InfoHub Logo

دون كيحوت. ءىى كىتاپ

ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوت
ورىس تىلىنەن اۋدارعان
قۇرمانعازى قارامان ۇلى
ءبىرىنشى ءبولىم
باسپادان

يسپانيا مادەنيەتى ءۇشىن مىڭ التى ءجۇز بەسىنشى جىلدىڭ ورنى بولەك. ساياسي تۇرعىدان دا، ەكونوميكالىق تۇرعىدان دا بۇل جاڭا جىلدىڭ بۇرىنعى وتكەن جىلداردان بالەندەي ايىرماشىلىعى جوق ەدى جانە يسپان حالقىن جارىلقاپ تاستايتىنداي جاقسىلىق اكەلە قويار سىڭايى دا بايقالماعان. راس، ءۇ-شى كارل قۇرعان، جاڭا عاسىردا نەمەرەسى ءىىى-شى ءفيليپپتىڭ قول استىنا وتكەن يسپان يمپەرياسى الەمدىك دەرجاۆا دەگەن اتاعىن سول بۇرىنعىسىنشا ساقتاپ تۇرعان. ەۆروپاداعى، امەريكا مەن ازياداعى، سونداي-اق افريكاداعى ونسىز دا ەن بايتاق يەلىكتەرىنەن ايرىلىپ قالماۋدى، مۇمكىن بولعانىنشا ودان ءارى كەڭەيتە ءتۇسۋدى كوزدەگەن يسپانيا تەڭىزدە دە، قۇرلىقتا دا بىردە جەڭىپ، بىردە جەڭىلىپ دەگەندەي دامىلسىز سوعىس جۇرگىزىپ جاتقان.

الايدا 1605 جىلعى قاڭتار ايىنىڭ باس كەزىندە ورىن العان، بىلاي قاراعاندا بولماشى دا قاراپايىم ءبىر وقيعانى ماڭىزدىلىعى جاعىنان الگى اتالعان جايلاردىڭ ءبىر دە بىرىمەن سالىستىرۋعا بولمايتىن. قاڭتاردىڭ سول ءبىر كۇنى مادريدتەگى كىتاپ دۇكەندەرىنە ادەبي دابىراسىنان گورى الجيردە تۇتقىندا بولىپ، ازاپ شەگۋىمەن داڭقى كوبىرەك شىققان، جاسى ەگدە تارتىپ قالعان، ونىڭ ۇستىنە ءوزى مۇگەدەك ءبىر جازۋشىنىڭ رومانى ساتۋعا تۇسكەن-دى. جازۋشىنىڭ ەسىمى — ميگەل دە سەرۆانتەس سااۆەدرا، شىعارماسىنىڭ اتى — “ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوت” بولاتىن. ۆ.گ. بەلينسكييدىڭ بەينەلى تىلىمەن ايتقاندا، “ادامزات ونەرىندەگى جاڭا ءداۋىر” دە، مىنە، ءدال وسى كىتاپتان باستالعان ەدى. كىتاپتىڭ جارىق كورگەنىنە ءتورت عاسىر تولدى. سەرۆانتەس قاتىسقان جانە كۋا بولعان سول زاماننىڭ قاندى شايقاستارى باياعىدا ۇمىتىلدى، كورولدەر، قولباسشىلار مەن ساياساتكەرلەر كەلمەسكە كەتتى، ءبىراق قالامگەردىڭ اتالمىش شىعارماسى وقىرماندى ادىلدىك پەن ادالدىققا تاربيەلەپ، تولىققاندى تىرشىلىگىن ءالى جالعاستىرىپ كەلەدى.

2005 جىلعى قاڭتاردا يسپانيا حالقىمەن بىرگە كۇللى الەم جۇرتشىلىعى “دون كيحوت” رومانىنىڭ باسپا ءجۇزىن كورگەنىنە 400 جىل تولۋىن اتاپ ءوتتى. يمپەراتور بولۋدان ۇمىتكەر كەزبە رىسار دون كيحوت پەن ونىڭ ءبىر ارالدىڭ باستىعى بولۋدى اڭسايتىن اڭعال اتقوسشىسى سانچو پانسانىڭ باستان كەشكەن شىتىرمان وقيعالارىن سۋرەتتەيتىن سەرۆانتەستىڭ بۇل تۋىندىسى ادامزات بالاسىمەن ماڭگى بىرگە جاساي بەرەتىن شىعارما ەكەنىن الەم زيالىلارى ءبىراۋىزدان مويىنداپ وتىر. سونىڭ الدىندا بىرەر جىل بۇرىن عانا نورۆەگياداعى نوبەل ينستيتۋتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 54 ەلدەگى 100 ايتۋلى قالامگەردەن قۇرالعان (ىشىندە نوبەل سىيلىعىنىڭ بىرنەشە لاۋرەاتى بار) قازىلار القاسى “دون كيحوت” رومانىن الەم ادەبيەتىنىڭ ەڭ ۇزدىك تۋىندىسى دەپ تانىعان بولاتىن. ودان كەيىنگى ورىندى مارسەل پرۋستىڭ “جوعالعان ۋاقىتتى ىزدەۋ اۋرەشىلىگى” رومانى الدى. بۇل ەكەۋىنەن كەيىنگى ورىندار گومەردىڭ، تولستويدىڭ، دوستويەۆسكييدىڭ، كافكانىڭ، فولكنەردىڭ، ت.ب. شىعارمالارىنا ءتيدى.

وسىناۋ ماڭگى ولمەس تۋىندىنىڭ يەسى كىم ەدى؟ ونىڭ شىعارماشىلىق شەبەرلىگى قالاي قالىپتاسىپ ەدى؟ رومانعا ارقاۋ بولعان وقيعالار استارىندا قانداي ءمان جاتىر؟..

سەرۆانتەس ءومىر سۇرگەن زامان الاساپىران وقيعالار زامانى بولدى. ۇلى سۋرەتكەر الپىس سەگىز جىل عۇمىر كەشتى. ول ءۇ-شى كارل پاتشالىعىنىڭ سوڭعى جىلدارىن كورە قالدى، ءىى-شى فيليپپ پەن ونىڭ بالاسى ءىىى-شى فيليپپ پاتشالىق قۇرعان العاشقى ون سەگىز جىلداعى وقيعالاردىڭ كۋاگەرى بولدى جانە ءوزى دە ءبىراز جايدى باستان كەشتى. ءوز تاريحىنداعى بۇل كەزەڭدە يسپانيا الەمدىك ۇستەمدىكتەن بىرتە-بىرتە قول ۇزە باستاعان. الەمنىڭ بەستەن ءبىر بولىگىن قۇرايتىن جەرى، الپىس ميلليونداي حالقى بار يمپەريانى اكەسىنەن مۇراعا العان ءىىى-شى فيليپپ ونى ءالى دە ءوز ىقتيارىنشا بيلەپ-توستەپ وتىرعان. ءبىراق وسىناۋ وراسان ۇلكەن مونارحيانىڭ ىرگەسى شىم-شىمداپ سوگىلىپ، قاتتى ءبىر داۋىلدان قالمايتىنداي حالدە تۇرعان. كولەمى ودان الدەقايدا شاعىن مەملەكەتتەر، — انگليا، فرانسيا، گوللانديا، — يسپانيانىڭ شابۋىلدارىنا تويتارىس بەرىپ قانا قويماي، وزدەرى دە وعان قارسى سوعىس اشىپ جاتقان. ەكىنشى جاعىنان، ءحۇى-شى عاسىر — ۇزاق ۋاقىتتار بويى “رەكونكيستامەن” (تۋعان جەرىن باسقىنشى ماۆرلاردان تازارتۋمەن) اينالىسقان حالىقتىڭ قولى بوساۋىمەن ەرەكشەلەنەتىن. سونىڭ ناتيجەسىندە ەلدىڭ ارقاسى كەڭىپ، از ۋاقىتقا بولسا دا قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق كۇي كەشكەن.

ونەر سالاسىندا يسپانيادا بۇل كەزەڭدە جازۋشىلاردىڭ، سۋرەتشىلەر مەن عالىمداردىڭ ايرىقشا تالانتتى توبى ەڭبەك ەتتى. سەرۆانتەس، لوپە دە ۆەگا، كالدەرون، تيرسو دە مولينا، كيەۆەدو، گونگورا، گرەكو، ۆەلاسكەس، مۋريلو سىندى تۇلعالار ءومىر سۇرگەن بۇل ءداۋىردىڭ (ءحۇى-شى ع. ەكىنشى جارتىسى مەن ءحۇىى ع.) “التىن عاسىر” اتالۋىنىڭ ءوزى تەگىن ەمەس. ينكۆيزيسيا مەن وكىمەتتىڭ ايرىقشا قاتىگەزدىگىنە قاراماستان يسپان مادەنيەتى ءۇشىن بۇل شىن مانىندە دە “التىن عاسىر” بولعان-دى.

الايدا، ەلدىڭ ەڭسەسى كوتەرىلىپ، ەكپىندەۋى ۇزاققا سوزىلعان جوق، كەشىكپەي-اق حالىق كۇيزەلىسكە ۇشىرادى. وعان سەبەپشى مونارحيانىڭ ماجىگۇندىگى بولاتىن. سولتۇستىكتە — نيدەرلاندىدا، وڭتۇستىكتە — افريكا جاعالاۋىندا، شىعىستا — يتاليادا يەلىكتەرى بار، مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندە جاتقان امەريكانىڭ اسىل مەتالل وندىرەتىن كەنىشتەرىن قول استىنا قاراتقان يسپانيا بيلەۋشىسى الەمدىك مونارحيا قۇرۋعا نيەتتەندى. وسى ماقساتتى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان ارەكەتتەر حالىقتىڭ الەۋەتىن ازايتىپ قانا قويماي، اقي-تاقي دىڭكەلەتتى. امەريكاندىق كولونيالاردان اعىلىپ كەلىپ جاتقان التىن مەن كۇمىستىڭ كوپتىگى اقشانى قۇنسىزداندىردى، يسپانيانىڭ ءوز جەرىندەگى كەنىشتەردىڭ جۇمىسىن توقتاتتى، ءتۇرلى كاسىپپەن اينالىسۋعا، سونىڭ ىشىندە ءجۇن جانە جىبەك ماتالار توقۋ سەكىلدى ورتا عاسىرلىق ونەركاسىپتىڭ ماڭىزدى سالالارىمەن شۇعىلدانۋعا دەگەن ىقىلاستى جويدى. ەگىن ەگۋ مەن مال ءوسىرۋ كاسىبى دە توقىراۋعا تاپ بولدى. ال، ءبىر سوعىستى اياقتاپ، ەكىنشىسىن باستاپ جاتقان الەمدىك مونارحيا بولسا ارميا مەن فلوتتى تولىقتىرۋعا ۇستى-ۇستىنە جاڭا كونتينگەنت تالاپ ەتىپ، حالىققا سالىناتىن سالىق سانىن كوبەيتىپ جىبەرگەن ەدى. وسىنىڭ سالدارىنان پايدا بولعان ەكونوميكالىق داعدارىس، اشتىق پەن جالاڭاشتىق جۇرتتى كۇن كورۋدىڭ جاڭا امالىن ىزدەۋگە ءماجبۇر ەتتى. ەتى ءتىرى پىسىقايلار مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنا جول تارتىپ جاتتى، ءبىرقاتارى ارميادا قىزمەت ەتۋگە سۇراندى. ءبىراق، مۇنداي جولى بولعىشتار ونشا كوپ ەمەس-تى. ىستەيتىن ءىس تابا الماي تەنتىرەپ جۇرگەندەر الدەقايدا باسىم بولاتىن. ءحۇى ع. سوڭىندا يسپانياداعى قاڭعىباستار مەن قايىرشىلار سانى ءجۇز ەلۋ مىڭعا (ەركەكتەر، ايەلدەر مەن بالالار) جەتتى. حالىقتىڭ ەكىنشى ءبىر توبىن موناحتار مەن كاتوليك ءدىنىنىڭ باسقا دا وكىلدەرى قۇرادى: 1570 جىلى ون ميلليونداي ءوز تۇرعىنى بار يسپانياداعى ءدىني قىزمەتشىلەردىڭ سانى جەتى ءجۇز مىڭنان استى. شارۋاسى شايقالعان دۆوريانداردىڭ — جەردەن قول ۇزگەن يدالگولاردىڭ قاراسى كوبەيىپ، ولاردىڭ اراسىندا ەشتەڭەگە زاۋقى سوقپايتىن ارى-سارىلىك، قىزىق قۋۋشىلىق پەن جالقاۋلىق، ءدىني فاناتيزمگە دەن قويۋشىلىق، ءومىردى كورگەن ءتۇس سەكىلدى ۋاقىتشا بىردەڭە دەپ باعالاۋعا بوي ۇرۋشىلىق داعدىسى ورنىقتى.

سول تۇستا عۇمىر كەشكەن يسپانداردىڭ ءومىرى قيان-كەسكى وقيعالارعا تولى، مەيلىنشە مازاسىز، كۇنى ەرتەڭ نە بولارىن بولجاپ بىلە المايتىنداي بەرەكەسىز بولعان-دى. الايدا بىزگە عۇمىربايان تۇرىندە جەتكەن تاعدىرلار اراسىندا سەرۆانتەستىڭ پەشەنەسىنە جازىلعانداي كەپتى باستان وتكەرگەن بىردە ءبىر جان بالاسى جوق. شىر ەتىپ جارىق دۇنيەگە كەلگەننەن قابىرگە بارىپ ەنگەنگە دەيىنگى ارالىقتا وسىناۋ ۇلى ادامنىڭ كورمەگەن قورلىعى، شەكپەگەن مۇقتاجدىعى، تارتپاعان تاقسىرەتى كەمدە-كەم. ول ءومىر بويى كەدەيشىلىكتە كۇن كەشتى، ءۇش رەت تۇرمەگە ءتۇستى، لەپانتو ماڭايىنداعى شايقاس كەزىندە 1570 جىلعى 7ء-شى قازاندا اۋىر جاراقاتتانىپ، مۇگەدەك بوپ قالدى، ودان سوڭ بەس جىل الجيردە تۇتقىندا بولدى... ءبىراق، كوز اشتىرماي توپەلەگەن باقىتسىزدىقتار ونىڭ جىگەرىن جاسىتىپ، جۇرەگىن قارايتا المادى، ازاپقا تولى ءومىرىنىڭ اقىر سوڭىنا دەيىن اقىل-وي ايقىندىعى مەن شىعارماشىلىق تانىمىنىڭ تەرەڭدىگىن، ادامعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن ومىرگە دەگەن ىڭكارلىگىن جوعالتقان جوق. يسپان حالقىنا ءتان قايىرىمدىلىق پەن پاراسات، نامىسشىلدىق، قايسارلىق پەن تاباندىلىق سەكىلدى ىزگى قاسيەتتىڭ ءبارى دە وسىناۋ دانىشپان ادامنىڭ ءبىر باسىنان تابىلاتىن.

ميگەل دە سەرۆانتەس سااۆەدرا 1547 جىلعى 29 قىركۇيەكتە الكالا-دە-ەنارەس قالاسىندا دۇنيەگە كەلدى. اكەسى رودريگو دە سەرۆانتەس ەمشى بولاتىن، شەشەسىنىڭ ەسىمى لەونورا دە كورتيناس ەدى. قالامگەر ولاردىڭ ءتورتىنشى بوپ كورگەن بالاسى-تۇعىن، شاڭىراقتا ودان باسقا تاعى دا ءۇش ەر بالا مەن ءۇش قىز بالا بولدى.

شىققان تەگى جاعىنان سەرۆانتەس ەجەلگى دۆوريان اۋلەتىنە جاتاتىن، ءبىراق قالامگەر ومىرگە كەلگەن شاقتا بۇل اۋلەت ابدەن ارىپ بىتكەن ەدى. جازۋشىنىڭ اتاسى حۋان اندالۋسيادا اجەپتاۋىر جوعارى قىزمەت اتقارىپ، ءتىپتى ءبىر تۇستا كوردوۆا قالاسىندا اعا الكالد (اكىمشىلىكتەگى شەنەۋنىك) بولىپ، اجەپتاۋىر داۋلەت جيعان-دى، ءبىراق قۇلاعىنىڭ توساڭى بار اكەسى رودريگو ەشقانداي دا سوت نەمەسە اكىمشىلىك قىزمەت اتقارماعان، ءوز ەركىنشە ەمشىلىك جاساۋدان ءارى اسپاعان، ياعني يدالگولار ورتاسىندا دا ونشا ۇلكەن بەدەلگە يە بولا الماعان جان ەدى. قالامگەردىڭ اناسى دا جوق-جۇقا دۆورياندار ساناتىنان بولاتىن.

جازۋشىنى ءومىر بويى وكشەلەۋمەن بولعان مۇقتاجدىق ونىڭ شاڭىراعىنان ءاۋ باستان-اق ورىن تەۋىپ، بەسىگىن تەربەتكەن-دى. رودريگو دە سەرۆانتەس تابىس ىزدەپ ءبىر قالادان ەكىنشى قالاعا قونىس اۋدارۋعا ءماجبۇر بولدى. مۇنىڭ كىشكەنتاي ميگەل ءۇشىن پايداسى دا تيمەي قالمادى. ول ءوز حالقىنىڭ قالاي تىرلىك كەشىپ جاتقانىن جاس كەزىنەن-اق جاقسى تانىپ ءبىلدى.

كەزبە ەمشى رودريگو دە سەرۆانتەس جۇمىس ىزدەپ وتباسىمەن بىرگە ەلدىڭ ءبىرقاتار قالاسى مەن سەلوسىن اداقتاي وتىرىپ، اقىرى 1551 جىلى كورولدىكتىڭ سول تۇستاعى رەسمي استاناسى ۆاليادوليدكە كەلىپ تۇراقتادى. ءبىراق مۇندا دا ۇزاق وتىرا المادى. ارادا ءبىر جىل وتكەندە جەرگىلىكتى ءوسىمقورعا بەرەشەك قارىزىن وتەي الماعانى ءۇشىن تۇتقىنعا الىندى. ناتيجەسىندە وتباسىنىڭ ونسىز دا جارىتىمسىز دۇنيە-مۇلكى قارىز وتەمى ءۇشىن ساتۋعا شىعارىلدى. اكەسىنىڭ قاڭعىباستىق ءومىرى قايتا باستالىپ، ونى اۋەلى كوردوۆاعا الىپ كەلدى، سوسىن ۆاليادوليدكە كەرى قايتاردى، ول جەردەن مادريدكە اتتاندىرىپ، اقىرى سيەۆيلياعا ورالتتى. ميگەلدىڭ مەكتەپتەن ءدارىس الۋ كەزەڭى سول ۆاليادوليدتە تۇرعان تۇستارىنا ءدوپ كەلەدى. ون جاسقا تولعان شاعىندا ول يەزۋيتتەر كوللەگياسىنا ءتۇسىپ، وندا ءتورت جىلداي (1557 - 1561) وقيدى. ميگەل وقۋىن مادريدتە ءتامامدايدى، وندا وعان سول تۇستاعى ەڭ ۇزدىك ۇستازداردىڭ ءبىرى، گۋمانيست حۋان لوپەس دە ويوس ساباق بەرەدى.

ءحۇى ع. الپىسىنشى جىلدارىنىڭ سوڭىنا تامان سەرۆانتەستەردىڭ وتباسى تۇلدىرسىز تاقىر كەدەيشىلىككە قاراي ءبىرجولا باعىت الادى. وسىعان بايلانىستى ميگەل مەن ءىنىسى رودريگوعا ءوز نانىن وزدەرى تاۋىپ جەۋدىڭ جايىن ويلاستىرۋعا تۋرا كەلەدى. ورتاقول دۆورياندار الدىندا بۇل ورايدا ءۇش ءتۇرلى مۇمكىندىك بار-تىن: ءبىرىنشىسى — شىركەۋدەن، ەكىنشىسى — ساراي ماڭىنان، ءۇشىنشىسى — ارميادان باقىت ىزدەۋ ەدى. ءوزىن “ەڭ سۇيىكتى دە قىمباتتى شاكىرتىم” دەپ جاريالاعان ۇستازى حۋان لوپەس دە ويوستان كەپىلدەمە العان ميگەل ەكىنشى مۇمكىندىكتى پايدالانباق بولادى. ءسويتىپ، بەسىنشى پيي پاپانىڭ توتەنشە ەلشىسى، مونسەنەر دجۋليو اكۆاۆيۆا-ي-اراگونعا قىزمەتكە تۇرادى. ول يسپان تاعىنىڭ مۇراگەرى دون كارلوستىڭ قايتىس بولۋىنا بايلانىستى كوڭىل ايتۋ ءۇشىن جانە يسپانيا مەن ۆاتيكاننىڭ اراسىنداعى كەيبىر داۋلى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن 1568 جىلى مادريدكە كەلگەن بولاتىن. مادريدتەن ەلشىمەن بىرگە اتتانعان سەرۆانتەس 1559 جىلدىڭ باسىندا ريمگە كەلەدى. اكۆاۆيۆانىڭ قاراماعىندا كامەراريي (كىلتشى) مىندەتىن اتقارادى، ياعني ونىڭ سەنىمدى ادامدارىنىڭ ءبىرى بولادى. 1570 جىلدىڭ كوكتەمىندە كاردينال بوپ سايلانعان اكۆاۆيۆانىڭ قاراماعىندا ءبىر جىلداي قىزمەت ىستەگەننەن كەيىن ءوزىنىڭ تازا قاندى يسپان ەكەنى جايىنداعى قاعازدارىن تۋرالاپ العان سەرۆانتەس 1570 جىلدىڭ ەكىنشى جارتىسىندا وسى يتاليادا ورنالاسقان يسپان ارمياسىنا، ميگەل دە مونكادانىڭ پولكىنا كىرەدى. سەرۆانتەستىڭ اكۆاۆيۆاداعى قىزمەتىنەن كەتۋى، شاماسى، پاتريوتتىق سەزىمگە بوي الدىرىپ، تۇرىكتەردىڭ جەرورتا تەڭىزى ايماعىندا قانات جايىپ كەلە جاتقان اگرەسسياسىنا تويتارىس بەرۋگە ۇلەس قوسۋ نيەتىنەن تۋىنداسا كەرەك.

يسپان ارمياسى قۇرامىندا يتاليادا وتكەن بەس جىل سەرۆانتەس ومىرىندەگى ەڭ ءبىر ماڭىزدى كەزەڭ بولدى. بۇل وعان ەلدىڭ اسا ءىرى قالالارىن ارالاپ كورۋگە، — ول ريمنەن باسقا دا قالالاردى، ميلاندى، بولونيانى، ۆەنەسيانى، پالەرمونى كوردى، — يتاليانداردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە تەرەڭىرەك قانىعۋعا مۇمكىندىك بەردى. سونداي-اق، اسا باي يتاليان مادەنيەتىمەن، اسىرەسە ادەبيەتىمەن، ونىڭ ىشىندە انتيكالىق ادەبيەتپەن جانە انتيكالىق ميفولوگيامەن تانىستى. گومەر، ۆەرگيليي، گوراسيي، وۆيديي سىندى ۇلىلار شىعارمالارىن، يتالياندىق قايتا ورلەۋ كەزەڭىنىڭ دانتە، پەتراركا، اريوستو، بوككاچچو سىندى وكىلدەرىنىڭ تۋىندىلارىن، يتالياندىق نوۆەللالار مەن باقتاشىلىق رومانداردى وقىدى. سەرۆانتەستىڭ يتاليادا ۇزاق ۋاقىت بولۋى تەك يتاليان ءتىلىن ۇيرەنىپ قانا قويماي، مادريدتىك مەكتەپتە العان گۋمانيتارلىق ءبىلىمىن كەڭەيتە تۇسۋىنە دە جاقسى جاعداي جاسادى.

مۇنىڭ ءبارى ۇلى قالامگەردىڭ رۋحاني مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا ايرىقشا ىقپال ەتتى.

1571 جىلعى 7ء-شى قازاندا لەپانتو ماڭايىندا اتاقتى تەڭىز شايقاسى ءوتىپ، قاسيەتتى ليگانىڭ (يسپانيانىڭ، پاپا مەن ۆەنەسيانىڭ) بىرىككەن فلوتى سول زامانداعى ايتۋلى قولباسشى حۋان اۆسترييسكييدىڭ باسشىلىعىمەن تۇرىك ەسكادراسىن تاس-تالقان عىپ جەڭىپ، تۇركيانىڭ جەرورتا تەڭىزىنىڭ شىعىس بولەگىن باسىپ الماق ارەكەتىنىڭ جولىن كەستى. سول كۇنى سەرۆانتەس بەزگەك ءتيىپ اۋىرىپ جاتقان، ءبىراق شايقاسقا قاتىسۋعا ءوزى سۇرانىپ تىلەك ءبىلدىردى. ونىڭ ءوتىنىشى ورىندالىپ، قاراماعىنا ون ەكى سولدات بەرىلىپ، قايىق باسپالداعىن كۇزەتۋگە جىبەرىلدى. شايقاس بارىسىندا ول ءۇش جەرىنەن جاراقات الدى: ەكى وق كەۋدەسىنەن، ءبىر وق يىعىنان تيگەن بولاتىن. سوڭعى جاراقاتى اسا اۋىر بولدى: سودان باستاپ سول جاق قولى يكەمگە كەلمەيتىن بوپ قالدى. جازۋشى مەسسيناداعى گوسپيتالعا ءتۇسىپ، ودان تەك 1572 جىلعى كوكەك ايىنىڭ اياق كەزىندە عانا شىقتى. الايدا، وسىنداي مۇگەدەكتىكتىڭ ءوزى دە ونى اسكەري قىزمەتتى تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر ەتە المادى. لوپە دە فيگەروا پولكىنا جىبەرىلگەن سەرۆانتەس ءبىراز ۋاقىت كورفۋ ارالىندا تۇردى. 1572 جىلعى 2ء-شى قازاندا ناۆارين ماڭايىنداعى تەڭىز شايقاسىنا قاتىستى، ال كەلەسى جىلى سولتۇستىك افريكاعا، گولەتا جانە تۋنيس بەكىنىستەرىن نىعايتۋعا جىبەرىلگەن حۋان اۆسترييسكيي باسقارعان ەكسپەديسيالىق كورپۋستىڭ قۇرامىنا ەندى. 1573 جىلى سەرۆانتەستىڭ پولكى يتالياعا قايتارىلىپ، اۋەلى ساردينيادا، ودان سوڭ 1574 جىلى نەاپولدا گارنيزوندىق قىزمەت اتقاردى. 1575 جىلعى 20 قىركۇيەكتە جازۋشى ارميادا قىزمەت ەتەتىن ءىنىسى رودريگومەن بىرگە “كۇن” اتالاتىن گالەرامەن نەاپولدان يسپانياعا اتتاندى. الايدا، جولشىباي ولاردىڭ گالەراسىنا تەڭىز قاراقشىلارى شابۋىل جاساپ، ءبارىن تۇگەل تۇتقىنداپ الجيرگە الىپ كەتتى.

وتانىنا ورالار الدىندا سەرۆانتەس كورول ءىى-شى ءفيليپپتىڭ اتىنا كەپىلدەمە حاتتار العان بولاتىن. وعان كەپىلدىك ەتكەن ادامداردىڭ — دون حۋان اۆسترييسكيي مەن نەاپولدىڭ ۆيسە-كورولى، گەرسوگ دە سەسانىڭ ەسىمدەرى ەستىگەن قۇلاققا اجەپتاۋىر ايبارلى ەدى. وعان قوسا بۇل حاتتاردا سەرۆانتەس جايىندا كوپ جىلى ءسوز ايتىلعان. وتانىما ورالعاندا جاعدايىمدى جاقسارتۋعا كومەگى تيەر دەپ جيناعان بۇل حاتتارى الجيردە، كەرىسىنشە، ولشەۋسىز زيان كەلتىردى. ونىڭ العاشقى قوجايىنى گرەك-رەنەگات دەلي مامي مەن ءالجيردىڭ بيلەۋشىسى گاسسان پاشا كەپىلدىك حاتتاردى وقىپ، ونى اسا باي ادام ەكەن دەپ ويلاپ قالعان-دى، ءسويتىپ ونى بوساتىپ الۋ ءۇشىن تولەنەتىن قۇننىڭ باعاسىن شەكتەن تىس ءوسىرىپ، بەس ءجۇز التىن ەسكۋدو دەپ بەلگىلەگەن. وعان قوسا، تۇتقىننىڭ تەزىرەك مامىلەگە كەلۋى ءۇشىن موينىنا تەمىر شىعىرشىق سالىپ، اياق-قولىن بۇعاۋلاپ، ادام توزگىسىز اۋىر جاعدايدا ۇستاعان. ايتسە دە، اتالمىش حاتتاردىڭ پايدالى جاعى دا بولدى: سەرۆانتەستى ولىمنەن ساقتاپ قالدى. الجيرلىك قوجايىندار ونى اۋىر جاعدايدا ۇستاعانىمەن، مول وتەماقى الارمىز دەگەن ۇمىتپەن ءومىرىن ساقتاۋعا تىرىستى.

تۇتقىندا بولعان بەس جىلدىڭ ىشىندە سەرۆانتەس قاشىپ شىقپاققا ءۇش رەت ارەكەت جاسايدى، ءبىراق ۇشەۋى دە ساتسىزدىككە ۇرىنادى جانە ءبارىن دە ءوزى ۇيىمداستىرعانىن موينىنا الادى. قيت ەتكەن كەمشىلىگى ءۇشىن تۇتقىنداردى دارعا اسىپ، قازىققا وتىرعىزىپ اياۋسىز جازالايتىندىعىمەن اتى شىققان قاتىگەز اكىم گاسسان پاشانىڭ ءوزى ونىڭ وسىناۋ جۇرەك جۇتقان باتىلدىعىنا ءدان ريزا بولادى. ءسويتىپ، ءبىرجولا تيتىعىنا جەتكەن وتباسى اقىرى تالاپ ەتىلگەن سومانى جيناپ، وتەماقىسىن تولەگەننەن كەيىن سەرۆانتەس تۇتقىننان بوساپ، 1580 جىلعى 24ء-شى قازاندا ءالجيردى تاستاپ شىعادى.

سەرۆانتەستى وتانى مەيلىنشە ەنجار قارسى الادى. تۋعان جەرىنە تابان باسقان ساتتەن-اق ول ءوزىنىڭ، سوعىس ارداگەرىنىڭ، لەپانت شايقاسىنا قاتىسقان ادامنىڭ، ەشكىمگە دە كەرەگى جوقتىعىن، وتباسى مۇشەلەرىنەن باسقانىڭ ءبارى ءوزىن ۇمىت قالدىرعانىن اڭعارادى. وتباسى دا قايىرشىلىقتىڭ از-اق الدىندا وتىر ەكەن. اكەسى ءبىرجولا كەرەڭ بوپ قالىپتى، سوعان بايلانىستى ەم-دوم جاساۋىن دوعارۋعا ءماجبۇر بوپتى (ول 1585 ج. قايتىس بولدى). ءسويتىپ، وتباسىن اسىراۋ مىندەتىن موينىنا العان ميگەل بىردەن جۇمىس ىزدەۋ قامىنا كىرىسەدى. ونىڭ الدىندا ەكى جول تۇرعان: ءبىرى — اسكەري قىزمەتكە قايتا ورالۋ بولسا، ەكىنشىسى ادەبي ەڭبەك ارقىلى تابىس تابۋ ەدى. سەرۆانتەس تابىسى سەنىمدىرەك كورىنگەن ءبىرىنشى جولدى تاڭدايدى.

1581 جىلى يسپانيا پورتۋگاليانى ءوز قۇرامىنا قوسىپ العان ەدى، سونداي-اق تەڭىزدە ۇستەمدىك جۇرگىزۋ ماقساتىندا ارەكەت جاساپ جاتقان. بۇل ارەكەت يسپانيانى 1588 جىلى ۇلكەن اپاتقا ۇشىراتتى — انگلياعا شابۋىل جاساۋ ماقساتىندا جيناقتالعان، “جەڭىلمەيتىن ارمادا” دەپ اتالعان وراسان ۇلكەن فلوتى لا-مانش بۇعازى مەن سولتۇستىك تەڭىز سۋلارىندا سۇراپىل داۋىلعا تاپ بولىپ، تالقانى شىقتى. الايدا، پورتۋگاليا مەن ونىڭ كولونيالارىن يگەرۋ، سونداي-اق انگليانى باسىپ الۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان كەڭ قۇلاشتى جاڭا دايىندىقتار ەپسەكتى ادام ءۇشىن زور مۇمكىندىك اشىپ تۇرعان. سەرۆانتەس تە سونداي جانداردىڭ ساناتىنان ەدى. اسكەري كاسىپكە قايتىپ ورالعان ول اۋەلى پورتۋگاليادا قىزمەت ىستەپ كورمەك بولدى. 1581 جىلى اسكەري شابارمان رەتىندە سولتۇستىك افريكاعا، ورانعا بارىپ قايتتى، ودان سوڭ ءبىراز ۋاقىت گەرسوگ البانىڭ تومارداعى قوسىنىندا بولدى. الايدا، ماتەريالدىق جاعدايىنىڭ جاقسارمايتىنىنا كوزى جەتكەن سەرۆانتەس ۇزاماي اسكەري قىزمەتپەن ءبىرجولا قوش ايتىستى.

بۇل تۇستا وتباسىنىڭ تۇرمىسى تۇزەلمەك تۇگىلى جىل وتكەن سايىن قۇلدىراپ بارا جاتقان، ونىڭ ۇستىنە ورتالارى سەرۆانتەستىڭ نەكەسىز تۋعان قىزى يساۆەل دە سااۆەدرامەن تولىققان بولاتىن. ءۇي-ىشى جاعدايىنىڭ جوندەلىپ كەتۋىنە سەرۆانتەستىڭ ەسكيۆياس قالاشىعىندا تۋىپ-وسكەن، ون توعىز جاسار كاتالينا دە سالاسار-ي-پالاسوسپەن نەكەگە تۇرۋى دا (1584) كومەكتەسە المادى: كەلىنشەگىنىڭ جاساۋى تىم جارىتىمسىز بوپ شىقتى. الداعى كۇندەر وعان دا، ۇي-ىشىنە دە قۋانىشتى ەشتەڭە ەمەكسىتىپ تۇرعان جوق-تى. 1587 جىلى ەسكيۆياستاعى شاڭىراعىنان ۋاقىتشا قول ۇزگەن سەرۆانتەس ەلدىڭ وڭتۇستىك وڭىرىنە، اندالۋسياعا بەت الدى — امەريكاندىق كولونيالارمەن قىزۋ ساۋدا جۇرگىزىپ جاتقان بۇل وڭىردە تابىس تابۋ مۇمكىندىگى مول بولاتىن. سەرۆانتەستىڭ بۇدان كەيىنگى ون بەس جىل ءومىرى اندالۋسيانىڭ ءىرى ساۋدا ورتالىعى ءارى ەڭ باي قالاسى سيەۆيليادا ءوتتى.

العاشقى كەزدەرى جازۋشىنىڭ باعى جانعانداي-اق ەدى. كورول ۇكىمەتىنىڭ سول تۇستاعى بار ارمانى اعىلشىن جاعالاۋىن جاۋلاپ الۋ بولعاندىقتان، ءحۇى ع. سەكسەنىنشى جىلدارىندا اندالۋسيا ارميا مەن فلوتتى جابدىقتايتىن نەگىزگى ايماققا اينالعان. سول كەزەڭ ءۇشىن وراسان كوپ مولشەردە قاجەت بولعان ازىق-تۇلىك دايىنداۋ وپەراسياسى مۇنى ىسكە اسىراتىن قىزمەتشىلەر قۇرامىنىڭ دا مول بولۋىن قاجەت ەتكەن. 1587 جىلدىڭ كۇزىندە سەرۆانتەسكە سيەۆيليا ماڭايىنداعى شاعىن قالالار مەن سەلولاردان “جەڭىلمەيتىن ارماداعا” ازىق-تۇلىك دايىندايتىن كوميسسار بوپ ورنالاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ارميانى جابدىقتاۋ ءىسى نەگىزىنەن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءوز قاجەتتىلىگىنەن ارتىلعان ازىق-تۇلىگىن كۇشپەن تارتىپ الۋ جولىمەن جۇرگىزىلەتىن. سەرۆانتەس سەرگەك تە تەرەڭ اقىل-وي يەسى بولعانىمەن اسا ءبىر ۇقىپتى ادام ەمەس-تى. ەسەپ-قيساپ قاعازدارىنا نەمقۇرايدى قاراۋشىلىعى ونى قارجى باقىلاۋ ورىندارىمەن قاقتىعىسقا ۇرىندىرىپ، وعان زاڭسىز رەكۆيزيسيا جۇرگىزدىڭ، اقشانى جاسىرىپ قالدىڭ دەگەن ايىپ تاعىلدى. وسىنداي كەزەكتى ءبىر تەكەتىرەستەن كەيىن جازۋشىنىڭ از ۋاقىتقا كاسترو-دەل-ريو قالاسىنداعى تۇرمەگە (1592) جاتىپ شىعۋىنا تۋرا كەلدى. ءسويتىپ، ازىق-تۇلىك مەكەمەسىندەگى قىزمەت سەرۆانتەس پەن ونىڭ سول بۇرىنعىشا مادريدتە تۇرىپ جاتقان وتباسىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋدىڭ ورنىنا ودان ءارى ناشارلاتىپ جىبەردى.

1594 جىلدىڭ ورتاسىنا تامان گرانادا كورولدىگىندە سالىق بەرەسىسىن جيناۋشى قىزمەتىنە ورنالاسۋى سەرۆانتەستى جاڭا كەسەپاتقا دۋشار قىلدى. بەرەسىنى جيناۋعا بەلسەنە كىرىسكەن ول سول جىلدىڭ تامىز ايىندا مادريدكە اۋدارۋى ءۇشىن سيەۆيلدىك بانكير سيمون فرەيرە دە ليماعا 7400 رەال تابىس ەتكەن-دى. ۇزاق جىلدار بويى قىر سوڭىنان قالمايتىن قىرسىققا سەرۆانتەس ءدال وسى ارادا تاپ بولدى. بانكير ءوزىن بانكروتپىن دەپ جاريالادى. قازىنا ودان سەرۆانتەس تابىس ەتكەن سومانى ءوندىرىپ الۋىن العانىمەن، ونىمەن ءىس بىتە قويمادى. جينالعان بەرەسىنىڭ قالعان سوماسىن سەرۆانتەس قازىناعا زاڭدى تۇردە تۇگەل تابىس ەتسە دە، شەنەۋنىكتەر وعان جاسىرىپ قالعانىڭ بار دەگەن كىنا تاعىپ، ۇلكەن كولەمدەگى سوماعا ايىپ تولەتتىرمەك بولدى. كىناسىز ەكەنىنە بۇلتارتپاس دالەل كەلتىرە الماعاندىقتان جانە اتالعان ايىپپۇلدى تولەيتىن جاعدايى بولماعاندىقتان سەرۆانتەس 1597 جىلعى قىركۇيەكتە سيەۆيلياداعى كورولدىك تۇرمەگە قامالىپ، وندا ءۇش ايعا جۋىق وتىرىپ شىقتى. ودان سوڭ اقشا جاسىرعانى جونىندەگى وسى ىسكە بايلانىستى ول 1602 جىلى تاعى دا تۇرمەگە قامالدى. 1608 جىلعى قاراشا ايىندا، ياعني ايىپ تاعىلعان كەزدەن ون — ون ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن، قايتا سوتقا شاقىرىلىپ، سول ىسكە بايلانىستى ودان تاعى دا جاۋاپ الىندى.

1604 جىلى سيەۆيليامەن قوش ايتىسقان سەرۆانتەس يسپانيانىڭ ۋاقىتشا استاناسى — ۆاليادوليد قالاسىنا كەلىپ قونىستاندى، ءۇي-ىشى دە (ەسكيۆياستا تۇرىپ جاتقان ايەلىنەن باسقالارى) سوندا كوشىپ كەلدى. بۇل كەزدە سەرۆانتەستىڭ وتباسى شاعىندالىپ تا قالعان — الجيردە وزىمەن تۇتقىندا بىرگە بولعان ءىنىسى رودريگو فلاندريادا قازا تاپقان، ەندى ءقازىر شاڭىراعىندا اندرەيا مەن مادالەنا ەسىمدى ەكى اپاسى، يساۆەل دە سااۆەدرا ەسىمدى نەكەسىز تۋعان قىزى جانە كوستانسو وۆاندو ەسىمدى جيەن قارىنداسى عانا بار ەدى. ءۇي-ىشىنىڭ جاعدايى سول بۇرىنعىشا جاداۋ كۇيدە بولاتىن.

ۆاليادوليدكە كەلىپ ورنىعۋىمەن سەرۆانتەس عۇمىربايانىنداعى جيىرما بەس جىلدىق مەرزىمدى قامتيتىن ءۇشىنشى، اسا ماڭىزدى كەزەڭ اياقتالادى. تالانتى ابدەن قالىپتاسقان سەرۆانتەستىڭ شىعارماشىلىق ءومىرىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىنە “گالاتەيا” اتالاتىن باقتاشىلىق رومانى جانە كوپشىلىگى بىزگە جەتپەگەن وتىزعا جۋىق درامالىق شىعارماسى، ياعني “كومەديالارى” جاتادى. ونىڭ بۇل كەزەڭدەگى درامالىق شىعارمالارى جايىندا 1615 جىلى جارىق كورگەن “سەگىز كومەديا مەن سەگىز ينتەرمەديا” اتالاتىن جيناعىنا جازعان العىسوزىنەن بىلەمىز. مۇندا ول “الجيرلىك سالت-سانا”، “نۋمانسيانىڭ كۇيرەۋى” جانە “تەڭىز شايقاسى” تۋىندىلارىنىڭ مادريد تەاترلارىندا قويىلعانىن حابارلاپ، جيىرما-وتىز پەسا جازعانىن ايتادى.

اۆتوردىڭ ءوزى اتاپ وتكەن ءۇش شىعارمانىڭ ىشىندە “نۋمانسيانىڭ كۇيرەۋى” تراگەدياسى التىن عاسىرداعى يسپان تەاترىنىڭ ەڭ ەلەۋلى قويىلىمدارىنىڭ ءبىرى بولعان ەدى. ريم قولباسشىسى سيپيون قورشاۋعا العان كەلتيبەرلەردىڭ ەجەلگى استاناسى نۋمانسيانى قورعاۋشىلاردىڭ ەرلىگىن سۋرەتتەيتىن، پاتريوتتىق تاقىرىپقا جازىلعان بۇل تۋىندى يسپان تەاترلارىندا كۇنى كەشەگە دەيىن كورسەتىلىپ كەلدى.

سەرۆانتەس شىعارماشىلىعىنىڭ كەلەسى كەزەڭى، شىن مانىندەگى ەڭ ۇلى كەزەڭى ءحۇىى عاسىردىڭ العاشقى جىلدارىنان، دالىرەك ايتقاندا، 1603ء-شى جىلدان باستاۋ الادى. بۇل كەزەڭدە ول الەمگە “ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوت” اتتى ەكى بولىمنەن تۇراتىن رومانىن بەردى، “سەگىز كومەديا مەن سەگىز ينتەرمەديا” جيناعىن شىعاردى، ايرىقشا تارتىمدى نوۆەللالار مەن “پارناسقا ساپار” پوەماسىن، “پەرسيلەس پەن سيحيزمۋندا”، ت.ب. شىعارماسىن جازدى.

ارينە، بۇلاردىڭ اراسىنداعى ەڭ شوقتىعى بيىك تۋىندى “ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوت” رومانى ەدى. ول تەك سەرۆانتەس شىعارماشىلىعىنىڭ اسقار شىڭى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە الەم ادەبيەتىندەگى تەڭدەسى جوق ۇلى تۋىندىلاردىڭ ءبىرى بولاتىن.

قالامگەر بۇل شىعارماسىن 1603 جىلدان باستاپ جازۋعا كىرىسكەن سەكىلدى جانە بۇل ونىڭ سيەۆيليا تۇرمەسىندە قاماۋدا جاتقان كەزەڭىنە تۇسپا-تۇس كەلەدى. بۇعان روماننىڭ “جانىڭا مازا بەرمەيتىن نە قيلى بەرەكەسىزدىك پەن جۇيكەڭدى جەيتىن ءبىر سارىندى دىبىس جايلاعان ورىن بوپ تابىلاتىن اباقتىدا” تۋعانى جايىندا سەرۆانتەستىڭ ءوزى كۋالىك ەتەدى. روماننىڭ ەكى بولىمنەن تۇراتىنى ءمالىم، ەكىنشى ءبولىمىن سەرۆانتەس العاشقىسى جارىق كورگەننەن كەيىن ون جىلدان سوڭ جازدى.

وسىناۋ قوماقتى تۋىندىسىنىڭ ونە بويىندا سەرۆانتەس وقىرمانعا مۇنى جازۋعا ءوزىن قۇلشىندىرعان جالعىز عانا سەبەپ — رىسارلىق رومانداردىڭ ەرسىلىگىن كەلەكە ەتۋ، ولاردى “كۇلكىنىڭ كۇشىمەن” كۇيرەتۋ ەكەنىن جالىقپاي قايتالاپ ايتىپ وتىرادى. اتالمىش ادەبي دۇنيەلەرگە سول تۇستا جۇرتشىلىق ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تانىتقانىن ەسكەرسەك، — 1508ء-شى جىلدان 1612ء-شى جىلعا دەيىنگى ارالىقتا يسپانيادا رىسارلىق جانردا 120 رومان جارىق كورگەنىن، سولاردىڭ ىشىندە تەك “اماديس گاللسكيي” نەمەسە “پالمەرين انگلييسكيي” سەكىلدى ساناۋلىلارى عانا كوركەم شىعارما ساناتىنا قوسىلاتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك، — سەرۆانتەس باستاعان كۇرەستىڭ مەيلىنشە زاڭدى دا ماڭىزدى شارۋا ەكەنىن مويىنداماسقا لاج جوق. سولاي بولا تۇرعانىمەن، رىسارلىق ادەبيەتپەن روماننىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىنىڭ التىنشى تاراۋىندا “ەسەپ ايىرىسقاننان” كەيىن (دون كيحوتتىڭ رىسارلىق كىتاپحاناسىنىڭ كوزىن جويۋ)، ەسالاڭ كەيىپكەرىن ءوزىن قورشاعان ورتانىڭ اششى شىندىعىمەن بەتپە-بەت كەلتىرگەن سەرۆانتەستىڭ تەك سونىڭ ءوزىن عانا ەمەس، سونداي-اق ول تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەن قوعامداعى الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتەردى دە قاتاڭ سىنعا الاتىنى بىزگە بەك جاقسى ءمالىم. رومانداعى وقيعالار ودان ءارى ءورىس العان سايىن پاروديا دا كۇردەلىلەنە تۇسەدى، كىتابيلىك تۇردەن ارىلىپ، سىناپ-مىنەۋشىلىك سيپاتى بارىنشا ايقىن ءتۇر تابادى. روماننىڭ ساتيرالىق ۋىتى اۆتوردى ينكۆيزيسيانىڭ نازارىنا ىلىكتىرۋى مۇمكىن بولعاندىقتان، سەرۆانتەس ودان ارعى جەردە ءوز پوزيسياسىن بۇركەمەلەۋگە ءماجبۇر بولىپ، رومانعا “اراب-لامانچالىق تاريحشى” سيد احمەت بەن-ينحالي دەگەندى ەنگىزىپ، جەكەلەگەن ساتيرالىق وي-پىكىرىن سونىڭ اۋزىنا سالادى. ءىى-شى ءفيليپتىڭ 1559 جىلى ەرەتيكتەردى (ءدىنبۇزارلار مەن تەرىس پيعىلداعىلاردى) توپ-توبىمەن كوپشىلىكتىڭ كوزىنشە تىرىلەي ورتەگەنىن ۇمىتا قويماعان سەرۆانتەس ايرىقشا ساق بولۋعا ءتيىس ەدى. جولىندا تۇرعان كەدەرگىلەردى ونىڭ وسىنشا باتىلدىقپەن جانە دە تاپقىرلىقپەن اينالىپ وتكەنىنە قايران قالاسىڭ.

رىسار مەن ونىڭ اتقوسشىسىن روماننىڭ باستى كەيىپكەرى ەتىپ تاڭداپ الۋىنىڭ ءوزى قالامگەر كەمەڭگەرلىگىنىڭ ءبىر نىشانىنداي. سەرۆانتەستىڭ بۇلاردى ءوزى دە ءبىر مۇشەسى بوپ تابىلاتىن يسپاننىڭ ازىپ-توزعان دۆورياندىعى مەن جەر يەلىگىنەن جىراقتاپ قالعان قارا بۇقارا اراسىنان ىرىكتەپ الۋى دا تەگىن ەمەس. دون كيحوت پەن سانچو پانسانىڭ الەۋمەتتىك سالماعى مول بەينەلەرى سەرۆانتەسكە كەڭىنەن كوسىلىپ، تەرەڭنەن تولعاۋعا مۇمكىندىك بەردى.

رىساردىڭ ەسالاڭدىعىن جەلەۋ ەتكەن سەرۆانتەس ادامگەرشىلىك ابزال قاسيەتتەر، ساياسي پايىم-پاراسات پەن ادالدىق جايىندا زامانداستارىنىڭ قۇلاعىنا قۇيماق بولعان وي-تۇجىرىمدارىن سونىڭ اۋزىمەن ايتقىزادى. وسىناۋ لۇعاتتى لەبىزدەردەن سەرۆانتەستىڭ شەكسىز باي ءومىر تاجىريبەسى مەن رۋحاني مادەنيەتىنىڭ مول قازىناسى، انتيكالىق جانە ۇلتتىق يسپاندىق مۇرا مەن يتالياندىق قايتا ورلەۋدىڭ وزىق ۇلگىلەرىنەن سۋسىنداعان تەرەڭ ءبىلىمى انداعايلاپ تۇر. ال، سانچو پانسانىڭ سوزىنەن مىڭداعان جىلدار بويى جيناقتالعان حالىق دانالىعى، قاشان دا جەرگە قوجالىق ەتۋگە قۇشتار شارۋانىڭ (سانچونىڭ ارالعا يە بولسام دەيتىن تاۋسىلماس ارمانى سونىڭ دالەلى) قيالي ويلاردان ادا پيعىلى كورىنىس بەرەدى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، سەرۆانتەستىڭ وسىناۋ ۇلى شىعارماسى رىسار مەن اتقوسشىسىنىڭ ۇزىلمەس-تىنباس ديالوگى بوپ تابىلادى. سانچوسىز دون كيحوتتىڭ ءومىرى ءمانسىز بوپ كورىنەتىنى سەكىلدى، دون كيحوتسىز سانچونىڭ دا ءومىرى ءسانسىز. تولاسسىز پىكىر الماسۋ ەكەۋى ءۇشىن دە اسا باعالى؛ بۇل ءبىر-بىرىن رۋحاني بايىتىپ، بيىك سامعايتىن گۋمانيستىك وي-نيەت پەن قاپىدا قالدىرمايتىن حالىق دانالىعى بىر-بىرىمەن ۇيلەسىمدى تۇردە ۇشتاسىپ جاتادى. پىكىر الماسۋدىڭ اۋقىمى كەڭ جانە سول زامان ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولعان كوپ ماسەلەنى قامتيدى؛ بارىنشا بۇركەۋلى بولعانىمەن كوپ جاعدايدا (اسىرەسە، ەكىنشى بولىمدە) ايقىن اشكەرەلەۋشى سيپاتتا كورىنىپ وتىرادى. بۇعان رومانداعى وقيعالار وتەتىن ورىننىڭ وڭتايلى تاڭداپ الىنۋى دا سەپتىگىن تيگىزەدى: شىعارماعا ارقاۋ بولعان ىس-ارەكەتتىڭ بارلىعى دەرلىك كاستيلدىك دەريەۆنيا تىرشىلىگى اۋقىمىندا، يسپانياداعى ەڭ كەدەي پروۆينسيالاردىڭ بىرىندە — ديىرمەندەرى، كۇرە جولدارى، ءدامحانالارى بار، جىلپوستاۋ، نادان، ءبىراق اقپەيىل دە سورماڭداي ادامدار مەكەندەيتىن قۋ مەديەن لامانچادا وتەدى.

گەرسوگ قامال-سارايىندا بولعان كەزدەرىندە رومان كەيىپكەرلەرى ەرلى-زايىپتى بايشىكەشتەر مەن ولاردىڭ قۇيىرشىقتارى تاراپىنان كەلەمەش پەن مازاقتىڭ نە ءتۇرىن كورىپ، از مەرزىمگە بىر-بىرىنەن قول ءۇزىپ قالادى. ءبىراق بىر-بىرىنەن جىراقتاپ كەتكەن وسى ۋاقىتتىڭ ءوزى ولاردىڭ دوستىعىنىڭ قانداي بەرىك ءارى بىر-بىرىنە قانداي پايدالى ەكەنىن تاعى ءبىر كورسەتىپ بەرەدى. ءوزىنىڭ جالعان-مازاق گۋبەرناتورلىعىنا شىنىمەن سەنىپ قالعان سانچو ايرىقشا ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەت تانىتادى. روماننىڭ ەكىنشى ءبولىمىنىڭ ونىڭ وسى گۋبەرناتورلىعىنا ارنالعان تاراۋلارى، سونداي-اق دون كيحوتتىڭ ارالعا اتتانار الدىندا اتقوسشىسىنا بەرگەن ساليقالى اقىل-كەڭەسى ءۇش فيليپپ پاتشالىق ەتكەن تۇستاعى يسپانياداعى مەملەكەتتىك قۇرىلىمنىڭ كەمباعالدىعى مەن الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىگىن اشكەرەلەيتىن ساتيرا بوپ شىققان؛ مۇنداي كەمباعالدىق پەن الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتىڭ كۇيىگىن سەرۆانتەستىڭ ءوزى دە تالاي تارتقان بولاتىن. گەرسوگ سارايىندا جاتۋىنىڭ ەرسى نارسە ەكەنىنە رىساردىڭ كوپ ۇزاماي-اق كوزى جەتەدى. سانچونىڭ گۋبەرناتورلىقتان باس تارتۋى، ونىڭ دون كيحوتپەن كەزدەسۋى، ەكەۋىنىڭ قامال-سارايدى تاستاپ شىعۋى جانە جازۋشىنىڭ رىساردىڭ اۋزىمەن ايتقىزعان بوستاندىققا دەگەن ماداق بۇلاردىڭ قورشاعان ورتاداعى اشكوزدىك، جاتىپىشەرلىك، كەۋدەمسوقتىق، رۋحاني كەمتارلىق پەن قاتىگەزدىكتەن مەرەيى ۇستەم شىققانىن پاش ەتەدى: روماننان بۇل سەكىلدى سيىقسىز قاسيەتتەردىڭ تەك سۇمپايىلار مەكەندەگەن گەرسوگتىڭ قامال-سارايىنا عانا ەمەس، ءحۇىى عاسىرداعى كۇللى يسپان تىرشىلىگىنە ءتان ەكەنىن ايقىن اڭعارۋعا بولادى.

سەرۆانتەستىڭ ماڭگى ولمەس تۋىندىسى ادامزات ءۇشىن دون كيحوت پەن سانچو پانسا بەينەلەرىنىڭ ايرىقشا كوركەم سومدالۋىمەن دە، وندا العا تارتىلاتىن يدەيالاردىڭ ەشقاشان ەسكىرمەيتىن ومىرشەڭدىگىمەن دە قۇندى. شىنىندا دا، “دون كيحوتتى” وقىعان كەزدە سەرۆانتەستىڭ جوق-جىتىكتەر مەن ءجابىر كورۋشىلەردى قورعاۋ ادامنىڭ اسىل پارىزى ەكەنى جايىنداعى، “ادامدار سەنىكى جانە مەنىكى دەگەن سوزدەردى بىلمەگەن” التىن عاسىر تۋراسىنداعى، وتان حاقىنداعى، ءادىل جانە ادىلەتسىز سوعىستار جونىندەگى، بەيبىتشىلىك پەن بوستاندىق جايىنداعى يدەيالارىنىڭ زامانىمىزدىڭ ىزگى مۇراتتارىمەن قالاي ۇندەسىپ جاتقانىن كورىپ ەرىكسىز تاڭداناسىڭ.

“دون كيحوتتىڭ” ەكىنشى ءبولىمى، شاماسى، 1613 جىلدان جازىلا باستاسا كەرەك، ال ساتۋعا 1615 جىلعى قاراشا ايىندا تۇسكەن-دى. ءبىراق سونىڭ الدىندا، 1614 جىلدىڭ جازىندا، الونسو فەرناندەس اۆەليانەدا دەيتىن بىرەۋ جازعان جالعان “دون كيحوتتىڭ” ەكىنشى تومى جارىققا شىقتى. بۇل جالعان شىعارمانىڭ اۆتورى كىم بولعانىن زەرتتەۋشىلەر ءالى كۇنگە شەيىن انىقتاي الماي كەلەدى. وسىناۋ جاساندى دۇنيەنىڭ پايدا بولعانى جايىندا سەرۆانتەس “دون كيحوتتىڭ” ەكىنشى ءبولىمىن اياقتاپ قالعان كەزدە ءبىلدى. روماننىڭ جالعاسى جازىلىپ جاتقانىنان حاباردار بولعان اۆەليانەدا دەيتىن بۇركەنشەك ات جامىلعان الاياق ەكىنشى ءبولىمدى اۆتوردان بۇرىنىراق جارىققا شىعارىپ تابىس تاۋىپ قالۋدى، وعان قوسا باتىس ەۆروپا ەلدەرى مەن مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى كولونيالارعا كەڭىنەن تانىلىپ ۇلگەرگەن شىعارمانىڭ جاقسى اتىنا كىر كەلتىرۋدى كوزدەگەن بولسا كەرەك. جالعان “دون كيحوتتىڭ” جارىق كورۋى سەرۆانتەستىڭ جانىنا وتە اۋىر ءتيدى جانە مەزگىلىنەن بۇرىن دۇنيە سالۋىنا سەبەپكەر بولعانى دا ءسوزسىز. الايدا ول ءوزىنىڭ بەيمالىم دۇشپانىنا اشۋ-ىزاعا تولى جاۋاپ حات جازۋمەن عانا شەكتەلدى. ال، جاساندى رومان بولسا، ونى جازعان ادامنىڭ اجەپتاۋىر ادەبي شەبەرلىگىنە قاراماستان، كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعا المادى، ءسويتىپ ۇزاماي ۇمىت بولدى.

سەرۆانتەس ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزەڭى نەگىزىنەن مادريدتە ءوتتى، مۇندا ول اتالمىش قالا كورولدىكتىڭ استاناسى دەپ جاريالانعاننان كەيىن، شاماسى، 1608 جىلى كوشىپ كەلگەن سەكىلدى. ۆاليادوليدتەگىدەي ول مۇندا دا كەدەيلەر تۇراتىن ورامنان ورىن تەپتى. “دون كيحوتتى” شىعارۋىنىڭ ارقاسىندا داڭقى اسپانداپ كەتكەنىمەن، وتباسىنىڭ ءال-اۋقاتى ونشا وڭالا قويمادى. رەسمي يسپانيا مەن ادەبيەت زيالىلارىنىڭ وعان دەگەن قارىم-قاتىناسىندا دا بالەندەي وزگەرىس بولعان جوق: بۇل ولارعا ۇنامدى دا، جۇعىمدى دا ادام ەمەس-تى. الايدا، جاعدايىن جاقسارتا قويماعانىمەن، رومانىنىڭ زور قۇرمەتكە يە بولۋى جازۋشىنى پروزا جانرىنداعى جۇمىسىن ودان ءارى جالعاستىرۋعا قۇلشىندىرىپ، 1605 -1610 جىلدار ارالىعىندا كوپتەگەن نوۆەللا، كومەديا مەن ينتەرمەديا جازدى.

وسى جىلدار ىشىندە جازۋشىنىڭ وتباسىندا دا وكىنىشتى جاعدايلار ورىن الىپ جاتتى: از عانا ۋاقىت بۇرىن شاشىن كەستىرىپ موناستىرعا كەتكەن ەكى اپاسى بىردەي دۇنيە سالدى؛ قىزى يساۆەل دە سااۆەدرا كۇيەۋىنەن اجىراسىپ، ەكىنشى مارتە تۇرمىس قۇردى، كۇيەۋ بالاسىنىڭ جاساۋدىڭ مول بولۋىن تالاپ ەتۋى جازۋشىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن قيىنداتا ءتۇستى. قايىن اپالارىنىڭ ۇلگىسىمەن سەرۆانتەستىڭ ايەلى دە شاشىن كەستىرىپ موناستىردان ورىن تەپتى. سەرۆانتەستىڭ ءوزى دە 1609 جىلى قاسيەتتى سەنىم قۇلدارىنىڭ اعايىندىعى اتالاتىن بىرلەستىك قۇرامىنا كىردى. اعايىندىق قاتارىندا گراف لەموسسكيي مەن كاردينال ءارى باس ينكۆيزيتور دون بەرناردو دە ساندوۆال-ي-روحاس ءتارىزدى مارتەبەلى شونجارلارمەن قاتار لوپە دە ۆەگا مەن كيەۆەدو سەكىلدى كورنەكتى يسپان جازۋشىلارى دا بولعان-دى. كەيبىر كەرىتارتپا ادەبيەتشىلەر مەن سىنشىلار ونىڭ بۇل قادامىن ءومىرىنىڭ سوڭىندا ايىپتى ىستەرى ءۇشىن اقتالماق بولعان كۇناكاردىڭ قىلىعى دەپ باعالاماققا تىرىستى. ال، شىن مانىندە مۇنى سەرۆانتەستىڭ دىنگە ءباسى-بۇتىن دەن قويعاندىعى دەپ ەمەس، اعايىندىقتىڭ اسا بەدەلدى مۇشەلەرىنىڭ قولداۋىنا يە بولۋدى، اۋىرىپ-سىرقاپ، ايرىقشا مۇقتاجدىققا تاپ بولا قالعان جاعدايدا كومەك تابۋدى كوزدەگەنى دەپ بىلگەن وڭدىراق.

قالامگەر 1616 جىلعى 23ء-شى كوكەكتە دۇنيە سالدى. اعايىندىق بولگەن قايىرىمدىلىق قاراجاتتىڭ ارقاسىندا ءوزى ايتىپ كەتكەن موناستىردا جەرلەندى.

سەرۆانتەستىڭ “دون كيحوت” رومانى قازاق تىلىندە العاش رەت 1951 جىلى ابدۋللا قۇلىبەكوۆتىڭ اۋدارماسىمەن جارىق كورگەن ەدى. ءبىراق بۇل كىتاپ ب.م.ەنگەلگارد يسپان تىلىنەن ورىس تىلىنە كولەمىن ەكى ەسەدەي ىقشامداپ تارجىمەلەگەن، جوعارى جانە ورتا كلاسس وقۋشىلارىنا ارنالعان دۇنيەدەن اۋدارىلعان بولاتىن. ۇلى تۋىندىمەن قازاق وقىرمانىنىڭ كوپ بۋىنى وسى كىتاپ ارقىلى تانىستى. ەندى، مىنە روماننىڭ ن.م.ليۋبيموۆ اۋدارعان ەكى بولىمنەن تۇراتىن ءتول نۇسقاسى “مادەني مۇرا” باعدارلاماسى اياسىندا قازاق تىلىندە تولىق كۇيىندە جارىق كورىپ وتىر.

حيبرالەون ماركيزى، بەنالكاسار جانە بانيارەس گرافى، الكوسەر ۆيكونتى، كاپيليا، كۋرەل جانە بۋرگيل سەنورى گەرسوگ بەحارسكييگە

ارناۋ

كوركەم ونەردى قولداۋعا ايرىقشا كوڭىل بولەتىن اقسۇيەكتەر ساناتىنداعى ءسىزدىڭ، شاراپاتتى مىرزام، كىتاپ ءتۇرىنىڭ قاندايىنا دا، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە ءوزىنىڭ بيىك مۇراتىنا بايلانىستى الدەنەندەي ءبىر پايدا كورۋ پيعىلىمەن قارا توبىردىڭ كوڭىلىن اۋلاۋعا تىرىسپايتىن كىتاپتارعا، ەرەكشە ىقىلاس بىلدىرەتىنىڭىزدەن بەك جاقسى حاباردار بولعاندىقتان، شاراپاتتى مىرزام، ءسىزدىڭ مۇقىم ەلگە ءماشھۇر ەسىمىڭىزدىڭ مەيىرىم-قايىرىمىنا ارقا سۇيەپ ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوتتى جارىققا شىعارعاندى ءجون كوردىم، ءسويتىپ ەندى جوعارى مارتەبەڭىزگە دەگەن زور قۇرمەتىمدى بىلدىرە وتىرىپ، مۇنى ءوز قامقورلىعىڭىزعا الساڭىز ەكەن دەپ وتىنەم، ويتكەنى وقىپ-توقىعانى مول جانداردىڭ قالامىنان شىققان شىعارمالاردىڭ شىرايىن كەلتىرەتىن اسەمدىك پەن وقىمىستىلىق اشەكەيلەرىنەن ادا بولا تۇرعانىمەن، شاراپاتتى مىرزام، ءسىزدى ارقا تۇتقان بۇل تۋىندى ءوز ناداندىعىنىڭ دارەجە-دەڭگەيىن ەسكەرمەي، وزگەنىڭ ەڭبەگىنە باعا بەرۋگە كەلگەندە قارا قىلدى قاق جارعان ءادىل بولسا ءبىر ءسارى، ءاردايىم قاتىگەز ۇكىم شىعارۋعا اۋەس جۇرتتىڭ الدىنا بارۋعا تاۋەكەل ەتىپ وتىر عوي، — وسى سەبەپتەن ءسىز، شاراپاتتى مىرزام، ىزگى نيەتتى تىلەگىمە كەڭپەيىلدىكپەن قاراپ وزىڭىزگە دەگەن شەكسىز ادالدىعىمنىڭ وسىناۋ بولماشى عانا بەلگىسىن ىقىلاسپەن قابىل الارسىز دەپ ءۇمىت ەتەم.

ميگەل دە سەرۆانتەس سااۆەدرا.

پرولوگ

زەرىككەن وقىرمان! قابىلەت-قارىمىمنىڭ دارەجە-دەڭگەيىن كورسەتەتىن بۇل كىتاپتىڭ مەيلىنشە كوركەم دە ءساندى، تەرەڭ ويلى تۋىندى بوپ شىعۋىن كوكسەگەنىمە كوزىڭدى جەتكىزۋ ءۇشىن انت-سۋ ىشپەي-اق قويۋىما بولادى. الايدا ءتىرى جان يەسى اتاۋلى وزىنە ۇقساس جان يەسىن ومىرگە كەلتىرەتىنى جونىندە ءتارتىپ بەرگەن تابيعات زاڭىن تەرىسكە شىعارۋعا مەنىڭ قۇقىم جۇرە قويمايدى. ەندەشە، تاياز دا كەمباعال اقىل-ويىم بۇرىن-سوڭدى ەشكىمنىڭ باسىنا كىرىپ-شىقپاعان نەبىر توسىن قيالدىڭ جەتەگىندە جۇرەتىن، سيديعان قۋ سۇيەك، سالقامسوق ۇل جايىنداعى حيكاياتتان وزگە نەنى تۋدىراتىن ەدى — اشىعىن ايتقاندا، جانىڭا مازا بەرمەيتىن نە قيلى بەرەكەسىزدىك پەن جۇيكەڭدى جەيتىن ءبىر سارىندى دىبىس جايلاعان ورىن بوپ تابىلاتىن اباقتىدا بۇدان وزگە ادامنىڭ سيقىن تۋىنداتۋدىڭ ءوزى دە قيىن عوي. تىنىش تا جايلى مەكەن، الاڭسىزدىق، كوز جاۋىن الاتىن كوركەم القاپ، بۇلتسىز اشىق اسپان، سىلدىراپ اققان سۋ، جان-دۇنيەڭنىڭ جايدارىلىعى — ەڭ بەدەۋ دەگەن مۋزانىڭ ءوزىن بۋاز قىلاتىن نارسەلەر مىنە وسىلار، سوندىقتان دا ونىڭ ءومىر كورگەن ۇرپاعى جارىق دۇنيەگە كەلىسىمەن-اق ءسۇيسىنۋ مەن تاڭىرقاۋ سەزىمىن تۋدىرماق. كەيدە بىلاي دا بولادى: بىرەۋدىڭ ۇلى ۇسقىنسىز دا يكەمسىز بوپ تۋادى، ءبىراق بالاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك اكەنىڭ كوزىن تاس بۇركەپ تاستايدى دا، ونىڭ كەمشىلىكتەرىن كورمەك تۇگىل سول كەمشىلىكتەردىڭ وزىنەن الدەنەندەي ءبىر ۇنامدىلىق پەن تارتىمدىلىق تاۋىپ، دوس-جاراندارىمەن اڭگىمەدە سونى زەرەكتىك پەن ەپتىلىكتىڭ ۇلگىسى رەتىندە تىلگە تيەك ەتىپ وتىرادى. ماعان كەلسەك، جۇرت مەنى دون كيحوتتىڭ تۋعان اكەسى دەپ ويلايدى، ال شىن مانىندە مەن ونىڭ وگەي اكەسى عانامىن، سول سەبەپتى شيىر بولعان جولمەن جۇرگىم كەلمەيدى، ەندەشە ساعان، قۇرمەتلۋ وقىرمان، كەيبىرەۋلەرگە ۇقساپ داۋسى دىرىلدەپ، تۋىندىمنىڭ كەمشىلىكتەرى بولسا كەشىرە سال نەمەسە وعان كەڭشىلىك جاساي گور دەپ جالىنىپ جاتپايمىن: ويتكەنى، سەن ونىڭ تۋىسى دا، دوسى دا ەمەسسىڭ، بويىڭدا ءوز تۇيسىك-تۇسىنىگىڭ بار، كوپتى كورگەن كىسىلەردىڭ بارىنە ءتان قاسيەت سەندە دە بار: ءوز ەركىڭ وزىڭدە، كورول اتاۋلىنىڭ قانداي سالىق سالۋعا قۇقى بولسا، سەن دە ءوز ۇيىڭدە سولاي بيلەپ-توستەي الاسىڭ، سونداي-اق: “شەكپەنىمدى بۇركەنىپ الۋعا مۇرسات بەر، سوندا كورولدى دە تاۋبەگە كەلتىرەم”، دەيتىن ماتەل دە ساعان بەك جاقسى ءمالىم بولۋعا ءتيىس. مۇنىڭ ءبارى كەيىپكەرىمە قوشەمەت-قولپاش كورسەتۋىڭنىڭ قاجەتى جوقتىعىن بىلدىرەدى جانە ونىڭ الدىندا قانداي دا بولسىن بورىشتىلىقتان بوساتادى، — ولاي بولسا، جامان سوزبەن عايباتتاسام جازاعا ۇشىرايمىن-اۋ دەپ تە قورىقپاي، ماقتاسام سىي-سياپات الام-اۋ دەپ تە دامەلەنبەي بۇل حيكايا جايىندا ويىڭا نە كەلسە سونىڭ ءبارىن ايتا بەرۋىڭە بولادى.

تەك ءبىر عانا نارسەنى — بۇل كىتاپتىڭ قولىڭا بىرەۋ بىردەڭە جاماپ-جاسقاماي، ءوزىنىڭ بار بولمىس-بىتىمىمەن تيگەنىن، بىزدە شىعاتىن كىتاپتاردا بەتاشار رەتىندە ءجۇرۋى ادەت بولعان پرولوگپەن دە، ىعىر قىلعان سانسىز كوپ سونەت پەن ەپيگرامما، ماقتاۋ ولەڭمەن دە اشەكەيلەنبەگەنىن تىلەر ەدىم. كىتابىمدى جازۋعا قىرۋار ەڭبەك سىڭىرگەنىممەن، ءوزىڭ وقىعالى تۇرعان مىنا ءالعىسوزدى جارىق دۇنيەگە كەلتىرۋ مەن ءۇشىن ودان دا قيىن بولعانىن ايتا كەتۋىم كەرەك. قولىما قالام الىپ جازۋعا قانشا وقتالسام دا ەشتەڭە شىقپادى، ويتكەنى نە جايىندا جازاتىنىمدى بىلمەيتىنمىن. ءوستىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى پاراقتى الدىما جايىپ قويىپ، قاۋىرسىن قالامدى قۇلاعىما قىستىرىپ، جازۋ ۇستەلىن شىنتاقتاپ، قولىممەن جاعىمدى سۇيەنىپ نە ىستەردى بىلمەي داعدارىپ وتىرعان شاعىمدا ويدا جوقتا ۇيگە ءبىر تانىسىم كىرىپ كەلدى. بۇل ءوزى كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ ءارى سوزگە دە شەشەن ادام بولاتىن، ويعا باتىپ وتىرعانىمدى كورىپ، سەبەبىن سۇرادى، — مەن بولسام دوس-جار ادامىمنان ەشتەڭە جاسىرىپ قالعىم كەلمەي، دون كيحوت حيكاياسىنا پرولوگ ويلاستىرىپ وتىرعانىمدى، ونىمنان ەشتەڭە ونبەي تۇرعانىن، بۇل پرولوگى تۇسكىردىڭ قىرسىعىنان وسىناۋ ىزگى نيەتتى رىساردىڭ ەرلىك ىستەرى جايىنداعى كىتاپتى جارىققا شىعارۋعا دەگەن ىنتامنىڭ دا جوعالىپ كەتكەنىن ايتىپ بەردىم.

— شىن مانىندە دە، ەجەلدەن وقىرمان جۇرتشىلىق دەپ اتالاتىن ءتارتىپ ورناتقىشتان قورىقپايتىن امالىم قانە — ەگەر ەلەۋسىز-ەسكەرۋسىز وتكىزگەن وسىنشا جىلدان كەيىن، ءوزىم ءبىراز جاسقا كەلىپ قالعان ادام، بۇگىن ونىڭ تالعام تارازىسىنا كەپكەن اعاشتاي قۇرعاق، تاپقىرلىعىمەن ءتانتى قىلا المايتىن، ءسوزىنىڭ سانىمەن دە، قيسىندارىنىڭ قىزىقتىلىعىمەن دە ەرەكشەلەنبەيتىن، قانداي دا بولسىن عىلىمي دەرەكتەردەن ماقۇرىم، ءجون ايتىپ، جول كورسەتپەيتىن، پاراق جيەگىندە سىلتەمەلەرى مەن سوڭىندا تۇسىنىكتەمەلەرى جوق شىعارمانى ۇسىنعالى وتىرسام، ال باسقا اۆتورلار بولسا ءوز كىتاپتارىن، مەيلى ول ءتىپتى يگى-جاقسىلار ورتاسىنداعى وسەك-اياڭدى بايانداۋ تۇرىندە جازىلعان دۇنيە بولسا دا، اريستوتەلدىڭ، پلاتوننىڭ جانە باسقا دا ءبىر قاۋىم فيلوسوفتىڭ ناقىل سوزدەرىمەن ناقىشتاپ، وقىرماننىڭ ايىزىن قاندىرىپ جاتسا جانە وسى ارقىلى بۇل اۆتورلار وزدەرىن كوپ وقىعان، كوپ بىلەتىن جانە ايتقىش ادام رەتىندە تانىتىپ جاتسا قايتپەكسىڭ؟ ول دەگەن نە — ولار ءتىپتى سىزگە قاسيەتتى جازبادان دا سىلتەمە كەلتىرەدى! سونى كورگەندە ءتىپتى اۋليە فوما سياقتى بىرەۋلەردى نەمەسە شىركەۋدىڭ باسقا ءبىر ۇستازىن وقىپ وتىرعانداي اسەردە قالاسىڭ. وعان قوسا ولار ادەپ-سالتتى ساقتاۋدىڭ دا اسقان شەبەرى: ءبىر بەتىندە سىزگە ويىن-كۇلكىمەن ۋاقىتىن تەككە وتكىزىپ جۇرگەن تەنتەك جايىندا اڭگىمەلەسە، ەكىنشىسىندە جۇرەك قىلىن قوزعايتىن، وقۋ نەمەسە تىڭداۋ جانىڭدى جاي تاپقىزىپ، ءلاززاتقا بولەيتىن حريستياندىق رۋحتاعى شاعىن ۋاعىزدى الدىڭىزعا تارتادى. مەنىڭ كىتابىمدا مۇنىڭ ءبىرى دە جوق، ويتكەنى پاراق جيەگىنە شىعارىپ جازاتىن ەشتەڭەم جوق جانە تۇسىنىكتەمە بەرەتىن دە بىردەڭە تابىلمايدى؛ وعان قوسا، بۇل كىتاپتى جازعاندا ءوزىمنىڭ قانداي اۆتورلاردى ونەگە تۇتقانىمنان حابارىم بولماعاندىقتان، قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا الىپبيلىك تارتىپپەن ەسىمدەر ءتىزىمىن دە كەلتىرە المايمىن — ادەتتە مۇنداي تىزىمدە اريستوتەل دە، كسەنوفونت تا، ءتىپتى ءبىرى سويىپ سالما سىنشى، ەندى ءبىرى سۋرەتشى بولعانىنا قاراماي زويل مەن زيەۆسكيد تە مىندەتتى تۇردە جۇرەر ەدى. كىتابىمنىڭ باس جاعىنان سونەتتەردى دە ۇشىراتا المايسىز — اسىرەسە، گەرسوگتاردىڭ، ماركيزدەردىڭ، گرافتاردىڭ، ەپيسكوپتاردىڭ، حانىمداردىڭ نەمەسە اتاعى جەر جارعان اقىنداردىڭ سونەتتەرىن ايتام. ەگەر دارەجەلى دوستارىمنىڭ ەكى-ۇشەۋىنە ءوتىنىش بىلدىرە قالسام، ولار مەن ءۇشىن سونەت جازار دا ەدى جانە جازعاندا ءتىپتى يسپاننىڭ ايتۋلى دەگەن اقىندارىنىڭ شىعارمالارى دا شەندەسە المايتىن دۇنيەلەردى تۋىنداتار ەدى.

— سونىمەن، توق ەتەرىن ايتقاندا، دوستىم ءارى مارحاباتتى مىرزام، — دەدىم ءسوزىمدى ارمەن جالعاپ، — جاراتقان يەمىز جەتىسپەي جاتقان نارسەلەرىنىڭ ءبارىن جيىپ-تەرىپ اسپەتتەپ بەرەتىن بىرەۋدى جىبەرگەنشە سەنور دون كيحوتتىڭ لامانچالىق ارحيۆتەردە قامالىپ جاتا بەرگەنى ءجون عوي دەپ تۇرمىن. ويتكەنى، كىتابىمدى جوندەۋگە شامام جەتپەيدى؛ بىرىنشىدەن، مەندە بۇعان لايىقتى ءبىلىم دە، دارىن دا جوق، ال، ەكىنشىدەن، تۋا ءبىتتى جالقاۋلىعىم مەن ەرىنشەكتىگىم اۆتورلار ىزدەپ الاقۇيىن بولۋعا ەرىك بەرمەيدى، اشىعىن ايتقاندا، ولار ونسىز دا ءوزىم جاقسى بىلەتىن نارسەلەردەن ارتىق بىردەڭە ايتا الادى دەپ ويلامايمىن. مەنىڭ الاڭداۋشىلىعىم مەن ابىرجۋشىلىعىمدى تۋعىزىپ وتىرعان دا وسى نارسەلەر، — الگىندە ايتقانىمنىڭ ءبارى وسىعان تولىق نەگىز بولا الادى.

مەنى تىڭداپ بولعان الگى دوسىم ماڭدايىن ءبىر قويىپ قالدى دا، راقاتتانا قارقىلداي كۇلىپ العان سوڭ:

— قۇداي اقى، دوستىم، ءوزىڭىز جايىنداعى ويىمنىڭ جاڭساق ەكەنىنە وسى ءقازىر عانا كوزىم جەتتى: ويتكەنى، وزىڭىزبەن ءتانىس-بىلىس بولعالى وتكەن ايلار مەن جىلدار ىشىندەگى بارشا ىس-ارەكەتىڭىزگە قاراپ ءسىزدى ءار ادىمىن اڭداپ باساتىن، اقىل-ويى كەمەل ادام رەتىندە باعالاپ ءجۇرۋشى ەدىم. ەندى ءقازىر بايقاعانىم، ءوزىڭىز جايىنداعى بايلامدارىم مەن اقيقات شىندىق اراسىنداعى الشاقتىق جەر مەن كوكتەي ەكەن. شىن مانىندە دە، وسىناۋ بولىمسىز ءارى وپ-وڭاي رەتتەي سالۋعا بولاتىن كەدەرگىلەر بۇدان الدەقايدا قيىن جاعدايلاردان ابىرويمەن جول تاۋىپ ۇيرەنگەن پاراسات-پايىمىڭىزدى قالايشا قامىقتىرىپ، تۇيىققا تىرەپ قويعانىنا قايرانمىن. بۇل جەردە ماسەلە الدە ءبىر ءىستىڭ قولدان كەلمەيتىندىگىنە ەمەس، كەرەناۋلىققا جانە قيالعا ىرىق بەرۋگە ىقىلاستىڭ جوقتىعىنا تىرەلىپ تۇرعانىنا كەپىلمىن. وسى ءسوزىمنىڭ ءبىر وتىرىگى جوقتىعىن دالەلدەپ بەرەيىن بە سىزگە؟ ولاي بولسا، ايتپاعىمدى مىقتاپ تىڭداپ الىڭىز، جۇرەگىڭىزدى شايلىقتىرىپ، تەرەڭ ۋايىمعا باتىرعان، ءسويتىپ داڭقتى دون كيحوتىڭىزعا، كۇللى كەزبە رىسار قاۋىمىنىڭ شامشىراعى مەن بەتكە ۇستارىنا، ارنالعان حيكاياڭىزدى جارىق دۇنيەگە شىعارماۋ جايىنداعى ويعا دا جەتەلەپ كەتكەن كەدەرگى اتاۋلىنىڭ ءبارىن قاس-قاعىمدا قالايشا جايپاپ تاستايتىنىما، جەتپەي تۇرعان نارسەلەردىڭ ءبارىنىڭ ورنىن تولتىرىپ بەرەتىنىمە سوندا ءوزىڭىزدىڭ-اق كوزىڭىز جەتەتىن بولادى، — دەدى.

— اۋ، ەندەشە، ايتساڭىزشى، — دەپ داۋىستاپ جىبەردىم ونىڭ ءسوزىن دەن قويىپ تىڭداپ العان سوڭ، — ۇرەي توپانىنان مەنى قالاي قۇتقارىپ الماقسىز، الاي-تۇلەي بولعان كوڭىلىمنىڭ اپتىعىن قالاي باسپاقسىز؟

بۇل ساۋالىما ول بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:

— ەڭ الدىمەن ايتارىم، كىتاپتىڭ باس جاعىنا ورنالاستىرۋعا ويىڭىز كەتكەن جانە مارتەبەلى دە لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ قالامىنان شىعۋعا ءتيىس بولعان سونەتتەر، ەپيگراممالار مەن ماقتاۋ ولەڭدەر جايى كوڭىلىڭىزگە الاڭ تۇسىرگەن ءتارىزدى، — ال مۇنىڭ تۇك قيىندىعى جوق. تاۋەكەل ەتىڭىز دە، سونىڭ ءبارىن ءوزىڭىز ويدان شىعارىپ جازىپ تاستاڭىز، سوسىن ولارعا ءتيىستى تاقىرىپ قويىڭىز دا، كەز-كەلگەن بىرەۋدىڭ ەسىمىن تىركەي سالىڭىز: ولار ءتىپتى يوانن يندييسكيي نەمەسە يمپەراتور تراپەزۋندسكيي بولسا دا مەيلى، ءبارىبىر، — ال بۇلاردىڭ ولەڭ شىعارۋدىڭ شەبەرى بولعانى جايىندا اڭىز بار، — ايتەۋىر ءبىر مىقتىنىڭ تۋىندىسى بوپ تابىلسىن. ال، ەگەر ولاي بولماي باسقاشا بوپ شىقسا، ەگەر جەكەلەگەن پەدانتتار مەن باكالاۆرلار ءسىزدى مىسقىلداپ، سوڭىڭىزدان ءسوز تاراتاتىن بولسا، وندا وعان دا بولا قايعى شەكپەي-اق قويىڭىز: ءتىپتى وتىرىگىڭىز دالەلدەنىپ، اشكەرەلەنگەن كۇننىڭ وزىندە دە، ءبارىبىر، ونى جازعان قولىڭىزدى ەشكىم شاۋىپ تاستامايدى.

