى وسىمدىكتەر. جەمىسى — جالعان جيدەك نەمەسە قاۋاشاق، ولاردىن سالماعى كەيدە 100 كيلوگرامعا جەتەدى. تۇقىمدارى ەتتى، جالپاق تۇكىم جارناقتارىنان تۇرادى. كەيبىر تۇرلەرىنىڭ تۇقىمدارىنان تاعامدىق جانە تەحنيكالىق ماي الىنادى، ال كەيبىر تۇرلەرىنەن ارنايى ىدىستار (وجاۋ، ت.ب.) جاسالىنادى.

اسقاباق تۇقىمداستاردىڭ گۇلىندە جىڭىشكە 5 توستاعانشا جاپىراقشالارى، 5 تۇتاسقان كۇلتەسى بار. اتالىعى 5-ەۋ، ونىڭ 4-ەۋى تۇتاسىپ، ەكى-ەكىدەن بىرىككەن. ءبىر اتالىعى بوس تۇرادى. كەيدە 5 اتالىق تۇتاسىپ، گۇل ورتاسىندا باعانا تۇزەدى. اتالىق توزاندىعى - يمەك. انالىق جاتىنى ء-ۇش ۇيالى. جەمىسى - قاباق (تىكۆينا). «قاباق» دەگەن - وسىمدىكتەردىڭ سىرتى قاتتى، شىرىندى جەمىسسەرىگى بولاتىن جيدەكتەكتەس جەمىسى. اسقاباق تۇقىمداستاردىڭ تۇقىمى وتە كوپ بولادى. ءبىر تۇقىمدى تۇرلەرى دە بار، مىسالى، مەكسيكالىق قيار – چايوت.

اسقاباق – ءىرى جەمىستى تاعامدىق، دارىلىك، مالازىقتىق جانە ساندىك، ءبىرجىلدىق شوپتەكتى وسىمدىك. ونىڭ ۇزىندىعى 5 مەترگە دەيىن جەتەتىن جاتاعان ساباعى بولادى. بەس قىرلى ساباعىنا تىكەنەكتەر وسكەن. جاي جاپىراقتارىنا قاراما-قارسى ورنالاسقان مۇرتشاسى بار. مۇرتشا ءتۇرىن وزگەرتكەن ورنەك، جاتاعان ساباعى نازىك بولعاندىقتان، جان-جاعىنداعى باسقا وسىمدىككە ورالۋعا تىرەك ءۇشىن قاجەت. جاپىراعى – ءىرى، تاقتاسىنىڭ جيەگى 5 سالالى تىلىمدەنگەن جاي جاپىراق. گ ۇلى دارا جىنىستى، ءبىرۇيلى، جاپىراق قولتىعىندا جەكە-جەكە وسەدى. اتالىق گۇلدەر – ۇزىن گۇلساعاقتاردا، انالىق گۇل قىسقا گۇلساعاقتاردا بولادى.

تۇقىمداسقا 1 مىڭداي ءتۇر (120-تۋىس) جاتادى. جەر شارىنىڭ ەكى بولىگىندە تروپيكالىق جانە سۋبتروپيكالىق ايماقتارىندا كەڭ تارالعان وسىمدىكتەر، قوڭىرجاي كليماتتى وبلىستارعا دا وتەدى. تۇرلەرىنىڭ پايدا بولعان ورتالىعى بولىپ گيمالايدىڭ شىعىس بولىگى، ازيانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسى جانە وڭتۇستىك امەريكا تابىلادى. تۇرلەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ورمەلەپ، سيرەكتەۋ ۇزىن ساباقتارى ارقىلى جەرگە توسەلىپ وسەتىن ءبىرجىلدىق وسىمدىكتەر. كوپ جاعدايدا پالمالاردىڭ اراسىندا وسەدى، ساباقتارىنىڭ سىرتىندا قاتتى تۇكتەرى بولادى.

اسقاباق (تىكۆا — سucurbءىtا). تامىرى ۇرشىق ءتارىزدى بولىپ كەلەتىن، كەيدە تۇينەكتەرى بولاتىن كوپجىلدىق نەمەسە ءبىرجىلدىق شوپتەسىن وسىمدىك. تۋىستىڭ قۇرامىندا 18 جابايى وسەتىن تۇرلەرى بار، ال 5 ءتۇرى تەك مادەني جاعدايدا عانا كەزدەسەدى. تۇرلەرىنىڭ كوپ مولشەردە كەزدەسەتىن ورتالىقتارى مەكسيكا، گۆاتەمالا، گوندۋراس. ءىرى اسقاباقتى بور-دىڭ ەۆروپالىق بولىگىنىڭ ورتالىق اۋداندارىندا (ۋكراينا، پوۆولجە) جانە پريمورسكيي ايماعىندا وسىرەدى. مۋسكاتتى اسقاباقتىڭ تروپيكالىق اۋدانداردىڭ جىلى جانە ىلعالدى كليماتىنا بەيىمدەلگەن سورتتارى بار، ولاردىڭ جەمىستەرىڭدە قانتتىڭ مولشەرى اسا جوعارى بولادى. پىسىپ-جەتىلگەن داندەرىندە 52% دەيىن ماي بولادى، بور-دىڭ تەرريتورياسىندا كاۆكازدا جانە ورتا ازيا مەن قازاقستاندا وسىرىلەدى. كادىمگى اسقاباقتىڭ جەمىسىنىڭ فورماسى مەن مولشەرى جانە ءتۇسى كوپ وزگەرىپ وتىرادى. بور-دىڭ تەرريتورياسىندا، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندا بۇل وسىمدىكتى كوكونىستىك وسىمدىك رەتىندە وسىرەدى. اسقاباق تۇقىمداسىنىڭ كوپشىلىگىنىڭ دانىندە كوپ مولشەردە ماي بولادى، ونى تاماققا دا، تەحنيكاعا دا پايدالانادى.

