اۋەزوۆتانۋ جانە زەينوللا قابدول
تولەگەنوۆا التىن حاديم قىزى
اتىراۋ وبلىسى قۇرمانعازى اۋدانى
اباي اتىنداعى قازاق ورتا مەكتەبى
اۋەزوۆتانۋ جانە زەينوللا قابدول
مەكتەپ دەپ اتالاتىن كيەلى مەكەنگە قادام باسقان ءار شاكىرت "ادەبيەتتانۋ" عىلىمىنىڭ العاشقى دارىستەرىن تىڭداعان كەزدەن-اق وسى سالانىڭ ەرەن جۇيرىگى، سىرلى ءسوز زەرگەرى، حالقىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان زەينوللا قابدولوۆپەن “تۋىسىپ” كەتەتىنىن بايقاماي دا قالار. شاكىرت زەردەسىنە ادەبيەتتىڭ الىپتار كوشىنىڭ نە ءبىر تاماشا تالانتتارىن زەردەلەۋدىڭ الىپپەسىن ۇيرەتەر دە – زەينوللا قابدولوۆ. ونىسى دۇرىس تا. ويتكەنى قازاق كوركەم ويىنىڭ ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ ەستەتيكالىق تابيعاتى، كوركەم شىعارمانىڭ بولمىس- ءبىتىمى، تاقىرىپتىق، دۇنيە تانىمدىق ءمانى، تەكتىك سيپاتى، سۋرەتكەرگە قويىلار تالاپ تۋرالى ايتقاندا ءمۇعالىم مىندەتتى تۇردە ءوزىنىڭ باستى قۇرالى، تەمىرقازىعى رەتىندە ز.قابدولوۆتىڭ "ءسوز ونەرى” مونوگرافياسىنا باس قويماۋى مۇمكىن ەمەس.
كەۋدەسى سىر ساندىقتاي شەجىرە، ادەبيەت سالاسىنىڭ بىلگىرى، نەبىر قاناتتى سوزدەردىڭ تەلەگەي تەڭىزى قولىنا قاعاز الماي، قارا ءسوزدىڭ قايماعىن قالقىپ سويلەر، سۇڭعىلا شەشەندەردىڭ سارقىتى بولا بىلگەن زەينوللا قابدولوۆ بەينەسى ولمەك ەمەس. سوندىقتان دا كوز جاسىنداي ءمولدىر،جۇرەك لۇپىلىندەي ىستىق، ۇلتتىڭ كوركەم ايناسىنا اينالعان قاسيەتتى ونەردىڭ دامۋىنا ەرەن ەڭبەگىن سىڭىرگەن بەدەلدى جازۋشى، بىلىكتى عالىم، بىرەگەي تۇلعالاردىڭ ولشەۋسىز ەڭبەگىن باعالاۋ،كەلەشەك ۇرپاقتىڭ رۋحاني يگىلىگىنە اينالدىرۋ – بىزگە، ۇستازدار قاۋىمىنا، ۇلكەن مىندەت.
ادەبيەت الەمىندە ز.قابدولوۆتىڭ نەگىزگى ءۇش قاسيەتى بىرىكتى: ۇستازدىق پەن قالامگەرلىك، عالىمدىق.. شاكىرت ساناسىنا تالماي، قاجىماي ۇيرەتكەن ءىلىمى دە، بەرگەن قىمبات ءبىلىمى دە - ادەبيەت.
عالىم رەتىندە تەوريالىق تۇعىرناماسىن جاساپ، تەرەڭدەپ تالداپ، دەرەكتەپ سارالاعانى دا - ادەبيەت. سۋرەتكەر ساناتىن كورسەتىپ، شەبەرلىك شىڭىن باعىندىرىپ، قالامگەرلىك قاسيەتىن تانىتقانى - ادەبيەت. ادەبيەتكە كىندىگىمەن بايلانىپ، ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ، ارداعىنا اينالعان.
ادەبيەت الىبى سانالعان ز.قابدولوۆتىڭ عالىمدىق ساناتى، ۇنەمى تىنىمسىز بەينەتكەرلىگى مەن تابيعي تالعامپازدىعى ءوز ورتاسىنان ايرىقشا بيىكتەتەدى. ونىڭ ۇستىنە ەستەتيكالىق تەرەڭ مادەنيەتىن قوسساڭ ادەبيەت مايدانىنىڭ الدىن بەرمەگەن الاماندىعى مەن وزا شاۋىپ بايگە العان ۇشقىرلىعىنىڭ سىرىن ۇعىنا تۇسەمىز. بىلۋگە بالاداي قۇشتار،دانالىققا دالاداي دارقان ءارى اڭقىلداق قازاقى مىنەزى دە جايساڭدىعىن، بولەكشە ءبىتىمىن ايعاقتايدى.