ال، ەندى پاراق جيەگىندەگى سىلتەمەلەرگە كەلسەك — ياعني، اۆتورلار مەن كىتابىڭىزدى تۇزدىقتاۋعا قاجەتتى قاناتتى ءسوز بەن عاقليا الىناتىن شىعارمالارعا جاسالاتىن سىلتەمەلەر جايىنا ورالساق، ونىڭ دا جاراسى جەڭىل: ءوزىڭىز جاتقا بىلەتىن نەمەسە ىزدەپ تابۋ اسا كوپ اۋرەگە تۇسىرە قويمايتىن عاقليالار مەن لاتىن ماتەلدەرىن ورىندى-ورىندى جەرىندە قولدانىپ وتىرساڭىز بولعانى. ماسەلەن، ەركىندىك پەن قۇلدىق جايىندا اڭگىمە ەتە قالساڭىز:

Non bene pro toto lءىbertas vendءىtur auro¹

دەگەندى قىستىرا قويىڭىز دا، سول ارادا پاراق جيەگىنە بۇنى جازعان، ايتالىق، گوراسيي نەمەسە باسقا بىرەۋ دەپ كورسەتىڭىز. ال، ەگەر داۋاسى جوق قازا حاقىندا ءسوز بولا قالسا، باسقا ءبىر سىلتەمەگە سۇيەنە سالىڭىز:

Pallءىda mors aequo pulsat pede pauperum tabernas

Requmque turres².

اگاراكي، جاراتقان يەمىزدىڭ جۇرەكتە دۇشپاندارىمىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن دوستىق سەزىمدى ساقتاۋعا وسيەت ەتكەنى جايىندا اڭگىمە بولا قالسا، وندا ەش تە ءبىر ىركىلمەستەن شامالى بولسا دا تۇسىنىگى بار جۇرتتىڭ بارىنە ۇعىنىقتى قاسيەتتى جازباعا جۇگىنىڭىز دە، باسقا بىرەۋ ەمەس، جاراتقان يەمىزدىڭ ءوزى

ايتقان: Ego autem dءىco vobءىs: dءىlءىgءىte ءىnءىmءىcos vestros³ دەگەن ءسوزدى تىلگە تيەك ەتە قويىڭىز. ەگەر جامان پيعىل جايىندا اڭگىمەلەسەڭىز — ونداشى تاعى دا ىنجىلگە يەك ارتىڭىز: De corde exeunt cogءىtatءىones malae⁴. ەگەر دوستاردىڭ تۇراقسىزدىعى جايىندا ايتاتىن بولساڭىز — وندا كاتوننىڭ مىناداي ەكى تارماعى اجەتكە جاراي قويادى:

Donec erءىs felءىx، multos numerabءىs amءىcos.

Tempora sءى fuerءىnt nubءىla، solus erءىs⁵.

ءسويتىپ، لاتىنشىلاۋ مەن باسقا دا وسىنداي قيتۇرقى ارەكەتتەردىڭ ارقاسىندا از دەگەندە گرامماتيك رەتىندە كورىنىپ قالاسىز، ال ءبىزدىڭ زامانىمىزدا بۇل ءبىراز ابىروي-اتاق ءارى ەداۋىر قاراجات اكەلەتىن نارسە.

ال، ەندى كىتاپتىڭ سوڭىندا بەرىلەتىن تۇسىنىكتەمەلەرگە كەلسەك، ەش شىمىرىكپەستەن بىلاي ىستەۋىڭىزگە بولادى: ەگەر حيكاياتىڭىزدا الدەبىر ءداۋ جايىندا ايتىلا قالسا، — ونى گولياف دەپ اتاي سالىڭىز، ودان سىزگە كەلىپ-كەتەر نە بار، — وندا مىنا سەكىلدى اۋقىمدى تۇسىنىكتەمە دە قول استىڭىزدا دايار بوپ تۇرا قالادى: گولياف دەگەن ءداۋ — فيليستيمليان، پاتشالىقتار كىتابىندا، پالەن دەگەن تاراۋدا ايتىلعانداي، ونى تەريەۆيند ايماعىندا باقتاشى داۆيد ساقپاننان اتىلعان تاسپەن جازىم ەتكەن.

ال، ەگەر زايىرلى عىلىمداردى جەتىك مەڭگەرگەن ادام جانە وعان قوسا كوسموگراف رەتىندە جىلت ەتە قالماق بولساڭىز كىتابىڭىزدا تاحو وزەنىن ەسكە سالا كەتۋگە تالپىنىڭىز، — ەندەشە سىزگە تاعى ءبىر تاماشا تۇسىنىكتەمە دايىن، ياعني بىلاي: وزەن كۇللى يسپانيالار كورولدەرىنىڭ ءبىرىنىڭ ەسىمىمەن وسىلايشا تاحو دەپ اتالعان؛ انە ءبىر تۇستان باستاۋ الادى، سويتەدى دە، اتاقتى ليسسابون قالاسىنىڭ قابىرعالارىن جاناي ءوتىپ، مۇحيت-تەڭىزگە بارىپ قۇيادى؛ ونىڭ تابانىندا التىن قۇم بار دەگەن جورامال ايتىلادى، جانە ارمەن قاراي دا وسىلاي. اگاراكي ۇرىلار جايىندا ءسوز بوپ جاتسا — سىزگە كاكتىڭ ءوزىم بەس ساۋساقتاي جاقسى بىلەتىن حيكاياسىن ايتىپ بەرەم؛ جەڭىل ءجۇرىستى ايەلدەر جايىندا ايتساڭىز — سىزگە ەپيسكوپ موندونەدسكييدىڭ كومەگى ءازىر: ول لاميا، لايدا جانە فلورانى قۇزىرىڭىزعا تاپسىرادى، ال وعان سىلتەمە جاساۋ بەدەلىڭىزدى بەكىتە تۇسەدى؛ قاتىگەز قاتىندار جايىندا ايتساڭىز — وۆيديي سىزگە ءوزىنىڭ مەدەياسىن تارتۋ ەتەدى؛ سيقىرشى جانە بالگەر ايەلدەر جايىندا ايتساڭىز — سىزگە گومەردەن — كاليپسو، ۆەرگيلييدەن — سيرسەيا تابىلادى؛ ەرجۇرەك قولباسشىلار جايىندا ايتساڭىز — يۋليي سەزاردىڭ “جازبالارى” ءسىزدى ونىڭ ءوز تۇلعا-تۇرپاتىمەن تانىستىرادى، ال پلۋتارح بولسا سانسىز كوپ الەكساندر تۋرالى اڭگىمەنى العا تارتادى. ەگەر اڭگىمە ماحاببات جايىندا بولسا — توسكان تىلىندە ەكى-ۇش ءسوز بىلسەڭىز بولدى، ليەۆ يۋدەيمەن قينالماي ءتىل تابىسا كەتەسىز، باسقا بولسا ءبىر ءسارى، ال ودان قۇر قول قايتپايتىنىڭىز كامىل. ەگەر جات ەلدەردە تەنتىرەپ جۇرۋگە قۇلقىڭىز بولماسا، وندا ءوز وتانىڭىزدان فونسەكانىڭ جاراتقانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك جايىندا دەپ اتالاتىن تراكتاتىن تابا الاسىز، ول ءوزىڭىزدى دە، بۇل سالادا سىزدەن گورى كوبىرەك تۇيسىنەتىن وقىرمانداردى دا مەيلىنشە قاناعاتتاندىرا الادى. ءسويتىپ، ەندى سىزگە وسى اتالعان ەسىمدەردىڭ ءبارىن ەسكە سالىپ، الگىندە ءوزىم سانامالاپ شىققان شىعارمالارعا سىلتەمە جاساۋ عانا قالادى؛ ال تۇسىنىكتەمەلەر مەن پاراق جيەگىندەگى جازبا دەيتىندەردى ماعان-اق قالدىرىڭىز: حيكاياڭىزدىڭ بوس جيەكتەرىنىڭ ءبارى تۇتاس ءتۇرلى جازبامەن شۇبارتىپ، كىتاپ سوڭىنداعى تۇسىنىكتەمەلەردىڭ تالاي پاراق بولارىنا سەرت بەرەم.

ەندى باسقا كىتاپتاردىڭ بارىندە بار، ءبىراق ءسىزدىڭ كىتاپقا جەتىسپەي جاتقان اۆتورلار تىزىمىنە كەلەيىك. بۇل دا جىلدام جوندەلەتىن نارسە: تەك، ءوزىڭىز ايتقانداي، الىپبيلىك تارتىپپەن تۇزىلگەن نەعۇرلىم تولىق ءتىزىمى بار ءبىر كىتاپتى تاۋىپ الۋىڭىز كەرەك، سونداي كىتاپتى تاپقان سوڭ، ونداعى الىپبيلىك كورسەتكىشتى تولايىم-تۇتاسىمەن ءوز كىتابىڭىزعا اكەپ ەنگىزە قويىڭىز. الداپ سوققانىڭىز اشىلىپ قالعان كۇننىڭ وزىندە دە، — ويتكەنى، ءسىزدىڭ بۇل اۆتورلاردان شىن مانىندە دە بىردەڭە الا قويۋىڭىز نەعايبىل عوي، — بۇعان ونشا ءمان بەرىپ جاتپاڭىز: كىم بىلەدى، بالكىم، قيتۇرقىسى جوق قاراپايىم كىتابىڭىزدا بۇل اۆتورلاردىڭ جازعاندارىن شىنىمەن تىلگە تيەك ەتكەنىڭىزگە سەنىپ قالاتىن اشىقاۋىزدار دا تابىلار. ءتىپتى بولماعاندا، وسىناۋ ۇزىننان ۇزاق ءتىزىمنىڭ كىتابىڭىزعا ءوزىڭىز مۇلدەم ويلاماعان رەتتە ايرىقشا ءبىر ايبار بەرەتىندىگىمەن دە پايدالى بولارى انىق. ونىڭ ۇستىنە، اتالعان اۆتورلاردىڭ قايسىسىنا سۇيەنىپ، قايسىسىنا سۇيەنبەگەنىڭىزدى تەرگەپ-تەكسەرە قوياتىندار دا بولا قويار دەيمىسىز، ويتكەنى ودان بىرەۋگە بىردەڭە كەلىپ-كەتپەيدى. وعان قوسا، ءوز تۇسىنىگىمشە، كىتابىڭىز ءوزىڭىز جەتپەي تۇر دەپ سانايتىن اشەكەيلەردىڭ بىردە-بىرەۋىنە مۇقتاج ەمەس، سەبەبى ول باستان-اياق رىسارلىق رومانداردى كۇلكى-مازاق ەتۋگە ارنالعان، ال ونداي روماندار جايىندا اريستوتەل وي تولعاماعان، ۇلى ۆاسيليي دە ەشتەڭە ايتپاعان، سيسەروننىڭ دا تۇك تۇسىنىگى بولماعان. ونىڭ جىر قىلاتىن جايلارىنىڭ اقيقات شىندىقتى ىزدەپ تابۋمەن دە، استرولوگتاردىڭ بولجام-بايلامدارىمەن دە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى؛ ونىڭ گەومەتريالىق ولشەمدەرگە دە، ريتوريكا قولداناتىن دالەلدەردى تەرىسكە شىعارۋ تاسىلىنە دە ەش قاتىسى جوق؛ ول مۇلدەم ەشتەڭەنى ۋاعىز ەتپەيدى جانە جاراتقان مەن ادامعا ءتان قاسيەتتەردى ارالاستىرىپ-قۇرالاستىرمايدى، البەتتە، وندايدان اقىل-ەسى ءبۇتىن حريستياننىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا اۋلاق بولعانى ابزال. ءسىزدىڭ مىندەتىڭىز جاراتىلىسقا ەلىكتەۋ عانا، ويتكەنى اۆتور وعان نەعۇرلىم شەبەر ەلىكتەسە، ونىڭ جازعاندارى دا كوركەمدىك شىڭىنا سولعۇرلىم جۋىقتاي تۇسەدى. ەندەشە، شىعارماڭىز مۇرات تۇتقان جالعىز عانا ماقسات — رىسارلىق رومانداردىڭ وكتەمدىگىن جويۋ، ءسويتىپ ولاردىڭ زيالى قاۋىم مەن قارا بۇقارانىڭ اراسىندا كەڭىنەن تاراپ وتىرعان جولىن قيۋ بولاتىن بولسا، وندا سىزگە فيلوسوفتاردان — ناقىل، قاسيەتتى جازبادان — لۇعاتتى ءسوز، اقىنداردان — ەرتەگى، شەشەندەردەن — ءدىلمارلىق، اۋليەلەردەن — عاجايىپتار سۇراپ جالىنۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ ودان دا قاعاز بەتىنە تۇسكەن سوزدەرىڭىزدىڭ بارشاعا تۇسىنىكتى، ادەپتى بولۋىنا جانە ءوز ورنىندا تۇرۋىنا، جاي سويلەمىڭىز بەن كوپ قۇرامدى ءھام تولىققاندى قۇرمالاس سويلەمدەرىڭىز ايتار ويىڭىزدى قولىڭىزدان كەلگەنىنشە مەيلىنشە قاراپايىمدىلىقپەن جانە نانىمدىلىقپەن جەتكىزۋىنە قام جاسامايسىز با؟ ايتارىڭىزدى اشىپ ايتىڭىز، ماعىناسى بۇلدىر، ەكىۇشتى بولماسىن. سونداي-اق، حيكاياڭىزدى وقىپ وتىرعان ۋايىمشىلدىڭ كۇلۋىنە، جايدارىنىڭ ودان ارمەن كوڭىلدەنە تۇسۋىنە، ءبىرتوعانىڭ ءىشى پىسپاۋىنا، زەردەلىنىڭ ويلاپ تاپقاندارىڭىزعا ىرزاشىلىق بىلدىرۋىنە، سالماقتىنىڭ ونى سوكپەۋىنە، كەمەل ويلىنىڭ ونى ماقتاماي قالا الماۋىنا بارىڭىزدى سالىڭىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، رىسارلىق رومانداردىڭ قيسىق-قىڭىر قۇرالعان شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساڭىز، ويتكەنى تالايدىڭ جيىركەنىشىن تۋعىزىپ جۇرگەنىمەن، ولاردى ماقتاۋعا ءسوز تاپپايتىندار ءالى قانشا! ەگەر بۇل ماقساتىڭىزدى ورىنداي الساڭىز، وندا ەڭبەگىڭىزدىڭ تەككە كەتپەگەنى دەپ ءبىلىڭىز.

دوسىمنىڭ لەبىزىن ايرىقشا ىنتا-ىقىلاسپەن تىڭدادىم جانە ايتقان سوزدەرىنىڭ كوكەيىمە قونا كەتكەنى سونشا، ءبىر اۋىز بىردەڭە قارسى ايتا الماي سول بويدا قولما-قول كەلىسىم بەردىم دە، ونىڭ وسى وي-تۇجىرىمىنان پرولوگ قۇراستىرا سالعاندى قوش كوردىم؛ ال سەن، ىقىلاستى وقىرمان، ءقازىر ەندى وسىعان قاراپ دوسىمنىڭ اقىل-پاراساتى قانداي ەكەنىن ءوزىڭ-اق اڭعارارسىڭ، جان قينالعان ساتتە مۇنداي اقىلماندى جولىقتىرۋدىڭ ماعان قانداي ۇلكەن ولجا بولعانىن تۇسىنەرسىڭ، ءسويتىپ اتاقتى لامانچالىق دون كيحوتتىڭ حيكاياسى وزىڭە ەشقانداي جاماۋ-جاسقاۋسىز، بار بولمىس-بىتىمىمەن جەتەدى دەگەن ويدان كوڭىلىڭ جاي تابار دەپ ويلايمىن — ولاي دەيتىنىم، بۇكىل مونتەل ءوڭىرى ونىڭ سول ايماقتان شىعىپ، تانىمال بولعان ءتامام عاشىق ىشىندەگى ەڭ ءبىر ۇستامدىسى، ءتامام رىسار ىشىندەگى ەڭ ءبىر كوزسىز باتىرى بولعاندىعىن ءبىر اۋىزدان ايتىپ ءجۇر عوي. ايتسە دە، ءوزىڭدى وسىنداي ىزگى نيەتتى، وسىنداي قۇرمەتتى رىسارمەن تانىستىرعاندا ءوز ەڭبەگىمنىڭ ءقادىرىن اسىرا كورسەتۋگە قۇشتار بوپ وتىرعان جوقپىن؛ ماعان كەرەگى تەك ونىڭ ايتۋلى اتقوسشىسى سانچو پانسامەن تانىستىرعانىم ءۇشىن ىرزاشىلىق بىلدىرگەنىڭ عانا، ويتكەنى، ءوز ەسەبىمشە، ونىڭ بويىنا اتقوسشىعا ءتان بارلىق ىزگى قاسيەتتى سىڭىرگەن سەكىلدىمىن، ال ماعىناسى ءمانسىز قيساپسىز رىسارلىق روماندا اتقوسشى بەينەسى ۇزىك-ۇزىك تۇردە عانا ەلەس بەرىپ جۇرگەنى بارشاعا ءمالىم. ولاي بولسا، قۇدايدان تىلەيتىنىم، ول ساعان دا ساۋلىق بەرسىن، مەنى دە ۇمىت قالدىرماسىن. Vale.

لامانچالىق دون كيحوت جايىنداعى كىتاپقا

ۇستاتپايتىن ۋرگاندادان
ەگەردە ويلى جارانعا
جولىققان بولساڭ سەن، كىتاپ،
ەشكىم سەنى سوكپەيدى،
جوقتى سوعىپ شاتتىڭ دەپ.
ەگەردە سەن اڭداۋسىز
قولىنا تۇسسەڭ توپاستىڭ،
وقىمىستى، بىلگىر بوپ
كورىنۋگە قۇشتار تىراشتىڭ —
ءوزىڭ جايلى نە ءتۇرلى
ەستىرىڭ كامىل ناقاقتىڭ.
تاجىريبەدەن بىلەمىز:
جاپىراعى قالىڭ اعاشتىڭ
ىستىقتا سالقىن ساياسى.
ەندەشە، اتتان بەحارعا:
وندا بار پاتشا-بايتەرەك،
بۇتاعى تولى بەكزاتتار،
اراسىندا سىمباتتى،
الەكساندر دەرلىك گەرسوگ بار.
كولەڭكەسىن سونىڭ سايالا،
تاۋەكەل ەت، تارتىنبا!
نە قيلى مىلجىڭ كىتاپتان
ميى اشىعان بەيباققا،
لامانچالىق دۆوريان
حيكاياسىن ايتىپ بەر.
حانىمدار، رىسارلار، تۋرنيرلەر
باسىن ونىڭ قاتىرعان،
قاھارلى رولاندپەن دە
باقتالاس بوپ ءجۇر: عاشىعىن —
دۋلسينەيانى توبوسولىق،
سەمسەر كۇشىمەن قاراتپاق.
كىتاپتىڭ تيتۋل پاراعىن
اۆتور گەربىمەن ساندەمە:
كارتاداعى ارتىق قاعازدان
ۇپاي سانى ارتپايدى.
العىسوزدە انىق باس،
بىرەۋلەر دەپ جۇرمەسىن:
“گاننيبالمەن تەڭەسپەك،
الۆارو دە لۋنامەن دە،
ءجا، كورول فرانسيسكىمەن
تۇرمەدە بىرگە قور بولماق!”
عۇلاما نەگر داڭقتى
حۋان لاتينو سەكىلدى،
اۆتورىڭدا اقىل بولماسا
لاتىنعا اۋەس بولما سەن.
وسال جەر وڭاي سوگىلەر،
ەسكەرتە بەرمە ەسكى كىتاپتى،
سىرىڭدى جەدەل سەزىنەر
تابىلار تاعى وقىرمان:
“باسىمدى نەگە قاتىراسىڭ؟”
دەپ كۇلەر سەنى مازاقتاپ.
بوي تارت ۇزاق مىلجىڭنان،
كەيىپكەر جانىن كەۋلەمە،
وندا ءارقاشان قاراڭعى،
قاراڭعىدا كوز شىعار.
ءسوز ويناتىپ، سارناما:
قالجىڭباسقا قۇرمەت جوق.
بار كۇشىڭدى سال، ءبىراق،
جەتۋگە جاقسى اتاققا.
ويتكەنى، نادان قالامگەر
قاشاندا كۇلكى قاۋىمعا.
ەسىڭدە بولسىن، تۇراعىڭ —
شاتىرى شىنى مەكەن-جاي.
كورشىلەرگە تاس اتۋ
كەششەنىڭ ءىسى بوپ شىقپاق.
ءوزىن سىيلار قالامگەر —
بايىپتى دا بايسالدى.
كۇلدىرمەك ءۇشىن بىرەۋدى،
جازىعى جوق قاعازدى
بۇلدىرەتىندەر شيمايلاپ
جوقتى-باردى ءسوز قىلار⁷.
اماديس گاللسكيي
لامانچالىق دون كيحوتقا

س و ن ە ت
ساعان، ءوزىم سەكىلدى تاعدىر جازعان، —
زورلىق بوپ، سۇيىكتىمنەن جىراق كەتكەم،
جۇپىنى جارتاس بيىگىن تۇراق ەتكەم،
ساعىنىش پەن ۋايىمنان كوڭىلىم سازعان؛
ساعان، اڭىزاق پەن ايازداردا زار شەككەن،
كوز جاسىمەن سۋساپ ءشولىن قاندىرعان،
قالتاسى بوس، قايعى ويلاماي قاڭعىرعان،
جەردىڭ ءدامىن جەردەن جۇلىپ ءنار ەتكەن —
ماڭگىلىككە اڭىز بولۋ بۇيىرعان،
التىن ايدار فەب ءتورتىنشى اسپاندا
اتتارىنا جۇرگەندە قامشى باسىپ.
جاۋجۇرەك دەگەن داڭقىڭ كەتەر قيىرعا،
ەلىڭ ەڭسە كوتەرەر بيىك جاسقانباي،
بايگە بەرمەس اۆتورىڭ ايدىنى اسىپ.
دون بەليانيس گرەچەسكيي
لامانچالىق دون كيحوتقا

س و ن ە ت
سوققام، شاپقام، تۇيرەگەم، كۇيرەتكەنمىن،
كەك العام ارام ويلى زالىم جۇرتتان.
ەپتىلىك، كوزسىز ەرلىك، باتىلدىققا
كەزبە رىسار بىتكەندى ۇيرەتكەنمىن.
سۇلۋعا بەرگەن سەرتتەن كەتكەنىم جوق؛
الىپتى قاڭباقتايىن الىپ ۇردىم؛
قارۋمەن تالاي ەلگە بارىپ ءجۇردىم،
ارىمدى ەشبىر جەردە توككەنىم جوق.
قاشان دا قايدا بارسام جولىم بولدى،
تاعدىردىڭ سىناعىنان تايسالمادىم،
سۇمدىقتى كورسەم دە نەبىر مۇزداپ ءىشىم.
داڭقىما بارشا جۇرتتىڭ كوڭىلى تولدى،
اتاعىم ايدان دا اسىپ اسپاندادى،
دون كيحوت، بار ساعان، ءبىراق، قىزعانىشىم.
سەنورا وريانا
دۋلسينەيا توبوسسكاياعا

س و ن ە ت
بەۋ، دۋلسينەيا! ميرافلورەس، انتۇرعان
توبوسودا ورنىعۋعا ساي بولسا،
لوندونىم ساعان مەكەن-جاي بولسا،
كۇندىز-تۇنى اينالماس پا ەم تاعدىردان!
بەۋ، دۇنيە، جاراتقان يەم كەلىسىپ،
ايداي سۇلۋ اجارىڭدى ماعان بەرسە عوي،
قولىندا سەمسەر، قۇستاي ۇشىپ كەلسە عوي،
شايقاسقا شىقسا، رىسارىڭ مەن ءۇشىن!
اتتەڭ عانا، جەڭىلتەكتىك جەتتى تۇبىمە،
ۇيالشاق سەنىڭ دون كيحوتىڭ سياقتى،
ءاماديسىم دە ءقازىر ماعان دوس قانا.
جۇرت قىزعانىپ، ءوزىم شالقىپ، كۇنىگە
شومىلار ەم كوڭىلدىڭ شاتتىعىنا شۋاقتى،
ۇمىتار ەم بار قايعىنى باسقاداي!
اماديس گاللسكييدىڭ اتقوسشىسى گاندالين
دون كيحوتتىڭ اتقوسشىسى سانچو پانساعا

س و ن ە ت
سالەم، جازمىشتىڭ امىرىمەن وكتەم
اتقوسشى قىزمەتىن اتقارعان تارلان،
تاعدىردىڭ تالقىسىمەن الەم شارلاپ،
ومىرىندە ءبىر شايقاس كورمەي وتكەن!
ءاۋ باستا سەن قولىڭا كۇرەك الدىڭ،
قالاپ، ءبىراق، كەزبە سارباز ءومىرىن،
جۇمساق مىنەز، ءتوزىم تاۋىپ كوڭىلىڭ،
تاكاپپاردىڭ تالايى جولدا قالدى.
ەسەگىڭ قوڭدى، قورجىنىڭ دا شىرەپ تۇر،
ومىردەن كورگەنىڭ كوپ، تاجىريبەڭ تولىق
قىزعانىشتان، ارىپتەس، كۇندە ورتەنەم.
جاساي بەر، سانچو، اتاعىڭ دۇركىرەپ تۇر،
يسپاندىق نازون دا ءبىزدىڭ ريزا بولىپ،
ءبىر قويدى عوي جۇدىرىقپەن جەلكەڭنەن!
قالجىڭقوي، بوسپە اقىنسىماق
سانچو پانسا مەن روسينانتقا

س ا ن چ و پ ا ن س ا ع ا
مەن — اتقوسشى سانچومىن،
لامانچالىق دون كيحوتقا ىلەسىپ،
جەڭىل ءومىردى ارمان عىپ
ەل كەزۋگە شىققان ەم.
ويتكەنى، قاشىپ قۇتىلۋدى
قاجەت كەزدە، قاتىرعان
ۆيليادەگو بەيباق تا! —
ەركىندەۋ كەتكەن بولسا دا،
بۇل جايىندا ايتىلعان
“سەلەستينا” كىتابىندا جان-جاقتى.

ر و س ي ن ا ن ت ق ا
مەن، بابەكا شوبەرەسى ەم بەلگىلى،
روسينانت دەيتىن ەسىمدى،
دون كيحوتقا قىزمەت قىلعاندا
جاداۋ بولدىم قوجايىنىم سەكىلدى.
شابىسقا شابان بولسام دا،
سۇلىنى سۇيكەۋگە كەلگەندە
ەبىن تاۋىپ جۇرگەنمىن —
باياعىدا لاساريلو ءبىر سوقىردىڭ
شارابىن تۇك قالدىرماي
سابان تۇتىكپەن بىلدىرمەي سورىپ العانداي.
قاھارلى رولاند
لامانچالىق دون كيحوتقا

س و ن ە ت
پەر ەمەسسىڭ، اراسىندا ءبىراق پەرلەردىڭ
سەندەي باتىر، كوزسىزدەرى تابىلماس،
جەڭىلمەگەن، جەڭىلمەيتىن اق الماس،
سىندىرعان ساعىن كىسىمسىگەن ەرلەردىڭ.
مەن — رولاندپىن ۇزاق جىلدار بويىندا
انجەليكا اجارىنان اقىل-ەسىن جوعالتقان.
قايران بولىپ ەرلىگىمە، ءىش تارتقان،
كۇللى جۇرتتىڭ جۇرەمىن ماڭگى ويىندا.
تەڭەسە المان ساعان، باتىر، بىلەمىن،
جىبەرمەسەك تە جىندىلىقتان ەسەنى
جالعىز سەنىڭ قالار اتىڭ، ناق اسىلدىڭ وزىندەي؛
ايلاكەر ماۆر، جابايى سكيف تىلەۋىن
كەسكەنىڭمەن، تاعدىرىمىز ورتاق، مەسەلىڭ
قايتقان جانسىڭ ماحابباتتان وزىمدەي.
فەبتىڭ رىسارىلامانچالىق دون كيحوتقا

س و ن ە ت
كىشىپەيىل دە ابزال جان مەيىرىم توككەن!
سەمسەرىڭمەن جاۋدى اياۋسىز تالدىردىڭ،
يسپاندىق فەب، مەنى جولدا قالدىردىڭ،
شىڭدالىپ شىقساقتاعى ءبىر كورىكتەن.
قازىنا-مۇلىك، زور بايلىق، پاتشا تاعىن
شىعىس ەلدەرى ۇسىندى ماعان باسىن ءيىپ.
كلاريديانا ءۇشىن تاستادىم ءبارىن جيىپ،
شىرايىنا شامدانار تاڭ شاپاعى.
قول ۇزگەندە ودان قولدى-اياققا تۇرمادىم:
قىرىپ-جويىپ، قۇرتىپ ءبارىن كەتەر دەپ،
تامۇقتىڭ ءوزى تۇردى الدىمدا شوشىنىپ.
دۋلسينەياعا، دون كيحوت، سەنىڭ قۇمارىڭ
ماڭگىلىككە بەردى اتىڭدى بەدەرلەپ،
سۇيگەنىڭ دە ۇمىتىلماس ماڭگى، وسىنى ۇق.
سوليسدان
لامانچالىق دون كيحوتقا

س و ن ە ت
كوك مىلجىڭ كىتاپتاردى كوپ پاراقتاپ،
كەتسە دە، سەنور دون كيحوت، ميىڭىز اشىپ،
بۇل جالعاندا ءسىزدى ەشكىم بەتىن باسىپ،
ايتا الماس، باردى دەپ ىسكە اردان اتتاپ.
جاقسى ءىسىڭىز ساناسا سان جەتپەيدى،
وزبىرلىقتى قىلدىڭىز وپاي-توپاي.
پاسىق تا قورقاق توبىر موجانتوپاي
جىقتى وڭدىرماي سوققىعا ءسىزدى كەيدە.
ەگەر دە دۋلسينەيا، دۋمانىڭىز،
نيەتىڭىزگە ادال جىبىمەي، بۇل دا قايعى،
جىلدام قۋىپ جىبەرسە ەمەكسىتپەي،
بىربەتكەي دەپ مىنەزى، جۇبانىڭىز،
سانچو پانسا جەڭگەتاي بولا المايدى،
ءوزىم دە ەپتى عاشىق جار ەمەسپىن، دەپ.
بابەكا مەن روسينانتتىڭ سۇقباتى

س و ن ە ت
ب. ءاي، روسينانت، جاداۋسىڭ سونشا نەگە سەن؟
ر. بولدىردىم، جەم دە بولدى ونشا جەتپەيتىن.
ب. قالايشا! سۇلىڭ بار ەمەس پە سەپتەيتىن؟
ر. ونى قوجايىن جەپ قويدى، سۇرا بارىپ سەنبەسەڭ.
ب. ءتىلىڭدى تارتا سويلەگەنىڭ ءجون-اق-تى،
ەسەك دەيدى سەنورعا جالا جاپقاندى!
ر. سەنورىم ەسەكتەن دە جامان، بار تاپقانى —
عاشىقتىقتان اقىل-ەسىن جوعالتتى.
ب. ماحاببات بوس نارسە مە سوندا؟ ر. وعان قوسا — ءقاۋىپتى.
ب. راس-اۋ. ر. ەندى شە! مەن ورازا ۇستاعالى قاشان.
ب. ايتساڭشى ارىز اتشى مەنەن ازىققا، اقىر تولسىن.
ر. ارىزدانىپ قۇر بوسقا، كىمگە بارام شاۋىپ مەن،
اتشىم دا، قوجايىنىم دا ەگەر قۇر دالباسا،
وزىمنەن دە وتكەن سورماڭداي، پاقىر بولسا؟

ءى تاراۋ

مۇندا ايتۋلى يدالگو لامانچالىق دون كيحوتتىڭ مىنەز-قۇلقى مەن ءومىر سالتى جايىندا اڭگىمەلەنەدى

وسى تاياۋ ۋاقىتقا دەيىن لامانچا ايماعىنداعى اتىن اتاۋعا كوڭىلىم ونشا سوقپاي تۇرعان الدەبىر سەلودا بار دۇنيە-مۇلكى — اتادان مۇرا بوپ قالعان سۇڭگى، كونە قالقان، ارىق ماستەك جانە تازى يت بوپ قانا تابىلاتىن يدالگولاردىڭ ءبىرى تىرلىك كەشكەن-دى. قوي ەتىنەن گورى كوبىنەسە سيىر ەتىنەن دايىندالاتىن وليا، ءاردايىم دەرلىك كەشكى اسىنىڭ ورنىنا جۇرەتىن ۆينەگرەت، سەنبى كۇندەرى جەيتىن شوشقا مايىمەن بىرگە قۋىرىلعان جۇمىرتقا، جۇما كۇندەرىندەگى جاسىمىق، جەكسەنبى كۇندەرى قوسىمشا تاعام رەتىندە جەيتىن كەپتەر — وسىنىڭ ءبارى ونىڭ بارلىق تابىسىنىڭ تورتتەن ءۇش بولەگىن جۇتىپ كەتەتىن. قالعانى شولاق كافتانعا ارنالعان جۇقالاۋ شۇعاعا، بارقىت شالبار مەن سونداي ماتادان تىگىلگەن تۋفليگە جۇمسالاتىن، بۇلار ونىڭ مەرەكە كۇندەرى كيەتىن ءساندى كيىمدەرى بوپ تابىلاتىن، ال جاي كۇندەرى ارزانقول بولعانىمەن اجەپتاۋىر ساپالى شۇعادان كامزول كيىپ جۇرەتىن. سونداي-اق، ونىڭ وزىمەن بىرگە تۇراتىن جاسى قىرىقتان اسقان كۇتۋشىسى، جاسى جيىرماعا ءالى تولا قويماعان جيەن قارىنداسى جانە ۇيدەگى ونى-مۇنى شارۋامەن بىرگە جەر وڭدەۋ جۇمىستارىن دا اتقاراتىن، اتتى دا ەرتتەي الاتىن، قايشىمەن باقتاعى اعاش بۇتاعىن كەسۋ ءىسىن دە مەڭگەرگەن مالايى بار-تىن. يدالگومىزدىڭ جاسى ەلۋگە جاقىنداپ قالعان-دى؛ دەنە ءبىتىمى شىمىر، جۇقالاۋ، ءوڭى جۇدەۋلەۋ كورىنەتىن، كۇن شىعار-شىقپاستان ۇيقىدان تۇرۋدى ۇناتاتىن ءارى اڭقۇمار ادام ەدى. بىرەۋلەر ونىڭ اۋلەت ەسىمى — كيحادا، ەندى بىرەۋلەر — كەسادا بولعان دەسەدى. ول جايىندا جازعان اۆتورلاردىڭ پىكىرى وسى تۇستا ەكىگە جارىلادى؛ الايدا ونىڭ اۋلەت ەسىمى كەحانا بولعان دەۋگە تولىق نەگىزىمىز بار. قالاي بولعاندا دا، ءبىزدىڭ حيكايامىز ءۇشىن مۇنىڭ ەرەكشە ماڭىزى جوق؛ ەڭ باستىسى، ول جايىندا اڭگىمەلەگەن كەزدە شىندىقتان سۇيەمدەي بولسا دا اۋىتقىپ كەتپەۋگە ءتيىسپىز.

نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق نارسە، اتالمىش يدالگو قولى بوس ۋاقىتىنىڭ ءبارىن، — ال، ونىڭ جىل بويى دەرلىك قولى بوس بولاتىن، — رىسارلىق رومانداردى وقۋعا جۇمسايتىن جانە بۇعان ءجان-تانىن سالىپ، بار ىقىلاسىمەن بەرىلگەنى سونشا، اڭ اۋلاۋعا دەگەن قۇمارلىعىن ۇمىتقانى ءوز الدىنا، ءۇي شارۋاسىنا قاراۋدى دا بىلاي قويعان-دى؛ وسىنداي كىتاپتارعا اۋەسقويلىعى ارتىپ، ەسىن جوعالتقانى سونداي، سولاردى قولعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ەگىستىك جەرىنىڭ بىرنەشە دەسياتيناسىن ساتىپ تا جىبەردى، ءسويتىپ تابىلۋى مۇمكىن بولعان بارلىق روماندى جيناپ الدى. ال، ءوزى ايگىلى فەليسيانو دە سيلۆانىڭ جازعاندارىن جانىنا ايرىقشا جاقىن تۇتاتىن، ويتكەنى ونىڭ قىزىل ءسوزدى قۋىرداقشا قۋىراتىن سيقىرى مەن ايتار ويىنىڭ ادام ءتۇسىنىپ بولمايتىن بۇرالاڭدىعى شەبەرلىكتىڭ شىڭىنداي بوپ كورىنەتىن، اسىرەسە سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن بىلدىرەتىن حاتتار مەن جەكپە-جەككە شاقىرۋلارعا قاتىستى جازعاندارىنان مىناداي سوزدەردى ءجيى كەزدەستىرۋگە بولاتىن: “مەنىڭ اقىلدى دالەلدەمەلەرىمە قارسى باعىتتالعان ءسىزدىڭ اقىلسىزدىعىڭىزدىڭ اقىلدىلىعى ءبارىبىر مەنىڭ اقىل-ويىما اۋىر اسەر قالدىرعاندىقتان ءسىزدىڭ مارتەبەڭىزگە قارسى شاعىم ايتۋىما تۋرا كەلەتىندىگىن ابدەن اقىلدى ءىس دەپ بىلەمىن”. نەمەسە مىناداي جولداردى دا جولىقتىرۋعا بولادى: “...قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقان جۇلدىزداردىڭ كومەگى ارقىلى ءوزىڭىزدىڭ جاراتقان يەمىز تارتۋ ەتكەن قاسيەتتەرىڭىزدى قۇدىرەتتى تۇردە اسپانداتىپ، بويىڭىزعا بىتكەن قاسيەتتەرگە لايىقتى ەتىپ ودان ءارى قاسيەتتەندىرەدى”.

وسىنداي ءسوز ورامدارىنان باسى قاتقان بەيشارا كاۆالەرو ونىڭ ماعىناسىن تابۋعا، نە ايتپاق بولعانىن ۇعىنۋعا تالپىنىپ تالاي ءتۇندى كوز ىلمەي وتكىزەتىن، ال راسىندا ءتىپتى اريستوتەلدىڭ ءوزى وسى ءۇشىن ارنايى ءتىرىلىپ كەلگەن كۇندە دە، ونىڭ جۇمباعىن شەشىپ، ءتۇسىنىپ وقي الماس ەدى. سونداي-اق، دون بەليانيس دارىتقان نەمەسە سونىڭ وزىنە دارىعان سوققىلار دا ونى تىنىش تاپتىرا المادى، سەبەبى رىسارعا ەم جاساعان دارىگەرلەر قانشاما شەبەرلىك كورسەتكەنىمەن، ونىڭ ويىنشا، رىساردىڭ بەتى مەن بۇكىل دەنەسىن تىرتىقتار مەن جاراقات ىزدەرى جاۋىپ تۇرۋعا ءتيىس-تىن. سولاي بولا تۇرعانىمەن، كىتابىن اششى ىشەكتەي سوزىلعان وسىناۋ ۇشى-قيىرى جوق حيكايانى ودان ءارى جالعاستىرۋعا ۋادە بەرىپ اياقتاعانى ءۇشىن اۆتورعا ىرزالىق بىلدىرەتىن، ءتىپتى قولىنا قالام الىپ اۆتور ءۇشىن اياق جاعىن جازىپ تاستاسام با دەپ تە الدەنەشە مارتە قۇلشىنعان؛ ەگەر ودان گورى ماڭىزدىراق جانە كۇندىز-تۇنى مازا بەرمەي جۇرگەن باسقا ءبىر ماسەلەلەر ويىن ءبولىپ كەتپەگەندە، بالكىم، وسىلاي ەتەرىنە دە جانە بۇل ءىستى ويداعىداي ورىنداپ شىعارىنا دا ەش كۇمان جوق-تى. ول ءوزى جەرگىلىكتى سۆياششەننيكپەن، — بارىنشا ءبىلىمدى، سيگۋەنستە عىلىمي دارەجە العان اداممەن، — قاي رىسار مىقتى: پالمەرين انگلييسكيي مە الدە اماديس گاللسكيي مە دەگەننىڭ توڭىرەگىندە ءجيى-جيى ايتىسىپ قاپ وتىراتىن. الايدا، سول سەلوداعى شاشتاراز ماەسە نيكولاس ول ەكەۋىنىڭ فەبتىڭ رىسارىنا جۋىقتاسا دا المايتىنىن، ال بۇنىمەن تەڭەسسە تەك اماديس گاللسكييدىڭ ءىنىسى دون گالور عانا تەڭەسەتىنىن ايتىپ بوي بەرمەيتىن، سەبەبى ول بار جاعىنان دا ارتىق بىتكەن: ءبالسىنۋ دەگەندى بىلمەيدى جانە اعاسى سەكىلدى جىلاۋىق تا ەمەس، ال باتىلدىعى جاعىنان ودان اسىپ تۇسپەسە كەم تۇسپەيدى، دەيتىن.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، يدالگومىز كىتاپ وقۋعا باسى ءبۇتىن بەرىلىپ، تاڭنىڭ اتىسىنان كۇننىڭ باتىسىنا شەيىن، كۇننىڭ باتىسىنان تاڭنىڭ اتىسىنا شەيىن كىتاپ وقىپ وتىراتىن؛ ءوستىپ، كوپ وقىپ، از ۇيقتاعاندىقتىڭ قىرسىعىنان ميى كەۋىپ، اقىر اياعىندا اقىل-ەسىن جوعالتىپ تىندى. ونىڭ تۇسىنىك-پايىمىن ءوزى كىتاپتاردان وقىپ العان: كوز بايلاۋ مەن دۋالاۋ، ءوزارا قىرقىسۋ، شايقاس، جەكپە-جەككە شاقىرۋ، جاراقات الۋ، عاشىقتىعىن ءبىلدىرۋ، ماحاببات قىزىعىنا بەرىلۋ، جۇرەكتىڭ كۇيىپ-جانۋى سەكىلدى اقىلعا سىيىمسىز الۋان ساندىراق جاۋلاپ الدى جانە وسىناۋ قيساپسىز دا قيسىنسىز وتىرىكتىڭ ءبارى دە ومىردە بولعان جايلار دەگەن ويدىڭ باسىندا بەرىك ورنىعىپ العانى سونشا، ەندى وعان وسىناۋ ايداي الەمدە بۇدان ارتىق اقيقات شىندىق جوق سەكىلدى كورىنەتىن بولدى. سيد رۋي دياس وتە جاقسى رىسار، ءبىراق ول جەكسۇرىن دا قاتىگەز ەكى ءداۋدى سەمسەرىن ءبىر-اق سىلتەۋمەن قاق ءبولىپ تاستاعان وتتى سەمسەر رىسارىنىڭ قاسىندا تۇك ەمەس، دەيتىن ول. جەر پەرزەنتى — انتەيدى تەمىر قۇرساۋ قۇشاعىنا قىسىپ تۇنشىقتىرىپ ولتىرگەن گەركۋلەستىڭ ايلاسىن قولدانۋ ارقىلى جادىلانعان رولاندتى رونسيەۆال شاتقالىندا مەرت قىلعانى ءۇشىن بەرناردو دەل كارپيونى قۇرمەت تۇتاتىن. داۋلەردىڭ تاكاپپار دا بۇزاقى تۇقىمىنان تاراعانىمەن، باسقالارىنىڭ اراسىندا سىپايىلىعىمەن جانە بارىنشا كىشىپەيىلدىگىمەن ەرەكشەلەنەتىن جالعىز سول عانا بولعاندىقتان، مورگانتتان دا ماقتاۋ ءسوزىن ايامايتىن. باسقالارىنىڭ بارىنەن دە گورى ول رينالد مونتالۆانسكييدى ايرىقشا قۇرمەت تۇتاتىن، اسىرەسە ونىڭ قامال-سارايدان شىعا سالعان بويدا جولىندا كىم كەزدەسسە سونى توناۋعا كىرىسەتىن قاسيەتىنە، نەمەسە تەڭىزدىڭ ارعى بەتىنە بارعاندا، اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، مۇحاممەدتىڭ تۇتاستاي التىننان قۇيىلعان پۇتىن الىپ قاشىپ كەتكەنىنە ءتانتى بولاتىن. ال، ساتقىن گانەلوندى سىلەيتىپ ساباۋدىڭ وتەمى ءۇشىن ءبىزدىڭ يدالگومىز ءوزىنىڭ كۇتۋشىسىنە قوسىپ جيەن قارىنداسىن دا بەرە سالۋعا دايىن ەدى.

ءسويتىپ ەندى وسىلايشا اقىلدان ءبىرجولا اداسقان شاعىندا، ونىڭ باسىندا الەمدەگى ءبىر دە ءبىر ەسىرىكتىڭ قاپەرىنە كىرىپ-شىقپايتىن قيالي وي پايدا بولدى، ياعني: ءوزىنىڭ دە زور داڭققا بولەنۋى ءۇشىن، وتانىنىڭ دا جاقسى اتىن شىعارۋ ءۇشىن كەزبە رىسارعا اينالعانى ءجون جانە بۇل مەيلىنشە قاجەت نارسە دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى؛ ءسويتىپ، اتقا وتىرىپ، قولىنا قارۋ الىپ شىتىرمان وقيعالاردى ىزدەۋگە اتتانباققا، كەزبە رىسارلاردىڭ، كىتاپتاردان ءوزى بەك جاقسى بىلەتىندەي، الەمدى ارالاپ ءجۇرىپ اتقاراتىن ادەتتەگى ىستەرىمەن اينالىسپاققا، اشىپ ايتقاندا، ادىلەتسىزدىك اتاۋلىنى تۇپ-تامىرىمەن جويۋعا جانە نە ءتۇرلى كەزدەيسوقتىق، قاۋىپ-قاتەرمەن كۇرەستە وزىنە ماڭگى ولمەس اتاق پەن قۇرمەت تابۋعا بەكىندى. بەكىنگەن بويدا-اق بۇل بەيباق ءوزىنىڭ بولاشاق ەرلىك ىستەرى ءۇشىن ەڭ از دەگەندە تراپەزۋند پاتشالىعىنىڭ ءتاجىن باسىنا كيەتىندەي سەزىمدى باستان كەشە باستادى؛ ءسويتىپ، ايتىپ جەتكىزگىسىز جان راقاتىنا بولەگەن وسىناۋ قۋانىشتى قيال-ارماننىڭ جەتەگىنە ءبىرجولا بەرىلگەن ول ويعا العان ماقساتتارىنا جەتۋگە اسىقتى. ەڭ الدىمەن قولعا العان شارۋاسى — اتا-بابالارىنان قالعان، ءبىر زاماندا قالاي بولسا سولاي ءبىر بۇرىشقا تاستاي سالىنعان، تات باسىپ، زەڭ جاپقان ساۋىت-سايمانداردى تازالاۋ بولدى. بۇلاردى اسا مۇقيات تۇردە تازالاپ، قالپىنا كەلتىرگەن كەزىندە اسا ماڭىزدى ءبىر نارسەنىڭ جەتىسپەيتىنىن بايقادى، انىعىراق ايتقاندا: بەت جابار قالقانشاسى بار دۋلىعانىڭ ورنىندا ادەتتەگى شوشاق توبەلى تەمىر قالپاق قانا جاتىر ەكەن؛ ءبىراق سول ارادا تابيعي ەپسەكتىگى اجەتكە جاراپ كەتتى: كارتوننان جارتى دۋلىعا جاساپ ونى تەمىر قالپاققا اكەپ بەكىتتى، ءسويتىپ ونىسى بەتى جابىق دۋلىعاعا ۇقساپ شىعا كەلدى. الايدا، جاسىرىپ نەعىلامىز، جاڭا دۋلىعاسىنىڭ بەرىكتىگى مەن ورنىقتىلىعىن تەكسەرمەك ءۇشىن سەمسەرىن سۋىرىپ الىپ سوعىپ-سوعىپ قالعانىندا، العاشقى سوققىسىنىڭ وزىمەن-اق ءبىر اپتا بويعى ەڭبەگىن قاس قاعىمدا تالقان قىلدى؛ بەت جابارىنىڭ قالايشا وپ-وڭاي ءپارشا-پارشا بولعانى ونى، ارينە، ونشا قۋانتا قويعان جوق، سوندىقتان بولاشاقتا مۇنداي قاتەردى بولدىرماۋ ءۇشىن ىشىنە تەمىر پلاستينالار سالىپ ونى قايتا جاساپ شىعاردى. اقىر سوڭىندا ونىڭ بەرىكتىگىنە كوڭىلى ىرزا بوپ، ودان ارعى سىناقتاردى ارتىق ساناپ، پايدالانۋعا ابدەن جارامدى دەپ تاپقان ول بۇنى عاجايىپ شەبەرلىكپەن جاسالعان، كادىمگى بەت جابارى بار دۋلىعا دەپ شەشتى.

ودان سوڭ ءوزىنىڭ ماستەگىن اينالدىرا قاراپ شىقتى، جانۋار ءتورت اياعىنان بىردەي اقساپ تۇرسا دا، بويىنداعى كەمشىلىگى گونەللانىڭ tantum pellءىs et ossa fuءىt سورلى اتىنان كوپ بولسا دا، الەكساندر ماكەدونسكييدىڭ بۋسەفالى دا، ءسيدتىڭ بابەكاسى دا مۇنىمەن شەندەسە المايدى دەگەن توقتامعا كەلدى. ونى قالاي دەپ اتاۋ كەرەگى جايىندا بىرنەشە كۇن بويى وي كەشۋمەن ءجۇردى، ويتكەنى، ءوزىم سەكىلدى جاۋجۇرەك رىساردىڭ اتىنا، وعان قوسا وسىنداي كەرەمەت اتقا قانداي دا بولسىن ءبىر ءتاۋىر ەسىم بەرمەۋگە بولمايدى، دەپ ويلادى ول. ءبىزدىڭ يدالگومىز: ەگەر قوجايىنى

ومىرىندە وزگەرىس بولعان بولسا، وندا ونىڭ سايگۇلىگى دە اتىن وزگەرتىپ، ءارى جاڭا، ءارى سۇيكىمدى، ءارى ەلدەن ەرەك، يەسىنىڭ جاڭا دارەجەسى مەن ارەكەت ورىسىنە ساي كەلەتىن ەسىمگە يە بولۋعا ءتيىس دەيتىن پىكىرگە نىق ورنىققان ەدى؛ سول سەبەپتى دە بۇل كەزبە رىساردىڭ سايگۇلىگىنە اينالعانعا دەيىن قانداي بولعانىن، ال ەندى ءقازىر قانداي ەكەنىن ءوزى-اق كورسەتىپ تۇراتىنداي ات تابۋعا تىرىسىپ-اق باققان-دى. ءسويتىپ، قاپەرىن ولاي دا بىلاي قوپارىستىرىپ، قيالىن قارىشتاتىپ، الۋان ءتۇرلى ەسىمنىڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ويلاپ تابۋمەن بولدى، — ءبىرىن جاقتىرمادى، ەكىنشىسىن سۋقانى سۇيمەدى، باسقاسىمەن اۋىستىردى، لاقتىرىپ تاستادى، جاڭادان قۇراستىرۋعا كىرىستى، — ايتەۋىر، اقىر سوڭىندا روسينانت دەگەنگە توقتاپ، ونى ءارى ۇنامدى، ءارى قۇلاققا جاعىمدى، بۇرىن بۇل ات انشەيىن عانا ماستەك بولسا، ءقازىر ەندى بارىنە شاڭ قاپتىرىپ الەمدەگى ەڭ ءبىرىنشى ماستەككە اينالعانىن ۇعىندىرا الاتىن ەسىم دەپ تاپتى.

سايگۇلىگىنە، ءوز ويىنشا، سونشالىقتى ءساتتى ەسىم ويلاپ تاپقان ول ەندى وزىنە دە ءبىر جاقسى ەسىم تاۋىپ العاندى ءجون كوردى جانە بۇعان تاعى ءبىر اپتا ۋاقىت جىبەرىپ، اقىر سوڭىندا دون كيحوت اتانۋعا ۇيعارىم جاسادى — وسىناۋ ءبىر وتىرىگى جوق شىنشىل حيكايا اۆتورلارىنىڭ ونىڭ شىن اۋلەت ەسىمى بىرەۋلەر بوي بەرمەي جۇرگەندەي كەسادا ەمەس، ەشقانداي كۇدىك-كۇمانسىز كيحادا بولعانى جايىنداعى تۇجىرىمدارى دا، قايتالاپ ايتايىق، تاپ وسىعان بايلانىستى بولاتىن. سولاي بولا تۇرعانىمەن، ايبىندى ءاماديستىڭ قۇر انشەيىن اماديس دەپ اتانا سالماي، بۇل ەسىمگە ءوز كورولدىگى مەن اتاعىن شىعارۋ ماقساتىندا تۋعان جەرىنىڭ دە اتاۋىن قوساقتاعانى، ءسويتىپ اماديس گاللسكيي اتانعانى ەسىنە ورالىپ، ناعىز رىسار رەتىندە بۇنىڭ دا ءوز ەسىمىنە وتانىنىڭ اتاۋىن قوسا تىركەۋى قاجەت، ءسويتىپ لامانچالىق دون كيحوت اتانعانى ءجون دەپ شەشتى، وسى ارقىلى، ونىڭ پىكىرىنشە، قاي تۋىسقان بولاتىنىن، قاي وڭىردەن شىققانىن بىردەن-اق اڭعارتا قويماق، وعان قوسا تۋعان جەرىنە دە قۇرمەت كورسەتپەك.

ساۋىت-سايمانىن تازالاپ، شوشاق توبەلى قالپاقتان ناعىز دۋلىعا دايارلاپ، ماستەگىنە نىسپى تاڭداپ جانە وزىنە ءوزى جاڭا ەسىم بەرگەن ول ەندى ءوزىم عاشىق بولىپ كۇيىپ-جانارداي ءبىر حانىمدى تابۋىم عانا قالدى دەگەن بايلامعا كەلدى، ويتكەنى ماحابباتتان ماقۇرىم كەزبە رىسار دەگەنىڭىز دە ءبىر، جەمىسسىز-جاپىراقسىز اعاش تا، جاننان ايرىلعان ءتان دە ءبىر عوي.

— ەگەر دە ايىپ-كۇنالارىما جىبەرىلگەن جازا رەتىندە نەمەسە باعىم ءۇشىن، — دەدى ول وزىنە ءوزى، — كەزبە رىسارلار ءجيى جولىقتىرىپ تۇراتىن داۋلەردىڭ ءبىرى الدەبىر جەردەن ماعان دا كەزدەسە قالسا، ونى العاشقى ايقاستا-اق جەر جاستاندىرسام نەمەسە قاق ءبولىپ شاۋىپ تۇسىرسەم، ءجا بولماسا، الىس-جۇلىستا الىپ ۇرىپ كەشىرىم سۇراۋعا ءماجبۇر ەتسەم، ونداشى بۇنداي جاعدايدا الگىنى تارتۋ ەتۋگە جارايتىن حانىمنىڭ بولعانى نەسى جامان! سوندا الگى نەمە مەنىڭ موپ-موماقان اياشىمنىڭ الدىنا بارىپ تىزەرلەپ وتىرا كەتىپ، باعىنىشتى دا جالىنىشتى ۇنمەن: “سەنورا! مەن — كاراكۋليامبر دەگەن ءداۋمىن، ماليندرانيا ارالىنىڭ بيلەۋشىسىمىن، كوپ جۇرت ءقادىرىن ءالى بىلمەيتىن لامانچالىق دون كيحوتپەن جەكپە-جەكتە جەڭىلىپ، سونىڭ امىرىمەن مارحاباتتى قۇزىرىڭىزعا كەلىپ وتىرمىن، ەندى پاتشا كوڭىلىڭىز ماعان نە ىستەسە دە ەرىكتى!” دەمەي مە!

ىزگى نيەتتى رىسارىمىز وسى سوزدەردى ايتقاندا، اسىرەسە سۇيىكتىم دەپ اتاۋعا لايىقتى اياشىن تاپقاندا، قالاي ءماز-مايرام بولدى دەسەڭىزشى! ايتا كەتەر نارسە، ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، جاقىن ماڭايداعى ەلدى مەكەندە كوز-كورىم اجارى بار ءبىر قاراپايىم قىز تۇراتىن، كەزىندە بۇل سوعان ەسى كەتە عاشىق بولعان، ءبىراق، الگى قىز، وزىنەن ءوزى-اق تۇسىنىكتى عوي، بۇدان مۇلدەم بەيحابار ەدى جانە وعان زارەدەي بولسا دا ىقىلاس اۋدارىپ كورمەگەن. ونىڭ ءاتى-جونى الدونسا لورەنسو بولاتىن، مىنە ءدال وسى قىز ونىڭ بارشا ىس-ارەكەتى مەن ارمان-ويىنىڭ ءامىرشىسى اتانۋعا لايىقتى كورىنگەن؛ ءسويتىپ، وعان ءوز ەسىمىنەن تىم الشاق كەتە قويمايتىن، وعان قوسا الدەقانداي ءبىر پرينسەسسانىڭ نەمەسە اتاقتى سەنورانىڭ اتىن ەسكە سالاتىن نەمەسە سوعان جۋىقتايتىن ەسىم تاڭداي كەلىپ ونى دۋلسينەيا توبوسسكايا دەپ اتاۋعا بەكىندى، — ويتكەنى، ول توبوسودا تۋىپ-وسكەن-دى، — بۇل دا، ونىڭ ويىنشا، ىلگەرىدە ءوزى ويلاپ تاپقان ەسىمدەردەي قۇلاققا جاعىمدى، ءارى اسەم، ءارى تەرەڭ ماعىنالى بولاتىن.

ءىى تاراۋ

مۇندا ايلاكەر دون كيحوتتىڭ ءوز يەلىگىنەن العاش رەت اتتانعانى جايىندا باياندالادى

وسىناۋ دايىندىقتارىن ءبىرجاقتى قىلعان سوڭ يدالگومىز ويعا العاندارىن قولما-قول ىسكە اسىرماق بولدى، ويتكەنى ونىڭ ۇيعارىمىنشا، ءوز تاراپىنان جىبەرىلگەن جايباسارلىقتىڭ قاندايى دا ادامزات بالاسىنىڭ تاعدىرىنا ايتا قالارلىقتاي زالال تيگىزۋى مۇمكىن ەدى: ونىڭ نەشەمە زاڭسىزدىقتى جويۋى، قيسىق-قىڭىردى تۇزەتۋى، ادىلەتسىزدىكتى جوندەۋى، وزبىرلىقتىڭ تۇقىمىن تۇزداي قۇرتۋى، قانشاما قارىپ-قاسەردى ىرزا قىلۋى كەرەك دەسەڭشى! سولاي دەپ شەشكەن ول شىلدەنىڭ مەيلىنشە ىسىعالى تۇرعان كۇندەرىنىڭ بىرىندە، بوزالا تاڭدا وي-جوسپارلارى جايىندا ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپاستان جانە ەشكىمنىڭ كوزىنە شالىنباۋدىڭ قامىن جاساپ، بارلىق ساۋىت-سايمانىن اسىنىپ الدى دا، روسينانتقا وتىرىپ، قولاپايسىزداۋ دۋلىعاسىن باسىنا ىلەكەرلەپ كيىپ، قالقانىن قارىنا ءىلىپ، نايزاسىن قولىنا ۇستاپ، شەكتەن تىس شاتتىققا بولەنىپ ءارى ىزگى نيەتىن ىسكە اسىرۋعا ەشكىمنىڭ بوگەت بولماعانىنا قۋانىپ، مال قورانىڭ قاقپاسى ارقىلى اياڭمەن اشىق دالاعا قاراي بەت الدى. ءبىراق، قاقپانىڭ سىرتىنا شىققان بويدا-اق باسىنا ءبىر ۇرەيلى وي ساپ ەتە قالدى، ونىڭ ۇرەيلى بولعانى سونشا ءتىپتى نيەت قىلعان شارۋاسىنان باس تارتۋعا دا دايىن ەدى. ماسەلە مىنادا: وزىنە رىسار اتاعى ءالى بەرىلمەگەنى اياق استى ەسىنە ساپ ەتە قالعان-دى، ەندەشە، رىسارلار قاۋىمى قاعيدالارىنا سايكەس، ونىڭ بىردە ءبىر رىسارمەن ايقاسقا شىعۋىنا بولمايدى، وندايعا رۇقسات جوق؛ ال ءتىپتى سونداي اتاق بەرىلگەن كۇننىڭ وزىندە دە، قاتارعا جاڭا قابىلدانعان جان رەتىندە اق ءتۇستى ساۋىت-سايمان كيۋگە ءتيىس، قاشان جاۋجۇرەكتىگىمەن جۇرتتىڭ كوزىنە ىلىككەنشە قالقانىنا قاناتتى ءسوز جازىپ قويۋىنا دا بولمايدى. وسى تاراپتاعى ويلارى ونىڭ بايلامىن بوساتىڭقىراپ جىبەرگەن؛ ءبىراق ءدۇيىم دالەل-سەبەپتەن ەسالاڭدىق باسىم ءتۇستى دە، الگى ءوزىن وسىنداي دارەجەگە جەتكىزگەن رومانداردان وقىپ-بىلگەن رىسارلار ۇلگىسىمەن، ءوزىن رىسارلىققا قابىلداۋ جونىندە جولدا ۇشىراسقان كەز-كەلگەن بىرەۋگە ءوتىنىش ايتۋعا بەكىندى. اق ءتۇستى ساۋىت-سايماننىڭ دا جايىن وڭاي شەشتى: قولى قالت ەتكەندە ساۋىتىن بارىن سالا ىسقىلاپ، اقكىستەن دە اپپاق ەتىپ شىعارماققا وزىنە ءوزى ۋادە ەتتى، ءسويتىپ وسىعان توقتام جاساپ، جولىن، — دالىرەك ايتقاندا، باسىن بوس جىبەرگەن اتى تاڭداعان جولدى، — ارمەن جالعادى، ويتكەنى، دون كيحوتتىڭ ويىنشا شىتىرمان وقيعالاردى تەك وسىلاي عانا ىزدەۋ كەرەك بولاتىن.

جاڭادا ءجۇز كورسەتكەن رىسارىمىز وسىلايشا جول كەشىپ ءارى وزىمەن ءوزى كۇبىرلەي سويلەسىپ كەلە جاتتى:

— كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە مەنىڭ ىزگىلىكتى ىستەرىم جايىندا دا ءبىر وتىرىگى جوق شىنشىل شىعارما جارىق كورەر، سونى سيپاتتاپ جازۋعا بەل بۋعان وقىمىستى وعلان وسىناۋ تاڭ الاگوبەڭدە باستالعان العاشقى ساپارىمدى سۋرەتتەيتىن جەرگە جەتكەندە، اڭگىمەسىن بىلاي دەپ باستارىندا كۇمان جوق: “التىن بۇيرا شاشتى فەب جەردىڭ جالپاق تا بايتاق جۇزىنە قالىڭ شاشىنىڭ ساۋلە ۇشقىنداعان تالدارىن ەندى عانا بىرتىندەپ جايىپ جاتقان شاقتا، قىزعانشاق جۇبايىنىڭ جىلى قوينىنان شىعىپ، لامانچالىق كوكجيەكتىڭ قاقپاسى مەن تەرەزەسىن شالقايتا اشىپ، قاراپايىم پەندەلەرگە كوز جانارىن تىككەن، ءوڭى الابۇرتقان اۆرورانى ءتۇرلى-تۇستى قۇيتىمداي قۇستار ارفا اۋەزىندەي نازىك تە ءتاتتى اۋەندەرىمەن قارسى الىپ جاتقان شاقتا، ىزگى نيەتتى رىسار لامانچالىق دون كيحوت تا قۇس توسەكتىڭ جانعا جايلى راقاتىن تارك قىپ، ءوزىنىڭ سۇيىكتى سايگۇلىگى روسينانتقا قارعىپ ءمىنىپ، داڭقى الىسقا جايىلعان ەجەلگى مونتەل جازىعىمەن جولعا شىققان ەدى”.

ول راسىندا دا وسى جازىقپەن كەلە جاتقان.

— ۇرپاقتارعا ۇلاعات بولۋى ءۇشىن، — دەدى ول ودان ءارى، — مىسقا بەدەرلەنىپ، ءمارمارعا قاشالىپ، كەنەپتە مايلى بوياۋمەن بەينەلەنۋگە لايىق داڭقتى ەرلىك ىستەرىم جارىق كورەتىن زامان قانداي عالامات زامان، قانداي عانيبەت عاسىر بولماق دەسەڭشى! باستان وتكەرگەن عاجايىپ وقيعالارىما شەجىرەشى بولۋ باقىتى بۇيىرعان، بەۋ، كەمەڭگەر سيقىرشى، سەن كىم بولساڭ ول بول، سەنەن ءوتىنىپ سۇرارىم: مەيىرىمدى روسينانتتى، وزىممەن بىرگە بارلىق جول-ساپاردى بىرگە وتكەرىپ جۇرگەن كونپىس سەرىگىمدى، ۇمىتا كورمەشى.

ودان سوڭ ول شىنىمەن-اق عاشىقتىق وتىنا كۇيىپ جۇرگەن جانداي بوپ سويلەپ كەتتى:

— بەۋ، پرينسەسسا دۋلسينەيا، ءوزىڭىز جاۋلاپ العان جۇرەكتىڭ جالعىز عانا ءامىرشىسى! الۋان-الۋان ايىپ تاعىپ قۋىپ شىققانىڭىز جانە اشۋ ۇستىندە ايداي سۇلۋ الپەتىڭىزگە ەندى قايتىپ كورىنبەۋگە ءامىر ەتكەنىڭىز مەنى وتە ۇلكەن كۇيىنىشكە ۇشىراتتى. وتىنەم سىزدەن، سەنورا: وزىڭىزگە عاشىقتىقتان شەكتەن تىس اۋىر ازاپ شەگىپ جۇرگەن، وزىڭىزگە شىن بەرىلگەن جۇرەككە اياۋشىلىق جاساساڭىز ەتتى!

سۇيىكتى روماندارىندا ايتىلاتىنداردى اينىتپاي قايتالاپ، وعان قوسا ولاردىڭ ءسوز ساپتاۋ مانەرىنە دە حال-قادارىنشا ەلىكتەپ باعۋعا تىرىسقان بۇل وسىناۋ ساندىراقتارعا باسقا دا قيسىنسىز بىردەڭەلەردى ۇستەمەلەۋمەن بولعاندىقتان ءجۇرىسى دە شابانداپ قالعان-دى، ال بۇل كەزدە كۇن اجەپتاۋىر بيىككە كوتەرىلىپ، جەر-دۇنيەنى ىستىق جالىنىمەن شارپىپ تۇرعان، ەگەر دون كيحوتتىڭ باسىندا ازىن-اۋلاق مي قالعان بولسا، ول الدەقاشان بالقىپ سۋ بوپ اعىپ كەتەر ەدى.

اشىعىن ايتقاندا، ۇزاقتى كۇن جۇرگەندە وعان، تىلگە تيەك ەتۋگە تۇرارلىقتاي، ەشقانداي وقيعا جولىققان جوق-تى، سوندىقتان ونىڭ زىعىردانى قايناي باستاعان بولاتىن، سەبەبى بويىنداعى بۋىرقانعان بۇلا كۇشىن بايقاتاتىنداي بىرەۋمەن مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك ۇشىراسۋدى اڭساپ كەلە جاتىر ەدى. اۆتورلاردىڭ ءبىرى ونىڭ ەڭ العاش باستان كەشكەن وقيعاسى — لاپيسە شاتقالىندا بولعان جاعداي دەسەدى، باسقالارى — جەل ديىرمەندەرمەن بولعان ايقاستى العا تارتادى، — الايدا، ءوزىم انىق-قانىعىنا جەتكەن جانە وعان لامانچا شەجىرەلەرىنەن دالەلدەمە تاپقان جايلارىم مىناداي. بۇل كۇندى دون كيحوت جولدا وتكىزگەن ەدى، سوندىقتان كەشكە قاراي ءوزى دە، ماستەگى دە قاتتى قالجىراپ، اشىققان بولاتىن؛ سويتكەسىنگى جەردە ىشكە ەل قوندىرىپ، اياق سوزىپ جان شاقىراتىن الدەقانداي ءبىر قامال-ساراي، ياعني باقتاشىنىڭ لاشىعىن، تابام با دەگەن ۇمىتپەن تۇرا قالىپ جان-جاعىنا بارلاي كوز جىبەرگەن ول جولدان تاياق تاستامداي جەردە جولاۋشىلار ايالدايتىن بەكەت تۇرعانىن بايقادى، وسىناۋ بەكەت بۇعان جان ساۋعا بەرەتىن قۇتحانانىڭ كىرە بەرىسىنە عانا ەمەس، سونىڭ قاق تورىنە باستايتىن جارىق جۇلدىز سەكىلدى كورىنىپ كەتتى. ول تىزگىندى قاعىپ قالدى دا، بەكەتكە قاراي بەت الدى، بۇل كەزدە ءىڭىر تۇسە باستاعان بولاتىن.

وسى ءسات بەكەت قاقپاسىنىڭ سىرتىنا، ادەتتە جۇرت ءجۇرىسى جەڭىلدەۋ دەپ اتايتىندار ساناتىنا جاتاتىن ەكى بويداق ايەل شىعا قالعان-دى؛ ولار قاشىر ايداۋشىلارعا ەرىپ سيەۆيلياعا بارا جاتقان، ءبىراق انالار وسى ارادا قونىپ شىعۋدى ۇيعارعان. ال، ءبىزدىڭ شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشىمىز ءۇشىن ءوزى نە جايىندا وي كەشپەسىن، كوزىنە نە شالىنباسىن ءجا بولماسا نەنى كوز الدىنا ەلەستەتپەسىن ءبارى دە كىتاپتان وقىپ-بىلگەندەرىنىڭ اينا-قاتەسىز كوشىرمەسىندەي بوپ كورىنەتىندىكتەن، بەكەتتى كورگەن بويدا-اق قارسى الدىندا ءتورت مۇناراسى جانە جالتىلداعان كۇمىس سۇڭگىلەرى بار، قاشانعىداي جينالمالى كوپىرى جانە تەرەڭ قازىلعان ورى بار، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وسىندايلاردى سۋرەتتەپ جازعاندا كەلتىرىلەتىن بارلىق جاراق-جابدىعى ءبۇتىن قامال-ساراي تۇر ەكەن دەپ ويلاپ قالدى. بەكەتكە، نەمەسە جالعان قامال-سارايعا، بىرنەشە قادام قالعاندا تىزگىن تارتىپ توقتاعان ول وسى ءقازىر قامال قابىرعاسىنداعى مۇنارالار اراسىنان ەرگەجەيلى ءجۇز كورسەتىپ، رىساردىڭ كەلىپ تۇرعانى جايىندا كەرنەيلەتىپ قويا بەرەتىن بولار دەپ كۇتتى. ءبىراق ەرگەجەيلى شىعار جەردە جوق، ال روسينانت بولسا ات قوراعا كىرگىسى كەپ تىپىرشىپ تۇر؛ تاعى دا كىشكەنە جاقىنىراق كەلگەن دون كيحوت قىدىرىستاپ جۇرگەن ەكى قاتىندى كورىپ، بۇلاردى قامال-ساراي جانىندا سىلق-سىلق كۇلىپ سەرۋەندەپ جۇرگەن ايداي سۇلۋ ارۋلار ءجا بولماسا سۇيكىمدى حانىمدار دەپ شەشتى. اپىراي، كەزدەيسوقتىق دەگەندى قويساڭشى، ءدال وسى ساتتە اڭىزداعى شوشقالارىن، — بۇل حايۋاناتتاردىڭ باسقاشا اتاۋى جوق، ول ءۇشىن كەشىرىم وتىنەم، — ايداپ كەلمەككە شىققان ءبىر باقتاشىنىڭ ءمۇيىز سىرنايىن سارناتىپ قويا بەرمەسى بار ما — وسىنداي بەلگى بەرىلگەندە الگى حايۋاناتتاردىڭ جان-جاقتان شاپقىلاپ قاسىنا جينالا قالاتىن داعدىسى بار-دى. ال، دون كيحوت بولسا، اسىل ارمانى ورىندالعانداي، — ياعني، ونىڭ كەلىپ جەتكەنىن ەرگەجەيلى پاش ەتكەندەي كورىپ، ءماز-مايرام بوپ قۋانىپ جاڭاعى ايەلدەرگە قاراي قادام باستى، ءبىراق الگىلەر الەم-جالەم ساۋىت-سايمان كيگەن، قالقانى مەن نايزاسى بار سالت اتتىنىڭ وزدەرىنە قاراي جاقىنداپ كەلە جاتقانىن بايقاپ، ۇرەيى ۇشىپ قاشا جونەلدى؛ ولاردىڭ زارەسىن كەتىرگەن ءوزى ەكەنىن اڭعارعان دون كيحوت توزاڭ قاپقان جۇدەۋ ءوڭىن جاسىرىپ تۇرعان كارتوننان جاسالعان بەت جاباردى كوتەرىپ، مەيلىنشە كىشىپەيىل كەيىپپەن بايسالدى تۇردە ءتىل قاتتى:

— قاشپاڭدار مەنەن، سەنورالار، ەشتەڭەدەن قورىقپاڭدار، ويتكەنى ءوزىم قۇرامىنا كىرەتىن وردەننىڭ¹⁰ رىسارلارى ەشبىر جان بالاسىنا، اسىرەسە وزدەرىڭ سەكىلدى تۇرلەرىڭە قاراپ-اق تەكتى جەردەن شىققاندارىڭ كورىنىپ تۇرعان بويجەتكەندەرگە، ەشقانداي ءجابىر كورسەتپەيدى جانە ونداي نارسە بىزگە جات قىلىق سانالادى.

قاتىندار بەيتانىستىڭ ءجۇزىن كورمەككە وعان تەسىلە قاراپ قالدى، ال بۇل كەزدە الگى انتۇرعان قالقانشا قايتادان تومەن ءتۇسىپ كەتكەن-دى، ءبىراق ونىڭ وزدەرىن بويجەتكەن دەپ دارىپتەپ تۇرعانىن ەستىپ، — ال بۇل ولاردىڭ كۇندەلىكتى اينالىساتىن كاسىپتەرىنە مۇلدەم ساي كەلمەيتىن اتاۋ بولاتىن، — ىشەك-سىلەلەرى قاتىپ كۇلگەندەرى سونشا، دون كيحوت ءوزىن ىڭعايسىز سەزىنىپ قالدى.

— سۇلۋلىققا بايسالدىلىق جاراسادى، — دەدى ول، — سەبەپسىزدەن سەبەپسىز كۇلە بەرۋ اقىلى ازدىقتىڭ بەلگىسى. جالپى العاندا، مۇنىڭ ءبارىن سىزدەردى

تىلدەيىن دەپ نەمەسە كوڭىلدەرىڭە قاياۋ ءتۇسىرىپ، رەنىشتە قالدىرايىن دەپ ايتىپ تۇرعانىم جوق، ويتكەنى ءوز تاراپىمنان مەن تەك سىزدەرگە قىزمەت ەتۋگە عانا دايىنمىن.

ايەلدەردىڭ قۇلاعى ۇيرەنبەگەن، رىسارىمىزدىڭ وزىنە ءتان سويلەۋ مانەرى مەن سيىقسىز ءسۇدىنى الگى قاتىنداردى ودان بەتەر كۇلدىرىپ، ودان ءارى جەلىكتىرە ءتۇستى، دون كيحوتتىڭ دا اشۋى ۇدەي باستادى، ءسويتىپ ەگەر ءدال وسى ارادا بەكەتتىڭ قوجايىنى كەلە قالماعاندا مۇنىڭ سوڭى نەمەن اياقتالارى بەيمالىم بولاتىن. مەيلىنشە جۋان دا سەمىز، سوندىقتان مەيلىنشە اقپەيىل دە اقجارقىن بۇل كىسىنىڭ ءوزى دە قارسى الدىندا تۇرعان كەسپىرسىز كەيىپتى، سونداي-اق سالماقتى نايزا مەن تەرىدەن جاسالعان جەڭىل قالقان، ءدال وسىنداي جەڭىل تەرى ساۋىت پەن سالماقتى ەر-تۇرمان سەكىلدى ءار قيلى زاتتاردى كورىپ، كۇلكىدەن قىلعىنىپ جاتقان بيكەشتەرگە قوسىلا كۇلىپ جىبەرە جازداپ شاق قالدى. الايدا، مىنا مول ساۋىت-سايماننىڭ سەسىنەن قورقىپ، بەيتانىسپەن بارىنشا كىشىپەيىل بولعاندى ءجون ساناپ، وعان بىلايشا ءتىل قاتتى:

— ەگەر دە، مەيىرباندى مىرزا، سەنور كاۆالەرو، قونالقا ىزدەپ جۇرسەڭىز، وندا ءسىز بۇل جەردەن تەك كەرەۋەتتى عانا تابا المايسىز، — مەندە، شىنىمەن-اق، بىردە-بىر كەرەۋەت جوق، — ءبىراق باسقاسىنىڭ ءبارى دە ارتىعىمەن تابىلادى.

كومەندانتتىڭ، — رىسارىمىز بەكەتشىنى كومەندانت، ال بەكەتتى قامال-ساراي دەپ قابىلداعانىن ايتا كەتكەن ابزال، — قوشەمەت كورسەتە سويلەگەن ءۇنى دون كيحوتتى ساباسىنا ءتۇسىردى.

— مەن نەگە دە بولسا كونۋگە بارمىن، سەنور كاستەليان، — دەدى ول، — ويتكەنى، كيىمىم — ساۋىت-سايمانىم، قاندى شايقاس — تىنىسىم، دەگەن عوي.

بەكەتشى اناۋ ءوزىن كاستيليانىڭ اق جۇرەك تۇرعىنى دەپ قابىلداپ قالعان ەكەن، سوندىقتان كاستەليان دەپ اتاعان ەكەن دەپ ويلادى، ال شىن مانىندە بۇل ءوزى اندالۋسيالىق ەدى، وندا دا سان لۋكاردان بولاتىن، ۇرلىق-قارلىقتا كاكتىڭ وزىنەن، ال الداپ-سۋلاۋدا — شاكىرتتەر مەن مالايلاردان كەم تۇسپەيتىن.

— ەندەشە، — دەپ ءىلىپ اكەتتى ول، — مەيىرباندى مىرزا، توسەگىڭىز — قاتتى تاس، تاڭ اتقانشا كوز ىلمەۋ — ۇيقىڭىز بولعانى عوي. ولاي بولسا، وسى اراعا ويلانباستان توقتاۋىڭىزعا بولادى: بۇل لاشىقتان ءبىر عانا ءتۇن ەمەس تۇتاس ءبىر جىل بويى كوز ىلمەۋىڭىزگە جەتەرلىك نارسەنىڭ قاندايىن دا بولسا تاباتىنىڭىزعا كەپىلمىن.

وسى ءسوزدى ايتىپ بەكەتشى ونىڭ ۇزەڭگىسىنە جارماسا كەتتى دە، دون كيحوت اتتان ءتۇستى، كۇنى بويى ءنار سىزباعاندىقتان بۇل ءۇشىن ونىڭ اجەپتاۋىر كۇش جۇمساۋىنا تۋرا كەلدى.

ودان سوڭ ول بەكەتشىدەن اتىنا قامقورلىق پەن جاناشىرلىق كورسەتۋىن ءوتىندى، ويتكەنى بۇل، ونىڭ ايتۋىنشا، شوپپەن قورەكتەنەتىندەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر ءىلىپ الارى كورىنەدى. روسينانتقا كوز تاستاعان بەكەتشى ونىڭ بويىنان دون كيحوت كورىپ تۇرعان ىزگى قاسيەتتەردىڭ جارتىسىن دا تابا المادى، ايتسە دە اتتى قوراعا اپارىپ كىرگىزدى دە، ىلە قايتىپ ورالىپ قوناقتان كوڭىلى نە قالايتىنىن سۇرادى؛ قوناقپەن تاتۋلاسىپ ۇلگەرگەن بيكەشتەر بۇل كەزدە ونىڭ ساۋىت-سايمانىن شەشىپ جاتىر ەدى، ءبىراق كەۋدەلىك پەن يىق جاباردى بوساتا العاندارىمەن، مويىن قورعاۋىشتى اعىتىپ، جاسىل ءتۇستى باۋ تاعىلعان سۇرىقسىز دۋلىعانى جۇلىپ تاستاۋ قولدارىنان كەلمەدى؛ دۇرىسىندا، باۋدى كەسۋ كەرەك ەدى، ويتكەنى بايلانعان جەردىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە بيكەشتەردىڭ شامالارى جەتپەگەن، ءبىراق دون كيحوت بۇعان ۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق ءبىلدىردى، ءسويتىپ، تاڭ ساز بەرگەنشە باسىنان دۋلىعاسىن تاستاماعان كۇيى وسىناۋ ادام ايتقىسىز وعاش تا كىسى كۇلەرلىك كەيىپتە ءجۇردى.

بيكەشتەر ونىڭ ساۋىت-سايمانىن شەشىپ جاتقان كەزدە، بۇلاردى قامال-ساراي تۇرعىندارى، تەكتى اۋلەتتەن شىققان ايەلدەر دەپ ويلاعان ول ەرەكشە ىلتيپاتپەن ولارعا ولەڭ وقىپ تۇردى:

— ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنەن
كەلىپ جەتكەن دون كيحوتتى،
سۇيكىمدى سۇلۋ ارۋلار
قۇشاق جايىپ قارسى الدى.
قامقور بولدى فرەيلينالار وعان،
ال، سايگۇلىگىنە — پرينسەسسالار،

ياعني روسينانتقا، ويتكەنى مەنىڭ سايگۇلىگىم سولاي اتالادى عوي، سەنورالار. ال ءوزىمنىڭ ءاتى-جونىم بولسا — لامانچالىق دون كيحوت؛ وزدەرىڭىزگە قىزمەت ەتىپ، پايدامدى تيگىزۋ ماقساتىندا بولاشاقتا جاسايتىن ەرلىك ىستەرىمنىڭ ءوزى-اق پاش ەتكەنشە ەسىمىمدى سىزدەرگە ايتپاي-اق قويۋعا ءتيىستى ەدىم، ءبىراق لانسەلوت جايىنداعى ەسكى رومانستى مىنا قازىرگى جاعدايعا ۇيلەستىرە قويۋعا دەگەن قۇمارلىقتىڭ قىرسىعىنان كىم ەكەنىمدى مەزگىلىنەن بۇرىن حابارلاپ قويدىم. دەگەنمەن، شاراپاتتى حانىمدار، وزدەرىڭىز ماعان ءامىر ەتەتىن شاق تا تۋادى، مەن بولسام نە ايتساڭىزدار دا ورىندايتىن بولام، ءسويتىپ ايبىندى بىلەگىم سىزدەرگە قىزمەت ەتۋگە دايىن ەكەنىمدى جاريا ەتەتىن بولادى.

مۇنداي كوپىرمە قىزىل ءسوزدى ءومىرى ەستىپ كورمەگەن بيكەشتەر جۇمعان اۋزىن اشقان جوق؛ ولار تەك بۇدان تاماق ىشكىڭىز كەلمەي مە دەپ سۇرادى.

— الدەنەندەي ءبىر داممەن جۇرەك جالعاۋعا قارسىلىعىم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — جانە، بىلاي الىپ قاراعاندا، سويتكەننىڭ ءوزى وتە-موتە ورىندى بولاتىن سەكىلدى.

بۇل وقيعا، قاس قىلعانداي، جۇما كۇنى ءوتىپ جاتقان بولاتىن، سوندىقتان بۇكىل بەكەتتە كاستيليادا — ابادەكو، اندالۋسيادا — باكالياو، باسقا ءبىر جەردە — كۋراديلو، تاعى ءبىر جەرلەردە — باقتاق دەپ اتالاتىن ءنالىمنىڭ ازىن-اۋلاق قورىنان باسقا ەشتەڭە تابىلا قويمادى. باسقا بالىق بولماعاندىقتان دون كيحوتقا باقتاق شاباقتارىنان ءدام تاتۋعا قالاي قارايتىنى جايىندا ساۋال قويىلدى.

— شاباقتاردىڭ نەعۇرلىم كوبىرەك بولعانى جاقسى، سوندا ولار ءبىر ۇلكەن باقتاققا تاتيتىن بولادى، — دەپ ءتۇيدى دون كيحوت، — ويتكەنى، ۇساق تيىننان قۇرالعان سەگىز رەال العانىم دا ءبىر، سەگىز رەالدىق جالعىز تەڭگەنى العانىم دا ءبىر ەمەس پە؟ وعان قوسا بۇزاۋ ەتى سيىر ەتىنەن، لاقتىڭ ەتى تەكەنىڭ ەتىنەن الدەقايدا نازىك بولاتىنى سەكىلدى، شاباقتىڭ دا ۇلكەن بالىقتان الدەقايدا تىسكە جۇمساق بوپ شىعۋى مۇمكىن عوي. قالاي بولعان كۇندە دە، تەزىرەك كەلتىرىڭدەر سولارىڭدى، سەبەبى اسقازاننىڭ ايرىقشا مۇقتاج تىلەگىن قاناعاتتاندىرمايىنشا قارا جۇمىستىڭ اۋىرتپالىعىن دا، سول سياقتى ءزىلماۋىر ساۋىت-سايماندى دا كوتەرىپ جۇرەرلىك شاماڭ بولمايدى.