قازاقستاندا اسقاباقتىڭ كادىمگى تۇرلەرى مەن ءىرى اسقاباقتاردىڭ تۇرلەرى مەن سورتتارى وسىرىلەدى. قۇرامىندا 18 پايىز قۇرعاق زاتتار، 10 پايىز ساحاروزا، اسكوربين قىشقىلى، كاروتين، تيامين، ريبوفلاۆين، دانىندە 40 پايىز ماي بار. قۇرامىندا ءارتۇرلى فيزيولوگيالىق اسەرى بار كۋكۋربيتاسين زاتى بولادى. ادامعا پايدالىلىعى جاعىنان بۇل باقشا ءونىمى وزگە جەمىس جيدەكتەر مەن كوكونىستەرگە قاراعاندا دارۋمەندەرگە وتە باي. ادام اعزاسىنا قاجەتتى س، ۆ1، ۆ2، ۆ5، ە، رر، اعزاداعى زات الماسۋ جەدەلتەتەتىن ت جانە قاننىڭ ۇيۋىنا ىقپال بولاتىن ك دارۋمەنى، كاليي، كالسيي، تەمىر كەزدەسەدى.

اسقاباقتىڭ جابايى ءتۇرى تابيعاتتا كەزدەسپەيدى. ول جىل ساناۋعا دەيىن 3 000 جىل بۇرىن مەكسيكادا مادەني داقىل رەتىندە وسىرىلە باستاعان. ءقازىر كادىمگى اسقاباق ەلىمىزدىڭ بارلىق اۋماعىندا وسىرىلەدى. كادىمگى اسقاباقتىڭ سان الۋان ىرىكتەمەلەرى (قاۋاق، ءبالىشقاۋاق) بار. اسقاباق تۇقىمداستار ازىقتىق، دارىلىك جانە تەحنيكالىق ماقساتتا وسىرىلەدى.

اسا زور اسقاباقتار
شۆەيساريادا جىل سايىن ەڭ ۇلكەن اسقاباق سايىسى وتەدى. سايىستىق ۇلگىلەر جىلدان جىلعا ۇلكەن بولىپ كەلەدى جانە شامامەن 450كگ-عا دەيىن جەتەدى.

كەلتتەر مەرەكەسى
سونداي ايگىلى جانە قازىرگى تاڭدا امەريكامەن بايلانىستىرىلاتىن حەللوۋين مەرەكەسىنىڭ نەگىزىن 31 قازاندا بارلىق اۋليەلەر كۇنى قارساڭىن مەكەرەكەلەي وتىرىپ، كەلتتەر قالاعانىن ءبارى بىلە بەرمەيدى. ولار تىرىلەردىڭ تاندەرىمەن بىرىگۋ ءۇشىن ولگەن ادامداردىڭ جاندارى قايتا ورالادى دەپ سەنگەن جانە وسىعان كەدەرگى جاساۋ ءۇشىن، وسى مەرەكە قارساڭىندا كەشكە بەتپەردەلەردى قولدانعان جانە جىن-پەرىلەردى قورقىتاتىن كيىمدەردى كيگەن.

2. 2 اسقاباقتىڭ پايداسى جانە ەمدىك قاسيەتى

دەنساۋلىققا پايداسى. اسقاباق اسىرەسە اسقازانى اۋىراتىندارعا تاپتىرمايتىن ءدارى. سونىمەن بىرگە جۇرەگى السىزدەرگە، ءتۇرلى اۋرۋدان جۇدەپ، شارشاعاندارعا قۋات بەرەتىن بىردەن-بىر پايدالى اس. اسقاباقتىڭ ىشىندەگى جۇمساق جەرىن، ياعني «ەتىن» كۇيگەن دەنەگە تاڭۋعا دا بولادى. مۇنى دارىگەرلەر دە ماقۇلدايدى. وتقا، ىستىق سۋعا كۇيىپ قالعاندار ءۇي جاعدايىندا اسقاباقتىڭ سارى ەتىن الىپ تاڭسا بولعانى.

مىڭ دا ءبىر اۋرۋعا داۋا بولاتىن اسقاباقتىڭ پايداسىن ايتىپ تاۋىسۋ مۇمكىن ەمەس. ول:
– كوزى ناشار كورەتىندەرگە؛
– قانازدىققا (انەميا)؛
– سەمىزدىككە؛
– نەسەپ-جىنىس جۇيەسىنىڭ كوپتەگەن اۋرۋلارىنا؛
– ءوت ايداۋعا؛
– بۇيرەككە؛
– پارازيتتەردى جويۋعا كومەكتەسەدى.

ناۋقاستارعا جاراسىن تاڭۋعا كەڭەس بەرەدى. اسقاباق كورۋ قابىلەتى ناشارلاعاندارعا، قانازدىقتان جاپا شەگەتىندەرگە كومەك بەرە الادى. قۇرامىنداعى جاساندى تالشىقتىڭ ارقاسىندا ارتىق سالماقتان ارىلعىسى كەلەتىندەر ءۇشىن دە تاپتىرمايتىن ەم.
اسقاباق اعزانى شلاكتان تازارتىپ، زات الماسۋدى تۇراقتاندىرادى. نەسەپ-جىنىس جۇيەسىنىڭ كوپتەگەن اۋرۋلارىن ەمدەۋگە كومەكتەسەدى. نەسەپ ايداۋشى، قابىنۋعا قارسى، ءوت ايداعىش قاسيەتى بار جانە دە پارازيتتەردى جويادى.