زەينوللا قابدولوۆتىڭ بۇگىندە اڭىزعا اينالعان ۇستازدىق بىلىگى دە ۇلى سۋرەتكەر م.اۋەزوۆتەن جۇققان. جۇرەكتە جاتتالاتىن، كوڭىلدە حاتتالىپ، ەستە ساقتالاتىن ۇستازدىق ۇلاعاتى تۋرالى دا شاكىرتتەرى از ايتىپ جۇرگەن جوق..ۇلتقا ۇستاز بولعانداي سىرى نەدە؟
بىزدىڭشە، بۇنىڭ سىرى شاكىرت جۇرەگىن جاۋلاپ، جانىن باۋراپ، كوڭىل حوشىن جۇپارلاندىرۋىندا بولسا كەرەك.
اسىلى، ۇستازدىق-كاسىپ ەمەس، جۇلدىزدى جاراتىلىس بولسا كەرەك. بۇگىندە قازاق عىلىمىنىڭ قارا شاڭىراعى سانالاتىن ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ز.قابدولوۆتىڭ ءتالىمىن كورىپ، ءدارىسىن تىڭداپ قاناتتانعان، ازۋىن ايعا بىلەگەن اقىن-جازۋشىلار، عيبراتىن ۇلت گۇلدەنۋىنە سارقا جۇمساعان عالىمدار، جۋرناليستەر قانشاما دەسەڭىزشى؟!
الىپتى ارقالاۋ ءۇشىن اسقارالى ارقا، دانالىقتى دارىپتەۋ ءۇشىن دارحان دارىن كەرەكتىگى اقيقات. شاكىرت ويىنىڭ شىراعىن جاققان ۇستاز عيبراتىنىڭ شەكسىز قامقورلىعى تۋرالى قالام تەربەۋ زور ادامگەرشىلىك، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيدى. م.اۋەزوۆتەي ۇلى تۇلعانىڭ ءدارىسىن تىڭداپ، شاكىرتى بولۋ بيىك باقىت بولسا، ۇستاز جايىندا ماڭگىلىك ەستەلىك جازۋ اسقان ابىروي. ارينە، جاس بۋىننان «جىل كەلگەندەي جاڭالىق سەزىنىپ» ۇلان-اسىر ءۇمىت كۇتكەن م.اۋەزوۆ ءۇشىن ز.قابدولوۆتاي شاكىرتتىڭ ءجونى بولەك. بۇل شاكىرتىنەن كۇتەر دامە دە زور، ارتار سەنىمى دە بولەك بولدى.
سۇتتەي سۇلۋ مىنەزىن عازيز كورگەن، ونەردىڭ يەسى رەتىندە جۇرەگى يگەن ۇستاز الدىنا شاكىرت قابدولوۆ ءوز پارىزىن تولىقتاي اتقاردى. ۇستاز ۇلاعاتىن ۇلىقتاي ءبىلدى. ز.قابدولوۆتىڭ «مەنىڭ اۋەزوۆىم» اتتى رومان-ەسسەسى-شاكىرت جۇرەگىنىڭ ەرەكشە تارتۋى بولعاندىقتان، ونى ۇستازدىڭ جارقىن بەينەسى تۋراسىنداعىجان تولعانىسى، ءارى اسىل اعا الدىنداعى ىنىلىك پارىزىنىڭ ورىندالۋى دەپ بىلەمىز.
زاڭعار جازۋشىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن قامتىپ جازعان كوركەم دە دەرەكتى تۋىندىلار از ەمەس. دەسەك تە، ۇلى اۋەزوۆ تۇلعاسىن اسپەتتەگەن كوركەم ەڭبەكتەردىڭ كوز تارتار كەسەگى دە، شوعىرى بيىك شوقتىعى دا، وي ىرىسى دا، جۇرەككە جىلىسى دا ز.قابدولوۆتىڭ رومان-ەسسەسى دەپ ۇعامىز. ۇلى مۇحاننىڭ جاز ديدارىن كورىپ، تاعىلىمىن الىپ، قاتار ءجۇرىپ، ۇلت بولاشاعى ءۇشىن تىزە قوسىپ قىزمەت جاساعان اۆتوردىڭ ورتانقول شىعارما جازۋعا مورالدىق قۇقى جوق.