ۇستەلدى ولار قاقپانىڭ قاسىنا، اشىق اۋلاعا ورنالاستىردى، سوسىن بەكەتشى مۇنىڭ الدىنا جوندەپ جىبىتىلمەگەن ءارى ودان دا ناشار ەتىپ دايىندالعان ءنالىمنىڭ ءبىر سىباعاسى مەن ءوز ساۋىت-سايمانىنان اسىپ تۇسپەسە كەم تۇسپەيتىن قاپ-قارا، تاپ سونداي زەڭ باسقان قارا ناننىڭ ءبىر ءتىلىمىن اكەپ قويدى. ال، ەندى وسى ارادا الگى بەت جابار قالقانشاسى جوعارى كوتەرىلگەن دۋلىعاسىن شەشۋدەن ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقان دون كيحوتتىڭ وسىنىڭ قىرسىعىنان اۋزىنا ءبىر ءتۇيىر بىردەڭە سالا الماي ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقانىن كورىپ كۇلمەي كور! باسقا ءبىر ادام قول ۇشىن بەرىپ، اۋزىنا تاماق سالىپ تۇرماسا بولمايتىن بولدى، ءسويتىپ بۇل شارۋانى بيكەشتەردىڭ ءبىرى ءوز مىندەتىنە الدى. الايدا وعان بىردەڭە ىشكىزۋدىڭ ەش مۇمكىندىگى جوق ەدى، ەگەر بەكەتشى ءبىر تۇتام قامىستىڭ ەكى شەتىن ۇڭگىپ تۇتىك جاساپ، ءبىر ۇشىن مۇنىڭ اۋزىنا سالىپ، ەكىنشى ۇشىنان شاراپ قۇيا باستاماعاندا ونىڭ بۇل قىزىقتان دا قۇرالاقان قالماعى كامىل-دى؛ رىسار بولسا باۋدى كەستىرمەۋ ءۇشىن وسى جايسىزدىقتاردىڭ بارىنە شىدامدىلىقپەن ءتوزىپ باقتى. وسى ەكى ارادا بەكەتكە توراي تارتتىرماق ويمەن وتاشى كەلە قالعان جانە اۋلاعا كىرگەن بويدا ىسقىرىعىن بىرنەشە مارتە قىشقىرتىپ-قىشقىرتىپ جىبەرگەن، سونى ەستىگەن دون كيحوتتىڭ ءوزىنىڭ الدەنەندەي ءبىر كەرەمەت قامال-سارايدا وتىرعانىنا، ونىڭ قۇرمەتىنە ارنالعان ۇلان-اسىر تويدا مۋزىكا وينالىپ جاتقانىنا، ءنالىمنىڭ — باقتاق ەكەنىنە، ناننىڭ — اقشا قارداي ۇننان پىسىرىلگەنىنە، جەزوكشە بيكەشتەردىڭ — ءجىبى ءتۇزۋ زيالى ايەلدەر، بەكەتتىڭ قوجاسى — قامال-سارايدىڭ يەسى ەكەنىنە ەش كۇمانى قالمادى، ءسويتىپ وسىناۋ العاشقى اتتانىسى دا، سونداي-اق، جالپى، وسىنداي ساپارعا شىعۋ جايىندا پايدا بولعان ويدىڭ ءوزى دە وعان وتە ءبىر وڭدى ءىس بولعان سەكىلدى كورىندى. ونى وكىندىرىپ تۇرعان ءبىر عانا نارسە — رىسارلار قاتارىنا ءالى قابىلدانباعانى ەدى، ال كىمدە-كىم الدەبىر رىسارلىق وردەنگە مۇشە بولمايتىن بولسا، ونداي ادامنىڭ، ونىڭ ويىنشا، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋگە دە قاقى جوق-تى.

ءىىى تاراۋ

مۇندا دون كيحوتتىڭ رىسارلار قاتارىنا قانداي تاماشا تاسىلمەن قابىلدانعانى جايىندا ايتىلادى

وسى وي جەلكەلەۋمەن بولعان دون كيحوت تراكتيردىڭ اۋىز جارىمايتىن كەشكى اسىن تەز ءىشىپ العان سوڭ، بەكەتشىنى شاقىرىپ الىپ ونىمەن بىرگە اتقوراعا وڭاشا شىقتى دا، جەرگە تىزەرلەي كەتىپ:

— ايبىندى رىسار! ءىلتيپاتىڭىزعا قۇلدىق، ءوتىنىشىمدى قاشان ورىنداعانىڭىزشا وسى جەردە تىرپ ەتپەي وتىرا بەرەم، — ال سۇراعالى تۇرعان نارسەمدى ورىنداۋىڭىز ءسىزدى ماڭگى وشپەس داڭققا بولەيدى، سونىمەن بىرگە كۇللى ادامزات بالاسىنىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتەدى! — دەدى.

قوناعىنىڭ قارسى الدىندا تىزەرلەپ وتىرعانىن كورگەن جانە الگىندەي سوزدەردى ەستىگەن بەكەتشى ابدىراپ قالدى: نە ىستەرىن دە، نە ايتارىن دا بىلمەدى، سوسىن ورنىنان تۇرۋىن وتىنە باستادى، ءبىراق اناۋ بەكەتشى ءوتىنىشىن ورىنداۋعا ۋادە ەتكەن سوڭ عانا بويىن تىكتەدى.

— شەكتەن تىس كەڭپەيىلدىلىگىڭىزگە قاراپ، وسىلاي بولاتىنىن بىلگەن دە ەدىم، قايىرىمدى مىرزام، — دەدى دون كيحوت. — ءسويتىپ، ەندى بىلە بەرۋىڭىزگە دە بولادى، وزىڭىزگە ايتقان جانە ءوزىڭىز ۇلكەن ادامگەرشىلىكپەن ورىنداۋعا ءسوز بەرگەن ءوتىنىشىمنىڭ ءمانى — ەرتەڭ تاڭەرتەڭ مەنى رىسارلار قاتارىنا قابىلداۋىڭىز كەرەك؛ بۇل ءتۇندى مەن قامال-سارايىڭىزدىڭ زياراتحاناسىندا قارۋ-جاراقتى كۇزەتۋمەن وتكىزەم، ال ەرتەڭ، قايتالاپ ايتايىن، كوكسەگەن ارمانىما قولىم جەتەدى، ءسويتىپ الەمنىڭ ءتورت بۇرىشىن ارالاپ، شىتىرمان وقيعالار ىزدەۋ جانە ءجابىر شەككەندەردى قورعاۋ، ءسويتىپ كۇللى رىسارلار قاۋىمىنىڭ قارىزىن وتەۋ، سونداي-اق كەزبە رىسار رەتىندەگى ءوز پارىزىمدى ورىنداۋ قاقىنا زاڭدى تۇردە يە بولام؛ ال كەزبە رىسار بولۋىم سەبەپتى الگىندە ءوزىم اتاپ شىققان ەرلىكتەردى ىسكە اسىرۋعا بارىمدى سالۋعا مىندەتتى ەكەنىم ەكىباستان.

الدىندا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، بەكەتشى ءيىستى الىستان سەزەتىن سۇم ادام بولعاندىقتان، قوناقتىڭ ەسى كەمدەۋ ەكەنىن ءاۋ باستان-اق اڭعارا قويعان، ال مىنا سوزدەردەن كەيىن سوعان ابدەن كوز جەتكىزدى دە، بۇل ءتۇندى ويىن-كۇلكىمەن كوڭىلدى وتكىزۋ ماقساتىندا ىڭعايىنا جىعىلىپ، ويىنا كەلگەنىنىڭ ءبارىن ورىنداماققا نيەتتەنىپ، دون كيحوتقا مىناداي اڭگىمە ايتتى: ءتۇر-سىمباتى مەن تاكاپپارلاۋ كەسكىنىنە قاراپ-اق تانۋعا بولاتىن وسىناۋ اسىل زاتتى رىساردىڭ مۇنداي نيەت ءبىلدىرۋى دە، ءوتىنىش ايتۋى دا اقىلعا ابدەن قونىمدى، تابيعي ءارى زاڭدى؛ ءتىپتى بۇل دا، بەكەتشىنىڭ ءوزى دە، جاس كەزىندە وسىناۋ ابىرويلى كاسىپكە باسى ءبۇتىن بەرىلگەن بولاتىن: ءار-الۋان ەلدى كەزگەن، شىتىرمان وقيعا ىزدەپ مالاگا ىرگەسىندەگى پەرچەلەستە، رياران ارالدارىندا، سيەۆيلياداعى كومپاستا، سەگوۆياداعى اسوگەحودا، ۆالەنسياداعى وليۆەرادا، گراناداداعى رونديليادا، سان لۋكارداعى جاعالاۋدا، كوردوۆاداعى پوترودا، تولەدوداعى قۇمار ويىن وتاۋلارىندا، تاعى باسقا جەرلەردە بولا ءجۇرىپ اياقتىڭ جىلدامدىعى مەن قولدىڭ ەپتىلىگىن جەتىلدىرگەن، نە ءتۇرلى سوتقارلىق جاساپ، جەسىر كەلىنشەك اتاۋلىنى قۇر جىبەرمەگەن، قىزداردىڭ ابىرويىن توگىپ، جاسى جەتپەگەندەردى زورلاعان، ءسويتىپ يسپان سوتتارى مەن ۇكىم شىعارۋ ورىندارىندا بۇنىڭ اتى اۋىزدان تۇسپەيتىن بولعان؛ مىنە، اقىر سوڭىندا، تىنىس تاپپاققا مىنا ءوزىنىڭ قامال-سارايىنا كەلىپ ورىن تەۋىپ وتىر، ءوز ەسەبى مەن جۇرت ەسەبىنەن كۇن كورەدى، ايرىقشا قۇرمەت تۇتاتىندىعى سەبەپتى اتاعى مەن بايلىعىنا قاراماستان بارلىق كەزبە رىساردى قابىلداۋمەن اينالىسادى، تەك ءبىر عانا شارتى بار: قوناقجايلىلىعى ءۇشىن ولار قولدا بار قاراجاتىمەن ءبولىسۋى كەرەك. بۇل ايتقان سوزدەرىنە بەكەتشى قامال-سارايدا قارۋ جانىندا كۇزەتتە وتىراتىنداي زياراتحانانىڭ جوقتىعىن، ويتكەنى، جاڭاسىن تۇرعىزباق ويمەن ەسكىسىن قۇلاتىپ تاستاعانىن قوسىپ قويدى؛ ءبىراق، ءوزىنىڭ بىلۋىنشە، ايرىقشا مۇقتاج جاعدايدا قارۋدى قاي جەردە بولسىن كۇزەتۋگە رۇقسات كورىنەدى، سول سەبەپتى دون كيحوتتىڭ بۇل ءتۇندى اۋلادا وتكىزۋىنە بولادى، ال ەرتەڭ، قۇداي ءساتىن سالسا، سالتقا لايىق سالتاناتتىڭ ءبارى اتقارىلادى، سوسىنعى جەردە ول ناعىز رىسارعا جانە جاي ەمەس، بۇل دۇنيەدە بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن رىسارعا اينالادى.

ودان سوڭ ول دون كيحوتتىڭ اقشاسى بار-جوعىن سۇراپ ءبىلدى؛ اناۋ قالتاسىندا سوقىر تيىن دا جوقتىعىن، ويتكەنى كەزبە رىسارلاردىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرىنىڭ قالتاسىندا اقشا بولدى دەگەندى ەشبىر رىسارلىق روماننان وقىپ كورمەگەنىن ءمالىم ەتتى. بەكەتشى ونىڭ قاتەلەسەتىنىن ايتتى؛ رومانداردا ول جايىندا جازىلماعانىمەن، — سەبەبى اۆتورلار اقشا نەمەسە تازا كويلەك سياقتى وسىناۋ قاراپايىم دا قاجەتتى نارسەلەر جايىندا اۋىزعا الۋدى كەرەك قىلمايدى، — بۇعان قاراپ رىسارلاردا بۇل ەكى نارسەنىڭ ەكەۋى دە بولماعان دەۋدىڭ ەش قيسىنى جوق؛ كەرىسىنشە، ەرلىكتەرى جايلى قىرۋار رومان قۇراستىرىلعان وسىناۋ كەزبە رىسارلاردىڭ بارلىعىنىڭ دا ءامياندارى قاي قاجەتىن دە وتەۋگە جەتەرلىك اقشادان تىرسيىپ تۇراتىندىعى وعان بەك جاقسى بەلگىلى جانە وعان زارەدەي كۇمانى جوق؛ ولار وزدەرىمەن بىرگە تازا كويلەكتەر دە الىپ جۇرگەن، سونداي-اق، جاراقاتتارىن ەمدەيتىن ماي سالىنعان قۇيتتاي قۇتىلارى دا بولعان: ويتكەنى، وزدەرى شايقاساتىن جانە جاراقات الاتىن ماڭ دالا مەن شولەيتتى جەرلەردىڭ بارىنەن بىردەي ەمشى تابىلا بەرمەيدى عوي، تەك ىشتەرىندە داناگوي سيقىرشىمەن دوس-جار بىرەۋلەرى بولىپ، ول الدەبىر قىزدى نەمەسە ەرگەجەيلىنى دەرەۋ بۇلتقا وتىرعىزا قويىپ، ەرەكشە ەمدىك قاسيەتى بار سۋ قۇيىلعان، ول سۋدىڭ بىرەر تامشىسىن ىشكەن بويدا رىساردىڭ بارلىق جاراسى مەن جاراقاتى قاس قاعىمدا جازىلىپ سالا بەرەتىن شاعىن ساۋىتتى اۋەمەن جەتكىزىپ بەرمەسە؛ ال ەندى بۇل سياقتى كومەككە يەگى قىشىمايتىن بۇرىنعىنىڭ رىسارلارى اتقوسشىلارىنىڭ قورجىنىندا اقشا دا، تاڭعىش پەن ەمدىك ماي سياقتى باسقا قاجەتتى نارسەلەر دە مولىنان بولۋىنا الدىن-الا قام جاساعاندى ءجون كورگەن؛ ەگەر رىسارلاردىڭ الدەبىر سەبەپتەن اتقوسشىسى جوق بولسا، — بۇل ەندى سيرەك، ءتىپتى ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن جاعداي، — وندا مۇنىڭ ءبارىن كىشكەنە دوربالارعا سالىپ، ولارىن ات ساۋىرىنا بايلاپ، قۇددى ءبىر اسىل مۇلىكتەي مۇمكىن بولعانشا كوز تاسا جەرگە جاسىرىپ، وزدەرى الىپ جۇرەتىن بولعان؛ ءبىراق، اقيقاتىن ايتقاندا، وزىمەن بىرگە دوربا تاسىپ ءجۇرۋ ءداستۇرى كەزبە رىسارلار اراسىنا ونشا كەڭ تاراي قويماعان. ءسوزىنىڭ سوڭىندا بەكەتشى دون كيحوتقا ەندىگى ءارى قاراجاتسىز جانە الگىندەي دارى-دارمەكسىز، — ويتكەنى، بۇلاردىڭ ءبىر كۇنى بولماسا ءبىر كۇنى پايداسى تيەرىنە ءالى-اق كوزى جەتەدى، — جولعا شىقپاۋعا كەڭەس بەردى — ال، شىندىعىندا، ونىڭ بۇعان بۇيرىق بەرۋىنە دە بولاتىن ەدى، ويتكەنى بۇل تاياۋ بولاشاقتا ونىڭ كىندىك بالاسىنا اينالعالى تۇرعان.

دون كيحوت بەكەتشىنىڭ ايتقان كەڭەستەرىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا ۋادە بەرىپ، مال قامايتىن كەڭ اۋلادا قارۋ-جاراقتى كۇزەتۋمەن وتكىزەتىن تۇنىنە ازىرلىك جاساۋ قامىنا كىرىستى؛ ساۋىت-سايمانىن جيناپ، قۇدىق جانىنداعى مال سۋاراتىن استاۋدىڭ ۇستىنە اپارىپ جايىپ قويدى دا، نايزاسى مەن قالقانىن قولىنا ۇستاپ مەيلىنشە پاڭ كەيىپپەن ارلى-بەرلى تەڭسەلىپ جۇرە باستادى؛ ول وسىنداي سەرۋەنگە كىرىسكەن ساتىندە قاراڭعىلىق قويۋلانىپ تا كەتكەن-دى.

بەكەتىندە قونىپ جاتقان مەيماندارىنا قوجايىن دون كيحوتتىڭ ەسى كەمدىگى، بۇل ءتۇندى قارۋ-جاراقتى كۇزەتۋمەن وتكىزۋگە نيەت قىلعانى جانە ونى رىسارلار قاتارىنا قابىلداۋعا قاتىستى الداعى ىرىڭ-جىرىڭ جايىندا بايانداپ بەردى. جينالعاندار اقىل-ويدان اداسۋشىلىقتىڭ مۇنداي دا ءتۇرى بولاتىنىنا تاڭىرقاسىپ، دون كيحوتقا الىستان كوز جىبەرمەككە اۋلاعا شىقتى، ال دون كيحوت بولسا بۇل كەزدە بىرەسە كەكىرەيگەن كەيىپتە ارلى-بەرلىس قادام باسىپ، بىرەسە نايزاسىنا سۇيەنگەن كۇيى ساۋىت-سايمانىنا سۇزىلە قاراپ تۇرا قالاتىن دا، ودان ۇزاق ۋاقىت بويى كوز اۋدارمايتىن. وقيعا ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا ءوتىپ جاتقان-دى، ءبىراق شاراسى تولىق اي ءوزىنىڭ سۇتتەي اپپاق ساۋلە شاشۋىنا شاراپاتىن تيگىزىپ جاتقان كۇندىزگى شىراقتىڭ وتەمىنە ابدەن جاراپ تۇرعان، سوندىقتان جاڭادا پايدا بولعان رىساردىڭ بارلىق قيمىل-ارەكەتى كورەرمەندەردىڭ كوز الدىندا ەدى. بەكەتتە قونىپ جاتقان مال ايداۋشىنىڭ ءبىرى وسى ەكى ارادا قاشىرلارىن سۋارۋعا قۇلشىنا قالدى، ول ءۇشىن رىسارىمىزدىڭ ساۋىت-سايمانىن استاۋدان الىپ تاستاۋ قاجەت ەدى؛ مالشىنى كورگەن بويدا دون كيحوت قاتتى داۋىستاپ ءۇن قاتتى:

— بۇرىندى-سوڭدى بەلىنە سەمسەر بايلاعان كۇللى كەزبە رىساردىڭ ىشىندەگى ەڭ ايبىندىسىنىڭ قارۋ-جاراعىنا جاناسۋعا باتىلى بارعان، وۋ، قيامپۇرىس رىسار، سەن، مەيلى، كىم بولساڭ ول بول! ءوزىڭنىڭ نە ىستەپ جاتقانىڭ جايىندا ويلان، وعان جاقىنداۋشى بولما، ايتپەسە شامادان تىس ادەپسىزدىگىڭ ءۇشىن جانىڭمەن قوش ايتىساسىڭ!

مالشى ونىڭ سوزىنە پىسقىرىپ تا قارامادى، — ال، دۇرىسىندا، پىسقىرىپ قاراعانى ءجون بولاتىن: ايتەۋىر، از دەگەندە، اياۋسىز توقپاقتان امان قالاتىن، — ساۋىت-سايماندى الدى دا، بار كۇشىمەن الىسقا لاقتىرىپ جىبەردى. سول ءسات دون كيحوت كوككە كوزىن تىگىپ، شاماسى، ءامىرشىسى دۋلسينەياعا ويشا جالبارىنعان بولۋى كەرەك:

— جۇرەگىمە، — ءوزىڭىزدىڭ باسى بايلى قۇلىڭىزعا، — العاش كورسەتىلگەن ءجابىر ءۇشىن كەك قايتارۋعا كومەكتەسە كورىڭىز ماعان، مەيىربان اياشىم. ءقازىر ماعان العاشقى سىناقتان وتۋگە تۋرا كەلەدى — قامقورلىعىڭىز مەن قورعاۋىڭىزدان تىس قالدىرا كورمەگەيسىز مەنى! — دەدى.

اياۋلى اياشىن كومەككە شاقىرۋدان تانباعان دون كيحوت قالقانىن بىلاي قويىپ، نايزاسىن قوس قولىمەن كوتەرىپ اپ، مال ايداۋشىنىڭ باسىنا بار كۇشپەن قوندىرعانى سونشا، اناۋ ءتىل تارتپاستان تىرايىپ ءتۇستى؛ ەگەر وسى سوققىدان كەيىن ىلە-شالا تاعى ءبىر سوققى جاسالعاندا، وندا ونىڭ دارىگەرگە قارالماي-اق قويۋىنا دا بولاتىن ەدى. بۇدان كەيىن دون كيحوت ساۋىت-سايمانىن ورنىنا اكەپ ورنالاستىرىپ، تۇك ەشتەڭە بولماعانداي قايتادان ارلى-بەرلى تەڭسەلىپ جۇرە باستادى. ارادا از ۋاقىت وتكەندە، سەرىگى قانداي باقىتسىزدىققا ۇشىراعانىنان بەيحابار ەكىنشى ءبىر مالشى، — ويتكەنى اناۋ ءالى كۇنگە شەيىن ەس-تۇسسىز جاتقان-دى، — قاشىرلارىن سۋارماق بولدى؛ ءسويتىپ، استاۋدىڭ جانىنا كەلىپ، ورىن بوساتۋ ءۇشىن ساۋىت-سايماندى بىلاي شىعارا باستاعان كەزىندە، سونى باعىپ تۇرعان دون كيحوت، بۇل جولى ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاستان، ەشكىمنەن كومەك تە سۇراماستان، قالقانىن تاعى بىلاي تاستاپ، نايزاسىن تاعى جوعارى كوتەرىپ، بار كۇشپەن مالشىنى باستان پەرىپ قالدى، قاتتى ۇرعانى سونشا، نايزاسىنىڭ سابى بىت-شىت بولدى، مالشىنىڭ باس سۇيەگى ءۇش ەمەس، ءتورت جەرىنەن جارىلىپ كەتتى. ايقاي-شۋ شىققان جەرگە بەكەتتە قونىپ جاتقاندار، ىشىندە بەكەتشى دە بار، جۇگىرە باسىپ جينالا باستادى. سونى كورگەن دون كيحوت، ءبىر قولىنا قالقانىن، ەكىنشى قولىنا سەمسەرىن ۇستاي الىپ، قاتتى داۋىستاپ:

— بەۋ، سۇلۋلىق پاديشاسى، جاداۋ تارتقان جۇرەگىمنىڭ قۋاتى مەن قامالى! ايتىپ جەتكىزگىسىز قاتەر بۇلتى باسىنا ۇيىرىلگەن ساتتە ءوزىڭنىڭ شىن بەرىلگەن رىسارىڭا كەڭپەيىلدىكپەن كوڭىل اۋداراتىن كەزىڭ كەلدى عوي! — دەپ سالدى.

وسى ءسات ول بويىنا ايرىقشا ءبىر قۋات دارىعانىن، بۇل اراعا جەر بەتىندەگى مال ايداۋشى بىتكەننىڭ ءبارى تۇگەل جينالسا دا، ءبارىبىر، ءبىر ادىم كەيىن شەگىنشەكتەمەيتىنىن سەزدى. جارالى مالشىلاردىڭ اۋىر حالدە جاتقانىن كورگەن سەرىكتەرى دون كيحوتقا الىستان تاس جاۋدىرا باستادى، — اناۋ مۇمكىن بولعانىنشا قالقانمەن قورعانىپ باقتى، ءبىراق ساۋىت-سايمانىن يەسىز قالدىرماۋعا تىرىسىپ، استاۋدان ونشا الشاق كەتكەن جوق. بەكەتشى مال ايداۋشىلارعا باقىرىپ-شاقىرىپ، رىسارعا تيىسپەۋدى وتىنۋمەن بولدى: ونىڭ اۋىش ەكەنىن وزدەرىڭە ەسكەرتپەپ پە ەدىم، ال جىندى ادام وسى جەردەگى جۇرتتىڭ ءبارىن تۇگەل جايراتىپ سالسا دا، وعان ەشكىم ەشقانداي شارا قولدانا المايدى، دەدى.

ءبىراق، دون كيحوتتىڭ ايقايى ودان دا گورى باسىم ءتۇسىپ جاتتى: مال ايداۋشىلاردى — وپاسىزدار، ساتقىندار دەپ سوكتى، ال قامال-ساراي قوجاسىن، — كەزبە رىسارلارعا وسىنداي قارىم-قاتىناس جاساۋعا جول بەرگەنى ءۇشىن، — قورقاق تا قايىرىمسىز كاۆالەرو دەپ ايىپتادى، ونىمەن قويماي، ەگەر ول، دون كيحوت، رىسارلار قاتارىنا قابىلدانعان بولسا، وندا قامال-ساراي يەسى وسىناۋ ەكىجۇزدىلىگى ءۇشىن ونىڭ الدىندا جاۋاپ بەرگەن بولار ەدى، دەگەندى دە قوسىپ قويدى.

— ال، مىنا پاسىق تا جەكسۇرىن قارا توبىردى مەن ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەم. لاقتىرىڭدار تاستى، بەرمەن جاقىنداڭدار، تاپ بەرىڭدەر، قولدارىڭنان نە كەلسە سونى قىلىڭدار، — ەسسىزدىكتەرىڭ مەن ەسەرلىكتەرىڭ ءۇشىن ءقازىر سازايلارىڭدى تارتاسىڭدار!

ونىڭ ۇنىنەن ەشتەڭەدەن تايىنبايتىن دۇلەيلىك دەمىن سەزگەن دۇشپاندارىنىڭ بويىن جامان قورقىنىش بيلەدى: سودان، ءبىر جاعىنان، ۇرەيگە بوي الدىرعان، ەكىنشى جاعىنان، بەكەتشىنىڭ ۋاجىنە قۇلاق اسقان ولار وعان تاس اتۋدى توقتاتتى، ال دون كيحوت بولسا، جارالانعانداردى الىپ كەتۋگە مۇرسات بەرگەننەن كەيىن سول باياعىشا تاكاپپار، كەكىرەيگەن قالپىن ساقتاعان كۇيى ساۋىت-سايمانىن كۇزەتۋگە قايتا كىرىستى.

قوناقتىڭ قىرسىقتى قىلىقتارى بەكەتشىنى دىڭكەلەتىپ تە تاستاعان، سوندىقتان وندايدىڭ قايتالانۋىنا جول بەرمەۋدى ءارى بۇدان دا زور تاقسىرەتكە تاپ بولماۋدى كوزدەپ، الگى قارعىس اتقىر قابىلداۋ ءراسىمىن وسى ءقازىر قولما-قول جاساپ جىبەرمەك بولدى. دون كيحوتقا تاياپ كەلگەن ول ءوزىن بەيحابار قالدىرعان مىنا سىلىمتىكتەردىڭ وسىنشا دورەكىلىك كورسەتكەنى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپ، ەسەرلەردى ەسىن تاندىرا جازالاۋعا ۋادە بەردى. ودان سوڭ قامال-سارايدا زياراتحانانىڭ جوقتىعىن جانە وعان دەگەن مۇقتاجدىقتىڭ دا قالماعانىن قايتالاپ ايتىپ، رىسارلىققا قابىلداۋ سالتاناتى مەن ءراسىمى جەلكەدەن ءبىر قويۋ مەن سەمسەرمەن ارقادان ءبىر سالۋدان عانا تۇراتىنى وزىنە بەك جاقسى ءمالىم ەكەنىن حابارلادى، بار-جوعى تەك وسى عانا، مۇنى اشىق دالادا دا ويداعىداي وتكەرۋگە بولادى، ال قارۋ-جاراقتى كۇزەتۋگە كەلسەك، ونىڭ اڭگىمەسى الدەقاشان اياقتالعان، ويتكەنى كۇزەتۋگە بار بولعانى ەكى-اق ساعات بەرىلەدى، دون كيحوت بولسا ءتورت ساعاتتان استام كۇزەتتە تۇر، دەدى.

دون كيحوت بۇل سوزگە سەنىپ قالدى؛ ءبارىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا ءازىر ەكەنىن، تەك ءراسىمدى مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك اتقارۋدى تىلەيتىنىن ءمالىم ەتتى، سوسىن ءوزىن، دون كيحوتتى، رىسارلار قاتارىنا قابىلداعاننان كەيىن وعان قايتادان شابۋىل جاسالعان جاعدايدا بۇل ارادا بىردە ءبىر جان يەسىن ءتىرى قالدىرمايتىنىن — دەگەنمەن، قامال-ساراي قوجايىنى بىرەۋلەرگە ارا تۇسەتىن بولسا، تەك سولارعا عانا اياۋشىلىق بىلدىرەتىنىن ەسكەرتىپ قويدى.

زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن قامال-ساراي قوجاسى، نەگىزى اقىماق ادام ەمەس قوي، سول بويدا جۇگىرە جونەلدى دە، مال ايداۋشىلارعا قانشا س ۇلى مەن پىشەن بەرىلگەنىن جازىپ جۇرگەن كىتاپشاسىن الىپ، قولىنا ماي شامنىڭ تۇقىلىن ۇستاعان مالايى مەن جوعارىدا اتالعان ەكى بيكەشتى ەرتىپ دون كيحوتقا قايتىپ ورالدى؛ سونان سوڭ وعان تىزەسىن بۇگۋگە ءامىر ەتتى دە، ءوزى الدەنەندەي ءبىر قاسيەتتى دۇعانى وقۋعا كىرىسكەندەي ءتۇر جاساپ، ىلە ونى بار كۇشىمەن جەلكەدەن قويىپ كەپ قالدى، بۇدان كەيىن دۇعا وقىعان سەكىلدى بوپ بىردەڭەنى مىڭگىرلەۋىن ودان ءارى جالعاستىرا ءجۇرىپ، رىساردى ارقاسىنان ءوز سەمسەرىمەن جاقسىلاپ تۇرىپ ءبىر قونجيتتى. سوسىن جەزوكشەلەردىڭ بىرىنە سەمسەردى ونىڭ بەلىنە ىلۋگە بۇيىردى، ونى الگى قاتىن ايرىقشا ەپتىلىكپەن جانە ادەپتىلىكپەن اتقارىپ شىقتى: ويتكەنى، بۇل ءراسىمدى ورىنداۋ ۇستىندە كەز-كەلگەن ساتتە تىرق ەتىپ كۇلىپ جىبەرمەۋ ءۇشىن اجەپتاۋىر كۇش كەرەك بولاتىن؛ الايدا، جاڭادا رىسار اتالعاننىڭ جاڭاعى ەرلىكتەرىن ەسكە ءتۇسىرۋدىڭ ءوزى-اق قاۋمالاپ تۇرعانداردىڭ كۇلكىسىن كۇمىرا قىلۋعا جەتكىلىكتى ەدى.

— كۇللى رىسار اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر اقجولتايى بولۋىڭىزعا جاراتقان يەمىزدىڭ جاردەمى ءتيسىن، بارلىق ايقاستا دا جەڭىسكە جەتكىزىپ وتىرسىن! — دەگەن لەبىز ايتتى ونىڭ بەلىنە سەمسەر بايلاپ جاتقان قادىرمەندى سەنورا.

دون كيحوت كىمنىڭ وزىنە وسىنشاما جاقسىلىق جاساعانىن بىلۋگە ءتيىس ەكەنىن جاريا ەتتى، وسى سەبەپتى ودان ءوز ەسىمىن ايتۋىن سۇراپ، ونىمەن بولاشاقتا ايبىندى بىلەگىنىڭ كۇشىمەن يە بولۋدان ءۇمىتتى ابىروي-اتاقپەن بولىسكىسى كەلەتىنىن ءمالىم قىلدى. كەلىنشەك مونتانى عانا كەيىپپەن ءوزىنىڭ اتى ۇشقالاق، تولەدودا تۋىپ-وسكەن، ءقازىر سانچو بەنايداعى ساۋدا ورامىندا تۇراتىن ەتىكشىنىڭ قىزى ەكەنىن، وسى قازىردەن باستاپ، قاي جەردە جۇرمەسىن بۇعان قىزمەت ەتۋگە جانە ونى ءوزىنىڭ مىرزاسى رەتىندە قۇرمەتتەۋگە دايىن ەكەنىن ايتتى. دون كيحوت ودان ءبىر بۇيىمتايى بارىن، اتاپ ايتقاندا: وزىنە دەگەن قۇرمەتى راس بولسا، اتى-جونىنە دونيا اتاعىن تىركەۋىن، ءسويتىپ الداعى ۋاقىتتا دونيا ۇشقالاق اتانۋىن ءوتىندى. كەلىنشەك ۋادە بەردى. سول ارادا ەكىنشى بيكەش ەتىگىنە شپورىن تاقتى، ول بۇنىمەن دە الگىندە بەلىنە سەمسەر بايلاعان كەلىنشەكپەن ەكى اراداعىداي اڭگىمە جۇرگىزدى. ونىڭ اتى كىم ەكەنىن سۇرادى، كەلىنشەك ءوزىنىڭ اتى قاڭعالاق، ەلگە ءقادىرلى انتەكەرلىك ۇن تارتۋشىنىڭ قىزى ەكەنىن ايتتى. دون كيحوت وعان ءوز قىزمەتى مەن قامقورلىعىن ۇسىنىپ، ونىڭ دا ءوز اتى-جونىنە دونيا اتاعىن تىركەۋىن، ءسويتىپ الداعى ۋاقىتتا دونيا قاڭعالاق اتانىپ ءجۇرۋىن ءوتىندى.

قايتادان اتقا وتىرىپ، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋ ساپارىنا اتتاناتىن ءساتتىڭ تەزىرەك تۋۋىن كۇتىپ تىقىرشىپ بىتكەن دون كيحوت بارىنشا اسىعىستىقپەن جانە مەيلىنشە جىلدام اتقارىلعان وسىناۋ بۇرىندى-سوڭدى بولىپ كورمەگەن وعاش راسىمدەردىڭ ءبارى اياقتالىپ بىتكەن بويدا روسينانتتى ەرتتەپ ءمىنىپ الدى دا، بەكەتشىنى قۇشاقتاپ تۇرىپ، رىسارلار قاتارىنا العانى ءۇشىن، — ءبىز بۇل جەردە جەتكىزىپ بەرۋگە شامامىز كەلمەيتىن، — شۇبالاڭقى دا شىم-شىتىرىق سوزدەرمەن العىسىن ايتتى. بۇدان قۇتىلعانىنا قۋانعان بەكەتشى ودان اسىپ تۇسپەسە كەم تۇسپەيتىن قىزىل سوزبەن، ءبىراق الدەقايدا قىسقاشا تۇردە جاۋاپ قاتىپ، قونالقا ءۇشىن ەشقانداي اقى الماي، الدىڭنان جارىلقاسىن دەپ اتتاندىرىپ جىبەردى.

ءىۇ تاراۋ

بەكەتتەن بىلاي شىققان كەزدە رىسارىمىزدىڭ قانداي كەپكە تاپ بولعانى جايىندا

رىسارلىققا قابىلدانعانىنا دەگەن ءماز-شات سەزىمنەن كوڭىلى ورەكپىپ، كەۋدەسىن ماقتانىش كەرنەپ، قۋانىشتان ەر ۇستىندە قوپاڭ-قوپاڭ ەتىپ وتىرا الماي اسىپ-تاسقان دون كيحوت بەكەتتەن شىققاندا تاڭ دا قىزارىپ اتىپ كەلە جاتقان بولاتىن. ءسويتىپ كەلە جاتقانىندا بەكەتشىنىڭ ايتقان اقىل-كەڭەسى ويىنا ورالا كەتىپ، ەڭ قاجەت دەگەن نارسەلەردى دايىنداپ الۋ ءۇشىن، ەڭ باستىسى — اقشا مەن كويلەك ءۇشىن ۇيىنە قايتىپ ورالۋدى ۇيعاردى؛ ال وزىنە اتقوسشىلىققا ءوز اۋىلداسىن، بالاسى كوپ، كەدەي بولعانىمەن وسىنداي شارۋالارعا مەيلىنشە ەپتەيلى ءبىر ديقاندى سىرتتاي ەنشىلەپ قويعان-دى. وسى ماقساتپەن روسينانتتىڭ باسىن تۋعان سەلوسىنا قاراي باعىتتادى، ال روسينانتتىڭ ۇيرەنشىكتى اتقورا ءيىسىن الىستان سەزگەندەي شوقىراقتاپ بەرگەنى سونشا، تۇياعى جەرگە تيمەي كەلە جاتقانداي اسەر قالدىردى.

دون كيحوتتىڭ شامالى عانا ىلگەرىلەگەنى سول ەدى، كەنەت وڭ جاقتان، قالىڭ اعاش اراسىنان الدەكىمنىڭ ىڭىرسىعانداي ايانىشتى ءۇنى قۇلاققا شالىندى، سونى ەستىگەن بويدا ول تۇرا قالىپ ايقايلاپ جىبەردى:

— رىسارلىق پارىزىمدى ورىنداۋعا، ءسويتىپ اق نيەتتى ارمان-ويىمنىڭ جەمىسىن جيناۋعا وسىنشاما جەدەل مۇمكىندىك بەرگەن مارتتىگى ءۇشىن جاراتقان يەمە مىڭ دا ءبىر العىس! بۇل ىڭىرسىپ جاتقان جاننىڭ كىم دە بولسا قورعانسىز ەركەك نەمەسە قورعانسىز ايەل ەكەنىندە ەش كۇمان جوق!

وسى ءسوزدى ايتىپ، تىزگىندى قاعىپ قالعان ول جاڭاعى ىڭىرسىعان ءۇن شىققان جاققا قاراي وڭمەڭدەدى. ورمان ىشىمەن بىرنەشە ادىم جۇرگەننەن كەيىن ەمەن بۇتاعىنا بايلاۋلى تۇرعان بيەنى كوردى، جانىنداعى باسقا ءبىر ەمەنگە بەلۋارىنا دەيىن جالاڭاش، ون بەستەردەگى ءبىر بالا تاڭۋلى تۇر ەكەن، ىڭىرسىپ جاتقان دا وسى بالاقان بوپ شىقتى؛ ىڭىرسىسا ىڭىرسيتىن دا ءجونى بار ەكەن، ويتكەنى الدە ءبىر زور دەنەلى سەلو تۇرعىنى ونى بەلبەۋمەن اياۋسىز شىقپىرتا سوعىپ، سوققان سايىن جازعىرىپ ءارى اقىل ايتىپ جاتىر ەكەن.

— ەندىگارى ساق بول، سوسىن اۋزىڭا يە بول، — دەپ قويادى ارا-اراسىندا.

ال، بالاقان:

— ەندى ساق بولامىن، قوجايىن، حريستوس-قۇدايمەن انت ەتەيىن، ەندى ساق بولام، وتاردان كوز جازباۋعا ۋادە ەتەم! — دەپ زار يلەيدى.

بۇل ارادا نە بولىپ جاتقانىن كورگەن دون كيحوت ءزىلدى ۇنمەن زىرك ەتتى:

— كورگەنسىز رىسار! ءوزىن-وزى قورعاۋعا شاماسى جوق جانعا شابۋىل جاساۋعا ءداتىڭىز قالاي بارادى ءسىزدىڭ! وتىرىڭىز اتىڭىزعا، الىڭىز نايزاڭىزدى، — ايتا كەتەر نارسە، الگى شارۋانىڭ دا نايزاسى بار-تىن، ونىسىن بيە بايلانعان ەمەنگە سۇيەپ قويعان-دى، — بۇل ءىسىڭىزدىڭ قانداي پاسىقتىق ەكەنىن كورسەتەيىن سىزگە!

ساۋىت-سايمان كيگەن الدەبىر ادامنىڭ تاس توبەسىنەن ءتونىپ، تۇمسىعىنىڭ قاق الدىنان نايزاسىن بۇلعاڭ-بۇلعاڭ ەتكىزىپ تۇرعانىن ەندى عانا بايقاعان شارۋا ولگەن جەرىم وسى ەكەن دەپ قالدى.

— سەنور كاۆالەرو! — دەپ ءتىل قاتتى ول جىلپىلداپ. — مەن وسى ارادا ءبىر وتار قويىمدى باعاتىن بالانى، ءوزىمنىڭ مالايىمدى جازالاپ جاتىرمىن؛ بۇل اشىقاۋىزدىڭ قىرسىعىنان كۇن سايىن ءبىر قويىمدى جوعالتىپ ءجۇرمىن. ونى مىندەتىنە نەمقۇرايدى قاراعانى ءۇشىن، دالىرەك ايتقاندا جىلپوستىعى ءۇشىن جازالاپ جاتىرمىن، ال بۇل بولسا ماعان ساراڭ ادامسىڭ، سوندىقتان ەڭبەگىمدى بەرمەۋ ءۇشىن پالە جاۋىپ تۇرسىڭ دەيدى، ءبىراق قۇداي اتىمەن جانە جاننىڭ جاھاننامنان اماندىعى اتىمەن انت ەتەيىن، ول وتىرىك ايتادى.

— دورەكى نايساپ، كوزىمدى باقىرايتىپ قويىپ ول وتىرىك ايتادى دەۋگە ءداتىڭىز قالاي بارادى؟ — دەپ ايقايلادى رىسار. — بارشامىزعا بىردەي نۇرىن توگىپ تۇرعان كۇننىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، ءقازىر ءسىزدى مىنا نايزامەن بىرق ەتكىزىپ ءبىر-اق تۇيرەيمىن. بىلشىل ءسوزدى قويىپ، وعان اقىسىن تولەڭىز، ايتپەگەن جاعدايدا، وسى سوزىمە جاراتقان يەم ءوزى كۋا بولسىن، بىت-شىتىڭىزدى شىعارىپ، تۇرعان جەرىڭىزدە مۇردەم كەتىرەم. قانە، بوساتىڭىز ونى بايلاۋدان! جىلدام!..

شارۋا بۇگەجەكتەگەن كۇيى ءۇن-تۇنسىز مالايىن بۇعاۋدان بوساتتى؛ سول ارادا دون كيحوت بالادان قوجايىنى وعان قانشا قارىز ەكەنىن سۇرادى. ايىنا جەتى رەالدان ەسەپتەگەندە، بارلىعى توعىز ايعا قارىز، دەپ جاۋاپ قاتتى بالا. دون كيحوت ءبارىن قوسقاندا مۇنىڭ الپىس ءۇش رەال بولاتىنىن ەسەپتەپ شىعاردى دا، شارۋاعا ەگەر جان كەرەك بولسا، اقشاسىن قولما-قول تولە، دەگەندى ايتتى.

ۇرەيى ۇشقان سەلو تۇرعىنى بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى: مەن ءوزىم انت بەردىم عوي، — ونىڭ قاشان انت بەرگەنىن ەشكىم ەستىگەن جوق-تى، — ەندى ءقازىر بار اق-ادال شىنىمدى اقتارىپ وتىرمىن، ونىڭ الاشاعى ازعانتاي عانا، ويتكەنى، باقتاشىنىڭ كيىپ توزدىرعان ءۇش پار اياق كيىمىنىڭ قۇنىن ەسكەرۋ كەرەك جانە ونى ەسەپتەن شىعارىپ تاستاۋ كەرەك، وعان قوسا ول سىرقاتتانعان كەزدە ەكى رەت قان الۋعا تولەنگەن ءبىر رەال تاعى بار، دەدى.

— سولاي-اق بولسىن، — دەپ دون كيحوت قارسىلىق ءبىلدىردى، — ءبىراق ءسىز ونى جازىقسىزدان جازىقسىز بەلبەۋمەن سابادىڭىز عوي — بۇل اياق كيىم مەن قان الۋدىڭ وتەمىنە كەتسىن: ويتكەنى، ول ساتىپ اپەرگەن باشماعىڭىزدىڭ تەرىسىن جىرتسا، ءسىز ونىڭ ءوز تەرىسىن جىرتىپ وتىرسىز. ەگەر شاشتاراز بۇنىڭ قانىن اۋىرعان كەزدە اعىزعان بولسا، ءسىز ونىڭ قانىن دەنى ساۋ كەزدە اعىزىپ جاتىرسىز. ەندەشە، ول سىزگە ەشتەڭە قارىزدار ەمەس.

— باقىتسىزدىعىما قاراي، سەنور كاۆالەرو، وزىممەن بىرگە اقشا الا شىقپاپ ەدىم — ەندى اندرەستىڭ مەنىمەن بىرگە جۇرۋىنە تۋرا كەلەدى، ۇيگە بارعان سوڭ بارلىق اقشاسىن تۇگەل قولىنا ساناپ بەرەم.

— تاپقان ەكەنسىڭ بىرگە بارعاندى! — دەپ بالاقان ايقايلاپ جىبەردى. — تاعى ءبىر پالەنى باستاعالى تۇرسىڭ عوي! جوق، سەنور، ولسەم دە بارمايمىن. ەگەر ونىمەن وڭاشا قالسام، اۋليە ۆارفولومەيدىڭ بە ەدى، كىمنىڭ ەدى، تەرىسىن سىپىرعان سەكىلدى بۇل دا تەرىمدى تاپ سولاي تىرىدەي سىپىرىپ الادى.

— جوق، ولاي ىستەي المايدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — مەن وعان ءامىر ەتەم، ال ونىڭ ءامىرىمدى تىڭداماۋعا ءاددى جوق. تەك ول اۋەلى ءوزى مۇشە بوپ تابىلاتىن رىسارلىق وردەننىڭ اتىمەن انت ەتسىن، سودان سوڭ مەن ونى قالاعان جاعىنا قويا بەرەم جانە ونىڭ ساعان قارىزىن تولەيتىنىنە كەپىلدىك بەرەم.

— ونىڭىز قالاي، سەنور، نە دەپ تۇرسىز! — دەپ بالا داۋىستاپ جىبەردى. — قوجايىنىم — ەشقانداي رىسار ەمەس، ول ەش تە ءبىر رىسارلىق وردەنگە جاتپايدى — بۇل كينتانار دەريەۆنياسىنداعى اۋقاتتى شارۋا حۋان الدۋدو عوي.

— وندا تۇرعان دانەڭە جوق، — دەپ تويتاردى ونى دون كيحوت، — الدۋدو اۋلەتى دە رىسار بولا الادى. ونىڭ ۇستىنە قانداي ادامدى دا ونىڭ ىسىنە قاراپ باعالاعان ءجون.

— بۇل دۇرىس، — دەپ كەلىستى اندرەس، — ءبىراق ولاي بولسا، ماڭداي تەرىممەن تاپقان ەڭبەك اقىمدى تولەۋدەن باس تارتىپ تۇرعان مىنا كىسىنى قالاي باعالاۋعا بولادى؟

— اندرەس باۋىرىم، مەن باس تارتىپ تۇرمىن با؟ — دەپ شارۋا تاعى سارناپ قويا بەردى. — نەڭ كەتىپ بارادى، جۇرسەڭشى بىرگە — جەر بەتىندە قويشا ورگەن قانشا رىسارلىق وردەن بولسا، سونشاسىنىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، الگىندە ايتقانىمداي، الاشاعىڭدى سوقىر تيىنىنا شەيىن قالدىرماي قۋانا-قۋانا ساناپ بەرەم.

— قۋانباي-اق قويۋىڭىزعا بولادى، — دەدى دون كيحوت، — تەك وعان بەرەشەك اقشاڭىزدى تولەسەڭىز بولدى: باسقا ەشتەڭە دە قاجەت ەمەس. ءبىراق، انتتان تايۋدىڭ ارتى جاقسى بولمايتىنىن ءبىلىڭىز: ونداي جاعدايدا، سول جاڭاعى انتتىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، ءسىزدى ىزدەپ تاۋىپ الام دا، سازايىڭىزدى تارتتىرام: ءتىپتى كەسىرتكەدەن دە اسقان ەپتەيلى بولساڭىز دا، قايدا بارىپ جاسىرىنعانىڭىزبەن ءبارىبىر تاپپاي قويمايمىن. ەگەر دە بۇل بۇيرىقتى كىمنەن العانىڭىزدى بىلگىڭىز كەلسە، ونى بار ىنتى-شىنتىڭىزبەن جان سالا ورىنداۋىڭىز ءۇشىن ايتىپ قويايىن، مەن — ءجابىر كورگەندەر مەن قىسپاققا تۇسكەندەردىڭ قورعانى، ايبىندى لامانچالىق دون كيحوتپىن! ەندەشە، ساۋشىلىقتا قالا بەرىڭىز جانە ۋادە ەتىلىپ، انتپەن بەكىتىلگەندى ۇمىتۋشى بولماڭىز، توبەڭىزگە ءتونىپ تۇرعان اسا اۋىر جازانىڭ قاتەرىن ءارقاشان قاپەردە ۇستاڭىز.

وسى سوزدەردى ايتىپ، ول روسينانتتى بۇيىردەن شپورمەن ءبىر تەبىنىپ، شوقىراقتاپ ۇزاي بەردى. سوڭىنان قاراپ تۇرعان سەلو تۇرعىنى ونىڭ توعايدان شىعانداپ، كوز تاسا بولعانىنا كوز جەتكىزگەننەن كەيىن مالايى اندرەسكە ەڭسە بۇرىپ:

— كەل بەرمەن، بالام! الگى ءجابىر كورۋشىلەردىڭ جوقشىسى بەرگەن ءامىردى ورىندايىن، قارىزىمدى وتەيىن ساعان، — دەدى.

— وعان تيتتەي دە كۇمانىم جوق، تاقسىر، — دەدى اندرەس. — مەيىربان رىساردىڭ، جاساعان يەمىز وعان مىڭ جىلدىق عۇمىر بەرگەي، ءامىرىن ورىنداۋ ءوز مۇددەڭىز ءۇشىن وتە ءتيىمدى بولماق؛ ول سونداي باتىر ءارى سونداي ءادىل ادام، ەگەر اقىمدى تولەمەسەڭىز، اۋليە روكە اتىمەن انت ەتەيىن، ول مىندەتتى تۇردە قايتىپ ورالىپ، ايتقان ءسوزىن اينىتپاي ورىندايدى.

— مەنىڭ دە بۇعان تيتتەي ءشۇبام جوق، — دەدى شارۋا، — ءبىراق سەنى سونداي جاقسى كورەم، قاراشىعىم، سوندىقتان كەيىن كوبىرەك قىپ تولەۋ ءۇشىن ساعان تاعى دا ءبىراز قارىز بولا تۇسكىم كەلەدى.

سول ارادا ول بالانى شاپ بەرىپ قولىنان ۇستاي الدى دا، قايتادان ەمەنگە اكەپ تاڭىپ، بەلبەۋمەن شالاجانسار حالگە جەتكەنشە شىقپىرتتى.

— ال، ەندى ءجابىر كورۋشىلەردىڭ جاقتاسىن شاقىرا بەرىڭىز، سەنور اندرەس، ونىڭ سىزگە قالاي جاقتاسقانىن كورىپ الايىن، — دەدى شارۋا. — ءبىراق، ءوز ويىمشا، ءسىزدى ونشا قاتتى جابىرلەمەگەن دە سياقتىمىن — باعزىدا ءوزىڭىز ايرىقشا ءقاۋىپ بىلدىرگەندەي، تەرىڭىزدى تىرىدەي سىپىرۋعا قولىم قىشىپ-اق تۇر.

دەگەنمەن، اقىر سوڭىندا ول شىعارعان ۇكىمىن ورىنداۋى ءۇشىن اتالمىش ءادىل قازىسىن ىزدەپ تابا قويسىن دەپ بالانىڭ بايلانعان ءجىبىن بوساتىپ، ءجونىن تابۋعا كەڭشىلىك ەتتى. قاباعىن قارس جاپقان باقتاشى بالاقاي كەتىپ بارا جاتىپ ايبىندى لامانچالىق دون كيحوتتى قالايدا ىزدەپ تاباتىنىن، قارىزىن ەسەلەپ قايتارۋعا قوجايىندى ءماجبۇر ەتۋى ءۇشىن وعان بولعان جايدىڭ ءبارىن ەگجەيلى-تەگجەيلى جەتكىزەتىنىن ايتىپ انت ەتتى. قالاي بولعان كۇندە دە، اندرەس ەڭىرەي جىلاپ كەتتى، ال قوجايىنى بولسا مىسقىلداي كۇلىپ قالا بەردى.

ءجابىر كورگەنگە وسىلاي جاردەمدەسكەن، بۇل وقيعانى رىسارلىق ەرلىك ىستەرىنىڭ كەرەمەت تە باقىتتى باستاماسى ىسپەتتى سەزىنىپ، قۋانىشى اسىپ-تاسقان، وزىنە-وزى ايرىقشا ىرزا دون كيحوت بۇل كەزدە تۋعان سەلوسىنا قاراي باعىت ۇستاپ، وزىمەن ءوزى كۇبىرلەي سويلەسىپ كەلە جاتىر ەدى:

— ەندى ءوزىڭدى ءقازىر جەر بەتىندە عۇمىر كەشىپ جاتقان بارلىق ايەلدىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتتىسىمىن دەپ اتاۋىڭا زاڭدى قاقىڭ بار، بەۋ، سۇلۋلاردىڭ سۇلۋى دۋلسينەيا توبوسسكايا! تاعدىردىڭ جازۋىمەن وسىنشا جاۋجۇرەك، وسىنشا مەيىربان جانە ءقازىر قانداي بولسا، بولاشاقتا دا ءاردايىم سونداي بولا بەرەتىن رىسار لامانچالىق دون كيحوت سەنىڭ بارلىق قىلتىڭ-سىلتىڭىڭ مەن كوڭىلىڭنىڭ قالاۋىن ءبىر ءسوز ايتپاي، بۇلجىتپاي ورىندايتىن ادامعا اينالدى؛ ونىڭ رىسارلىق وردەنگە كەشە عانا وتكەنى بارشا جۇرتقا ءمالىم، ال بۇگىن ول جاۋىزدىق پەن جالعاندىق بىرىگىپ تۋىنداتقان، بۇرىن بولىپ كورمەگەن شەكتەن تىس زۇلىمدىق پەن شەكتەن تىس زاڭسىزدىقتىڭ تامىرىنا بالتا شاپتى — ءسويتىپ، بۇل جولى ەشقانداي ايىپ-كىناسى جوق ءجاسوسپىرىمدى ازاپتاپ جاتقان قانقۇيلىنىڭ قولىنداعى قامشىنى جۇلىپ الدى.

وسى تۇستا ول ءتورت جولدىڭ تورابىنا جاقىنداپ تا قالعان، سول-اق ەكەن ونىڭ كوز الدىنا جول ايىرىعىنا كەلىپ توقتاپ، قاي جولعا تۇسكەن ءجون دەگەننىڭ توڭىرەگىندە وي كەشىپ تۇرىپ قالاتىن داعدىسى بار كەزبە رىسارلار ەلەستەپ كەتتى؛ سولارعا ەلىكتەپ بۇل دا وسى ارادا ءارى تۇرىپ، بەرى تۇرىپ، اقىرى، اقىلعا سالا كەلىپ، تىزگىندى بوساتىپ روسينانتتىڭ قالاۋىنا باعىنعاندى حوش كوردى. روسينانت بولسا، ءاۋ باستاعى وي-نيەتىنەن اينىعان جوق، ياعني ات قوراسىنا تۋرا باستاپ اپاراتىن جولدى تاڭدادى. وسى جولمەن ەكى ميلدەي¹² جەردى ارتتا قالدىرعان دون كيحوت قاراڭ-قۇراڭ كوپ ادامنىڭ توبىن كوزى شالدى: كەيىن انىقتالعانىنداي، بۇل جىبەك ساتىپ الماققا مۋرسياعا بارا جاتقان تولەدولىق ساۋداگەرلەر ەدى. ولار التاۋ ەكەن، قول شاتىر ۇستاپ، اتقا سالت ءمىنىپتى، جاندارىنا جەتى مالاي ەرتىپتى، بۇلاردىڭ تورتەۋى اتقا مىنگەن، ۇشەۋى جاياۋ-جالپىلاپ قاشىر ايداپ كەلە جاتىر. بۇلاردى كورگەن بويدا دون كيحوت تاعى ءبىر توسىن وقيعاعا جولىعاتىن بولدىم-اۋ دەپ قالدى؛ سويتكەن سوڭ، رومانداردا وسىنداي جاعدايلاردا اتقارىلاتىن ارەكەتتەردەن مۇمكىن بولعانىنشا الشاق كەتپەۋگە نيەتتەندى، سوندىقتان سونداي ءىس-قيمىلدىڭ ءبىرىن تاپ ءقازىر وسى جەردە تىندىرعان ورىندى دەپ تاپتى. سول ماقساتتا ۇزەڭگىگە شىرەنە بوي تۇزەپ، نايزاسىن قولىنا قىسا ۇستاپ، قالقانىن الدىنا توسىپ، جان بالاسىنان ىقپايتىن، جان بالاسىن ەلەمەيتىن كەيىپپەن جولدىڭ قاق ورتاسىنا كەلىپ توقتاپ، كەزبە رىسارلاردى، — تولەدولىق ساۋداگەرلەردى ول وسىنداي جاراندار ساناتىنا قوسىپ تا قويعان-دى، — توسىپ تۇرىپ قالدى؛ انالار ءوزىن كورىپ، ءسوزىن ەستيتىندەي جەرگە جاقىنداعان كەزدە دون كيحوت ايقاسا كەتۋگە ءازىر كەيىپكە ەنىپ، داۋىسىن قاتايتىپ:

— سىزدەر، قانشا بولساڭ سونشاڭ، سول تۇرعان جەرلەرىڭنەن تىرپ ەتپەڭىزدەر! بارلىعىڭىز، قانشا بولساڭ سونشاڭ، جەر بەتىندە نەشەمە ايداي سۇلۋ ارۋ بولسىن مەيلى، بارىنەن دە لامانچالىق پاتشايىم دۋلسينەيا توبوسسكايا ارتىق ەكەنىن مويىنداعانشا سولاي تۇرىڭىزدار! — دەدى.

بۇل سوزدەردى ەستىگەن جانە مۇنى ايتىپ تۇرعان ادامنىڭ ۇسقىنسىز ءتۇر-سىقپىتىن كورگەن ساۋداگەرلەر توقتاي قالدى؛ ءسوزى مەن سۇدىنىنە قاراپ بۇنىڭ ەسۋاس ەكەنىن سول بويدا-اق سەزگەندەرىمەن ساۋداگەرلەر وزدەرىنەن تالاپ ەتىلگەن الگىندەي مويىنداۋشىلىقتىڭ بۇعان نەگە كەرەك بولا قالعانىن بىلمەككە قۇمارتتى، ءسويتىپ ارالارىنداعى سايقىمازاقتىققا بەيىم ءارى قۇداي اقىلدان كەندە قىلماعان بىرەۋى:

— سەنور كاۆالەرو! ءوزىڭىز ايتىپ تۇرعان قۇرمەتتى حانىمنىڭ كىم ەكەنىنەن

ءبىزدىڭ ەش حابارىمىز جوق قوي. بىزگە ونى كورسەتسەڭىز ەتتى، ەگەر ول ءوزىڭىز مالىمدەپ تۇرعانداي شىن مانىندە دە اسقان سۇلۋ بولسا، وندا ءامىرىڭىزدى ىقىلاستى دا ەرىكتى تۇردە ورىنداپ، وسىناۋ اقيقات شىندىققا ءبىر كىسىدەي كۋالىك ەتەر ەدىك، — دەدى.

— ەگەر ونى سىزدەرگە كورسەتەر بولسام، — دەدى نارازى دون كيحوت، — كۇمانسىز شىندىققا كۋالىك ەتۋدىڭ سىزدەرگە قانداي قيىندىعى بولماق؟ اڭگىمە دە سوندا — كورمەي-بىلمەي-اق سەنۋدە، كۋالىك ەتۋدە، ماقۇلداۋدا، سەرت ەتۋدە جانە قورعاۋدا بولىپ تۇر عوي، ويتپەگەن جاعدايدا، سىزدەردى، ءوزىمشىل مەنمەن توبىر، ايقاسقا شاقىرام. رىسارلىق جارعىنىڭ تالابىنا ساي بىر-بىرلەپ شىعۋىڭىزعا دا نەمەسە، ازعىندىق ىسكە ابدەن ۇيرەنگەن ادامسىماقتاردىڭ ادەتتەگى مىنەزىنە ساي، ءبارىڭىز بىردەن جابىلا كەتۋىڭىزگە دە بولادى. ءوز ارەكەتىمنىڭ ادىلدىگىنە دەگەن تولىق سەنىممەن سىزدەردى كوكىرەك توسىپ قارسى الام جانە لايىقتى سوققى بەرەم.

— سەنور كاۆالەرو! — دەپ الگى ساۋداگەر قايتا ءۇن قاتتى. — وسى ارادا تۇرعان اقسۇيەكتەردىڭ اتىنان سىزگە مىناداي ءبىر بولماشى ءوتىنىش ايتقىم كەلەدى: ءوزىمىز ءومىرى ەشقاشان كورمەگەن جانە ول جايىندا دىم ەشتەڭە ەستىمەگەن حانىمنىڭ پايداسىنا كۋالىك ەتەمىز دەپ ار-ۇياتىمىزدىڭ الدىندا اۋىر ازاپقا تۇسپەسىمىز ءۇشىن، وعان قوسا وسىنداي كۋالىك ارقىلى الكارريالىق جانە ەسترەمادۋرلىق يمپەراتريسالار مەن كوروليەۆالاردى قورلاماس ءۇشىن، مارحاباتتى مىرزا، بىزگە مەيلىنشە مەيىرىمدىلىك جاساپ ايتىلمىش حانىمنىڭ قانداي دا ءبىر بولسىن سۋرەتىن كورسەتسەڭىز ەتتى، ءتىپتى ونىڭ كولەمى بيداي دانىندەي بولسا دا مەيلى، — ويتكەنى ءبىر تال قىلشىعىنا قاراپ-اق شوشقانىڭ قانداي ەكەنىن بىلۋگە بولادى دەگەن عوي، — سوندا ءبىز ابدەن سەنىمدى بولار ەك، كوڭىلىمىز ابدەن كونشىر ەدى جانە، ءوز تاراپىمىزدان دا، بورىشتار بوپ قالماي، لايىقتى قۇرمەتىمىزدى كورسەتەر ەك. اشىعىن ايتسام، ول حانىمعا ءقازىردىڭ وزىندە-اق سىرتتاي ءسۇيسىنىپ قالدىق، سوندىقتان ەگەر سۋرەتىنە قاراعان مەزگىلدە اتالمىش ايەلدىڭ ءبىر كوزى قىلي، ال ەكىنشى كوزىنەن قىزىل سىناپ پەن كۇكىرت تامشىلاپ تۇرعان كۇننىڭ وزىندە دە، ءبارىبىر سىزدەي مارحاباتتى مىرزانىڭ كوڭىلى ءۇشىن ءبىز ونىڭ بويىندا اسىل قاسيەت اتاۋلىنىڭ قاندايى دا بولسىن بار ەكەنىن مويىندار ەك.

— ودان ونداي ەشتەڭە تامىپ تۇرعان جوق، ارامزا حايۋان! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى اشۋ قىسقان دون كيحوت. — ودان ونداي ەشتەڭە تامىپ تۇرعان جوق، دەيمىن ساعان، — وسىناۋ پەرىشتەدەي پاك جاننىڭ بويىنان تەك امبرا مەن مۋسكۋستىڭ حوش ءيىسى عانا بۇرقىرايدى. ول مۇلدەم قىلي دا، قيسىق تا ەمەس، گۋاداررامانىڭ مۇز باعانىنداي سىمباتتى. ەندى ءسىز ءقازىر وسىناۋ ويعا كەلمەس ورەسكەل مازاققا بارعانىڭىز ءۇشىن سازايىڭىزدى تارتاسىز، سەبەبى ءامىرشىمنىڭ ايداي سۇلۋ اجارىنا كىر جاقتىڭىز.

وسىنى ايتىپ نايزاسىن كولدەنەڭ ۇستاپ الگىگە قاراي ىزبارلانا ءارى وشىگە ۇمتىلعانى سونشا، ەگەر ادەپسىز ساۋداگەردىڭ باعىنا قاراي روسينانت جولدا ءسۇرىنىپ كەتىپ قۇلاپ تۇسپەگەندە ونىڭ ساۋداسى بىتكەن دە بولار ەدى. ءسويتىپ، روسينانت قۇلاپ ءتۇستى، ال ونىڭ قوجايىنى انانداي جەرگە ۇشىپ كەتتى؛ تۇرايىن دەپ ەدى، تۇرا المادى: نايزا، قالقان، شپورلار جانە اۋىر سالماقتى اتام زامانعى ساۋىت-سايمان قول-اياعىن بايلاپ-ماتاپ ورنىنان تۇرعىزبادى. وسىلايشا، تۇرماققا تىرىسىپ بوسقا الەكتەنىپ جاتىپ تا ول:

— توقتاڭدار، قۋىس كەۋدە قورقاقتار! جەكسۇرىن مالايلار، تۇرا تۇرىڭدار! ءوز كىنامنان ەمەس، اتىمنىڭ كىناسىنان قۇلادىم عوي! — دەپ ايقايدى سالۋمەن بولدى.

سول ارادا اناۋ، شاماسى قانى بۇزىقتاۋ نەمە بولسا كەرەك، اپاتقا ۇشىراپ جاتقان جاننىڭ بالاعاتتاۋدان تىيىلماسىن بايقاپ، شىدامىن جوعالتىپ، جاۋاپ ورنىنا ونىڭ سورىن سورپا قىلماققا نيەتتەندى. دون كيحوتتىڭ جانىنا جۇگىرىپ بارعان ول نايزاسىن قولىنان جۇلىپ الىپ بولشەك-بولشەك قىپ سىندىردى دا، ءبىر بولشەگىن الا ساپ ونى سىلەيتە سوققانى سونشا، ساۋىتىنان ەش دارمەن بولماعان رىسارىمىز باستىرىلعان بيدايدىڭ باۋىنداي بوپ قالدى. قوجايىندارى مال ايداۋشىنى ساباسىنا تۇسۋگە شاقىرىپ، كاۆالەروعا تيمەۋگە ۇگىتتەپ باققاندارىمەن، قانى قىزىپ العان نەمە اشۋ-ىزاسى ابدەن سارقىلعانشا ويىندى توقتاتپاۋعا بەكىندى؛ نايزا سابىنىڭ سىنعان بولىكتەرىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن الىپ، ونىسىن جەردە ۇزىنىنان سۇلاپ جاتقان بەيشارا رىساردى سوققىلاۋمەن قايتا سىندىرۋعا كىرىستى، — ال رىسار بولسا، بىرەۋ تاياقپەن اياۋسىز توپەلەپ جاتقانىنا قاراماي، اسپاننان، جەردەن جانە ءقازىر ءوزى قانىشەر رەتىندە قابىلداعان ساۋداگەرلەردەن كەك الاتىنىن ايتىپ سەس كورسەتىپ، جاعى ءبىر تىنباي سويلەۋمەن بولدى.

اقىرى مال ايداۋشى شارشادى، سويتكەن سوڭ ساپارلارى بارىسىندا بارعانشا-كەلگەنشە اڭگىمە قىلۋعا ازىق تابىلعان، — تىلگە تيەك ەتىلەر جاي، ارينە، تاياققا جىعىلعان سورماڭداي رىسار بولاتىن، — ساۋداگەرلەر ارمەن جىلجىدى. ال رىسار جالعىز قالعان سوڭ تۇرماققا تاعى تالپىنىس جاسادى؛ ءبىراق انشەيىندە، دەنى-قارنى ساۋ كەزدىڭ وزىندە دە، تۇرا المايتىن ادام ەندى ءقازىر، سورىن قايناتىپ سىلەيتىپ سالعاننان كەيىن تۇرا الاتىن با ەدى؟ ايتسە دە، ول ءوزىن وتە ءبىر باقىتتى جانداي كوردى — بۇل كەزبە رىساردىڭ باسىندا بولا بەرەتىن ادەتتەگى جاعداي عوي دەپ ويلادى ول، ونىڭ ۇستىنە بۇعان كىنالى ءوزى ەمەس، اتى بولاتىن. تەك ءبىر وكىنىشتىسى، قانشا ارپالىسسا دا تۇرا المايدى — بويىنداعى سۇيەك بىتكەننىڭ ءبارى سىرقىراپ اۋىرىپ تۇر.

ءۇ تاراۋ

مۇندا رىسارىمىزدىڭ باسىنداعى باقىتسىزدىقتار جايىنداعى اڭگىمە ودان ءارى جالعاسادى

شىنىمەن-اق قوزعالا المايتىنىنا كوزى انىق جەتكەن رىسارىمىز ءوزىنىڭ داعدىلى امال-ايلاسىنا كوشۋدى ۇيعاردى، دالىرەك ايتقاندا: رومانداردا سۋرەتتەلەتىن وقيعالاردىڭ الدەنەندەي بىرەۋىن ەسكە الماق بولدى؛ سول ارادا ونىڭ شاتىسقان تۇسىنىك-پايىمى كارلوتتو ءبالدۋيندى تاۋدا جاراقاتتاعاننان كەيىن بالدۋين مەن ماركيز مانتۋانسكيي اراسىندا بولعان جايدى ويىنا ورالتا قويدى — بالالارعا جاقسى ءمالىم، جاس جىگىتتەرگە تارتىمدى، قاريالاردى دا قىزىقتىراتىن، ولار دا مۇنى كادىمگى بولعان وقيعاعا بالايتىن بۇل حيكايانىڭ شىندىعى، اقيقاتىندا، مۇحاممەدتىڭ عاجايىپ ىستەرى جايىنداعى ويدان شىعارىلعان اڭگىمەلەردەن ارتىق ەمەس-تى. دون كيحوت وسى وقيعا مەن ءوزىنىڭ باسىنان وتكەن جايدىڭ اراسىندا الدەنەندەي ءبىر ورتاق نارسە بار دەپ تاپتى؛ ءسويتىپ، بويىن ايرىقشا تولقۋ بيلەگەن ول ولاي دا بىلاي اۋناپ جاتىپ، جاراقاتتانعان ورمان رىسارى الدەبىر كەزدە ايتتى دەلىنەتىن سوزدەردى ەستىلەر-ەستىلمەس ەتىپ سىبىرلاۋمەن بولدى:

قايداسىڭ، مەنىڭ سەنورام؟
بولىسپەيسىڭ نەگە قايعىممەن؟
حابارىڭ الدە جوق پا ودان،
جاتپىن با الدە ساعان مەن؟
رومانستى وسىلايشا جاتقا وقي كەلە اقىرى ول:
بەۋ، مانتۋاندىق بيلەۋشى،
ءامىرشىم ءارى اعايىم! —
دەگەن جولدارعا جەتكەن-دى.

دون كيحوت وسى ولەڭدى وقىپ جاتقان كەزدە تاپ وسى جولمەن ەسەگىن تەپەڭدەتىپ وزىمەن ءبىر سەلودا تۇراتىن شارۋا ادام ديىرمەنگە استىق اپارىپ قايتىپ كەلە جاتقان بولاتىن؛ جەردە ۇزىنىنان سۇلاعان ادامدى كورگەن ول جاقىنداپ كەلىپ كىم ەكەنىن، قاي جەرى اۋىراتىنىن جانە نەگە سونشا قينالا ىڭىرسيتىنىن سۇرادى. دون كيحوت، ارينە، ونى ءوزىنىڭ تۋىس اعاسى ماركيز مانتۋانسكييدىڭ ناق ءوزى ەكەن دەپ قالدى، سوندىقتان جاۋاپ ورنىنا الگى رومانستا ايتىلاتىن جايدى اۋدىرتپاي قايتالاپ، تاعى دا ءوزىنىڭ باقىتسىزدىعى جايىندا، يمپەراتور ۇلىنىڭ وگەي شەشەسىنە دەگەن ماحابباتى جايىندا سايراپ بەردى. بۇل ساندىراقتاردى ديقان تاڭىرقانا تىڭدادى، سوسىن دۋلىعاسىنىڭ سوققى سالدارىنان سىنعان بەت جابارىن بىلاي الىپ تاستاپ، بەتىن باسقان شاڭدى ءسۇرتىپ تازالادى؛ سول بويدا-اق ونىڭ كىم ەكەنىن تانىپ:

— سەنور كيحانا! (اقىل-ەسىنەن اداسپاي تۇرعاندا، ساليقالى يدالگودان كەزبە رىسارعا اينالا قويماعان كەزدە دون كيحوتتى جۇرت وسىلاي اتايتىن.) كىم ءسىزدى بۇلاي ساباپ كەتكەن؟ — دەدى.

دون كيحوت بولسا بارلىق سۇراققا جاۋاپتى اتالمىش رومانستاعى ولەڭ جولدارىمەن قايتارىپ جاتتى. قايىرىمدى ديقان مۇنىڭ جاراقات العان-الماعانىن بىلمەك ءۇشىن اسقان ساقتىقپەن ساۋىت-سايمانىنان كەۋدەلىك پەن يىق جاباردى اعىتىپ الدى، الايدا دەنەسىنىڭ قانسىراعان نە ىسىنگەن جەرىن كورە المادى. سوسىن ونى ورنىنان تۇرعىزىپ، ەسەك جۋاستاۋ جانۋار عوي دەپ شەشىپ، ەداۋىر اۋرەگە ءتۇسىپ ءجۇرىپ اقىرى ونى ەسەگىنە وتىرعىزدى. ودان سوڭ قارۋ-جاراعىن جيناستىرىپ، ءتىپتى نايزانىڭ سىنىقتارىن دا قالدىرماي جيناپ، ءبارىن روسينانتتىڭ ەرىنە اكەپ بايلاپ تاستادى، ءسويتتى دە ات پەن ەسەكتى تىزگىنىنەن جەتەلەپ، دون كيحوتتىڭ شاتقاندارىن قۇلاعىنا دا ىلمەگەن كۇيى، ءوز ويىمەن ءوزى بوپ سەلوسىن بەتكە الىپ ءجۇرىپ كەتتى. دون كيحوت تا ۇزاماي ويعا بەرىلدى؛ سىلەسى قاتقانشا تاياق جەگەن مىسكىن ەردىڭ ۇستىندە شاق وتىر ەدى، دەمىل-دەمىل اھ ۇرىپ اۋىر كۇرسىنىپ قوياتىن، سوعان الاڭ بولعان ديقان اقىر سوڭىندا ودان قاي جەرى اۋىراتىنىن تاعى ءبىر قايتالاپ سۇراۋعا ءماجبۇر بولعان، ءبىراق باسىنان ءوتىپ جاتقان شالكەم-شالىس ىستەرگە سايكەسە كەتەتىن ەرتەگى-اڭىزداردى دون كيحوتتىڭ قۇلاعىنا شايتان سىبىرلاپ تۇرعانداي ەدى: سەبەبى بالدۋين جايىن ۇمىتىپ ۇلگەرگەن ول ءدال وسى ساتتە انتەكەرلىك الكايد رودريگو دە نارۆاەستىڭ ابيندارراەس دەيتىن ماۆردى¹³ تۇتقىنداپ، ءوز قامال-سارايىنا قالاي الىپ كەلگەنىن ەسكە تۇسىرگەن بولاتىن. ءسويتىپ، ديقان حال-جاعدايىن، نەگە مازاسىزدانىپ كەلە جاتقانىن سۇراعان كەزدە اناۋ وعان ءبىر كەزدە ءوزى حورحە دە مونتەمايوردىڭ وسى حيكايا اڭگىمەلەنەتىن ديانا دەيتىن كىتابىنداعى تۇتقىن ابينسەرراگتىڭ رودريگو دە نارۆاەسكە ايتاتىندارىن سوزبە-سوز قايتالاپ جاۋاپ بەردى. ماۆردىڭ باسىندا بولعان كەپتى اسا ءبىر ەپتىلىكپەن ءوز باسىنا اكەپ تەلىگەنى سونشا، وسى بالدىر-باتپاقتى تىڭداپ تۇرعان ديقان الدەنەشە مارتە شايتاندى ەسكە الىپ، جەرگە تۇكىرۋگە ءماجبۇر بولدى. ونىڭ ءدال وسى بالدىر-باتپاعى ديقاندى جەرلەسىنىڭ ەسى اۋىسقانى-اۋ دەگەن ويعا جەتەلەپ، مىلجىڭدارىمەن ابدەن مەزى عىپ بىتكەن دون كيحوتتان تەزىرەك قۇتىلۋ ءۇشىن ءجۇرىسىن ۇدەتىڭكىرەي ءتۇستى.

دون كيحوت بولسا، ءسوزىنىڭ قورىتىندىسىندا مىناداي مالىمدەمە جاسادى:

— قاپەرىڭىزدە بولعاي، مارتەبەلى مىرزا سەنور دون رودريگو دە نارۆاەس، جاڭا ءوزىم سىزگە ايتىپ بەرگەن حاريفا ارۋ دەگەنىمىز ايداي سۇلۋ دۋلسينەيا

توبوسسكايا بوپ تابىلادى، ال ول ءۇشىن مەن كۇللى الەم كورمەگەن، كورمەيتىن جانە ەشقاشان كورە المايتىن ەرلىك ىستەر جاسادىم، جاسايمىن جانە جاساي دا بەرەم!

ديقان بۇعان جاۋاپ رەتىندە بىلاي دەدى:

— سىزگە نە دەسەم بولادى، مەيىرىمدى مىرزا! تۇسىنسەڭىزشى، سەنور، مەن ەشقانداي دا دون رودريگو دە نارۆاەس تە، ماركيز مانتۋانسكيي دە ەمەسپىن، بار بولعانى وزىڭىزبەن ءبىر سەلودا تۇراتىن پەدرو الونسومىن عوي. سول سياقتى ءسىزدىڭ دە كىم ەكەنىڭىز ءمالىم: ءسىز ەشقانداي بالدۋين دە، ابيندارراەس تە ەمەسسىز، قادىرمەندى يدالگو، سەنور كيحاناسىز.

— كىم ەكەنىمدى ءوزىم جاقسى بىلەم، — دەپ دون كيحوت وعان قارسىلىق ءبىلدىردى، — سونىمەن بىرگە، الگىندە وزىڭىزگە ايتىپ بەرگەندەرىممەن قوسا، فرانسيانىڭ بارلىق ون ەكى پەرىنىڭ، سونداي-اق بارلىق داڭقتى توعىز ازاماتتىڭ اتىمەن اتانۋعا دا قاقىم بار ەكەنىن بىلەم، ويتكەنى بۇلاردىڭ جەكەلەپ بولسىن، ءبارى بىرىگىپ بولسىن جاساعان ەرلىك ىستەرى وزىمدىكىمەن سالىستىرعاندا تۇككە دە تاتىمايدى.

وسىنداي اڭگىمە ۇستىندە كەشكە قاراي ولار سەلولارىنا دا جەتتى؛ تاياققا سىلقيا تويعان يدالگو ەردىڭ ۇستىنەن اۋىپ كەتە جازداپ شاق وتىرعاندىقتان، ونى ەشكىمنىڭ كورمەگەنىن حوش كورگەن ديقان قاراڭعىلىق ءتۇسۋىن كۇتپەككە بەكىندى. ءسويتىپ، قاراڭعىلىق ابدەن قويۋلانعان شاقتا ول تۋرا تارتىپ دون كيحوتتىڭ ۇيىنە قاراي ءجۇردى، ال وندا بۇل كەزدە ابىر-سابىر كۇشەيىپ، رىسارىمىزدىڭ ەڭ جاقىن ەكى دوسى — سۆياششەننيكپەن جانە شاشتارازبەن سويلەسىپ جاتقان كۇتۋشى ايەلدىڭ شاڭقىلداعان داۋىسى اجەپتاۋىر جەردەن ەستىلىپ تۇر ەدى.

— مىرزامنىڭ باسىنا تۇسكەن باقىتسىزدىق جايىندا ءسىز نە ايتا الاسىز، سەنور ليسەنسيات پەرو پەرەس (سۆياششەننيكتى وسىلاي اتايتىن)؟ ءوزىنىڭ دە، اتىنىڭ دا، قالقاننىڭ دا، نايزانىڭ دا، ساۋىت-سايماننىڭ دا ۇشتى-كۇيلى جوعالعانىنا، مىنە ءۇش كۇن بولدى. نەعىلعان باسىمنان سورىم ارىلماعان جان ەدىم! مەنىڭ بىلەتىنىم ءبىر-اق نارسە، — جانە بۇل اۋەلى جارىق دۇنيە ەسىگىن اشىپ، سوڭىنان ونىمەن قوش ايتىساتىنىمىز سياقتى شىندىق، — الگى قارعىس اتقىر رىسارلىق كىتاپشالاردى ول كۇنى-تۇنى وقيتىن، مىنە، ونى اقىلىنان اداستىرىپ جىبەرگەن دە سولار. ەندى-ەندى ەسىمە ءتۇسىپ ءجۇر، وزىمەن ءوزى سويلەسەتىن كەزدەرىندە كەزبە رىسارعا اينالعىسى كەلەتىنىن، شىتىرمان وقيعالارعا تاپ بولۋ ءۇشىن جەر-دۇنيەنى شارلاۋعا كىرىسپەك ويى بارىن الدەنەشە رەت ايتقان دا بولاتىن. شايتان مەن ۆاراۆۆا السىن بۇل كىتاپتاردى، ونىڭ اپ-ايقىن اقىل-ەسى وسىلاردىڭ قىرسىعىنان اينىدى عوي: ونداي جاندى بۇكىل لامانچادان ىزدەسەڭ تابار ما ەدىڭ.

جيەن قارىنداسى كۇتۋشى ايەلدى قولداي سويلەدى.

— بىلەسىز بە، سەنور ماەسە نيكولاس، — دەدى ول شاشتارازعا قاراپ ءتىل قاتىپ، — باقىتسىزدىق وقيعالارى جايىندا جازاتىن وسىناۋ جەكسۇرىن رومانداردى اعاتايىمنىڭ ەكى تاۋلىك بويى باس الماي وقيتىن كەزدەرى دە بولاتىن. ودان سوڭ، كەي-كەيدە، كىتاپتى بىلاي لاقتىرىپ تاستايتىن دا، سەمسەردى الا ساپ ابدەن تيتىقتاپ بىتكەنشە قابىرعاعا سۇققىشتايتىن كەلىپ. “مەن ءتورت ءداۋدى تىراپاي اسىردىم، ءارقايسىسىنىڭ بويىنىڭ بيىكتىگى مۇناراداي ەدى”، دەيتىن. قارا سۋعا ءتۇسىپ تەرلەپ كەتەدى، ال ءوزى بولسا بۇنى اعىپ جاتقان قانعا بالايدى، ءوزىن ايقاستا جارالانعانداي كورەدى. سوسىن ءبىر باقىراش مۇزداي سۋدى ءىشىپ الادى دا، دەمالىپ، وزىنە ءوزى كەلگەن سوڭ: بۇل قاسيەتتى سۋسىن، ونى ماعان داناگوي — قالاي ەدى ەسىمى؟ — الكيف پە، پاف-پيف پە بىرەۋ، اتاقتى سيقىرشى جانە ءوزىمنىڭ ادال دوسىم اكەپ بەردى، دەگەندى ايتادى. جوق، بارىنە مەن ءوزىم كىنالىمىن: اعاتايىمنىڭ اقىلى ءبۇتىن ەمەستىگىن ەرتەرەك ەسكەرتكەنىمدە ونىڭ بۇلايشا شەكتەن شىعۋىنا جول بەرمەس ەدىڭىزدەر، وسىناۋ قارعىس ارقالاعان كىتاپتاردىڭ ءبارىن وتقا جاعىپ جىبەرەر ەدىڭىزدەر، ويتكەنى ءدىنبۇزارلاردىڭ شيماي-شاتپاقتارى سياقتى الدەقاشان وتقا لاقتىراتىن دۇنيەلەر دەگەنىڭىز ول كىسىدە شاش ەتەكتەن عوي.

— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەپ سوزگە سۆياششەننيك ارالاستى، — ەرتەڭنەن قالدىرماي اۋتودافە¹⁴ ۇيىمداستىرىپ، الداعى ۋاقىتتا وقىرمانداردى ءقازىر، شاماسى، ابزال دوسىم اينالىسىپ جۇرگەندەي ىستەرگە يتەرمەلەمەۋى ءۇشىن ول كىتاپتاردىڭ ءبارىن وتقا جاعاتىنىمىزعا ۋادە بەرەم.