قۇرامىندا جاساندى تالشىق، اقۋىزدار، كاروتين، كالسيي، تەمىر، ماگنيي، فوسفور جانە A، B1، B2، PP جانە C دارۋمەندەرى، اعزاداعى زات الماسۋ پروسەسىن جەدەل¬دەتەتىن ت جانە قاننىڭ ۇيۋىنا ىقپال ەتەتىن ك دارۋمەندەرى، كاليي، كالسيي جانە تەمىر بار. قۇرامىندا دارۋمەندەردىڭ كوپتىگىنەن بولار، ول مىڭ ءبىر اۋرۋعا ەم بولارلىق كوكونىس دەپ ەسەپتەلەدى.

اسقازانىڭىز قىجىلداسا…

1 ەگەر دارىگەرلىك تەكسەرۋلەر ءسىزدىڭ اسقازانىڭىزدا قىشقىلدىڭ جوعارى ەكەنىن انىقتاسا، اسقىنۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كادىمگى ارانىڭ بالىن پايدالانىڭىز. 30-35 گرامم بالدى ستاكانداعى جىلى سۋعا سالىپ ەرىتىپ، تاماق ىشۋدەن 1،5-2 ساعات بۇرىن، بولماسا تاماق ءىشىپ بولعان سوڭ 3 ساعاتتان كەيىن ءىشىڭىز.بال قوسىلعان سۋدى كۇنىنە 3 رەت ىشەسىز. ءبىراق ەسىڭىزدە ۇستاڭىز، بۇل ەمدى قابىلداپ جۇرگەندە باسقا تاتتىلەردى قولدانباۋ كەرەك.
ەگەر اسقازان قىشقىلى تىم جوعارى بولسا، بالدى سۋدى تاڭەرتەڭ ءىشىپ، وعان مۇمكىندىگىنشە سۇزبە، بولماسا ءسۇت قوسۋ كەرەك.
2 كادىمگى كارتوپتىڭ ءسولىن سىعىپ الىڭىز دا ستاكاننىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن تولتىرىپ تاماق ىشۋگە جارتى ساعات قالعاندا كۇنىنە ءۇش رەت ءىشىڭىز. كۇن وتكەن سايىن بۇل مولشەردى كوبەيتە بەرۋگە بولادى. ەمدەلۋ مەرزىمى 4-5 اپتا. اسقازانداعى قىجىل قايتادى.
3 اسقازانداعى قىشقىلدى تاۋىق جۇمىرتقاسىنىڭ اقۋىزى ايتارلىقتاي قالپىنا كەلتىرە الادى. جۇمىرتقانىڭ اق بولىگىن تاماقتىڭ الدىندا سالقىنداتىلعان قالپىندا ىشەدى. اسقازان اۋرۋلارى اسقىنعاندا تاۋىق جۇمىرتقاسىنىڭ بەلوگىنان بۋعا ءپىسىرىلىپ دايىندالعان املەت اسا پايدالى.
4 سۋعا نەمەسە سۇتكە پىسىرىلگەن اسقاباق بوتقاسى اسقازان قىشقىلىنىڭ ازايۋىنا اسەرىن تيگىزەدى. سول ءۇشىن اسقاباقتىڭ ۇزاققا شىدايتىن ءتۇرىن الىپ، ۇيىڭىزدە ساقتاساڭىز قاجەت كەزىندە پايداسىن كورە الاسىز.
اسقاباق - مىڭ ءبىر اۋرۋعا ەم

اياۋلى وقىرماندارىمىزعا كۇندەلىكتى تۇرمىستا ءجيى پايدالاناتىن كوكونىستەردىڭ قاسيەتتەرى مەن پايداسى تۋرالى اڭگىمەلەۋدى جالعاستىرامىز.
بۇگىنگى تاقىرىبىمىزعا ارقاۋ بولىپ وتىرعان اسقاباق جيدەگى ادام دەنساۋلىعىنا پايدالىلىعى جاعىنان وزگە جەمىس-جيدەكتەر مەن كوكونىستەرگە قاراعاندا دارۋمەندەرگە اسا باي.

اسقاباق – قيار، قاربىز، قاۋىن سىندى باقشا كوكونىستەرىنىڭ تۋىستاسى. اسقاباقتى جەۋگە جارامدى جانە تەحنيكالىق (تۇتىكشە جانە مۋزىكالىق اسپاپتار جاسالاتىن) دەپ ەكىگە بولەدى. جەر شارىندا بۇل كوكونىستىڭونداعان ءتۇرى بار: ونىڭ ءۇش ءتۇرى ءبىرجىلدىق، قالعان جەتەۋى كوپجىلدىق. ءسىز بەن ءبىزدىڭ باقشامىزدان نەمەسە انالارىمىزدىڭ ءدامدى تاعامدارىنان كورىپ جۇرگەن اسقاباقتىڭ ءتۇسى سارعىلت بولعانىمەن، جاسىل، اق، سارى، قىزىل جانە سۇر ءتۇستى اسقاباقتار دا بار ەكەن. اسقاباقتىڭ ورتاشا سالماعى 4-8 كگ، ال ەڭ جوعارعى سالماعى – 800 كگ. اسقاباقتار انتاركتيدادان باسقا كەز كەلگەن جەردە وسە بەرەدى جانە ايتارلىقتاي كۇتىمدى قاجەت ەتپەيدى.