قابدولوۆ رومانىنىڭ كىرىسپە تاراۋى «رومانعا بارار جول» دەپ اتالادى. رومان-اسسە-سىر تارقاتار دۇنيە. سول سىر كىرىسپەدەن باستاۋ الادى. شىعارما شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ الەۋمەتتىك تاپسىرىسى بويىنشا دۇنيەگە كەلگەندەي. ونداي تاپسىرما تەگىن بەرىلۋى مۇمكىن بە؟
شىڭعىس اتا،زەينوللا دا زاڭعار جازۋشىنىڭ شاكىرتتەرى ،بولاشاق شىعارما قاھارمانىن وتە جاقسى بىلەدى . ۇلى ادام زەينوللا قابدولوۆتىڭ ستۋدەنت كەزىندەگى ۇستازى، كەيىن كوپ جىلدار بويى ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىنداعى، ادەبيەت مايدانىنداعى قىزمەتتەرى، شىعارماشىلىق ەڭبەكتەرى جايىنداعى ءاعالى-ىنىلى ارىپتەستەر.
اۋەزوۆ پەن شاكىرت زەينوللا.
دانىشپان ۇستازدىڭ دارىستەرى باي مازمۇن مەن تەرەڭ عىلىميلىققا قۇرىلىپ، تىڭداۋشىسىن توكپە كۇيدەي توگىلگەن شەشەن تىلىمەن ۇيىتا باۋراپ، سۇلۋ سەزىمگە، شابىتتى شاققا جەتەلەيدى «اۋەزوۆتىڭ ءاربىر لەكسياسى – ءبىر-بىر وقۋلىق، بار لەكسياسى – ۇلانعايىر ۇلى مەكتەپ». اۋەزوۆتەن ەكى ساعات لەكسيا تىڭداعان ادام – بۇدان ەكى ساعات بۇرىنعى پسيحولوگيالىق حال-كۇيىنەن كادىمگىدەي وزگەرىپ، جاڭارىپ، جاڭعىرىپ شىعادى. يمان تۇرعىسىنان ءبىرشاما ءپىسىپ، جەتىلە تۇسەدى. ويتكەنى، اۋەزوۆ دارىستەرى بار شاكىرت ءۇشىن تاڭعاجايىپ، تىلسىم دۇنيە.
رومان –ەسسەدەگى وسى تاڭدانىستى وقىعان كەزدە كوز الدىما ۇلى سۋرەتكەردىڭ عاجايىپ بەينەسى ەلەستەدى. ۇلى ادامنان ۇلىلىق دارىستەرىن تىڭداعان زەينوللا قابدو- لوۆ تا ەسىمىن «وزىندەي» شاكىرتتەر ۇلىقتاعان ۇلى ۇستازعا اينالدى. مەن ەكى ۇستازدى دا كورگەن ەمەسپىن، الدىنان ءدارىس تە تىڭدامادىم، ءبىراق وسى ءبىر تاڭعاجايىپ ۇندەستىككە تاڭ قالىپ، ءوز شاكىرتتەرىمە قاراپايىم ءمۇعالىم رەتىندە ىزگىلىكتى ناسيحاتتاۋمەن كەلەمىن. ءپان ءمۇعالىمى رەتىندە زاڭعار جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىعىن وقىتۋدا ز.قابدولوۆتىڭ «مەنىڭ اۋەزوۆىم» رومان-ەسسەسىن اينالىپ ءوتۋ – مەن ءۇشىن ۇلكەن كۇنا.
ۇلىدان ۇلىلىققا باعىت العان شاكىرت جىلدار وتە ۇستازى سياقتى اكادەميك – جازۋشى اتاندى، قابدولوۆ ءومىر بويى ۋىز جاس كەزىندەگى ۇستازىنا دەگەن ۇلى سۇيىسپەنشىلىكتەن، كىشىلىك، ادالدىقتان ءبىر مىسقال اينىمادى. جاس كەزىندەگى اعات ىستەرىن ەسكە ءتۇسىرىپ، قاتەلىكتەرىنە وقۋشىمەن بىرگە كۇلەدى. ۇرپاققا ساباق بولسىن دەگەنى. شاكىرت اباي ولەڭىن مۇدىرمەي جاتقا ايتىپ تۇرىپ، ءبىر سوزدەن ءمۇلت كەتەدى. «مىڭمەن جالعىز الىستىم» دەگەن ولەڭ جولىنداعى ءبىر ءسوزدى الماستىرىپ جىبەرەدى، «مىڭنىڭ» ورنىنا قاتەلەسىپ «كوپپەن» دەپ ايتادى. ءبىر عانا ءسوز! ال سونىڭ ءوزى – ابايعا قيانات جاساۋمەن پارا-پار. ويتكەنى اباي كوپپەن، ياعني حالىقپەن ەمەس، «مىڭمەن» الىسقان. ۇستازى اياق استىنان تاس-تالقان بولدى. شاكىرتى توبەگە ۇرعانداي سىلەيدى دە قالادى. ۇستازىن قاتتى اشۋلاندىرىپ الادى.