ديقان مەن دون كيحوت بۇل اڭگىمەنىڭ ءبارىن ەستىپ تۇرعان، ءوزىنىڭ سەرىگى قانداي سىرقاتقا شالدىققانىنا سول ارادا انىق كوزى جەتكەن ديقان كەنەتتەن:

— مارحاباتتى مىرزالار! انتەكەرلىك الكايد، ايبىندى رودريگو دە نارۆاەس تۇتقىنعا الىپ كەلە جاتقان سەنور بالدۋينگە، اۋىر جارالانعان ماركيز مانتۋانسكييگە جانە سەنور ابيندارراەس ماۆرعا ەسىك اشىڭىزدار! — دەپ ايقايعا باستى.

ايقايدى ەستىگەن ىشتەگىلەر سىرتقا جۇگىرىپ شىقتى، جەرگە تۇسۋگە شاماسى بولماي ءالى كۇنگە ەسەكتىڭ ۇستىندە وتىرعان جاندى ەركەكتەر — وزدەرىنىڭ دوسى، ايەلدەر — اعاسى مەن قوجايىنى رەتىندە تۇستەپ تانىعان بويدا وعان جارماسا كەتىپ قۇشاقتاي باستادى. ال، اناۋ بولسا، ولارعا:

— ءجا، قويا تۇرىڭدار! اتىمنىڭ قىرسىعىنان اۋىر جارالانىپ قالدىم. مەنى توسەككە اپارىپ جاتقىزىڭدار، سوسىن، مۇمكىن بولسا، جاراقاتىمدى قاراپ، ەمدەۋى ءۇشىن داناگوي ۋرگاندانى شاقىرىڭدار، — دەگەندى ايتتى.

— سۇمدىق-اي، سۇمدىق-اي! — دەپ زار قاقتى كۇتۋشى ايەل. — قوجايىندى قانداي قىرسىق اينالدىرىپ جۇرگەنىن جۇرەگىم سەزىپ ەدى-اۋ مەنىڭ! تۇسسەڭىزشى جايلاپ، تىلەۋىڭىز بولعىر، ءبىز سەنى الگى قۇرىعانداسىز-اق ءوزىمىز ەمدەپ جازىپ الامىز. كۇل بولىپ كۇيىپ كەتكىر رىسارلىق كىتاپشالار عوي ءسىزدى وسىنداي حالگە جەتكىزگەن!

ولار دون كيحوتتى توسەككە اپارىپ جاتقىزىپ، قاراپ شىقتى، ءبىراق جاراقات تابا المادى. ال اناۋ بۇلارعا دەنەسىن جاي عانا اۋىرتىپ العانىن، ويتكەنى بۇرىن-سوڭدى كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن وجەت تە وكتەم ون الىپپەن ايقاسقان كەزىندە ءوزىنىڭ روسينانتپەن بىرگە جەرگە گۇرس قۇلاعانىن ايتتى.

— ءويدويت دەگەن-اي! — دەپ سۆياششەننيك داۋىستاپ جىبەردى. — اڭگىمە ەندى الىپتار جايىنا اۋىستى ما-ەي؟ ەگەر تاپ كۇنى ەرتەڭ، كۇن ۇياسىنا قونعانعا شەيىن، سونىڭ ءبارى وتقا ورتەنبەسە، قۇداي تاس توبەمنەن ۇرسىن!

دون كيحوتقا سۇراق قارشا جاۋدى، ءبىراق ول جاۋاپ قايتارۋدان قاشقالاقتاپ، ءوزىم ءقازىر ايرىقشا مۇقتاج بوپ جاتقان نارسەم — تاماق ءىشىپ الىپ، ۇيقتاۋعا مۇمكىندىك بەرسەڭدەر دەگەن تىلەك ءبىلدىردى. ونىڭ تىلەگى ورىندالدى، ودان سوڭ سۆياششەننيك ديقاننان دون كيحوتتى قالاي تاۋىپ العانى جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى سۇراستىرا باستادى. ديقان وعان بولعان جايدىڭ ءبارىن، ءتىپتى رىسارىمىزدىڭ جەردە سۇلاپ جاتىپ تا، ۇيگە كەلە جاتقان جولدا دا شاتىپ-بۇتقاندارىنا شەيىن تۇگەل، بۇگە-شىگەسىن قالدىرماي بايانداپ بەرگەن سوڭ ليسەنسياتتىڭ بويىندا ويعا العانىن ورىنداۋعا دەگەن زور قۇلشىنىس پايدا بولدى، ەرتەڭىنە ونىسىن ءىس جۇزىندە ورىندادى دا، اتاپ ايتقاندا، دوس-جار ادامى شاشتاراز ماەسە نيكولاسقا سوعىپ، ەكەۋى دون كيحوتتىڭ ۇيىنە قاراي باعىت الدى.

ءۇى تاراۋ

سۆياششەننيك پەن شاشتارازدىڭ ايلاكەر يدالگومىزدىڭ كىتاپ قويماسىن بارىنشا مۇقيات ءارى قىزعىلىقتى تۇردە قاراپ شىققانى جايىندا

اناۋ ءالى ۇيىقتاپ جاتقان. سۆياششەننيك جيەن قىزدان زيانكەس كىتاپتار جينالعان بولمەنىڭ كىلتىن سۇراپ ەدى، قىز ءوتىنىشىن قۋانا-قۋانا ورىنداي قويدى؛ ارالارىندا كۇتۋشى ايەل دە بار، الگى بولمەگە كەلىپ كىرگەن ولار كوزكورىم ءتاۋىر مۇقابامەن تىستالعان جۇزدەن استام قوماقتى كىتاپقا، سونداي-اق ولاردان گورى كولەمى شاعىنداۋ باسقا دا كىتاپتارعا كەز بولدى، سول-اق ەكەن، وسىنى كوزبەن شولىپ وتكەن كۇتۋشى بولمەدەن جۇگىرىپ شىعىپ كەتتى دە، ىلە قاسيەتتى سۋ قۇيىلعان ساۋىت پەن سۋ سەبەلەگىشتى الىپ قايتا كىردى.

— وتىنەم سىزدەن، مارحاباتتى مىرزا، سەنور ليسەنسيات، بولمەنى الاستاپ جىبەرىڭىزشى، — دەدى ول، — ايتپەسە مىنا كىتاپتاردا تىعىلىپ جاتقان سيقىرشىلاردىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرى تۇقىمىن تۇزداي قۇرتۋعا وقتالىپ جاتقانىمىزعا كەكتەنىپ، ءبىزدى جادىلاپ تاستاۋى دا مۇمكىن عوي.

كۇتۋشىنىڭ اڭعالدىعىنا كۇلىپ قانا قويعان ليسەنسيات شاشتارازعا مىناداي ءتارتىپ ۇسىندى: شاشتاراز وعان كىتاپتاردى بىر-بىرلەپ بەرىپ تۇراتىن بولادى، ال ءوزى ولاردى قاراپ شىعادى — ويتكەنى، بۇلاردىڭ اراسىندا ءولىم جازاسىنا كەسۋگە بولمايتىندارى دا كەزدەسىپ قالۋى ىقتيمال.

— جوق، — دەدى اشۋلى جيەن قىز، — بۇلاردىڭ اراسىندا كەشىرىمگە لايىق ءبىر دە بىرەۋى جوق، ءبارى دە بىزگە جامانشىلىق اكەلدى. ءبارىن تەرەزەدەن سىرتقا لاقتىرۋ كەرەك تە، ءبىر جەرگە ءۇيىپ، جاعىپ جىبەرۋ كەرەك. ال ەگەر مال قوراعا اپارىپ، سول جەردە ورتەسەك تىپتەن جاقسى بولار ەدى، سوندا ءبىزدى ءتۇتىنى دە مازالاماس ەدى.

كۇتۋشى دە سول پىكىردە ەكەن — وسىناۋ كىناسىز كىنالى بولعانداردىڭ كوزى جويىلعانىنا ەكەۋى دە جان-تانىمەن ىنتالى ەكەن؛ الايدا سۆياششەننيك تىم قۇرىعاندا اۋەلى كىتاپتىڭ اتىن وقىپ شىعۋ كەرەك دەپ تۇرىپ الدى. ءسويتىپ، ونىڭ قولىنا ماەسە نيكولاس ەڭ العاش تابىس ەتكەن دۇنيە ءتورت بولىمنەن تۇراتىن اماديس گاللسكيي بولدى.

— مۇندا ايرىقشا ءمان بار، — دەدى سۆياششەننيك، — مەنىڭ بىلۋىمشە، بۇل يسپانيا باسپاسىنان شىققان العاشقى رىسارلىق رومان بوپ تابىلادى، باسقالارىنىڭ ءبارى وسىدان باستاۋ الىپ، وسىنىڭ نەگىزىندە ومىرگە كەلگەن، سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، قۇدايعا قارسى كۇپىرلىكتىڭ نەگىزىن قالاۋشى رەتىندە بۇنى ەش اياۋشىلىق بىلدىرمەستەن وتقا جاعۋىمىز كەرەك.

— جوق، سەنور، — دەپ شاشتاراز قارسىلىق ءبىلدىردى. — مەنىڭ ەستۋىم باسقاشالاۋ، جۇرتتىڭ ايتىسىنشا، اتالمىش تاقىرىپتا جازىلعان كىتاپتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءتاۋىرى وسى كورىنەدى، سوندىقتان وسى ءبىر ەرەكشەلىگىن ەسكەرىپ، وعان كەڭشىلىك جاساۋ قاجەت.

— مۇنىڭىز اقىلعا قونادى، — دەپ كەلىستى سۆياششەننيك، — مۇنى قاپەرگە الايىق تا، وعان ۋاقىتشا تىرلىك كەشە تۇرۋعا مۇرسات بەرەيىك. ال، ونىڭ جانىندا كىم تۇر ەكەن، ەندى سوعان كەلەيىك.

— اماديس گاللسكييدىڭ زاڭدى ۇلى ەسپلاندياننىڭ ەرلىكتەرى، — دەپ جاريا ەتتى شاشتاراز.

— اقيقاتقا جۇگىنىپ ايتار بولساق، اكەسىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگىن بالاسى مالدانا المايدى، — دەدى سۆياششەننيك. — ءماڭىز، كۇتۋشى سەنورا، تەرەزەنى اشىڭىز دا، لاقتىرىپ جىبەرىڭىز، كەيىن ءوزىمىز الاۋ جاعاتىن قۇشاق-قۇشاق كىتاپتىڭ باستاماسى وسى بولسىن.

كۇتۋشى بۇل ءوتىنىشتى زور قۋانىشپەن ورىندادى: قادىرمەندى ەسپلانديان اۋلاعا قاراي ىتقي جونەلدى دە، وزىنە كەسىلگەن ءولىم جازاسىن سول جەردە تاڭعالارلىق شىدامدىلىقپەن توسىپ جاتا بەردى.

— ءارى قاراي كەتتىك، — دەدى سۆياششەننيك.

— ودان كەيىنگىسى — اماديس گرەچەسكيي، — دەدى شاشتاراز، — مەنىڭشە، بۇل قاتاردا بىروڭكەي ءاماديستىڭ تۋىستارى ورنالاسقان سەكىلدى.

— ەندەشە، ءقازىر ءبىز سولاردىڭ ءبارىن تۇگەل اۋلاعا لاقتىرامىز، — دەدى سۆياششەننيك. — كوروليەۆا پينتيكينەسترانى، ەكلوگتارىمەن¹⁵ قوسا باقتاشى بالا دارينەلدى جانە اۆتورى كوڭىل قالاۋىنشا قيتۇرقى تۇردە قيىستىرعان بارلىق وسىناۋ شيماي-شاتپاقتى وتقا ورتەۋدەن راقات تابۋ ءۇشىن، تەك وسى ءۇشىن عانا، مەن، ەگەر كەزبە رىسار بەينەسىندە بوي كورسەتەر بولسا، تۋعان اكەمدى دە وتقا جاعۋدان تايىنباس ەدىم.

— مەن دە سونداي ويدامىن، — دەدى شاشتاراز.

— مەن دە، — دەدى جيەن قىز.

— ولاي بولسا، ونىڭ ءبارىن بەرى اكەلىڭىز، اۋلاعا شىعارىپ تاستايىن، — دەدى كۇتۋشى.

وعان ءبىراز كىتاپ بەرىلدى، ءبىراق ول، شاماسى، باسپالداقتى قيراتىپ الۋدان قورىقتى ما ەكەن، ءبارىن تەرەزەدەن لاقتىرا سالدى.

— اۋ، مىناۋ نە قىلعان سەمىز نارسە؟ — دەپ سۇرادى سۆياششەننيك.

— دون وليۆانت لاۆرسكيي، — دەپ جاۋاپ قاتتى شاشتاراز.

— بۇل كىتاپتى جازعان گۇل باعىنىڭ اۆتورى، — دەدى سۆياششەننيك. — اشىعىن ايتسام، بۇل ەكەۋىنىڭ قايسىسىندا شىندىق كوبىرەك نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، وتىرىك ازىراق ەكەنىن ءوز باسىم انىقتاپ بەرە الماس ەم. بىلەتىنىم ءبىر-اق نارسە: كىتاپ ادەپسىز ءارى ءپاتۋاسىز، سوندىقتان — تەرەزەدەن ىتقىت.

— كەلەسىسى — فلوريسمارت گيركانسكيي، — دەپ جاريالادى شاشتاراز.

— ە-ە، سەنور فلوريسمارت تا وسىندا ءجۇر مە؟ — دەپ تاڭىرقادى سۆياششەننيك. — توتەنشە جاعدايلار تۇسىندا دۇنيەگە كەلگەنىنە، تاڭعالارلىق ىستەر تىندىرعانىنا قاراماستان بۇنىڭ دا قاس-قاعىمدا اۋلادان ءبىر-اق شىعارىنا كەپىلمىن. بۇل ءوزى سونداي قاساڭ دا قارابايىر تىلمەن جازىلعاندىقتان، وعان بۇدان باسقا باراتىن جول دا جوق. اۋلاعا اپارىڭىز ونى، كۇتۋشى سەنورا، سوسىن مىنانى دا الا كەتىڭىز.

— البەتتە، مىرزام، البەتتە. — دەپ دىبدىرلادى وزىنە بەرىلگەن قانداي ءامىردى دە قۋانا-قۋانا ورىنداپ جۇرگەن كۇتۋشى.

— مىناۋ رىسار پلاتير، — دەپ مالىمدەدى شاشتاراز.

— ەرتەدە جازىلعان رومان، — دەپ ەسكەرتتى سۆياششەننيك، — ءبىراق وعان كەڭشىلىك جاساۋعا بولاتىنداي دالەلدى سەبەپ تاپپاي تۇرمىن. بوس اڭگىمەنى قويىپ، انا جاققا اتتاندىرىڭىز.

ايتقانى بۇلجىتپاي ورىندالدى. كرەست رىسارى اتالاتىن تاعى ءبىر كىتاپتىڭ بەتى اشىلدى.

— وسىنداي جانعا جاعىمدى اتى ءۇشىن اۆتوردىڭ ناداندىعىن كەشىرۋگە دە بولار ەدى. ەكىنشى جاعىنان، “كرەستىڭ تاساسىندا شايتان تۇرادى” دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماعان عوي. وتقا لاقتىرىڭدار ونى!

شاشتاراز سورەدەن تاعى ءبىر تومدى الىپ:

— مىناۋ رىسارلىق ايناسى دەگەن كىتاپ ەكەن، — دەدى.

— بىلەمىن بۇل قۇرمەتلۋ كىتاپتى، — دەدى سۆياششەننيك. — مۇنىڭ كەيىپكەرلەرى سەنور رينالد مونتالۆانسكيي مەن ونىڭ كاكتىڭ وزىنەن دە اسىپ تۇسەتىن الاياق دوس-جولداستارى جانە فرانسيانىڭ ون ەكى پەرى مەن ولاردىڭ شىنشىل جىلناماشىسى تۋرپين بوپ تابىلادى. سولاي بولا تۇرسا دا، شىنىمدى ايتسام، بۇلار اتاقتى ماتتەو بوياردو تۋىندىسىنىڭ ومىرگە كەلۋىنە ىقپال ەتكەندىكتەن مەن ولاردى ماڭگىلىك قونىسقا اتتاندىرعان دا بولار ەم. ال، بوياردونىڭ شىعارماسىنا كەلسەك، ول، ءوز تاراپىنان، شىنايى حريستياندىق سەزىمگە باسى ءبۇتىن بەرىلگەن اقىن لودوۆيكو اريوستوعا ارقاۋ بولدى، ءبىراق ەگەر وسى بولمەدەن ماعان اريوستو ۇشىراسا قالسا جانە ونىڭ ءوز انا تىلىندە سويلەمەي، باسقا تىلدە سويلەپ تۇرعانى انىقتالسا، وندا مەن وعان ەشقانداي قۇرمەت بەلگىسىن كورسەتە الماعان بولار ەم، ال ەگەر ءوز تىلىندە سويلەپ تۇرسا، وندا ونى توبەمە كوتەرەر ەم.

— مەندە ونىڭ يتاليانشاسى بار، ءبىراق ونى تۇسىنبەيمىن، — دەدى شاشتاراز.

— تۇسىنبەگەنىڭىزدىڭ ءوزى جاقسى، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سۆياششەننيك، — ەگەر اريوستونى يسپانياعا الىپ كەلمەسە، ودان كاستيلدىك ادام جاساپ شىعارماسا، ءبىز اسكەرباسى سەنوردى دا كەشىرگەن بولار ەدىك: سەبەبى وسىنداي ارەكەتى ارقىلى ول بۇنىڭ تالاي تارتىمدى تابيعي قاسيەتىنەن جۇرداي ەتتى عوي؛ اقيقاتىندا، بۇل پوەتيكالىق تۋىندىلاردى اۋدارۋعا تالاپ قىلاتىنداردىڭ ءبارىنىڭ باسىندا بولاتىن جاي، ويتكەنى ءوز جۇمىسىنا ايرىقشا جاۋاپتى قارايتىن جانە ايرىقشا شەبەر دەگەن اۋدارماشىنىڭ ءوزى دە اتالعان دۇنيەلەردىڭ ءتۇپنۇسقا تۇرىندە كوتەرىلگەن بيىگىنە ەشقاشان شىعا المايدى. توق ەتەرىنە كەلگەندە، فرانسۋز شىعارماشىلارىنىڭ قيىننان قيىستىرعان باسقا دا دۇنيەلەرىمەن قوسىپ، بۇل كىتاپتى دا كەۋىپ قالعان قۇدىقتىڭ تۇبىنە تاستاۋ كەرەك، كەمەل ويمەن قايتا ءۇڭىلىپ، بۇلارعا قانداي شارا الۋ كەرەگىن ويلاپ تاپقانىمىزشا سوندا جاتا بەرسىن؛ ال ەندى ماعان سالساڭىزدار، مەن بەرناردو دەل كارپوعا كەشىرىم جاساماس ەدىم، ونىڭ وسى ارادا ءبىر جەردە بۇعىپ جاتقانى كامىل، سوسىن رونسيەۆال دەپ اتالاتىن تاعى ءبىر وسىنداي كىتاپ بار: وسى ەكى كىتاپ، قالاي قولىما تۇسسە سولاي دەرەۋ كۇتۋشىنىڭ قولىنا تاپسىرىلادى، ال كۇتۋشى بولسا ونى ەش شىمىرىكپەستەن وتقا جىبەرەدى.

شاشتاراز سۆياششەننيكتىڭ پىكىرىن قوشتادى — ويتكەنى، ونى ىزگى نيەتتى حريستيان جانە دۇنيەدەگى بار جاقسىلىقتى باسىڭا ۇيىپ-توگەم دەسەڭ دە اينىمايتىن اقيقاتتىڭ ادال دوسى سانايتىن، سوندىقتان ونىڭ بايلامدارى وعان ءارى ءادىل، ءارى وتە ورىندى كورىندى. سوسىن ول تاعى ءبىر كىتاپتى اشتى: بۇل پالمەرين وليۆسكيي ەدى، ال ونىڭ قاسىندا پالمەرين انگلييسكيي تۇرعان. اتتارىن وقىپ شىققان ليسەنسيات:

— مىنا وليۆانى¹⁶ اياقپەن تاپتاپ، وتقا ورتەپ، كۇلىن جەلگە ۇشىرىپ جىبەرۋ كەرەك، ءبىراق اعىلشىننىڭ پالماسىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي قورعاپ، الەكساندر ماكەدونسكيي دارييدەن تۇسكەن ولجانىڭ اراسىنان تاۋىپ العان، سوسىن وعان گومەر تۋىندىلارىن سالىپ قويعان قول ساندىق سەكىلدى ارنايى ساندىقشادا ساقتاعان ءجون، — دەدى. — بۇل كىتاپتى ءقادىر تۇتۋدىڭ مىناداي ەكى سەبەبى بار، قادىرمەندى دوستىم: بىرىنشىدەن، ول ءوزى سونشالىقتى جاقسى دۇنيە، ال، ەكىنشىدەن، ەگەر اڭىزعا سەنەتىن بولساق، ونى پورتۋگالدىق ءبىر داناگوي كورول جازعان كورىنەدى. بايقا-باقىلا قامال-سارايىنداعى قىم-قۋىت وقيعالار وتە تارتىمدى — مۇنىڭ ءبارى اۆتورىنىڭ اسقان شەبەر ەكەنىن ايعاقتاپ تۇر. بايقامپاز اۆتور كەيىپكەرلەرىنىڭ قوعامداعى ءوز سالماقتارىنا وراي پىكىرلەرى دە كوڭىلگە قونىمدى بولۋىن جانە ءوز ويلارىن اجارلى سوزبەن ايقىن جەتكىزە ءبىلۋىن قاتاڭ باقىلاپ وتىرادى. سونىمەن، سەنور ماەسە نيكولاس، راقىمشىلىق ەتسەڭىز، بۇل رومان دا، سونداي-اق اماديس گاللسكيي دە وتقا جاعىلۋعا جاتپايدى، ال باسقالارى ەشقانداي تەرگەۋ، تەكسەرۋسىز-اق قۇري بەرسىن.

— ءسال كىدىرە تۇرىڭىز، قادىرمەندى دوستىم، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى شاشتاراز، — مىنا ارادان ايگىلى دون بەليانيستى تاۋىپ الدىم.

— ەكىنشى، ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى بولىمدەرىنىڭ ءزارىن شامالى ازايتۋ ءۇشىن، — دەدى سۆياششەننيك كەسىپ-پىشىپ، — وعان راۋعاش بەرگەن ارتىق بولماس ەدى، سوسىن قالعانىنىڭ ءبارىن لاقتىرىپ تاستاۋ كەرەك؛ ال، داڭق قامال-سارايىنا جانە ودان دا وتكەن ورەسكەلدىكتەرگە كەلەر بولساق، سوتتىڭ تالقىلاۋىن ءبىراز ۋاقىت كەيىنگە قالدىرا تۇرايىق، ءسويتىپ ونىڭ تۇزەلگەن-تۇزەلمەگەنىنە قاراپ جۇمساق نەمەسە قاتاڭ ۇكىم شىعارا جاتارمىز. ال، ازىرشە، قادىرمەندى دوستىم، ونى ءوزىڭىز الا تۇرىڭىز، ءبىراق ەشكىمگە وقۋعا بەرمەڭىز.

— العاندا قانداي، — دەپ سالدى قۋانىشتى شاشتاراز.

رىسارلىق رومانداردى ودان ءارى پاراقتاۋعا كەجەگەسى كەيىن تارتقان سۆياششەننيك كۇتۋشىگە بارلىق ۇلكەن تومدى الىپ، اۋلاعا شىعارىپ تاستاۋعا ءامىر ەتتى. كۇتۋشى بولسا بۇل ءامىردى ىقىلاسپەن ىلدىم-جىلدىم ورىندادى — كىتاپتان الاۋ جاعۋ وعان كەنەپتىڭ سالا قۇلاش كەزدەمەسىن وتە جۇقا ەتىپ توقىپ شىعۋدان الدەقايدا جەڭىل شارۋا كورىندى، سوندىقتان ءبىر دەگەندە سەگىز تومدى ءبىر-اق كوتەرىپ الا جونەلدى دە، تەرەزەدەن سىرتقا اتىپ جىبەردى. ءبىراق، بۇل وعان ونشا جەڭىل جۇك بولماعاندىقتان، بىرەۋى شاشتارازدىڭ اياعىنىڭ استىنا قۇلاپ ءتۇستى — اناۋ مۇنىڭ نەندەي كىتاپ ەكەنىن بىلگىسى كەپ بەتىن اشىپ: اتاقتى رىسار اق تيرانتتىڭ ءومىر جولى دەپ وقىپ شىقتى.

— ءبىزدى شايتان اينالدىرىپ ءجۇر! — دەپ وزەۋرەدى سۆياششەننيك. — اپىراي، اق تيرانت تا وسىندا ما؟ قانە، ماعان بەرە قويىڭىزشى ونى، قادىرمەندى دوستىم، بۇل دەگەن جان راقاتىنىڭ قازىناسى، ءلاززاتتىڭ كومبەسى عوي. مۇندا ايبىندى رىسار دون كيريەلەيسون مونتالۆانسكيي، ونىڭ ءىنىسى توماس مونتالۆانسكيي جانە رىسار فونسەكا بەينەلەنەدى، مۇندا ەرجۇرەك تيرانتتىڭ دوگپەن شايقاسى سۋرەتتەلەدى، مۇندا بويجەتكەن سۇيكىمدىنىڭ ايارلىق ارەكەتتەرى، جەسىر ايەل جىلماقايدىڭ جەزوكشەلىك ايلا-شارعىلارى، سونداي-اق، اقىر اياعىندا، يمپەراتريسانىڭ ءوز اتشىسى يپپوليتكە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى باياندالادى. وسى سوزىمە سەنىڭىز، قادىرمەندى دوستىم، ءسوز ساپتاۋىن باعالار بولساق، بۇل الەمدەگى ەڭ تاماشا كىتاپ. رىسارلار مۇندا اس ىشەدى، ۇيىقتايدى، توسەكتەرىندە جاتىپ دۇنيە سالادى، ولەر الدىندا وسيەت قالدىرادى، مۇندا وسى ىسپەتتى وڭگە كىتاپتاردان تابىلا قويمايتىن باسقا دا كوپ نارسە بار. سولاي بولا تۇرعانىمەن، اۆتورى وعان سانالى تۇردە نە قيلى قيسىنسىز نارسەنى تىقپالاي بەرىپتى، سول ءۇشىن ونى ءومىرباقيلىق كاتورگاعا جىبەرۋگە جازا كەسكەن ءجون بولار ەدى. الا كەتىڭىز ونى، وقىپ شىعىڭىز، اقيقات شىندىقتى ايتقانىما سوندا كوزىڭىز انىق جەتەدى.

— تاپ سولاي ىستەيمىن، — دەدى شاشتاراز. — ال، مىنا شاعىن كىتاپشالاردى نەعىلامىز؟

— بۇلاردىڭ رىسارلىق روماندار ەمەس، ولەڭدەر ەكەنى كورىنىپ-اق تۇر عوي، — دەدى سۆياششەننيك.

قولعا ىلىككەن بىرەۋىن اشىپ، بۇنىڭ حورحە مونتەمايوردىڭ دياناسى ەكەنىن كورگەن ول قالعان كىتاپتار دا وسى دەڭگەيلەس شىعار دەپ ويلادى.

— بۇلاردى ورتەۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەدى ول، — بۇلار رىسارلىق روماندار سەكىلدى باقىتسىزدىق اكەلمەيدى: زارەدەي زيانى جوق جاقسى كىتاپتار.

— اھ، سەنور! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سول كەز جيەن قىز. — بۇلاردى دا باسقالارىمەن بىرگە ورتەپ جىبەرەيىكشى! ويتكەنى، اعاتايىم رىسارلىق روماندارعا دەگەن دانەكۇستىگىنەن ايىققانىمەن، كىم بىلەدى، اياق استىنان ولەڭ وقۋعا كىرىسىپ، ناتيجەسىندە باقتاشى بالاعا اينالۋدى اڭساۋى دا مۇمكىن عوي: ونداي جاعدايدا ول توعايلار مەن شالعىنداردى ارالاپ، ولەڭ ايتىپ، سىبىزعى ويناپ جۇرمەك، نەمەسە، ودان دا ەڭ جامانى، ءوزى اقىنعا اينالماق، ال بۇل، ەستۋىمشە، تەز جۇعاتىن جانە جازىلمايتىن دەرت دەسەدى عوي.

— قىز دۇرىس ايتادى، — دەپ ماقۇلدادى سۆياششەننيك، — دوسىمىزدىڭ جولىنداعى بۇل بوگەسىندى دە بىلاي ىسىرىپ تاستاعانىمىز ءجون. ال، مونتەمايوردىڭ دياناسىنا كەلسەك، مەن بۇل كىتاپتى وتقا جاقپاۋ كەرەك، تەك ودان داناگوي فەليسە مەن سيقىرلى سۋعا قاتىستى نارسەلەردىڭ ءبارىن، سونداي-اق بارلىق ۇزىن-شۇباق تارماقتاردى سىلىپ تاستاۋدى ۇسىنامىن، بۇل كىتاپتىڭ يگىلىگىنە پروزاسى مەن ءوز قاتارلارى اراسىندا الدىڭعى ورىنعا شىعۋ قۇرمەتىن قالدىرايىق.

— ونىڭ جانىندا سالامانتينەستىڭ جۇرت ەكىنشى ديانا دەپ اتاپ كەتكەن دياناسى جاتىر، — دەدى شاشتاراز. — سوسىن مىنە سول اتتاس تاعى ءبىر كىتاپ — حيل پولونىڭ شىعارماسى.

— سالامانتينەس باسقالارمەن بىرگە اۋلاعا اتتانسىن، وتقا جاعىلۋعا ۇكىم ەتىلگەندەردىڭ قاراسىن كوبەيتسىن، — دەپ شەشتى سۆياششەننيك. — ءبىراق حيل پولونىڭ دياناسىن ونى قۇددى ءبىر اپوللوننىڭ ءوزى جازعانداي قاستەرلەۋ كەرەك. قانە، ارمەن جىلجيىق، قادىرمەندى دوستىم، كىدىرىستەي بەرمەيىك، كۇن كەشكىرىپ بارادى.

— مىناۋ ون بولىمنەن تۇراتىن ماحاببات قۋانىشى، — دەپ ءمالىم قىلدى شاشتاراز تاعى ءبىر كىتاپتى سۋىرىپ الىپ، — ساردينيا اقىنى انتونو دە لوفراسونىڭ شىعارماسى.

— ءدىني دارەجەممەن انت ەتەيىن، — دەدى سۆياششەننيك، — اپوللون اپوللون بولعالى، مۋزالار — مۋزا، اقىندار — اقىن بولعالى ءالى كۇنگە دەيىن ەشكىم وسىنشاما تارتىمدى ءارى وسىنشاما جۇيەسىز كىتاپتى ءالى جازعان ەمەس؛ بۇل ءوزى بۇرىندى-سوڭدى جارىق دۇنيەگە كەلگەندەردىڭ ىشىندەگى وزىندىك ءبولمىس-بىتىمى بار جالعىز شىعارما، ءوزى راۋىشتەس بارلىق كىتاپتىڭ ىشىندەگى ەڭ ءتاۋىرى، ال ونى وقىماعان ادامدى ءالى كۇنگە شەيىن تارتىمدى ەشتەڭە وقي الماعان دەي بەرىڭىز. قانە، ماعان بەرە قويىڭىزشى ونى، قادىرمەندى دوستىم، — ەگەر وزىمە فلورەنسيالىق جىبەكتەن تىگىلگەن سۋتانا تارتۋ ەتىلسە مەن وعان وسى ولجاما قۋانعانداي قۋانا قويماعان بولار ەم.

كەرەمەت كوڭىلدەنىپ كەتكەن سۆياششەننيك كىتاپتى بىلاي الىپ قويدى، ال شاشتاراز بولسا شارۋاسىنا قايتا كىرىستى:

— ەندىگىلەرى — يبەريالىق باقتاشى، ەنارەستىك نيمفالار جانە قىزعانىشتان ساۋىقتىرۋ.

— بۇلاردى ەش ىركىلمەستەن زيالى قاۋىمنىڭ، ياكي كۇتۋشىنىڭ بيلىگىنە بەرەيىك، — دەدى سۆياششەننيك. — ونىڭ سەبەبىن سۇراماي-اق قويىڭدار، ايتپەسە بۇگىن بىتىرە المايمىز.

— بۇلاردان كەيىنگىسى — فيليدا باقتاشىسى.

— ول استە باقتاشى ەمەس، — دەپ ەسكەرتتى سۆياششەننيك، — اجەپتاۋىر ءبىلىمى بار قالا تۇرعىنى. ونى الدەنەندەي ءبىر اسىل مۇلىك سەكىلدى ساقتاپ قويۋىمىز كەرەك.

— مىنا سەمىز كىتاپ الۋان ولەڭدەر جيىنتىعى اتالادى ەكەن، — دەپ ءمالىم ەتتى شاشتاراز.

— ونداعى ولەڭدەر سانى ازداۋ بولسا ءبىز ونى كوبىرەك ءقادىر تۇتار ەك، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سۆياششەننيك. — ونى وتاپ، جاقسى دۇنيەلەرمەن بىرگە جاعالاسىپ كىرىپ كەتكەن جاسىقتارىنان تازارتۋ كەرەك بولادى. راقىمشىلىق جاسايىق وعان، ويتكەنى، بىرىنشىدەن، اۆتورى مەنىڭ دوس-جار ادامىم، ال، ەكىنشىدەن، بۇل ونىڭ بۇدان دا گورى اسقاق، ءارى جوعارى رۋحتى شىعارمالارىنا دەگەن قۇرمەتىمىز بولسىن.

— مىنە، مىناۋ لوپەس مالدونادونىڭ اندەر جيناعى، — دەپ شاشتاراز جالعاستىرا ءتۇستى.

— بۇل اۆتور دا مەنىڭ جاقسى دوستارىمنىڭ ءبىرى، — دەدى سۆياششەننيك. — ءوزىنىڭ ورىنداۋىندا بۇل اندەر جۇرتتىڭ ايىزىن قاندىرادى، سەبەبى ونىڭ داۋىسىنداي داۋىس جان بالاسىندا جوق. ەكلوگتارى دا ءبىرشاما ۇزاق، ارينە، ءتاتتىنىڭ ءدامى تاڭدايىڭنان كەتپەيتىنى بەلگىلى عوي. تاڭداۋلىلار قاتارىنا قوسايىق ونى. ونىڭ قاسىندا تۇرعان قاي كىتاپ؟

— ميگەل دە سەرۆانتەستىڭ گالاتەياسى، — دەپ جاۋاپ قاتتى شاشتاراز.

— بۇل سەرۆانتەس دەيتىنمەن باياعىدان جاقسى دوستىق قاتىناستامىن، سوندىقتان ونىڭ ولەڭدەگى جەتىستىكتەرى تىرشىلىكتە باسىنا تۇسكەن جايسىزدىقتاردان دا ازداۋ ەكەنى ماعان جاقسى ءمالىم. ونىڭ كىتابىندا ءساتتى ويلاپ تابىلعان نارسەلەر بارشىلىق، ءبىراق جۇزەگە اسىرماق بولعان نيەت-ماقساتتارىنىڭ ءبارى دە اياقسىز قالعان. ءوزى ۋادە ەتكەن ەكىنشى ءبولىمىن كۇتە تۇرايىق: بالكىم، ول تۇزەلەر، ءسويتىپ ءدال ءقازىر ءوزىمىز كورسەتە الماي وتىرعان راقىمشىلىققا اقىرى ءبىر قولى جەتەر. ال، وعان شەيىن ءوز ۇيىڭىزدە قاماۋدا ۇستاي تۇرىڭىز.

— قۋانا-قۋانا، قادىرمەندى دوستىم، — دەدى شاشتاراز. — مىنە، تاعى ءۇش كىتاپشا: دون الونسو دە ەرسيليانىڭ اراۋكاناسى، كوردوۆالىق سوت حۋان رۋفونىڭ اۆسترياداسى جانە ۆالەنسيالىق اقىن كريستوۆال دە ۆيرۋەستىڭ مونسەرراتى.

— بۇل ءۇش كىتاپ، — دەدى سۆياششەننيك، — يسپان تىلىندە جىگەرلى رۋحتا جازىلعان دۇنيەلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءتاۋىرى: ءبارى دە ەڭ ايگىلى دەگەن يتالياندىق داستاندارمەن يىقتاس تۇر. بۇلاردى ساقتاڭدار — يسپان پوەزياسىنىڭ اسقار شىڭى عوي بۇلار.

اقىرى سۆياششەننيك كىتاپ تەكسەرۋدەن قاجىدى، سوندىقتان ول قالعانىن تەكسەرمەي-اق تۇگەل وتقا جاعۋعا كەڭەس بەردى، ءبىراق ءدال وسى كەزدە شاشتاراز تاعى ءبىر كىتاپتىڭ بەتىن اشقان-دى — ول انجەليكانىڭ كوز جاسى ەكەن.

— مۇنداي كىتاپتى وتقا جاعۋعا ءماجبۇر بولسام مەن دە كوز جاسىمدى توگەر-اق ەدىم، — دەدى سۆياششەننيك، — ويتكەنى، ونىڭ اۆتورى تەك يسپانياداعى ەمەس، بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ جاقسى اقىنداردىڭ ءبىرى، وعان قوسا ول ءوۆيدييدىڭ كەيبىر دۇنيەلەرىن كەرەمەت جاتىق اۋدارعان كىسى!

ءۇىى تاراۋ

ىزگى نيەتتى رىسارىمىز لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ەكىنشى مارتە اتتانۋى جايىندا

ءدال وسى مەزەتتە دون كيحوتتىڭ داۋىسى ەستىلدى.

— مۇندا كەلىڭدەر، مۇندا، جاۋجۇرەك رىسارلار! — دەپ ايقايلادى ول. — جۇرەكتىڭ ايباتى مەن بىلەكتىڭ قايراتىن كورسەتەر شاقتارىڭ كەلدى، ايتپەسە ساراي ماڭىنداعى رىسارلار تۋرنيردە جەڭىپ كەتكەلى تۇر!

كىتاپ قويماسىن تەكسەرۋدى دوعارىپ، تاسىر-تۇسىر دىبىس شىعىپ جاتقان جاققا قاراي تۇرا جۇگىرۋلەرىنە تۋرا كەلدى، — كەيبىرەۋلەر كارليادا مەن ليەۆ يسپانسكييدىڭ، سونداي-اق دون لۋيس دە اۆيل جازعان يمپەراتوردىڭ ىس-ارەكەتىنىڭ، — ال بۇلاردىڭ سۇرىپتالماعان كىتاپتار اراسىندا جاتقانىنا ەش كۇمان جوق-تى، — تەرگەۋسىز-تەكسەرۋسىز وتقا لاقتىرىلعانىنا وسى جايدىڭ قىرسىعى ءتيدى دەگەندى ايتادى، سەبەبى ەگەر سۆياششەننيك كورگەن بولسا، بۇلاردىڭ وسىنشالىقتى اۋىر جازاعا تارتىلماۋى دا ىقتيمال ەدى.

دون كيحوت جاتقان بولمەگە كەلىپ كىرگەن دوستارى مەن جاقىن-جۋىقتارى ونىڭ توسەكتەن تۇرىپ كەتكەنىن كوردى؛ ۇيقىدان ەندى ويانعان جان سياقتى ەمەس، وتە سەرگەك: سول باياعىسىنشا ايقايىن سالىپ، الاقتاپ، سەمسەرىن اناعان دا، مىناعان دا ءبىر سۇققىلاپ ءجۇر. كەلگەندەر ونى شاپ بەرىپ ۇستاپ، كۇشتەپ توسەككە اكەپ جاتقىزدى — سودان كەيىن عانا ول ازدى-كەم ساباسىنا ءتۇسىپ، سۆياششەننيككە قاراپ باسەڭ ۇنمەن بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— الگى ون ەكى پەر دەيتىندەردىڭ تۋرنيردەگى جەڭىستى ساراي ماڭىنداعى رىسارلارعا تەكتەن-تەك قولدان بەرگەنى ماسقارا نارسە عوي، سولاي ەمەس پە، سەنور ارحيەپيسكوپ تۋرپين؟ ال، ءبىز، كەزبە رىسارلار بولساق، ءۇش كۇن بويى قاتارىنان جەڭىستەن جەڭىسكە جەتۋمەن بولدىق قوي!

— ءجا، بولار، جارقىنىم، جەتەر ەندى، قادىرمەندى دوستىم، — دەدى سۆياششەننيك وعان. — قۇداي ءساتىن سالسا، ءبارى دە ورنىنا كەلەدى — بۇگىن قۇرالاقان قالعاننىڭ ورنىن ەرتەڭ تولتىرۋعا ابدەن بولادى؛ ال ەندى، جارقىنىم، ءوز دەنساۋلىعىڭىزدى ويلاڭىز: مەنىڭشە، ءسىز قاتتى قالجىراعان سەكىلدىسىز، بالكىم، ءتىپتى جاراقاتتانعان دا بولۋىڭىز مۇمكىن.

— جاراقاتتانۋىن جاراقاتتانعان جوقپىن-اۋ، — دەدى دون كيحوت كەلىسىڭكىرەمەي، — ايتسە-داعى مەنى وڭدىرماي تومپەشتەپ، سوققىعا جىققاندارىندا ءشۇبا جوق: انتۇرعان رولاند ماعان شوقپار الا جۇگىردى عوي — قىزعانىشتان عوي ءبارى دە، ويتكەنى، جۇرەكتىلىك جاعىنان وعان دەس بەرمەيتىن ادام جالعىز مەن ەمەسپىن بە. ءبىراق، ەندى توسەكتەن تۇرعان بويدا دابىرا-داڭقىنا قاراماي ودان كەك قايتارماسام، رينالد مونتالۆانسكيي دەگەن اتىم قۇرىسىن. ازىرگە ماعان جەيتىن بىردەڭە بەرىڭىزدەر، ءدال ءقازىر تاماقتان باسقا ەشتەڭەگە ءزارۋ بوپ تۇرعانىم جوق، ال ءوز نامىسىمدى ءوزىم-اق قورعاي الاتىنىم كامىل.

دون كيحوتتىڭ تىلەگى ورىندالدى: وعان تاماق اكەپ بەرىلدى، سودان سوڭ ول ۇيىقتاپ قالدى، ال وڭگەلەرى ونىڭ ەسالاڭدىعىنا تاعى قايران بولىستى.

سول كۇنى تۇندە كۇتۋشىنىڭ اسقان ىقتياتتىلىعىمەن بارلىق كىتاپ — اۋلادا شاشىلىپ جاتقاندارى دا، بولمەدە قالعاندارى دا — ءبىرى قالماي ورتەلىپ، ك ۇلى عانا قوبىراپ قالدى، سولارمەن بىرگە، شاماسى، ماڭگىلىك ساقتاۋ ءۇشىن ارحيۆكە تاپسىرۋعا لايىقتى دۇنيەلەر دە كەتكەن بولۋ كەرەك، ءبىراق بۇعان تاعدىر مەن سۇرىپتاۋشىنىڭ سەلقوستىعى سەپ بولعان شىعار — “كۇناكاردىڭ كەسىرى تاقۋاعا دا تيمەي قويمايدى” دەيتىن ماقالدىڭ شىعۋى تەگىن ەمەس قوي.

سۆياششەننيك پەن شاشتاراز ەكەۋى وزدەرىنىڭ دوس-جار ادامىن مەڭدەپ العان سىرقاتتىڭ مىڭ دا ءبىر ەمى — كىتاپ قويماسىنىڭ ەسىگىن بىتەپ تاستاۋ دەگەن شەشىمگە كەلدى (سەبەپتىڭ كوزىن قۇرتساڭ سالدار دا وزىنەن-وزى جويىلۋى مۇمكىن عوي، دەگەن دامەمەن)، ال توسەكتەن باسىن كوتەرگەن اناۋ كىتاپتارىن تاپپاي قالعاندا، وعان الدەبىر سيقىرشى بارلىق كىتابىمەن قوسا بولمەنى دە ۇرلاپ كەتتى دەپ ايتپاق بولىستى؛ جانە مۇنىڭ ءبارى كەرەمەتتەي ىجداعاتتىلىقپەن ىسكە اسىرىلدى. ارادا ەكى كۇن وتكەندە دون كيحوت توسەكتەن تۇردى، تۇرعان بويدا كىتاپتارىنا كوز سالماققا بەت الدى، ءبىراق كىتاپ ساقتالاتىن قۋىسىن تابا الماي بولمە-بولمەنى ارالاپ، ارلى-بەرلى سەندەلىپ ءجۇرىپ الدى. تاسپەن بىتەلىپ تاستالعان، ال بۇرىن قويما ەسىگى ورنالاسقان تۇسقا اۋىق-اۋىق كەلىپ، قابىرعانى سيپالاپ، بولمە ءىشىن ءۇن-تۇنسىز كوزبەن شولىپ تۇراتىن بولدى، سوسىن، اقىرى، كۇتۋشىدەن كىتاپ قويماسى قايدا ەكەنىن سۇرادى. كۇتۋشىگە نەندەي جاۋاپ قايتارۋ كەرەگى ۇيرەتىلگەن-دى.

— قايداعى كىتاپ قويماسىن ايتىپ تۇرسىز، تىلەۋىڭىز بولعىر؟ — دەپ قارسى سۇراق قويدى ول. — ەندى بىزدە كىتاپ تا، قويما دا جوق، ءبارىن شايتان الىپ كەتتى.

— شايتان ەمەس، سيقىرشى، — دەپ تۇزەتتى ونى جيەن قىز. — ءوزىڭىز بىزدەن كەتىپ قالعان سوڭ ەرتەڭىنە تۇندە ول بۇلتپەن ۇشىپ كەلدى دە، ءوزى اتشا ءمىنىپ وتىرعان ايداھاردان سەكىرىپ ءتۇسىپ، كىتاپ قويماسىنا كىرىپ كەتتى. وندا نە ىستەگەنىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر ءبىرازدان سوڭ قاراسام، اناۋ شاتىردى كيىپ-جارىپ ۇشىپ بارادى ەكەن، ال ءۇيدىڭ ءىشى كوك-الا تۇتىنگە تولىپ كەتىپتى. نە ءبۇلدىردى ەكەن، كورەيىك دەپ بارساق، كىتاپتار دا، بولمە دە ءىزىم-قايىم جوق. تەك ءبىر عانا نارسە ەسىمىزدە جاقسى ساقتالىپ قالدى: ۇشىپ بارا جاتقان كەزىندە الگى زالىم شال كىتاپتار مەن قويمانىڭ قوجاسىنا قۇپيا وشپەندىلىگى بارىن، سول ءۇشىن ۇيگە ۇلكەن زيان كەلتىرگەنىن، ال ونىڭ نەندەي زيان ەكەنى كەيىن عانا بەلگىلى بولاتىنىن ايقايلاپ ايتىپ كەتتى. وعان قوسا ءوزىنىڭ اتى داناگوي مۋنياتون ەكەنىن دە ايتتى.

— مۋنياتون ەمەس، فرەستون، — دەپ تۇزەتتى ونى دون كيحوت.

— فرەستون با، الدە فريتون با، بىلمەيمىن، — دەپ كۇتۋشى سوزگە ارالاستى، — ايتەۋىر تەك ەسىمىنىڭ تون دەپ اياقتالاتىنى ەسىمدە.

— اڭگىمە قايدا، — دەپ دون كيحوت ونىڭ ءسوزىن ءىلىپ اكەتتى، — ول ءوزى ءبىر داناگوي سيقىرشى، مەنىڭ ناعىز قاس دۇشپانىم: مەنى سونداي جەك كورەدى، سەبەبى ءوزى قامقورلىق جاساپ جۇرگەن رىسارمەن ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە جەكپە-جەككە شىعاتىنىمدى جانە ءوزىنىڭ قانداي ايلا-شارعى جاساعانىنا قاراماستان الگى رىساردى تاس-تالقان عىپ جەڭەتىنىمدى ارباۋشىلىق ءادىس-امالدارى مەن قۇپيا جازۋلارى وعان الدىن-الا كورسەتىپ بەرگەن، سوندىقتان ماعان قولىنان كەلگەنىنشە جاماندىق جاساۋعا تىرىسىپ ءجۇر. سويتسە دە ول ءبىلىپ قويسىن، قۇدىرەتتى كۇشتىڭ كەسىپ-پىشكەن نارسەسىن وزگەرتۋ دە، وراعىتىپ ءوتۋ دە قولىنان كەلمەيدى ونىڭ!

— بۇعان ءسىرا دا ءشۇبا بار ما! — داۋىستاپ جىبەردى جيەن قارىنداسى. — ايتسە-داعى، اعاتايىم-اۋ، ءسىزدى توبەلەسكە شىق دەپ جەلكەلەپ جۇرگەن ەشكىم جوق قوي. جەر-دۇنيەنى شارلاپ ازاپتانىپ، ءمۇيىز سۇراي بارعان توقال ەشكىنىڭ قۇلاعىنان ايرىلىپ قالعانىن ەستەن شىعارىپ، اسپانداعى ايعا قول سوزعانشا ۇيدە تىپ-تىنىش وتىرعان ءتاۋىر ەمەس پە؟

— ءاي، جيەنجان-اي! — دەدى دون كيحوت شامدانىپ. — مەنىڭ كىم ەكەنىمدى ءالى بىلمەيدى ەكەنسىڭ-اۋ سەن، تەگى! بىرەۋ-مىرەۋ باسىما قولىن اپاردىم دەگەنشە مەن ونىڭ قۇلاعىنا قوسىپ ءمۇيىزىن دە جۇلىپ الام عوي!

ونىڭ اشۋعا مىنە باستاعانىن كورگەن كۇتۋشى مەن جيەن قارىنداسى ەندى وعان قارسى كەلمەگەندى اقىل سانادى.

قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر ول تۇتاس ەكى اپتا بويى تىپ-تىنىش ۇيىندە وتىردى، قاڭعىما تىرشىلىككە قايتا كىرىسۋگە دەگەن قۇشتارلىعىن ەشكىمگە اڭداتقان جوق جانە وسى ەكى اپتانىڭ ىشىندە ءوزىنىڭ دوس-جار ادامدارى — سۆياششەننيكپەن جانە شاشتارازبەن تالاي مارتە ايتا قالارلىقتاي قىزىقتى اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ، قازىرگى كەزدە الەمنىڭ اسا مۇقتاج بوپ وتىرعانى تەك قانا كەزبە رىسارلار ەكەندىگىنە جانە كەزبە رىسارلىقتى قايتا ءتىرىلتۋ پارىزى ءوز ماڭدايىنا جازىلعاندىعىنا ولاردى بارىنشا سەندىرىپ باقتى. امال-ايلا قولدانباي ونى اقىلعا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس دەپ ويلاعان سۆياششەننيك كەي جاعدايلاردا ونىمەن داۋلاسا كەتىپ، كەي جاعدايلاردا كەلىسكەن بولىپ ءجۇردى.

وسىمەن ءبىر مەزگىلدە دون كيحوت ءوزىنىڭ ءبىر سەلولاس ادامىمەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ جاتتى: بۇل ءوزى اقپەيىل (ەگەر ەلەۋلى مولشەردەگى باعالى دۇنيە-مۇلكى جوق جاندارعا وسىنداي سيپاتتاما بەرۋگە بولاتىن بولسا) ادام ەدى، ايتسە دە، اقىل-ەسى ءبىرشاما اۋىتقىڭقىراعان احۋالى بار-دى. دون كيحوتتىڭ وعان ءار نارسەنى ايتىپ، سان ءتۇرلى ۋادەنى ۇيىپ-توگىپ، كەرەمەت سەندىرىپ باققانى سونشا، اقىر سوڭىندا سورماڭداي ديقان وعان اتقوسشى بولىپ ساپارعا بىرگە شىعۋعا كەلىسىمىن بەرىپ تە سالدى. ايتا كەتەر نارسە، دون كيحوت وعان ونشا كوپ قوبالجي بەرمەۋگە كەڭەس بەرگەن، ويتكەنى، ونىڭ، دون كيحوتتىڭ، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا الدەنەندەي ءبىر ارالدى جاۋلاپ الۋى، سوسىن ونى سول ارالدىڭ گۋبەرناتورى ەتىپ بەلگىلەۋى ابدەن مۇمكىن، دەگەن. وسى سەكىلدى ۋادەلەر سانچو پانسانى — ديقانىمىزدىڭ ءاتى-جونى وسىنداي ەدى — ەلىكتىرىپ جىبەردى دە، ول قاتىن-بالاسىن تاستاپ، سەلولاسىنا اتقوسشى بولۋعا ىرزالىق ءبىلدىردى.

سونان سوڭ دون كيحوت اقشا ىزدەستىرۋ قامىنا كىرىستى: ءبىراز بىردەڭەلەرىن ساتتى، ءبىراز بىردەڭەلەرىن وزىنە زور شىعىن كەلەتىنىنە قاراماي كەپىلدىككە وتكىزدى، ءسويتىپ ايتەۋىر اقىر سوڭىندا ەداۋىر مول قاراجات جيناپ الدى. بۇعان قوسا ول تانىستارىنىڭ بىرىنەن ۋاقىتشا پايدالانا تۇرۋعا دوڭگەلەك قالقانىن سۇراپ الدى؛ سوسىن دال-د ۇلى شىققان دۋلىعاسىن ەپتەپ-سەپتەپ جوندەپ العاننان كەيىن اتقوسشىسى سانچو قاجەتتى كەرەك-جاراعىن قامداپ ۇلگەرۋى ءۇشىن، ەڭ باستىسى، قورجىن الا شىعۋدى ۇمىتپاۋى ءۇشىن قاي كۇنى جانە قاي ساعاتتا اتتاناتىندارىن الدىن-الا ەسكەرتىپ قويدى. سانچو ۇمىتپاۋعا ۋادە بەردى، ءبىراق جاياۋ جۇرۋگە داعدىلانباعانىن سىلتاۋراتىپ، ءوزىنىڭ اياڭشىل ەسەگى بارىن، ءوزى سوعان ءمىنىپ شىعاتىنىن ءمالىم قىلدى. بۇل جاعدايات دون كيحوتتى ازدى-كەم ابىرجىتىپ تاستادى: كەزبە رىسارلاردىڭ قايسىسىندا بۇرىن-سوڭدى ەسەككە مىنگەن اتقوسشى بولعان-بولماعانى جايىندا وي كەشىپ كەتكەن-دى، ءبىراق اقىرى ونداي ەشتەڭە ەسىنە تۇسپەدى؛ الايدا، العاش ۇشىراسقان ادەپسىز رىساردىڭ استىنداعى اتىن تارتىپ الاتىن، سوسىن وسىناۋ ءقادىرى الدەقايدا ارتىقتاۋ كولىكتى اتقوسشىسىنىڭ يەلىگىنە بەرەتىن ءسات تە تىم كەشىكتىرتە قويماس دەگەن ۇمىتپەن سانچو پانسانىڭ ەسەككە مىنۋىنە رۇقسات ەتتى. بەكەتشى بەرگەن كەڭەستى ۇمىتپاي، كويلەكتى دە كوپ قىلىپ سالىپ، قولىنان كەلگەنىنشە باسقا دا كەرەكتى زاتتىڭ ءبارىن قامداپ الدى. وسىلايشا ءبارى دايىن ەتىلىپ، تارتىپكە كەلتىرىلگەننەن كەيىن جيەن قارىنداسىمەن دە، كۇتۋشىسىمەن دە قوشتاسپاعان دون كيحوت سانچو پانسانى ەرتىپ، — ايتپاقشى، ول دا قاتىن-بالاسىمەن قوشتاسپاعان-دى، — ءبىر كۇنى تۇندە قۇپيا تۇردە سەلودان اتتانىپ كەتتى؛ ءتۇن جامىلىپ توقتاماي جۇرگەن ولار اجەپتاۋىر جەرگە جىراقتاپ ۇلگەردى، سوندىقتان تاڭ اعارىپ اتقان كەزدە قانداي دا ءبىر قاۋىپتەن الاڭسىز بولدى: سوڭدارىنان قۋعىنشى شىققان كۇندە دە ءبارىبىر ولاردى قۋىپ جەتە الماعان بولار ەدى.

سانچو پانسا قورجىن مەن مەستى ۇمىتپاي ارتىپ العان-دى، ءسويتىپ ەندى ۋادە ەتىلگەن ارالدىڭ گۋبەرناتورى بولۋعا دەگەن قۇشتارلىق كوكەيىن تەسكەن ول ەسەكتىڭ ۇستىندە قۇددى ءبىر بايباتشا سەكىلدى قوقىرايىپ وتىرعان بولاتىن. ال، دون كيحوت بولسا، تاپ سول انا جولى اتتانعان باعىتىمەن جانە تاپ سول جولمەن، ياعني مونتەل جازىعىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقان، تەك ءقازىر بويى ايرىقشا سەرگەك-تىن، ويتكەنى تاڭەرتەڭگى مەزگىل ەدى، كۇننىڭ وتكىر ساۋلەسى ونشا مازالاي قويماعان. مىنە، ءدال وسى ساتتە سانچو پانسا قوجايىنىنا قاراپ:

— بايقاڭىز، مەيىرباندى مىرزا، سەنور كەزبە رىسار، ارال جايىندا بەرگەن ۋادەڭىزدى ۇمىتىپ كەتىپ جۇرمەڭىز، ال ەندى ءىس ماعان تىرەلىپ جاتسا، مەن ءوزىم قانداي ارالدى بولسىن باسقارىپ كەتەم، — دەگەندى ايتتى.

وعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— سەن ءبىلىپ قويعىن، دوستىم سانچو پانسا، باعزىدا كەزبە رىسارلار جاۋلاپ العان ارالدارى مەن كورولدىكتەرىنە اكىم ەتىپ وزدەرىنىڭ باسىبايلى اتقوسشىلارىن تاعايىندايتىن بولعان، ال مەن بۇعان ەكىباستان ءازىرمىن، ويتكەنى، وسىناۋ جاقسى ءداستۇردى قالپىنا كەلتىرگەندى ءجون دەپ تاپتىم. ول از بولسا، ءتىپتى ودان دا اسىرىپ تۇسىرمەكپىن: بۇرىن رىسارلار كەي-كەيدە، راسىن ايتقاندا، ءتىپتى ءاردايىم دەسە دە بولار، اتقوسشىلارىنىڭ ابدەن شاۋ تارتقانىن كۇتىپ جۇرەتىن، سوسىن ارادا كوپ بەيمازا كۇندەر مەن ودان دا گورى مازاسىزداۋ تۇندەر وتكەننەن كەيىن، انالاردىڭ قىزمەت كورسەتەرلىك شاما-شارقى شاقتالعان كەزدە عانا ولارعا گراف اتاعىن نەمەسە تىم قۇرىعاندا ايتەۋىر ماركيز اتىن بەرىپ، جەرگە يەلىك ەتكىزەتىن نەمەسە الدەنەندەي ءبىر قوڭ تورعاي پروۆينسيانى ءبولىپ بەرەتىن. ەگەر باسىمىز امان، اياق-قولىمىز ساۋ بولسا، ارادا اپتاعا جۋىق ۋاقىت وتپەي جاتىپ-اق قاراماعىندا بىرنەشە كورولدىگى بار ءبىر ۇلكەن كورولدىكتى جاۋلاپ الۋىم ونشا قيىندىققا تۇسە قويماس، سوسىن قايسىسىن قالاساڭ، سونى وزىڭە، تاققا وتىرۋ سالتاناتىن وتكىزىپ، تابىس ەتەم عوي. بۇعان سەن تاڭعالماي-اق قوي: رىسارلار نە ءتۇرلى عالامات جاعدايلارعا تاپ بولىپ جاتادى جانە ويىڭا كىرىپ تە شىقپايتىن وقيعالارعا كەزىگەدى، سوندىقتان ساعان وتكەندە ۋاعدا ەتكەنىمە قوسىمشا تاعى دا بىردەڭەلەردى سىيعا تارتۋ ماعان تۇك تە ەمەس.

— سوندا قالاي بولعانى، — دەدى ءدۇدامال وي جەتەگىندەگى سانچو پانسا، —ەگەر ءوزىم عايىپتان تايىپ كورول بولسام، وندا حۋانا گۋتەررەس، ءبىزدىڭ ۇيدەگى ايەلدى ايتام، ەڭ از دەگەندە كوروليەۆا، ال بالالارىم — ينفانتتار¹⁷ دەپ اتاناتىن بولعانى ما؟

— وعان كىمنىڭ قانداي كۇمانى بار؟ — دەدى دون كيحوت جاراتپاي.

— سوعان اۋەلى ءوزىم سەنە الماي تۇرمىن عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو پانسا، — ويتكەنى، قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن كورول تاجدەرى اسپاننان جاڭبىر بوپ جاۋعان كۇننىڭ وزىندە دە، سولاردىڭ بىردە ءبىرى مەنىڭ قاتىنىمنىڭ باسىنا قونا كەتەردەي شاق بولا قويمايدى-اۋ دەپ قورقام. شىن ءسوزىم، سەنور، ودان ەشقانداي كوروليەۆا شىقپايدى. گرافينيا اتانسا — ونى، بىلاي ەندى، ەپتەپ القام-شۇكىر دەۋگە بولار، ءبىراق ونىڭ ءوزىن دە وڭدىرار-وڭدىرماسىن ءيتىم ءبىلسىن.

— سەن، سانچو، قايداعى ءبىر حايۋاناتتان ەمەس، جاراتقاننان سۇران، — دەدى دون كيحوت، — سويتسەڭ، ول زايىبىڭا وزىنە نە لايىقتى بولسا، سونى تارتۋ ەتەدى. ال، ءوزىڭ تىم تومەنشىكتەي بەرمەي، گەنەرال-گۋبەرناتور قىزمەتىن اتقارۋعا دايىندال، ودان تومەن مانساپقا ەشقاشان كەلىسۋشى بولما.

— جوعا، ەشقاشان دا كەلىسپەيمىن، مارحاباتتى مىرزام، — دەدى سانچو. — ءوزىڭىز سەكىلدى مارتەبەلى ادامنىڭ، تاقسىر، وزىمە لايىقتى جانە زاڭدى قاقىم بار نارسەنى ماعان قاشان دا تاۋىپ بەرە الاتىنىن بىلەم.

ءۇىىى تاراۋ

ايبىندى دون كيحوتتىڭ جەل ديىرمەندەرىمەن بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن سۇراپىل ايقاستاعى ايتۋلى جەڭىسى جانە ءوزىمىز سۇيسىنە ماعلۇم ەتپەكشى باسقا دا وقيعالار جايىندا

سول ەكى ارادا ولاردىڭ كوز الدىنا جازىقتىڭ قاق ورتاسىنا جايعاسقان الدە وتىز با، الدە قىرىق پا جەل ديىرمەن شوعىرى كولدەنەڭدەپ تۇرا قالدى، سونى كورگەن بويدا دون كيحوت اتقوسشىسىنا بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— تاعدىر ءبىزدى تۋرا جولمەن باستاپ كەلە جاتىر. اناڭ قارا، دوستىم سانچو پانسا، انە جەردە وتىز شاقتى دۇلەي ءداۋ تۇر — مەن ءقازىر سولارمەن شايقاسقا كىرىپ، ءبىرىن قالدىرماي قىرىپ سالام، ال قولعا تۇسىرگەن ولجامىز ءال-اۋقاتىمىزدىڭ ارقاۋىنا اينالادى. بۇل ادىلەتتى سوعىس: قارا نيەتتى سۇمداردىڭ تامىرىن جەر بەتىنەن سىلىپ تاستاۋ — قۇداي جولىنا بار ىنتى-شىنتىڭمەن ادال قىزمەت ەتۋ دەگەن ءسوز.

— اۋ، قايداعى داۋلەردى ايتىپ تۇرسىز؟ — دەپ سۇرادى سانچو پانسا.

— انە تۇرعان جوق پا، قولدارىن سوزىپ، — دەپ جاۋاپ قاتتى مىرزاسى. — كەيبىرىنىڭ قولىنىڭ ۇزىندىعى ەكى-ۇش شاقىرىم بوپ قالادى.

— و نە دەگەنىڭىز، سەنور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — كورىپ تۇرعانىڭىز استە دە داۋلەر ەمەس، جەل ديىرمەندەر عوي؛ ال قول دەپ تۇرعانىڭىز — قالباعايلارى عوي: ولار جەلدىڭ كۇشىمەن شىر اينالىپ ديىرمەن تاسىن قوزعالىسقا كەلتىرەدى.

— تاجىريبەسى جۇتاڭ شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشى ەكەنىڭ بايقالدى، — دەپ تۇجىردى دون كيحوت. — بۇلار — داۋلەر. قورىقساڭ، بىلايىراق بارىپ تۇر دا، دۇعاڭدى وقى، ال مەن ءوزىم ولارمەن جالعىزدىعىما قاراماي قاندى شايقاس باستايمىن.

داۋلەرمەن ەمەس، اقيقات شىندىعىندا جەل ديىرمەندەرمەن شايقاسقا بارا جاتقانىن ەسكەرتىپ سانچونىڭ جالىنىپ-جالبارىنعانىنا قۇلاق اسپاعان دون كيحوت وسى سوزدەردى ايتقان بويدا روسينانتتى شپورمەن بۇيىردەن ءبىر تەبىنىپ شابا جونەلدى. بۇلاردىڭ داۋلەر ەكەنىنە ونىڭ زارەدەي كۇمانى جوق-تى، سوندىقتان اتقوسشىسىنىڭ ايقايىن قۇلاعىنا قىستىرماعان جانە جەل ديىرمەندەردىڭ جانىنا تىم جاقىن كەلسە دە كوزى بۇلدىراپ تۇك ەشتەڭە كورمەگەن ول بار داۋىسىمەن اقىرىپ:

— قاشپاڭدار، قويان جۇرەك، قارا نيەت حايۋاندار! سەندەرگە شابۋىل جاساپ كەلە جاتقان جالعىز-اق رىسار عوي، — دەدى.

وسى تۇستا شامالى جەل تۇرعان بولاتىن، سونىڭ سالدارىنان ديىرمەندەردىڭ قولاقپانداي قالباعايلارى اقىرىن-اقىرىن قوزعالا باستاعانىن كورگەن دون كيحوت ايقايدى سالىپ:

— بۇلعاڭدار، بۇلعاي بەرىڭدەر قولدارىڭدى! قولدارىڭ ءتىپتى بريارەي ءداۋدىڭ قولىنان كوپ بولسا دا ءبارىبىر سازايلارىڭدى تارتپاي قالماس ەدىڭدەر! — دەدى.

سونى ايتىپ، تاعدىرىن تولايىم-تۇتاس جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيانىڭ شاراپاتىنا تاپسىرىپ، ودان وسىناۋ اۋىر سىناقتان امان وتۋىنە كومەكتەسۋىن سۇراپ جالبارىندى دا، قالقانىن كەۋدەسىنە توسىپ، روسينانتپەن شوقىراقتاي شاۋىپ بارىپ جاقىنداۋ تۇرعان ديىرمەننىڭ قالباعايىنا نايزاسىن سالىپ كەپ جىبەردى؛ ءبىراق ءدال وسى كەزدە جەل قالباعايدى قۇتىرتا قوزعالتىپ جىبەرگەندىكتەن نايزاسى پارشە-پارشە بوپ سىنىپ كەتتى، ال قالباعاي بولسا اتتى دا، اسا ءبىر ايانىشتى احۋالدا قالعان ادامدى دا ىلەستىرىپ اكەتە جازداپ بارىپ، اقىرى دون كيحوتتى جەرگە اتىپ ۇردى. ەسەگىن بار پارمەنىمەن تاپىراقتاتا شاۋىپ كومەككە جەتكەن سانچو پانسا قوجايىنى جانىنا تاياپ كەلىپ ونىڭ قوزعالۋعا حالى جوق سۇلىق جاتقانىن كوردى — اناۋ روسينانتتان وڭباي قۇلاپ تۇسكەن-دى.

— ءاي، جاراتقان يەم-اي! — دەپ داۋىستادى سانچو. — ساق بولىڭىز، بۇلاردىڭ ءبارى انشەيىن جەل ديىرمەندەر دەگەن جوق پا ەدىم سىزگە؟ ءوز باسىندا ديىرمەن قالباعايلارى اينالىپ تۇرعاندار بولماسا، باسقا بىردەڭەمەن بۇلاردى كىم شاتاستىرار ەدى.

— اۋزىڭدى جاپشى، دوستىم سانچو، — دەدى دون كيحوت. — ەسكەرتىپ قويايىن، اسكەري احۋال قاشان دا وسىلاي اينىمالى بوپ تۇرادى. وعان قوسا، مەنىڭ ويىمشا، جانە بۇل ويىم نەگىزسىز دە ەمەس، داناگوي فرەستون، الگى كىتاپتارىمدى قويماسىمەن بىرگە ۇپتەپ كەتكەن سيقىرشىنى ايتىپ جاتىرمىن، جەڭىستى قولىمنان جۇلىپ الۋ ءۇشىن داۋلەردى جەل ديىرمەنگە اينالدىرىپ جىبەرگەن بولسا كەرەك — ول مەنى سونداي جەك كورەدى. ءبىراق، ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، ونىڭ ارباۋشىلىق زۇلىم ايلا-امالدارىن ايبىندى سەمسەرىممەن حاراپ قىلارىم انىق.

— ونى ەندى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى، — دەي سالدى سانچو پانسا.

سوسىن دون كيحوتقا ورنىنان تۇرۋعا كومەكتەسىپ، شىعاردا جانى شاق قالعان روسينانتقا اكەپ وتىرعىزدى. الگىندە بولعان وقيعا جايىنداعى اڭگىمەلەرىن ارمەن جالعاعان ولار لاپيسە شاتقالىنا اپاراتىن جولعا ءتۇستى، ويتكەنى، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، وسىناۋ ادام تولاسسىز اعىلىپ جاتاتىن جەردە كۇتىپ تۇرعان الۋان ءتۇرلى شىتىرمان وقيعادان دون كيحوتتىڭ قۇرالاقان قالعىسى كەلمەگەن؛ وعان تەك ءبىر عانا نارسە — نايزاسىنان ايرىلىپ قالعانى ۋايىم بوپ كەلە جاتىر ەدى، وسى وكىنىشىن اتقوسشىسىنا ايتىپ بەرگەن ول بىلاي دەدى:

— ءبىر كىتاپتان وقىعانىم بار ەدى، ۇرىس كەزىندە سەمسەرىنەن ايرىلعان دەگو پەرەس دە ۆارگاس ەسىمدى ءبىر يسپان رىسارى ەمەننىڭ دىراۋ بۇتاعىن سىندىرىپ الىپ، سول كۇنى ماۆرلاردى وڭدىرماي جايپاپ، قان-جوسا قىپ قىرعانى سونشا، وعان كەيىن ەمەناعاش دەيتىن لاقاپ ات بەرىلىپتى، سودان بەرى ءوزى دە، ۇرپاقتارى دا ۆارگاس-ەمەناعاش اتالىپ ءجۇر. بۇنىڭ ءبارىن ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، مەن دە جولشىباي وزىمە العاش كەزدەسكەن ءبىر ەمەننەن، — جاي ەمەن بە، تاس ەمەن بە، ءبارىبىر، — ءوز جوبامشا، تاپ سول ۆارگاستىڭ قولىندا بولعانداي كولەمدەگى ءبىر ۇلكەن بۇتاقتى سىندىرىپ الماقپىن، سوسىن سول بۇتاقتىڭ كومەگىمەن ەس تاندىرارلىق ەرلىكتەر جاساماقپىن، سونى كورگەندە سەن دە تاعدىرىڭا سان مارتە شۇكىرشىلىك ەتەرىڭ حاق، ويتكەنى ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە ادام سەنبەس عاجايىپ سەكىلدى كورىنەتىن ىستەردىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرۋ ءارى كۋاگەرى بولۋ باقىتىنا قول جەتكىزەسىڭ عوي.

— ءبارى دە قۇدايدىڭ ىقتيارىندا، — دەدى سانچو. — ءسىز نە ايتساڭىز دا سەنەم عوي، تاقسىر. تەك كىشكەنە تۇزەلىڭكىرەپ وتىرىڭىزشى، ايتپەسە ءبىر جاعىڭىزعا قاراي قيسايىڭقىراپ بارا جاتقاندايسىز — شاماسى، الگىندە قۇلاعان كەزىڭىزدە دەنەڭىزدى اۋىرتىپ العانىڭىزدان شىعار.

— راس ايتاسىڭ، — دەدى دون كيحوت، — اۋرۋ جانىما قانشا باتسا دا ىڭقىلداماي كەلە جاتقانىمنىڭ جالعىز-اق سەبەبى — الدەنەندەي ءبىر جاراقات العان جاعدايدا، مەيلى ءتىپتى ىشەك-قارىنى اقتارىلىپ قالسا دا، كەزبە رىسارلارعا ىڭقىلداۋعا بولمايدى.

— ونداشى، بۇعان قارسى ايتار ءۋاجىم جوق، — دەدى سانچو، — ءبىراق، ءبىر قۇدايدىڭ وزىنە عانا ايان، تاقسىر، ءبىر جەرىڭىز اۋىرا قالعان جاعدايدا ونى ماعان حابار ەتكەنىڭىزدى قالار ەدىم. ال، ءوزىم ونداي كۇيگە تاپ كەلسەم، — ارينە، الگى ەرەجەنى كەزبە رىساردىڭ اتقوسشىلارى دا ورىنداۋعا ءتيىس بولماسا، — ءبىر جەرىم شامالى سىزداعاننىڭ وزىندە ىڭقىلعا باسپاقپىن.

اتقوسشىسىنىڭ اقكوڭىلدىگىنە دون كيحوت كۇلمەي قالا المادى، سوسىن ونىڭ قاشان بولسا دا، قانشا بولسا دا جانە قاجەتتى جاعدايدا دا، ءتىپتى ەشقانداي قاجەتى جوق جاعدايدا دا ىڭقىلداپ-ىڭىرانا بەرۋىنە بولاتىنىن ءمالىم ەتتى، ويتكەنى رىسارلىق جارعىدا بۇل تۋراسىندا ەشتەڭە ايتىلماعان كورىنەدى. سانچو دون كيحوتقا جۇرەك جالعاپ الار ۋاقىت بولعانىن قۇلاققاعىس ەتتى. دون كيحوت وعان ازىرشە زاۋقى جوقتىعىن، ال سانچونىڭ قاشان كوڭىلى سوقسا سوندا تاماق ىشە بەرۋىنە بولاتىنىن ايتتى. رۇقسات تيگەن بويدا سانچو ەسەگىنە ىڭعايىن تاۋىپ جايعاسىپ وتىرىپ الدى دا، قورجىنداعى ازىقتارىن شىعارىپ، اسىقپاي تاماق جەۋگە كىرىستى؛ قوجايىنىنىڭ سوڭىنان سىلبىر اياڭمەن ىلەسىپ كەلە جاتقان ول تورسىقتان دەمىل-دەمىل ءسىمىرىپ وتىردى جانە سۇيسىنە قىلقىلداتاتىنى سونشالىق، ءتىپتى وعان مالاگالىق تراكتيرشىلەردىڭ ءوزى دە سۇقتانارلىقتاي-اق ەدى، ال ولاردا شاراپ دەگەنىڭىز سۋداي اعىپ جاتىر عوي. وسىلاي جايلاپ جۇتىپ قويىپ وتىرعان شاقتا دون كيحوتتىڭ ۇيىپ-توگىپ بەرگەن ۋادەسىنىڭ ءبارى سانچونىڭ باسىنان بۋ بوپ ۇشىپ كەتتى، ال شىتىرمان، ءتىپتى قاتەرلى بولۋى دا ىقتيمال، وقيعالار ىزدەۋ ارەكەتى ەندىگى جەردە مەحناتى مول مىندەت ءتارىزدى كورىنبەي، تاۋسىلماس-بىتپەس قۋانىش سەكىلدى كورىنە باستادى.

بۇل ءتۇندى ولار اعاش ساياسىندا وتكىزدى؛ دون كيحوت ءبىر اعاشتان قۋراعان بۇتاق سىندىرىپ الىپ، وعان تەمىر ۇشتىقتى كيگىزدى — ءسويتىپ، نايزاعا ۇقساس بىردەڭە جاساپ الدى. كىتاپتاردان وقىپ بىلگەن، ورماندار مەن شول-شولەيتتى دالالاردا جۇرەك امىرشىلەرى جايىنداعى ارماندارىن ازىق قىلىپ، تالاي ءتۇندى ۇيقىسىز وتكىزگەن رىسارلارعا بارلىق ىستە بىردەي ۇقساپ باعۋعا تىرىسقان دون كيحوت تا ءتۇنى بويى كىرپىك ىلمەي، اياۋلى اياشى دۋلسينەيا جايىندا ويلاۋمەن بولدى. سانچو پانساعا كەلسەك، ول ءتۇندى تىپتەن باسقاشا وتكىزدى: قارنىن سيكور سۋىنان گورى بولەكتەۋ سۋسىنعا مەلدەكتەتە تولتىرىپ العان سوڭ تاڭ اتقانشا تۇياق سەرىپپەدى، اجەپتاۋىر بيىككە كوتەرىلگەن كۇننىڭ ساۋلەسى بەتىندە ويناپ، تورعاي بىتكەن جاڭا تاڭدى كوڭىلدى شىرىلمەن قۋانا قارسىلاپ جاتسا دا، دون كيحوت كەلىپ وياتپاسا، ونىڭ ءالى دە تالاي ۋاقىت ۇيقى سوعار ءتۇرى بار ەدى. ءسويتىپ اقىرى ۇيقىدان تۇرعان، تۇرعان بويدا تورسىقتان ءبىر جۇتىپ العان سانچو ونىڭ كەشەگىگە قاراعاندا ازدى-كەم جۇدەڭكىرەپ قالعانىن بايقادى؛ بۇل كوڭىلىن اجەپتاۋىر پاسەيتىپ تاستادى، ويتكەنى ونى تاياۋ ارادا تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك تۋا قويمايتىنىن بىلەتىن. دون كيحوت تاڭعى استان دا باس تارتتى — بۇرىن ايتىپ وتكەنىمىزدەي، ول تەك ءتاتتى ارمانداردى عانا ازىق قىلاتىن. ەكەۋى جولعا بارىپ تۇسكەن سوڭ، ءتۇس اۋا، ساعات ۇشتەر شاماسىندا الىستان لاپيسە شاتقالى كولدەنەڭدەدى.

— وسى ارادا، باۋىرىم سانچو، — دەدى شاتقالدى كوزى شالعان دون كيحوت، — نە قيلى شىتىرمان وقيعاعا كەڭىردەكتەن كەلگەنشە توياتىن بولامىز. ءبىراق، ەسكەرتىپ قويايىن، ماعان قانداي قاتەر ءتونسىن مەيلى، سەمسەرىڭدى قىناپتان سۋىرۋشى بولما، ال ەگەر قۇل-قۇتاندار، وسىناۋ ءناسىلسىز نايساپتار، شابۋىل جاساپ جاتقانىن كورسەڭ، وندا كومەكتەسۋىڭە بولادى. ەگەر دە بۇلار رىسارلار بولسا، وندا، رىسارلىق قاعيدالارىندا كورسەتىلگەنىندەي، رىسار قاتارىنا ءالى قابىلدانباعانىڭ سەبەپتى ماعان بولىسۋعا دا ءتيىس ەمەسسىڭ جانە وعان ەشقانداي قاقىڭ دا جوق.

— بۇل جاعىنا قام جەمەي-اق قويۋىڭىزعا بولادى، سەنور: ايتقانىڭىزدى بۇلجىتپاي ورىندايمىن، — دەدى سانچو. — ونىڭ ۇستىنە مىنەزىم جۇمساق اداممىن: جاعالاسا كەتۋ، ۇرىس-كەرىسكە ارالاسۋ دەگەندەر ماعان جات نارسە. ال، ەندى بىرەۋ-مىرەۋ ءوزى كەپ ءتيىسىپ جاتسا، وندا مەن، شىنىمدى ايتايىن، رىسارلىق قاعيدا-ەرەجە دەگەندەرىڭە قارامايمىن: ويتكەنى، جاراتقان يەمىزدىڭ دە، ادامزات بالاسىنىڭ دا زاڭدارى قورعانۋعا ەشكىمگە تيىم سالمايدى عوي.

— بۇل ايتقانىڭمەن ابدەن كەلىسەم، — دەدى دون كيحوت. — ماعان تەك رىسارلار تاپ بەرگەن جاعدايلاردا عانا ءوز تابيعي تىلەگىڭدى تەجەۋىڭە تۋرا كەلەدى.

— مىندەتتى تۇردە تەجەيمىن، — دەدى سانچو، — بۇل ءامىرىڭىزدى جەكسەنبى كۇنگى دەمالىس سەكىلدى ايرىقشا قاستەرلەيتىن بولام.

ولار وسىلاي اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ كەلە جاتقاندا الدارىنان تۇيەگە مىنگەن ەكى بەنەديكتىلىك موناح بوي كورسەتتى — قاشىرلارىنىڭ شامادان تىس ىرىلىگى سونشا، بۇلاردى تۇيەگە ءمىنىپ كەلە جاتتى دەپ ايتپاسقا ءاددىڭ جوق-تى. موناحتار جول كوزىلدىرىگىن كيىپ، قول شاتىر كوتەرىپ الىپتى. جاياۋلاتقان ەكى مالاي قاشىر ايداپ كەلەدى؛ ال ارتتا الدە ءتورت، الدە بەس سالت اتتى نوكەرى بار كۇيمە كەلە جاتىر. كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، كۇيمەدە بيسكايادا تۇراتىن حانىم وتىرعان-دى — ول سيەۆيلياداعى كۇيەۋىنە بارا جاتقان، كۇيەۋى بولسا وزىنە اسا ءبىر قۇرمەتتى مانساپ بەرىلگەلى تۇرعان امەريكاعا اتتانباقشى بولاتىن، ال جاڭاعى موناحتار حانىمدى شىعارىپ سالۋشى ەمەس، كەزدەيسوق ۇشىراسقان سەرىكتەرى ەدى. ءبىراق، دون كيحوت ولاردى كورگەن بويدا اتقوسشىسىنا قولما-قول بىلاي دەپ ءمالىم ەتتى:

— قاتەلەسپەسەم، ءبىزدى ءۇش ۇيقتاساڭ تۇسىڭە كىرمەيتىن ءبىر عاجايىپ شىتىرمان وقيعا كۇتىپ تۇر. انە ءبىر الىستان بوي كورسەتكەن قارا-قۇرا قۇبىجىقتاردىڭ سيقىرشىلار ەكەنىندە كۇمان جوق: ولار پرينسەسسانى الىپ قاشىپ، كۇيمەگە وتىرعىزىپ اكەتىپ بارادى، ەندى مەن قايتكەن كۇندە دە وسىناۋ قارا نيەتتىلەردىڭ ويىن ىسكە اسىرماۋعا ءتيىسپىن.

— اپىراي، مۇنىڭ ناتيجەسى جەل ديىرمەندەرمەن بولعان جاعدايدان دا جامان بوپ شىقپاسا يگى ەدى، — دەپ ابىرجىدى سانچو. — ءجا، قويساڭىزشى، سەنور، بۇلار بەنەديكتىلىك اعايىندار عوي، ال كۇيمەدە الدەنەندەي ءبىر ساياحاتشىلاردىڭ كەلە جاتقانى كامىل. راسى سول، مەيىرباندى مىرزام، ايتقانىمدى تىڭداپ، رايدان قايتىڭىزشى، ايتپەسە تاعى دا شايتان ءتۇرتىپ شاتاققا شىرمالۋىڭىز عاجاپ ەمەس.

— ايتتىم عوي ساعان، سانچو، شىتىرمان وقيعا دەگەننەن سەن ءالى مۇلدەم ماقۇرىم ادامسىڭ، — دەدى نارازى دون كيحوت. — ايتقانىم ايدان انىق، وعان ءقازىر-اق كوزىڭ جەتەتىن بولادى.

سول ارادا ول ىلگەرىرەك وزىپ كەتتى دە، جولدىڭ قاق ورتاسىنا بارىپ تۇردى، سوسىن موناحتار ءوزىن ەستيتىندەي جەرگە جاقىنداعاندا قاتتى داۋىستاپ:

— قۇتىرىنعان قۇبىجىقتار! كۇيمەگە وتىرعىزىپ كۇشتەپ الىپ بارا جاتقان اسىل تەكتى پرينسەسسالاردى قولما-قول بوساتىڭدار قانە! ولاي بولماعان كۇندە زۇلىمدىقتارىڭا لايىقتى جازا بەرىلەدى: تابان استىندا جان تاپسىرۋعا دايىندالىڭدار! — دەدى.

تىزگىن تارتىپ تۇرا قالعان موناحتار دون كيحوتتىڭ ءسۇدىنى مەن سوزىنەن ۇرەيلەرى قالماي، بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— سەنور كاۆالەرو! ءبىز قۇتىرىنعان قۇبىجىق ەمەسپىز، بەنەديكتىلىك

ينوكتارمىز ، ءوز شارۋامىزبەن كەتىپ بارامىز، ال كۇيمەدە قولدى بولعان

پرينسەسسالار بار ما، جوق پا — ودان مۇلدەم بەيحابار ادامبىز.