1.اپيىن ۋىن قايتارۋ ءۇشىن ونىڭ ەتىن جانشىپ، سۋىن سىعىپ العاننان كەيىن، ۋلانعان ادامعا ءتيىستى مولشەردە ىشكىزەدى.
2.وتقا نەمەسە قايناعان سۋعا كۇيىپ جاراقاتتانعاندا، اسقاباق ەتىن جانشىپ (تازالىعىنا كوڭىل ءبولىڭىز)، جاراعا تاڭادى.
3.وكپەگە شىعۋ شىققاندا، اسقاباققا 250 گ سيىر ەتىن قوسىپ، سۋعا ءپىسىرىپ، تاماق ورنىنا جەيدى. ماي مەن تۇز قوسپايدى.
4.قۇرتتى ءتۇسىرۋ ءۇشىن ىشكى اسقاباق ەتىنەن ەرەسەكتەرگە 500 گ، بالالارعا 350 گ جەگىزدى، 2 ساعاتتان سوڭ ءىش ايدايتىن ءدارى ىشكىزەدى، سوندا قۇرت تۇسەدى. ءدارىنى 2 – 3 كۇن ىشەدى.
5.تاسپا، سازان قۇرتتاردى تۇسىرەدى.
6.كوكجوتەلگە ەم بولادى.
7.تۇقىمىنىڭ 1 كەلىسىن سۋعا قايناتىپ، گەمورويدى كۇنىنە 2 رەت بۋلايدى.
8.بالالاردىڭ جۇتقىنشاعى اۋىرعاندا ەمگە قولدانادى.
9.جۇرەك السىزدىگىنەن جۇدەگەنگە شيپا.
10.بوسانعاننان كەيىن انالاردىڭ ومىراۋ ءسۇتى ازايعاندا قابىعى مەن ىشكى تۇقىمىن دارىگە وراپ قايناعان سۋمەن ىشەدى.

100 گ اسقاباقتا - 19 ككال بار.
قۇرامىندا جاساندى تالشىق، اعۋىزدار، كاروتين، كالسيي، تەمىر، ماگنيي، فوسفور جانە ا، ۆ 1 ، ۆ 2 ، رر جانە س دارۋمەندەرى بار.
ارىقتاۋعا سەبەپشى بولاتىن اسقاباق قۇرامىنداعى جاساندى تالشىقتىڭ، سۋدىڭ جانە جاسۇنىقتىڭ كوپ مولشەرىنىڭ ارقاسىندا، اسقاباقتى ارىقتاۋعا سەبەپشى بولاتىن ەمدامدەردە ءجيى قولدانىلادى. اعزاداعى اسقورىتۋ ۇدەرىستەرىن تەزدەتەدى، ۋىتتاردان تازارتادى، زاو الماسۋدىڭ ارتىق ونىمدەرىن جويادى جانە سۋ تەپە-تەڭدىگىن رەتتەيدى .

ىشىنەن قۇندى مينەرالدى تۇزدارعا جانە دارۋمەندەرگە باي اسقاباقتىڭ، سونىمەن قاتار ەرەكشە باعالى داندەرى بار، ونىڭ قۇرامىندا اعۋىزدار ، ومەگا-3 قانىقتىرىلماعان ماي قىشقىلدارى، سەلەن، ماگنيي، مىرىش، سونداي-اق س دارۋمەنى جانە ۆ توبىنىڭ دارۋمەندەرى بار. نەسەپ جىنىس جۇيەسىنىڭ كوپتەگەن اۋرۋلارىن ەمدەۋگە كومەكتەسەدى. نەسەپ ايداۋشى، قابىنۋعا قارسى، ءوت ايداعىش قاسيەتى بار جانە دە پارازيتتەردى جويادى.

دارۋمەندەردىڭ كوپتىگىنە بولا، مىڭ ءبىر اۋرۋعا ەم. كورۋ ناشارلاعاندا، قانازدىق، ارتىق سالماقتان، تاعى باسقادان ارىلعىسى كەلەتىن تاپتىرمايتىن ەم. شلاكتان تازارتىپ، زات الماسۋدى تۇراقتاندىرادى.

اۋا رايىن مەن توپىراقتىڭ جاعدايىن تالعاماي وسەتىن بولعاندىقتان، وسىرگەندە حيميالىق پرەپاراتتاردى قولدانبايدى، ءوش كۇشىمەن وسەدى. جۇرەك السىزدىگىنەن جۇدەگەندەرگە ەم رەتىندە قولداناتىن اسقاباقتىڭ جۇمساق مايەگىن دارىگەرلەر قاۋىمى ايتاتىنى، وتقا نەمەسە سۋعا كۇيگەن ناۋقاستارعا جاراسىنا تاڭۋعا بولاتىنى. اسقاباق نەسەپ جۇرگىزەتىن، ىستىقتى تۇسىرەتىن قاسيەتتەرى بەلگىلى جۇرەك قان تامىرى اۋرۋلارى، گيپەرتونيا، زات الماسۋدن قيىندىقتارى بار ناۋقاستارعا ديەتالىق تاعام رەتىندە ۇسىنىلعان. اسقاباق ءدانى بالمەن ارالاستىرىپ جەپ، ىشەك قۇرتتارىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن پايدالانىلادى. بۇيرەك، باۋىر، اۋىرعان كەزىندە، كۇنىنە 1 ستاقان شىرىنىن ءىشۋ كەرەك. شىرىنىن، ياعني ءسولىن جاڭا پايدالانعان كۇيىندە عانا ىشەدى، ويتكەنى ۇيدە ساقتالۋى شىرىنى قيىن. مينەرالدى تۇزدار مەن دارۋمەندەرگە باي اسقاباقتىڭ باعالى داندەرىڭ قۇرامىندا اقۋىزدار، ومەگە-3، قانىقتىرىلماعان ماي قىشقىلدارى، سەلەن، ماگنيي، مىرىش، س، ۆ، توبىنىڭ دارۋمەندەرى دە جەتكىلىكتى. نەسەپ جىنىس جۇيەسىنىڭ كوپتەگەن اۋرۋلارىن ەمدەۋگە كومەگى زور. نەسەپ اۋداۋشى، قابىنۋعا قارسى، ءوت ايداپ، پاازيتتەردى قۇرتاتىن اسقاباقتىڭ ءوزى.