وسى دەتال ارقىلى ز.قابدولوۆ ءسوز ونەرىنە دەگەن تالاپتىڭ دەڭگەيى ەشقاشان تومەندەمەۋى تيىستىگىن ايتقىسى كەلگەن. بۇل ورايدا اباي مەن مۇحتاردىڭ بىردە-بىر ولەڭىن، نە شىعارماسىنىڭ اتىن بىلمەيتىن بۇگىنگى كۇننىڭ توعىشارلارىنا جانىڭ اشىعانداي بولادى.
مۇحتار اۋەزوۆ سومداعان ءاباي-بىر حالىقتىڭ، قازاقتىڭ ۇلتتىق بەينەسى.ەل رۋحانياتىنىڭ تاۋسىلماس قازىناسى، كەنىشى.
زەينوللا قابدولوۆ سۋرەتتەگەن «بۇگىنگى اباي»-اۋەزوۆ-ماعجانشا ايتساڭ «ابايداي التىن حاكىمنىڭ» جالعاسى، ميراسكەرى، ەلىنىڭ ەڭىرەپ تۋعان ەرى، سىنباس حاراكتەرى، حالقىنىڭ ءسوز ونەرىن باستاعان كوسەمى.
رومان-اسسەدە ۇلى اۋەزوۆتىڭ ءومىر وتكەلدەرى كەۋدەسىن جارىپ شىققان رۋحاني پەرزەنتتەرىمەن ءبىر تۇتاس جۇيەدە سۋرەتتەلگەن. ز.قابدولوۆتىڭ ادەبيەتتانۋ مامانى رەتىندە جۇيرىكتىگى شىعارمادا اقىندىق،، جازۋشىلىق شەبەرلىگىمەن جۇپتاسىپ كەتكەن.ءار نارسەنىڭ ءساتى بار. ءساتى ءتۇسىپ قازاق ادەبيەتى قورىنا جازۋشى تۋرالى جاڭاشىل شىعارما قوسىلدى. تاۋەلسىزدىكتىڭ قاس قاعىم وتكەن العاشقى ون جىلىندا وقىرمان قاۋىم ۇلى سۋرەتكەردىڭ نۇرلى دا ويلى جۇزىمەن جانە ءبىر روماندا ديدارلاستى.
ادەبيەتتىڭ ەڭ بيىك مۇراتى-حالىقتىڭ قاسيەتىن، سۇلۋلىعىن، ۇلىلىعىن تانىتۋ. الدىمەن سول حالىقتىڭ وزىنە تانىتۋ، سودان سوڭ بۇكىل الەمگە تانىتۋ. ز.قابدولوۆ م.اۋەزوۆ لەكسياسىن تىڭداۋ ارقىلى ونىڭ ادامي تۋرعىدان تانىپ قانا قويمايدى، قيىن-قىستاۋ كۇندەردە قاسىنان تابىلىپ، ونىڭ اۋىر دا ارپالىسقا تولى ءومىر كەزەڭدەرىنە كۋا بولادى. ءومىر شىرعالاڭدارىندا جاسىمايتىن، قايسار مىنەزى شاكىرتىن شيرىقتىرا تۇسەدى.سول كەزەڭدە اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىن تەك تاپتىڭ تۇرعىدان عانا تالداعان تۇرپايى سوسيولوگيزم ءادىسى جازۋشىعا جاسالعان قيانات ءارى تاريحي ادىلەتسىزدىك رەتىندە شىعارمادا ەش بۇكپەسىز بەرىلگەن. كوركەم ونەر تابيعاتىن مۇلدەم تۇسىنبەيتىن تاياز دا توعىشار پارتوكراتتاردىڭ ايىپتاۋلارى ادەبي تالقى ەمەس جان تۇرشىكتىرەر ۇكىم سىقىلدى.
ءادىل سىن ايتىپ، ارا تۇسەر ادەبيەتشى قاۋىمنىڭ جالتاقتىعى، رۋحاني دارمەنسىزدىگى رومان وقىرمانىن تۇڭىلدىرە تۇسەدى. تەك شاكىرت جۇرەگى شىر-شىر ەتىپ، اراشا تىلەپ سىڭارجاق تا تۇرپايى تالداۋلارعا شارا تابا الماي دەل-سال بولادى. ۇلى ۇستازىن قۇرباندىققا شالعالى تۇرعان يمانسىز توپقا دەگەن جۇرەگىندە ەش كەشىرىم جوق. وسىناۋ قىم-قۋىت داۋ-دامايلار ۇستاز بەن شاكىرت اراسىنداعى رۋحاني تۋىستىقتى بەرىك ەتىپ، ماڭگىگە تابىستىرا تۇسەدى.
