InfoHub Logo

دايراباي مەن كوبەن دەگەن جاماعايىن بايدىڭ اراسى جاقسى بولماپتى دەيدى. مۇنداي قىربايلىققا سەبەپشى كوبەننىڭ شولجىڭ بولىپ وسكەن جالعىز بالاسى بولسا كەرەك. كوبەن باي وزىمەن يىقتاس قانجىعالى بايىنىڭ اجار دەيتىن قىزىن بالاسىنا الىپ بەرگەن. قىز الاردا بولاتىن ءجون-جورالعىدا دايراباي كۇيەۋ جولداس بولىپ بارادى. كوبەن بايدىڭ بوس بەلبەۋ، بولبىر ۇلىنداي ەمەس، ەتى ءتىرى دايرابايدىڭ اجار قىزبەن ءازىل-قالجىڭى جاراسسا كەرەك. ونىڭ ۇستىنە اجار ونەرگە ىڭكار، سەزىمتال قىز ەكەن. دايرابايدىڭ اسەم سازدى كۇيلەرىنە ىنتىعىپ، جانىنان شىقپاي قويادى. كەيىن، كەلىن بولىپ تۇسكەن سوڭ دا، دايرابايدى اۋزىنان تاستاماي، ورايى كەلسە، ارنايى شاقىرتىپ، ونەرىن تاماشالاپ جۇرەدى.

وسىنىڭ بارىنە كوبەن بايدىڭ بالاسى ىشتەي قىزعانىش جاساپ جۇرەدى ەكەن، ءبىر كۇنى دايرابايدىڭ كوزىنشە اجاردى تاياققا جىعادى. مۇندايعا شىدايتىن دايراباي ما، ارى-بەرى ارا ءتۇسىپ، باسۋ ايتقان ەكەن، بولماعان سوڭ مىتىپ-مىتىپ جىبەرەدى عوي. بۇعان قورلانعان باي بالاسى بايبالام سالىپ، «ءوز ۇيىمدە ساباپ كەتتى» دەپ داۋرىعىپ، ونىمەن قويماي، «اجار مەن دايراباي اشىنا ەكەن» دەگەندەي قاۋەسەت تاراتادى.

كوبەن باي بالاسىنىڭ جايىن بىلەدى. ءبىراق ءوز قولىن ءوزى كەسسىن بە، اشۋ ۇستىندە زاڭ ورىندارىنا جۇگىنىپ، ءىس جۇرگىزىپ، قاتتاتىپ-شوتتاتىپ دەگەندەي، ۇلىقتارعا مالىن شاشىپ، دايرابايدى اقمولانىڭ تۇرمەسىنە تۇسىرەدى. مۇنىمەن دە تىنبايدى، دايرابايدىڭ ءوزى باپتاپ، قۇلىن كەزىنەن باۋىر باسقان جۇيرىك كوك اتى بولادى ەكەن، كوبەن باي ونى دا يەمدەنەدى. دايرابايدىڭ ءىنىسى شاقاباي اعاسىنىڭ كوك اتىنا تالاسىپ، قارسىلىق كورسەتكەن ەكەن، كوبەن باي كەۋدەمەن قاعىپ، جەڭىستىك بەرمەيدى. «ايىبىن جۋىپ، تۇرمەدەن شىققان سوڭ، ءوز قولىمنان الادى» دەيدى.

ءسويتىپ جۇرگەندە نۇرا بويىندا ءۇش ءجۇزدىڭ باسى قوسىلعان ءبىر ايدىڭگەر اس بولىپ، دايرابايدىڭ كوك اتى ءبىرىنشى كەلەدى. ءبىراق دايرابايدىڭ ەسىمى اۋىزعا الىنبايدى. جۇرت «بايگەدەن كوبەننىڭ كوك اتى كەلدى» دەپ بىلەدى. شاقاباي «جارايدى، اتاعى اۋىلعا ورتاق قوي» دەپ، داۋ شىعارمايدى. مۇنىڭ ءقادىرىن بىلەتىن كوبەن باي بار ما، كوك اتتىڭ بايگەسىنە العان قىرۋار سىي-سياپاتتان شاقابايعا ساباقتى ءجىپ بۇيىرمايدى.