— ءتاتتى سوزبەن الدارقاتا المايسىڭدار مەنى. مەن سەندەردى، ەكى ءجۇزدى سۇرقيالاردى، باياعىدان بىلەم، — دەدى دون كيحوت.

سوسىن جاۋاپ كۇتپەستەن روسينانتىن شپورمەن تەبىنىپ جىبەرىپ، نايزاسىن كولدەنەڭ ۇستاعان قالپى، اشۋدان جارىلا جازدارداي بوپ الگى موناحتاردىڭ بىرىنە قاراي وجەتتەنە ۇمتىلدى: ەگەر اناۋ قيامەتتىڭ الدىن الىپ قاشىردان قۇلاي كەتپەگەنىندە دون كيحوت ونى بۇعان كۇشپەن ءماجبۇر ەتەر ەدى، وعان قوسا ونى اۋىر جاراقاتتاپ، بالكىم ءتىپتى ءولتىرىپ تە جىبەرگەن بولار ەدى. سەرىگىنىڭ قانداي كەپكە تاپ بولعانىن كورگەن ەكىنشى موناح ىرىققا كونگىش قاشىرىنىڭ ءبۇيىرىن وكشەسىمەن ءبىر تەۋىپ جەلدەي ەسىپ زاۋلاي جونەلدى.

سول ەكى ارادا ەسەگىنەن جەدەل سەكىرىپ تۇسكەن سانچو پانسا جەردە قۇلاپ جاتقان ادامعا جەتىپ بارىپ، ۇستىندەگى كيىم-كەشەگىن شەشە باستادى. وسى ءسات ونىڭ قاسىنا قاشىر ايداۋشى ەكى مالاي جۇگىرە جەتىپ، موناحتى نەگە شەشىندىرىپ جاتقانىن سۇرادى. سانچو پانسا ولارعا بۇل وزىنە تيەسىلى ولجا ەكەنىن، ويتكەنى ايقاستى قوجايىنى دون كيحوتتىڭ ۇتقانىن ايتىپ جاۋاپ بەردى. قاشىر ايداۋشىلار ءازىلدى تۇسىنبەيتىن جاندار ەدى جانە ايقاس دەگەننەن دە، ولجا دەگەننەن دە دىم حابارى جوق-تۇعىن، ءسويتىپ دون كيحوتتىڭ كۇيمەگە بارىپ ساياحاتشى حانىممەن تىلدەسىپ جاتقانىن پايدالانىپ، تارپا باس سالىپ سانچونى جەرگە جىقتى دا، ساقالىنان ءبىر تال قالدىرماي جۇلىپ، اياۋسىز تەپكىگە الدى، قاتتى تەپكىلەگەندەرى سونشا، اناۋ اقىرىندا ەس جوق، ءتۇس جوق سۇلاپ ءتۇستى. زارەدەن زارە قالماي، قۇتى قاشقان، ءوڭى قاعازداي قۋارىپ كەتكەن الگى قۋ موناح اسىل ۋاقىتتى بوسقا جىبەرمەۋگە تىرىسىپ، قاشىرىنا ءمىنىپ الدى دا، وسى ءبىر ارپالىستى اۋدەم جەردەن باقىلاپ، ءوزىن كۇتىپ تۇرعان سەرىگىنە قاراي شابا جونەلدى، سوسىن ەكەۋى بۇنىڭ نەمەن تىنارىن توسپاستان ارمەن قاراي استى؛ قۇددى ءبىر سوڭدارىنان شايتاننىڭ ءوزى شام الىپ تۇسكەندەي، ۇستى-ۇستىنە تىنىمسىز شوقىنىسىپ بارا جاتتى.

سول تۇستا، الگىندە ايتىلىپ وتكەندەي، دون كيحوت تا كۇيمەدە وتىرعان حانىممەن تىلدەسىپ جاتقان بولاتىن.

— سەنورا! — دەپ باستادى ول. — ءسان-سالتاناتىڭىزعا قۇلدىق، قازىردەن باستاپ كوڭىل قالاۋىن ورىنداي بەرىڭىز، ەندىگى جەردە ءوز ەركىڭىز وزىڭىزدە، ويتكەنى ءسىزدى الىپ قاشقانداردىڭ قارا نيەتى قۋاتتى بىلەگىممەن كۇيرەتىلىپ، كۇل-تالقان ەتىلدى. ءوزىڭىزدى قۇتقارعان ادامنىڭ اتىن بىلمەگەنىڭىز سالدارىنان ازاپ شەكپەۋىڭىز ءۇشىن ايتىپ قويايىن، مەن — اسقان سۇلۋ دۋلسينەيا توبوسسكايادان دامەلى، كەزبە رىسار جانە شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشى لامانچالىق دون كيحوت دەگەن بولامىن. ال، ەندى كورسەتكەن قىزمەتىمە سىي اقى رەتىندە سۇرارىم بىرەۋ عانا: توبوسوعا، جۇرەگىمنىڭ امىرشىسىنە بارىڭىز، مەن جىبەردى دەڭىز، سوسىن وعان ءوزىڭىزدى بوساتۋ ءۇشىن نە ىستەگەنىمدى تۇگەل بايانداپ بەرىڭىز.

دون كيحوتتىڭ وسى ءسوزدى ايتىپ ۇلگەرۋى مۇڭ ەكەن، حانىمنىڭ نوكەرىندە كەلە جاتقان مالايدىڭ ءبىرى، ءوزى بيسكايلىق، دون كيحوتتىڭ كۇيمەنى توقتاتىپ قويعانىن جانە كەلگەن ىزدەرىمەن كەيىن قايتۋدى، توبوسوعا بارۋدى تالاپ ەتىپ تۇرعانىن كورىپ، وعان جاقىن كەلىپ نايزاسىنا جارماسا كەتتى دە، جۇرەك اينيتىن كاستيلدىك جانە بارىنشا بۇرمالانعان بيسكايلىق تىلدە:

— كەت، قايقاي، كاۆالەرو، جولدا سەن بولما! جاراتقانمەن انت ەتەم، كۇيمەنى جىبەرمەيسىڭ، مەن سەنى ولتىرەدى، ايتپەسە مەن بيسكايلىق ەمەس! — دەدى.

دون كيحوت ونىڭ نە ايتپاق بولعانىن جاقسى ءتۇسىندى.

— ەگەر سەن كەمباعال قارا شارۋا بولماي، كاۆالەرو بولساڭ، ەسسىزدىگىڭ مەن ەسەرلىگىڭ ءۇشىن سازايىڭدى بەرگەن بولار ەدىم، — دەدى ول ءمىز باقپاعان قالپى.

بيسكايلىق بولسا، بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:

— مەن كاۆالەرو ەمەس؟ قۇدايمەن انت ەتەم، حريستيان سياقتى وتىرىك سوعاسىڭ. قانە، لاقتىر نايزا، سەمسەر ۇستا — كىمدى كىم ەكەن، كورەمىز! بيسكايلىقتار جەردە دە، تەڭىزدە دە، قايدا بولسا سوندا، ساعان — يدالگو. باسقاشا ايتاسىڭ — وتىرىك ايتقىش بولاسىڭ.

— اگراحەس ايتقانداي، ونى ءالى كورە جاتارمىز، — دەپ كۇبىر ەتتى دون كيحوت.

نايزاسىن جەرگە لاقتىرىپ، سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا، قالقانىن كەۋدەسىنە توسىپ، بيسكايلىقتى تۇرعان ورنىندا جەر جاستاندىرماق نيەتپەن العا ۇمتىلدى. بيسكايلىق بولسا، ءىستىڭ ناسىرعا شاپقانىن بايقاپ قاشىرىنان تۇسپەككە وقتالعان، ويتكەنى ءوزى ءمىنىپ كەلە جاتقان جالعا العان جامان قاشىرعا ونشا سەنىمى جوق-تى، ءبىراق تەك سەمسەر سۋىرۋعا عانا مۇعدار تاپتى؛ ساتىنە ساي كەلگەن كەزدەيسوقتىق شىعار، ول كۇيمەنىڭ تاپ جانىندا تۇرعان؛ سونى پايدالانىپ ءبىر كوپشىكتى سۋىرىپ الدى دا، ونى قالقان رەتىندە كەۋدەسىنە توسا قويدى، سودان سوڭ ەكەۋى قانى قارايعان قاس دۇشپاندارشا ايقاسا كەتتى. سول ارادا تۇرعانداردىڭ ولاردى تاتۋلاستىرماق بولعان ارەكەتىنەن تۇك شىقپادى — بيسكايلىق بالدىر-باتپاق تىلىندە ايقايدى سالىپ، ەگەر وزىنە ايقاسۋعا مۇمكىندىك بەرىلمەسە، وندا قوجايىن ايەلدى دە، جولىنا كولدەنەڭ تۇرعان باسقالاردى دا تۇگەل قىرىپ سالاتىنىن پاش ەتتى. كۇيمەدە وتىرعان حانىم، مىنا بولىپ جاتقان جاعدايعا قاتتى تاڭىرقاپ ءارى ودان قاتتى شوشىنىپ، دەلبەشىگە بىلايىراق شىعۋعا ءامىر ەتتى، ءسويتىپ جان الىس، جان بەرىس شايقاستى اۋدەم جەردە تۇرىپ باقىلاي باستادى. بۇل كەزدە ايقاس قىزىپ، بيسكايلىق دون كيحوتتى يىقتان وڭدىرماي ءبىر قويىپ تا ۇلگەرگەن-دى، ەگەر قالقانى قورعاپ قالماعاندا، ونى بەلۋارىنا شەيىن شاۋىپ ءتۇسىرۋى دە مۇمكىن-دى. وسىناۋ سۇراپىل سوققىنىڭ زاردابى جانىنا قاتتى باتقان دون كيحوت:

— بەۋ، دۋلسينەيا، جۇرەگىمنىڭ ءامىرشىسى، سۇلۋلىقتىڭ سالتاناتى! شاش-ەتەكتەن كەلەتىن مەيىرىم-قايىرىمىڭىزعا بولا وسىنشا اۋىر سىناققا باسىن بايلاعان رىسارىڭىزعا كومەككە كەلسەڭىز ەتتى! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى.

بيسكايلىقتىڭ شارۋاسىن ءبىر-اق شەشۋشى سوققىمەن ءبىتىرۋدى نيەت قىلعان رىسارىمىز ءۇشىن وسى سوزدەردى ايتۋ، سەمسەردى سىعىمداۋ، قالقانمەن مۇمكىندىگىنشە قولايلى كولەگەيلەنۋ جانە جاۋعا قارسى ۇمتىلۋ — ءبارى دە بىر-ەر قاس-قاعىمدا تىنعان ءىس بولدى.

دون كيحوتتىڭ شابۋىلعا شىققان كەزدەگى ءتاس-تۇيىن تۇرپاتى بۋىرقانعان اشۋ-ىزاسىن پاش ەتىپ تۇرعان-دى، سوندىقتان بيسكايلىق قورعانۋعا ازىرلىك جاساعاندى ءجون دەپ تاپتى. ول كوپشىكتى كەۋدەسىنە باستى، ءبىراق تۇرعان ورنىنان تىرپ ەتە المادى، ويتكەنى قاشىرىن نە ولاي، نە بىلاي بۇرۋعا شاماسى جەتپەدى، مۇنىڭ سەبەبى شەكتەن تىس قاتتى بولدىرعان جانە مىناداي پارىقسىز ىستەرگە داعدىلانباعان حايۋاناتقا اياعىن اتتاپ باسۋ مۇڭ بولىپ تۇر ەدى. توق ەتەرىنە كەلگەندە، الگىندە ايتىلعانداي، دون كيحوت ىلپىڭ-جىلپىڭ بيسكايلىقتى قاق ءبولىپ شاۋىپ تۇسىرمەك ويمەن شابۋىلعا شىقتى؛ بيسكايلىق كوپشىكپەن قورعانىپ، ول دا سەمسەرىن جوعارى كوتەردى؛ ۇرەيى ۇشقان كورەرمەندەر بىر-بىرىنە كۇيرەتە سوققى بەرۋگە ءازىر بۇل سەمسەرلەر قارسىلاسىن شاپقاندا نە بولارىن بىلمەككە، جۇرەكتەرى تۇرشىگىپ توسىپ قالدى؛ ال كۇيمەدەگى حانىم بولسا، بۇل كەزدە كۇتۋشى كەلىنشەكتەرىمەن قوسىلىپ جاراتقاننان جاردەم سۇراپ، قاسيەتتى ورىننىڭ بارىنە سىي-ساۋقات جاساۋعا جانە بارلىق يسپان موناستىرىنا قاراجات بولۋگە ۋادە ەتىپ، بيسكايلىق پەن وزدەرىنىڭ باسىنا تونگەن وسىناۋ زور قاتەردەن امان الىپ قالۋىن ءوتىنىپ جاتىر ەدى. ءبىراق، تاپ وسى ارادا، ۇلكەن وكىنىشىمىزگە قاراي، دون كيحوت ءومىرىن جازعان العاشقى شەجىرەشى ونىڭ بۇدان ارعى ەرلىكتەرى جايىندا تاريح جۇمعان اۋزىن اشپايدى دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، جەكپە-جەك بايانىن دوعارادى دا، سوڭىنا نۇكتە قويادى. الايدا، ونىڭ عۇمىرناماسىن جازعان ەكىنشى شەجىرەشى، اشىعىن ايتقاندا، وسىناۋ نازار اۋدارۋعا ابدەن تاتىرلىق وقيعالاردىڭ ورىنسىز ۇمىت بولۋىنا جول بەرگىسى كەلمەپتى، لامانچالىق جازۋشىلاردىڭ ءوز ارحيۆىندە نەمەسە جازۋ ۇستەلىندە ىزگى نيەتتى رىسارىمىزعا ارنالعان الدەنەندەي ءبىر قولجازبا قالدىرمايتىنداي اۋەستىكتەن ادا-كۇدە ماقۇرىم بولعانىنا يلانا الماپتى؛ وسىناۋ ۇنامدى وقيعانىڭ اياعىن تاۋىپ الارمىن دەگەن ۇمىتتەن قول ۇزبەۋىنىڭ دە سەبەبى وسى ويدى وزىنە تۇراقتى سەرىك ەتكەندىگىنەن ەدى جانە ونىسى دا ءجون بولىپتى: جاراتقان يەمىزدىڭ جاردەمىمەن ول ونى تاپتى دا، ءبىراق قالاي تاپتى — بۇل جايىندا ەكىنشى بولىمدە اڭگىمەلەنەدى.

ءىح تاراۋ

بۇل تاراۋدا جاۋجۇرەك بيسكايلىق پەن كوزسىز باتىر لامانچالىق اراسىنداعى جەكپە-جەكتىڭ قالاي اياقتالعانىنىڭ جاي-جاپسارى باياندالادى

وسى حيكايانىڭ ءبىرىنشى بولىمىندە ءبىز ەر جۇرەك بيسكايلىقپەن جانە ايبىندى دون كيحوتپەن ولار جالاڭ سەمسەرمەن ءتونىپ كەلىپ ءبىر-بىرىن ەندى-ەندى بار كۇشپەن شاپقالى تۇرعان شاقتا، ەگەر دە اقىرى وسىلاي كۇيرەتە سوققى بەرۋدىڭ ءساتى تۇسكەن جاعدايدا قۇددى اناردى قاق بولگەندەي ءبىرىن-بىرى جوعارىدان تومەن قاراي ءتىلىپ تۇسىرەتىنىنە ەش كۇمان قالماعان تۇستا قوشتاسقان بولاتىنبىز؛ ال، ەندى قوشتاسقان سەبەبىمىز اۆتور ەڭ قىزىقتى دەگەن جەرىنە كەلگەندە كىلت توقتاپ، ودان ءارى نە بولعانىن قايدان ءبىلۋ كەرەگىن دە كورسەتپەستەن، ۇنامدى حيكاياسىنىڭ سوڭىن شورت ءۇزىپ تاستاعان بولاتىن.

بۇل جاعدايات مەنى قاتتى قىنجىلتتى، وسىناۋ ازىن-اۋلاق بەتتەردەن تاپقان ءسۇيىنىشىمنىڭ ورنىن، مىنا تارتىمدى تۋىندىعا، ءوز پايىم-تۇسىنىگىمشە، جەتپەي تۇرعان قىرۋار بەت قاشان قولىما تيگەنشە قانداي مەحناتتى جولدان وتۋگە ءتيىسپىن دەگەن ويدان تۋعان كۇيىنىش الماستىردى. وعان قوسا، وسىنشالىقتى ايتۋلى رىساردىڭ تەڭدەسسىز ەرلىكتەرىن سۋرەتتەپ جازاتىن ءبىر وقىمىستى وعلاننىڭ شىعا قويماعانى — ماعان تىپتەن ادام سەنگىسىز ءارى شەكتەن تىس وعاش نارسە ىسپەتتى كورىندى، ويتكەنى شىتىرمان وقيعالاردى ىزدەۋمەن ماڭگىلىككە داڭقى كەتكەن كەزبە رىسارلاردىڭ ءبارى دە شەجىرەشىگە كەندە بولماعان ەدى — ءارقايسىسىنىڭ بىر-بىردەن، كەيدە ءتىپتى ەكى-ەكىدەن وقىمىستىسى بولعان-دى، ولار رىسارلاردىڭ داعدىلى قارەكەتتەرىن سيپاتتاۋمەن عانا شەكتەلىپ قالماي، بىزگە ولاردىڭ وي-ارماندارىن، سونىڭ ىشىندە ءتىپتى تۇككە تاتىمايتىندارىن دا، ولاردىڭ بارلىق پارىقسىز قىلىقتارىن، سونىڭ ىشىندە وزدەرى جۇرت نازارىنان مۇقيات قىمتاپ جۇرگەندەرىن دە، ءمالىم قىلدى: وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا، ىزگى نيەتتى رىسارىمىزدىڭ تاعدىر ءوزىن پلاتير مەن سول راۋىشتەستەردە جەتىپ ارتىلاتىن يگىلىكتەن قاعاجۋ قالدىرارداي ساتسىزدىككە ۇشىراۋى مۇلدەم مۇمكىن ەمەس-تى.

سونىمەن، ءوز باسىم اسا قىزىقتى بۇل حيكايا قيۋى قاشىپ، اياقتالماي قالا بەرەر دەگەن ويدان اۋلاق بولعام-دى — دۇنيەدەگىنىڭ ءبارىن جويىپ، جالماپ قوياتىن زۇلىم ۋاقىت ونى دا جۇتىپ نەمەسە جاسىرىپ تاستاعانىنا سەنىمدى ەدىم. وعان قوسا، ەگەر دون كيحوتتىڭ قويماسىنان ەنارەستىك نيمفالار مەن باقتاشىلار جانە قىزعانىشتان ساۋىقتىرۋ سەكىلدى وسى تاياۋدا عانا جارىق كورگەن كىتاپتار تابىلعان بولسا، وندا ونىڭ باستان كەشكەن حيكاياسى دا تىم كونە بولماۋى كەرەك قوي، ءتىپتى قاعاز بەتىنە تۇسپەگەن كۇننىڭ وزىندە دە، ءبارىبىر بۇل ءجايت ونىڭ سەلولاستارى مەن كۇللى لامانچا وڭىرىنە ءمالىم بولۋعا ءتيىس قوي دەپ ويلادىم. وسىناۋ بولجام مەنى قاتتى تولعاندىرىپ، ايتۋلى يسپانىمىز لامانچالىق دون كيحوتتىڭ، لامانچالىق رىسارلىقتىڭ شىراعى جانە شارايناسى، مىنا بۇگىنگى زاماندا، مىنا ءوزىمىز عۇمىر كەشىپ جاتقان قىرسىعى ارىلماعان كەزەڭدە ءجابىر كورگەندەرگە اراشا تۇسۋگە، جەسىرلەرگە جاردەمدەسۋگە، قىز-قىرقىنعا، اسىرەسە كۇيەۋگە شىقپاعاندىعىنىڭ كۇيىگىنەن قولىنا قامشى الىپ، جورعاعا ءمىنىپ تاۋ مەن تاستى ارالاپ سەرۋەندەپ جۇرەتىندەرگە، — باعزى زاماندا، شىنىمەن-اق الگىندەي كارى قىزدار بولعان: ولار سەكسەنگە كەلگەنشە عۇمىر جاساپ، ەگەر الدەنەندەي راقىمسىز بىرەۋ، الدەبىر جول تورىعان قاراقشى نەمەسە دۇلەي ءداۋ ابىرويىن توگىپ جۇرمەسە، بىردە ءبىر ءتۇنىن وڭاشا وتاۋدا وتكىزبەي-اق، شەشەلەرىنە ۇقساپ پاك كۇيىندە تابىتقا تۇسەتىن، — مىنە، وسىنداي بەيباقتارعا قامقورلىق جاساۋعا مىندەتتى كەزبە جاۋىنگەردىڭ بار اۋىرتپالىعى مەن پارىزىن تۇڭعىش بولىپ ءوز موينىنا ارتقان رىساردىڭ ءومىرى مەن باستان كەشكەن عاجايىپ وقيعالارى جايىندا ناقتى دا نانىمدى دەرەكتەر تابۋ جونىندەگى قۇلشىنىسىمدى ارتتىرا ءتۇستى. توق ەتەرىن ايتقاندا، وسى جانە باسقا دا ىستەرى ءۇشىن دون كيحوتىمىزدى ءار كەزدە جانە جەرىنە جەتكىزە ماقتاپ-ماداقتاۋ قاجەت دەپ بىلەمىن، ونىمەن بىرگە وسىناۋ تارتىمدى حيكايانىڭ اياعىن تابۋ جولىندا ەتكەن ەڭبەك، توككەن تەرىم ءۇشىن مەنى دە ماقتاپ قويعان ارتىق بولماس ەدى؛ دەگەنمەن، اۋەلى جاراتقان يەمىز، سوسىن كەزدەيسوقتىق پەن جازمىش سەپتىگىن تيگىزبەسە، ىقتياتتى وقىرمانعا وسىناۋ حيكايا تارتۋ ەتەر ەكى ساعاتقا جۋىق مولشەردەگى كوڭىل كوتەرۋ مەن راقاتقا باتۋ باقىتىنان ادامزات بالاسى ماڭگىلىككە ايرىلىپ تا قالۋى ىقتيمال ەكەنىن ءوزىم بەك جاقسى ءبىلىپ وتىرمىن. ال، ونىڭ اياق جاعى مىناداي جاعدايلار ۇستىندە تابىلىپ ەدى.

ءبىر كۇنى تولەدوداعى الكانا كوشەسىمەن كەلە جاتىپ ءبىر بالاقايدىڭ جىبەك ساتاتىن ساۋداگەرگە داپتەرلەر مەن ەسكى قاعازداردى وتكىزىپ جاتقانىنا كوڭىل اۋداردىم، ءوزىم وقۋعا قۇمار ادام بولعاندىعىمنان، قولىما نە تۇسسە سونى وقي بەرەتىن، ءتىپتى كوشەدەن تاۋىپ العان ءبىر جاپىراق قاعازدى دا وقيتىن داعدىم بولعاندىقتان، وسىناۋ قانعا سىڭگەن ادەتىممەن بالانىڭ ساتىپ تۇرعان داپتەرىنىڭ ءبىرىن قولىما الىپ، ءارىپ تاڭبالارىنا قاراپ مۇنىڭ اراب ارىپتەرى ەكەنىن ءتۇسىندىم. ءتۇسىنۋىن تۇسىنگەنىممەن، وقي المادىم، سوندىقتان مۇنى ماعان وقىپ بەرە الاتىن الدە ءبىر موريسك¹⁸ ءوتىپ بارا جاتقان جوق پا ەكەن دەپ جان-جاعىما قارانا باستادىم — ايتا كەتكەن ارتىق بولماس، تولەدودا مۇنداي اۋدارماشىلار ادىم اتتاعان سايىن دەرلىك ۇشىراسادى، سوندىقتان ەگەر ماعان ءتىپتى بۇدان دا گورى باعالىراق جانە كونەرەك ءتىلدىڭ اۋدارماشىسى قاجەت بولا قالسا، ونى ىزدەپ تابۋ دا قيىندىققا سوقپاس ەدى. اقىر سوڭىندا تاعدىر مەنى ءبىر موريسكىگە تاپ قىلدى دا، وعان تىلەگىمدى ءتۇسىندىرىپ ايتقان بويدا ول داپتەردى قولىنا الىپ، ورتاسىنان اشىپ جىبەرىپ وقي باستادى، ءسويتىپ بىرنەشە جولدى وقىعان بويدا قارقىلداپ كۇلە باستادى. مەن ودان نەگە ءماز بوپ جاتقانىن سۇراعانىمدا ول ماعان داپتەردىڭ جيەگىندەگى ەسكەرتپەلەر كۇلكىسىن كەلتىرگەنىن ايتتى. مەن ودان اۋدارىپ بەرۋىن سۇرادىم.

— مىنا ارادا، جيەكتەردە، بىلاي دەپ جازىلىپتى، — دەدى ول كۇلكىسىن تيا الماعان كۇيى: — وسى حيكايادا ەسىمى وتە ءجيى اتالاتىن دۋلسينەيا توبوسسكايا، جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، شوشقا ەتىن تۇزداۋدىڭ اسقان شەبەرى بولىپتى جانە وسى تاقىرىپتا اڭگىمە تۋا قالعاندا بۇكىل لامانچادا الدىنا جان سالماعان كورىنەدى.

دۋلسينەيا توبوسسكايا ەسىمىن ەستىگەندە نە دەرىمدى بىلمەي اڭىرىپ قالدىم، ويتكەنى سول ساتتە-اق باسىما: “بۇل داپتەرلەرگە دون كيحوتتىڭ حيكاياسى تۇسىرىلگەن عوي!” دەگەن وي ساپ ەتە قالعان-دى. وسى بولجام دەگبىرىمدى كەتىرىپ، موريسكىدەن دەرەۋ تاقىرىبىن وقىپ بەرۋىن سۇرادىم، اناۋ پاراق بەتىنەن اۆتور قاعازعا قالاي تۇسىرسە سول كۇيىندە اراب تىلىنەن كاستيل تىلىنە قولما-قول اۋدارىپ: اراب تاريحشىسى سيد احمەد بەنينحالي جازعان لامانچالىق دون كيحوتتىڭ عۇمىربايانى دەپ وقىپ بەردى. وسى ارادا مەن شامام كەلگەنىنشە بارىنشا ساقتىق جاساۋعا تىرىستىم، ءسويتىپ اقىرى حيكايانىڭ اتى قۇلاعىما شالىنعان ساتتە-اق بويىمدى بيلەپ العان قۋانىش سەزىمىن ىشتە تۇنشىقتىرۋىمنىڭ ءساتى ءتۇستى. جىبەك ساتۋشىعا جەتىپ بارىپ، بارلىق داپتەر مەن قاعازدى قولىنان جۇلىپ الدىم دا، بالادان ءبارىن جارتى رەالعا ساتىپ الدىم؛ ەگەر بالاقاي اڭعارىمپازداۋ بولعاندا جانە ەگەر وسىنى قولعا ءتۇسىرۋدى قالاي ارمان ەتىپ جۇرگەنىمدى بىلگەندە، وندا ول مەنەن، بالكىم، التى رەال، ءتىپتى ودان دا كوپ العان بولار ەدى. ودان سوڭ موريسك ەكەۋىمىز شىركەۋدىڭ اۋلاسىنا كىردىك، سول جەردە مەن وعان نە سۇراسا سونى بەرەتىنىمدى ايتىپ، وسى داپتەرلەردەگى دون كيحوتقا قاتىستىنىڭ ءبارىن ەشتەڭە قالدىرماي جانە ءوز جانىنان ەشتەڭە قوسپاي كاستيل تىلىنە اۋدارىپ بەرۋىن سۇرادىم. ەكى ارروبا ءجۇزىم مەن ەكى فانەگا بيدايدى قاناعات تۇتقان موريسك ءارى جاتىق ەتىپ، ءارى بۇرمالاماي جانە بارىنشا قىسقا مەرزىمدە اۋدارىپ بەرۋگە ۋادە ەتتى. جۇمىستىڭ تەزىرەك ءجۇرۋىن جانە وسىناۋ اسا باعالى ولجادان قول ءۇزىپ قالماۋدى كوزدەپ موريسكىنى ۇيگە اكەپ جاتقىزدىم، ءسويتىپ ول بۇل حيكايانىڭ ءبارىن ءبىر جارىم ايعا جەتپەيتىن مەرزىم ىشىندە تاپ وسى جەردە باياندالىپ وتىرعانداي قالىپتا اۋدارىپ بەردى.

ءبىرىنشى داپتەردەن دون كيحوتتىڭ بيسكايلىقپەن ايقاسىنىڭ بارىنشا نانىمدى بەينەلەنگەن سۋرەتىن كەزىكتىردىم. حيكايادا بايان ەتىلگەن جايدان اۋىتقۋ بولماي، ەكەۋى دە ولىسپەي-بەرىسپەيتىن كەيىپتە بەينەلەنىپتى، ەكەۋى دە سەمسەرىن جوعارى كوتەرىپ العان، ءبىرى قالقانمەن، ەكىنشىسى — كوپشىكپەن كولەگەيلەنگەن، ال بيسكايلىقتىڭ قاشىرى بولسا تىپتەن ءتىرى سەكىلدى: اربالەت وعى جەتەتىندەي قاشىقتىقتان-اق ونىڭ جەكە مەنشىك ەمەس، جالعا العان قاشىر ەكەنى اڭعارىلىپ تۇر. بيسكايلىق بەينەسىنىڭ استىنا: دون سانچو دە اسپەيتيا — شاماسى، ونى وسىلاي اتاعان بولۋ كەرەك، ال روسينانتتىڭ استىنا — دون كيحوت دەپ جازىلىپتى. روسينانتتىڭ سۋرەتى تاماشا سالىنعان: تۇرقى ۇزىن، سۇرىقسىز، بولدىرعان، ارىق، قابىرعاسى ىرسيعان، ءبۇيىرى سولىڭقى سيقى ورىندى دا ءساتتى تابىلعان لاقاپ اتىن ابدەن-اق اقتاپ تۇر. ارمەنىرەكتە سانچو پانسا ەسەگىن سۋلىعىنان ۇستاپ تۇر، ونىڭ استىنا: سانچو سانكاس دەپ جازىلىپتى؛ سۋرەتكە قاراعاندا، سانچونىڭ قارىنى قاباقتاي، بويى الاسا، اياعى ۇزىن كورىنەدى — ونىڭ پانسا جانە سانكاس اتالىپ كەتكەنى دە وسىدان بولسا كەرەك: بۇل ەكى لاقاپ ەسىم حيكايامىزدىڭ بەتتەرىنەن ءجيى-جيى جولىعىپ وتىرادى. تاعى دا ءبىرقاتار ۇساق-تۇيەك ەرەكشەلىكتى اتاپ وتكەن ارتىق بولماس ەدى، ءبىراق ولاردىڭ ايتا قالارلىقتاي ءمانى جوق جانە حيكايانى ءدال وسى قالپىنان دا گورى شىنشىل ەتە تۇسۋگە سەپتىگىن تيگىزە المايدى، ال ەندى قانداي حيكايا دا تەك شىنشىل بولعان كەزدە عانا ۇنامدى بولاتىنى بەلگىلى عوي.

باسقا ەمەس، تاپ وسى حيكايانىڭ شىنشىلدىعىنا كۇمان كەلتىرەتىن جالعىز عانا نارسە بار، ول — اۆتورىنىڭ اراب ەكەندىگى؛ ال ەندى سۋايتتىق بۇل تايپانىڭ وزگەدەن ەرەك قاسيەتى ەكەنى ءمالىم؛ جالپى العاندا، ارابتار — ءبىزدىڭ اتا جاۋىمىز، سوندىقتان اۆتوردىڭ وسىرىڭكىرەپ ايتۋدان گورى كەمىتىڭكىرەپ ايتۋعا بەيىمدىك بىلدىرەتىنىن بولجاۋ قيىن ەمەس. جانە، مەنىڭشە، تاپ سولاي بولعان دا سەكىلدى، ويتكەنى وسىناۋ وتە ءبىر ىزگى نيەتتى رىساردى ماقتاۋعا ابدەن بولاتىن جانە ماقتاۋعا مىندەتتى دە جەردە ونىڭ ۇنامدى ىستەرى جايىندا ادەيى ۇندەمەي قالاتىن ءتارىزدى؛ بۇل ونىڭ ارام ويلىلىعىن اڭعارتادى، ەگەر ول مۇنى قاساقانا ىستەگەن بولسا، وندا تىپتەن جامان: ويتكەنى، دۇرىسىندا، تاريحشىلار انىعى مەن شىندىعىن ايتاتىن جانە باس پايدا دا، قورقىنىش تا، قاستىق تا، دوستىق تا اقيقات جولىنان تايدىرا المايتىن بارىنشا ءادىل بولۋعا ءتيىس ءارى مىندەتتى دە عوي؛ ال، اقيقات دەگەنىمىز — ۋاقىت باسەكەلەسى، قارەكەت قازىناسى، وتكەننىڭ كۋاگەرى، بۇگىنگىنىڭ ونەگەسى، بولاشاققا ارنالعان ەسكەرتپە بوپ تابىلاتىن تاريحتىڭ تۋعان قىزى ەمەس پە. بۇل حيكايادان قىزعىلىقتى كىتاپ اتاۋلىدان تالاپ ەتۋگە بولاتىننىڭ ءبارىن دە تاباتىنىڭىزعا سەنەمىن؛ ال كەمشىلىكتەرىنە كەلسەك، ەگەر ونداي نارسە بايقالىپ جاتسا، وعان كىنالى، مەنىڭشە، استە دە حيكاياداعى اڭگىمە اياسى ەمەس، ونىڭ يت مىنەز اۆتورى عانا بولماق. ءسويتىپ، ەندى اۋدارماعا سەنەر بولساق، ونىڭ ەكىنشى ءبولىمى بىلايشا باستالماق.

قايتپاس-قايسار، قاتتى اشۋلى سايىسكەرلەرىمىز قىلپىلداعان سەمسەرىن سىلتەمەككە وقتالعان ساتتەرىندە ولاردىڭ قاتۋلى جۇزدەرىنە قاراپ-اق كوكتەن دە، جەردەن دە جانە توزاقتان دا ايىل جيمايتىنىن اڭعارۋعا بولاتىنداي ەدى. العاشقى بوپ قىزۋقاندى بيسكايلىق سوققى جاسادى، ونىڭ بار كۇشپەن جانە سونشالىقتى اشۋ-ىزامەن ۇرعانى سونشا، قولىنداعى سەمسەرى تايقىپ كەتپەگەندە وسى ءبىر عانا سوققىنىڭ ءوزى-اق مىنا قاتىگەز ايقاستىڭ دا، انا رىسارىمىزدىڭ بارلىق شىتىرمان وقيعاسىنىڭ دا اقىرى وسى بولعان بولار ەدى؛ ءبىراق دون كيحوتتى بۇدان گورى ماڭىزدىراق ىستەرگە ساقتاپ جۇرگەن مەيىربان تاعدىر دۇشپان قولىنداعى سەمسەردى تايقىتىپ، سوققىسى سول جاق يىعىنا عانا تيەتىندەي، وندا دا ەلەۋلى زارداپ شەكتىرمەي، تەك ساۋىتى سول جاق بۇيىرىنەن سوگىلىپ، جول-جونەكەي قۇلاعى مەن دۋلىعاسى عانا شەكىلىپ كەتەتىندەي ەتىپ بۇرىپ جىبەردى. سول بويدا ساۋىتى زارەنى الا گۇرس ەتىپ جەرگە قۇلاپ ءتۇستى دە، رىسارىمىزدىڭ سىقپىتى ادام ايارلىق بوپ قالدى.

قۇداي ساقتاسىن، ءوزىنىڭ قانداي كەپكە تاپ بولعانىن كورگەن لامانچالىعىمىزدىڭ قالاي قۇتىرىنىپ كەتكەنىن سۋرەتتەۋگە لايىقتى ءسوز تابار ادام بار ما ەكەن بۇل دۇنيەدە! قوي، ودان دا اڭگىمەمىزدى ارمەن جالعاعانىمىز ءجون شىعار. ءسويتىپ، دون كيحوت قايتادان ۇزەڭگىگە شىرەندى دە، سەمسەرىن قوس قولىمەن بۇرىنعىدان دا بەتەر قاتتى قىسا ۇستاپ بيسكايلىقتى كوپشىگىمەن قوسا باسىنان قۇلاشتاپ تۇرىپ ءبىر پەردى، وڭدىرماي قاتتى ۇرعانى سونشا، الگىندەي اجەپتاۋىر قورعاۋىشى بولعانىنا قاراماستان بيسكايلىق قۇددى ءبىر توبەسىنەن تاۋ قۇلاعانداي سەزىندى، تاناۋىنان، اۋزىنان، قۇلاعىنان قان شۇمەكتەپ اعىپ، تەڭسەلىپ كەتتى، ەگەر قاشىرىن موينىنان قۇشاقتاي الماعانىندا، ءسوز جوق، جەرگە جالپ ەتە تۇسەرى انىق-تى، ءبىراق كەلەسى ساتتە ۇزەڭگىدەن اياعى شىعىپ كەتتى دە، قۇشاعى جازىلىپ سالا بەردى، سول ءسات سۇراپىل سوققىدان شوشىنعان قاشىرى دا ءتورت اياقتاي تەبىنىپ العا قاراي اتقاقتاي جونەلىپ، ۇزاماي يەسىن جەرگە اتىپ ۇردى.

دون كيحوت بۇل جايلارعا بىلق ەتپەي بەزەرە قاراپ تۇردى؛ بيسكايلىق جەرگە قۇلاعان ساتتە اتىنان سەكىرىپ ءتۇستى دە، جاۋىنىڭ جانىنا جەتىپ بارىپ، سەمسەرىنىڭ ۇشىن كوزىنە كەزەپ تۇرىپ بەرىلۋگە ءامىر ەتتى، ويتپەگەن كۇندە باسىن شاۋىپ تاستايتىنىن ەسكەرتتى. زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن بيسكايلىقتىڭ ءبىر اۋىز ءتىل قاتۋعا ءاددى كەلمەدى؛ ەگەر وسى ۋاقىتقا شەيىن كۇيمەدە نە ىستەردى بىلمەي ابدىراپ، قاقتىعىستىڭ ارتىن باعىپ وتىرعان ايەلدەر رىسارىمىزدىڭ قاسىنا جۇگىرىپ كەلىپ، وزدەرىنە قايىرىم كورسەتىپ، مەيىرىم جاساۋىن — مالايلارىنا اياۋشىلىق ءبىلدىرۋىن قوياردا قويماي جالىنىپ سۇراي باستاماسا، بيسكايلىقتىڭ شىنىمەن ءبىر پالەگە ۇشىرايتىنى كامىل ەدى (ويتكەنى، ىزا بۋعان رىساردىڭ ەشتەڭەدەن تايىناتىن ءتۇرى جوق-تى). دون كيحوت بولسا، ولاردىڭ وتىنىشىنە تاكاپپار كەيىپتە ماڭعازدانا جاۋاپ قاتتى:

— سۇيكىمدى سەنورالار! ارينە، وتىنىشتەرىڭىزدى قۋانا-قۋانا ورىندايمىن عوي، ءبىراق ءبىر شارتىم مەن ەسكەرتپەم بار: مىنا رىسار ماعان توبوسو اتالاتىن قالاعا، اسقان سۇلۋ دونيا دۋلسينەياعا بارۋعا، وعان ءوزىن مەنىڭ جىبەرگەنىمدى ايتۋعا ۋاعدا بەرسىن، ال بۇعان نە ىستەيدى، ونى حانىمنىڭ پاتشا كوڭىلى بىلەدى.

زارە-قۇتى قالماعان ايەلدەر مىنانىڭ وزدەرىنەن نە تالاپ ەتىپ تۇرعانىن دا تۇسىنبەي، ءتىپتى دۋلسينەيا دەيتىننىڭ دە كىم ەكەنىن سۇراپ بىلمەستەن، مالايدىڭ بۇيرىقتى بۇلجىتپاي ورىندايتىنىنا ۋادە بەردى.

— ەندەشە، بوپتى، سوزدەرىڭىزگە سەندىم. جازاعا ابدەن لايىقتى بولسا دا، بۇعان ەندى ەشقانداي ءجابىر كورسەتپەيمىن، — دەدى دون كيحوت.

ح تاراۋ

دون كيحوت پەن اتقوسشىسى سانچو پانسانىڭ اراسىندا بولعان اسا قىزىقتى اڭگىمە جايىندا

موناحتاردىڭ مالايلارى جاقسى سىي-قۇرمەت كورسەتە قويماعان سانچو پانسا بۇل كەزدە ارەڭدەپ بويىن تىكتەگەن، ءسويتىپ جەكپە-جەكتى زەيىن سالا باقىلاپ تۇرىپ قۇدايعا ويشا جالبارىنۋمەن بولعان: ول قۇدايدان دون كيحوتتى جەڭىسكە جەتكىزۋىن جانە ارالدى جاۋلاپ الۋعا جاردەمدەسۋىن سۇراعان-دى، رىساردىڭ ۋاعداسى بويىنشا ارالدىڭ گۋبەرناتورى بولىپ اتقوسشىسى تاعايىندالۋعا ءتيىس-تى. قاقتىعىس اياقتالىپ، دون كيحوت روسينانتقا قاراي بەت العان بويدا سانچو ۇزەڭگىسىن اياعىنا توسپاققا ۇمتىلدى، ءسويتىپ رىسارىمىز اتقا قونعالى جاتقاندا دەرەۋ ونىڭ الدىنا تىزەرلەي كەتىپ، قولىنان شاپ بەرىپ ۇستاپ، ءسۇيىپ الدى دا:

— قايىرىمدى مىرزام، سەنور دون كيحوت، وسىناۋ قاتىگەز ايقاستا جەڭىپ العان ارالىڭىزعا مەنى گۋبەرناتور ەتىپ قويىڭىزشى. ول ارال قانشالىقتى ۇلكەن بولسىن مەيلى، ءبارىبىر مەن وندا جەر جۇزىندەگى قاي گۋبەرناتوردان دا كەم گۋبەرناتورلىق ەتپەيمىن، — دەدى.

دون كيحوت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— ەسىڭدە ساقتا، سانچو باۋىرىم، بۇل ارال ءۇشىن ايقاس ەمەس، بۇل دا، وسى سەكىلدى باسقالارى دا، جول بويىنداعى شىتىرمان وقيعالارعا جاتادى، مۇندا سەنى كۇتەتىن قاشانعى سىباعا — باس سۇيەگىڭدى وپىرىپ جىبەرەدى نەمەسە قۇلاعىڭدى كەسىپ الادى، ساعان تيەتىن باسقا ۇلەس جوق. كىشكەنە شىداي تۇر،

سەنى ارالدىڭ گۋبەرناتورى ەتىپ تاعايىنداپ قانا قويماي، ودان دا جوعارىراق كوتەرۋىمە مۇمكىندىك بەرەتىن تالاي شىتىرمان وقيعا جولىعادى ءالى بىزگە.

سانچو دون كيحوتقا قايتا-قايتا العىس جاۋدىردى، سوسىن تاعى ءبىر مارتە قولىنان جانە ساۋىتىنىڭ ەتەگىنەن سۇيگەن سوڭ ونى روسينانتقا وتىرعىزىپ جىبەردى دە، ءوزى ەسەگىنە قارعىپ ءمىنىپ مىرزاسىنىڭ سوڭىنان تەپەڭدەپ تارتىپ بەردى؛ ال اناۋ بولسا، ساياحاتشى ايەلدەرگە ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاستان، ءتىپتى ولارمەن قوشتاسپاستان بورت-بورت جەلدىرتىپ جاقىن جەردەگى توعايعا بارىپ كىردى. سانچو ەسەگىن بارىن سالا كوسىلتكەنىمەن، روسينانتتىڭ تۇياعىنا تۇتقيىلدان جەل بىتكەندەي اتقوسشىعا جەتكىزەر بولمادى، اقىر سوڭىندا اناۋ مىرزاسىنا ءوزىن توسا تۇرۋىن سۇراپ ايقايلاۋعا ءماجبۇر بولدى. دون كيحوت سىلەسى قۇرىعان اتقوسشىسىنىڭ تىلەگىن ورىنداپ تىزگىن تارتتى، اناۋ ونى قۋىپ جەتكەن بويدا:

— سىزگە مىنا نارسەنى ايتقىم كەلەدى، سەنور: ءبىر شىركەۋگە بارىپ بوي تاسالاي تۇرعانىمىز جامان بولماس ەدى. ويتكەنى، جاڭا ءوزىڭىز ايقاسقان ادامدى وتە ءبىر قاسىرەتتى جاعدايدا قالدىرىپ كەتتىك ەمەس پە، سوندىقتان جامان ايتپاي جاقسى جوق، قاسيەتتى اعايىندىق ساپ ەتە قالىپ ءبىزدى ۇستاپ الۋى مۇمكىن عوي. ودان قاشان ەركىندىك العانشا، اق-ادال ءسوزىم، كوزىمىزگە كوك شىبىن ۇيمەلەرى كامىل، — دەدى.

— توقتاي تۇر، — دەدى دون كيحوت. — قان توككەنى ءۇشىن كەزبە رىساردى، ول قاندى قانشا مارتە توكسىن مەيلى، سوتقا تارتقانىن قايدان كوردىڭ الدە ءبىر جەردەن وقىدىڭ با؟

— قان توگىس جايىندا ەشتەڭە دە ەستىگەن ەمەن جانە ومىرىمدە ەشكىمنىڭ قانىن توگىپ بايقاپ كورگەم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — بىلەتىنىم بىرەۋ عانا، كۇرە جولدىڭ ۇستىندە شاتاق شىعارعانداردى قاسيەتتى اعايىندىق ارقاسىنان قاعا قويمايدى، قالعانىندا شارۋام جوق.

— قاپا بولما، دوستىم، — دەدى دون كيحوت، — سەنى اعايىندىق تۇگىلى حالدەيلەردىڭ دە قارماعىنان قۇتقارا الام. ءبىراق، سەن ماعان اق-ادال شىنىڭدى ايتشى: وزىمىزگە ءمالىم ەلدەردىڭ ءبىرى بولماسا بىرىنەن مەنەن اسقان جاۋ جۇرەك رىساردى كەزدەستىردىڭ بە ءوزىڭ؟ الدەنەندەي ءبىر رىساردىڭ مەنەن دە گورى باتىلىراق شابۋىلعا شىققانىن، وجەتتىكپەن قورعانعانىن، اسقان شەبەرلىكپەن سوققى بەرگەنىن، دۇشپانىن لەزدە توڭكەرىپ تاستاعانىن كىتاپتاردان وقىعانىڭ بولدى ما؟

— نەسىن جاسىرام ونىڭ، ومىرىمدە ءبىر دە ءبىر كىتاپ وقىعان ەمەسپىن، ويتكەنى وقي دا، جازا دا بىلمەيمىن، — دەپ مويىندادى سانچو. — قۇدايدان تىلەرىم، تەك سول جاۋ جۇرەكتىگىڭىز ءۇشىن ءبىر جايسىزداۋ مەكەنجايدا ورىن تەۋىپ قالماساڭىز ەتتى. ال، ەندى مەنىڭ دە ايتقانىمدى ءبىر تىڭداڭىز، تاقسىر، سىزگە مىندەتتى تۇردە ەمدەلۋ كەرەك، — قۇلاعىڭىزدان اققان قان تيىلماي تۇر، قورجىنىمدا كورپيا مەن ازداعان اق ماي بار.

— ەگەر فەرابراس بالزامى سالىنعان قۇتىنى جولعا الا شىعۋدى ۇمىتىپ كەتپەگەنىمدە سونىڭ ءبارىنىڭ ەش قاجەتى بولماس ەدى: الگى بالزامنىڭ ءبىر تامشىسى بىزگە ۋاقىتتى دا، دارى-دارمەكتى دە ۇنەمدەر ەدى، — دەدى دون كيحوت.

— ول نەعىلعان قۇتى جانە ول نەعىلعان بالزام؟ — دەپ سۇرادى سانچو پانسا.

— بۇل بالزامنىڭ رەسەپتىن جاتقا بىلەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — ول جانىڭدا بولسا ولىمنەن دە قورىقپاۋعا بولادى، قانداي جاراقات تا ءقاۋىپتى ەمەس. مەن سونى دايىنداپ، ساعان بەرىپ قويايىن، ال سەن قىزۋ شايقاس ۇستىندە مەنى بەلىمنەن قاق ءبولىپ شاۋىپ تۇسىرگەنىن كورسەڭ، — ال مۇنداي جاعدايلار كەزبە رىسارلار باسىندا ءجيى بولىپ تۇرادى، — كوپ ويلانىپ جاتپاستان، دەنەمنىڭ جەرگە قۇلاپ تۇسكەن بولىگىن ابايلاپ كوتەرىپ ال دا، قان ۇيىپ قالماستان بۇرىن تەزدەتىپ ەردىڭ ۇستىندە قالعان بولىگىنە بارىنشا ساقتىقپەن اپارىپ قوندىر — بۇل ارادا ءبارىن ورىن-ورنىنا قۇيىپ قويعانداي ەتىپ جىمداستىرۋ ءۇشىن ەداۋىر ەڭبەكتەنۋگە تۋرا كەلەدى. سوسىن ماعان اتالمىش بالزامنان بار بولعانى ەكى جۇتىم عانا ىشكىزدىر — سوندا كوز الدىڭدا قۇر اتتاي بوپ شىعا كەلەم.

— ولاي بولسا، — دەدى سانچو پانسا، — ارالدى باسقارۋدان ۇزىلدى-كەسىلدى تۇردە باس تارتام جانە ىجداعاتتى دا ادال قىزمەتىمنىڭ وتەمى ءۇشىن ءوتىنىپ سۇرايتىنىم بىرەۋ عانا: ماعان تەك وسىناۋ عاجايىپ سۇيىقتىقتىڭ رەسەپتىن بەرىڭىزشى، تاقسىر. ونىڭ ءبىر ۋنسياسىنا قاي جەردە بولسىن ەكى رەالدان كەم تولەمەيتىنىنە كەپىلمىن، ال بۇل اقشاعا قالعان ءومىرىمدى قايعى-مۇڭسىز وتكىزە الارىم انىق. ارينە، اۋەلى ونى ازىرلەۋ قانشالىقتى قىمباتقا تۇسەتىنىنىن ءبىلىپ العان ءجون-اق.

— ءۇش اسسۋمبراسىنىڭ باعاسى ءۇش رەالعا جەتەر-جەتپەس، — دەدى دون كيحوت.

— نە دەسەم ەكەن سىزگە، تاقسىر! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — و نە بولعانىڭىز ءسىزدىڭ، نەگە ونى ءوزىڭىز دايىندامايسىز جانە مەنى نەگە ۇيرەتپەيسىز؟

— اسىقپا، دوستىم، — دەدى دون كيحوت، — تالاي قۇپيانىڭ سىرىن اشام ءالى ساعان، باسىڭا تالاي جاقسىلىقتى ۇيىپ-توگەم ءالى سەنىڭ. ال، ءقازىر، قانە، ەمدەلەيىك — قۇلاعىم اۋىرىپ شىداتپاي بارادى.

سانچو قورجىننان كورپيا مەن مايدى شىعاردى. ءبىراق سول ارادا بىت-شىت بولعان دۋلىعاسىنا كوزى ءتۇسىپ كەتكەن دون كيحوت الاي-تۇلەي سەزىم كەشىپ، ەستەن تانىپ قالا جازدادى؛ سوسىن قولىن سەمسەرىنىڭ تۇتقاسىنا قويىپ، كوككە كوز تىگىپ وتىرىپ:

— اسپان مەن جەردى جاراتۋشىنىڭ اتىمەن جانە قۇددى ءبىر قارسى الدىمدا

جاتقانداي سەزىنىپ ءتورت قاسيەتتى ءىنجىلدىڭ اتىمەن انت ەتەم، ەندىگى جەردە ۇلى ماركيز مانتۋانسكيي جيەنى ءبالدۋيننىڭ ءولىمى ءۇشىن كەك الۋعا سەرت بەرگەننەن كەيىن قانداي تۇرمىس كەشسە مەن دە تاپ سونداي تۇرمىس كەشەم، ياعني، انىعىراق ايتقاندا: وزىمە وسىنشا ءجابىر كورسەتكەن ادامنان كەك قايتارعانعا دەيىن اس-سۋ ىشكەن كەزدە داستارقان جايعىزبايمىن، ايەلىممەن ويناپ-كۇلمەيمىن، باسقا دا بىردەڭەلەردى ىستەمەيمىن — نە ەكەنى انىق ەسىمدە جوق، ءبىراق سونىڭ ءبارى وسى انتىما كىرەدى، — دەدى.

سانچو بولسا، بۇعان جاۋاپ رەتىندە:

— اقىلعا سالىپ كورىڭىزشى، سەنور دون كيحوت، ەگەر انا رىسار بۇيرىعىڭىزدى ورىنداپ سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ اياعىنا بارىپ جىعىلسا، بۇل ونىڭ ءوز پارىزىن ورىنداعانى بولىپ شىقپاي ما جانە جاڭادان ءبىر قىلمىس جاساماسا ونى قايتادان جازاعا تارتۋ وبال بولماي ما؟ — دەدى.

— مىنا تۇجىرىمىڭ مەن ەسكەرتپەڭ كوڭىلگە قونىمدى-اق ەكەن، — دەدى دون كيحوت، — سوندىقتان دۇشپانىمنان تاعى ءبىر مارتە كەك الۋ جونىندەگى انتىمدى قايتىپ الام. ونىڭ ەسەسىنە مەن رىسارلاردىڭ بىرىنەن تاپ وسىنداي ءتاۋىر دۋلىعانى تارتىپ العانعا دەيىن الگىندە ايتىلعان احۋالدا تۇرمىس كەشەم دەپ جاڭادان انت ەتەم جانە سول سوزىمدە تۇرام. ايتقانىم ايتقان جەردە قالادى دەپ ويلاۋشى بولما، سانچو، مەنىڭ ۇلگى ەتەرىم بار — ساكريپانتتى ايتسا سەنگىسىز اۋرەگە سالعان ءمامبريننىڭ دۋلىعاسى دا تاپ وسىنداي كەپكە تاپ بولعانى بەلگىلى عوي.

— ءاي، مارحابباتتى مىرزام-اي، انت اتاۋلىنى تۇگەل سۋعا سوقساڭىز ەتتى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — وندايدان تەك دەنساۋلىققا زيان، قۇدايعا كۇنا. ويلاپ كورىڭىزشى: دۋلىعا كيگەن ادامدى جاقىن ۋاقىتتا جولىقتىرا الماساق نەتتىك؟ سول بۇرىنعىشا مۇقتاجدىق مەحناتىن شەككەن كۇيىڭىزدە انتىڭىزعا ادالدىق ساقتاپ قالا بەرمەكسىز بە؟ ويتكەنى، الگى الجىعان شال ماركيز مانتۋانسكيي وزىنە مىندەت قىلعاننىڭ ءبارىن ءوز موينىڭىزعا ارتقاننان كەيىن سىزگە ەندى سىرت كيىمىڭىزدى شەشپەي ۇيقتاۋعا، اشىق اسپان استىندا تۇنەۋگە جانە باسقا دا كوپ ماشاقاتتى باستان كەشۋگە تۋرا كەلەدى عوي. ونىڭىز قالاي، سەنور، مىنا جولداردىڭ ۇزىنا بويىمەن قارۋلى ادامدار ەمەس، ارباكەشتەر مەن مال ايداۋشىلار عانا جۇرەدى عوي، ولار باسىنا دۋلىعا كيمەك تۇگىلى ونداي ءسوزدى ءومىرى ەستىمەگەن جاندار.

— قاتەلەسپە، — دەدى نارازى دون كيحوت. — ارادا ەكى ساعات وتپەي-اق الدەبىر جول ايىرىعىنان بىزگە انجەليكا سۇلۋدى تارتىپ الۋ ءۇشىن البراكاعا بەتتەگەن اسكەردەن دە كوپ قيساپسىز قارۋلى ادام جولىعادى.

— ءجا، قۇرىسىن، ءسىزدىڭ ايتقانىز-اق بولا قويسىن، — دەدى سانچو. — تەك قۇداي ءساتىن سالىپ، ءىسىمىز وڭىنان كەلىپ، ءوزىم سونشا ارمان ەتىپ جۇرگەن الگى ارالدى جاۋلاپ الاتىن كۇن تەزىرەك تۋسا ەكەن، ودان كەيىن كۇل بولماسا ءبۇل بولسىن.

— بۇل جايىندا الاڭ بولما دەپ ايتتىم ەمەس پە ساعان، سانچو: ارال بولماسا دانيا نەمەسە سوبراديسا سەكىلدى الدە ءبىر مەملەكەتتى تابارمىز — بۇلار سەنى شىنىمەن قۋانتارى كامىل، ويتكەنى بۇل مەملەكەتتەر قۇرلىقتا ورىن تەپكەن عوي، سوندىقتان وندا ءوزىڭدى سۋدا جۇزگەن بالىقتاي سەزىنەتىن بولاسىڭ. ال، ازىرشە بۇل اڭگىمەنى قويا تۇرايىق، — ودان دا قورجىنىڭدا تالعاجاۋ ەتەرلىك بىردەڭە بار ما، سونى قارا: جۇرەك جالعاپ الايىق تا، قونىپ شىعۋىمىزعا بولاتىن، سوسىن جاڭا وزىڭە ايتقان بالزامدى، — قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، قۇلاعىم اۋىرىپ شىداتپاي بارادى، — دايىنداپ الاتىن قامال-سارايدى ىزدەۋگە قولما-قول اتتانىپ كەتەيىك.

— مەندە ءبىر باس پياز، ازداعان سۇتسىرنە جانە ناننىڭ بىرنەشە قاتقان قابىعى بار، — دەپ مالىمدەدى سانچو، — ءبىراق ءوزىڭىز سەكىلدى ايبىندى رىسارعا مۇنداي تاعامدى جەۋ ونشا جاراسپايتىن سەكىلدى.

— بۇل جايىندا تۇك ەشقانداي تۇسىنىگىڭ جوق ەكەن-اۋ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — سەن جاقسى ءبىلىپ قويعىن، سانچو، كەزبە رىسارلار تۇتاس ءبىر اي بويى ءنار سىزباي جۇرگەندى وزدەرىنە زور ابىروي سانايدى نەمەسە قولعا نە تۇسسە سونى قاناعات ەتەدى. ەگەر مەن وقىعان كىتاپتىڭ ءبارىن سەن دە وقىعان بولساڭ، وندا بۇل ساعان توسىن نارسە كورىنبەس ەدى، ال مەن ءوزىم سونشاما كوپ كىتاپ وقىعانىممەن، بىردە-بىرەۋىنەن كەزبە رىسارلاردىڭ، — تەك ىلۋدە ءبىر، ءوز قۇرمەتتەرىنە ارنالعان اس تا توك توي-دۋمانداردا بولماسا، — تويىنىپ تاماق ىشكەنى جايىنداعى ەسكەرتپەنى تابا المادىم، ال باسقا ۋاقىتتا ولار نە بولسا سونى قورەك ەتەتىن بولعان. البەتتە، ولاردى مۇلدەم تاماق ىشپەگەن جانە باسقا دا ءتۇرلى تابيعي قاجەتتىلىكتەرىن وتەمەگەن دەۋگە تىپتەن دە بولمايدى، ويتكەنى ولار دا ءوزىمىز سەكىلدى ادامدار بولعان، ءبىراق، ەكىنشى جاعىنان، ولار بۇكىل ءومىرىن دەرلىك ورماندار مەن ءشول دالالاردا وتكىزگەن، قاستارىندا اسپاز بولماعان — ەندەشە، ولاردىڭ ادەتتەگى ازىعى مىنا ءقازىر ءوزىڭ ماعان ۇسىنىپ وتىرعانداي تىم قاراپايىم بولعان دەپ جورامالداۋدىڭ ەشقانداي سوكەتتىگى جوق. سول سەبەپتى دە، دوستىم سانچو، جانىم راقات تاباتىن نارسە ءۇشىن باسىڭ اۋىرماي-اق قويسىن، بىلمەيتىن نارسەڭ جايىندا بيلىك ايتپا، كەزبە رىساردى تۋرا جولدان تايۋعا يتەرمەلەمە.

— كەشىرە كورىڭىز، تاقسىر، — دەدى سانچو، — ءبىراق وزىڭىزگە ايتقانىمداي، مەن وقي دا، جازا دا المايمىن، سوندىقتان رىسارلىق ءسالت-داستۇر ەرەجەلەرى دەگەنىڭىز ماعان ءبىر مىلقاۋ دۇنيە. الايدا، الداعى ۋاقىتتا، رىسارلار ساناتىندا بولۋىڭىز سەبەپتى، سىزگە تەك كەپتىرىلگەن جەمىس-جيدەكتى عانا بەرىپ، ءوزىمدى، رىسار بولماۋىم سەبەپتى، ءارتۇرلى ەتتى تاعامدارمەن جانە جالپى باسقا دا قۇنارلى ازىقپەن قامتاماسىز ەتەتىن بولام.

— كەزبە رىسارلار جالعىز تەك كەپكەن جەمىس-جيدەكتى عانا قورەك ەتۋگە ءتيىس دەپ وتىرعان جوقپىن ساعان، سانچو، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — مەن تەك جەمىستەر دە رىسارلاردىڭ ادەتتەگى ازىعى سانالعانىن ايتقىم كەلگەن، سونداي-اق ولار دالادا وسەتىن شوپتەردى دە تالعاجاۋ ەتكەن: ءوزىم سەكىلدى ولار دا ونداي شوپتەردىڭ ءمان-جايىن جاقسى بىلگەن.

— شوپتەردىڭ قادىر-قاسيەتىن اجىراتا ءبىلۋ دەگەنىڭىز — ءبىر عانيبەت نارسە، — دەپ تۇجىردى سانچو، — سوندىقتان ءبىلىمىڭىزدىڭ قاشان دا بولسا بىزگە ايتەۋىر ءبىر كومەگى تيەرى كامىل!

سول ارادا ول ازىقتارىن الدارىنا جايىپ، ەكەۋى ىڭ-شىڭسىز وتىرىپ تاماق ىشۋگە كىرىستى. ونىڭ دا، بۇنىڭ دا قونالقاعا جەتىپ الۋدى ويلاپ تىنىشى كەتىپ وتىرعاندىقتان، ءارى جۇتاڭ، ءارى قۇرعاق ازىقتارىن اپ-ساتتە جەپ ءبىتىردى. سوسىن قايتادان كولىكتەرىنە وتىرىپ، ەلدى مەكەنگە كۇن جارىقتا جەتىپ الماق بوپ العىر اياڭمەن ءجۇرىپ كەتتى؛ الايدا ۇزاماي كۇن ساۋلەسى كۇڭگىرتتەنىپ، ونىمەن بىرگە ساياحاتشىلارىمىزدىڭ ويعا العاندارىن ورىنداۋ جونىندەگى ۇمىتتەرى دە كۇڭگىرت تارتىپ سالا بەردى — ءدال وسى كەزدە بۇلار ەشكى باعىپ جۇرگەندەردىڭ لاشىعى جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان-دى، سوندىقتان وسى اراعا قونا كەتۋدى ۇيعاردى. سەلوعا جەتە الماعانىنا سانچو پانسا قانشالىقتى وكىنىشتە قالسا، بۇل ءتۇندى اشىق اسپان استىندا وتكىزەتىنى جايىنداعى وي دون كيحوت ءۇشىن سونشالىقتى قۋانىشتى بولدى — بۇنداي جاعدايلار وعان ناعىز رىسار ەكەندىگىنىڭ تاعى ءبىر دالەلى سەكىلدى كورىندى.

ءحى تاراۋ

دون كيحوتتىڭ باقتاشىلارمەن نە جونىندە اڭگىمەلەسكەنى تۋرالى

باقتاشىلار ولاردى جىلى قاباقپەن قارسى الدى؛ روسينانت پەن ەسەگىن كوڭىلدەگىدەي ەتىپ جايعاعان سانچو قازاندا ءپىسىپ جاتقان ەشكى ەتىنىڭ ءيىسى بۇرقىراپ شىعىپ تۇرعان جاققا قاراي بەت الماققا وقتالعان: قازانداعىنى قارىنعا اۋداراتىن مەزگىل بولعان-بولماعانىن بىلگىسى كەپ اڭسارى اۋعان، ءبىراق نيەتىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ورايى كەلمەي قالدى، ويتكەنى ءدال وسى مەزەتتە باقتاشىلار قازاندى وتتان ءتۇسىردى دە، قوي تەرىسىنەن جاسالعان بوستەكتى جەرگە توسەپ جىبەرىپ دەريەۆنيالىق اس-تاعامدارىن اسىعىس-ۇسىگىس دايىن قىلا قويدى، سوسىن مەيلىنشە قوناقجاي كەيىپپەن قوس ساياحاتشىنى تاماققا شاقىردى. توڭكەرۋلى جاتقان مال سۋاراتىن استاۋدىڭ ۇستىنە وتىرۋدى دون كيحوتقا قولپاش كورسەتە نۇسقاعاننان كەيىن قاشانى كۇزەتەتىن التى باقتاشى تۇگەل بوستەكتى قورشاپ القا-قوتان وتىرا قالدى. دون كيحوت سول ورىنعا كەلىپ جايعاستى دا، سانچو شاراپ قۇيىلعان ءمۇيىز قۇتىنى اپەرىپ تۇرماق بوپ مىرزاسىنىڭ ارت جاعىندا تۇرەگەپ تۇردى. دون كيحوت وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— كەزبە رىسارلىق دەپ اتالاتىن قۇرىلىمنىڭ قانشالىقتى ىزگىلىكتى ەكەنىن جانە ونىڭ مۇددەسىنە حال-قادارىنشا قىزمەت ەتىپ جۇرگەندەردىڭ مەيلىنشە قىسقا مەرزىمدە، ءتىپتى كەز-كەلگەن مينۋتتا، كوپشىلىكتىڭ سىي-قۇرمەتىنە بولەنە الاتىنىن ۇعىنۋىڭ ءۇشىن، سانچو، سەنى مىنا اقپەيىل ادامدارمەن بىرگە ءوز قاسىما وتىرعىزعىم كەلىپ تۇر، — مەن، ءوزىڭنىڭ قوجايىنىڭ ءارى ءتۋا-بىتتى سەنورىڭ جانە سەن، اتقوسشىم، — ەكەۋىمىز ءبىر ىدىستان اس جەپ، ءبىر قۇتىدان سۋسىن ىشەتىن بولامىز، ويتكەنى، ادەتتە سۇيىسپەنشىلىك جايىندا ايتىلاتىن: جالعاندا ول تەڭگەرمەيتىن ەشتەڭە جوق، دەيتىن ءسوزدى كەزبە رىسارلىققا دا باعىشتاۋعا بولادى.

— مىڭ دا ءبىر راقمەت، — دەدى سانچو، — الايدا، تاقسىر، سىزگە مىناداي جايدى ايتۋعا تاۋەكەل ەتىپ تۇرمىن: ەگەر دە جەيتىن بىردەڭەم بولسا، ونى تۇرەگەپ تۇرىپ-اق جانە وزىممەن ءوزىم جاپادان-جالعىز تۇرىپ-اق، بەينە يمپەراتورمەن ءبىر داستارقاندا وتىرىپ تاماق جەگەندەي، ءتىپتى ودان دا زور سۇيسىنىسپەن جەگەن بولار ەم. ال ەندى كۇلبىلتەنى قويىپ اشىعىن ايتسام، مەن، ارينە، قوناقتا وتىرىپ كۇركەتاۋىق ەتىن جەگەنشە، — ول جەردە تاماقتى اسىقپاي شايناۋىڭ كەرەك، ءالسىن-الى اۋزىڭدى ءسۇرتىپ قويۋىڭ كەرەك، شاراپتى قورعالاقتاي ءىشۋىڭ كەرەك، تۇشكىرمەۋگە، جوتەلمەۋگە، ياعني، ەركىندىك پەن وڭاشالىق ەرىك بەرەتىن باسقا دا بىردەڭەلەردى ىستەمەۋگە ءتيىسسىڭ، — ءسويتىپ كۇركەتاۋىق ەتىن جەگەنشە دەيىم-اۋ، تالىمسىمەي-اق، قىسىلىپ-قىمتىرىلماي-اق ۇيدە وتىرىپ پياز بەن ناندى سوعىپ العاندى ءجون كورگەن بولار ەم. سوندىقتان، مارحاباتتى مىرزام، كەزبە رىسارلىققا ازدى-كوپتى قاتىسى بار جانە وعان قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن ادام رەتىندە، وعان قوسا، تاقسىر، ءوز اتقوسشىڭىز رەتىندە ماعان كورسەتپەككە نيەت قىلعان سىي-قۇرمەتىڭىزدى الدەنەندەي ءبىر كىرىس كىرەتىن ءارى پايدالى نارسەمەن ايىرباستاعانىڭىز جاقسى بولار ەدى. ال، ەندى سىي-قۇرمەتىڭىز ءۇشىن سىزگە ابدەن ريزامىن، ءبىراق ودان ماڭگى باقيعا باس تارتامىن.

— قالاي بولعان كۇندە دە، ساعان وتىرۋعا تۋرا كەلەدى، ويتكەنى ءوزىن-وزى قور ەتكەندى، قۇداي زور ەتەدى دەگەن عوي.

دون كيحوت سانچونى قولىنان تارتىپ، قاسىنا وتىرعىزدى.

باقتاشىلار كەزبە رىسار دەگەننەن دە، ونىڭ اتقوسشىسى دەگەننەن دە حابارى جوق جاندار ەدى، — بۇنىڭ ءبارى ولار ءۇشىن بالدىر-باتپاق ءسوز بولاتىن، — سوندىقتان ولار ءۇنسىز عانا تاماقتارىن ءىشىپ، ەشكى ەتىنىڭ جۇدىرىقتاي-جۇدىرىقتاي كەسەكتەرىن كەرەمەتتەي شابىتپەن ءارى سۇيسىنە قىلعىتىپ جاتقان قوناقتارىنا كوز تاستاپ قويىپ وتىردى. ەت جەلىنىپ بولعاننان كەيىن لاشىق يەلەرى بوستەككە تاۋ-توبە عىپ شوشقا جاڭعاق توگىپ، اك تاستان جاسالعانداي قاتتى دوڭگەلەك سۇتسىرنەنىڭ جارتى بولىگىن اكەپ قويدى. ال بۇل كەزدە قۇتى دا ساپارىن جالعاستىرىپ جاتقان بولاتىن: سۋ شىعاراتىن ماشينانىڭ شەلەگىنە ۇقساپ بىرەسە تولى، بىرەسە بوس كۇيىندە ءجيى-جيى شەڭبەر ارالاپ جۇرگەندىكتەن باقتاشىلار شىعارعان ەكى تورسىقتىڭ ءبىرىن قينالماي-اق تۇگەسىپ تاستاعان. تاماققا جاقسىلاپ تويعان دون كيحوت ءبىر ۋىس جاڭعاق الىپ، سوعان زەر سالا قاراپ ءبىراز وتىرعاننان كەيىن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:

— بۇرىنعىلار التىنعا بالاپ اسپەتتەگەن، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان سول زامانعا نە جەتسىن، شىركىن — ارينە، ءبىزدىڭ بۇگىنگى تەمىرگە تاۋەلدى بوپ قالعان تۇسىمىزدا زور قۇندىلىق سانالاتىن التىن سول زاماندا تەگىن بولدى دەگەننەن ەمەس، سول كەزدە عۇمىر كەشكەن جانداردىڭ: سەنىكى جانە مەنىكى دەگەن ەكى ءسوزدى بىلمەگەندىگىنەن تۋعان ۇعىم ەدى بۇل. سول ءبىر قۇداي جارىلقاعان زاماندا بارلىعى دا ورتاق بولاتىن. كۇندىزگە قاجەت ازىقتان قامسىز بولۋى ءۇشىن ادامنىڭ قولىن سوزىپ، ەڭسەلى ەمەندەرگە قاراي ۇمسىنعانى-اق جەتىپ جاتاتىن، بۇتاقتارى دا وعان قاراي بۇرىلىپ، بىلبىراي پىسكەن ءتاتتى جەمىسىن شاش-ەتەكتەن تارتۋ ەتەتىن. اعىسى شاپشاڭ وزەندەر مەن ءمولدىر بۇلاقتار قانشا ىشسەڭ دە سارقىلماس ءدامدى دە كىرشىكسىز تازا سۋىمەن ءشولىن قاندىراتىن. داناگوي دە ەڭبەكقور ارالار قۋىستى جارتاستار مەن كەۋەكتى اعاشتاردا ءوز مەملەكەتتەرىن ورناتىپ، الاقان جايعان جاننىڭ ءبارىن ايرىقشا ءتاتتى ەڭبەكتەرىنىڭ ءتىل ۇيىرەتىن جەمىسىمەن اقىسىز-بۇلسىز جارىلقاپ جاتاتىن. تىعىندىق جۋان ەمەندەر ءوز بويلارىنان جالپاق تا جەڭىل قابىعىن سىدىرىپ بەرەتىن — ولار مۇنى باسقا ءبىر ويمەن ىستەمەيتىن، شاراپاتىن تيگىزۋدى كوزدەيتىن، ءسويتىپ ادامدار ونىمەن وزدەرىنىڭ قارابايىر باعانا-تىرەۋمەن ۇستاتىلعان قۇجىرالارىن جاباتىن، — جاپقاندا تەك انشەيىن ەمەس، جاۋىن-شاشىننان قورعانۋ ماقساتىن عانا كوزدەيتىن. ول كەزدە بارلىق جەردە بىردەي دوستىق، تىنىشتىق جانە كەلىسىم ۇستەمدىك ەتىپ تۇردى. اۋىر سوقانىڭ قيسىق تۇرەنى ول كەزدە ءالى ءتۇپ انامىزدىڭ ءتوسىن ءتىلىپ، شاراپات تولى ىشكى قۇرىلىسىن زەرتتەۋگە تاۋەكەل ەتە قويماعان ەدى، ويتكەنى ونىڭ قۇنارلى دا كەڭ شالقار اياسى سول تۇستا وزىنە يەلىك ەتكەن بالالارىن بارلىق جەردە بىردەي جانە ەرىكتى تۇردە كوڭىلدەرى نە قالاسا سونىڭ بارىمەن تويىندىرىپ، ءىشىندىرىپ جانە شاتتاندىرىپ وتىرعان بولاتىن. ول كەزدە بيىك توبەلەر مەن جازىق دالالاردا ۇستەرىنە ار-ۇياتىمىز قاشان دا بۇركەۋدى تالاپ ەتكەن جانە بۇگىن دە تالاپ ەتىپ وتىرعان جەردى عانا قىمسىنا كولەگەيلەيتىن كيىم كيگەن، جالاڭ باس، باس كيىم ورنىنا يمانجاپىراق پەن شىرماۋىقتىڭ بالعىن جاپىراقتارىنان گۇلدەستە تاققان، — سوڭعى كەزدە بۇل سانگە اينالىپ، ونى اشەكەيلەۋگە الۋان سيپاتتا قۇبىلتا قولدانىلاتىن تير ءپۇلىشى مەن جىبەك پايدالانىلادى، — سۇيكىمدى دە اڭقاۋ باقتاشى قىزدار قىدىرىستاپ جۇرەتىن جانە وسىنداي كيىم-كەشەگىمەن-اق ولار، ءبىزدىڭ نە ىستەردى بىلمەي ەرىگىپ، نە قيلى وعاش نارسەلەردى ويلاپ تاۋىپ، اۋرەشىلىككە ءتۇسىپ جۇرگەن زيالى حانىمدارىمىز سەكىلدى پاڭ دا نازىك كورىنگەن شىعار. ول كەزدە سۇيگەن جۇرەكتىڭ اڭسارى قالاي اۋسا سولاي، جاساندى تۇردە ساندەپ-ارلەمەي-اق جانە استارلاماي-اق قاراپايىم دا تابيعي تۇردە جەتكىزىلەتىن. شىنشىلدىق پەن تۋراشىلدىقتا وتىرىكتىڭ، ەكى جۇزدىلىكتىڭ جانە جىمىسقىلىقتىڭ جۇقاناسى دا بولمايتىن. پايداقورلىق پەن قاراۋلىق بۇگىنگى كۇنى وسىنشا قورلاپ، قۋعىنعا سالىپ جانە پەندەشىلىككە يتەرمەلەپ جۇرگەن ءادىل سوت ول كەزدە وتە قاھارلى بولاتىن، الگى اتالعانداردىڭ ونى باسىنۋعا نەمەسە تۋرا جولدان تايدىرۋعا تاۋەكەل ەتەرلىك شاماسى جوق-تى. جازانى كوڭىل اۋانىنا قاراي بەرە سالۋ دەگەن نارسە سوتتىڭ قاپەرىنە كىرىپ تە شىقپايتىن، ويتكەنى ول كەزدە بىرەۋدى بىردەڭە ءۇشىن سوتقا تارتۋ دەگەن بولمايتىن. قىزدار بولسا، الگىندە ايتىپ وتكەنىمدەي، بازارى بويىندا، تيىم دا، تەكسەرۋ دە كورمەي، الدەبىرەۋدىڭ ءناپسىقۇمار ازعىندىعى سالدارىنان ءجابىر كورەم دەپ تە قورىقپاي، قالاعان جەرىنە بارىپ جۇرەتىن، ال ەگەر قىز بەلگىسىن جوعالتار بولسا وندا بۇل تەك ءوز ىقتيارىمەن جانە ىقىلاسىمەن عانا جاسالاتىن. ال، بۇگىنگى زالىمدىق جايلاعان زامانىمىزدا ولاردىڭ ءبارى قورعانسىز، ءتىپتى ولاردى كريتتەگى سەكىلدى شىعار جولى شىرعالاڭ الدەنەندەي ءبىر جاڭا قاپاسقا اپارىپ قاماپ تاستاساڭ دا، — ويتكەنى، ءناپسىقۇمارلىقتىڭ قۇرتى اۋەدە ۇشىپ جۇرەدى، اناۋ الگى انت اتقىر زيالى ورتادا ءجۇز كورسەتۋگە قۇشتارلىقتىڭ قىرسىعىنان اشپايتىن ەسىگى، كىرمەيتىن تەسىگى جوق، — ءتىپتى، سونىڭ وزىندە دە الگى قاپاستان ولارعا قايران بولماس ەدى. زامان وزا كەلە الەمدە زۇلىمدىق كوبەيگەن ۇستىنە كوبەيە ءتۇستى، ءسويتىپ اقىر اياعىندا ولاردى قورعاۋ ءۇشىن كەزبە رىسارلار وردەنى جاساقتالدى، وعان قىزداردى قورۋ، جەسىرلەرگە جاردەم بەرۋ، قارىپ-قاسەرلەر مەن جوق-جىتىكتەرگە كومەكتەسۋ مىندەتى جۇكتەلدى. مىنە، سول وردەننىڭ ءبىر مۇشەسى مىنا مەن بولام، باقتاشى باۋىرلارىم، ءسويتىپ ەندى ءقازىر ءوز اتىمنان جانە اتقوسشىمنىڭ اتىنان سىزدەرگە اس-سۋلارىڭىز بەن قوناقجاي كوڭىلدەرىڭىز ءۇشىن العىس ايتۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن. اقيقاتىنا كەلگەندە، كەزبە رىسارعا قول ۇشىن بەرۋ جەر بەتىندە عۇمىر كەشىپ جۇرگەن بارشا جاننىڭ ءتول پارىزى بوپ تابىلادى، ءبىراق، وسىناۋ ءوز مىندەتتەرىڭىزدى بىلمەگەندەرىڭىزگە قاراماستان مەنى اق كوڭىلمەن قارسى الىپ ىشىپ-جەم بەرگەندەرىڭىزدى ءبىلىپ وتىرعاندىقتان، ەش جالعانى جوق اق پەيىلدەرىڭىز ءۇشىن ەش جالعانى جوق ماقتاۋ ايتقىم كەلەدى.

رىسارىمىز وسىناۋ ۇزىن-شۇباق ءسوزىن اقىرى اياقتادى، راسىندا، بۇل ءسوزدى مۇلدەم ايتپاسا دا دانەڭە ەتپەس ەدى، ءبىراق بۇعان باقتاشىلار اكەلگەن جاڭعاققا نازار ءبولۋى تۇرتكى بولىپ، التىن زامان ەرەكشەلىكتەرى ەسىنە ورالا كەتىپ، سول تۋراسىنداعى وي-تۇيىندەرىن ەشكى باعۋشىلارمەن بولىسكىسى كەلگەن-دى، ال الگىلەر بولسا وعان نە شاتىپ وتىر دەگەن كەيىپتە بەتتەرى بەدىرەيىپ ءۇن-تۇنسىز قۇلاق سالدى. سانچو دا ءتىل قاتقان جوق؛ ۇنەمى جاڭعاق جەۋمەن بولىپ، باقتاشىلار ىشىندەگى شارابى سالقىنداسىن دەپ ەمەنگە ءىلىپ قويعان ەكىنشى تورسىققا دەمىل-دەمىل بارىپ-قايتىپ ءجۇردى.

كەشكى اس الدەقاشان ىشىلگەن-دى، ءبىراق دون كيحوتتىڭ اۋزىنا تىنىم بولماي ءالى سويلەپ وتىرعان؛ اقىرى باقتاشىلاردىڭ ءبىرى وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— مارحاباتتى مىرزا، سەنور كەزبە رىسار، ءوزىڭىزدى شىنىمەن-اق بار ىقىلاسىمىزبەن قۇشاق جايا قارسى العانىمىزعا كوزىڭىز انىق جەتۋى ءۇشىن ءقازىر كوپ كەشىكپەي وسى اراعا كەلىپ تە قالاتىن ءبىر باقتاشىدان ءان ايتىپ كوڭىلىڭىزدى كوتەرىپ، قۇلاعىڭىزدىڭ قۇرىشىن قاندىرۋىن وتىنگىمىز كەلىپ وتىر. ول ءوزى وتە زەرەك، سەزىمتال جىگىت، ەڭ باستىسى، وقي دا، جازا دا الادى، ال راۆەلدە ويناۋدان وعان ەشكىم تەڭەسە المايدى.

باقتاشى وسىنى ايتىپ اۋىز جابۋى مۇڭ ەكەن، ويلاماعان جەردەن

راۆەل اۋەزى قۇلاققا شالىنىپ، شامالىدان سوڭ ونى تارتقان ادامنىڭ ءوزى دە بوي كورسەتتى: بۇل جيىرما ەكىلەردەگى، اپ-اسەم جىگىت ەكەن. جولداستارى ودان تاماق ءىشتىڭ بە دەپ سۇرادى؛ جىگىت ءىشتىم، دەپ جاۋاپ قاتتى، سويتكەن سوڭ الگىندە عانا سول تۋرالى اڭگىمە قوزعاعان باقتاشى وعان:

— ولاي بولسا، انتونو، ءبىزدى راقاتقا باتىر، ءبىر ءان ورىنداپ بەر، ورماندا دا، تاۋدا دا مۋزىكادان حابارى مول جانداردى جولىقتىرۋعا بولاتىنىنا قۇرمەتتى قوناعىمىز كوز جەتكىزىپ كەتسىن. ءبىز وعان قانداي قابىلەتتەرىڭ بارىن حابارلاپ تا قويدىق — ەندى سەن وتىرىك ايتپاعانىمىزدى دالەلدەۋ ءۇشىن سول قابىلەتتەرىڭدى كورسەتۋىڭ كەرەك. سونىمەن، سەنەن سۇرايتىنىم: وتىرا قال دا، نەمەرە اعاڭ، سۆياششەننيك وزىڭە ارنايى شىعارىپ بەرگەن، ءبىزدىڭ سەلوداعىلار قاتتى ۇناتاتىن عاشىقتىق ماشاقاتتارىڭ جايىنداعى ءانىڭدى ايتىپ بەر، — دەدى.

— ماقۇل، — دەدى جىگىت.