قۇرامىندا جاساندى تالشىقتىڭ، سۋدىڭ، كوپ مولشەرىنىڭ ارقاسىندا اسقاباقتى ارىقتاۋعا بولاتىن ەمى دە بار. اسقورىتۋ ۇدەرىستەرىن تەزدەتەدى، ۋىتتاردان تازارادى.
دەنساۋلىققا پايدالى تابيعي وسىمدىكتەردى مايلاردىڭ ءبىرى اسقاباق مايى. 90پايىزعا جۋىق قانىقپاعان مايلاردى، 60 پايىزعا دەيىن ءلينولدى قىشقىلدان جانە 15 پايىز شاماسىندا لينولەن قىشقىلىنان تۇرادى، ومەگە-3، ومەگە-6 ماي قىشقىلدارىنا باي.اسقاباق مايى قۋىرىلعان اسقاباقتىڭ دانىنەن سىعىپ الىنادى. قوشقىل جاسىل نەمەسە قويۋ قوڭىر ءتۇسى بار، وتكىر حوش ءيىستى، ءتاتتى ءدامى بار. بيولوگيالىق بەلسەندى زات رەتىندە قولدانىلادى. قۇرامىندا ماي قىشقىلدارى؛ پالميتين، ستەارين، ولەين، لينول، ستەرين قىشقىلدارى، فوسفوليپيدتەر، كاروتينويدتار، دارۋمەندەر مەن ميكروەلەمەنتتەر بار. ءدانىنىڭ مايىن ءتۇرلى دارىلىك فورمالاردا قولدانادى. مايىنىڭ قۇرامىندا قانىقپاعان ماي قىشقىلدارىنىڭ بولۋى جانۋار ەڭ جاقسى الماستىرعىشى بولىپ تابىلادى سەبەبى جانۋار ماي قىشقىلدارى قانىققان، ياعني ەمۋلسيا تۇزبەيدى دە اعزاعا ءسىڭىۋى قيىن.

اسقاباق شىرىنى بالمەن جاتار الدىندا ىشسە، جۇيكە جۇيەسىن تىنىشتاندىرىپ، ۇيقى ءدارىسى سەكىلدى اسەر ەتىپ، تىنىش ۇيىقتايسىز.
جۇكتى ايەلدەردىڭ جۇرەگىنىڭ اينىعانىن اسقاباق شىرىنى باسادى.
اعزا جۇدەگەندە، السىزدىك كەزدە اسقاباقتى سۇتپەن دايىنداپ، قايماق، ماي، جاڭعاق، باداممەن قوسىپ جەيدى.
اسقازان ىشەك جولدارى، اسقازاننىڭ شىرىشتى قاباتىندا دەرت بولسا، اسقاباقتان ەزبە دايىنداپ، ءىشىڭىز.
بۇيرەك اۋىرعاندا تاۋلىگىنە جارتى ستاقان شىرىنى نەمەسە قايناتىلعانىن جەيدى.
تەرىدەگى قىشىما، ەسەكجەم شىققاندا، نە بولماسا كۇيىك شالعاندا ۇككىشتەن وتكەن مايەگىنەن كومپرەسس جاسايدى.
سارى اۋرۋ دەرتىندە 4 اي قاتارىنان ۇزبەي مايەگىن جەۋ كەرەك. باۋىرعا وتە جاقسى، ءارى قىزمەتى جاقسارادى، ءارى پايدالى.
ىشەكتەگى قۇرت دەرتىندە اسقاباقتى الىپ، ءدانى مەن مايەگىن ويىپ الىپ، جىلى سۋ قۇيادى. جارت ساعات بەتى جابىق ىدىستىڭ ىشىندە بولۋى كەرەك. دايىن كەزدە تۇنبادان كۇنىنە 4 رەت استان 20 مينۋت بۇرىن جارتى ستاقان ىشەدى. 20 كۇن. ءبىر ايدان كەيىن قايتادان جالعاسى.
ىشەكتەگى پارازيتتەن ەڭ ءتيىمدى ءتاسىلى قابىعى ارشىلعان ءدانىن اشقارىنعا جەيدىڭ. 7 شاقتى ءداندى ەزىپ، سۇتپەن ىشەدى.
پروستاتيت كەزىندە، 0،5كگ تازالانعان اسقاباق ءدانىن، شيكىسىن، ەتتارتقىشتان وتكىزىپ، 1 ستاقان بالمەن ارالاستىرىپ جەۋ كەرەك. ون شاقتىسىن بانكاعا سالىپ، قالعانىن توڭازىتقىشقا ساقتايدى. كۇنىنە 1 رەت اشقارىنعا 30 مينۋت بۇرىن جەيدى. ەمدى جىلىنا 1 رەت عانا جاسايدى. كوپ جەۋ جۇرەكتى ناشارلاتىپ جىبەرەدى.
ۇيقىسىزدىق بولعاندا قايناتىلعان، بۋعا پىسكەن اسقاباق مايەگىنەن بوتقا دايىنداپ كۇنىنە 2 رەت 50گر ىشەدى. جاتار الدىندا قايناتپاسىنا بال قوسىپ، 3 ستاقاننان كادەگە جاراتادى. ەكىنشى جاعدايدا؛ 20 بادام جاڭعاعىنا 1 ءشاي قاسىق اسقاباق دانەگىن قوسىپ، ۇستىنە قايناعان سۋ قۇيىپ، 8 ساعات تۇندىرادى. كەشكە تامان ءىشۋ كەرەك.
اسقاباق دانەگىنىڭ پايداسى.
جۇرەك پەن قان تامىرىنا پايداسى. اسقاباق دانەكتەرىنىڭ قۇرامىندا جۇرەك جۇمىسىن قالىپقا كەلتىرە الاتىن ماگنييدىڭ جەتكىلىكتى مولشەرى بار. ماگنيي جۇرەك بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جۇمىسىن جاقسارتىپ، ىرعاقتىڭ بۇزىلۋىنا توسقاۋىل قويادى. عىلىمدا دالەلدەنگەندەي، حولەستەريننىڭ جوعارى دەڭگەيى جۇرەك، قان تامىرلارى اۋرۋلارىن تۋدىرادى. ال دانەكتەردىڭ قۇرامىنداعى فيتوستەرولدار قانداعى حولەستەرين دەڭگەيىن تومەندەتەدى. قان قىسىمىن تۇراقتاندىراتىندىقتان، گيپرەتونيكتارعا ءجيى شاعىپ تۇرۋعا كەڭەس بەرىلەدى.