مىنە، وسى وقيعانىڭ ءبارى ءجىپ-شىرعاسى شىقپاستان تۇرمەدەگى دايرابايعا جەتىپ جاتادى. دايراباي بولسا ىزاعا بۋلىعىپ، شىداي الماي، اقىرى ەسەبىن تاۋىپ تۇرمەدەن قاشىپ شىعادى. سول بەتىندە بوي تاسالاپ ءىنىسى شاقابايدىڭ ۇيىنە جەتەدى. سونسوڭ، ەس جيىپ، وزىنە-وزى كەلىپ العان سوڭ، كوبەن بايدىڭ يەلىگىنە اينالعان كوك اتىن تۇندەلەتىپ ۇرلانىپ بارىپ مىنەدى دە، توقىراۋىن بويىندا توبىقتى قۇبىلتاي دەگەن ۇلكەن ناعاشىسى /دايرابايدىڭ اكەسىنىڭ ناعاشى جۇرتى/ بولادى ەكەن، سولاي قاراي تارتىپ وتىرادى عوي. جولاي قالىڭ قاراكەسەككە قونىس بولعان قىزىلتاۋدىڭ ساي-سالاسىن قۋالاپ ءجۇرىپ وتىرىپ، ءبىر بۇلاقتى القاپقا كەلگەندە تىزگىن تارتادى. سول جەردە قىزىلتاۋدىڭ قالىڭ قىرتىس ساي-سالاسىندا جول باققان ۇرىلارعا تاپ بولىپ، دايراباي اياۋلى كوك اتىنان ايىرىلادى. سودان شىبىن جانىن ولجا كورىپ، جۇدەپ-جاداپ، ناعاشىسى قۇبىلتايدىڭ اۋىلىنا جەتەدى.

ناعاشى جۇرتتىڭ كوڭىلىندە كولەڭكە بولا ما، بەينەت شەگىپ، قورلىق كورىپ جەتكەن دايرابايدى الاقاندارىنا سالىپ قارسى الادى. ەسىن جيىپ، وزىنە-وزى كەلگەن دايراباي كەشىكپەي-اق ونەرىمەن توڭىرەگىنە جاعىپ، توقىراۋىن بويىنداعى ەلدىڭ ءقادىرلى قوناعىنا اينالادى. ونىڭ ۇستىنە بۇل وڭىردەگى قىزداربەك، يتاياق باستاعان داۋلەسكەر كۇيشىلەرمەن تانىسىپ، نەبىر شەر تارقاتار سۇلۋ سۇحباتتار قۇرادى. قاناتتى ونەرلەرىن ورتاعا سالىپ، كۇيقۇمار قاۋىمنىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىرادى.

وسىنداي ءبىر، شابىتقا تۇعىر بولعان باس قوسۋدا دايراباي ءوزىنىڭ ارتتاعى ءومىرىن ەسىنە الىپ، ىشتەي شامىرقانا تولعانىپ ءبىر كۇي تارتادى. بۇرىن ەستىمەگەن، اسەم سازدى تىڭ سارىنعا ەلەڭ ەتكەن تىڭداۋشى جۇرت «بۇل نە كۇي؟» دەگەندە، دايراباي: «بۇل مەنىڭ باسىمداعى گاپ قوي، كۇيدىڭ اتىن «دايراباي» دەسە دە بولار»، — دەپتى.

توقىراۋىننىڭ قۇيما قۇلاق دومبىراشىلارى سول جەردە «دايراباي» كۇيىن قاعىپ الىپ، قولدان-قولعا تاراتا تارتىپ كەتىپ ەدى دەيدى.

دايراباي وسى جولى توبىقتى ىشىندەگى كامشات دەگەن قوبىزشى قىزبەن كوڭىل جاراستىرىپ، باس قۇرايدى. سودان اۋىلى ىرگەلەس جاتقان كوبەن بايدان سەسكەنىپ، بوي تاسالاۋ ءۇشىن وڭتۇستىككە قاراي كەتكەن. دايرابايدىڭ قالعان ءومىرىنىڭ قاراتاۋ وڭىرىندە، شۋ الابى مەن سىر بويىنا ءوتۋىنىڭ سەبەبى وسى ەدى دەيدى كونە كوز قارتتار.

---