ۇلىنىڭ شاكىرتى بولۋ تەك ءدارىسىن تىڭداۋمەن عانا شەكتەلمەيدى، سونىمەن قاتار، ۇستاز ونەگەسىن باعىت تۇتىپ، ءوز ۇستانىمىنان اينىماۋعا شاقىرادى. شەشەن ءتىل مەن ۇتقىر ويلار روماننىڭ ءون بويىنا كورىك بەرىپ، قاناتتى سوزدەر قابدولوۆتىڭ قالامگەرلىك قارىمىن، شەبەرلىك قىرىن اڭگىمەلەگەن. كەستەلى، كەلىستى ويلار ءنارلى دە سۋرەتتى تىلمەن ءورىلىپ، ناقىل سوزدەي ءناشىن تاپقان. ءسوز زەرگەرىنىڭ ءار ءسوزدى ورنىن تاۋىپ ويناتا قولداناتىن شەشەندىك قاسيەتى تەرەڭ وي، بيىك پاراساتپەن استاسىپ جاتىر. بۇل قاسيەتى دە ۇستازى اۋەزوۆتەن سىڭگەن.
بۇل رومان-اسسە اۆتوردىڭ كورگەن-بىلگەندەرىن ۇزىن-سونار تىزبەكتەپ-سوزباقتاۋى ەمەس، قايتا وزىندىك دارا ستيلىمەن قىرناپ نازىك تە ورامدى تىلىمەن كەستەلەپ، سۋرەتكەرلىك تالعاممەن ابدەن ەكشەپ العان ءومىر شىندىعىنىڭ جەلىسى. ادامزات اقىل-ويىنىڭ الىبى، سىر مەن سەزىمنىڭ اعىنى ۇلى مۇحتاردىڭ ۇستازدىق فەنومەنىن تانىتۋ ارقىلى قالامگەر قازاق ادەبيەتىندەگى اۋەزوۆتىڭ ادەبي بەينەسىن جاساۋ تاجىريبەسىن جاڭا ساپاعا كوتەردى.
كوزى تىرىسىندە حالىقتى توي تويلاۋدان اۋلاق بولىپ، وي ويلاۋعا ۇندەگەن اكادەميك جازۋشى ، ءدىلمار شەشەن ، دارىندى بولۋعا بەل بۋعان قازاق قوعامىنىڭ اقىل-پاراساتىن بيىك ورەگە جەتەلەپ، جاس ۇرپاقتىڭ ساناسى مەن سەزىمىنە ساۋلە شاشۋدا. ز.قابدولوۆ ءوز ۇستازىنا ۇقساپ «ادامدى ادام ەتۋگە، قازاقتى قازاق ەتۋگە» بارشا عۇمىرىن سارپ ەتكەن ار ءىسىنىڭ ابىزى.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. «انا ءتىلى» گازەتى. № 34 23.08.2007ج م. ءتاج-مۇرات «نار سۇتىنەن شىققان قۇمارشىق»
2. «ەگەمەن قازاقستان» № 25.08.2007ج ج.دادەبايەۆ «ۇستاز»
3. «قازاق ادەبيەتى» گازەتى №30،31 27.07.2007ج ا.ەسپەنبەتوۆ «ادەبيەت – اردىڭ ءىسى»
4. «انا ءتىلى» گازەتى №37 13.09.2007ج ب.شاراحىمباي «تالانت تاعىلىمى»
5. ش.ەلەۋكەنوۆ «تاۋەلسىزدىك جانە قازاق ادەبيەتى» 2007 ج الماتى6. ز.قابدول «مەنىڭ اۋەزوۆىم» 1997 ج الماتى
You Might Also Like
-
ماقتانىشىم – مەملەكەتتىك رامىزدەر مەملەكەتتىك رامىزدەر – بۇل كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەگەمەندىگى مەن ءبىرتۇتاستىعىن بەينەلەيتىن، ونىڭ اجىراعىسىز اتريبۋتتارىنىڭ ءبىرى. قازاقستان رەسپۋبليك...
-
«فوربس» جۋرنالى دەنساۋلىق ايدارىمەن جاريالاناتىن بەتتەرىندە دجونني بوۋدەننىڭ كىتابىنان الىنعان الەمدەگى ەڭ پايدالى ازىقتاردى جاريالادى.