مي جۇمىسىن جاقسارتادى. اسقاباق دانەكتەرىنىڭ قۇرامىنداعى تريپتوفان امينقىشقىلدارى اعزامىزداعى سەروتيننىڭ ونۋىنە جول اشادى، بۇل ۇيقىنىڭ تولىقتاي جاقسارۋىنا سەپتىگىن تيگىزە الادى. دانەك بويىنداعى سينك باس ميدىڭ جۇمىسىن قالىپقا كەلتىرىپ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جاقسارتىپ، اعزاداعى شارشاۋدى باسادى.
ىشەك ءۇشىن پايدالى. دانەكتەردەگى جاسۇنىق ىشەك جۇمىسىن بەلسەندى ەتىپ، بوساتا الادى. ءىش قاتۋ قيىندىقتارىنا تاپ بولاتىن وقىرماندارىمىزعا كۇندەلىكتى تاعامعا اسقاباق دانەكتەرىن قوسۋعا كەڭەس بەرگەن بولار ەدىك.

ىشەك قۇرتىمەن كۇرەسە الادى. اسقاباق داندەرى – حالىق مەديسيناسىندا ىشەك قۇرتقا قارسى قولدانىلاتىن ەڭ اسەرلى قۇرال. پارازيتتەرمەن الىسىپ جۇرەتىن ادامدار دانەكتەردەن كەيىن كوپ ۋاقىت وتپەي جاتىپ، بار قيىندىقتان ارىلىپ جاتادى.
ۆەستيبۋليارلىق اپپارات ءۇشىن. تەڭىز اۋرۋىنا شالدىققان ناۋقاستارعا اسقاباق داندەرى اۋاداي قاجەت. ولار قاتتى اۋىتقۋ كەزىندە پايدا بولاتىن جۇرەك اينۋىن باسادى.
جۇكتى ايەلدەرگە. جۇكتىلىكتىڭ ەڭ العاشقى ايلارىندا مازا بەرمەيتىن جۇرەك اينۋلارمەن جاقسى كۇرەسە الادى. كوپتەگەن بولاشاق انالار اسقاباق دانەكتەرىنىڭ ارقاسىندا جەرىكتىكتىڭ ەڭ قيىن كەزەڭدەرىن جەڭە الادى.

ەرلەرگە پايداسى. اسقاباق دانەكتەرىندە جەتكىلىكتى مولشەردە ومەگا-3 مايلى قىشقىلدارى مەن سينك بار، ولار ەركەكتەردىڭ اعزاسىنداعى تەمىر دەڭگەيىنىڭ تومەن ءتۇسىپ كەتۋىنىڭ الدىن الادى.

ەسكەرتۋ! اسقازان-ىشەك جولدارى قاتتى بۇزىلعان، ىشەك جولدارى زاقىمدانعان، اسقازان شىرىنىنىڭ قىشقىلدىعى جوعارى ادامدارعا اسقاباق دانەكتەرىمەن اۋەستەنبەۋگە كەڭەس بەرىلەدى.

2. 3 اسقاباقتان دايىندالاتىن تاعامدار

پايداسىنا كوز جەتكىزدىك. ۇيدە اسقاباقتى كوبىنە مانتىقازانعا سالىپ، بۋعا نەمەسە سۋعا قايناتىپ جەۋدى ءبارىمىز دە بىلەمىز. ال ونى فارىشتاپ، ارنايى پەشكە سالىپ ءپىسىرىپ جەۋدى بىلەسىز بە؟ بىلمەسەڭىز ۇيرەتەيىك. بۇل اس ءارى پايدالى ءارى ءدامدى، ءتىپتى قوناققا ۇسىنار ەرەكشە ءمازىرىڭىز بولارىنا سەنىمدىمىز.

اسقاباقتىڭ سىرتىن جۋىپ، ورتاسىن ويىپ، ىشىندەگى پىستەلەرىن تازالايمىز.

الدىن الا جۋىپ، تازالانعان كۇرىش، ۇساقتالعان ەت، پياز، تۇز، ءتۇرلى دامدەۋىشتەر قوسىلىپ دايىندالعان فارشتى سالامىز. ەسكەرتە كەتەيىك، فارشتى ءوز قالاۋىڭىز بويىنشا دايىنداۋعا دا بولادى. مىسالى، مەيىز قوسىپ، ۇساقتالعان كارتوپ، ءسابىز، ءتىپتى قىزاناقتى تۋراپ ارالاستىرساڭىز دا بولادى. بۇل تابەتتى اشار اس بولۋىنا مۇمكىندىك بەرمەك.
ەسكەرتۋ: اسقاباقتىڭ ورتاسىنا سالىناتىن ەت، پياز، ءتۇرلى دامدەۋىشتەردى الدىن الا از عانا مايعا ءبىر قۋىرىپ الۋعا دا بولادى.
ىشىنە فارش سالىنىپ بولعان سوڭ، ورتاسىن ويىپ قويعان ابزال. ويىققا مولشەرلەپ سۋ قۇيىڭىز. ول كۇرىشتىڭ ءپىسۋى ءۇشىن قاجەت. بولماسا كۇرىشتى الدىن الا سۋعا ءبىر قايناتىپ الىپ ەت، كارتوپتارمەن ارالاستىرۋعا دا بولادى. بۇل اسىڭىزدىڭ تەز ءپىسىپ، شيكى بولىپ قالماۋىنا كەپىلدىك بەرمەك.