جۇرتتى كوپ جالىندىرىپ جاتپاعان ول ەمەننىڭ تۇبىرىنە كەپ وتىردى دا، راۆەلىنىڭ كۇيىن كەلتىرىپ العان سوڭ سونشالىقتى سۇيكىمدى داۋىسپەن ءانىن باستاپ كەتتى:

سەن مەنى، ولاليا، سۇيەسىڭ،
بۇل جايىندا ماعان، ارينە،
بىلدىرمەسەڭ دە ءتىپتى قاباقپەن —
جۇرەكتىڭ مىلقاۋ تىلىمەن.
سونىڭدى ءىشىم سەزگەن سوڭ،
كۇماندى قويدىم ىسىرىپ:
سۇيەتىنىمىزدى جاسىرىپ قايتەمىز،
ءمالىم بولسا ول وزىمىزگە.
وقتىن-وقتىن سەن مەنى
سەندىرگىڭ ابدەن كەلەدى-اق،
جۇرەگىم قاتتى — قولاداي،
قوس المام سۋىق — تاستاي، دەپ.
ءوزىمشىل، مەنمەن پيعىلدىڭ
شىلتەرىنەن قاراڭعى،
قۇپيالاپ ءۇمىت مەگزەيدى،
كيىمىنىڭ شەت-پۇشپاعىن.
دامە عىپ سونى ەنتىگەم،
بىلمەيمىن، ءبىراق، ءالى كۇن:
سۇيىنەردى دە — ۇنادىم دەپ،
كۇيىنەردى دە — جىلاعىم كەپ.
بولسا ەگەر شىنىمەن،
سىپايىلىق — ماحاببات نىشانى،
سەنۋىمە بولار، ۇزاماي
ورىندالار دەپ ءۇمىتىم.
بەرىلەتىنى راس بولسا ەگەر
ادالدىققا ءبىر سىيلىق،
ۇيالماي سونى سۇراۋعا
رەتىم ابدەن بار مەنىڭ.
تۇك كورمەيتىن سوقىر بوپ
قالماساڭ، بايقار ەدىڭ عوي:
جەكسەنبىدە كيەر كيىمىمدى،
جاي كۇندەرى دە كيىپ جۇرەمىن.
ماحابباتقا كەرەك كيىم-كەشەك،
سوندىقتان، بار جاقسىمدى
كيىپ الۋعا تىرىسام
كەزدەسپەك بولسام وزىڭمەن.
بي جايىن قايتەم ءسوز قىلىپ،
كەي-كەيدە كۇن باتقاننان
تاڭعا شەيىن ساعان تىڭداتقان
ءان جايىن قايتەم ءسوز قىلىپ.
اجارىڭدى اسەم ماقتادىم،
اشىقتان-اشىق بار جەردە.
ادالدىعىمنان اقىرى
جاۋ تاپتىم تالاي وزىمە.
مىسالعا، ماعان تەرەسا
بەرروكالادا بىلاي شاتتى عوي:
“مىرجىق-تىرجىق مايمىلدى دا،
بولادى پەرىشتە ساناۋعا.
ەپتى بولساڭ، امۋردىڭ¹⁹ دا
باسىن اينالدىرۋ قيىن با،
جالعان شاش قوسساڭ شاشىڭا،
باسقا دا ايلا جاساساڭ؟”
كۇيىپ كەتتىم، شىداماي،
جىلادى بيكەش باقىرىپ.
جۇگىرىپ كەلگەن نەمەرە اعاسىنا
جەگىزدىم جۇدىرىق قاتىرىپ.
قۇشتارمىن ساعان، ءبىراق تا
ءلاززات تاپقىم كەلمەيدى،
زاڭسىز جولمەن، نەكەسىز.
ماقساتىم مەنىڭ ارداقتى.
ەندەشە، جىبەك تۇزاققا
ءتۇسىرسىن شىركەۋ بىزدەردى،
قايمىعىپ، تەك سەن بۇلقىنبا،
باۋىنان ءوزىم تارتايىن.
كونبەسەڭ ەگەر، ولاليا،
انت ەتەم، اۋليەلەر اتىمەن،
موناحتىققا كەتەمىن،
تارىك قىپ مىنا تۇكپىردى.

وسىمەن باقتاشى ءانىن ايتىپ تا بىتكەن-دى، سول ارادا دون كيحوت ودان تاعى ءبىر ءان ايتۋىن سۇراعان، ءبىراق ءان تىڭداعاننان گورى ۇيقى سوققاندى قوش كورگەن سانچو پانسا قارسى شىقتى.

— تاقسىر، قونالقالىق ورىن سايلايتىن مەزگىلىڭىز دە بوپ قالدى ەمەس پە. بۇلار كۇنى بويى ابدەن سىلەسى قاتقان جاندار عوي، تۇندە ءان سالۋ قايدا ولارعا! — دەدى ول قوجايىنىنا.

— سەنىڭ جاعدايىڭدى ءتۇسىنىپ وتىرمىن، سانچو، — دەدى دون كيحوت وعان. — تورسىققا قاراي ارلى-بەرلى جورتۋىلدىڭ وتەمى مۋزىكا ەمەس، ۇيقى ەكەنى ابدەن ۇعىنىقتى.

— قۇداي-اي، ءار كاللادا ءبىر قيال دەگەن-اۋ! — دەپ داۋىستاپ قالدى سانچو.

— سولاي ەكەنى راس، — دەدى دون كيحوت. — سونىمەن، سەن ءوزىڭ قوش كورگەن جەرىڭە جايعاسىپ جاتا بەر، ال ەندى ماعان، تاڭداپ العان كاسىبىمنىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكە العاندا، ۇيقتاعاننان گورى سەرگەك بولعان كوبىرەك جاراساتىن سەكىلدى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، سانچو، قۇلاعىمداعى تاڭعىشتى تاعى ءبىر جاڭارتىپ بەرگەنىڭنىڭ ساعان ەش جاماندىعى بولماس ەدى، سەبەبى اۋرۋى شىداتپاي بارادى.

سانچو تاڭعىشتى اۋىستىرۋعا ىڭعايلانعان كەزدە باقتاشىلاردىڭ ءبىرى جاراقاتتى قاراپ شىعىپ، اتقوسشىعا اۋرەلەنبەي-اق قويسا دا بولاتىنىن، سەبەبى وزىندە ونى جەدەل جازىپ شىعاراتىن ءدارى بارىن ايتتى. اينالا-ماڭدا روزمارين قاۋلاپ ءوسىپ تۇرعان-دى، باقتاشى سودان ەكى-ۇش جاپىراق جۇلىپ اپ، شايناپ جۇمسارتتى دا، تۇزعا بىلعاپ العاننان سوڭ قۇلاققا اكەپ جاپسىردى. سوسىن، جارانى اسقان ەپتىلىكپەن تاڭىپ بەرگەن سوڭ، بۇعان ەندى باسقا ەم كەرەك ەمەس دەپ ءمالىم ەتتى، ايتسا ايتقانىنداي، كەيىن سولاي بولىپ شىقتى دا.

ءحىى تاراۋ

الدەبىر باقتاشىنىڭ دون كيحوتتىڭ جانىنداعىلارعا ايتىپ بەرگەندەرى جايىندا

وسى ارادا دەريەۆنيادان ازىق-تۇلىك تاسيتىنداردىڭ ءبىرى قايتىپ ورالىپ:

— دوستار! دەريەۆنيادا نەندەي وقيعا بولعانىن بىلەسىڭدەر مە؟ — دەپ سۇرادى.

— ونى قايدان بىلەيىك! — دەپ ءۇن قاتتى باقتاشىلاردىڭ ءبىرى.

— بىلمەسەڭدەر ءبىلىپ قويىڭدار، — دەدى اناۋ ءسوزىن جالعاپ، — بۇگىن تاڭەرتەڭ حريزوستوم ەسىمدى بارشاعا ءمالىم باقتاشى-ستۋدەنت قايتىس بولدى، جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، گيلەرمو بايدىڭ قىزىنا، الگى انا باقتاشى بوپ كيىنىپ، تاۋ-تاستى كەزىپ قاڭعىپ جۇرەتىن مارسەلا دەگەن سەپەلەككە عاشىقتىقتان باز كەشكەن كورىنەدى.

— مارسەلاعا دەيمىسىڭ؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى بىرەۋ.

— ءيا، مارسەلاعا، — دەدى باقتاشى نىقتاپ. — ءبىراق، بارىنەن عاجابى، ول ءوزىن، قۇددى ءبىر ماۆرعا ۇقساتىپ، جارتاستىڭ ەتەگىندەگى اشىق دالاعا، الگى تۇما جانىنداعى ەمەن ءوسىپ تۇرعان ماڭايعا جەرلەۋگە وسيەت ەتىپتى، ويتكەنى، جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، ءتىپتى مۇنى ءوز اۋزىنان ەستىگەندەر دە بار دەسەدى، ول قىزدى تۇڭعىش رەت سول جەردەن جولىقتىرعان كورىنەدى. ول بۇدان باسقا دا ءبىر نارسەلەردى وسيەت ەتىپتى، ءبىراق جەرگىلىكتى ءدىن باسىلارى مارقۇمنىڭ تىلەگىن ورىنداۋعا بولمايدى، ءتىپتى ونى ورىنداۋدىڭ دا ەش قيسىنى جوق — بۇدان ماجۋسيلىك نىشانى سەزىلەدى، دەپتى. ال، مارقۇمنىڭ ايرىلماس دوسى، ونىمەن بىرگە باقتاشى بوپ كيىنىپ جۇرەتىن ستۋدەنت امبروسو بولسا حريزوستومنىڭ وسيەتى سول قالپىندا بۇلجىتپاي ورىندالۋى كەرەك دەگەندى ايتىپتى، وسىعان بايلانىستى دەريەۆنيا ۋ-شۋ بولىپ جاتىر. دەگەنمەن، ەگەر قاۋەسەتكە سەنەر بولساق، امبروسو مەن ونىڭ باقتاشى دوستارى ايتقان سوزدەرىندە تۇرىپ، ەرتەڭ ايرىقشا سالتاناتپەن حريزوستومدى جەرلەۋگە دالاعا الىپ شىعاتىن ءتارىزدى. مەنىڭ ويىمشا، مۇنى بارىپ كورگەن ءجون سەكىلدى — ەگەر ەرتەڭ تاعى دا ازىق-تۇلىككە اتتانۋىما تۋرا كەلمەسە، ءوز باسىم، ايتەۋىر، سوعان قالايدا بارۋعا ءتيىسپىن.

— ءوي، جەرلەۋگە ءبىز دە بارامىز، — دەپ ءىلىپ اكەتتى باقتاشىلار، — تەك اۋەلى ەشكىنى كىم كۇزەتەرىن ءبىلۋ ءۇشىن جەرەبە تاستالىق.

— مىناۋىڭ ءجون ءسوز، پەدرو، — دەپ ماقۇلدادى باقتاشىلاردىڭ ءبىرى. — ال، ەندى سەندەر بوسقا ابىگەر بولماي-اق قويىڭدار — سەندەر ءۇشىن وتاردى مەن-اق كۇزەتەيىن. ءبىراق مەنى اقپەيىل نەمەسە ەشتەڭەگە قىزىقپايتىن بىرەۋ ەكەن دەپ ويلاپ قالماڭدار، ونىڭ سەبەبى بار — جۋىقتا اياعىما تىكەنەك كىرگىزىپ العام، سودان اياعىمدى باسا الماي ءجۇرمىن.

— قالاي بولعان كۇندە دە، ساعان العىستان باسقا ايتارىمىز جوق، — دەدى پەدرو.

دون كيحوت پەدرودان مارقۇمنىڭ قانداي ادام بولعانىن، سوسىن الگى باقتاشى قىزدىڭ كىم ەكەنىن سۇرادى. پەدرو وعان، ءوزىنىڭ بىلۋىنشە، مارقۇمنىڭ داۋلەتتى يدالگو بولعانىن، جاقىن ماڭايداعى تاۋداعى ەلدى مەكەندەردىڭ بىرىندە تۋىپ-وسكەنىن، كوپ جىل سالامانكادا وقىعانىن، سوسىن تۋعان جەرىنە قايتىپ ورالىپ، اسا ءبىلىمدار، وقىمىستى ادام رەتىندە تانىلعانىن بايان ەتتى.

— جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، ول اسىرەسە جۇلدىزدار جايىنداعى عىلىمدى جەتىك مەڭگەرىپتى، كۇن مەن ايدىڭ اسپاندا نە ىستەيتىنىن جاقسى ءبىلىپتى: ويتكەنى، ول كۇن مەن ايدىڭ قاشان تۇتىناتىنىن بىزگە دالمە-دال ايتىپ بەرەتىن.

— بۇل ەكى ۇلى عالامشاردىڭ قاراۋىتۋىن تۇتىنۋ دەمەيدى، تۇتىلۋ دەيدى، دوستىم، — دەپ تۇزەتتى ونى دون كيحوت.

ونداي تۇككە تۇرعىسىز نارسەنى ەلەڭ قىلماعان پەدرو اڭگىمەسىن ارمەن جالعادى:

— ودان سوڭ ول جىلدىڭ قانداي بولاتىنىن: ءتۇسىمدى مە الدە ءتۇسىمسىز بە، سونى دا ءدال بولجاپ بەرە الاتىن.

— سەن شىعىمدى ما الدە شىعىمسىز با، دەگەندى ايتقالى وتىرسىڭ عوي، دوستىم، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت.

— ءتۇسىمدى نەمەسە شىعىمدى دەگەن دە ءبىر — توبەڭە ۇرعان دا، توبەڭنەن ۇرعان دا ءبىر عوي، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى پەدرو. — ءسويتىپ، ونىڭ وسىنداي بولجالدارى ارقاسىندا حريزوستومنىڭ اكەسى مەن دوس-جاراندارى ابدەن بايىپ الدى — ولار وعان يمانداي سەنەتىن جانە ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن، ال حريزوستوم بولسا ولارعا ادەتتە: “بيىل بيدايدىڭ ورنىنا ارپا سەبىڭدەر. ال، بيىل بۇرشاق سەبىڭدەر، ارپا سەپپەڭدەر. الداعى جىلى ءزايتۇن مايى مالتىپ جۇرەتىندەي مول بولادى، ودان سوڭ ءۇش جىل بويى قاتارىنان ءبىر تامشى دا تابىلمايدى”، دەيتىن.

— بۇل عىلىم استرولوگيا دەپ اتالادى، — دەپ قوسىپ قويدى دون كيحوت.

— ونىڭ قالاي اتالاتىنىن بىلمەيمىن، — دەدى پەدرو، — بار بىلەتىنىم، ايتەۋىر، ول بۇدان دا، سونداي-اق باسقا نارسەلەردەن دە وتە جاقسى حاباردار بولاتىن. قىسقاسى، سالامانكادان ورالعاننان كەيىن ارادا بىرنەشە اي وتكەندە، ويدا جوقتا ءبىر كۇنى ول ستۋدەنتتىك ۇزىن ەتەك كيىمىن لاقتىرىپ تاستادى دا، ۇستىنە تۇلىپ كيىپ، قولىنا تاياق ۇستاپ، باقتاشى سياقتانىپ شىعا كەلدى، وعان ىلەسىپ جان دوسى جانە وزىمەن بىرگە وقىعان جولداسى امبروسو دا باقتاشى بوپ كيىنىپ الدى. سىزگە ايتۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن، مارقۇم حريزوستوم ولەڭ شىعارۋ جاعىنان دا اسقان شەبەر ەدى: روجدەستۆولىق اندەردى دە، حريستوس ءتانى مەيرامىنا ارنالعان، دەريەۆنيامىزدىڭ جاستارى قوياتىن ويىننىڭ كورىنىستەرىن دە ءوز جانىنان شىعاراتىن جانە جاقسى شىعاراتىنى سونشا، كورگەن جان ايران-اسىر قالاتىن. وسى ەكى وقۋشى اياق استىنان باقتاشى بوپ كيىنىپ شىققان كەزدە بۇكىل دەريەۆنيا ابدىراپ قالدى، بۇلايشا قۇبىلۋدىڭ ولارعا نە ءۇشىن قاجەت بولعانىن ەشكىم تۇسىنە المادى. سول شامادا ءبىزدىڭ حريزوستومنىڭ اكەسى دۇنيە سالىپ، وعان جىلجيتىنى بار، جىلجىمايتىنى بار ءبىراز قۇندى مۇلىك، قىرۋار ءىرى قارا مەن ۇساق جاندىق جانە ەداۋىر مولشەردەگى اقشا مۇراعا قالعان-دى. وسىنىڭ بارىنە ول ءوز بىلگەنىنشە قوجالىق ەتە الاتىن بولدى جانە، ءادىلىن ايتقان ءجون، ول بۇعان لايىقتى دا جان ەدى: حريزوستوم ءىلتيپاتى مول جاقسى جولداس بولاتىن، اق نيەتتى ادامدارعا ءۇيىر ەدى، ال سىمباتىنا كورۋگە كوز كەرەك-تى. ال، ۇزاماي ءمالىم بولعانىنداي، حريزوستوم بەيشارانىڭ كيىم وزگەرتكەن جالعىز سەبەبى، الگىندە باقتاشىلارىمىزدىڭ ءبىرى وسى جەردە ەسىمىن اتاپ كەتكەن باقتاشى قىز مارسەلاعا عاشىق بوپ قالىپتى دا، سوعان ىلەسىپ ءبىزدىڭ مىنا قۋ مەديەن تۇكپىرىمىزدى كەزبەككە ويى كەتىپتى. ەندى ءسىزدىڭ الگى بويجەتكەننىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ الۋىڭىز كەرەك، ونىڭ جايىن سىزگە ءقازىر ايتىپ بەرەم: مۇمكىن، — مۇمكىن ەمەس-اۋ، شىنى سول، — ءتىپتى انا دۇنيەگە كارى اعاش جاسىندا جەتسەڭىز دە مۇندايدى عۇمىرى ەستىمەيتىنىڭىز كامىل.

— كارى اعاش ەمەس، كارى شوڭگە، — دەپ تۇزەتتى ونى دون كيحوت: باقتاشىنىڭ بوتەن ءسوزدى ورىنسىز تىقپالاي بەرەتىنىنە شىدامى تاۋسىلىپ ەدى.

— كارى اعاش دەپ وتىرعانىمنىڭ سەبەبى كەي اعاش قاي قاريادان دا ۇزاق عۇمىر كەشەدى، — دەپ ءتۇسىندىردى پەدرو. — ءبىراق، ەگەر ءسىز، سەنور، ءار سوزىمە ءبىر جارماسا بەرسەڭىز، اڭگىمەمدى بيىل اياقتاپ بىتىرە الماسىم انىق.

— كەشىر، دوستىم، — دەدى دون كيحوت، — ءبىراق ءسوزىڭدى بولگەنىمنىڭ سەبەبى، اعاش پەن شوڭگەنىڭ اراسىندا ءبىرقىدىرۋ ايىرماشىلىق بار. ال، جالپى، ەسكەرتۋىڭ ورىندى-اق، كەيبىر اعاشتىڭ قانداي قاريادان دا ۇزاق عۇمىر كەشەتىنى راس. اڭگىمەڭدى ايتا بەر، ەندى ساعان بوگەت جاسامايمىن.

— ءسويتىپ، مارحاباتتى مىرزام، — دەپ ەشكى باقتاشى قايتا سويلەپ كەتتى، — دەريەۆنيامىزدا گيلەرمو ەسىمدى ءبىر شارۋا بولعان: ول حريزوستومنىڭ اكەسىنەن دە باي بولاتىن جانە شامادان تىس شىلقىعان داۋلەتكە قوسا قۇداي وعان ءبىر قىز بەرگەن-دى، ال قىزدىڭ شەشەسى، ءبىزدىڭ وڭىردەگى اسا قادىرمەندى ايەل ەدى، بوسانۋ ۇستىندە قايتىس بولعان-دى. ءدال ءقازىر دە كوز الدىمدا: جانارى اسپانداعى جۇلدىزداي ۇشقىن شاشىپ تۇراتىن. ال، ەڭ باستىسى، ءۇي شارۋاسىنا كەرەمەت ۇسىناقتى ەدى، كەدەي-كەپشىككە قاراسىپ تۇراتىن، سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، ءقازىر جانى جۇماقتاعى جاقسى ورىنعا جايعاسقان دا بولار. وسىنداي مەيىربان سىڭارىنان ايرىلعان گيلەرمو قايعىدان وڭالا الماي كوز جۇمدى دا، قىزىن، وندىردەي جاس ءارى اسقان باي مارسەلانى، نەمەرە اعاسى، ءبىزدىڭ دەريەۆنياداعى سۆياششەننيك اسىراپ الدى. بۇل قىزدىڭ سۇلۋلىعى شەشەسىن ەرىكسىز ەسكە سالاتىن، ول كىسى اسا كورىكتى ادام بولعانىمەن، وسە كەلە مارسەلا ودان دا اسىپ تۇسەتىندەي كورىنەتىن. ءسويتىپ، قىز ون ءتورت - ون بەسكە تولعاندا كەلبەتىنە كوز جىبەرگەن جاننىڭ ءبارى ونى وسىنشالىقتى ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي ادەمى ەتىپ جاراتقان قۇدايدىڭ قۇدىرەتىنە تاڭداي قاعاتىن بولدى، ال كوپشىلىگى ەستەن تانا عاشىق بوپ جاتتى. نەمەرە اعاسى ونى قيا باستىرماي، قاتاڭ تالاپ قويىپ، باسقان ءىزىن باعىپ وتىردى، سويتە تۇرسا دا بۇل قىز اسقان سۇلۋلىعىمەن جانە شەكسىز بايلىعىمەن جالعىز ءبىزدىڭ سەلوعا عانا ەمەس، ءجۇز ميلدەي جەردەگى اينالا-ماڭايعا دا كەڭىنەن ءماشھۇر بولىپ، جىگىتتىڭ نە ءبىر جامپوزى ونى ايتتىرماققا تالاپتانىپ نەمەرە اعاسىنىڭ مازاسىن الا باستادى. جاسى جەتىپ وتىرعاندىقتان مارسەلانى كۇيەۋگە بەرۋگە نەمەرە اعاسى، شىنايى حريستيان رەتىندە، ءوز باسى ونشا قارسى دا ەمەس-تى، الايدا، كىشكەنە كىدىرە تۇرعاندى قوش كورگەن، — ونىڭ سەبەبى، استە دە قىزدىڭ دۇنيە-مۇلكىنە نەعۇرلىم ۇزاق ۋاقىت قامقورلىق جاساسا، ودان سوعۇرلىم كوبىرەك تۇسەتىن پايدا مەن تابىس ەمەس، قىزدىڭ بۇعان ءالى كەلىسىم بەرە قويماعانى ەدى. ارىممەن انت ەتەيىن، وسىناۋ قادىرمەندى ءدىن قىزمەتشىسى جايىندا ءتۇرلى باس قوسۋلاردىڭ بارىندە دە تاپ وسىلاي دەلىندى، ال ەندى ءسىزدىڭ، سەنور ساياحاتشى، ءبىزدىڭ بۇل قۋىستى مەكەندەيتىندەردىڭ كىمنىڭ دە بولسىن باسىنا سۋ قۇيىپ، ابىرويىن ايرانداي توگە الاتىنىن ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق ەتپەس دەپ ويلايمىن، سونداي-اق، بۇل سوزىمە كامىل سەنۋىڭىزگە بولادى، ەگەر شىركەۋگە كەلىپ تاۋاپ ەتۋشىلەر، اسىرەسە دەريەۆنيا تۇرعىندارى، سۆياششەننيك جايىندا جاقسى لەبىز ءبىلدىرىپ جاتسا، وندا ونىڭ شىنىمەن-اق جاقسى ادام بولعانى.

— بۇل راس، — دەپ قوشتاپ قويدى ونى دون كيحوت، — ءبىراق سەنەن ارمەن جالعاستىرۋىڭدى سۇراعىم كەلىپ وتىر، ويتكەنى اڭگىمەڭ قىزىقتى ەكەن، ونىڭ ۇستىنە سەن، قادىرمەندى پەدرو، اڭگىمەنى اسا شەبەر ايتاتىن ادام ەكەنسىڭ.

— جاراتقان يەم، ولە-ولگەنشە شاپاعات-مەيىرىمىنەن ايىرماعاي — ەڭ باستىسى وسى. ال، ەندى، بىلگىڭىز كەلسە، ودان ءارى مىناداي جاعدايلار ورىن الدى. نەمەرە اعاسى كەلىپ جۇرگەن دامەلىلەر جايىندا قۇلاعىنا قانشا قۇيماسىن جانە ايتتىرا كەلگەندەردىڭ ءارقايسىسىنىڭ قادىر-قاسيەتىن قانشا تۇسىندىرمەسىن، جۇرەگى قالاعان بىرەۋىن تاڭداپ، سوعان كۇيەۋگە شىعۋعا قانشا ۇگىتتەمەسىن، مارسەلا تۇرمىس قۇرعىم كەلمەيدى، ءالى جاسپىن، جۇبايىلىق ءومىردىڭ اۋىرتپالىعىن كوتەرە المايمىن، دەپ جالتارۋمەن بولدى. ونىڭ بۇل ءۋاجى اعاسىنا وتە ورىندى كورىنىپ، ەسەيە كەلە ومىرلىك سەرىك ەتەر ادامدى ءوزى-اق تاڭداپ الار دەگەن ۇمىتپەن مازالاي بەرگەنىن قويدى، ويتكەنى، بالالارىنىڭ تاعدىرىنا قول سۇعۋ اتا-اناعا ابىروي اپەرمەيدى دەگەن بايلامعا كەلگەن بولاتىن جانە ونىسى وتە ورىندى دا ەدى. ءسويتىپ، ارادا ءبىرسىپىرا ۋاقىت وتكەندە ءبىر كۇنى ەرىكتى مارسەلا ويلاماعان جەردەن باقتاشى قىز بوپ كيىنىپ شىعا كەلدى دە، نەمەرە اعاسى مەن سەلولاستارىنىڭ جالىنعانىن قۇلاعىنا دا قىستىرماي، باقتاشى قىزدارعا قوسىلىپ جايىلىمعا شىعىپ، ءوز وتارىن باعۋعا كىرىستى. قىزدىڭ جۇرت الدىندا ءجۇز كورسەتكەنى، اجارىنا كوز سۇعىن قاداۋعا ەركىندىك تيگەنى سول ەكەن، بايشىكەش بوزبالالار مەن يدالگولار، قاراپايىم ديقاندار ارالاس قاراقۇرىم ادام يىقتارىنا حريزوستوم سەكىلدى ءساندى كيىمدەرىن ءىلىپ قىزعا قىرىنداۋعا كىرىستى، سولاردىڭ اراسىندا، الگىندە ايتىپ وتكەنىمدەي، ءبىزدىڭ مارقۇم دوسىمىز دا بولدى؛ جۇرت حريزوستوم قىزدى جاي عانا ۇناتىپ قويماي، ونى اۋليەدەي ارداق تۇتادى ەكەن دەگەن قاۋەسەت تە تاراتىپ ۇلگەردى. الايدا، وزىمەن-وزى بوپ وڭاشا جۇرۋگە مۇلدەم دەرلىك، دۇرىسىن ايتقاندا، ەشقانداي مۇمكىندىك بەرمەيتىن ەركىندىك پەن كوڭىلى نە قالاسا سونى ىستەۋىنە بولاتىن ەرىكتىلىككە قول جەتكىزگەن مارسەلا وسى ارقىلى ءوزىنىڭ تازالىعى مەن ار-ۇياتىن ونشا ءقادىر تۇتپايتىنىن كورسەتتى نەمەسە سوعان ەمەۋرىن جاسادى دەپ ويلاۋدىڭ قاجەتى جوق، — كەرىسىنشە، پاكتىگىن كىرشىكسىز ساقتاۋعا بارىن سالاتىندىعى سونشا، جارامساقتىق جاساپ، ىقىلاس-نيەتىن اۋدارىپ الۋعا ارەكەتتەنىپ جۇرگەن پىسىقايلاردىڭ ەشقايسىسى ءالى كۇنگە شەيىن بۇل قىز وزىنە ءۇمىت ءجىبىنىڭ ۇشىعىن بولسا دا ۇستاتتى دەپ ماقتانا العان جوق جانە، ءسىرا، ەشقاشان ماقتانا دا المايتىن شىعار. راس، ول باقتاشىلارمەن بىرگە بولۋدان قاشپايدى، ولارمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋدان دا جالتارمايدى، ءاردايىم سىپايىلىق ءبىلدىرىپ، جىلى شىراي تانىتادى، ءبىراق الدە بىرەۋى وعان ىنتىزارلىعىن ءمالىم قىلسا بولدى، ءتىپتى بۇل باس قوسۋ ماقساتىنداعى زاڭدى دا بەيكۇنا تىلەك بولسا دا ءبارىبىر، سول بويدا-اق ونىڭ جانىنان ساقپاننان اتىلعان تاستاي ۇشىپ ءجونىن تابادى. بۇنىڭ وسىنداي قىلىقتارى ءبىزدىڭ جاقتى ءبىر جامان ىندەت كەلگەننەن بەتەر شۋلىعان قىلىپ وتىر، ويتكەنى سۇلۋلىعى مەن اق جارقىن مىنەزى ءوزىن ۇناتىپ، كوڭىلىن اۋلاۋعا تىرىساتىنداردىڭ جۇرەگىن قۋانىشقا بولەسە، سالقىندىعى مەن تاكاپپارلىعى ولاردى ءتۇڭىلدىرىپ جىبەرەدى، مىنە سوندىقتان دا ولار مۇنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن سيپاتتاۋعا كەلگەندە قاتىگەز، جاقسىلىقتى بىلمەيدى دەگەن سەكىلدى سوزدەردەن باسقا تەڭەۋ تابا المايدى. ەگەر ءسىز، سەنور، وسىندا تاعى ءبىر كۇنگە قالا تۇرساڭىز، ماڭدايى تاسقا تيگەن تالاپكەرلەردىڭ سول بۇرىنعىشا ءالى دە قىزدىڭ سوڭىنان جۇگىرۋىن قويماي، تاۋ-تاستى جاڭعىرتىپ قالاي زار قاعىپ جۇرگەنىن ءوز قۇلاعىڭىزبەن ەستىر ەدىڭىز. وسى اراعا جاقىن ماڭدا جيىرما شاقتى بيىك شامشات اعاشى ءوسىپ تۇرعان جەر بار، سونىڭ ءارقايسىسىنىڭ جىلتىر قابىعىندا مارسەلانىڭ اتى ويىپ جازىلعان، ال كەي جازۋدىڭ جوعارعى جاعىنا وعان قوسا ءتاج دە بەينەلەنگەن، بەينە ءبىر وسىناۋ انىق-تانىق بەلگىلەر ارقىلى عاشىق جاندار مارسەلانىڭ سۇلۋلىق پاديشاسى ەكەنىن ايتقىسى كەلگەندەي. ءبىر باقتاشى اھ ۇرادى، ەكىنشىسى وكپە ايتادى، مىنا جەردە عاشىقتىق ءانى شىرقالىپ جاتىر، انا جەردە كۇيىنىشكە تولى كۇرسىنىس. بىرەۋ جارتاستىڭ ەتەگىندە نەمەسە ەمەن اعاشتىڭ تۇبىندە جانارى جاسقا تولىپ، ءتۇنى بويى كىرپىك قاقپاي شىعادى، ءتاتتى ارمان جەتەگىمەن قيانعا قالىقتاپ كەتكەن ونى تاڭنىڭ قىزىل شاپاعى سول جەردەن تابادى، ال ەكىنشى بىرەۋدى شاڭقاي ءتۇستىڭ جان شىداتپاس ىستىعى تولاسسىز زار توگىپ، راقىم-مەيىرى مول جاراتقاننان جاردەم سۇراپ، كۇيىپ تۇرعان قۇمدا ۇزىنىنان سۇلاپ جاتقان كۇيىندە كەزىكتىرەدى. ءبىراق، باسى بوس، بەيعام مارسەلا بۇلاردىڭ جانىنان نەمقۇرايدى تۇردە اياڭداپ وتە بەرەدى، سونسىن، ونى وتە جاقسى بىلەتىن بىزدەر وزىمىزدەن ءوزىمىز: مۇنىڭ تاكاپپارلىعى قاشان باسىلادى، مۇنىڭ اساۋ مىنەزىنە تۇساۋ سالىپ، ايتسا اۋىزدىڭ سۋى قۇريتىن سۇلۋلىعىنىڭ راقاتىن كورەتىن سول ءبىر باقىتتى جان كىم ەكەن دەپ سۇرايمىز. وزىڭىزگە وسى ايتىپ بەرگەنىمنىڭ ءبارى — اينا-قاتەسىز شىندىق، سوندىقتان دا، مەنىڭ ويىمشا، حريزوستومنىڭ ءولىمى جايىنداعى باقتاشىمىز جەتكىزگەن اڭگىمە دە اقيقاتتان الشاق ەمەس. وسى سەبەپتى، سەنور، جەرلەۋگە مىندەتتى تۇردە بارعانىڭىز ءجون، وندا كورەتىن نارسە از بولمايدى، ويتكەنى، مارقۇمنىڭ دوستارى كوپ، ال ونىڭ ءوزىن قويۋعا وسيەت ەتكەن جەرى وسى ارادان جارتى ميلدەي عانا.

— ارينە، بارعاندا قانداي، مىندەتتى تۇردە بارامىن، — دەدى دون كيحوت. — ال، ءقازىر وتە قىزىقتى اڭگىمەڭمەن جانىمدى جادىراتىپ تاستاعانىڭ ءۇشىن وزىڭە العىسىمدى ايتۋعا رۇقسات ەت.

— راسىندا، مەن مارسەلاعا عاشىقتار باستان كەشكەن كەپتىڭ بار-جوعى تەك جارتىسىن عانا بىلەمىن! — دەپ قارسىلىق ايتتى ەشكى باعۋشى. — ءبىراق، ەرتەڭ جولشىباي باقتاشىلاردىڭ بىرەۋ-مىرەۋىن كەزدەستىرىپ قالۋىمىز، سول ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرۋى ابدەن مۇمكىن. ال، ءقازىر باسپاناعا بارىپ جايعاسىپ كوز شىرىمىن العانىڭىز ارتىق بولماس ەدى: تۇنگى سالقىن جاراقاتىڭىزعا جايلى تيمەۋى مۇمكىن، ءبىراق، شىندىعىندا، جاپسىرمامنىڭ جاقسىلىعى سول، جاڭا ءبىر دەرت جاماپ الام دەپ قاۋىپتەنبەۋىڭىزگە بولادى.

سانچو پانسا ءسوزۋار باقتاشىعا الدەقاشان-اق ىشتەي نالەت جاۋدىرىپ قويعان، ەندى ءقازىر ول دا ءبىر جاقتان قاباتتاسىپ دون كيحوتتى پەدرونىڭ لاشىعىندا ۇيقتاپ شىعۋعا ۇگىتتەي باستادى. اناۋ اقىرى كونىپ، ءتۇننىڭ قالعان بولەگىن مارسەلانىڭ عاشىقتارىنا ەلىكتەپ، جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيا جايىندا ارمانعا بەرىلۋمەن وتكىزدى. سانچو پانسا روسينانت پەن ەسەگىنىڭ ەكى ورتاسىنا جايعاسىپ، كۇدەرى ۇزىلگەن عاشىق جانداي ەمەس، سىلەيتىپ ساباعان بىرەۋدەي قاتىپ ۇيقتاپ قالدى.

ءحىىى تاراۋ

باقتاشى قىز مارسەلا جايىنداعى اڭگىمەنىڭ سوڭى جانە باسقا دا وقيعالار تۋرالى

شىعىس كوكجيەكتىڭ جابىعىنان كۇن ديدارى قىلاڭ بەرگەنى سول، التى باقتاشىنىڭ بەسەۋى ورىندارىنان تۇرا-تۇرا كەلىپ، دون كيحوتتى وياتىپ، ودان حريزوستومنىڭ سالتاناتتى جەرلەۋىنە بارماق نيەتىڭىزدەن اينىپ قالعان جوقسىز با دەپ سۇراپ، ونى سول جەرگە باستاپ بارماق بولىستى. دون كيحوتقا كەرەگى دە سول ەدى؛ ول تۇرىپ، سانچوعا ات پەن ەسەكتى ەرتتەۋگە ءامىر ەتتى، اناۋ ىلدىم-جىلدىم قيمىلداپ ءامىردى تەز ورىندادى، انالار دا قالىسپاي جولعا شاپشاڭ جينالدى. ءبىراق، ولار شيرەك ميلدەي دە شىعىپ ۇلگەرمەي-اق، ۇستەرىنە قارا تۇلىپ كيگەن، باستارىندا ولەاندر مەن كيپاريستەن گۇلدەستەلەرى بار التى باقتاشىنىڭ وزدەرى ءجۇرىپ كەلە جاتقان سوقپاققا تۇسكەنىن كوردى. ءبارى دە جۋان تاياققا سۇيەنگەن. ولاردان ءسال ارمەنىرەكتە اسەم دە ءساندى جول كيىمىن كيگەن ەكى دۆوريان سالت اتپەن كەلە جاتىر، سوڭدارىنان ءۇش مالاي جاياۋ ەرىپ كەلەدى. قاتارلاسقان كەزدەرىندە ەكى توپ تا سىپايىگەرشىلىكپەن باس ءيىپ سالەمدەسىپ، كىمنىڭ قايدا بەت العانى جايىندا جول سۇراستى، ءبارىنىڭ دە جەرلەۋگە بارا جاتقانى بەلگىلى بولعاننان كەيىن بىرگە ءجۇرىپ كەتتى.

سالت اتتىنىڭ ءبىرى ەكىنشىسىنە قاراپ:

— سەنور ۆيۆالدو، وسىناۋ ادەتتەن تىس جەرلەۋگە قاتىسساق، ۋاقىتىمىزدى بوسقا وتكىزدىك-اۋ دەپ وكىنبەيتىن سياقتىمىز: قايتىس بولعان باقتاشى مەن ونىڭ تۇبىنە جەتكەن باقتاشى قىز جايىندا سەرىكتەرىمىز ايتقان تاڭعالارلىق اڭگىمەلەرگە قاراعاندا، بۇل ءوزى، شىن مانىندە دە، ەلدەن ەرەك نارسە بولعالى تۇر، — دەدى.

— ماعان دا سولاي سياقتى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ۆيۆالدو. — وسى جەرلەۋدى كورۋ ءۇشىن ءوز باسىم ءبىر ەمەس، بىرنەشە كۇندى ارناۋعا بارمىن.

دون كيحوت ولاردان مارسەلا مەن حريزوستوم جايىندا نە ەستىگەندەرىن سۇرادى. جولاۋشى وعان تاڭ الاگەۋىمدە باقتاشىلاردى جولىقتىرىپ قالعاندارىن، ۇستەرىنە كيىپ العان قارالى كيىمدەرىن كورىپ، ازا تۇتۋعا ءماجبۇر ەتكەن نە جاعداي ەكەنىن سۇراعاندارىن، سول كەزدە باقتاشىلاردىڭ ءبىرى وزدەرىنە كورىكتى دە كىنامشىل باقتاشى قىز مارسەلا جايىندا، ونىڭ سانسىز كوپ دامەلىلەرى جايىندا جانە، اقىرىندا، وزدەرى قوشتاسۋعا بارا جاتقان حريزوستومنىڭ ءولىمى جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ بەرگەنىن بايان ەتتى. توق ەتەرى، جولاۋشى دون كيحوتقا ءوزى بۇرىن پەدرودان ەستىپ العاندارىنىڭ ءبارىن حابار ەتتى.

ءبىراق، سول ارادا اڭگىمە مۇلدەم باسقا ارناعا اۋىپ كەتتى، ويتكەنى الگى ۆيۆالدو ەسىمدى ادام دون كيحوتتان وسىناۋ ەل امان، جۇرت تىنىشتا قولىنا قارۋ الىپ ەل ارالاۋعا قانداي مۇقتاجدىق بولعانىن سۇرادى. وعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— تاڭداپ العان ءىسىم باسقاداي كەيىپتە بوي كورسەتۋگە جول بەرمەيدى جانە رۇقسات تا ەتپەيدى. جانعا جايلى تىرلىك، ءسان-سالتانات پەن الاڭسىزدىق —استانانىڭ ناۋەتەك تۇرعىندارىنىڭ سىباعاسى، ال اۋىرتپالىق ارقالاۋ، مازاسىز كۇي كەشۋ مەن اسكەري ەرلىكتەر — ادەتتە جۇرت كەزبە رىسار دەپ اتايتىندار ءۇشىن جاراتىلىپ، سولار باستان كەشۋگە ارنالعان، مەن پاقىر ءوزىمدى سولاردىڭ ەڭ سوڭعىسى سانايمىن.

ونىڭ جارىمەس ەكەنى سول ارادا جۇرتتىڭ بارىنە ايان بولدى، ءبىراق اقىلى نەدەن اۋىسقانىنا كوزىن ابدەن جەتكىزۋ ءۇشىن ۆيۆالدو وعان تاعى ءبىر ساۋال تاستاپ، كەزبە رىسار دەگەندەردىڭ كىم ەكەنىن سۇرادى.

— مارحاباتتى مىرزالار اعىلشىن تاريحىنىڭ شەجىرەسىمەن تانىس ەمەس پە ەدى؟ — دەپ دون كيحوت قارسى سۇراق قويدى. — بۇل شەجىرەدە ءوزىمىز كاستيلدىك تىلىمىزدە ارتۋس دەپ اتاپ جۇرگەن كورول ارتۋردىڭ ايتۋلى ەرلىكتەرى جونىندە باياندالادى عوي جانە ول جايىندا بۇكىل بريتان كورولدىگىندە كەڭ تاراعان ەجەلگى اڭىز-اڭگىمە دە بار. سول اڭىزدا: الگى كورول ولمەگەن كورىنەدى، ارباۋشىلىق امال-ايلامەن ونى قارعاعا اينالدىرىپ جىبەرىپتى، سوندىقتان كەزى كەلگەندە ول قايتادان كورول كەيپىنە ەنىپ، ءتاجى مەن اسا تاياعىنا قايتا يە بولادى ەكەن، دەلىنەدى؛ وسى سەبەپتى سول ۋاقىتتان باستاپ ءالى كۇنگە شەيىن ءبىر دە ءبىر اعىلشىن قارعا ولتىرمەگەن كورىنەدى. مىنە، تاپ وسى ىزگى نيەتتى كورولدىڭ تۇسىندا اتىشۋلى دوڭگەلەك ۇستەل رىسارلارىنىڭ وردەنى قۇرىلعان بولاتىن، ال كول رىسارى لانسەلوت، الگى اڭىزدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءدال وسى مەزگىلدە كوروليەۆا دجينيەۆراعا ولەردەي عاشىق بوپ قاپتى، ول ەكەۋىنىڭ اراسىندا جەڭگەتاي ءارى دەلدال بولىپ ساراي حانىمى، قادىرمەندى كينتانونا ءجۇرىپتى، — كۇنى بۇگىنگە شەيىن كۇللى يسپانيا ايتىپ جۇرگەن بارشاعا ءمالىم رومانس تا وسىدان توركىندەپ جاتىر:

ءوزىنىڭ تۋعان جەرىنەن
كەلىپ جەتكەن لانسەلوتتى،
سۇيكىمدى سۇلۋ ارۋلار
قۇشاق جايىپ قارسى الدى.

ودان ءارى ونىڭ عاشىقتىق قىزىق-شىجىقتارى مەن كوزسىز ەرلىكتەرى مەيلىنشە نازىك تە بيازى بوياۋلارمەن بەينەلەنەدى. ءسويتىپ، سول زاماننان باستاپ وسىناۋ رىسارلىق وردەن از-ازدان كەڭەيە بەرىپ، كەڭەيە بەرىپ، اقىرى نەشە الۋان مەملەكەتتى قامتىدى جانە وسى وردەننىڭ اياسىندا كوپتەگەن رىسار ەرەكشە ەرلىكتەرىنە وراي داڭق پەن قۇرمەتكە بولەندى؛ ولاردىڭ قاتارىندا ەرجۇرەك اماديس گاللسكيي، ونىڭ بالالارى مەن بەسىنشى بۋىنعا دەيىنگى نەمەرە، شوبەرە، شوپشەكتەرى، ايبىندى فەليسمارت گيركانسكيي، لايىقتى باعالانباعان اق تيرانت جانە، سونداي-اق، جەڭىلۋدى بىلمەيتىن جاۋ جۇرەك، ءوزىمىز كۇنى كەشە عانا جۇزدەسىپ، داۋسىن ەستىپ، تاياۋدا عانا وزىمەن تىلدەسكەندەي كورىنەتىن رىسار دون بەليانيس گرەچەسكيي بار. كەزبە رىسار دەگەنىمىز جانە الگىندە حاباردار بولعاندارىڭىزداي، ءوزىم دە قاتارىنا جاتاتىن، جاڭاعى اتالعان رىسارلار بەرگەن سەرتتى، كۇناكار پەندە، ءوزىم دە بەرگەن رىسارلىق وردەن دەگەنىمىز، مىنە، وسىنداي، سەنورلار. تاعدىر وزىمە تاپ قىلار ەڭ اۋىر دا قيىن سىناقتى قاھارماندىقپەن ءارى مەيلىنشە شىدامدىلىقپەن باستان وتكەرۋدى، قارىپ-قاسەرلەر مەن ناشارلاردى قورعاۋدى نيەت ەتىپ، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋ ماقساتىمەن وسىناۋ قۋ مەديەن تۇكپىرگە اياق باسقان جايىم بار.

دون كيحوتتىڭ اقىلى اۋعان ادام ەكەنىنە جانە ونى اقىلدان اداسۋدىڭ ءدال قانداي ءتۇرى مەڭدەگەنىنە سەرىكتەرىنىڭ ەندى ەش ءشۇباسى قالمادى، سوندىقتان ونىمەن ەرتەرەك تانىسقانداردىڭ دا، العاش كەزدەسىپ تۇرعانداردىڭ دا بۇنىڭ بارىنە تاڭىرقاماس شاماسى بولمادى. حريزوستومدى قوياتىن جەرگە، باقتاشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ونشا كوپ قالماعان، وسى سەبەپتى قالعان جولدى كوڭىلدىرەك وتكىزۋ ءۇشىن سايقىمازاق ءارى قالجىڭباس ۆيۆالدو رىسارىمىزدى ودان بەتەر ورەكپىتۋگە وقتالدى. سول ءۇشىن وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— مەنىڭ تۇسىنىگىمشە، سەنور كەزبە رىسار، وزىڭىزگە ءوزىڭىز وتە ءبىر قاتال سەرت بەرگەن سەكىلدىسىز، — ءتىپتى كارتەزياندىق موناحتاردىڭ سەرتى دە ونىمەن سالىستىرعاندا ماعان ونشا قاتاڭ كورىنبەيدى، — دەگەندى ايتتى.

— ولاردىڭ سەرتى دە وسىنداي قاتاڭ بولۋى ابدەن مۇمكىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — ءبىراق ودان جۇرتقا ءدال مۇنداي پايدا كەلە مە، كەلمەي مە، وعان كەپىلدىك بەرە المايمىن. ال، ەندى اشىعىنا كوشسەك، اسكەرباسىنىڭ ءامىرىن ورىندايتىن جاۋىنگەر دە سول بۇيرىقتى بەرىپ تۇرعان اسكەرباسىدان كەم ماڭىزدى ءىس اتقارمايدى. ايتايىن دەگەنىم، كۇللى ءومىرىن تىپ-تىنىش جەردە، قامسىز-مۇڭسىز وتكىزەتىن ينوكتار جاراتقان يەمىزدەن جەر بەتىنە بەرەكە جاۋدىرۋىن سۇراپ جالبارىنادى، ال بىزدەر، جاۋىنگەرلەر مەن رىسارلار بولساق، ولاردىڭ سول جالبارىنىپ سۇراعاندارىن بىلەگىمىزدىڭ كۇشىمەن، سەمسەرىمىزدىڭ ۇشىمەن جۇزەگە اسىرامىز جانە ىقتاسىندا وتىرىپ ەمەس، اشىق اسپان استىندا ءجۇرىپ، كەۋدەمىزدى جازدا كۇننىڭ قايناعان ىستىعىنا قاقتاپ، قىستا ساقىلداعان سارى ايازىنا توسىپ، جەر-دۇنيەنى قورعايمىز. قورىتىپ ايتقاندا، ءبىز — قۇدايدىڭ جەر بەتىندەگى قۇلىمىز، ءبىز — ونىڭ ءادىل ۇكىمىن ورىندايتىن قۇرالىمىز. ءبىراق، جاۋىنگەرلىك مىندەت پەن

سودان تۋىندايتىن جانە سوعان قاتىسى بار نارسەنىڭ ءبارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن بىزگە عالامات كوپ كۇش جۇمساپ، تەر توگۋگە تۋرا كەلەدى، ولاي بولاتىن بولسا، وزىنە وسىنداي پارىز ارقالاعان جاننىڭ بەيبىت تە تىنىش، جايلى قۇجىرالاردا وتىرىپ قۇدايدان كەمباعالدارعا جاردەم سۇراپ جالىناتىنداردان گورى كوبىرەك كۇش-قايرات جۇمسايتىنى ايدان انىق. البەتتە، مەن كەزبە رىساردىڭ ەرلىگى مەن قۇجىرادا قامالىپ وتىراتىندار ەرلىگىنىڭ ەكەۋى دە قاستەرلى دەگەندى ايتايىن دەپ تۇرعام جوق جانە ونداي ويدان دا مۇلدەم اۋلاقپىن، ءبىراق ءوزىمنىڭ اششى تاجىريبەمنىڭ نەگىزىندە قاشان دا جەيتىن اس، ىشەتىن سۋعا ءزارۋ، بەينەت شەگىپ، سىلەسى قاتقان، باسىندا باسپانا، ۇستىندە ءجوندى كيىم جوق، بيت پەن بۇرگەگە جەم بولىپ جۇرگەن كەزبە رىساردىڭ تاقۋادان گورى كوبىرەك مەحنات شەگەرىنە كوزىم انىق جەتتى، ويتكەنى باعزى زاماندارداعى كەزبە رىساردىڭ قادام باسقان سايىن قاسىرەتكە جولىعىپ وتىرعانىنا ەشكىم كۇمان كەلتىرە المايدى. ەگەر دە سولاردىڭ ىشىندەگى بىرەۋ اق بىلەگىنىڭ كۇشىمەن يمپەراتور ءتاجىن جاۋلاپ العان بولسا، وندا وسىنىڭ جولىندا، بۇل سوزىمە كامىل سەنۋىڭىزگە بولادى، ونىڭ ەداۋىر مولشەردە قان مەن تەر توگۋىنە تۋرا كەلگەنى كامىل جانە ەگەر وسىنداي جوعارى دارەجەلەرگە يە بولعاندارعا داناگويلەر مەن سيقىرشىلار دەر كەزىندە كومەك قولىن ۇسىنباسا، وندا ءوز ارماندارى مەن ۇمىتتەرىنىڭ الدامشى ەلەس پەن بوس قيال بوپ شىققانىنا ولاردىڭ كوپ ۇزاماي-اق كوزدەرى جەتەر ەدى.

— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەدى جولاۋشى. — ءبىراق، كەزبە رىسارلاردىڭ بويىنداعى ماعان ۇنامايتىن ءبىر قاسيەت: ولىمگە باس تىگۋگە تۋرا كەلەتىن اسا ءقاۋىپتى شىتىرمان وقيعاعا تاپ بولار ساتتەرىندە ولار حريستيانعا ءتان جورامەن وسىنداي قاتەرلى شاقتا وزىنە قامقورلىق جاساۋدى قۇدايعا تاپسىرۋدىڭ ورنىنا، حانىمدارىنا تاپسىرادى جانە قۇددى ءبىر سول ايەلدەردى قۇدىرەت سانايتىنداي، قۇدايعا سيىنعانداي قۇلشىنىسپەن، ايرىقشا تەبىرەنىسپەن جالىنىپ-جالبارىنادى. جاسىراتىنى جوق، بۇدان الدەنەندەي ءبىر ماجۋسيلىكتىڭ ءيىسى سەزىلىپ تۇرعانداي.

— بۇل ءاماندا سولاي بولۋعا ءتيىستى دە، سەنور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — ايتپەسە كەزبە رىسار ماسقارا بولار ەدى: كەزبە رىسارلار قاۋىمىنىڭ ادەت-عۇرپى مەن ءسالت-داستۇرى بويىنشا اسكەري ەرلىك جاسار الدىندا كەزبە رىسار جۇرەگىنىڭ امىرشىسىنە اينالعان ايەلدەن تىلەكشى بولۋدى، ءوزىن توسىپ تۇرعان قاتاڭ سىناقتان سۇرىنبەي وتۋىنە كومەكتەسۋدى سۇراعانداي، وعان ويشا جىلى دا مەيىرىمدى جانارمەن كوز سالۋعا مىندەتتى. ءتىپتى ەشكىم ەستىپ تۇرماسا دا، ءبارىبىر، ونىڭ قامقورلىعىنا ءوزىن ءباسى-بۇتىن تابىستاپ، وسىناۋ بىرنەشە ءسوزدى داۋىستاپ ايتۋعا ءتيىس، — مۇنىڭ سان جەتپەس مىسالىن رومانداردان تابا الاسىز. ءبىراق، بۇعان قاراپ رىسارلار قۇدايدان پارمەن سۇرامايدى ەكەن دەيتىن بايلام جاساۋعا بولمايدى، ويتكەنى ايقاستىڭ قىزعان شاعىندا ودان كومەك سۇراۋعا ۋاقىت تا، سەبەپ تە ولارعا ءار كەز تابىلىپ جاتادى.

— دەي تۇرعانمەن، مەنى كۇدىكتەن ءبىرجولا ارىلتا المادىڭىز، — دەپ ەسكەرتتى جولاۋشى. — تالاي مارتە وقۋعا تۋرا كەلدى: ەكى كەزبە رىسار ەگەسىپ قالادى، ەكەۋى دە باسىنان ءسوز اسىرماي داۋلارى ۋشىعىپ كەتەدى — مىنە، ەندى ىزا قىسقان ولار اتتارىنىڭ باسىن بۇرىپ ەكى جاققا ايرىلىپ كەتەدى دە، كىدىرمەستەن جالت بۇرىلىپ كەرى قاراي كوسىلتە شاۋىپ، بىر-بىرىنە تارپا باس سالادى، مىنە ءدال وسى ارادا، اتپەن اعىزىپ كەلە جاتقان كەزدەرىندە، ولار وزدەرىن حانىمدارىنا تابىس ەتەدى. قاتەلىكتىڭ اقىرى، ادەتتە، بىلاي بولادى، ءبىرى دۇشپانىنىڭ نايزاسىنا شانشىلىپ شالقاسىنان تۇسەدى، ال ەكىنشىسى — ارينە، اتىنىڭ جالىنا جارماسىپ ۇلگەرمەگەندە ول دا سونىڭ كەبىن كيىپ جەرگە گۇرس قۇلار ەدى. سوندا دەيمىن-اۋ، قازا تاپقان رىسار الگى قىسقا قايىرىم ايقاستىڭ الاس-كۇلەسىندە قۇدايعا جالبارىنۋعا ۋاقىت تابا الا ما — وسى بەلگىسىز بوپ قالىپ تۇر. حانىمىنا جالبارىنىپ ءسوز شىعىنداعانشا، بۇل سوزدەرىن حريستيان رەتىندە بارشامىزعا ءارى پارىز، ءارى مىندەت بوپ تابىلاتىن ۇردىسكە جۇمساعانى ءجون بولاتىن ەدى عوي. وعان قوسا، كەزبە رىساردىڭ بارىندە بىردەي ءوزىن تابىستاي الاتىن حانىمنىڭ جوقتىعىنا سەنىمىم كامىل — ويتكەنى، ولار شەتىنەن عاشىقتىق سەزىم شىرماۋىندا جۇرگەن جان ەمەس قوي.

— وندايدىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس، — دەدى نارازى دون كيحوت. — ياعني، مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، حانىمى جوق كەزبە رىسار دەيتىننىڭ بولۋى مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى بىرەۋگە عاشىق رىسار — جۇلدىزدى اسپان سەكىلدى ۇيرەنشىكتى دە تابيعي قۇبىلىس، وعان قوسا الدەبىر روماندا ماحاببات ماشاقاتىنان ماقۇرىم كەزبە رىسار بەينەلەندى دەگەندى ءسىرا دا كەزدەستىرگەن ەمەن. ال، ەگەر ونداي رىسار ومىردە بولعان كۇننىڭ وزىندە، ول رىسارلار قاۋىمىنىڭ زاڭدى ۇلى ەمەس، ونىڭ اۋلاسىنا قاقپادان كىرمەي، ۇرى-قارى ءتارىزدى شارباعىنان قارعىپ كەتكەن بۇرالقى بالاسى سانالار ەدى.

— سولاي بولعانىمەن، جاڭىلماسام، — دەپ ەسكەرتتى جولاۋشى، — اماديس گاللسكييدىڭ ءىنىسى دون گالاوردىڭ ءوزىن تاپسىراتىنداي وسىنداي حانىمى بولماعانىن ءبىر كىتاپتان وقىعانىم بار ەدى، الايدا بۇل ءۇشىن وعان ەشكىم ايىپ تاققان جوق جانە بۇل ونىڭ كەرەمەت ەرجۇرەك ءارى اتاقتى رىسار بولۋىنا بوگەت جاساعان ەمەس.

بۇعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— سەنور! الا قويدى بولە قىرىققان ءجون بولماس. ونىڭ ۇستىنە، اتالمىش رىساردىڭ سىرتتاي عاشىق بولعانى جانە بۇل سەزىمگە بار ىنتى-شىنتىسىمەن بەرىلگەنى ماعان ءمالىم؛ راس، ول ۇناتىپ قالعان حانىمدارىنىڭ بارىنە دە ىنتىزارلىق بىلدىرگەن-دى، ويتكەنى ونىڭ قانعا بىتكەن قاسيەتى سونداي ەدى، وسى سەبەپتى ءوز ەركىنە ءوزى قوجالىق ەتە الماعان. ايتكەنمەن، ونىڭ جۇرەگىنە ءامىر جۇرگىزگەن ايەلدىڭ بولعانىنا، قاشان دا، قايدا دا ءوزىن تەك سوعان عانا تاپسىرىپ وتىرعانىنا شەك كەلتىرۋدىڭ ءجونى جوق؛ راس، ول بۇنى جان بالاسىنا بىلدىرمەي قۇپيادا ۇستادى، ويتكەنى ول قۇپياعا بەرىكتىگىمەن اتى شىققان رىسار ەدى.

— ەگەردە تابيعي بولمىسىنا سايكەس كەزبە رىساردىڭ ايتەۋىر بىرەۋگە عاشىق بولۋى شارت سانالسا، — دەدى جولاۋشى، — وندا ءوزىڭىز دە، مارحاباتتى مىرزا، وندايدان قۇرالاقان ەمەس شىعارسىز، ويتكەنى تاڭداعان كاسىبىڭىزگە وراي بۇل ءسىز ءۇشىن پارىز ەسەپتى عوي. دون گالاور سياقتى سىر شاشپاۋعا بەل بايلاعان ادام بولماساڭىز، وسى اڭگىمەنى تىڭداپ كەلە جاتقانداردىڭ اتىنان جانە ءوز اتىمنان حانىمىڭىزدىڭ ەسىمى مەن اقسۇيەكتىك اتاعىن، تۋعان جەرىن ايتىپ بەرۋىڭىزدى جانە كەسكىن-كەلبەتىن سيپاتتاپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن. مىنا ءسىز سەكىلدى، مارحاباتتى مىرزا، ءوز دولبارىمشا، ايبىندى رىساردىڭ وزىنە قىزمەت ەتەتىنى جانە ءوزىن سۇيەتىنى باسقا دا جۇرتقا ماعلۇم بولعانى ول ءۇشىن دە زور قۋانىش قوي.

بۇل سوزدەردى ەستىگەن دون كيحوت اۋىر كۇرسىنىپ الدى.

— وزىنە قىزمەت ەتەتىنىمدى جۇرتتىڭ ءبارى بىلگەنىن موماقان ءماستۋرام ۇناتا ما، ۇناتپاي ما، ول جاعىن ايتا المايمىن، — دەدى ول. — الايدا، ايرىقشا قۇرمەت بىلدىرە قويعان ساۋالىڭىزعا جاۋاپ بەرگەندى ءجون ساناپ وزىڭىزگە ايتارىم، ونىڭ ەسىمى — دۋلسينەيا. لامانچاداعى ءبىر ەلدى مەكەندە، اتاپ ايتقاندا توبوسودا تۋعان. پاتشام دا، ءامىرشىم دە سول، — ياعني سوندا ول، از دەگەندە، پرينسەسسا بولىپ شىعادى. سۇيكىمدىلىگىن سۋرەتتەۋگە ءسوز جەتپەيدى، ويتكەنى ونىڭ بويىندا اقىندار ءوز عاشىقتارىنىڭ باسىنا ۇيىپ-توگەتىن سۇلۋلىقتىڭ ادام سەنگىسىز ءارى تەك قيالدا عانا ەلەستەتۋگە بولاتىن بارلىق بەلگىسى بار: شاشى — التىن، ماڭدايى — ەليسەي دالاسىنداي، قاباعى — اسپانداعى كەمپىرقوساقتاي، قوس قاراشىعى — كوكتەگى قوس شىراقتاي، جاعى — رايحان، اۋزى — مارجان، ءتىسى — ءىنجۋ، الەباستر — ونىڭ مويىنى، ءمارمار — قوس الماسى، ءپىل سۇيەگى — قولى، تەرىسىنىڭ اقتىعى — اقشا قارداي، ال ادەپ پەن يبا كوپتىڭ نازارىنان كوز تاسا ۇستايتىن دەنەسىنىڭ باسقا مۇشەلەرىنە كەلسەك، ءوز باعامىم مەن باجايلاۋىمشا، بۇلار قارابايىر وي-قيالدى قايران قالدىراتىنداي بولسا كەرەك، بۇلاردى باسقا بىردەڭەمەن سالىستىرۋعا قانداي قيالدىڭ دا قاۋقارى جەتپەيدى.

— ءبىز ونىڭ قاي قاۋىمنان ەكەنىن، اتا-بابالارىن، شىققان تەگىن بىلسەك دەپ ەك، — دەدى ۆيۆالدو.

بۇعان دون كيحوت بىلايشا جاۋاپ بەردى:

— ول ەجەلگى ريمدىكتەردىڭ — كۋرسييلەر، كايلار مەن سيپيونداردىڭ ۇرپاعى ەمەس جانە بۇگىن دە باقۋاتتى كولوننا مەن ورسينيدەن، كاتالوندىق مونكادا پەن رەكەسەندەردەن دە، ۆالەنسيالىق رەبەليا مەن ۆيلياننان دا، اراگوندىق پالافوكستار، نۋسا، روكابەرتي، كورەليا، لۋنا، الاگوندار، كوررەا، فوستار مەن گۋررەادان دا، كاستيلدىك سەرد، مانريكە، مەندوس پەن گۋسمانداردان دا، پورتۋگالدىق الەكاسترو، پاليا مەن مەنەسەستەردەن دە تارامايدى، — لامانچالىق توبوسو تۇقىمىنان تارايدى، بۇل ءوزى ەجەلگى تۇقىم بولماعانىمەن الداعى ءجۇزجىلدىقتاردىڭ ايتۋلى اقسۇيەك ۇرپاقتارىنا ءتۇپ اتا بولا الاتىن مۇمكىندىگى بار. ەگەر دە بۇعان كۇمان كەلتىرىپ، داۋلاسپاق نيەت بىلدىرەتىن بىرەۋ شىقسا، وندا مەن وعان رولاندتىڭ تاۋ-توبە ولجاسىنىڭ ەتەگىنە دزەربين جازعان شارتتى العا تارتام:

رولاندتى ايقاستا جەڭە العاندار

ولجاعا مىناۋ كەنەلۋگە قاقى بار.

— مەن ءوزىم پىسىقاي لارەدسكييلەر تۇقىمىنان شىققانىممەن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى جولاۋشى، — ونى لامانچالىق توبوسومەن تەڭەستىرۋگە تاۋەكەل ەتە المايمىن، ايتسە دە، شىنىمدى ايتسام، مۇنداي ەسىمدى تۇڭعىش رەت ەستىپ تۇرعانىم دا راس.

— قالايشا، مۇمكىن ەمەس قوي تۇڭعىش رەت ەستۋىڭىز! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت.

بۇل اڭگىمەنى بارلىعى دا زور ىقىلاسپەن تىڭداعان ەدى، اقىر سوڭىندا ءتىپتى باقتاشىلاردىڭ ءوزى دە دون كيحوتىمىزدىڭ كەماقىل ەكەنىنە كوز جەتكىزدى. تەك ونى بەسىكتە جاتقان كەزىنەن دەرلىك بىلەتىن سانچو پانسا عانا قوجايىنى ايتقان ءسوزدىڭ ءبارىن يمانداي شىندىق دەگەن سەنىمىنەن تانبادى؛ جالعىز عانا شامالى ءشۇبا كەلتىرگەنى — توبوسولىق دۋلسينەيا سۇلۋ دەيتىننىڭ بۇل دۇنيەدە بار-جوعى بولاتىن، ويتكەنى اتالمىش قالاشىققا تاياۋ ماڭايدا تۇرىپ جاتسا دا، وسىنداي ەسىممەن اتالاتىن پرينسەسسا جايىندا ءومىرى ەشكىمنەن ەش نارسە ەستىمەگەن-دى. دون كيحوت پەن ۆيۆالدو اڭگىمەلەرىن ودان ءارى جالعاپ كەتكەن، ءبىر مەزگىلدە جارتاستار اراسىنداعى اڭعاردان ۇستەرىنە قارا تۇلىپ كيگەن، باستارىندا گۇلدەستەلەرى بار، قارامى جيىرما ادامداي باقتاشىلار بوي كورسەتتى؛ كەيىن انىقتالعانىنداي، گۇلدەستەنىڭ كەيبىرى تيس اعاشى بۇتاقتارىنان، كەيبىرى كيپاريس بۇتاقتارىنان توقىلعان بوپ شىقتى.

الۋان ءتۇرلى گۇلمەن جانە نە قيلى بۇتاقتارمەن كومكەرىلگەن زەمبىلدى التى ادام كوتەرىپ كەلەدى ەكەن. سونى كورگەن باقتاشىلاردىڭ ءبىرى:

— انە، حريزوستومنىڭ ءمايىتىن اكەلە جاتىر، ءوزىن جەرلەۋگە وسيەت ەتكەن جەرى دە وسى تاۋدىڭ ەتەگى بولاتىن، — دەدى.

سونى ەستىگەن جولاۋشىلار ءجۇرىسىن شيراتا ءتۇستى دە، مارقۇمنىڭ دوستارى زەمبىلدى جەرگە قويىپ، تورتەۋى وتكىر كۇرەكپەن تۇنەرىڭكى جارتاستىڭ ەتەگىنەن ءقابىر قازۋعا كىرىسكەن ساتتە بۇلار دا كەلىپ جەتتى.

ولارمەن سىپايى سالەمدەسكەننەن كەيىن دون كيحوت پەن سەرىكتەرى زەمبىلگە قاراي جاقىنداپ، حريزوستومعا كوز تىكتى: ۇستىنە باقتاشىلار كيىمىن كيگەن ول گۇلگە ورانىپ جاتىر ەدى، تۇرىنە قاراپ ونى وتىزدا دەپ شامالاۋعا بولاتىن؛ جانسىز ولىك بولسا دا الىگە دەيىن كەلبەتتىلىك پەن بيازىلىق نىشانىن ساقتاپ جاتىر ەكەن، شاماسى، كوزى تىرىسىندە وسىنداي قاسيەتكە يە بولعانى عوي. بىرنەشە كىتاپ جانە كوپتەگەن قولجازبا، كەيبىرى شيىرشىقتالعان قالىپتا، كەيبىرى تارقاتىلىپ جازىلعان كۇيىندە ونىڭ جان-جاعىنا زەمبىلگە جايىلىپ قويىپتى. مارقۇمعا كوز تىگىپ قالعاندار دا، ءقابىر قازىپ جاتقاندار دا، جالپى وسى اراعا جينالعانداردىڭ ءبارى قاستەرلى ۇنسىزدىك ساقتاپ تۇرعان-دى، ءبىر مەزگىلدە مارقۇمدى وسى جەرگە الىپ كەلگەندەردىڭ ءبىرى ەكىنشىسىنە قاراپ:

— اقىرى حريزوستومنىڭ بارلىق وسيەتىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا نيەت قىلعان ەكەنسىزدەر، ەندەشە، امبروسو، دۇرىستاپ قاراڭىزشى، ونىڭ ايتقان جەرى شىنىمەن وسى ارا ما؟ — دەدى.

— وسى ارا، — دەپ جاۋاپ قاتتى امبروسو. — باقىتسىز دوستىم باستان كەشىپ جۇرگەن ماشاقاتتارى جايىندا وسى ارادا مەنىمەن ءجيى سىر بولىسەتىن. ايتۋىنشا، مارسەلانى تۇڭعىش رەت ول وسى جەردەن كەزىكتىرگەن، ادامزات بالاسىنىڭ وسىناۋ قاس جاۋىنا وسى جەردە العاش رەت پاك تە ىستىق ىنتىزارلىعىن پاش ەتكەن جانە تاپ وسى ارادا سوڭعى رەت مارسەلا وعان جەركەنىش ءبىلدىرۋى ارقىلى كوڭىلىن جەر قىلىپ، بۇنىڭ اقىرى ونى وكىنىش تولى ءومىرىنىڭ تراگەدياسىن ءتامامداۋعا يتەرمەلەدى عوي. ءسويتىپ، وسىناۋ قايعى-قاسىرەتكە ەستەلىك بولسىن دەپ، قارا جەردىڭ قوينىنا ءوزىن تاپ وسى جەردە تاپسىرۋىمىزدى قالادى.

سونى ايتىپ امبروسو دون كيحوت پەن ونىڭ سەرىكتەرىنە قاراي ءجۇزىن بۇردى:

— وزدەرىڭىز وسىنشا اياۋشىلىقپەن كوز تىگىپ تۇرعان بۇل دەنە، سەنورلار، سانسىز كوپ ىزگى قاسيەت دارىعان جاننىڭ وتاۋى بولىپ ەدى، — دەپ ءسوزىن ساباقتادى ول. — بۇل — حريزوستومنىڭ دەنەسى، ول ەرەن اقىل-وي يەسى ەدى، ادەپتىلىك جاعىنان وعان ەشكىم تەڭدەسە المايتىن، شامادان تىس كەڭپەيىل، شەكتەن تىس كىشىپەيىل، دوستىققا ءاردايىم ادال، تاكاپپار بولعانىمەن مەنمەندىگى جوق، قاي ىستە دە، جاقسى ماعىنادا ايتقاندا، ونەگەلى، — قىسقاسى، راقىمدى جانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ راقىمدىسى جانە باقىتسىزدىعى جاعىنان الدىنا جان سالماعان ادام بولاتىن. ءيا، ول ىنتىق بولدى، ءبىراق ىقىلاس تاپپادى، ول جاقسى كوردى، سول ءۇشىن جەركەنىشكە ۇشىرادى. ول جابايى اڭنان جاناشىرلىق ىزدەدى، سەزىمنەن جۇرداي ءمارماردى جۇمسارتپاققا تالپىندى. ول جەلدىڭ سوڭىنان جۇگىردى، ءشول دالادا شىڭعىردى، قايىرىمسىزدىققا قىزمەت قىلدى، ءسويتىپ وسىنىڭ ءبارىنىڭ وتەمى ءۇشىن باقتاشى قىزدىڭ قىرسىعىنان قىرشىن جاستا اجالعا ازىق بولدى؛ بۇل قىزدىڭ ەسىمىن جۇرتتىڭ جادىندا ماڭگىگە قالدىرۋعا تالپىنعان ەدى ول، وعان كۋا مىنا قولجازبالار، ءبىراق ماعان بۇلاردى ءوزىن جەرلەپ بولعان سوڭ وتقا جاعۋعا ءامىر ەتىپ كەتتى.

— بۇل دۇنيەلەرگە يەسىنەن دە بەتەر مەيىرىمسىزدىك پەن قاتىگەزدىك جاساماسسىز دەپ سەنەم، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى ۆيۆالدو، — ويتكەنى، بىرەۋدىڭ اقىلعا سىيىمسىز ءامىرىن اينىتپاي ورىندايتىن ادام ەسسىزدىك پەن كوزسىزدىككە جول بەرەدى. ەگەر قۇدىرەتتى مانتۋاندىقتىڭ سوڭعى تىلەگىن ورىندار بولسا، ءبىز سەزار اۆگۋستى دا قوشتاي قويماعان بولار ەك. سوندىقتان، سەنور امبروسو، دوسىڭىزدىڭ ءتانىن جەرگە تاپسىرىڭىز، ءبىراق جازبالارىن جويماڭىز: ونىڭ مۇنداي شەشىمگە كەلگەن سەبەبى ءوزىن ءجابىر شەككەنگە بالادى عوي، ال ونىڭ ءامىرىن ورىنداۋ ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان پارىقسىزدىق بولار ەدى. جوق، ءسىز بۇلاردى امان الىپ قالۋىڭىز كەرەك، مارسەلانىڭ قايىرىمسىزدىعى ماڭگىلىككە ەستە قالسىن، بولاشاقتا وسىنداي قاسىرەت-قايعىدان ساقتانۋ ءۇشىن جانە وندايعا ۇرىنباۋ ءۇشىن تىرلىك كەشىپ جۇرگەندەرگە ونەگە بولسىن. مەن دە، سەرىكتەرىم دە عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان، ءبىراق كۇدەرى ۇزىلگەن دوسىڭىزدىڭ باسىندا بولعان جايدان جاقسى حاباردارمىز، ونى اسا جاقىن تۇتقانىڭىزدى دا بىلەمىز، ونىڭ ومىردەن باز كەشۋىنىڭ سەبەبىن دە، دۇنيە سالار الدىندا وزىڭىزگە نەنى وسيەت ەتكەنىن دە ەستىدىك. اسا ءبىر ايانىشتى بۇل حيكايادان مارسەلانىڭ قاتىگەزدىگى مەن حريزوستومنىڭ سۇيىسپەنشىلىگى قانداي قياپاتتى بولعانىن، ءسىزدىڭ وعان دەگەن دوستىق پەيىل-نيەتىڭىزدىڭ قانداي شىنايى بولعانىن جانە ەسسىز ماحاببات سىلتەگەن سوقپاقپەن تۇرا شاپقانداردى قانداي قايعىلى احۋال كۇتىپ تۇرعانىن باجايلايمىز. حريزوستومنىڭ قايتىس بولعانى جانە ونىڭ قايدا جەرلەنەتىنى جايىندا ءبىز كەشە كەشكىسىن حاباردار بولعانبىز، سوسىن، ءبىر جاعىنان اياۋشىلىق، ەكىنشى جاعىنان اۋەستىك يتەرمەلەپ، بارا جاتقان باعىتىمىزدان بۇرىلىپ، قۇلاعىمىزعا شالىنعان ساتتەن-اق جۇرەگىمىزگە اۋىر سالماق تۇسىرگەن وسى ءبىر جايدى ءوز كوزىمىزبەن كورىپ قايتپاققا ۇيعارىپ ەدىك. ءسويتىپ، ەندى وزىڭىزگە وسىنداي قولقا سالعالى تۇرمىز، اقىلمان امبروسو، — ءتىپتى بولماعاندا، ىزگى نيەتىمىز بەن قايعىلارىڭىزدى جەڭىلدەتۋ جولىندا قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋعا دەگەن تىلەگىمىزدىڭ وتەمى ءۇشىن، قولجازبالاردى ورتەۋگە رۇقسات بەرمەۋىڭىزدى جانە تىم قۇرىعاندا بىرنەشەۋىن الۋىما كەڭشىلىك ەتۋىڭىزدى سۇرايمىز.

ۆيۆالدو ونىڭ جاۋابىن توسپاستان وزىنە جاقىن جەردە جاتقان قولجازبالاردىڭ بىرنەشەۋىن قولىنا الدى. سول كەزدە امبروسو وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— سىزگە دەگەن قۇرمەتىمنىڭ بەلگىسى ءۇشىن، سەنور، قولىڭىزداعى سول قولجازبالار وزىڭىزدە قالا بەرۋىنە قارسى ەمەسپىن، ءبىراق قالعانىن وتقا جاقپاس دەپ ۇمىتتەنۋدىڭ ەش قيسىنى جوق.

بۇل نەعىلعان قولجازبالار دەگەن وي كوكەيىن تەسكەن ۆيۆالدو بىرەۋىن قولما-قول اشىپ جىبەرىپ، تاقىرىبىن وقىدى:

— تورىعۋ زارى.

— بۇل باقىتسىز دوسىمنىڭ سوڭعى داستانى ەدى، — دەدى امبروسو. — باستان كەشكەن ماشاقاتتارى ونى قانداي جاعدايعا جەتكىزگەنى تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن، سەنور، ونى جۇرتتىڭ ءبارى ەستيتىندەي ەتىپ داۋىستاپ وقىپ بەرۋىڭىزدى وتىنەم. ۋاقىت جاعى بىزدە ءالى بارشىلىق، ويتكەنى ءقابىردى ءازىر قازىپ بىتىرە قويمايدى.

— بۇل ايتقانىڭىزدى قۋانا-قۋانا ورىندايمىن، — دەدى ۆيۆالدو.

جينالعانداردىڭ ءبارى قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرىپ، ونى سول بويدا قاۋمالاي قورشاپ الدى دا، ۆيۆالدو ناقپا-ناقتاپ وقۋعا كىرىستى.

ءحىۇ تاراۋ

مۇندا مارقۇم باقتاشىنىڭ تورىعۋعا تولى ولەڭ جولدارى كەلتىرىلەدى جانە كۇتپەگەن جەردەن بولعان باسقا دا وقيعالاردىڭ جاي-جاپسارى باياندالادى

حريزوستومنىڭ زارى

مەيىرىمسىز-اي! تاكاپپار دا تاسباۋىر
جامان اتىڭ جەر-دۇنيەگە جايىلىپ،
قاۋەسەت بوپ كەتكەنىنە ءماز بولساڭ —
ازابىمدى سۋرەتتەۋگە ساي قىلىپ،
كۇناكارلار، تۇرعىندارى تامۇقتىڭ،
تاۋىپ بەرگەي نە سوراقى سوزدەردى.
شەردى اقتارىپ، جۇرەگىمدى جايلاعان
ايىپتاۋ ءۇشىن سەندەي قانىپەزەردى،
قاراڭ قالعان ىنتىزارلىق ىزاسىن،
پاك جانىمنىڭ رەنىش، كۇيىك، نازاسىن
اينالدىرام جان تۇرشىگەر دىبىسقا.
تىڭدا سونى، مازاڭ كەتىپ، قۇرىستاپ،
ءۇمىتى وشكەن كوكىرەكتەن، قۇسالى،
كەڭىستىككە ۇشىپ قيان باراتىن،
ءاندى ەمەس، ۇزدىك-سوزدىق وسى وكسىكتى —
مەنى جاقتاپ، ساعان كىنا تاعاتىن.
جىلان ىسىلىن، قانشىق قاسقىر ۇلۋىن،
وكىرگەنىن بۇقانىڭ، جان بەرەردە قينالىپ،
تاجالداردىڭ جان شوشىرلىق ىرىلىن،
قارعا شۋىن، شەر شاقىرعان جينالىپ،
ءارى يتەرىپ، بەرى جىعىپ تولقىندى،
تەڭىز شايقاپ جۇرگەن كەزدە جۇلقىنىپ،
قۇتىرعان جەلدىڭ گۋىلىن، ارىستاننىڭ
اقىرعانىن، جارعاناتتىڭ شيقىلىن،
جەسىر قالعان كوگەرشىننىڭ گۇركىلىن،
بايعىز ءۇنىن ۇرەيلى، ءھام ىسقىرعان
جىن-شايتاننىڭ زارەنى الار زىركىلىن —
ءبارىن سونىڭ ءبىر ۇنگە سىيىستىرام.
ايتپاي كەلگەن ءتامام جۇرتتان جاسىرىپ
قايعى-زارىم سوندا سويلەپ بەرەدى،
قاتىباستىعىڭدى ەلگە جاريا ەتۋگە
وسىنداي عانا امال شىعار، كەرەگى.
زارەزەپ بولىپ تىكسىن دە قۇلاق،
ءتىرى سوزدەرگە ءولى اۋىزدان شىققان:
جايىلمايتىن قايراڭعا قۇماق،
سۋى مول تاحو، باياۋ عانا ىققان،
ءزايتۇن ورمانداعى ەجەلگى بەتيس،
تەڭىز جاعاسى، داۋىل ويناقتاعان،
تۇمان باسقان شىڭدارى تاۋدىڭ،
شاتقالدار، ساۋلە بويلاتپاعان،
جان باسپاعان جىنىستى ورمان،
ۋلى جىلاندار جۇرگەن قاڭعىرىپ،
ليۆيانىڭ ىستىق ءشول دالاسى.
ۇزىلگەن ءۇمىتىم جايىندا جاڭعىرىق
تابيعاتقا ءتىلسىز پاش ەتسىن ءبارىن،
زارىما الەم قۇلاعىن سالسىن،
جابايى حايۋاناتتار دا قايعىما مەنىڭ
اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ، اھ ۇرىپ قالسىن.
جەك كورۋ جەتەر تۇبىمىزگە؛ اجىراۋ
اۋىر قاسىرەت كەلگەندەي ءبىزدى قورقىتار؛
مازانى الىپ سەنىمسىزدىك شەكتەن تىس،
قىزعانىش جۇرەك سورعىتار؛
شىعارىپ ەستەن، ءبىرجولا ءبارىن ۇمىتۋ
ءۇمىت شىراعىن وشىرەرى انىق ماڭگىلىك.
ءبارى وسىنىڭ — ءولىمنىڭ ايقىن نىشانى،
ءولىم، ءبىراق، جىراق ءجۇر مەنى تاڭ قىلىپ.
جەك كورۋ مەن سەنىمسىزدىك، قىزعانىش،
قول ءۇزۋ مەن ۇمىتۋ دا ماعان تاڭ ەمەس،
كۇيىپ بارام ماحابباتتىڭ وتىنا،
كوپ بولعانمەن ازابى، ءبىراق، قۇر ەلەس
ۇمىتتەن دە ارىلۋ قيىن ءبىرجولا، —
ءۇزىلىپ كۇدەر، وكىنىپ بارماق تىستەيمىن،
ءورشۋى ءۇشىن وكىنىش-كۇيىك ىشتەگى،
كورمەسكە ونى ءوزىمدى-وزىم كۇشتەيمىن.
ءجون بولا ما بوي الدىرعان ءبىر دەمدە
ۇرەي مەنەن ۇمىتكە؟ جۇرەكتەگى جارادان
اسپانداعى كۇننەن دە ايقىن ءھام انىق
وپاسىزدىقتى كورىپ تۇرساڭ، نە شاراڭ
قالار سەنىڭ تورىقپاسقا، قامىعىپ؟
سۇيمەيتىنىن بىلسەڭ انىق قانىعىپ،
بيلەمەسىن ۇرەيدىڭ بەكەر بويىڭدى
سەزسەڭ ەگەر، ومىرىڭدە ءمان قالماي،
ءتىرى ولىككە اينالساڭ قۇر ساندالباي،
ۇيات ەمەس پە، قورلىققا باتىپ كۇن سايىن
وتىرىكپەنەن الدارقاتۋ ويىڭدى؟
بەۋ، قىزعانىش پەن جەك كورۋ، ەكى تاجال،
زۇلىمدىعىن بۇلاردىڭ تيا المايمىن!
ارقان نە قانجار بەر دەپ جالىنامىن،
تاعدىردىڭ تالكەگىنە باعىنامىن،
وكسىككە تاپ بولعاننان ارتىق اجال.
ماعان قيىن ءولۋ دە، ءومىر دە وتە كوڭىلسىز.
ءمالىم جانە باس ىلگەنىم قۇرىققا،
جالتارۋعا ودان، ءبىراق، قۇلقىم جوق.
جيەگىندە ءقابىردىڭ ەندى تۇرىپ تا،
بىلەمىن، باقىت سىيلاعانىن ماحاببات:
ىڭكارلىك قانا، سالسا دا اۋىر ازاپقا،
جەر بەتىندەگى جالعىز جاننات ءبىز ءۇشىن.
ىمىراعا كەلمەسەڭ دە، مازاقتاپ،
سۇيكىمدى قىز جوق ەكەنىن الەمدە،
ءادىل قازى امۋردىڭ ءجون ەكەنىن جوباسى،
ەندى ءبىلدىم — كىنالىمىن ءوزىم بارىنە.
سەنىمدى وسى سەرىك قىپ، ەرتەلەتىپ ءدوڭ اسىپ،
كەتە بارام، جەك كورۋىڭ جەتەلەپ،
ولىمگە باستاپ الىپ بارار جولىمەن.
قىزىقتاردان جەردەگى، دامەسى جوق رۋقىم
بۇل جالعاننان جوعالادى سونىمەن.
جوسىقسىز تىرلىگىمە ءجونسىز ۇكىم
شىعارعانىم دۇرىس بولعان شىعار، بالكىم،
ادىلەتسىزدىگىڭ سونى كورسەتتى عوي اقىر؛
ءبىراق بۇل ءۇشىن ساعان ايىپ تاقپايدى،
وسى ارادان ءمايىتى تابىلار پاقىر:
باقىت كەشىپ ءولدى ول، باقىتسىز ءومىر سۇرسە دە.
الدىڭدا سەنىڭ جانسىز دەنەم جاتىر،
كوزىڭنەن ءمولدىر توگە كورمە جاس.
جىلاما جالعان وكىنىشپەنەن، سۇيىكتىم، —
كوپ نارسەنى جولىڭا قۇربان ەتكەنىم راس،
كەرەگى جوق، ءبىراق، كەش كەلگەن سىيلىقتىڭ.
جوق، سەن ەزۋ تارت، دالەلدە ماعان،
ۇنامدى ەكەنىن ءولىمىمنىڭ ساعان.
بۇعان جۇرت، ءسىرا، تاڭعالماس تىپتەن:
بىلەدى عوي تىلەگىڭدى باياعىدان ولار،
ومىرمەن تەز قوش ايتىسقانىمدى كۇتكەن.
يكسيون دا، شەڭبەرىنە كەرىلگەن،
سيزيف تە، تاسىن ورگە قاراي يتەرگەن،
كۇنالارى ءۇشىن پايداسىز ىسكە جەگىلگەن
دانايدتار دا، تانتال دا، جىلاپ ەگىلگەن
ءشولى قانباي، ورتاسىندا سۋدىڭ تۇرسا دا،
تيتيي دە، قارىنىن تەمىر تۇمسىقپەن
كەزقۇيرىقتار كۇندە كەلىپ جەمىرگەن، —
شىعار ءبارى اھ ۇرىپ قارا تۇنەكتەن،
سوسىن (لايىق بولسام سونداي قۇرمەتكە)
كەبىنگە دە ورالماعان ءمايىتىمدى، ءزابىرلى،
شىعارىپ سالار ءبارى بىرگە قابىرگە.
زارىنا سولاردىڭ زار قوسسىن، پلۋتوننىڭ
تامۇق قاقپاسىنداعى ءۇش باستى توبەتى،
جانە قيلى قۇبىجىعىڭ مەن تاجالىڭ.
باسقا ماراپاتتان جاتقان دا جوق دامەتىپ،
بۇل بەيشارا، ماحابباتتان تاپقان اجالىن.
ال، سەن، زارىم، وتكەن سوڭ ءوزىم ومىردەن،
كۇڭىرەنبەي بوسقا، وشىرە عوي ءۇنىڭدى:
ولەر الدىندا جازۋعا سەنى دەم بەرگەن
ايەلدىڭ اسەم، جۇرەگى تولى شاتتىق قوي —
قۇرۋمەنەن كوڭىلىن اقىرى تاپتىق قوي.