دايىن بولعان اسقاباقتى گاز پليتانىڭ استىڭعى پەشىنە، بولماسا ءتۇرلى ەلەكترلى پەشتەرگە سالىپ پىسىرۋگە بولادى.
ەسكەرتۋ: پەشتەگى اسقاباقتىڭ سىرتقى قابىعى قىزارىپ، كۇيىپ بارا جاتقانداي بولۋىنان قورىقپاڭىز. سولاي بولۋعا ءتيىستى. 25-30 مينۋتتان سوڭ شانىشقىمەن نەمەسە اسحانالىق ىستىكپەن شۇقىپ تەكسەرىپ كورۋگە بولادى.

پىسكەن اسقاباقتى داستارقانعا سىرتقى قابىعىن اشىپ تا اكەلۋگە بولادى. تورت، پيروگ كەسكەندەي ەتىپ ءار بولىككە بولە وتىرىپ، داستارقان باسىنداعىلارعا جەكە-جەكە تارەلكەگە سالىپ ۇسىنعان ءجون.
اسقاباقتى تاعام رەتىندە پايدالانۋ سوناۋ ەرتە زامانداردان باستالعان. ويكەنى، ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى اسقاباقتىڭ وسىدان ءۇش مىڭ جىل بۇرىن پايداعا اسىرىلعاندىعىن انىقتادى. ونىڭ داندەرى پەرۋلىك ۇندىستەردىڭ تابىتتارىنان تابىلعان.
ەجەلگى گرەك جانە ريم تۇرعىندارى كەپكەن اسقاباقتاردى سۇيىقتىقتار قۇياتىن ىدىس رەتىندە قولدانعان. ورىستاردىڭ 1926 جىلى جاساعان ەكسپەديسياسىنىڭ ناتيجەسىندە جابايى اسقاباقتار افريكانىڭ سولتۇستىگىندەگى مەكەندەردەن تابىلعان ەكەن. عالىمداردىڭ بولجامى بويىنشا، اسقاباقتىڭ وتانى – افريكا. ول كۇللى الەمگە سول جەردەن تارالعان.
اسقاباق اعزانى شلاكتان تازارتىپ، زات الماسۋدى تۇراقتاندىرادى. نەسەپ جىنىس جۇيەسىنىڭ كوپتەگەن اۋرۋلارىن ەمدەۋگە كومەكتەسەدى. نەسەپ ايداۋشى، قابىنۋعا قارسى، ءوت ايداعىش قاسيەتى بار جانە دە پارازيتتەردى جويادى.

اسقاباق قوسىلعان سامسا
قۇرامى:
4 ستاقان ۇن
100گر.سارى ماي
0،5 ستاقان ايران
1 جۇمىرتقانىڭ سارىسى
سودا جانە تۇز
500گر. اسقاباق
تۇز جانە قارا بۇرىش
1 دانا پياز
اششى بۇرىش
قۇيرىق مايى
فارش

سامسا دايىنداۋ ءتاسىلى:
جىلى سۋعا جۇمىرتقا، تۇز، سارى ماي قوسىپ، جايمەن ۇندى سالىپ قامىر يلەيمىز.
قامىرىمىزدى ءۇش بولىككە ءبولىپ، بەتىن جاۋىپ، جارتى ساعاتقا قويىپ قويامىز.
ەندى سالماسىنا دايىنداپ الامىز. قۇيرىق مايىن مايدالاپ تۋرايمىز. پيازدى مايدالاپ تۋراپ، اسقاباقتى دا ءتورتبۇرىشتاپ مايدالاپ تۋرايمىز دا فارش قوسىپ، تۇز بەن بۇرىش سالىپ، دامىنە قاراي دامدەۋىشتەر قوسۋىڭىزعا دا بولادى.بارلىعىن جاقسىلاپ ارالاسترامىز.
قامىرىمىزدىڭ ءبىر بولىگىن الىپ، جاييامىز دا اراسىنا ەرىتىلگەن سارى مايدى جاعامىز.كەلەسى ەكى قامىرىمىزدى دا ءدال وسىلاي جايىپ، اراسىنا ماي جاعىپ مايى سىڭگەنشە ءسال تۇرامىز.
ەندى قامىرىمىزدى رۋلەت ۇقساتىپ ورايمىز. قامىرىمىزدى بىرنەشە بولىكتەرگە ءبولىپ ءۇستى ۇستىنە قويىپ، شەتىنەن قامىرىمىزدى دوڭگەلەكتەپ جايامىز.
ءار قامىرىمىزعا سالماسىن سالىپ، دوڭگەلەكتەپ، نەمەسە تورتبۇرىش ەتىپ جابىستىرامىز ءار كىم ءوز قالاۋىنشا جابىستىرامىز. ەندى تابامىزدى الىپ، مايلاپ سامسانى سالىپ، سامسا بەتىن جۇمىرتقانىڭ سارىسىن جاعىپ پەشكە سالىپ پىسىرەمىز. سامسامىز دايىن. استارىڭىز ءدامدى بولسىن!

اسقاباق قوسىلعان سالات
بىزگە كەرەگى:
اسقاباق – 150 گ
ءسابىز – 150 گ
الما – 150 گ
ىرىمشىك – 50 گ
گورچيسا دانىمەن – 1 اس قاسىق
ليمون شىرىنى – 2 اس قاسىق
وسىمدىك مايى – 2 اس قاسىق
تۇز دامىنە قاراي

ءسابىزدى تازالاپ سىرتقى قابىعىن ارشىپ ءىرى ۇكىشتەن ۇزىنشالاپ وتكىزەمىز. ءدال وسىلاي الما مەن اسقاباقتى دا وتكىزەمىز. ىرىمشىكتى مايدا ۇكىشتەن وتكىزەمىز. ەندى تۇزدىق دايىنداپ الامىز. وسىمدىك مايى مەن جاڭادان دايىندالعان ليمون شىرىنىن جانە گورچيسانى ارالاستىرامىز. دايىن تۇزدىقتى سالات بەتىنە قۇيامىز. استارىڭىز ءدامدى بولسىن!

قورىتىندى

قورىتا كەلگەندە اسقىباق ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىن 3 عاسىردا مەكسيكادا، پەرۋدە بەلگىلى بولعان. 15 عاسىردىڭ اقىرىندا مىسىرعا اكەلىنگەن. قازاكستاندا اسقاباقتىڭ ءىرى جەمىستى، قاتتى كابىقتى جونە مۋسكاتتى ءتۇرلسرى بار. ءىرى جەمىستى اسقاباقتى مال ازىعى ءۇشىن سگەدى. قاتتى قابىقتى اسقاباق تۇرىنە كادى مەن تاباقشا اسكاباق (پاتيسسون) جاتادى. ولار جاس جانە تۇزدالعان كۇيىندە تاماققا پايدالانىلادى.

اسقاباق – ءىرى جەمىستى تاعامدىق، دارىلىك، مالازىقتىق جانە ساندىك، ءبىرجىلدىق شوپتەكتى وسىمدىك. ونىڭ ۇزىندىعى 5 مەترگە دەيىن جەتەتىن جاتاعان ساباعى بولادى. بەس قىرلى ساباعىنا تىكەنەكتەر وسكەن. جاي جاپىراقتارىنا قاراما-قارسى ورنالاسقان مۇرتشاسى بار. مۇرتشا ءتۇرىن وزگەرتكەن ورنەك، جاتاعان ساباعى نازىكبولعاندىقتان، جان-جاعىنداعى باسقا وسىمدىككە ورالۋعا تىرەك ءۇشىن قاجەت. جاپىراعى – ءىرى، تاقتاسىنىڭ جيەگى 5 سالالى تىلىمدەنگەن جاي جاپىراق. گ ۇلى دارا جىنىستى، ءبىرۇيلى، جاپىراق قولتىعىندا جەكە-جەكە وسەدى.

اسقاباق جىل ساناۋعا دەيىن 3 000 جىل بۇرىن مەكسيكادا مادەني داقىل رەتىندە وسىرىلە باستاعان. ءقازىر كادىمگى اسقاباق ەلىمىزدىڭ بارلىق اۋماعىندا وسىرىلەدى. كادىمگى اسقاباقتىڭ سان الۋان ىرىكتەمەلەرى «قاۋاق، ءبالىشقاۋاق» بار. اسقاباق تۇقىمداستار ازىقتىق، دارىلىك جانە تەحنيكالىق ماقساتتا وسىرىلەدى.
مەن «شيپاگەر» اسقاباق شىرىنىن جاسادىم. شىرىن جاساۋعا اشىق سارعىش ءتۇستى جۇمساق مايەگى بار ۇساق سورتتى اسقاباق قولدانامىن. اسقاباق شىرىنىن جاساعاندا ونىڭ ءدانىن دە قوسامىن. اسقاباق شىرىنىن دايىنداپ الىپ وعان ءسابىزدىڭ شىرىنىن ارالاستىرامىن. كىشكەنە مولشەردە بال قوسامىز. 1 كگ تازارتىلعان ونىمنەن 750 گر شىرىن شىعادى. بۇل شىرىندى ۇنەمى بالالارعا بەرىپ تۇرۋعا بولادى. شىرىن – اعزا مەن اس قورىتۋ جۇيەسىن تازارتادى، كوزدىڭ كورۋ جۇيەسىن جاقسارتادى، مي جۇمىسىن بەلسەندى ەتەدى. بۇيرەك جۇمىسىن جاقسارتادى، ءىش قاتقان كەزدە پايدالى. بالانىڭ بويىنىڭ وسۋىنە ىقپال ەتەدى.
ۇسىنىس:

1. اسقاباقتىڭ قۇرامىندا ادام اعزاسىنا قاجەتتى ۆيتاميندەر كوپ بولعاندىقتان اسقاباقتىڭ تۇرلەرى جەرىمىزدە كوپتەپ وسىرىلسە؛
2. اسقاباقتان ءتۇرلى تاعامدار دايىنداۋعا مۇمكىندىكتىڭ بارلىعىن بىلە وتىرىپ، وندىرىستە تۇرمىسقا قاجەتتى تاعامدار شىعارىلسا؛
3. اسقاباقتىڭ ءدانى تازالانىپ، قۋىرىلىپ، ارنايى سانيتارلىق زەرتحانادان وتكىزىلىپ، قاپشىققا سالىنىپ، ساۋدا اينالىمىنا شىعارىلسا؛
4. اسقاباقتىڭ ەمدىك قاسيەتتەرى باسپا بەتتەرىندە، تەلەديداردا كەڭىنەن ناسيحاتتالسا.

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1. ق. قايىم.بيولوگيا الماتى. اتامۇرا 2003ج.
2. ءالىمقۇلوۆا ر. وسىمدىك تانۋ. 6-7 سىنىپ، وقۋلىق الماتى «راۋان» 1995.
3. بيولوگيچەسكيي ەنسيكلوپەديچەسكيي سلوۆار. - م.: «سوۆەتسكايا ەنسيكلوپەديا»، 1989.
4. جيزن راستەنيي، ۆ 6 توماح. - م.: «پروسۆەششەنيە»، 1974-1982.
5. كراسنايا كنيگا كازاحسكوي سسر. چاست 2. راستەنيا. - الما-اتا: «ناۋكا»، 1981.
6. قايىموۆ ق. قىزىقتى زوولوگيا. - الماتى: «مەكتەپ»، 1974.

---