تىڭداۋشىلارعا حريزوستومنىڭ زارى قاتتى ۇنادى، ءبىراق ۆيۆالدو مۇندا مارسەلانىڭ قاراپايىمدىعى مەن كىرشىكسىز پاكتىگى جايىندا ەستىگەن اڭگىمەلەرىنە قيعاش كەلەتىن جەرلەر كوپ ەكەنىن قۇلاققاعىس ەتتى، ويتكەنى حريزوستوم ونى قىزعانادى، وعان كۇدىك بىلدىرەدى، ارالارى الشاقتاپ كەتكەنىنە ۋايىم ايتادى، ءسويتىپ وسى ارقىلى مارسەلا جايىندا كۇماندى وي قالدىرىپ، ونىڭ جاقسى اتىنا قاياۋ تۇسىرەدى. بۇعان امبروسو، مارقۇمنىڭ جۇرەكجاردى ويلارى جايىندا سىر بولىسەتىن دوسى، بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— كۇدىك-كۇمانىڭىزدى سەيىلتۋ ءۇشىن، سەنور، ءبىزدىڭ ءمۇتتايىم بۇل زاردى مارسەلادان ىرگەسىن اۋلاق سالعان كەزدە شىعارعانىن ايتىپ قويعانىم ارتىق بولماس، ال ودان بۇل ءوز ىقتيارىمەن قول ۇزگەن ەدى، سەبەبى ارالارىنىڭ الشاقتاۋى وعان دا ءوز ىقپالىن تيگىزەر دەپ ۇمىتتەنگەن، ءبىراق قانشا جىراق كەتكەنمەن عاشىق جۇرەكتى مازالاپ، تىنىشىن الاتىن نارسە ازايا قويمايدى عوي، مىنە سوندىقتان حريزوستومدى دا قيالداعى قىزعانىش پەن جالعان كۇدىك مەڭدەپ، ول بۇعان بەينە ءبىر تولىق قۇقى بار جانشا قينالادى. وسى سەبەپتى مارسەلانىڭ جۇرت اۋزىندا جۇرگەن بارلىق ىزگى قاسيەتتەرى ءوز بويىندا قالادى، ويتكەنى ونىڭ قاتىبەزەرلىگىن، كەي-كەيدە قىڭىرلىق تانىتىپ، شەكتەن تىس تاكاپپارلىق كورسەتەتىنىن ەسەپكە الماساق، قىزعانىش دەگەن قۇبىجىقتىڭ ءوزى دە وعان زارەدەي كىنا قويا الماس ەدى.

— ءجون ءسوز، — دەپ كەلىستى ۆيۆالدو.

ونىڭ وتتان قۇتقارىپ قالعان قولجازبالارىنىڭ كەلەسى بىرەۋىن وقۋىنا ويلاماعان جەردەن كوز الدىنا كولدەنەڭدەي قالعان عاجايىپ ءبىر ەلەس بوگەت بولدى؛ ايتەۋىر، سول ارادا تۇرعاننىڭ ءبارى مۇنى ەلەسكە جورىدى، ءبىراق بۇل باقتاشى قىز مارسەلا بولاتىن: ول ەتەگىنەن باقتاشىلار ءقابىر قازىپ جاتقان تاۋدىڭ باسىنان بوي كورسەتتى جانە ديدارىنىڭ سۇيكىمدىلىگى سونشالىق، كورۋگە كوز كەرەك سۇلۋلىعى دابىراعا اينالعان داڭقىن كىرپىك قاعىمدا-اق ۇمىتتىرىپ جىبەردى. العاش كورگەندەر وعان كوزىنىڭ سۇعىن قاداپ ءۇن-تۇنسىز تۇرىپ قالدى، سونداي-اق ونى بۇرىن كورىپ جۇرگەندەر دە ونى بۇرىن ەشقاشان كورمەگەندەردەن بەتەر اۋىزدارىن اشىپ قالدى. امبروسو بولسا، اشۋىن تەجەۋگە شىدامى جەتپەي، وعان كوزى تۇسكەن ساتتە-اق، بىلاي دەپ ىزبارلانا ءتىل قاتتى:

— نە ءۇشىن كەلدىڭ سەن مۇندا، اينالا ماڭداعى تاۋدىڭ اياۋشىلىقتى بىلمەس ايداھارى؟ قاتىگەزدىگىڭ ءومىرىن حاراپ قىلعان بەيشارانىڭ جاراقاتىنان ءوزىڭ جاقىنداعان بويدا قان شۇمەكتەپ اعار ما ەكەن دەپ، سونى كورگەلى كەلدىڭ بە؟ زۇلىمدىعىڭنىڭ جەمىسىنە ماساتتانۋ ءۇشىن جانە وتقا ورانعان ءريمنىڭ ءورتىن تاماشالاپ تۇرعان تاسجۇرەك نەرون قۇساپ، سوعان بيىكتەن سۇيسىنە كوز جىبەرۋ ءۇشىن كەلدىڭ بە؟ الدە تاركۆينييدىڭ قايىرىمسىز قىزىنا ۇقساپ مىنا مۇزداپ كەتكەن ءمايىتتى قاسيەتسىزدىكپەن تاپتاۋ ءۇشىن كەلدىڭ بە؟ ايت، قانە، جىلدام، نە ءۇشىن كەلگەنىڭدى جانە بىزدەن وزىڭە نە كەرەگىن. مارقۇم حريزوستومنىڭ كوزى ءتىرى كەزىندەگى بارلىق وي-ارمانى ءبىر وزىڭە عانا باعىشتالعان ەدى، ول ولگەننەن كەيىن ونى دوسىم دەپ سانايتىنداردىڭ وي-ارمانىن دا سەنىڭ وپ-وڭاي بويىڭا ءسىڭىرىپ الارىڭ حاق.

— جوق، امبروسو، مەن ول ءۇشىن كەلگەنىم جوق! — دەپ جاۋاپ قاتتى مارسەلا. — مەن مۇندا اقتالۋ ءۇشىن جانە حريزوستومنىڭ ءولىمى مەن ءوز قايعى-قاسىرەتىنە مەنى كىنالى كورەتىندەردىڭ قاتەلەسىپ جۇرگەنىن دالەلدەۋ ءۇشىن كەلدىم. سول سەبەپتى وسى ارادا تۇرعانداردىڭ سوزىمە مۇقيات قۇلاق سالۋىن سۇرايمىن، ويتكەنى پاراسات-پارقى مول جانداردىڭ اقيقاتتى تانۋى ءۇشىن كوپ ۋاقىت جىبەرىپ، كوپ ءسوز شىعىنداۋىم قاجەت بولمايدى. جاساعان يەمىز ماعان ادام سۇقتانار اجار بەرگەنىن، اجارىم ابىگەرلەرىڭدى الىپ، عاشىق بولۋعا يتەرمەلەيتىنىن ايتىپ جۇرسىزدەر، ءبىراق سول عاشىقتىق سەزىمنىڭ وتەۋىنە مەنىڭ دە وزدەرىڭىزدى ءسۇيۋىمدى تىلەيسىزدەر، ءتىپتى تالاپ ەتەسىزدەر. جاساعان يەم تارتۋ ەتكەن اقىل-پاراساتىم ماعان سۇيكىمدىگە سۇقتانباۋعا بولمايتىنىن ايتادى، سولاي بولا تۇرعانىمەن، سۇلۋلىعىنا الدەكىمدەر اسىق جان، ءوزىن جۇرتتىڭ ۇناتاتىنىنا بولا عانا، ءوزىن سۇيگەندى ول دا سۇيۋگە ءتيىس پە ەكەن؟ ال، ەندى ويلاپ كورىڭىزدەرشى، سۇلۋلىققا عاشىق ادام، بۇعان قوسا، ۇسقىنسىز بىرەۋ بولسا، ال ۇسقىنسىزدىق اتاۋلىنىڭ ءبارى جەركەنىش تۋعىزباي قويمايتىنى بەلگىلى بولسا، ونىڭ كەلىپ: “مەن سەنى سۇلۋلىعىڭ ءۇشىن سۇيەم، ۇسقىنسىز بولسام دا سەن دە مەنى ءسۇي”، دەگەنى وتە ءبىر ورەسكەلدىك بوپ شىقپاي ما؟ ايتالىق، ءتىپتى ەكەۋى دە بىردەي سيىقتى-اق بولسىن دەلىك، ءبىراق بۇل — ەكەۋىنىڭ دە تىلەگى ۇقساس دەگەندى بىلدىرمەيدى عوي، ويتكەنى سۇلۋلىقتىڭ ءبارى بىردەي وزىنە ىنتىزار قىلا بەرمەيدى — كەيبىرى كوز سۇيىندىرەدى دە قويادى، جۇرەككە شۋاق سەبە المايدى. سەبەبى، ەگەر سۇلۋلىق اتاۋلىنىڭ ءبارى وزىنە باۋراپ، عاشىق قىلا بەرسە، وندا ءبىزدىڭ تىلەگىمىز دە بۇلىڭعىر ءارى ەكى-ۇشتى كۇيدە قايدا قونارىن بىلمەي قاڭعىلەستەنىپ جۇرەر ەدى، ويتكەنى جەر بەتىندە سۇيكىمدى جان يەلەرى قانشالىقتى كوپ بولسا، ءبىزدىڭ تىلەگىمىز دە سونشالىقتى كوپ بولۋعا ءتيىس قوي. ەستۋىمشە، شىنايى سەزىم ەكىگە جارىلمايدى جانە زورلىققا كونىپ عاشىق بولۋعا بولمايدى. ولاي بولسا، — ال، ءوزىم ءدال سولاي ەكەنىنە كامىل سەنىمدىمىن، — تەك سول عاشىقپىن دەپ انت-سۋ ىشكەندەرىڭىز ءۇشىن عانا مەنىڭ دە ەركىمنەن تىس تۇردە ىنتىزارلىق ءبىلدىرۋىمدى تالاپ ەتەتىندەرىڭىز قالاي؟ ال، ەندى ءوزىمدى سۇيكىمدى ەتىپ جاراتقان قۇداي، مەنى سۇرىقسىز ەتىپ جاراتسا، ايتىڭىزدارشى، مەنى نەگە سۇيمەيسىڭدەر دەپ سىزدەردى كىنالاۋعا قاقىم بولار ما ەدى؟ سونداي-اق، ادەمى اجارىمدى ءوزىم تاڭداپ الماعانىم دا ەستەرىڭىزدە بولسىن، ول قانداي بولسا دا ماعان قۇدايدىڭ بەرگەن سىيى، مەن ونى جالىنىپ سۇراعان دا جوقپىن، تاڭداپ تا العام جوق. ەگەر جىلانعا ۋلى بولعانى ءۇشىن وكپە ارتۋعا بولماسا، — سەبەبى وزەكتى جانعا ءولىم تاپتىراتىن ۋدى وعان تابيعاتتىڭ ءوزى سىيلاعان عوي، — وندا دۇنيەگە ادەمى بوپ كەلگەنىمدە مەنىڭ دە ەش ايىبىم جوق، ويتكەنى ءجىبى ءتۇزۋ ايەلدىڭ سۇلۋلىعى — الىستا شالقىعان جالىن نەمەسە وتكىر ءجۇزدى سەمسەر ىسپەتتى: وعان كىم جاقىن كەلسە دە ءبارىبىر، ول ەشكىمدى كۇيدىرمەيدى دە، ەشكىمدى جاراقاتتامايدى دا. ار-نامىس پەن ىزگى قاسيەتتەر — ادام جانىنىڭ كوركى سىندى، ونسىز قانداي ادەمى ءتان دە سۇلۋلىعىنان ادا بولادى. ال، ەگەر قىز ابىرويى — جان مەن تانگە ءسان بەرەتىن، جان مەن تانگە ايرىقشا تارتىمدىلىق سىيلايتىن ىزگى قاسيەتتەردىڭ ءبىرى بولسا، ونداشى ءوزىن سۇلۋلىعى ءۇشىن ۇناتقانىنا بولا قىز نە سەبەپتى ابىرويىن جوعالتۋ جولىندا نە ءتۇرلى ايلا-شارعىعا باراتىن ادامنىڭ قۇماردان ءبىر شىعۋدى كوزدەگەن ەمىنشەكتىگىنە ەڭسە بەرىپ، بازارىنان ايرىلۋعا ءتيىس؟ مەن ومىرگە ەرىكتى بوپ كەلدىم جانە ەرىكتى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ادام اياعى از باساتىن كەڭىستىكتى تاڭدادىم: تاۋدا وسەتىن اعاشتار — مەنىڭ سىرلاستارىم، قايناردىڭ ءمولدىر سۋى — مەنىڭ اينام. اعاشتار مەن باستاۋلارعا ويىم مەن كوركىمدى جاسقانباي جاريا ەتەم. مەن — قياندا الاۋلاعان جالىنمىن، مەن — الىستا جارقىلداعان سەمسەرمىن. كوز قيىعىم بىرەۋدى دامەلەندىرىپ قويسا، ءسوز سيىعىم ونى قايتا ساباسىنا تۇسىرەدى. تىلەككە ءۇمىت قانات بىتىرەدى، ال مەنىڭ حريزوستومعا دا، باسقا بىرەۋگە دە ەشقانداي ءۇمىت ۇشىعىن ۇستاتپاعانىم سەبەپتى، حريزوستومدى قابىرگە قاراي جەتەلەگەن مەنىڭ قاتىباستىعىم ەمەس، ءوزىنىڭ قاسارىسپالىعى بولار دەپ جوبالاعان ءجون. بىرەۋلەر مۇنىمەن كەلىسە قويماس، ونىڭ نيەتى اق بولاتىن، سوندىقتان مەنىڭ وعان ىقىلاس بىلدىرگەنىم ءجون ەدى، دەگەندى ايتار، — ەندەشە، ءبىلىپ قويىڭىزدار، ءدال وسى ارادا، ءقازىر وعان ءقابىر قازىلىپ جاتقان جەردە، ءوز تىلەگىن ماعان ءمالىم قىلعان شاقتا مەن وعان: ماڭدايىما جازىلعانى ماڭگىلىك جالعىزدىق، پاكتىگىمنىڭ قىزىعى مەن سۇلۋلىعىمنىڭ سارقىتىنان تەك قارا جەر عانا ءلاززات الاتىن بولادى دەپ جاۋاپ قاتقام. ەگەر، كۇدەرىن ۇزدىرگەن سوزىمە دە قاراماستان، دەگەنىنەن قايتپاي دالباسالاپ، اعىسقا قارسى جۇزۋمەن بولسا، وندا اقىر سوڭىندا ءبىر ەسالاڭدىقتان سوڭ ەكىنشىسىن ويلاپ تابا بەرگەنىنە تاڭدانۋعا بولا ما؟ ەگەر وعان اياۋشىلىق جاساسام، وندا اردان اتتاعان بولار ەم. ەگەر ونىڭ دەگەنىنە كونسەم، وندا ەڭ ىزگى ارمان-ماقساتىما وپاسىزدىق جاساعان بولار ەم. ول اينىتقان سوزگە قۇلاق اسقىسى كەلمەدى، ەشكىم قۋعىن سالماي-اق قىرسىققا ۇرىندى، — ەندەشە، ادىلدىگىن وزدەرىڭىز ايتىڭىزدار، ونىڭ قاسىرەت-قايعىسىندا مەنىڭ قانداي ايىپ-كىنام بار؟ الدانعاندار بولسا، سولار اھ ۇرسىن، كۇيزەلسە ۇمىتتەنىپ قالعاندار كۇيزەلسىن، دامەلەنسە ءوزىم جىلى لەبىز بىلدىرگەندەر دامەلەنسىن، ماقتانسا جانىما جاقىن جۋىقتاتقاندار ماقتانسىن، ءبىراق ءوزىم ۇمىتتەندىرمەگەن، الداماعان، جىلى ءسوز ايتپاعان، جاقىن جۋىقتاتپاعان جاندار مەنى قانىپەزەر كىسى ءولتىرۋشى دەپ اتاماسىن. تاعدىردىڭ ايداۋىمەن ءالى كۇنگە شەيىن بىرەۋگە اسىق بولماعانىم جاراتقاننىڭ ىقتيارى شىعار، ال ەندى ءوز ىقتيارىممەن تاڭداۋ جاساۋ جايىنا كەلسەك — وندايدى مەنەن كۇتپەي-اق قويىڭىزدار. مىنە، ەش كۇلبىلتەسىز كۇدەر ۇزدىرە ايتقان بۇل ءسوزىم بولاشاقتا ىقىلاسىمدى باۋراعىسى كەلەتىندەردىڭ بارىنە باعىشتالعان ەسكەرتپە بولسىن، ال ەگەر ماعان بولا بىرەۋ-مىرەۋ ءوزىن ولىمگە قيار بولسا، ونىڭ قىزعانىشتان نەمەسە ار-نامىسىن قورلاعاننان ولمەگەنىن ءبىلىپ قويىڭىزدار، ويتكەنى ەشكىمدى سۇيمەيتىن ادام ەشكىمنىڭ قىزعانىشىن تۋدىرا المايدى، ال كۇدەرىن ءۇزدىرۋ — ار-نامىستى قورلاۋ بوپ سانالمايدى. كىمدە-كىم مەنى جابايى اڭ مەن ايداھارعا بالايتىن بولسا — زالالدى دا راقىمسىز حايۋانات ساناپ مەنەن اۋلاق ءجۇرسىن، كىمدە-كىم مەنى قاتىگەزگە بالايتىن بولسا — ماعان جاعىنباي-اق قويسىن، كىمدە-كىم مەنى جاقسىلىقتى بىلمەيتىن بىرەۋگە بالايتىن بولسا — ماعان جاقىنداماي-اق قويسىن، كىمدە-كىم مەنى قايىرىمسىزعا بالايتىن بولسا — سوڭىما تۇسپەي-اق قويسىن، ويتكەنى، وسىناۋ جابايى اڭ مەن ايداھار، وسىناۋ قاتىگەز، قايىرىمسىز جانە جاقسىلىقتى بىلمەيتىن قىز ەشكىمنىڭ ارتىنان ەرمەيدى، ەشكىمگە ەشقاشان جاعىنبايدى، جۇرتتىڭ بارىنە جات بولادى جانە ەشكىمنىڭ سوڭىنا تۇسپەيدى. حريزوستومنىڭ تۇبىنە ءوزىنىڭ ەسسىز ىنتىزارلىعى مەن قىزبا مىنەزى جەتتى، مەنىڭ ۇستامدىلىعىم مەن پاك-تازا بولمىسىمنىڭ بۇعان قاتىسى قانشا؟ مەن ار-ۇياتىمدى اعاشتار اراسىندا ساقتايمىن، — ال ادامدارمەن ارالاسقانىمدى قالايتىن جانداردىڭ ونى جوعالتۋىما قۇشتار بولاتىنى قالاي؟ مەنىڭ ءوز بايلىعىم بار ەكەنىن بىلەسىزدەر، — باسقالاردىڭ بايلىعىن قىزعانبايمىن. مەن ەركىندىكتى سۇيەمىن جانە ەشكىمگە باعىنعىم كەلمەيدى. مەن ەشكىمدى سۇيمەيمىن جانە ەشكىمدى جەك كورمەيمىن دە. مەن ەشكىمدى الدامايمىن جانە ەشكىمدى ەمەكسىتپەيمىن دە، ەشكىمدى مازاق قىپ كۇلمەيمىن جانە ەشكىممەن ازىلدەسپەيمىن دە. دەريەۆنياداعى قىزدارمەن شۇيىركەلەسۋ جانە ەشكى باعۋ — مىنە، ماعان ۇنايتىن نارسە وسىلار. مەنىڭ ارمان-قيالىم اينالا-ماڭداعى تاۋلاردىڭ اياسىنان اسپايدى، اسا قالسا، جانىمنىڭ ءوز وشاعىنا قاراي قيالاي تارتاتىن جولىمەن عانا ءجۇرىپ، اسپاننىڭ ءسان-سالتاناتىن تاماشالاۋعا باعىت الادى.

وسى سوزدەردى ايتقان مارسەلا، جاۋاپ توسپاستان، جاقىن ماڭايداعى ورماننىڭ قالىڭ قورىسىنا كىرىپ جوق بولدى، الگى جەرگە جينالعاندار ونىڭ پاراساتتى دا پارىقتى سوزىنە تاڭ-تاماشا بوپ تۇرىپ قالدى. كوزىنىڭ قيىعى مەن جانارىنىڭ ۇشقىنىنان جاراقات العان كەيبىرى وسى ارادا كەسىپ-پشىپ ايتىلعان ۋاجگە قۇلاق اسپاي، سوڭىنان تۇرا جۇگىرە جونەلە جازداپ شاق قالدى. ءبىراق، ولاردىڭ پيعىل-نيەتىن سەزە قويعان دون كيحوت جابىرگە ۇشىراعان قىزدارعا جاردەم بەرۋگە ۇندەيتىن رىسارلىق پارىزىن ورىنداۋدىڭ ءساتى كەپ تۇرعانىن اڭعاردى دا، سەمسەرىنىڭ تۇتقاسىنا قولىن قويىپ، قاتتى داۋىسپەن ناقپا-ناقتاپ سويلەپ كەتتى:

— ەگەر دۇلەي اشۋىما دۋشار بولعىسى كەلمەسە، قانداي اتاق-دارەجەسى بولماسىن مەيلى، قانداي قاۋىمعا جاتپاسىن مەيلى بىردە-بىر ادام مارسەلا سۇلۋدىڭ سوڭىنا ءتۇسۋشى بولماسىن. حريزوستومنىڭ ولىمىنە مۇلدەم دەرلىك، دالىرەك ايتقاندا، تىپتەن كىنالى ەمەستىگىن ول ناقپا-ناق تا نانىمدى ەتىپ دالەلدەپ بەردى جانە وزىنە دامەلىلەردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا بولسىن جالبارىنىشتى تىلەگىنە جىبىمەيتىنىن كەسىپ ايتتى، سوندىقتان جەر بەتىندەگى مەيىربان جانداردىڭ ءبارى دە ونىڭ سوڭىنان سالپاقتاعاندى دوعارعانى ءجون، كەرىسىنشە، ونى قادىرلەپ، قۇرمەت تۇتۋى كەرەك، ويتكەنى كۇللى الەمدە ءدال سونداي اق نيەت ارقالانعان باسقا ءبىر قىزدىڭ تابىلۋى ەكىتالاي.

الدە دون كيحوتتىڭ قوقان-لوققىسى سەپ بولدى ما، الدە، بالكىم، مارقۇمعا قاتىستى بورىشتارىن اياعىنا شەيىن اتقارىپ شىعۋ قاجەتتىگىن ەسكەرتكەن امبروسونىڭ ۇگىتى توقتاۋ سالدى ما، ايتەۋىر، ءقابىردى قازىپ بولعانشا جانە جينالعانداردىڭ ءبارى قاتتى قايعىرىپ جوقتاعان حريزوستومنىڭ قولجازبالارىن ورتەپ، ءمايىتىن جەر قوينىنا بەرگەنشە باقتاشىلاردىڭ ەشقايسىسى ورنىنان قوزعالعان جوق جانە تاراپ تا كەتپەدى. بەيىتتىڭ ۇستىنە اۋىر تاس قويىلدى؛ كەيىن بۇل امبروسو جاساتپاقشى بولعان تاس تاقتامەن اۋىستىرىلماقشى ەدى، ال تاقتانىڭ بەتىنە مىناداي ازالى سوزدەر ويىپ جازىلماق بولاتىن:

جاتىر مۇلگىپ باقتاشى مۇندا.
ىڭكارلىك ونى جەتەلەگەن قابىرگە،
سەبەبى، بۇل عاشىق بولعان جان
ۇناتپادى ونى، جابىرلەپ.
جۇرەگىنە سالدى زور سالماق،
قاتىگەزدىك — راقىم بىلمەيتىن.
ويتكەنى، ءبىزدى ەركىنشە
كۋپيدون عوي بيلەيتىن.

باقتاشىلار بەيىت تومپەشىگىن گۇلدەرمەن جانە بۇتاقتارمەن بۇركەدى، سوسىن مارقۇمنىڭ دوسى — امبروسوعا كوڭىل ايتىپ، ونىمەن قوشتاستى. ۆيۆالدو مەن سەرىگى دە ءسويتتى، سونان سوڭ، اۋەلى ەشكى باعۋشىلارمەن قوشتاسىپ، ارتىنان بۇلارمەن قوش ايتىسۋعا كەلگەن دون كيحوتقا وزدەرىمەن بىرگە سيەۆيلياعا بارۋعا ۇسىنىس جاسادى — بۇل، ولاردىڭ ايتۋىنشا، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشىلەر ءۇشىن تاپتىرمايتىن جەر كورىنەدى، ويتكەنى شىتىرمان وقيعالاردى تاعدىر وعان سونداعى ءار كوشە مەن ءار جول قيىلىسىنان قاي جەردەگىدەن دە كوپ جولىقتىرماق. دون كيحوت اقىل-كەڭەسى مەن ءىلتيپاتتى پەيىلى ءۇشىن ولارعا العىس جاۋدىرىپ، سيەۆيلياعا بارعىسى كەلمەيتىنىن جانە بارا دا المايتىنىن، سەبەبى اۋەلى ماڭايداعى تاۋلاردى قاراقشىلار مەن جول تورۋشىلاردان تازارتۋى كەرەگىن، ەستۋىنشە، ولاردىڭ شامادان تىس كوبەيىپ كەتكەنىن ايتتى. ونىڭ يلىكپەيتىنىن كورگەن جولاۋشىلار قايتالاپ ءوتىنىش بىلدىرگەن جوق، تاعى ءبىر مارتە قوشتاسىپ، باراتىن جاقتارىنا قاراي باعىت تۇزەدى؛ مارسەلا مەن حريزوستومنىڭ باسىنداعى جايلار، سونداي-اق دون كيحوتتىڭ ەسالاڭدىعى بۇلارعا ساپار سوڭىنا دەيىن جىر عىپ ايتۋعا جەتەرلىك ازىق بولدى. ال، دون كيحوت بۇل كەزدە مارسەلانى ىزدەپ تاۋىپ، وعان ءوز قىزمەتىن ۇسىنۋعا ۇيعارىم جاساعان-دى؛ الايدا تاعدىر-تالايى باسقاشا ۇيعارىم جاسادى، ال بۇل جايىندا ەكىنشى ءبولىمى وسىمەن ءتامامدالاتىن وسىناۋ ءبىر وتىرىگى جوق حيكايادان كەزەگى كەلگەندە بىلە جاتاسىزدار.

ءحۇ تاراۋ

مۇندا دون كيحوت پەن اياۋشىلىقتى بىلمەيتىن يانگۋاستىقتار اراسىندا بولعان جايسىز وقيعا جونىندە ايتىلادى

ەشكى باعۋشىلارمەن جانە حريزوستومنىڭ جەرلەۋىنە قاتىسقان باسقا دا ادامدارمەن قوشتاسقان بويدا-اق دون كيحوت اتقوسشىسىمەن بىرگە باقتاشى قىز مارسەلا بوي تاسالاعان ورمانعا قاراي بەت الدى، دەپ اڭگىمەلەيدى داناگوي سيد احمەت بەن-ينحالي. ەكى ساعاتتان استام ۋاقىت ىزدەگەندەرىمەن قىزدى تابا الماعان ولار ورماندى ارلى-بەرلى شارلاپ ەشتەڭە وندىرمەگەن سوڭ، اقىر اياعىندا مولدىرەگەن قاينارى دىبىسسىز بۇلاڭداي اعىپ جاتقان كوك ورايلى جازىققا شىقتى، بۇل ارا جولاۋشىلاردى قوڭىر سالقىن لەبىمەن باۋراپ، ءتۇس كەزى بولعاندىقتان كەرەمەتتەي ىسىپ كەتكەن كۇننىڭ بويدى تالماۋسىراتقان اڭىزاقتى شاعىن وسى ارادا وتكىزۋگە شاقىرىپ تۇرعانداي ەدى. دون كيحوت پەن سانچو كولىكتەرىنەن ءتۇسىپ، روسينانت پەن ەسەكتى شالعىندا ەركىن جايىلۋعا قويا بەرگەننەن كەيىن، قورجىندارىن ورتاعا الدى، ودان سوڭ قوجايىنى مەن مالايى، ماردىمسىماي، تىپ-تىنىش قانا وتىرىپ قولدا بار ازىقتارىمەن جۇرەك جالعاۋعا كىرىستى.

روسينانتتى شىدەرلەۋ سانچونىڭ ويىنا دا كەلمەگەن — ودان ەشقانداي قيتۇرقىلىق كۇتپەيتىن جانە ونىسى دۇرىس تا ەدى: وسى كەزگە شەيىن بۇل جەلىگۋ دەگەننىڭ جۇقاناسىن دا سەزدىرمەگەن وتە جۋاس ماقۇلىق بولاتىن، ءتىپتى كوردوۆو جايىلىمدارىنداعى بارلىق بيە جينالىپ كەلسە دە سەلت ەتپەيتىندەي كورىنگەن. الايدا تاعدىر مەن ءار كەز بىردەي قالعىپ-مۇلگىپ وتىرا بەرمەيتىن شايتان ەكەۋىنىڭ تىزە قوسىپ ايداۋىنىڭ ناتيجەسىندە يانگۋاستىق جىلقىشىلار ءدال سول القاپقا كاليسيالىق بيە تابىنىن قۋالاپ جەتىپ تە قالعان-دى، ال بۇلار تۇسكى استارىن ءشوبى شۇيگىن، سۋى مول جەردە وتىرىپ ىشۋگە ادەتتەنگەندىكتەن، دون كيحوت ورنالاسقان ماڭاي ولارعا وتە ءبىر وڭتايلى كورىنگەن. مىنە، تاپ وسى ارادا، كۇتپەگەن جەردەن، روسينانتتىڭ بيكەش بيەلەرگە قىرىنداۋعا ىنتىعى ويانىپ كەتكەنىن كورمەيمىسىڭ؛ الگىلەردىڭ ءيىسىن سەزگەنى سول-اق، قوجايىنىنان كەڭشىلىك سۇراۋدى دا ۇمىتىپ، ادەتتەگى مىنەزى مەن داعدىسىنا دا پىسقىرىپ قاراماي، قاجەتىن وتەۋگە قۇلشىنىپ ويناقتاي باسىپ جورتا جونەلدى؛ ءبىراق بيەلەردىڭ، شاماسى، ودان گورى شۇيگىن شوپكە ىقىلاسى باسىمىراق بولسا كەرەك، بۇنى قوس اياقتاپ تەۋىپ، تىستەپ، ماڭايىنا جۋىتپادى؛ وڭدىرماي تەپكەندەرى سونشا، ءا دەگەنشە ايىلىن ءۇزىپ جىبەردى دە، ەرى جەرگە سىپىرىلىپ ءتۇسىپ، ارقاسى جالاڭاش قالدى. بيەلەرىنە اشىقتان-اشىق زورلىق جاسالىپ جاتقانىن بايقاعان جىلقىشىلار سويىلدارىن الىپ جەتىپ كەلدى دە، مىناۋ مۇلدەم سۋقانى سۇيمەيتىن ءىستى باستاپ، وڭدىرماي سوققىلاپ، اقىرىندا بۇل بەيباق شالا-جانسار كۇيدە جەرگە تىرايىپ ءتۇستى.

وسى ءسات روسينانتتى سوققىعا جىعىپ جاتقاندارىن كورگەن دون كيحوت پەن سانچو دا وعان قاراي جان ۇشىرا جۇگىردى.

— بۇلاردىڭ رىسار ەمەس، قۇل-قۇتان، قارا كوبەيتىپ جۇرگەن مىسكىندەر ەكەنى ءمالىم بولدى، دوستىم سانچو، — دەدى دون كيحوت. — مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، ماعان قول ۇشىن بەرۋىڭە، ءسويتىپ روسينانتقا كوز الدىمىزدا ءجابىر كورسەتۋدەن تايىنباعان زۇلىمدىقتارى ءۇشىن ولاردان زاڭدى تۇردە كەك قايتارۋ جولىندا قايرات جۇمساۋىڭا تولىق قاقىڭ بار.

— قايداعى كەكتى ايتىپ تۇرسىز، تاقسىر! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو پانسا. — ولاردىڭ قارامى جيىرمادان استام، ال ءبىز بار-جوعى ەكى ادامبىز، دالىرەك ايتقاندا — ءبىر جارىم عانامىز!

— مەنىڭ ءبىر ءوزىم ءجۇز ادامعا تاتيمىن، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي.

سونى ايتىپ، كوپ ويلانىپ تۇرماستان سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا يانگۋاستىقتارعا تاپ بەردى، ونىڭ بۇل ارەكەتى ەلىكتىرىپ-جەلىكتىرگەن سانچو پانسا دا ءسويتتى؛ دون كيحوت سول العاشقى ۇمتىلىستا-اق ءبىر جىلقىشىنىڭ تەرىدەن تىگىلگەن شولاق كافتانىن يىعىنىڭ ەداۋىر بولەگىمەن قوسا شاۋىپ ءتۇسىردى.

ءبىراق جىلقىشىلار سول ارادا وزدەرىنىڭ وتە كوپ، ال تاپ بەرۋشىلەردىڭ بار بولعانى ەكەۋ-اق ەكەنىن كورىپ، سويىلدارىنا جارماستى دا، دۇشپاندارىن قورشاۋعا الىپ، ايرىقشا قۇلشىنىسپەن جانە اسا ءبىر قىزبالىقپەن تومپەشتىڭ استىنا الۋعا كىرىستى. شىندىعىن ايتقاندا، سانچونىڭ جەرگە سۇلاپ تۇسۋىنە ەكى-اق سوققىنىڭ ءوزى جەتىپ قالىپ ەدى، ەپتىلىك پەن جۇرەكتىلىك كورسەتكەنىنە قاراماي دون كيحوت تا سونىڭ كەبىن كيدى جانە باسقا ءبىر جەرگە قۇلاماي، الىگە شەيىن تۇرا الماي، اشۋلى شارۋالاردىڭ قولىنداعى سويىلدىڭ قۋاتى قانداي پارمەندى بولاتىنىنا كورنەكى دالەل بوپ جاتقان روسينانتتىڭ سيراعىن قۇشا قۇلادى. وزدەرىنىڭ نە ىستەپ قويعانىن كورگەن يانگۋاستىقتار ىلدىم-جىلدىم قيمىلداپ، جۇكتەرىن بيەلەرىنە ارتىپ الدى دا، ءجۇرىپ كەتتى؛ ءتان ازابىن، ودان دا گورى جان ازابىن كوبىرەك تارتىپ جاتقان شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشى ەكەۋ ەس-تۇس جوق سۇلاعان كۇيدە قالا بەردى.

العاش بوپ سانچو پانسا ەس جيدى؛ قوجايىنى قاسىندا جاتقانىن بايقاپ، ءالسىز دە ايانىشتى ۇنمەن:

— سەنور دون كيحوت، ا سەنور دون كيحوت! — دەپ ءتىل قاتتى.

— نە بولدى، سانچو باۋىرىم؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت تاپ سونداي قامىعىڭقى دا قاپالى ۇنمەن.

— راقىمشىلىق جاساپ، تاقسىر، — دەدى سانچو ءسوزىن جالعاپ، — سىزدە الگى، اتى كىم ەدى ءوزىنىڭ، ءيا بۇيراباستىڭ بالزامى بولسا، بىر-ەر جۇتىم بەرمەس پە ەكەنسىز: بالكىم جاراقاتقا كومەكتەسەتىنى سياقتى، سىنىققا دا ول جاقسى جاردەمدەسەتىن شىعار.

— مەن سورلىعا سول كەرەك! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — ەگەر قالتامدا فەرابراستىڭ بالزامى بولسا، وندا بىزگە باسقا دانەڭە قاجەت بولماس ەدى. ءبىراق، ساعان كەزبە رىساردىڭ اتىمەن انت ەتەم، سانچو پانسا، ارادا ەكى كۇن وتپەي جاتىپ، — ەگەر تەك تاعدىر باسقاشا ۇيعارىپ جۇرمەسە، — مەن سونى قالاي دا تاۋىپ الام، تاپپاسام، قولىمدى كەسىپ بەرەيىن.

— قالاي ويلايسىز، تاقسىر، اياعىمىزعا قاشان جان بىتەر ەكەن؟ — دەپ سۇرادى سانچو پانسا.

— مەنىڭ جايىمدى بىلمەك بولساڭ، قاشان ەكەنىن انىق ايتا المايمىن، — دەدى سوققىعا جىعىلعان رىسار. — ءبىراق، بارىنە كىنالى ءوزىم عانا: رىسارلىققا قابىلدانباعاندارعا قارسى سەمسەر سۋىرىمنىڭ قاجەتى جوق ەدى. مىنە، ەندى رىسارلىق زاڭىن بۇزعانىمنىڭ جازاسىنا مايدان قۇدايى ءوزىمدى وسىنداي كەپكە تاپ بولۋعا دۋشار ەتتى. سوندىقتان سەن، سانچو پانسا، مىنا ءقازىر ايتقالى وتىرعان ءسوزىمدى بولاشاقتا باسشىلىققا الۋعا ءتيىسسىڭ، ەكەۋمىزدىڭ دە پايدامىز ءۇشىن وسى قولايلى بولماق. ەندەشە، تىڭداپ ال: ەندىگى جەردە الگىندەي توبىردىڭ بىزگە جامانشىلىق جاساپ جاتقانىن كورسەڭ سەمسەر سۋىرعانىمدى كۇتىپ تۇرىپ قالما، — ونىڭ بوس اۋرەشىلىك بولادى، — قولما-قول ءوز قارۋىڭدى ال دا، ولاردى قالاۋىڭشا اياماي جازالا. ەگەر الگى توبىرعا رىسارلار كومەككە كەلىپ جاتسا، وندا سەنى قاتەردەن قۇتقارىپ الۋعا، ولارعا ەسەڭگىرەتە سوققى بەرۋگە قاشان دا ۇلگەرەم عوي، — ال، ايبىندى بىلەگىمنىڭ قۋاتى قانداي ەكەنىنە ءوزىڭ دە تالاي كۋا بولعانسىڭ، ويتكەنى ونى ساعان ءوز كوزىڭشە الدەنەشە مارتە دالەلدەگەنمىن.

سورماڭداي سەنورىمىز، شاماسى، بيسكايلىق باتىردى جەڭگەنىن ءالى كۇنگە شەيىن ماقتان تۇتىپ جۇرگەن بولدى. الايدا، مىرزاسىنىڭ ءامىرى سانچو پانسانىڭ كوڭىلىنە ونشا قونىمدى كورىنبەدى، سوندىقتان ۇندەمەي قالا المادى:

— سەنور! — دەدى نارازى اتقوسشى. — مەن مومىن، تىنىش، بەيبىت اداممىن، قانداي دا بولسىن قورلىق-مازاقتى كوتەرۋگە بەيىلمىن، ويتكەنى قاتىنىمدى اسىراپ، باللارىمدى ادام قاتارىنا قوسۋىم كەرەك. وسى سەبەپتى، مەيىرىمدى مىرزام، ەسىڭىزگە سالىپ قويار ءبىر ءسوزىم بار، — جاي ەسكە سالۋ عانا، ەسكەرتۋ ەمەس، ويتكەنى سىزگە ەسكەرتۋ جاساۋعا قاقىم جوق: رىسارعا قارسى بولسىن، قارا شارۋاعا قارسى بولسىن ەشبىر جاعدايدا، ەشقاشان سەمسەر سۋىرمايمىن جانە قۇداي الدىندا وتىرعانداي بوپ ايتايىن، ماعان ءبىر كەزدە ءجابىر كورسەتكەن جانە ءجابىر كورسەتۋى مۇمكىن جانداردىڭ بارىنە، ولاردىڭ مانسابى مەن اتاعىنا قاراماستان، ءوزىمدى جابىرلەگەن، جابىرلەپ جۇرگەن جانە بولاشاقتا ءبىر كەزدە جابىرلەيتىندەردىڭ، مەيلى ولار اق سۇيەك پە الدە قارا سۇيەك پە، باي ما الدە كەدەي مە، مىرزا ما الدە قۇل-قۇتان با، ءبارىبىر، كىم بولسا ول بولعانىنا قاراماستان، بارىنە ءبىرجولا كەشىرىم ەتەم.

بۇعان قوجايىنى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:

— تىنىسىم اۋىرلاپ، كوپ سويلەۋگە شامام كەلمەي جاتىر، ونىڭ ۇستىنە ءبۇيىرىمنىڭ اۋىرعانى دا ءالى باسىلماي تۇر، ايتپەسە، پانسا، قانداي كۇپىرلىككە ۇرىنعانىڭدى ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ بەرگەن بولار ەم. قۇلاعىڭ سال، كۇناكار پەندە، ەگەر وسى كۇنگە شەيىن وڭمەنىمىزدەن سوعىپ تۇرعان فورتۋنا²⁰ جەلى باعىتىن اۋىستىرىپ، ارقا جاعىمىزدان ەكسىمدەپ بەرسە، ءسويتىپ ارمانىمىزدىڭ جەلكەنىنە جەل كەرنەتىپ ءوزىم ساعان ۋادە قىلعان ارالعا امان-ساۋ جانە كەدەرگىسىز بارىپ جەتسەك، سول ارالدى جاۋلاپ الىپ، ءوز قولىڭا تاپسىرعان كەزىمدە سەن قايتەر ەكەنسىڭ؟ ءوزىڭ رىسار بولماعاندىقتان جانە ونداي بولۋعا قۇلقىڭ دا جوقتىقتان سەن وندا دانەڭە دە ىستەي الماعان بولار ەڭ، ويتكەنى ءوز بويىڭا جاۋ جۇرەكتىك قاسيەت دارىتقىڭ كەلمەيدى، وزىڭە جاسالعان قيانات ءۇشىن كەك قايتارۋعا جانە ءوز قۇقىڭدى قورعاپ قالۋعا ىقىلاسىڭ جوق. سەن مىنانى ءبىلىپ قوي: جاڭادان جاۋلاپ الىنعان كورولدىكتەر مەن پروۆينسيالاردا، ادەتتە، ءوز بەتىمەن اۋا جايىلۋشىلىق ءجيى بايقالادى، جاڭا امىرشىگە بۇراتانا حالىقتىڭ ءبارىنىڭ بىردەي كوڭىلى تولا بەرمەيدى، وسىنىڭ سالدارىنان الدە بىرەۋدىڭ قالىپتاسقان تىرشىلىك ءتارتىبىن وزگەرتۋگە، ءسويتىپ، باعىن سىناپ كورمەك ءۇشىن دەگەندەي، توڭكەرىس جاساۋعا تالاپتانۋ ءقاۋپى قاشاندا ساقتالىپ وتىرادى، ال جاڭا بيلەۋشىنىڭ قاجەت جاعدايدا ءوزىن قورعاپ قالۋى ءۇشىن نەمەسە قارسى شابۋىلعا شىعۋى ءۇشىن ءوز ەركىنە ءوزى يە بولا ءبىلۋى جانە جاۋ جۇرەكتىك قاسيەتكە يە بولۋى مىنە وسىندايدا كەرەك بولادى.

— الگى ازىردە عانا باسىمىزدان وتكەن ورەسكەل جاعداي اناۋ الگى جاۋ جۇرەكتىك پەن ەپتىلىك دەگەننىڭ وزىمدە دە بولعانى ونشا ارتىق ەتپەيتىنىن ەسىمە سالىپ وتىر، — دەپ سانچو ونى قوستاي كەتتى. — ءبىراق، جوق-جۇتاڭ اتىمەن انت ەتەيىن، ءدال ءقازىر ءوزىم اقىل-كەڭەستەن گورى پلاستىرعا²¹ كوبىرەك مۇقتاج بولىپ وتىرمىن. تۇرا الساڭىز، ورنىڭىزدان تۇرىپ كورىڭىز، تاقسىر، سوسىن روسينانتقا دا قول ۇشىن بەرەيىك، ال، جالپى، الگىندەگى سوققى مەن تەپكىنىڭ باستى ايىپكەرى وسى بولعاندىقتان وعان كومەكتەسپەي-اق تا قويعان دۇرىس بولار ەدى. اپىراي، روسينانتتان مۇندايدى كۇتپەگەم: بۇل دا ءوزىم سەكىلدى تاقۋا ءارى موماقان عوي دەپ ويلاعام. ۇندەمەگەننىڭ ىشىندە ۇيدەي بالە جاتادى، بۇل دۇنيەدە وزگەرمەيتىن نارسە جوق دەگەندى جۇرت شىنىمەن-اق ءبىلىپ ايتقان ەكەن. اناۋ الگى بەيشارا كەزبە رىسارعا ەسىن تاندىرا بەرگەن سوققىلارىڭىزدان كەيىن لەزدە-اق ارقامىزعا تاياق بۇرشاقتاي تارسىلداپ بەرەدى دەپ كىم ويلاعان؟

— سەنىڭ ارقاڭ، سانچو، بالكىم، مۇنداي بالەگە ابدەن ۇيرەنگەن دە بولۋى مۇمكىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — ال ەندى قاعازداي جۇقا گوللاند كەنەبىنە ۇيرەنىپ قالعان مەنىڭ ارقام، ارينە، اۋىرعاندى قاتتىراق سەزىنەتىنى بەلگىلى عوي. ەگەر مەن ويلاعان بولسام... نە دەپ تۇرمىن: ويلاعانىم نە؟ — ەگەردە مۇنداي جاعىمسىز جايتتار جورتۋىلداعى ءومىردىڭ اجىراماس بولشەگى بولاتىنىن الدىن-الا انىق بىلمەسەم، وندا وسى ارادا قۇسادان ولگەن دە بولار ەم.

— سەنور! — دەپ اتقوسشى قايتادان سويلەي جونەلدى. — ەگەر رىسارلار جينايتىن ءونىم وڭكەي وسىنداي باقىتسىزدىقتار بولسا، وندا ءسىز ماعان، مەيىرىمدى مىرزام، مۇنىڭ قانشالىقتى ءجيى قايتالانىپ تۇراتىنىن نەمەسە بۇلاردىڭ الدەنەندەي ءبىر ناقتىلى مەرزىمى بولاتىنىن ايتپاس پا ەكەنسىز؟ سەبەبى، وسىنداي ەكى ونىمنەن كەيىن ءۇشىنشىسىن جيناۋعا، مەيىرىم-قايىرىمى مول جاساعان يەمىز ءوزى قول ۇشىن بەرمەسە، شامامىز كەلمەي دە قالاتىن سياقتى.

— ءبىلىپ قوي، دوستىم، سانچو، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — كەزبە رىسارلاردىڭ ءومىرى سانسىز كوپ قاۋىپ-قاتەر مەن قىرسىققا تولى بولادى، ءبىراق، ەسەسىنە، باستان كەشكەن وقيعالارى وزىمە بەك جاقسى ءمالىم رىسارلاردىڭ تاجىريبەسى كورسەتەتىنىندەي، ولاردىڭ كورول نەمەسە يمپەراتور اتانۋىنا قاشان دا مۇمكىندىك بارشىلىق. ەگەر ءبۇيىرىمنىڭ اۋىرعانى شىداتپاي بارا جاتقانى بولماسا، سولاردىڭ كەيبىرىنىڭ جاڭاعى ءوزىم ايتقان جوعارى دارەجەلەرگە ايبىندى بىلەكتەرى ارقاسىندا قالاي يە بولعانى جونىندە ساعان ايتىپ تا بەرەر ەم، ال ولار قيىنشىلىق پەن مۇقتاجدىقتى سوعان دەيىن دە، ودان كەيىن دە باستان كەشكەن جاندار. ماسەلەن، ايبىندى اماديس گاللسكيي ءبىر جولى ءوزىنىڭ قاس دۇشپانى، سيقىرشى اركالايدىڭ قولىنا ءتۇسىپ قالادى دا، اناۋ ونى تۇتقىنعا العان بويدا اۋلانىڭ قاق ورتاسىنداعى باعانعا اكەپ بايلاپ، جۇگەندى قولىنا الا ساپ ەكى ءجۇز رەتتەن استام شىقپىرتادى، بۇل جايىندا مەندە مەيلىنشە سەنىمدى مالىمەتتەر بار. تاعى ءبىر اتى بەيمالىم، ءبىراق سەنۋگە ابدەن تۇرارلىق اۆتور فەب رىسارىن الدەبىر قامال-سارايدا قالاي الداپ قولعا تۇسىرگەنىن باياندايدى؛ ونىڭ اياعىنىڭ استىنداعى ەدەن ورتاسىنا ءتۇسىپ كەتەدى دە، اناۋ تەرەڭ شۇڭقىردان بارىپ ءبىر-اق شىعادى، سول ارادا، جاڭاعى جەر استىنداعى قاپاستا، قول-اياعى بايلانعان وعان قۇم ارالاستىرىلعان زاردەي سۋمەن كليزما قويادى، ناتيجەسىندە اناۋ و دۇنيەگە اتتانا جازداپ شاق قالادى. ونى وسىناۋ ايتىپ جەتكىزگىسىز ازاپتان قۇتقارۋعا سەنىمدى دوسى، الدەبىر كوز بايلاۋشى كومەكتەسپەگەندە بەيشارا رىسارىمىزدىڭ كۇنى قاراڭ بولاتىنى كامىل-دى. مىنە، وسىنداي سىيلى ادامداردىڭ ءوزى بەينەت شەگۋگە ءماجبۇر بولسا، ماعان نە جورىق. ونىڭ ۇستىنە، ولار قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن، ەكەۋىمىز ءالى كۇنگە شەيىن باستان وتكەرمەگەن مازاق پەن قورلىققا دۋشار بولعان: ءبىلىپ قوي، سانچو، قولعا كەزدەيسوق تۇسكەن قارۋمەن جاسالعان جاراقات ار-نامىستى قورلاۋ بوپ سانالمايدى، ويتكەنى جەكپە-جەك ەرەجەسىندە ءبىر ەتىكشى ەكىنشىسىن قولىنا ۇستاپ تۇرعان قالىپپەن ۇرسا، وندا الگى قالىپ اعاشتان ويىلعانىمەن، بۇعان قاراپ جابىرلەنۋشىنى تاياقپەن ۇردى دەپ ساناۋ قيسىنسىز دەپ اشىپ ايتىلعان. مۇنى ءسوز عىپ تۇرعان سەبەبىم، ءبىزدى سىلەيتىپ ساباپ تاستاعاندارىمەن، ار-نامىسىمىز، جاقسى ءبىلىپ قويعىن، سول باياعى كىرشىكسىز قالپىندا قالدى، ويتكەنى، الگى ادامداردىڭ قولىندا بولعان جانە ءبىزدى ساباعان قارۋلارى — بار-جوعى سويىل عانا، ال شپاگا، راپيرا جانە قانجارلار، جاڭىلماسام، ولاردىڭ ەشقايسىسىندا بولعان جوق.

— قاراۋعا مۇرشامدى كەلتىرمەدى عوي ولار، — دەدى سانچو. — بولات سەمسەرىمە جارماسپاققا وقتالعانىم سول ەدى، انالار قازىقتارىمەن يىقتان پەرگىلەي جونەلدى، قاتتى سوققاندارى سونشا، كوزىمنەن وت جارق-جۇرق ۇشىپ، اياعىمنان ءال كەتتى دە، مىنا وسى الىگە دەيىن جاتقان جەرىمە سۇلاپ ءتۇستىم، شىنىمدى ايتسام، ولار مەنى تاياقپەن ۇرعاننان ار-نامىسىما كىر كەلدى مە الدە كەلمەدى مە دەگەن ويدان جانىم اۋىرىپ جاتقان جوق، ارقاما قانداي كۇشپەن ەندەسە، قاپەرىمە دە سونداي كۇشپەن ەندەگەن سويىلدارى تيگەن ءتانىم اۋىرىپ جاتىر.

— سولاي بولا تۇرعانىمەن، ۋاقىت قاپەردەن وشىرمەيتىن باقىتسىزدىق، ءولىم تىنىش تاپتىرمايتىن اۋرۋ جوق ەكەنىن ءبىلىپ قويعىن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت.

— اۋ، ۋاقىتتان باسقا ەشتەڭە جويا المايتىن جانە تەك ءولىم عانا قاپەردەن وشىرە الاتىن قىرسىقتان اسقان قىرسىق بولا ما؟ — دەپ پانسا قارسىلىق ءبىلدىردى. — ەگەر كۇيىنىش-نالامىزعا ەكى پلاستىرمەن ەم-دوم جاساپ جىبەرە الساق ونشا جامان بولماس تا ەدى، ءبىراق، بايقايمىن، اۋرۋحانادا ساقتالعان پلاستىر اتاۋلىنىڭ ءبارىن جاپسىرساق تا ءبىزدى ءقازىر اياعىمىزدان تىك تۇرعىزىپ جىبەرە المايتىن شىعار.

— بۇل جايىندا باسىڭدى قاتىرما، سانچو، مەنەن ۇلگى ال جانە بوساي بەرمە، — دەدى دون كيحوت. — ودان دا روسينانتقا نە بولعان، سونى كور: ول سورلى دا از اقيرەت تارتپاعان سەكىلدى.

— وعان تاڭ قالاتىن ەشتەڭە جوق، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — سەبەبى ول جاي جانۋار ەمەس، كەزبە جانۋار عوي. مەنى باسقا نارسە: ءبارىمىزدى تۇگەل اڭكى-تاڭكىمىزدى شىعارىپ تاياققا جىققاندا، ەسەگىمنىڭ قالايشا بۇل تاقسىرەتتەن امان قالعانى بولىپ تاڭعالدىرىپ تۇر.

— كىمنىڭ باسىنا قانداي تاقسىرەت تۇسپەسىن، ودان شىعار جولدى تاعدىردىڭ ءوزى تاۋىپ بەرەدى، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — مۇنى ايتىپ تۇرعانىم، سەنىڭ جانۋارىڭ بۇل جولى ماعان روسينانتتىڭ ورنىنا ادەتكە جاراپ، جاراقاتىمدى ەمدەپ جازۋعا كومەك بەرەتىن الدەبىر قامال-سارايعا الىپ بارا الادى. ال، مۇنداي ءمىنىس كولىگىنە وتىرۋ ماعان قورلىق سانالمايدى، ويتكەنى، ءبىر جەردەن وقىعانىم ەسىمدە، ءاردايىم كوڭىلدى ءازىل-وسپاق قۇدايىنىڭ تاربيەشىسى ءارى ۇستازى بوپ تابىلاتىن مەيىرىمدى سيلەن قاريا ءجۇز قاقپالى قالاعا ءبىر كەرەمەت ەسەككە ءمىنىپ كىرگەن بولاتىن جانە ودان دانەڭەسى كەتپەي، ءوزىن وتە جاقسى سەزىنگەن-دى.

— ءيا، ءيا، ءوزىڭىز ايتقانداي، تاقسىر، ول ايتەۋىر ءمىنىپ كىرگەن عوي، — دەدى نارازى سانچو. — ەردە وتىرۋ ءبىر باسقا دا، قاپشىق تولى جاڭقا قۇساپ ەردە كولدەنەڭ جاتۋ ءبىر باسقا عوي.

بۇعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— ايقاستا العان جاراقات ابىرويدى توكپەيدى، كەرىسىنشە ابىرويدى اسىرادى. سوندىقتان، دوستىم سانچو، مەنىمەن بوسقا ايتىسپا، تاعى دا قايتالاپ ايتام، كۇشىڭدى جي دا ورنىڭنان تۇر، سوسىن مەنى ەسەككە پاتشا كوڭىلىڭ قالاي قالاسا سولاي ورنالاستىر، — قاراڭعى ءتۇسىپ كەتىپ، مىنا قۇلا تۇزدە قالىپ قويماي تۇرعاندا قوزعالۋىمىز كەرەك.

— انا جولى ايتقانىڭىز قايدا، مەيىرىمدى مىرزام، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى پانسا، — ادام مەكەن ەتپەيتىن قۋ مەديەن دالادا جىل بويى دەرلىك تۇنەۋ — كەزبە رىسارلاردىڭ ۇيرەنشىكتى ادەتى جانە مۇنى ولار وزدەرىنە ۇلكەن ولجا سانايدى دەپ.

— بۇل باسقا ىستەيتىن امالدارى قالماعان كەزدە نەمەسە وزدەرى بىرەۋگە عاشىق بولعان كەزدە عانا ۇشىراساتىن جاعداي، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — شىنىندا دا، سونداي ءبىر رىسار وتكەن، ىستىققا دا، سالقىنعا دا، داۋىلعا دا قاراماي، جارتاس باسىندا تۇرعان دا قويعان، ال جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى بۇدان مۇلدەم بەيحابار بولعان. الگى اتىشۋلى اماديس تە، ءوزىنىڭ اتىن قاپالى سەرى دەپ وزگەرتىپ، سەگىز جىل ما الدە سەگىز اي ما، ءدال ەسىمدە جوق، جۇپىنى جارتاسقا بارىپ جاپادان-جالعىز جاتىپ الادى، — قىسقاسى، ول جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى وريانانىڭ الدىندا الدەنەگە ايىپتى بوپ قالادى دا، ءوزىن ءوزى ەپيتيمياعا²² ماجبۇرلەيدى. ءجا، جەتەر بۇل جايىنداعى اڭگىمەنى وسىمەن دوعارايىق، سانچو، جولعا شىعاتىن كەز بولدى، ايتپەسە، كىم بىلەدى، ەسەككە دە روسينانتتىڭ باسىنا تۇسكەندەي تاقسىرەت تاپ بوپ جۇرەر.

— ول دا عاجاپ ەمەس! — دەپ ءۇن قاتتى سانچو.

وتىز رەت ويبايلاپ، الپىس رەت اۋىر كۇرسىنىپ، ءجۇز جيىرما رەت وسى قىرسىققا ۇرىندىرعان جاندى سىپىرتا سىباپ جانە ونىڭ باسىنا وسىنشا مارتە قارعىس جولداپ، ول اقىرى ورنىنان كوتەرىلدى، ءبىراق بويىن ەندى تۇزەي بەرگەندە قادالعان شانشۋ ونى تۇرىك پيازى سياقتاندىرىپ بۇكشيتتى دە سالدى، سودان كوپكە دەيىن وڭالا المادى. وسىنداي اقيرەتتى باستان كەشە ءجۇرىپ ول ايتەۋىر ازەر دەگەندە ەسەگىنە، — ول دا بۇل كۇننىڭ بولەكشە وقيعالارىنان ازدى-كەم ەسەڭگىرەپ قالعان-دى، — جۇگەن تاقتى، سوسىن روسينانتتى ورنىنان تۇرعىزدى، — ەگەر ارىز ايتارلىق مۇمكىندىگى بولسا، بۇل ونەردەن ول سانچو پانسانى دا، قوجايىنىن دا دالادا قالدىرعان بولار ەدى. اقىر اياعىندا سانچو امالىن تاۋىپ دون كيحوتتى ەسەككە ورنالاستىردى، روسينانتتى ەسەكتىڭ ارت جاعىنا تىركەدى، سوسىن ەسەگىن سۋلىعىنان ۇستاپ، ءوز ەسەبىنشە، كۇرە جول وتۋگە ءتيىس جاققا قاراي باعىت ۇستادى. ءسويتىپ، ءبىر ميلگە جەتەر-جەتپەس قانا جۇرگەن ونى، بارلىق ءىسىن دە وڭىنان كەلتىرۋگە ىڭعاي بەرىپ جۇرگەن تاعدىر كۇرە جولعا الىپ شىقتى؛ سول بويدا-اق تاياۋ ماڭدا جولاۋشىلار بەكەتى تۇرعانىن كوزى شالدى، ءبىراق سانچونىڭ پىكىرىن اياق استى ەتىپ، ءوز كوڭىلىن ءوزى كوتەرۋگە اسىققان دون كيحوت بۇنى قامال-ساراي دەپ تاپتى. سانچو بۇنى بەكەت دەپ بوي بەرمەدى، ال قوجايىنى — بۇل بەكەت ەمەس، قامال-ساراي دەپ وڭەشتەدى؛ وسىلاي بىر-بىرىنە دەس بەرمەي ۇزاق ايتىسقاندارى سونشا، ايتىستارىن اياقتاي الماعان قالىپتارىندا بەكەتكە كەلىپ جەتتى دە، مۇنىڭ شىن مانىندە نە ەكەنىن سۇراۋدى قاپەرىنە دە الماعان سانچو كەرۋەنىن باستاپ ىشكە قاراي ءوتىپ كەتتى.

ءحۇى تاراۋ

ءوزى الدەبىر قامال-ساراي دەپ جوبالاعان بەكەتتە ايلاكەر يدالگونىڭ قانداي كەپكە دۋشار بولعانى جايىندا

دون كيحوتتىڭ ەسەكتىڭ ۇستىندە كولدەنەڭ جاتقانىن كورگەن بەكەتشى سانچودان بۇعان نە بولعانىن سۇرادى. سانچو وعان بالەندەي ەشتەڭە بولماعانىن، جارتاستان قۇلاپ كەتىپ، قابىرعالارىن ازداپ اۋىرتىپ العانىن ايتتى. بەكەتشىنىڭ جۇبايى تراكتيرشى ايەلگە ۇقسامايتىن: بۇل ءوزى وتە يناباتتى، باسىنا ءىس تۇسكەن جاننىڭ قايعىسىن جەڭىلدەتۋگە كومەگى دايىن ادام ەدى؛ سول بويدا-اق دون كيحوتقا جاردەم كورسەتۋگە كىرىسىپ، قىزىنا، جاپ-جاس ءارى سۇيكىمدى بويجەتكەنگە، قوناققا كۇتىم جاساۋعا قولعابىس ەتۋگە ءامىر ەتتى. قوجايىندار قاراماعىندا استۋريادا تۋىپ-وسكەن، جالپاق بەت، پىستە مۇرىن، شاشىن جەلكەسىنەن شورت قيعان، ءبىر كوزى قىلي، — ءادىلىن ايتقاندا، ەكىنشى كوزى دە قيتارلاۋ ءبىر كۇتۋشى بيكەش بار-تىن. راس، دەنەسى مەيلىنشە ءمۇسىندى ەدى، وسىنىسى باسقا كەمشىلىكتەرىنىڭ ءبارىن جۋىپ-شايىپ كەتەتىن: ەگەر ونى باسىنان باقايشاعىنا دەيىن ولشەيتىن بولسا، ارشىننىڭ²³ جەتى شيرەگىنەن اسا قويماعان بولار ەدى، ال شامادان تىس تىكتەۋ يىعى بالەندەي مۇقتاجدىق بولماسا دا اياعىنىڭ استىنا مۇقياتىراق كوز تىگىپ جۇرۋگە ءماجبۇر ەتەتىن. وسى ءبىر كەلىستى بيكەش بەكەتشى قىزىنا كومەككە كەلىپ، بۇرىن ۇزاق جىلدار بويى ءشوپ قورا بولعان-اۋ دەگەن ويعا جەتەلەيتىن شولاننان ەكەۋى دون كيحوتقا ارناپ ماردىمسىز قونالقالىق ورىن ازىرلەدى. وسى جەردە الدەبىر مالشى قونىپ جاتىر ەدى جانە ونىڭ ورىنى دون كيحوت توسەگىنەن ونشا قاشىق تا ەمەس-تى؛ وعان جابۋ مەن ەردەن باسقا ەشتەڭە توسەلمەگەنىمەن، جاعدايى دون كيحوتقا قاراعاندا اناعۇرلىم جاقسىراق بولاتىن، ويتكەنى رىسارىمىزدىڭ جامباس باسار جەرى ورنىقتىلىعى وسالداۋ ەكى ساكىنىڭ ۇستىنە توسەلگەن، كەدىر-بۇدىرلى ءتورت تاقتايدان، جۇقالىعى سىرماق كورپەنى ەسكە سالاتىن جانە تىعىزدىعى سونشا، جىرتىق-تەسىكتەرىنەن شىعىپ تۇرعان ءجۇننىڭ تيتىمدەي سوبالاعىنىڭ ءوزى جامباسقا تاس سەكىلدى باتاتىن جۇقا توسەنىشتەن، كادىمگى قالقان جاساۋعا ارنالعان تەرىدەن تىگىلگەن بە دەپ ويلاپ قالۋعا بولاتىن ەكى سەيسەپتەن، سونداي-اق قانشا قىلشىق قىلتيىپ تۇرعانىن ساناپ شىعۋعا جانە ءبىر دە ءبىر رەت جاڭىلىسىپ كەتپەۋگە بولاتىن ءجۇن كورپەدەن تۇراتىن.

دون كيحوت وسىناۋ تۇككە العىسىز توسەگىنە كەلىپ قيسايدى دا، سول ارادا وعان ءۇي يەسى ايەل مەن قىزى ەكەۋى ەم جاساي باستادى، ءسويتىپ شامالىدان سوڭ ونىڭ دەنەسىنە باسىنان اياعىنا شەيىن جىپىرلاتىپ پلاستىر جاپسىرىلىپ تاستالدى، ال ماريتورنەس — استۋريالىق بيكەشتى وسىلاي اتايتىن — بۇلارعا جارىق ءتۇسىرىپ تۇردى. ەم جاساۋمەن اينالىسىپ جاتقان ءۇي يەسى ايەل دون كيحوتتىڭ دەنەسى كوك الا قويداي ەكەنىن كورىپ، بۇل كوگەرگەن داقتار، ءسىرا، قۇلاعاننان بولماس، ساباعاننان بولار دەگەن بولجام ايتتى.

— جوعا، ساباعاننان ەمەس، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — سور ايداعاندا، كەدىر-بۇدىرلى ۇشكىر تاستان جاراتىلعان جارتاس تاپ بولىپ، سونىڭ ءار بۇدىرى دەنەگە ءبىر داق تاستاپ وتىردى عوي. وسى سوزىمە سەنىڭىز، سەنورا، — دەپ قوسىپ قويدى ول سوسىن، — مىنا قارا مايىڭىزدان ازىن-اۋلاق ارتىلار بولسا، وعان قۇشتارلار تابىلادى: مەنىڭ دە بەلىم ءبىرتۇرلى سىرقىراپ تۇر.

— وندا، ءسىز دە، شاماسى، قۇلاپ قالعان بولدىڭىز عوي؟ — دەپ سۇرادى ءۇي يەسى ايەل.

— جوعا، مەن قۇلاعام جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — ءبىراق، قوجايىنىمنىڭ قۇلاعانىنان قاتتى شوشىنعانىم سونشا، قۇددى ءوزىم دە تاياققا جىعىلعانداي، تۇلا بويىم تۇگەل اۋىرىپ تۇر.

— ونداي-ونداي بولادى، — دەدى قىز. — مەن دە ءوزىم ءجيى-جيى ءتۇس كورەم، تۇسىمدە بيىك مۇنارادان قۇلاپ كەتكەندەي، ءبىراق جەرگە ءالى قۇلاپ تۇسپەگەندەي كۇي كەشەم، سوسىن ويانعانىمدا بەينە ءبىر شىنىمەن-اق قۇلاپ تۇسكەندەي تۇلا بويىم ەزىلىپ، قاتتى شارشاپ تۇرام.

— ماسەلە قىمقا باسقاشالاۋ، سەنورا، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — قوجايىنىم دون كيحوتتىڭ دەنەسى قانشا جەردەن كوگەرسە، ءوز دەنەمنىڭ دە سونشا جەردەن دەرلىك كوگەرگەنىن سەزىنگەنىمدى استە تۇسىمدە ەمەس، وڭىمدە جانە ءدال قازىرگىدەن الدەقايدا سەرگەكتەۋ ءارى شيراقتاۋ كەزىمدە باستان وتكەرگەم.

— مىنا كاۆالەرونىڭ ەسىمى كىم؟ — دەپ سۇرادى استۋريالىق بيكەش ماريتورنەس.

— لامانچالىق دون كيحوت، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو پانسا. — ول — كەزبە رىسار، جەر ءبىتىپ، سۋ اققالى عۇمىر كەشكەن رىسارلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ جۇرەكتىسى ءارى مىقتىسى.

— كەزبە رىسار دەگەن نە؟ — دەپ سۇرادى كۇتۋشى.

— و نە دەگەنىڭىز، سونى دا بىلمەيسىز بە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو پانسا. — كەزبە رىسار دەگەن ول، وي، قارىنداسىم-اي، اناۋ-مىناۋ ەمەس! وسى ءقازىر بىرەۋدەن يت قورلىعىن كورىپ تاياق جەسە، كوزىڭدى اشىپ-جۇمعانشا-اق ەرتەڭ يمپەراتور بوپ شىعا كەلەدى. وسى ءقازىر جەر بەتىندە ودان ارتىق ءمۇتتايىم، ودان اسقان ءمۇساپىر جان بولماسا، ەرتەڭ ول اتقوسشىسىنىڭ تاڭداۋىنا ەكى ءجا بولماسا ءۇش كورول ءتاجىن ۇسىنادى.

— وندا نەگە وسىنشا قايىرىمدى مىرزا سىزگە ەڭ بولماسا ءبىر گرافتىق الىپ بەرمەي ءجۇر؟ — دەپ ءۇي يەسى ايەل سوزگە ارالاستى.

— تەز ارادا قايدان بولا قويسىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — ءبىزدىڭ شىتىرمان وقيعا ىزدەپ شىققانىمىزعا بار-جوعى ءبىر اي عانا بولدى، ءالى كۇنگە شەيىن وسى قالاي دەيتىن بىردە-بىر شىتىرمان وقيعا جولىققان جوق. كەيدە تاۋىرلەۋىن تابام با دەپ تالپىنعانىڭمەن، تاتىمسىزداۋىنا تاپ بولاسىڭ. ءبىراق، ەگەر قوجايىنىم دون كيحوت جاراقاتىنان، ياعني، اۋىرتىپ العان جەرىنەن ايىقسا، ءوزىم دە عۇمىرباقيلىق جارىمجان بوپ قالماسام، وندا سىزدەرگە بەرگەن سەرتىم بولسىن، يسپاننىڭ ەڭ دوكەي شونجارىنا دا سالەم بەرمەيتىن بولام.

دون كيحوت بۇل اڭگىمەنى زەيىن قويا تىڭداپ جاتتى، سوسىن شاماسى كەلگەنشە ورنىنا تىكتەلىپ وتىرىپ، ءۇي يەسى ايەلدى قولىنان ۇستاپ، بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:

— وللاھي، سۇيكىمدى سەنورا، مەن سەكىلدى ادامعا قامال-سارايىڭىزدان باسپانا بەرگەنىڭىزگە ءوزىڭىزدى باقىتتى ساناۋعا ءتيىسسىز، ويتكەنى ءوزىمدى ءوزىم ماقتاماي وتىرعانىمنىڭ سەبەبى ءوزىڭدى-وزىڭ دارىپتەۋ ءقادىرىڭدى كەتىرەدى، دەيدى عوي، ءبىراق مەن جايىندا سىزگە اتقوسشىم ايتىپ بەرە الادى. ءوز تاراپىمنان قوسارىم، قولعابىس-كومەگىڭىز قاپەرىمنەن ءومىرباقي وشپەيتىن بولادى، اقىرعى تىنىسىم بىتكەنشە وزىڭىزگە ىرزا بوپ وتەم. ءبىر وكىنىشتىسى، قۇدىرەتى كۇشتى يەلەرىمىزدىڭ ىقتيارىمەن ماحاببات قاعيدالارى سانا-سەزىمىمدى وسىنشاما ەركىمنەن تىس تۇردە باۋراپ الماعان بولسا جانە ەسىمىن ءدال ءقازىر ءوزىم ويشا اتاپ تۇرعان قايىرىمسىز سۇلۋدىڭ جانارى ءوز دەگەنىنە ءبىرجولا كوندىرمەگەن بولسا، وندا باس ەركىمدى مىنا ءبىر سۇيكىمدى قىزدىڭ جانارى ءبىرجولا جاۋلاپ العان بولار ەدى.

ءۇي يەسى ايەل، ونىڭ قىزى جانە مەيىربان ماريتورنەس ۇشەۋى كەزبە رىساردى قۇددى ءبىر ول گرەك تىلىندە سويلەپ تۇرعانداي ۇرپيىسە تىڭدادى؛ ولار تەك ونىڭ وزدەرىن اعىل-تەگىل ماقتاپ، ىرزاشىلىعىن ايتىپ جاتقانىن عانا اڭدادى، ايتسە دە، مىنانداي توپان سوزگە قۇلاعى ۇيرەنبەگەندىكتەن وعان اڭ-تاڭ بوپ قاراپ قالدى: مۇنى ولار مۇلدە باسقا الەمنەن كەلگەن جانداي كورگەن-دى. اقىر سوڭىندا، جىلى ءسوزى ءۇشىن رىسارىمىزعا ءوزىنىڭ تراكتيرلىك تىلىندە العىسىن ايتقان ءۇي يەسى ايەل قىزىن ەرتىپ كەتىپ قالدى دا، استۋريالىق بيكەش ماريتورنەس سانچوعا ەم-دوم جاساۋعا كىرىستى، ول دا بۇنداي ەمگە قوجايىنىنان كەم دىلگەرلىك كورىپ وتىرماعان-دى.

مالشى مەن ماريتورنەس بۇل ءتۇندى قىزىقتى وتكىزۋگە الدىن-الا ۋاعدالاسىپ قويعان بولاتىن، ءسويتىپ بيكەش مەيماندار تىنىش تاۋىپ، قوجايىندار ۇيقىعا باسقان شاقتا وسىندا ءوزى كەلمەككە، قۇشىرىن قاندىرىپ، كوڭىلى نە قالاسا سونىڭ ءبارىن ورىنداۋعا مالشىعا ءسوز بەرگەن. ال، ەندى وسىناۋ كەلىستى بيكەش جايىندا جۇرتتىڭ ايتقانىن اڭداساق، بۇل سەكىلدى ۋادەلەرىن ول نۋ ورماننىڭ ورتاسىندا تۇرىپ بەرسە دە جانە ءتىپتى جانىندا كۋاگەرى بولماعانىنا دا قاراماستان، قايتسە دە ورىنداماي قويمايدى ەكەن، ويتكەنى اتالمىش بيكەش ءوزىنىڭ دۆوريان تۇقىمىنان ەكەنىن كەرەمەتتەي ماقتان تۇتىپ ايتىپ جۇرەتىن كورىنەدى، ءبىراق، ونىڭ ءوز ويىنشا، تراكتيردە كۇتۋشى بولۋى وعان قورلىق سانالمايدى ەكەن، سەبەبى مۇنداي حالگە جەتۋىنە تاعدىردىڭ الۋان تالقىسى مەن باسىنا تاپ بولعان باقىتسىزدىقتار كىنالى كورىنەدى.

شاتىرىنىڭ تەسىگىنەن جۇلدىز سىعالاپ تۇرعان وسى قورا-جايدىڭ ناق كىرە بەرىسىنە دون كيحوتتىڭ ءارى قاتقىل، ءارى ەنسىز، بولىمسىز دا ورنىقسىز توسەگى ورنالاسقان-دى، ال ءسال ارمەنىرەكتەن سانچو پانسا وزىنە جاتار ورىن ازىرلەگەن، ونىڭ توسەك-ورنى قامىس بويرادان جانە ءجۇن دەۋدەن گورى تۇتۋگە كونبەستەي بوپ ۇيىسقان كەندىر تالشىقتارى سالىنعان دەۋگە كەلىڭكىرەيتىن جامىلعىدان تۇراتىن. بۇل ەكەۋىنىڭ ار جاعىنان، الگىندە ايتىلىپ وتكەندەي، توسەك ورنىنا ءوزىنىڭ ەڭ ءتاۋىر دەگەن ەكى قاشىرىنىڭ ەر-تۇرمانى مەن ابزەلدەرىن پايدالانعان مالشى جايعاسقان-دى، — ال، جالپى، ونىڭ ءجۇنى جىلتىراعان سەمىز، توق تا شيراق ون ەكى قاشىرى بار-تىن، سەبەبى اريەۆالدىق باي مالشىنىڭ ءبىرى بولاتىن جانە بۇل مالشىمىزدى اجەپتاۋىر جاقسى بىلەتىن وسى حيكايانىڭ اۆتورى قۇلاققاعىس ەتكەندەي، ول ءتىپتى وزىنە اعايىن بوپ كەلەدى ەكەن، سوندىقتان وعان كوبىرەك كوڭىل ءبولۋدى قاجەت دەپ تاۋىپتى. جالپى العاندا، سيد احمەت بەن-ينحالي — اۋەستىگى ايرىقشا جانە قاي جاعىنان الىپ قاراعاندا دا ادال اڭگىمەشى: ونىڭ بۇل قاسيەتى وسى ارادا ءوزىمىز حابار ەتىپ وتىرعان جايلاردىڭ ءبارىن دە، سونىڭ ىشىندە ءتىپتى جۇرەك اينيتىن، كوڭىل اۋدارۋعا تۇرمايتىن نارسەلەردى دە كوز تاسا قالدىرماعانىنان بايقالىپ وتىر، وسى سەبەپتى تاكاپپار دا ماڭعاز تاريحشىلاردىڭ ودان ۇلگى العانى ارتىق بولماس ەدى؛ ويتكەنى، ولاردىڭ بولعان وقيعالار جايىنداعى ءۇستىرتىن ءارى شامادان تىس كەلتە قايىرىلعان اڭگىمەلەرى قۇشىر قاندىرمايدى، الدە قىرسىزدىعىنان با، الدە ارام پيعىل ارالاستىرعانىنان با، الدە ناداندىعىنان با، بولعان جايدىڭ توق ەتەرى سياساۋىتتىڭ تۇبىندە قالىپ كەتەدى. ال،تابلانت ريكامونتسكييدىڭ اۆتورى مەن گراف توميلياستىڭ ەرلىكتەرى جايىنداعى كىتاپ اۆتورىنىڭ ءجونى باسقا، لايىمدا داڭقى اسىپ، اتاقتارى اسپانداي بەرگەي: تۇك قالدىرماي ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى جازاتىندارىن ايتساڭشى، شىركىندەردىڭ!

ءسويتىپ، قاشىرلارىن قاراپ، تاعى دا كىشكەنە جەم-شوپ بەرىپ قايتقان الگى مالشى قولدى-اياقتاي ماريتورنەستى كۇتىپ، ەرىن جاستانىپ، توسەگىندە ۇزىنىنان ءتۇسىپ جاتقان. تۇلا بويىن پلاستىر جاپقان سانچو دا ورنىنا جايعاسقان، ءبىراق قابىرعالارىنىڭ اۋىرعانى مازاسىن الىپ كوپكە دەيىن كوز ىلىندىرە الماعان. دون كيحوت تا بۇيىرلەرىنىڭ سىزداۋىن اۋىرسىنىپ، قويان سەكىلدى كوزىن باقىرايتىپ اشىپ جاتقان. بەكەتتەگى ابىر-سابىر دا تيىلىپ، ماڭايدىڭ ءبارىن قاراڭعىلىق باسقان-دى، تەك كىرەر ەسىكتىڭ اۋزىندا عانا فونار جانىپ تۇرعان.

قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق پەن رىسارىمىزدىڭ باقىتسىزدىعىنا كىنالى قاي كىتاپتىڭ بولماسىن ءار بەتىندە كەزىگەتىن وقيعالار جايىنداعى جابىسقاق ويلار ونى كەز-كەلگەن ادامنىڭ قيالىنا الدەقالاي كىرە قويمايتىن وعاش تا اقىلعا سىيىمسىز ءبىر ارمانعا جەتەلەدى، انىعىراق ايتقاندا، ول ءوزىن بەينە ءبىر ەڭسەلى قامال-سارايعا كەلىپ جەتكەندەي، — ونىڭ ءوزى تۇسكەن بەكەتتەردى ءاردايىم قامال-ساراي دەپ جوبالايتىنىن بىلەمىز عوي، — بەكەتشىنىڭ، ياعني قامال-ساراي قوجاسىنىڭ، قىزىنا بۇل ايتىپ جەتكىزگىسىز اسەر قالدىرعانداي، ءسويتىپ ول قىز بۇعان ءبىر كورگەننەن عاشىق بوپ، بۇگىن تۇندە اتا-اناسىنا بىلدىرمەي كەلىپ بىر-ەر ساعات جانىندا بولۋعا ۋادە بەرگەندەي كورىندى؛ ءبىراق ءوزى ويدان شىعارعان وسىناۋ قيسىنسىز قيالدى كۇمانسىز دە تالاسسىز شىندىق رەتىندە قابىلداعان ول سول بويدا-اق اياشىنا دەگەن كىرشىكسىز ادالدىعى قانداي اۋىر سىناققا دۋشار بولاتىنىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ ۋايىم شەگىپ كەتتى، ءسويتىپ قاسىنا ءتىپتى ساراي حانىمى كينتانوناسىن ەرتىپ كوروليەۆا دجينيەۆرانىڭ ءوزى كەلسە دە مەيلى، جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيا توبوسسكاياعا وپاسىزدىق جاساماۋعا وزىنە-وزى ويشا سەرت بەردى.

سونىمەن، ول ءوزىن وسىلايشا قايداعى ءبىر ءپاتۋاسىز ويمەن الدارقاتىپ جاتقاندا، ونى تاعدىردىڭ تالقىسىنا تۇسىرەتىن ءسات، — استۋريالىق بيكەش بوي كورسەتۋگە ءتيىس ۋاقىت تا كەلىپ جەتكەن-دى جانە، ايتقانداي-اق، تاپ سولاي بولدى دا: جالاڭ اياق، ۇستىندە جالاڭ توسەك كويلەك، باسىندا شاشىن ۇستاتقان جۋان جىپتەن توقىلعان تورى بار بيكەش اياعىن جىمىن بىلدىرمەي باسىپ، ىلدىم-جىلدىم ادىمداپ مالشىمەن تار توسەكتە تابىسپاققا ءۇش مەيمان جاتقان بولمەگە كەلىپ كىردى؛ ءبىراق ول ەسىككە جاقىنداي بەرگەندە-اق اياق دىبىسىن سەزىپ قالعان دون كيحوت دەنەسىنە جاپسىرىلعان پلاستىرلار مەن بۇيىرلەرىنىڭ سىزداعانىنا قاراماي توسەگىنە تىكتەلىپ وتىرىپ، قيالداعى سۇيكىمدى سۇلۋىن قۇشپاققا قۇشاعىن ايقارا اشتى. قولىن العا سوزىپ جىبەرگەن استۋريالىق بيكەش ءۇن-تۇنسىز جانە بارىنشا ساقتىقپەن سۇيىكتىسىنە قاراي ءوتىپ بارا جاتقان جولىندا كەنەت دون كيحوتتىڭ قولىنا كەزىگىپ قالدى دا، اناۋ جۇرەگى تاس توبەسىنە شىققان كۇتۋشىنى بىلەگىنەن شاپ بەرىپ ۇستاي الىپ، وزىنە قاراي يكەمدەپ، كەرەۋەتكە اكەپ وتىرعىزدى. ونىڭ قاپ تىگەتىن كەنەپتەن تىگىلگەن كويلەگىنە قولىن تيگىزگەن رىسارىمىز مۇنى الەمدە جوق ايرىقشا جۇقا جىبەك دەپ تاپتى. بىلەگىنە ىلگەن اينەك مونشاقتارى بار ەدى، ونىسى بۇعان شىعىستىڭ اسا باعالى ءىنجۋى سەكىلدى بوپ كورىندى. جىلقىنىڭ جالىن ەسكە سالاتىن شاشىن جارقىلى كۇن ساۋلەسىنەن دە وتكىر وتە تازا اراب التىنىنىڭ تالشىقتارىنا ۇقساتتى. ۇستىنەن، شاماسى، اشىپ كەتكەن سالاتتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرسا كەرەك، ءبىراق بۇل وعان ەلىتتىرىپ ەس كەتىرەر حوش ءيىس سەكىلدى سەزىلدى. قىسقاسى، ونىڭ تۇسىنىگىندە استۋريالىق بيكەشتىڭ بەينەسى ءوزى رومانداردان وقىپ العان الدەبىر پرينسەسسانىڭ بەينەسىنە ۇلاسىپ، قۇددى ءبىر قۇشتارلىق سەزىمىن تەجەۋگە تاعاتى بولماي، ۇستىنە جوعارىدا اتالعان كيىم-كەشەگىن ىلە سالىپ، جارالى رىسارعا جولىعۋعا كەلىپ تۇرعانداي كورىندى. ءسويتىپ، يدالگومىزدىڭ كورسوقىرلىققا قول بەرگەنى سونشا، ءتۇيسىنۋ قابىلەتى دە، وسىناۋ كەلىستى بيكەشتىڭ بويىنان تاراپ تۇرعان ءيىس-قوڭىس تا، سونداي-اق مالشىدان باسقا جاننىڭ جۇرەگىن اينىتىپ قۇستىراتىن باسقا قاسيەتتەرى دە ونى بۇل ويىنان اينىتا المادى، — كەرىسىنشە، ايداي سۇلۋ پەريزاتتى قۇشاعىنا قىسىپ وتىرعانداي سەزىمدە بولدى. ءسويتىپ، ول قۇشاعىن اجىراتپاعان كۇيى سىرباز ۇنمەن سىبىرلاي سويلەپ بىلاي دەدى:

— بەۋ، سۇيكىمدى دە اقپەيىل سەنورا، تاڭعالارلىق سۇلۋ سىمباتىڭىزعا كوز توياتتاتۋىما مۇمكىندىك بەرگەن شەكتەن تىس مەيىرىمدىلىگىڭىزدىڭ وتەمىن نەمەن عانا قايتارا الار ەكەم! الايدا اق نيەتتى ادامداردىڭ قىر سوڭىنان قالمايتىن تاعدىردىڭ قىرسىعى دال-دالىم شىعىپ، سىلەم قاتىپ وسى توسەككە كەلىپ جامباس تيگىزۋىمە، وعان قوسا، قانشا ىنتىزارلى بولسام دا، ىنتىعىڭىزدى باسۋعا ەش مۇمكىندىك تاپپاۋىما اكەپ سوقتىرىپ وتىر عوي. بۇل كەدەرگىدەن باسقا، استە اتتاپ وتۋگە بولمايتىن تاعى ءبىر كەدەرگى بار، اتاپ ايتقاندا، ول — ەڭ اسىل وي-ارماندارىمنىڭ جالعىز عانا ءامىرشىسى، جان تەڭەسپەس دۋلسينەيا توبوسسكاياعا ادالدىققا بەرگەن انتىم. ايتايىن دەگەنىم، ارامىزدا وسىنداي كەدەرگىلەر تۇرماسا، وندا مەن، ارينە، شامام كەلگەنشە ايانىپ قالماس ەم جانە ءوزىڭىزدىڭ شەكسىز مەيىرباندىعىڭىز تارتۋ ەتكەن وسى ءبىر اسا قولايلى ءساتتى قۇر جىبەرمەگەن بولار ەم.

رىسارىمىزدىڭ قۇشاعىندا وتىرعان ماريتورنەستىڭ دىمى قۇرىپ، قارا تەرگە تۇسكەن بولاتىن؛ ونىڭ سوزىنە قۇلاق تا قويماعان ءارى تۇك ەشتەڭەسىن تۇسىنبەگەن ول قۇشاقتان بوساپ شىقپاققا ءۇنسىز بۇلقىنۋمەن بولعان. ارامى تىلەك تىنىشىن كەتىرىپ، ۇيقىسى قاشقان، سۇيىكتىسىنىڭ كەلگەنىن تابالدىرىقتان اتتاعان بويدا-اق اڭعارا قويعان مالشى بۇل كەزدە دون كيحوتتىڭ وعان نە ايتىپ وتىرعانىنا بار ىنتى-شىنتىسىمەن قۇلاق ءتۇرىپ جاتقان-دى؛ اقىرى استۋريالىق بيكەش وزىنە وپاسىزدىق جاساپ، باسقا بىرەۋگە بەرىلمەكشى-اۋ دەگەن قىزعانىش جەتەگىمەن دون كيحوتتىڭ جانىنا جاقىنداڭقىراپ بارىپ توقتاپ، اڭگىمەسىنىڭ اۋانىن تۇسىنبەك ءۇشىن ءپاتۋاسىز سوزدەرىنە قۇلاق توستى؛ ءبىراق بيكەشتىڭ بوساپ شىققىسى كەلىپ بۇلقىنىپ، دون كيحوتتىڭ ونى جىبەرمەي جاتقانىن كورگەندە بۇل ارپالىس وعان ونشا ۇناماي، ماحابباتقۇمار رىساردىڭ سوپاقشا كەلگەن جاعىنان بار كۇشىمەن قۇلاشتاپ پەرىپ كەپ قالدى دا، اۋزىن قاناتىپ سالدى؛ بۇنى دا قاناعات تۇتپاعان مالشى ونىڭ ۇستىنە قونجيا كەتىپ، باس-كوز جوق تومپەشتەي جونەلدى. بۇدان سوڭ دون كيحوتتىڭ ونسىز دا ورنىقسىز، شاتقاياق ساكىلەرگە ورناتىلعان توسەگى مالشىنىڭ قوسىمشا سالماعىن كوتەرە الماي سول ساتتە-اق جەرگە گۇرس قۇلادى؛ توسەك قۇلاعان كەزدە شىققان كەرەمەتتەي تاسىر-تۇسىر بەكەتشىنى دە وياتىپ جىبەردى، سول بويدا-اق ول بۇنىڭ ءبارى ماريتورنەستىڭ قىلىعى ەكەنىن تۇسىنە قويدى، ويتكەنى، شاقىرعان داۋسىنا جاۋاپ قاتپاعان بولاتىن. كۇدىگى قانشالىقتى نەگىزدى ەكەنىنە كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ول تۇرىپ، ماي شام جاعىپ، جاڭاعى قىرعىن توبەلەس بولىپ جاتىر دەپ ويلاعان جاعىنا قاراي بەت الدى. ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ كىرىپ كەلە جاتقان قوجايىنىن كورگەن كۇتۋشى قاتتى ابدىراپ، زارە-قۇتى قالماي قورقىپ، ۇيقتاپ جاتقان سانچو پانسانىڭ قاسىنا بارىپ بۇك ءتۇسىپ جاتا قالدى. قوجايىن ىشكە ايقايدى سالا كىردى:

— ءاي، قايداسىڭ سەن قىز؟ انت ەتەم دەپ ايتايىن، وسىنىڭ ءبارى سەنىڭ ىستەپ جۇرگەنىڭ!

بۇل كەزدە سانچو دا ويانعان؛ الدەبىرەۋدىڭ بار سالماعىمەن ۇستىنە قونجيا كەتكەنىن سەزىپ، ونى جامان ءتۇس كورىپ جاتقانعا جورىپ شوشىعان ول وڭدى-سولدى جۇدىرىق سىلتەۋگە كوشكەن جانە بۇل بەت-الدى سوققىلارىنىڭ باسىم بولەگى ماريتورنەسكە دارىپ جاتقان-دى، — ال، ماريتورنەس بولسا، سوققى جانىنا باتقاندىقتان ۇيات اتاۋلىنىڭ ءبارىن بىلاي جيىپ تاستاپ، وعان وڭدىرماي ەسە قايتارا باستاعاندىقتان سانچونىڭ دا ۇيقىسى شايداي اشىلعان-دى؛ ءسويتىپ، ەندى ءوزىن بىرەۋدىڭ اياماي ۇرعىشتاپ جاتقانىن سەزگەن، ءبىراق ونىڭ كىم ەكەنىن بىلە الماعان ول شاپ بەرىپ ماريتورنەسكە جابىسا كەتتى، ودان سوڭ ەكەۋىنىڭ اراسىندا كوز الدىڭا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن سۇمدىق قيان-كەسكى ءارى سونشالىقتى كۇلكىلى ايقاس باستالىپ كەتتى. بەكەتشىنىڭ قولىنداعى بىلتە شامنىڭ جارىعىنان بيكەشىنىڭ جاعدايى قيىنداپ كەتكەنىن كورگەن مالشى دون كيحوتتى تاستاي بەرىپ، سوعان كومەككە ۇمتىلدى. وعان ەرىپ بەكەتشى دە ۇمتىلدى، ءبىراق ونىڭ ماقساتى باسقاشالاۋ بولاتىن: وسى شۋلىعاننىڭ ءبارى جالعىز تەك ماريتورنەستىڭ عانا كىناسىنەن بولىپ جاتقانىنا ەش ءشۇبا كەلتىرمەگەن ول كۇتۋشىسىن تارتىپكە شاقىرىپ قويماق ەدى. ودان سوڭ ەرتەگىدەگى: “يت مىسىققا، مىسىق يتكە” دەگەندەي احۋال ورنادى، — مالشى سانچوعا، سانچو كۇتۋشىگە، كۇتۋشى سانچوعا، بەكەتشى كۇتۋشىگە جارماسىپ، ءبىر-بىرىن جەدەل تومپەشتىڭ استىنا الا باستادى. وسى ارادا بەكەتشىنىڭ شامى ءوشىپ قالدى دا، تاستاي قاراڭعىدا توقايلاسقان جاۋگەرلەر ءبىر-بىرىن نوبايمەن سوققىلاۋعا كوشتى جانە بۇل كەزدەگى سوققىلارىنىڭ اياۋسىز بولعانى سونشا، بىرەۋدىڭ جۇدىرىعى بىرەۋگە تيگەن جەردىڭ ءبارىن قان قاقساتىپ جاتتى.

بۇل كۇنى وسى بەكەتتە تولەدولىق ەسكى قاسيەتتى اعايىندىقتىڭ جاساۋىلى قونىپ جاتقان بولاتىن. ايقاستىڭ الا بوتەن ايقاي-شۋىن ەستىگەن ول ءوز دارەجەسىن ايقىندايتىن تاياقشاسى مەن قاعاز سالىنعان قاڭىلتىر قوراپشا سەكىلدى زاتتىق ايىرىم بەلگىلەرىن الا ساپ، قارمالانىپ شولان ىشىنە ەنگەن بويدا:

— ءادىل سوتتىڭ اتىمەن ءامىر ەتەمىن، توقتاتىڭدار! قاسيەتتى اعايىندىقتىڭ اتىمەن ايتامىن، توقتاتىڭدار! — دەپ ايقايدى سالدى.

ىشكە كىرگەن جاساۋىل ەڭ اۋەلى وڭباي سوققى جەپ، ەسىنەن تانعان قالپى كۇيرەپ تۇسكەن توسەگىندە ۇزىنىنان سۇلاپ جاتقان دون كيحوتقا تاپ بولدى، ءسويتىپ سيپالانىپ ءجۇرىپ ساقالىن تاۋىپ، ونى ۋىستاي العان بويدا: “ءادىل سوتقا كومەككە كەلىڭدەر!” دەپ بىرنەشە مارتە ايقايلادى. ءبىراق، الگى ادامنىڭ قوزعالماق تۇگىل قىبىر ەتپەگەنىن كورگەن ول بۇنى ولگەن كىسى ەكەن، ال قالعاندارى سونى ولتىرۋشىلەر ەكەن دەپ ويلاپ قالدى، وسىنداي كۇدىككە بوي الدىرعان ساتتە-اق:

— قاقپانى جابىڭدار! ەشكىمدى سىرتقا شىعارماڭدار — مىنا جەردە ادام ءولتىرىلدى! — دەپ بۇرىنعىسىنان دا قاتتى ايقايلاپ جىبەردى.

بۇل ايقاي توبەلەسىپ جاتقانداردىڭ زارەسىن كەتىردى، ءبارى دە جاساۋىلدىڭ داۋىسىن ەستىگەن-ەستىگەن جەرلەرىندە قالشيىپ قاتتى دا قالدى. ودان سوڭ بەكەتشى ۇيىنە، مالشى ەر-تۇرمانىنا، كۇتۋشى قۇجىراسىنا ورالىپ، سورماڭداي دون كيحوت پەن سانچو عانا ورىندارىنان قوزعالا الماي وندالاپ جاتا بەردى. سول ارادا جاساۋىل ۋىسىن جازىپ، دون كيحوتتىڭ ساقالىن جىبەرە سالدى دا، قىلمىسكەرلەردى ۇستاپ، تۇتقىنداماق ءۇشىن جارىق تاۋىپ اكەلمەككە كەتتى؛ الايدا بولمەسىنە قاراي بەتتەپ بارا جاتقان جولىندا بەكەتشى فوناردىڭ بىلتەسىن قاساقانا باسىپ كەتكەندىكتەن ونىڭ بۇل اۋرەشىلىگىنەن ەشتەڭە ونبەدى، — ودان سوڭ جاساۋىل وت جانىپ جاتقان وشاققا قاراي جونەپ، اجەپتاۋىر ۋاقىت پەن كۇش جۇمساۋىنىڭ ارقاسىندا اقىرى ەكىنشى شامدى جاقتى.

ءحۇىى تاراۋ

مۇندا رىسارىمىز، سورىنا قاراي، الدەبىر قامال-ساراي دەپ جوبالاعان بەكەتتە ەر جۇرەك دون كيحوت پەن سەنىمدى اتقوسشىسى سانچو پانسانى كۇتىپ تۇرعان جاڭا ورەسكەل ازاپ پەن مازاق جايىندا باياندالادى

بۇل ەكى ورتادا دون كيحوت تا ەسىن جيىپ، اتقوسشىسىنا تاعى دا تاپ سول انا سويىل جاۋعان القاپتا جاتىپ جانىنا شاقىرعانداي داۋىسپەن دىبىس بەردى.

— سانچو دوستىم، سەن ۇيقتاپ جاتىرسىڭ با؟ ۇيقتاپ جاتىرسىڭ با، دوستىم سانچو؟

— جىن-پەرى بىتكەن جابىلىپ ءتۇنى بويى جان القىمعا العانداي كۇي كەشكەندە ۇيقتاپ جارىتارسىڭ بۇل ارادا، نالەت مەنى اتقىر، — دەپ ءتىل قاتتى سانچو كۇيىنىش پەن نالاعا تولى ۇنمەن.

— مۇنداي ويعا بوي الدىراتىن رەتىڭ ابدەن بار، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — ويتكەنى، نە مەن ەشتەڭە تۇسىنبەيمىن، نە بۇل دۋالانعان قامال-ساراي. سەنىڭ ءبىلىپ قويعانىڭ ءجون... تۇرا تۇر، سەن اۋەلى ءقازىر وزىڭە ايتقالى جاتقان نارسەمدى مەن ولگەننەن كەيىن دە قۇپيادا ساقتايتىنىڭ جايىندا انت ەتۋىڭ كەرەك.

— انت ەتەم، — دەدى سانچو.

— انت بەرۋىڭدى تالاپ ەتىپ وتىرعان سەبەبىم، كىمنىڭ دە بولسىن ار-نامىسىنا كىر كەلمەگەنىن ءجون كورەم، — دەپ ءتۇسىندىردى دون كيحوت.

— اۋ، مەن ءوزىڭىز ولگەننەن كەيىن دە جاق اشپايمىن دەپ انتىمدى بەرىپ قويدىم عوي، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى سانچو، — ءبىراق، قۇداي قوش كورىپ، ەرتەڭ-اق اۋزىمنان شىعىپ كەتكەي!

— ماعان مۇنشالىقتى جەدەل ءولىم تىلەيتىندەي ساعان نە قيانات جاساپ ەدىم؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— ءسىزدىڭ بۇعان ەشقانداي قاتىسىڭىز جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — مەن ءوزىم تۋمىسىمنان نەندەي دە بولسىن نارسەنى بويىمدا ۇزاق ساقتاۋعا جوقپىن: ساقتايسىڭ-ساقتايسىڭ كەلىپ، ءبىر كەزدە قاراساڭ بۇزىلىپ كەتكەنىن كورەسىڭ — مىنە، مەنىڭ قورقاتىنىم وسى.

— قالاي بولعاندا دا، سەنىڭ شىن بەرىلگەندىگىڭ مەن ادامگەرشىلىگىڭە سەنەم، — دەدى دون كيحوت. — ءسويتىپ، ەندى ءبىلىپ قويعانىڭ ارتىق بولماس، بۇگىن تۇندە ماقتان تۇتىپ ايتۋىما تۇرارلىق تاڭعاجايىپ وقيعانىڭ ءبىرىن باستان كەشتىم. توق ەتەرىن ايتقاندا، سەن دە بۇدان ماعلۇمدار بول، الگىندە وسى قامال-ساراي يەسىنىڭ قىزى قوينىما كەلدى، سونداي سۇيكىمدى جانە سونداي نازىك، ونداي قىزدى جەر-دۇنيەدەن ىزدەسەڭ تاپپايسىڭ. يىعىنا ىلگەن كيىمىن كىم سۋرەتتەپ بەرە الار؟ اقىل-ويىنىڭ زەرەكتىگىن شە؟ جۇرەگىمنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيا توبوسسكاياعا ادالدىعىمدى ساقتاۋىم سەبەپتى بۇل ارادا ءوزىم ءسوز ەتپەۋگە جانە اۋىزعا الماۋعا ءماجبۇر بولىپ وتىرعان، كوز تاسا مۇشەلەرىن شە؟ ايتارىم تەك بىرەۋ عانا: الدە قولىما كەزدەيسوق جاعداي اكەپ قوندىرعان باقىت قۇسىن قۇدىرەتتى كۇشتەر قىزعاندى ما، الدە، بالكىم، — جوق، بۇعان كۇمان جوق، — بۇرىن ايتقانىمداي، دۋالانعان قامال-سارايدا وتىرعاندىعىمىزدان با، ايتەۋىر تەك ەكەۋىمىز بىر-بىرىمىزگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىزدى كەرەمەت ءتاتتى سوزدەرمەن جەتكىزە باستاعانىمىز سول ەدى، الدەبىر جەكسۇرىن ءداۋدىڭ كوزگە كورىنبەيتىن ءارى قايدان تاپ بولعانى بەيمالىم جۇدىرىعى شىقشىتىمنان سۇراپىل كۇشپەن سارت ەتە قالعانى، الىگە شەيىن قان تۇكىرىپ جاتىرمىن، ودان سوڭ ونىڭ مەنى سىلەيتىپ سالعانى سونشا، روسينانتتىڭ كەشەگى كورگەنسىزدىگى سالدارىنان جىلقىشىلاردىڭ بىزگە كورسەتكەن، ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن، ءجابىر-جاپاسىنان كەيىنگى جاعدايدان دا ناشار جاعدايعا دۋشار بولدىم. وسىعان قاراپ، بۇل قىزدىڭ سۇلۋلىق قازىناسىن الدەبىر جادىلانعان ماۆر كۇزەتەدى-اۋ جانە ونىڭ قىزىعىن كورۋدى ماعان جازباعان-اۋ دەگەن توقتامعا كەلدىم.

— ماعان دا جازباعان، — دەپ سانچو ءىلىپ اكەتتى، — مەنى ءتورت جۇزدەن استام ماۆر تومپەشكە الدى جانە ولەرمەندىككە سالىنعاندارى سونشا، جىلقىشىلاردىڭ جەگىزگەن سويىلدارى ماعان ءدامدى ءبالىش پەن ءتاتتى توقاش ءتارىزدى كورىندى. ءبىراق، ءادىلىن ايتىڭىزشى، سەنور، ەكەۋىمىز بىردەي قول-اياعىمىزدى قيمىلداتۋدان قالىپ سۇلاپ جاتساق، بۇنى سيرەك كەزدەسەتىن ءارى كەرەمەت قۋانىشتى وقيعا دەپ ايتۋعا بولا ما؟ ءسىزدىڭ، ايتەۋىر، ازداپ تا بولسا جولىڭىز بولدى: الگىندە ايتقانىڭىزداي، قۇشاعىڭىزدا ايداي سۇلۋ ارۋ وتىردى. ال، مەن شە؟ مەن بولسام، جۇدىرىق قانا جەدىم جانە ابدەن تويدىرعانى سونداي، ەندى ولە-ولگەنشە سونشا جۇدىرىق جەي قويماسپىن دەپ ويلايمىن. شاماسى، ءوزىم وسىنداي سورماڭداي بوپ جاراتىلعانمىن عوي دەيمىن: كەزبە رىسار ەمەسپىن جانە ەشقاشان بولمايتىن دا شىعارمىن، ءبىراق پالە-جالا اتاۋلىنىڭ ءبارى دەرلىك مەنى ىزدەپ تابادى!

— سوندا، سەنى دە ساباعانى ما ولاردىڭ؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— اۋ، مەن سىزگە نە جايىندا ايتىپ جاتىرمىن، جەكجات-جۇراعاتىمدى تۇپ-تۇقيانىمەن شايتان العىر؟ — دەپ سانچو وعان قارسى سۇراق قويدى.

— قيقارلانبا، دوستىم، — دەپ جۋاسي سويلەدى دون كيحوت. — ءقازىر مەن شيپالى بالزام ازىرلەۋگە كىرىسەم، سوسىن ەكەۋىمىز قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قۇر اتتاي بوپ شىعا كەلەمىز.

ازار دەگەندە ماي شام تاۋىپ جاققان جاساۋىل ءدال وسى ساتتە جالعان ولىكتىڭ اۋ-جايىن بىلمەككە باس سۇعا قالعان-دى؛ ۇستىنە جالعىز عانا جەيدە كيگەن، باسىنا ورامال بايلاپ العان، قولىنا ماي شام ۇستاعان، اشۋ مەن ىزادان ءتۇرى الەمتاپىرىق بوپ كەتكەن جاساۋىلدى كورگەن سانچو قوجايىنىنا قاراپ ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز:

— سەنور! مىناۋ الگى جادىلانعان ماۆر ەمەس پە، دىمىمىزدى ءبىرجولا قۇرتقالى كەلىپ تۇرعان جوق پا؟ — دەگەن سۇراق قويدى.

— ونىڭ ماۆر بولۋى مۇمكىن ەمەس، سيقىرلاعاندار كوزگە كورىنبەيدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.

— بالكىم، كورىنبەسە كورىنبەيتىن دە شىعار، ءبىراق سەزىنۋگە ابدەن بولادى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — بۇل جايىندا سىزگە قابىرعالارىم سارناپ بەرە الادى.

— مەنىكى دە، — دەپ مويىندادى دون كيحوت. — الايدا سوعان قاراپ قارسى الدىمىزدا تۇرعان مىنا ادامدى جادىلانعان ماۆر دەۋدىڭ ەش قيسىنى جوق.

جاساۋىل بەرمەن جاقىنداپ، ەكەۋىنىڭ ءوزدى-وزى كاكىر-شۇكىر اڭگىمە ايتىپ جاتقانىن كورىپ، اڭ-تاڭ بوپ تۇرىپ قالدى. وسى ارادا ايتار كەتەر ءبىر ءجايت، دون كيحوت ءالى شالقاسىنان سۇلاپ جاتقان بولاتىن: ءولىمشى بوپ تاياققا جىعىلعان جانە تۇلا بويىنا تۇگەل پلاستىر جاپسىرىلعان ونىڭ قوزعالار شاماسى جوق-تى. سول ارادا جاساۋىل قاسىنا كەلىپ:

— حالىڭ قالاي، سەن بەيباقتىڭ؟ — دەدى.

— سىپايىراق سويلەۋگە بولماي ما؟ — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — الدە بۇل ارانىڭ سالت-داستۇرىنە ساي كەز-كەلگەن ءمانجۋباس كەزبە رىسارلارمەن وسىلاي سويلەسۋگە ىقتيارلى ما؟

مىناداي ءمۇتتايىم حالدە جاتقان ادامنىڭ اۋزىنان مۇنداي كەمسىتۋ ەستيمىن دەپ ويلاماعان جاساۋىل جىندانىپ كەتۋگە شاق قالدى: قولىنداعى ماي شامىمەن دون كيحوتتى ءبىر-اق ۇردى؛ ماي شام ونىڭ تۋرا باسىنا بارىپ ءتيىپ، باس سۇيەگىن وپىرىپ كەتە جازدادى، ال اناۋ قاراڭعىلىقتى پايدالانىپ تايىپ تۇردى.

— ەندى ەشقانداي كۇدىك قالعان جوق، سەنور، — دەدى سانچو پانسا، — بۇل جادىلانعان ماۆر بوپ شىقتى، قورىپ جۇرگەن قازىناسىن ول، شىنىندا دا، باسقا بىرەۋلەرگە تارتۋ ەتپەك ءتارىزدى، ال بىزگە ارناعان سىيى تەك جۇدىرىق قانا، كەيدە ءتىپتى شاممەن دە شارت ەتكىزۋدەن تايىنبايدى.

— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەپ قوشتادى ونى دون كيحوت، — ءبىراق مۇنداي ارباۋشىلىق ايلا-امالدارعا كوڭىل اۋدارىپ جاتپاۋىمىز كەرەك جانە سوندايعا بولا اشۋ شاقىرىپ، كۇيىپ-پىسۋىمىزدىڭ دە ءجونى جوق: ويتكەنى، مۇنىڭ ءبارى ەلەستەر مەن بۇلدىر بەينەلەر عوي، — سوندىقتان، قانشا قۇلشىنساق تا كەك قايتارار ەشكىمدى تابا المايمىز. ودان دا، تۇرا الساڭ ورنىڭنان تۇر، سانچو، قامالدىڭ كومەندانتىنا بار، ازىن-اۋلاق ماي، شاراپ، تۇز جانە روزمارين تاۋىپ اكەلۋگە تىرىس، مەن بۇلاردان شيپالى بالزام دايىنداۋىم كەرەك: شىنىمدى ايتايىن، سول ماعان وتە قاجەت بوپ تۇر، ويتكەنى الگى ەلەستىڭ سالىپ كەتكەن جاراقاتىنان قان ءالى سىزدىقتاپ جاتىر.

سۇيەك-سۇيەگىنىڭ شىداتپاي سىرقىراپ اۋىرعانىنا قاراماستان، سانچو توسەگىنەن تۇرىپ، قاراڭعىدا قارمالانىپ بەكەتشىنىڭ بولمەسىنە قاراي قوزعالدى؛ ءبىراق، جولشىباي دۇشپانىنىڭ اڭگىمە اۋانى قايدا بۇرىلارىن بىلمەككە تىڭ تىڭداپ تۇرعان جاساۋىلعا سوقتىعىپ قالدى دا، وعان:

— ءسىز ءوزىڭىز كىم بولساڭىز دا، سەنور، بىزگە ءىلتيپات جاساپ، مىناداي ءبىر قولعابىس كورسەتىپ جىبەرسەڭىز ەتتى — ازىن-اۋلاق روزمارين، ماي، تۇز جانە شاراپ بەرسەڭىز، — بۇنىڭ ءبارى جەر-دۇنيەدەگى رىسار بىتكەننىڭ ىشىندەگى ەڭ ەلەۋلىلەرىنىڭ ءبىرىن ەمدەۋگە قاجەت، ول ءوزى قازىرگى كەزدە وسى شولانداعى كەرەۋەتىندە جاتىر، بەكەتىڭىزدە جۇرگەن جادىلانعان ماۆردان جاراقاتتانىپ قالدى، — دەدى.

بۇل سوزدەردى ەستىگەن جاساۋىل مۇنىڭ باڭگى بىرەۋ ەكەنىن سەزە قويدى؛ ءبىراق تاڭ قىلاڭ بەرە باستاعاندىقتان ەسىكتى اشتى دا، بەكەتشىنى داۋىستاپ شاقىرىپ الىپ، وعان الگى جىندى سۇرەيدىڭ ءوتىنىشىن جەتكىزدى. بەكەتشى سانچوعا تىلەگەنىنىڭ ءبارىن تاۋىپ بەردى، ول مۇنى دون كيحوتتىڭ قولىنا تابىس ەتتى. دون كيحوت بولسا، بۇل كەزدە باسىن قوس قولىمەن قىسىپ الىپ وندالاپ جاتىر ەدى؛ شىندىعىندا، بار-جوعى تەك ەكى جەرىندە عانا اجەپتاۋىر ىسىك بار-دى، ال بەتىنە سورعالاپ اعىپ جاتقان قان ەمەس، تەر بولاتىن، ويتكەنى ۇستەمەلەنە بەرگەن مازاسىزدىق پەن ابىگەرشىلىكتەن ماڭدايى شىنىمەن-اق تەردەن شىلقىپ كەتكەن-دى.

دەگەنمەن، ول الگى نارسەلەردى الىپ، ءبارىن جاقسىلاپ ارالاستىرعاننان كەيىن قوسپانى وتقا قويىپ قىزدىرۋعا كىرىستى دە، ءبىراز ۇستاپ بالزام دايىن بولعانداي كورىنگەن كەزدە وتتان ءتۇسىردى؛ سوسىن بالزام قۇياتىن اينەك قۇتى تاۋىپ بەرۋلەرىن سۇرادى، ءبىراق بۇكىل بەكەتتە بىردە-بىر اينەك قۇتى جوق بوپ شىقتى؛ ودان سوڭ ول بۇل ماقساتقا ءزايتۇن مايىنىڭ قالبىرىن پايدالانۋدى ۇيعاردى: بەكەتشى ونى بۇعان تەگىن تۇتىنۋعا ءباسى-بۇتىن بەرە سالدى. مۇنان كەيىن دون كيحوت قالبىرعا قاسيەت دارىتۋدى كوزدەگەندەي، زارلى ۇنمەن سەكسەننەن استام رەت “Pater noster” جانە شامامەن سونشا رەت “Ave Marءىa”، “Salve” جانە “Credo” سوزدەرىن قايتالاپ ايتتى، ءار ءسوزدى ايتقان سايىن شوقىندىرۋ يشاراتىن جاساپ وتىردى. اتالمىش ءراسىمدى اتقارۋ ۇردىسىنە سانچو، بەكەتشى مەن جاساۋىل ۇشەۋى قاتىسىپ تۇردى، ال مالشى بۇل كەزدە داعدىلى ادەتىنشە تۇك ەشتەڭە بولماعانداي قاشىرلارىن اينالشىقتاپ جۇرگەن-دى. ءراسىمدى ورىنداپ بولعان بويدا-اق دون كيحوت وسىناۋ ايرىقشا بالزامنىڭ شيپالىق قاسيەتىن قولما-قول وزىنە سىناپ كورمەك بولىپ، دارمەك قايناتىلعان شاعىنداۋ شوگەندى الىپ، قالبىرعا قۇيىلعاننان ارتىلىپ قالعانىن، ياعني شامامەن جارتى اسۋمبرادايىن، تۇگەلدەي دەرلىك ءسىمىرىپ سالدى، ءبىراق ءىشىپ بولىپ شوگەندى بىلاي قويعانى سول-اق ەكەن، لاقىلداتىپ قۇستى دەيسىڭ كەلىپ، قاتتى قۇسقانى سونشا، اسقازانىندا زاپىراننان باسقا ەشتەڭە قالعان جوق؛ قىستىعۋ مەن لوقسۋدان قارا تەرگە تۇسكەن ول ۇستىنە كورپە جاۋىپ، وڭاشا قالدىرۋلارىن سۇرادى. ءوتىنىشى ورىندالعاننان كەيىن، ول سول ارادا جاتىپ ءۇش ساعاتتان استام ۇيقى سوقتى، ال ويانعانىندا تۇلا بويىندا كەرەمەت ءبىر جەڭىلدىك بارىن، سۇيەكتەرىنىڭ سىرقىراعانى دا تيىلعانىن سەزىندى، ءسويتىپ بارلىق سىرقاتىنان قۇلان تازا ايىققانىن اڭعارىپ، شىنىمەن-اق فەرابراس بالزامىن دايىنداپ العان ەكەم، بۇل دارمەكپەن ەندى ءتىپتى ەڭ قاتەرلى دەگەن ايقاستارعا، قاقتىعىستار مەن ۇستاسۋلارعا قورىقپاي كىرە بەرۋىمە بولادى ەكەن دەگەن سەنىمى ورنىعا ءتۇستى.

دون كيحوتتىڭ تاڭعاجايىپ تۇردە اياق-استى ساۋىعىپ شىعۋى اتقوسشىسىن تاڭ-تاماشا قالدىرىپ، شوگەندە قالعاندى ءىشىپ الۋعا رۇقسات سۇرادى، ال وندا ءالى دە اجەپتاۋىر مولشەردە بالزام بار-تىن. دون كيحوت ىرزاشىلىق ەتكەن سوڭ، سانچو شوگەندى قوس قولداي ۇستاپ باسىنا توڭكەردى دە، بار ىقىلاسىمەن قۇنىعا جانە قۇشىرلانا ءسىمىرىپ، بالزامنىڭ قوجايىنى ىشكەننەن گورى ءسال ازداۋ بولەگىن ىشىنە قوتارىپ الدى. ءبىراق، سورماڭداي سانچونىڭ اسقازانى دون كيحوتتىكى سەكىلدى ناۋەتەك بولماي شىقتى: قاشان قۇسىپ تاستاعانشا جۇرەگى اينىپ، لوقسىپ، تەرگە مالشىنىپ، باسى اينالىپ، جانى مۇرنىنىڭ ۇشىنا كەلگەن ونىڭ ومىرمەن قوش ايتىسار ءساتى جەتكەنىنە ەش كۇمانى قالمادى؛ ابدەن سىلەسى قاتىپ، دىڭكەلەگەن ول بالزامنىڭ وزىنە دە، ونى وزىنە ىشكىزگەن زۇلىمعا دا قارعىس جاۋدىرۋمەن بولدى. ونىڭ قانداي قاسىرەت شەگىپ جاتقانىن كورگەن دون كيحوت:

— مەنىڭ ويىمشا، سانچو، جاعدايىڭنىڭ ناشارلاپ كەتكەن سەبەبى — رىسارلار قاتارىنا قابىلدانباعانىڭ-اۋ دەيمىن، بۇل سۇيىقتىقتىڭ رىسارلىق وردەنگە وتپەگەندەرگە سەپتىگى تيمەيتىنىنە سەنىمىم كامىل، — دەگەندى ايتتى.

— ەگەر مۇنى الدىن-الا بىلگەن بولساڭىز، وندا نەگە ونى ماعان ىشۋگە رۇقسات ەتتىڭىز، ءوزىمدى دە، بۇكىل جەكجات-جۇراعاتىمدى دا جىن سوققىر!..

ءبىراق تاپ وسى ارادا ىشىمدىك اقىرى ناتيجەسىن بەردى دە، بەيشارا اتقوسشى قوس تەسىكتەن بىردەي ءىش بوساتا باستادى: ءوزى قۇلاي كەتكەن بويرا دا، جامىلعى ەتكەن كەندىر كورپەسى دە سول بويدا-اق مۇلدەم ىسكە العىسىز بوپ قالدى. ءىش قۇرىلىسى اۋزىنا تىعىلعانداي لوقسىپ، قارا سۋعا ءتۇسىپ تەرلەپ، تۇلا بويى قالش-قالش ەتىپ بەينەت شەككەنى سونشا، تەك ءوزى عانا ەمەس، قاسىندا تۇرعاندار دا ونى جان تاپسىرعالى جاتقانداي كوردى. وسىناۋ جان القىمعا تاقالعان ارپالىس ەكى ساعاتقا جۋىق سوزىلدى، ءبىراق ودان سوڭ دا اتقوسشىمىزدىڭ جاعدايى جاقسارا قويعان جوق، — قوجايىنىنا كەرىعالاڭ تۇردە سۇلەسوق، دەل-سال حالگە تاپ بولدى، اياعىن باسىپ تۇرا المادى، ال دون كيحوت بولسا، الگىندە ايتىلعانداي، بۇل كەزدە ابدەن ايىعىپ، قۋناپ-شيراپ قالعان-دى، ەندى ءقازىر ول شىتىرمان وقيعا ىزدەۋگە اتتانباققا قۇلشىنىپ شىدامسىزدانىپ تۇرعان، سەبەبى جولدا توقتاپ قالۋ دەگەن ءسوز وعان كۇللى ادامزات بالاسىن جانە دون كيحوتتىڭ كومەگىنە ءزارۋ بارشا جاندى ءوز قورعاۋى مەن قامقورلىعىنان تىس قالدىرۋ بوپ تابىلاتىنداي كورىنگەن؛ بۇعان قوسا، بالزامىنىڭ عاجايىپ قۇدىرەتىنە دە قالتقىسىز سەنىپ العان-دى. وسى تىلەكتىڭ جەتەگىنە ىلەسكەن ول سالت مىنەتىن كولىكتەرىن سول ءۇشىن ءوز قولىمەن ەرتتەپ، جۇكتەرىن ارتتى دا، اتقوسشىسىنىڭ كيىنىپ الۋىنا كومەكتەسىپ، ونى ەسەگىنە اكەپ وتىرعىزدى. سوسىن ءوزى روسينانتقا ءمىنىپ، اۋلانىڭ الىس تۇكپىرىنە قاراي اياڭداپ، سوندا تۇرعان قىسقا ساپتى نايزانى قىمقىرىپ الا كەتتى — بۇنى ەندى ناعىز نايزانىڭ ورنىنا قولدانباقشى ەدى.

بەكەتتىڭ قارامى جيىرما شاقتى ادامداي بوپ قالاتىن مەيمانى مەن تۇرعىنى، — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وندا قانشا ادام بولسا سونشاسى تۇگەل، ارالارىندا بەكەتشىنىڭ قىزى دا بار، بارلىعى ودان كوز الماي قاراپ تۇردى؛ بۇل دا قىزدى كوزىمەن ىشىپ-جەپ، وقتىن-وقتىن اۋىر كۇرسىنۋمەن بولدى، ونىڭ بۇل كۇرسىنىسى كوكىرەگىنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن شىققانداي بوپ ەستىلەتىن، ءبىراق جۇرتتىڭ ءبارى ونىڭ كۇرسىنىسىن ءبۇيىرى اۋىرعاننان دەپ جوبالادى، — ءبارى بولماسا دا، ايتەۋىر، كەشە كەشتە وعان پلاستىر جاپسىرۋعا كۋا بولعاندار سولاي دەپ ويلادى.

رىسار مەن اتقوسشى ءۇيدىڭ كىرە بەرىسىندەگى باسقىشقا تاياپ كەلگەن كەزدە، دون كيحوت بەكەتشىگە قاراپ سىرباز دا ماڭعاز كەيىپپەن بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— سەنور الكايد، وسى قامال-سارايدا وزىمە كورسەتكەن جاقسىلىعىڭىزدىڭ

ءار-الۋاندىعى جانە شاش-ەتەكتەن كەلەتىن كوپتىگى سونشا، الدىڭىزدا قارىزدار سەزىنىپ تۇرمىن جانە مۇنى ءومىر-باقي ۇمىتپاق ەمەسپىن. وسىنىڭ وتەمى رەتىندە وزىڭىزگە الدەنەگە بولا ءجابىر كورسەتكەن كەز-كەلگەن كىساپىردەن كەگىڭىزدى الىپ بەرگىم كەپ تۇر، ويتكەنى، ءبىلىپ قويىڭىز، مەنىڭ تىكەلەي مىندەتىمنىڭ ءوزى دە سول قورعانسىزعا پانا بولۋ، ءجابىر كورگەننىڭ كەگىن قايتارۋ جانە ارامزانىڭ سازايىن تارتقىزۋ بوپ تابىلادى. قاپەرىڭىزدى قاعىپ-سىلكىپ كورىڭىز، ەگەر وسىنداي ءبىر جاعدايات باسىڭىزدان وتكەن بولسا، جاسقانباستان ماعان ءمالىم قىلىڭىز: ءوزىم مۇشە بوپ تابىلاتىن رىسارلىق وردەننىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، كوڭىلىڭىزدىڭ قالاۋىنشا جانە ايىزىڭىز قانارلىقتاي تۇردە قاناعات تاباسىز.

بەكەتشى دە بۇعان ءدال سونداي سىرباز پىشىندە جاۋاپ قاتتى:

— سەنور كاۆالەرو! ءوزىمدى جابىرلەۋشىلەردەن كەك اپەرۋىڭىزگە استە دە مۇقتاج ەمەسپىن، قاجەت بوپ جاتسا ولاردان ءوزىم-اق كەگىمدى قايتارا الام. ماعان كەرەگى ءبىر-اق نارسە — مەيىرىمدى مىرزا بەكەتىمدە قونىپ شىققانى ءۇشىن، ياعني مالعا بەرىلگەن سابان مەن س ۇلى، سونداي-اق كەشكى اس پەن ەكى توسەك-ورىن ءۇشىن اقى تولەسە بولعانى.

— اۋ، سوندا مۇنىڭ راسىندا دا بەكەت بوپ شىققانى ما؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— بولعاندا دا، ەڭ ءبىر ءتاۋىرى، — دەپ جاۋاپ قاتتى بەكەتشى.

— ەندەشە، مەن وسىعان شەيىن قاتەلەسكەن بولدىم، — دەدى دون كيحوت. — شىنىمدى ايتسام، مۇنى قامال-ساراي ما دەپ قالعام جانە سونىڭ ىشىندە اجەپتاۋىر جاقسىسى ما دەپ ويلاعام، ءبىراق ەندى بۇل قامال-ساراي بولماي، بەكەت بولسا، وندا مەنىڭ قولىمنان كەلەر ءبىر-اق نارسە بار، ول وزىڭىزگە مەنەن ەشتەڭە الماۋ جايىندا ءوتىنىش ايتۋ عانا: ويتكەنى، مەنىڭ كەزبە رىسارلار جارعىسىن بۇزۋعا قاقىم جوق، ول ءوز الدىنا، وعان قوسا ءبىر انىق بىلەتىن جايىم، — ەگەر دالەل كەرەك بولسا، كەز-كەلگەن روماندى مىسالعا كەلتىرە الام، — بەكەتتەردە ولار تۇنەمە ءۇشىن دە، باسقا بىردەڭە ءۇشىن دە ەشقاشان اقى تولەمەگەن، ويتكەنى جۇرتتىڭ ءبارى ولاردىڭ شىتىرمان وقيعا ىزدەۋ جولىندا باستان وتكەرەتىن ايتىپ جەتكىزگىسىز ازاپتارى ءۇشىن ايرىقشا قوناقجايلىلىق كورسەتەتىن بولعان، ال ولار بولسا مۇنداي شىتىرمان وقيعالاردى كۇندىز دە، تۇندە دە، قىستا دا، جازدا دا، بەت قارىعان ايازدا دا، مي قايناتار ىستىقتا دا، جاياۋ دا، اتقا سالت ءمىنىپ تە، جەيتىن اس، ىشەتىن سۋعا جارىماي، تابيعاتتىڭ اقيرەتى مەن تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىن تارتىپ ءجۇرىپ تە ىزدەيدى.

— وندا مەنىڭ شارۋام جوق، — دەدى بەكەتشى كەلىسپەي. — اقشاڭىزدى تولەڭىز — سىزگە ايتارىم سول عانا، ال رىسارلار جايىنداعى ەرتەگىڭىزدى باسقا بىرەۋگە بارىپ ايتارسىز. ماعان كەرەگى جامباس اقى تولەۋىڭىز عانا.

— ءسىز توپاس تا تۇرپايى تراكتيرشى ەكەنسىز، — دەگەن ەسكەرتۋ جاسادى وعان دون كيحوت.

سونى ايتىپ، روسينانتقا شپوردى قاداپ جىبەرىپ، شولاق نايزاسىن الدىنا وڭگەرىپ العان ول بەكەتتىڭ اۋلاسىن كەدەرگىسىز تاستاپ شىقتى دا، اۋدەم جەرگە ۇزاپ كەتكەنگە شەيىن ارتىنا بۇرىلىپ قاراعان جوق، ءتىپتى اتقوسشىسى سوڭىنان ەرىپ كەلە جاتىر ما، جوق پا، وندا دا جۇمىسى بولمادى. رىساردىڭ اقشا تولەمەي كەتىپ قالعانىن كورگەن بەكەتشى سول ەكى ارادا جامباس اقىنى سانچو پانسادان ءوندىرىپ الماققا نيەت قىلعان بولاتىن، ءبىراق اناۋ ەگەر قوجايىنى تولەۋدەن باس تارتقان بولسا، ءوزى دە ەشتەڭە تولەمەيتىنىن ءمالىم ەتتى، ويتكەنى، ول، سانچو پانسا، كەزبە رىساردىڭ اتقوسشىسى بوپ تابىلادى، ولاي بولسا، مىرزاسى ۇستانعان ەرەجە-تارتىپتەردى بۇل دا ۇستانۋعا مىندەتتى، ياعني تراكتيرلەر مەن بەكەتتەردە تۇك ەشتەڭە تولەمەۋگە ءتيىس. بەكەتشى بۇعان شات-شالەكەيى شىعىپ اشۋلانىپ، ەگەر سانچو اقشاسىن تولەمەيتىن بولسا، ول ءبارىبىر وزىنە ءتيىستىنى ءوندىرىپ الماي قويمايتىنىن، ءبىراق بۇل ءۇشىن باسقاشا ءادىس قولداناتىنىن، ال بۇعان ونىڭ ونشا ىرزا بولا قويمايتىنىن ايتىپ قورقىتپاققا تىرىستى. سانچو وعان مىرزاسى مۇشە بوپ تابىلاتىن وردەننىڭ جارعىسىنا سايكەس، ءولىپ كەتسە دە ءبىر تيىن تولەمەيتىنىن ايتىپ جاۋاپ بەردى، ويتكەنى ول كەزبە رىسارلاردىڭ قاستەرلى دە قادىم زامانعى ءداستۇرىن بۇلدىرمەك ەمەس، وسىناۋ مەيلىنشە ادىلەتتى زاڭدى بۇزعانىنا بايلانىستى بولاشاق اتقوسشىلاردىڭ رەنىش-نالاسىنا قالماق ەمەس.

بەيشارا سانچونىڭ باسىنداعى كەلەڭسىزدىكتەردىڭ كوبەيە تۇسۋىنە كورىنگەندەي، بەكەتتىڭ سول كۇنگى مەيماندارى اراسىندا سەگوۆيالىق شۇعا توقۋشى ءتورت جىگىت، كوردوۆالىق پورتودان ينە جاساۋشى ءۇش جىگىت، سيەۆيليالىق جارمەڭكەدەن ەكى جىگىت بار ەدى، — ءبارى دە بىرىنەن ءبىرى وتكەن، ءازىلقوي، قالجىڭباس، ساۋىققوي جانە ويىن-كۇلكىگە اۋەس بولاتىن؛ مىنە، ءدال وسى ادامدار، بەينە ءبىر الدىن-الا كەلىسىپ قويعانداي، نە بىرەۋ بۇيرىق بەرگەندەي ءاي-شاي جوق جەتىپ كەپ سانچونى ەسەگىنەن اۋدارىپ الدى، سوسىن ونى بىرەۋى ەرىنبەي بارىپ الىپ كەلگەن بەكەتشى كورپەسىنە جىقتى؛ ودان سوڭ جوعارىعا كوز سالىپ، وزدەرى ويلاستىرعان ىسكە جابىندىنىڭ تىم الاسا سوعاتىنىن كورگەن سوڭ، جابىندىسى اشىق اسپان بوپ تابىلاتىن مال قامايتىن اۋلاعا اۋىستى دا، سول جەردە سانچونى قايتادان كورپەگە سالىپ، ءماز-مايرام بولىسىپ، كارناۆال كەزىندەگى يت سەكىلدى ەتىپ اۋەلەتە لاقتىرىپ، توسىپ الىپ، ارلى-بەرلى قاقپاقىلداۋعا كىرىستى.

سورماڭداي ۇشقىشتىڭ جان داۋىسى مىرزاسىنىڭ دا قۇلاعىنا شالىندى، —توقتاپ، مۇقيات قۇلاق تۇرگەن ول ءاۋ باستا مۇنى جاڭا ءبىر شىتىرمان وقيعا ەكەن دەپ قالعان، ءبىراق اتقوسشىسىنىڭ داۋىسى ەكەنىن انىق اجىراتقان سوڭ، اتىنىڭ باسىن كەرى بۇرىپ، بەكەتكە قاراي تاپىراقتاي شاپتى، ءبىراق قاقپانىڭ جابىق ەكەنىن بايقاپ، ايتەۋىر قايتسە دە ىشكە ەنبەك ويمەن، بەكەتتى اينالىپ ءوتۋدى ۇيعاردى؛ الايدا مال قامايتىن اۋلانى قورشاعان شارباققا، جالپى العاندا، ونشا بيىك تە ەمەس شارباققا، جاقىنداعان بويدا-اق اتقوسشىسىنا جاسالىپ جاتقان قياناتتى كوزى شالىپ، اڭىرىپ تۇرىپ قالدى. ءوزىنىڭ تاپ كوز الدىندا سانچو بىرەسە جوعارى قالىقتاپ، بىرەسە تومەن ءتۇسىپ جاتتى جانە ءبارىن سونداي جەڭىلدىكپەن جاساپ جاتقانى سونشا، ەگەر دون كيحوتتىڭ كوكىرەگىن كەرنەگەن اشۋ سول تۇستا ءسال-پال باسەڭ تارتقان بولسا، ول، بالكىم، كۇلكىدەن ىشەك-سىلەسى قاتىپ دومالاپ تا جاتار ما ەدى، كىم بىلەدى. سول ارادا ول ەردە وتىرعان جەرىنەن شارباقتىڭ ارعى بەتىنە ىرعىپ تۇسپەككە وقتالعان، ءبىراق قاتتى قالجىراپ، دىمى قۇرىپ تۇرعاندىقتان، ءتىپتى اتتان تۇسۋگە دە شاماسى جەتپەدى، سوندىقتان اتتىڭ ۇستىندە وتىرعان كۇيى سانچو پانسانى قاقپاقىلداپ جاتقانداردى، بۇل ارادا كەلتىرۋگە ءداتىمىز بارماي وتىرعان، بوعاۋىز بەن بالاعات ءسوزدىڭ استىنا الۋمەن عانا شەكتەلدى؛ الايدا سانچو ۇشقىش سول بۇرىنعىشا زار قاعىپ، بىرەسە ولەردەگى ءسوزىن ايتىپ جالىنىپ، بىرەسە سەس كورسەتىپ جاتتى، ال سوتقارلار بولسا سول بۇرىنعىشا ءماز-مايرام بوپ قارقىلداي كۇلىپ، ويىندارىن جالعاستىرا بەردى، ويتكەنى اتقوسشىنىڭ باقىرىپ-شاقىرعانى ولارعا شىبىن شاققان عۇرلىم اسەر ەتپەگەن بولاتىن، — سانچونى ولار تەك وزدەرى ونى قاقپاقىلداي-قاقپاقىلداي ابدەن شارشاعان كەزدە عانا بوساتتى. بۇدان سوڭ ولار ەسەكتى اكەلىپ، سانچونى وتىرعىزدى دا، ارقاسىنا جاداعايىن جاپتى، ال مەيىربان ماريتورنەس ونىڭ قالاي قالجىراپ-تالعانىن كورىپ جانى اشىپ، جۇگىرىپ بارىپ قۇدىقتان ءبىر قۇمىرا مۇزداي سۋ اكەلىپ بەردى. قۇمىرانى الىپ، اۋزىنا اپارا بەرگەن سانچو مىرزاسىنىڭ ايقايلاپ سويلەگەن داۋىسىن ەستىدى:

— سانچو بالام، ىشپە سۋدى! ىشپە سۋدى، بالام، — ول ساعان سور بوپ جابىسادى. مىنە، مىندا شيپالى بالزام بار (سول ارادا ول قالبىردى الىپ كورسەتتى)، ەكى تامشىسىن ىشسەڭ بولدى-اق، ساۋىعىپ كەتەرىڭە مەن كەپىل.

سانچو وعان كوز قيىعىن سالىپ قارادى دا، ودان دا زور ايقايمەن جاۋاپ قاتتى:

— رىسار ەمەس ەكەنىمدى ۇمىتىپ كەتتىڭىز-اۋ دەيمىن، تاقسىر؟ الدە ىشەك-قارنىمنىڭ كەشەگى كەشتەن قالعان جۇقاناسىن دا قۇسىپ تاستاسىن دەيسىز بە؟ ول تامشىلارىڭىزبەن ءازازىل ەمدەلسىن، مەنەن اۋلاق.

وسىنى ايتىپ ول قۇمىراعا قايتا باس قويدى، ءبىراق ءبىر ۇرتتاعاننان كەيىن-اق مۇنىڭ قارا سۋ ەكەنىن ءبىلىپ، ىشكىسى كەلمەي قالدى دا، ماريتورنەستەن شاراپ اكەلىپ بەرۋىن سۇرادى، ونىڭ بۇل ءوتىنىشىن ىقىلاسپەن ورىنداعان بيكەش شاراپ اقىسىن ءوز جانىنان تولەدى — اينالىسىپ جۇرگەن كاسىبىنە قاراماستان بۇل ءوزى حريستياندىق سەزىمنەن دە قۇرالاقان ەمەس دەيتىن اڭگىمەنى جۇرت تەگىننەن-تەگىن ايتىپ جۇرمەگەن ەكەن. شاراپتى ءىشىپ العان سانچو ەسەگىنە شپوردى قاداپ جىبەرىپ جورتاقتاي جونەلدى دە، قاقپانى ايقارا اشىپ، قايتسە دە سوقىر تيىن تولەمەي كەتكەنىنە جانە بۇل ارادان سىتىلىپ شىققانىنا ءماز-مايرام قالپىندا اۋلادان شىعىپ كەتتى، — ءادىلىن ايتقاندا، ونىڭ قۋانىشىنا كىربىڭ ءتۇسىرىپ تە تۇرعان ءبىر جاي بار-دى: ءوزى ءۇشىن بۇنىڭ داعدىلى قامقورى — قاقساعان قابىرعالارى تولەم جاساعان-دى. شىندىعىندا، ول تەك قابىرعالارىمەن عانا تولەم جاساماعان، — بەكەتشى تۇنەمەل اقىسىنا ونىڭ قورجىنى وتەم بولار دەپ تاپقان، ءبىراق باسىمەن قايعى بوپ جۇرگەن سانچو ونى بايقاعان جوق. بۇل ءجونىن تاپقاننان كەيىن بەكەتشى قاقپانى جاۋىپ، ىسىرماسىن سالىپ قويماققا وقتالعان ەدى، ءبىراق اتقوسشىمىزعا ازاپ شەكتىرۋشىلەر ونى بۇل ويىنان اينىتتى: ولار دون كيحوتتى عانا ەمەس، دوڭگەلەك ۇستەل رىسارىن دا تاۋبەسىنە كەلتىرە الاتىن بوزىمدار بولاتىن.

ءحۇىىى تاراۋ

مۇندا قوجايىنى دون كيحوتقا سانچو پانسانىڭ قۇلاققاعىس ەتكەن جايلارى مەن باسقا دا ايتا كەتۋگە تۇرارلىق وقيعالار باياندالادى

سىلەسى قاتىپ قالجىراعانى سونشا، قوجايىنىنىڭ قاسىنا تاياعان سانچو ەسەگىن ونىڭ جانىنا جاقىن اكەپ تە تۇرعىزا المادى. ونىڭ قالاي السىرەپ، دىمى قۇرىپ قالعانىن كورگەن دون كيحوت وعان بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:

— مەيىرىمدى سانچوم، بۇل قامال-سارايدىڭ، ياعني بەكەتتىڭ، شىنىمەن-اق دۋالانعانىنا ەندى انىق كوز جەتكىزدىم. اقيقاتىنا كەلگەندە، ءوزىڭدى سونشا ايۋاندىقپەن مازاق قىلعانداردى قالاي عانا ەلەس دەپ جانە انا دۇنيەدەن اۋعاندار دەپ ايتپاسسىڭ؟ بۇلاي دەۋىمە نەگىز بوپ تۇرعان نارسە مىناۋ: ءوزىڭ باستان وتكەرىپ جاتقان اسا ايانىشتى جاعدايدى شارباق سىرتىنان باقىلاپ تۇرعان كەزىمدە شارباقتىڭ ار جاعىنا قارعىپ وتپەك تۇگىلى، اتىمنان دا تۇسە الماي قالدىم عوي، ونىڭ سەبەبى جادىلانىپ قالعان سياقتىمىن. ارىممەن انت ەتەيىن، ەگەر شارباقتىڭ ار جاعىنا قارعىپ وتەتىندەي نەمەسە اتىمنان تۇسە الاتىنداي حالدە بولسام، ءوزىڭدى جابىرلەۋشى داراقىلار مەن بۇزىقتاردىڭ سازايىن تارتقىزار ەم جانە ادامداردى قورلاپ، مازاق قىلۋعا ءومىر-باقي زاۋقى سوقپايتىنداي ەتەر ەم، بۇل ءۇشىن ءتىپتى رىسارلار قاۋىمىنىڭ، ول جايىندا وزىڭە بۇرىن دا بىرنەشە مارتە ءمالىم ەتكەنىمدەي، رىسارلاردىڭ رىسار ەمەستەرگە تەك ەڭ ءبىر امالسىز جانە ايرىقشا قاجەتتىلىك تۋعان جاعدايدا عانا، ياعني ولار بۇنىڭ، رىساردىڭ، ومىرىنە قاتەر توندىرگەن جاعدايدا عانا، قول كوتەرۋىنە رۇقسات ەتەتىن زاڭىن بۇزۋىما تۋرا كەلسە دە قايعىرماس ەم.

— رىسارلار قاتارىنا قابىلدانباعانىممەن، شامام كەلسە ءوز كەگىمدى ءوزىم-اق قايتارعان بولار ەم، ءبىراق اڭگىمە سوندا، شامامنىڭ بولماعانىندا بوپ تۇر عوي، — دەدى سانچو. — ءبىراق، قالاي دەسەڭىز دە، ءوزىمدى كەلەمەش قىلعانداردىڭ، ءوزىڭىز سەندىرمەك بولعانداي، جانسىز ەلەس تە، جادىلانعان بىرەۋلەر دە ەمەس، كادىمگى ءسىز بەن ءبىز سەكىلدى ادامدار ەكەنىن قاداپ ايتقىم كەلەدى. ءارقايسىسىنىڭ ءوز ءاتى-جونى بار، — مەنى قاقپاقىلداپ جاتقان كەزدەرىندە ءوزارا سويلەسۋمەن بولدى، سول كەزدە بىرەۋىن — پەدرو مارتينەس، ەكىنشىسىن — تەنورو ەرناندەس دەپ اتايتىنىن، ال بەكەتشىنىڭ ءاتى-جونى — حۋان پالومەكە، لاقاپ ەسىمى سولاقاي ەكەنىن ءبىلدىم. سوندىقتان، مەيىرىمدى مىرزام، شارباقتان قارعىپ وتۋگە جانە اتتان تۇسۋگە سىزگە كوز بايلاۋ ەمەس، باسقا بىردەڭە بوگەت بولعان ءتارىزدى. وسىنىڭ ءبارى ءوزىمىز ىزدەپ جۇرگەن شىتىرمان وقيعالار اقىر سوڭىندا تۋعان-تۋىسىڭدى دا تانىماي قالاتىنداي شاتاق جاعدايلارعا دۋشار ەتەرىن انىق كورسەتىپ تۇر. ءوزىمنىڭ ورتالاۋ اقىل-ويىمشا، ەڭ جاقسىسى جانە ەڭ تىنىشى ۇيىمىزگە قايتقانىمىز عوي دەيمىن: ءقازىر ەگىن وراعىنىڭ ناعىز قىزعان كەزى، شارۋاشىلىقپەن شىنداپ اينالىساتىن شاق، ال ءبىز بولساق دەلق ۇلى جاندارشا بوسقا تەنتىرەپ ءجۇرمىز، ول دا ازداي، وتتان قاشىپ قۇتىلساق، شوققا بارىپ جىعىلامىز.

— ءوي، سەنىڭ رىسارلىققا قاتىستى جايلاردان تۇسىنىگىڭ قانداي، سانچو! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — كوپ ءسوزدى قوي دا ارتىن كۇت: بۇل سالادا قاراسىن بوپ جۇرگەننىڭ ءوزى قانداي قۇرمەت ەكەنىنە كوزىڭ جەتەر كۇن دە كەلەدى. ال، ەندى ايتشى ءوزىڭ ماعان: ايقاستاردا جەڭىسكە جەتۋ مەن جاۋدى جەر جاستاندىرۋدىڭ قۋانىشىن نەمەن سالىستىرۋعا بولادى جانە ودان اسقان قانداي باقىت بار؟ ارينە، ەشتەڭە جوق.

— جارايدى، ءوزىم باستان كەشىپ كورمەسەم دە، سولاي بولسىن-اق دەيىك، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — مەنىڭ بىلەتىنىم بىرەۋ عانا: ەكەۋىمىز كەزبە رىسارعا اينالعالى بەرى، نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، ءسىز ءوزىڭىز، تاقسىر، اينالعالى، — ويتكەنى مەنىڭ مۇنداي بيىك دارەجەگە يە بولۋعا ەشقانداي قاقىم جوق ەكەنى بەلگىلى، — بيسكايلىقپەن ايقاستان باسقا ەش ءبىر قاقتىعىستا جەڭىسكە جەتكەن كەزىمىز بولعان ەمەس قوي، ونىڭ وزىندە دە ءسىز، مەيىرىمدى مىرزام، قۇلاعىڭىزدىڭ جارتىسى مەن دۋلىعاڭىزدىڭ جارتىسىنان ايرىلىپ تىندىڭىز. مىنە، تاپ سول كەزدەن بەرى تاياققا جىعىلۋ مەن جۇدىرىق جەۋدەن كوز اشپاي كەلەمىز، بۇل از بولعانداي، مەنى، وعان قوسا، قاقپاقىلداپ مازاق قىلدى — جانە ءبارى دە قاس قىلعانداي جادىلانعان بىرەۋلەر: ويتكەنى، مەن ولاردان كەك تە قايتارا المايمىن جانە، ءوزىڭىز ايتقانداي، جاۋدى جەڭگەننەن تابار جان راقاتى قانشالىقتى كەرەمەت ەكەنىن دە ءومىرباقي بىلمەي وتەتىن بولام.

— مىنە، مەنى وكىندىرەتىنى دە وسى جانە بۇل ءوزىڭدى دە وكىنتۋگە ءتيىس، سانچو، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — الايدا كوپ كەشىكپەي ءبىر ءتاۋىر سەمسەر تاۋىپ الماقپىن، ونىڭ كەرەمەت جاقسى ەتىپ جاسالعانى سونشا، وعان يە بولعان ادامعا ەشقانداي دۋا جولامايتىن بولادى. بالكىم، تاعدىر مەنىڭ قولىما ءتىپتى ءاماديستىڭ سەمسەرىن دە تابىس ەتەر، كىم بىلەدى — ونىڭ اناۋ الگى وتتى سەمسەر رىسارى اتانىپ جۇرگەن كەزدە پايدالانعان سەمسەرىن ايتام، ال بۇل رىسارلار اتاۋلى پايدالانعان سەمسەردىڭ ىشىندەگى ەڭ تاۋىرلەرىنىڭ ءبىرى بولاتىن، ويتكەنى الگىندە ايتىلعان قاسيەتىنەن باسقا، ۇستاراداي قىلپىعان وتكىر ەدى، ەڭ مىقتى نەمەسە دۋالانعان ساۋىتتىڭ ءوزى وعان شىداس بەرە المايتىن.

— مەنىڭ جولىم بولعىش-اق ايتەۋىر، — دەدى سانچو، — ال ەندى وسى ارمانىڭىز ورىندالا قالىپ، سونداي سەمسەردى تاۋىپ الا قويساڭىز، وندا دا ءبارىبىر ول، انە ءبىر بالزامىڭىز سەكىلدى، تەك رىسارلارعا عانا قىزمەت ەتىپ، سولارعا عانا پايداسىن تيگىزەر ەدى، ال اتقوسشىلاردىڭ ماڭدايىنا تەك بىرەۋدىڭ ىشكەن اسىنا باتا بەرۋ عانا جازىلعانداي.

— تۇڭىلە بەرمە، سانچو، ساعان دا ۇزاماي جاراتقان جاردەمىن تيگىزەدى، — دەدى دون كيحوت.

ەكەۋى وسى ىڭعايدا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ كەلە جاتقان كەزدە دون كيحوت كەنەت قارسى الدارىنان جول بويىمەن بەرمەن قاراي جىلجىپ كەلە جاتقان بۇلتقا ۇلاسقان قويۋ شاڭدى كورىپ قالدى؛ وسىنى كورگەن بويدا دون كيحوت سانچوعا بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— تاعدىردىڭ وزىمە تيگىزەر شاراپاتى قانداي بولارى انىقتالار كۇن تۋدى، سانچو. ساعان ايتىپ قويايىن، بۇگىن بىلەگىمنىڭ قۋاتى بار قاجىر-قايراتىن تانىتاتىن بولادى، ءسويتىپ مەن داڭق كىتابىنا ماڭگىلىككە جازىلىپ قالار ەرلىك جاسايتىن بولام. كورىپ تۇرمىسىڭ، سانچو، انا بۇلتتاي قالىڭ شاڭدى؟ بۇل —وزىمىزگە قاراي بەتتەپ كەلە جاتقان قيساپسىز كوپ جانە سان قيلى تايپا باس قۇراعان قوسىننىڭ شاڭى.

— ايتىپ تۇرعانىڭىز راس بولسا، ءبىر ەمەس، ەكى قوسىن، — دەپ ەسكەرتتى سانچو، — سەبەبى قارسى بەتتەن، ياعني ارت جاعىمىزدان دا ءدال وسىنداي قويۋ شاڭ كوتەرىلىپ تۇر.

ارتىنا بۇرىلىپ قاراعان دون كيحوت سانچونىڭ شىندىقتى ايتىپ تۇرعانىنا كوز جەتكىزدى؛ ول ەكى قولدىڭ وسىناۋ كەڭ جازىقتا توقايلاسىپ، ۇرىس سالماق نيەتى بارىنا كامىل سەنىپ، سوعان قاتتى قۋانىپ قالدى. ايتا كەتكەن ارتىق بولماس، رىسارلىق رومانداردا سۋرەتتەلەتىن ايقاستار، ارباۋشىلىق ايلا-امالدار، شىتىرمان وقيعالار، الۋان سىپاتتاعى وعاش قىلىقتار، ماحاببات اۋرەشىلىكتەرى، جەكپە-جەككە شاقىرۋلار ونىڭ وي-قيالىنان كۇندىز دە، تۇندە دە ءبىر كەتپەيتىن، بارلىق قارەكەت-قيمىلى وسى ىڭعايدا اتقارىلاتىن، بارلىق ماقسات-مۇددەسى وسىنى عانا دىتتەيتىن جانە بارلىق اڭگىمەنى وسىعان اكەپ تىرەيتىن، ال شىندىعىندا كوزىنە شالىنعان قويۋ شاڭدى جول بويىمەن بىر-بىرىنە قاراما-قارسى كەلە جاتقان ەكى ۇلكەن وتار كوتەرگەن ەدى، ءبىراق قويلاردىڭ ءوزى جاقىن جەرگە تاياپ كەلگەندە بولماسا شاڭنىڭ تاساسىنان كورىنبەيتىن. الايدا، دون كيحوت بۇلاردى ەكى اسكەر دەپ بوي بەرمەگەن سوڭ سانچو دا اقىرى سوعان سەنىپ، ودان:

— ال، ءبىز نە ىستەيمىز سوندا، سەنور؟ — دەپ سۇرادى.

— نە ىستەيمىز دەيسىڭ بە؟ — دەپ قارسى سۇراق قويدى دون كيحوت. — السىزدەر مەن قورعانسىزدارعا كومەك كورسەتىپ، قامقورلىق جاساۋىمىز كەرەك. ءبىلىپ قوي، سانچو، وزىمىزگە قارسى كەلە جاتقان اسكەردى تراپوبانا دەپ اتالاتىن ۇلكەن ارالدىڭ بيلەۋشىسى، ۇلى يمپەراتور اليفانفارون باسقارىپ كەلەدى، ال ارت جاعىمىزدا كەلە جاتقان — ونىڭ جاۋى، گارامانتتار كورولى پەنتاپولين سىبانعان بىلەك، ونىڭ بۇلاي اتانعان سەبەبى، شايقاسقا كىرەر الدىندا قاشاندا كيىمىنىڭ وڭ جاق جەڭىن ءتۇرىپ الادى ەكەن.

— سوندا بۇل ەكى سەنورعا سونشالىقتى نە جەتپەي ءجۇر؟ — دەگەن ساۋال قويدى سانچو اۋەستىگى ويانىپ.

— ونىڭ سەبەبى مىناداي، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — بارىپ تۇرعان ءماجۋسي اليفانفارون پەنتاپوليننىڭ اسقان سۇلۋ ءارى اسا قىلىقتى، ونىڭ ۇستىنە حريستيان سەنىمىن ۇستاناتىن قىزىنا عاشىق بوپ قالادى، ال اكەسىنىڭ ءماجۋسي كورول قاشان جالعان شاديار مۇحاممەد قاعيداسىنان باس تارتىپ، حريستياندىقتى قابىلدامايىنشا قىزىن بەرگىسى جوق.

— قۇداي اقى، پەنتاپوليندىكى دۇرىس! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. —وعان بولىسۋ ءۇشىن ءوز تاراپىمنان قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋعا ءازىرمىن.

— ويتكەنىڭ وتە ورىندى دا بولار ەدى، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — مۇنداي شايقاسقا كىرۋ ءۇشىن رىسارلىق اتاققا يە بولۋ شارت ەمەس.

— ونى جاقسى ءبىلىپ تۇرمىن، — دەدى سانچو، — ءبىراق شايقاس اياقتالعان سوڭ ىزدەپ جۇرمەس ءۇشىن ەسەكتى قايدا قالدىرعانىمىز ءجون بولار ەكەن؟ ويتكەنى، ءوز ويىمشا، ەسەگىن ويناقتاتىپ ۇرىسقا كىرگەن ەشكىم جوق سەكىلدى.

— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەدى دون كيحوت. — جالعىز عانا امال — جايىندا قالدىرۋ كەرەك، جوعالسا جوعالىپ-اق كەتسىن: ويتكەنى جەڭىپ شىقساق، قولىمىزعا كوپ ات تۇسەدى عوي، ءتىپتى روسينانتتىڭ وزىنە دە باسقا اتپەن الماستىرۋ قاتەرى ءتونىپ قالۋى ىقتيمال. ال، ەندى سەن مەنى بارىنشا مۇقيات تىڭداپ ال جانە بەتىڭدى بىلاي قاراي بۇر، — مەن ساعان مىنا قوسىندار قاتارىنداعى بەلگىلى رىسارلار جايىندا ايتىپ بەرگىم كەپ تۇر. ءوزىڭ ولاردى انىعىراق كورىپ، ەسىڭدە ساقتاۋىڭ ءۇشىن انە ءبىر توبەشىككە شىعايىق، ەكى قوسىننىڭ ەكەۋى دە سول جەردەن كوزگە ايقىنداۋ شالىنارى كامىل.

بۇل ۇسىنىس بۇلجىتپاي ورىندالدى: دون كيحوت پەن سانچو جوتانىڭ ۇستىنە كوتەرىلدى، مال تۇياعىنان كوتەرىلگەن قويۋ شاڭ كوزدەرىن تۇمشالاپ، ەشتەڭە كورسەتپەي تۇرعانى بولماسا ول جەردەن رىسارىمىز قوسىنعا اينالدىرىپ قويعان قوس وتاردىڭ ەكەۋى دە اپ-انىق كورىنگەن بولار ەدى؛ الايدا ءۇش تە ءبىر نۇسقاسى جوق جانە شىندىقپەن دە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن جايلاردى وي-قيالىمەن ورنەكتەگەن دون كيحوت قاتتى داۋىستاپ ەكىلەنە سويلەپ كەتتى:

— انە، انا ءبىر شىمقاي سارى ءتۇستى ساۋىت كيگەن، قالقانىندا ارۋدىڭ اياعىنا جىعىلعان ارىستان بەينەلەنگەن رىسار — ول ايبىندى لاۋركالك، كۇمىس كوپىردىڭ قوجايىنى. اناۋ، ساۋىتى التىن گۇلدەرمەن اشەكەيلەنگەن، قالقانىنىڭ كوك تۇسپەن بويالعان جولاعىنا ءۇش كۇمىس ءتاجدىڭ سۋرەتى سالىنعان — ول كيروستىڭ ۇلى گەرسوگى، قاھارلى ميكوكولەمب. ونىڭ وڭ جاعىنداعى، انە ءبىر زور دەنەلى رىسار — جۇرەك جۇتقان براندابارباران دە بوليچە، ءۇش ارابيانىڭ ءامىرشىسى؛ ونىڭ كيىمدەرى جىلان تەرىسىنەن تىگىلگەن، ال قولىنا قالقان ورنىنا ەسىك ۇستاعان، — اڭىزدىڭ ايتۋىنشا، بۇل سامپسوننىڭ ءوز باسىن قاتەرگە تىگە وتىرىپ جاۋلارىنان كەك قايتارعان كەزدە قيراتقان عيباداتحاناسىنداعى ەسىكتەردىڭ ءبىرى كورىنەدى. ال، ەندى ارتىڭا قايرىل، انا جاققا قارا: بۇل اسكەردىڭ الدىندا — جاڭا بيسكاي ءامىرشىسى، جان شاق كەلتىرمەي جەڭەتىن جانە ەشكىمنەن جەڭىلمەگەن تيمونەل كاركاحونسكيي كەلەدى، ونىڭ ۇستىنە كيگەن ساۋىتىنىڭ كوك، جاسىل، اق جانە سارى جولاقتارى بار، ال قالقانىنىڭ سارعىش-قوڭىر جولاعىنا التىن ءتۇستى مىسىقتىڭ سۋرەتى سالىنىپ، استىنا: مياۋ دەپ جازىلعان، — بۇل ونىڭ ءوز حانىمىنىڭ، ياعني قاۋەسەت سوزگە قاراعاندا، گەرسوگ الفەنيكەن الگارۆسكييدىڭ قىزى، سۇيكىمدى دە سىمباتتى مياۋلينانىڭ، قىسقارتىلعان ەسىمى. اناۋ، سالماعىنان استىنداعى اتىنىڭ بەلى قايىسقان، اپپاق قارداي ساۋىت كيگەن جانە ەشقانداي ديەۆيزى جوق اق قالقان ۇستاعان — ول رىسارلار قاتارىنا جاڭادا عانا قابىلدانعان پەر پاپەن ەسىمدى فرانسۋز، ۋترەحت باروندىعىنىڭ بيلەۋشىسى. اناۋ، كوگىلدىر جىلانكوزبەن كومكەرىلگەن ساۋىت كيگەن، تەرىسى جولاق، ءجۇرىسى ۇشقىر زەبرانىڭ بۇيىرىنە تەمىر شپورىن قاداپ كەلە جاتقان — ول ايبىندى نەربيا گەرسوگى ەسپارتافيلارد دەل بوسكە: ونىڭ قالقانىندا قاسقىرجەمنىڭ ءبىر ۋىسى جانە كاستيلشە جازىلعان: تاعدىرىما زەيىن سال دەگەن ديەۆيز بار.

وسىلايشا، بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن ەسۋاستىق شالىعىنا ۇرىنعان وي-قيالىنىڭ جەتەگىنە ىلەسكەن ول ءوز ۇعىمىنا ورايلاس توعىسقان قوسىندارداعى رىسارلار ەسىمىن اتاپ، ولارعا قولما-قول ديەۆيز بەن لاقاپ ەسىم ويلاپ تاۋىپ جانە جانىنان شىعارىپ ءارقايسىسىنىڭ ساۋىتىنا ايرىقشا ءتۇس پەن بولەكشە ءبىتىم دارىتىپ، توقتاۋ بىلمەي سويلەي بەردى.

— بىزگە قارسى كەلە جاتقان اسكەر نەشە الۋان تايپادان قۇرالعان. ولاردىڭ اراسىنان داڭقى جەر جارعان كسانفتىڭ ءتاتتى سۋىن ءىشىپ جۇرگەندەردى دە؛ ماسسيليالىق تاۋ شالعىندارىن تاپتاپ جۇرگەندەردى دە؛ شات-شادىمان ارابيانىڭ كۇلدەي ۇساق التىن قۇمىن ەلەكتەن وتكىزىپ جۇرگەندەردى دە؛ ءمولدىر سۋلى فەرمودونتتىڭ جانعا جايلى قوڭىر سالقىن جاعالاۋلارىندا راقاتقا باتىپ جۇرگەندەردى دە؛ پاكتول تۇبىنەن ءتۇرلى ءتاسىل ارقىلى التىن قۇم شىعارىپ الاتىنداردى دا؛ قىرىق قۇبىلعىش نۋميديالىقتاردى دا؛ ساداقتارىمەن جانە جەبەلەرىمەن اتى شىققان پارسىلاردى دا؛ جۇگىرىپ ءجۇرىپ شايقاساتىن پارفيالىقتار مەن ميديالىقتاردى دا؛ كوشىپ-قونۋعا ىڭعايلى شاتىرلارى بار ارابتاردى دا؛ قاتىگەزدىكتەرىمەن قاتار وڭدەرىنىڭ اققۇبالىعىمەن دە اتى شىققان سكيفتەردى دە؛ ەرىندەرىن تەسكەن ەفيوپتاردى دا جولىقتىرۋعا بولادى جانە باسقا دا سانسىز كوپ تايپا بارىن كورىپ تۇرمىن، تەك اتتارى اۋزىما تۇسپەي تۇر. ال، ەكىنشى قوسىننىڭ قاتارىندا — جاعالاۋىن ءزايتۇن ورمانى كومكەرگەن بەتيستىڭ ءمولدىر اعىسىمەن سۋسىنىن قاندىراتىندار؛ قاشان دا سۋى مول، التىنى مول تاحونىڭ سۋىمەن بەتتەرىن شايىپ، سالقىندايتىندار؛ عاجايىپ كوركەم حەنيلدىڭ ءال بەرىپ، قۋات قوساتىن سۋىن راقاتتانا ءىشىپ جۇرگەندەر؛ ءشوبى شۇيگىن تارتەس القاپتارىنان اتتانعاندار؛ حەرەستەگى ەليسەي دالالارىندا كوڭىل كوتەرەتىندەر؛ التىن ماساقتاردان گۇلدەستە كيگەن داۋلەتتى لامانچالىقتار؛ ەجەلگى گوتتاردىڭ باسىنان باقايشاعىنا دەيىن تەمىر ساۋىت كيگەن سوڭعى ۇرپاقتارى؛ اعىسىنىڭ باياۋلىعىمەن اتى شىققان پيسۋەرگا سۋىندا شومىلاتىندار؛ ارناسىنىڭ قۇپيالىعىمەن اتى شىققان، بۇرالاڭداي اعاتىن گۋاديانانىڭ شەتسىز-شەكسىز كوك شالعىنىندا مال باعاتىندار؛ پيرەنەي ورماندارىندا سۋىقتان قالتىراپ توڭىپ جۇرگەندەر مەن اپپەنين بيىكتەرىندە قار قيىرشىقتارىنا كومىلىپ جۇرگەندەر، — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەۆروپانى مەكەن ەتىپ، سونىڭ جەرىن تولتىرىپ جۇرگەن بارلىق تايپا بار.

وي، سۇمدىق-اي دەسەڭشى، وتىرىك تولى رومانداردان نە وقىسا سونىڭ ءبارىن بويىنا سىڭىرگەن جانە سونىڭ بارىنەن ايرىقشا تولقۋ مەن تەبىرەنىس تاپقان دون كيحوتتىڭ ەسكەرمەي كەتكەن ەلى قالدى ما ەكەن جانە ءارقايسىسىنا قولما-قول ءبىر ەرەكشە قاسيەت تاڭىپ، اتاماي قالدىرعان حالقى بار ما ەكەن! سانچو پانسا دون كيحوتتى اۋزىن اشىپ تىڭداپ قالدى، ءوز تاراپىنان ءبىر اۋىز ءسوز قوسقان جوق، تەك دون كيحوت اتاعان رىسارلار مەن داۋلەر كورىنبەي مە ەكەن دەپ دەمىل-دەمىل جان-جاعىنا جالتاقتاپ قاراپ تۇردى، ءبىراق ەشقايسىسى كوزىنە شالىنا قويماعان سوڭ مىرزاسىنا بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— سەنور! داۋلەرىڭىز بەن رىسارلارىڭىزدىڭ ءبارىن جىن-شايتان كوتەرىپ كەتكەن عوي دەيمىن، ءوز باسىم، ايتەۋىر، ەشكىمدى كورىپ تۇرعام جوق: ولاردى دا، بالكىم، كەشەگى ەلەستەر قۇساپ جادىلاپ تاستاعان شىعار.

— ولاي دەۋگە قالاي ءداتىڭ بارادى سەنىڭ! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — جىلقىنىڭ كىسىنەگەنىن، كەرنەيدىڭ ءۇنىن، باراباننىڭ دۇڭكىلىن ەستىپ تۇرعان جوقپىسىڭ؟

— مەن تەك قويدىڭ ماڭىراعانىن عانا ەستىپ تۇرمىن، — دەدى سانچو جايباراقات.

ايتسا ايتقانداي، ەكى وتار دا تاياپ قالعان بولاتىن.

— بويىڭدى بيلەگەن ۇرەي كوزىڭدى سوقىر، قۇلاعىڭدى ساڭىراۋ ەتىپ تاستاعان عوي سەنىڭ، سانچو، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — قورقىنىشتىڭ وزىمىزگە تيگىزەر ىقپال-اسەرى نەدە — سەزىمدى استان-كەستەڭ قىلىپ، نە نارسەنىڭ دە بولسىن شىنايى ءبولمىس-بىتىمىن باسقا ءبىر پوشىمدا قابىلداۋعا ءماجبۇر ەتۋىندە عوي. ال، ەندى ۇرەيگە بوي الدىرعان بولساڭ، وندا بىلايىراق بارىپ تۇر دا مەنى وڭاشا قالدىر، جاقتاسقان جاعىمنىڭ جەڭىسكە جەتۋىنە ءبىر ءوزىم-اق قام جاساي الام.

سونى ايتىپ، روسينانتقا شپوردى قاداپ جىبەرگەن ول نايزاسىن كولدەنەڭ ۇستاپ، جوتادان تومەن قاراي قۇيعىتا جونەلدى.

سانچو سوڭىنان ايقايدى سالىپ جاتتى:

— قايتىڭىز، سەنور دون كيحوت! قۇداي اقى، ءسىز قوي مەن قوشقارعا شابۋىلداپ باراسىز. قايتىڭىز كەيىن! قۇداي-اي، نەسىنە عانا بۇل دۇنيەگە دومالانىپ كەلە قالدىم ەكەن!.. ەسىڭىز اۋىسقاننان ساۋمىسىز، سەنور؟ جان-جاعىڭىزعا قاراڭىزشى، بۇل جەردە ەشقانداي ءداۋ دە، رىسار دا، ساۋىت تا، قالقان دا، ونىڭ ءتۇرلى-تۇستىسى دە، ءبىر ءتۇستىسى دە، كوگىلدىر اسپان سەكىلدىسى دە، ەشتەڭە دە جوق بۇل ارادا... اۋ، نە ىستەگەلى جاتىر بۇل؟.. وي، قاسىرەت-اي دەسەڭشى!..

ءبىراق، كەيىن قايتۋدى ويلاپ جاتقان دون كيحوت جوق-تى، — كەرىسىنشە، ءدال وسى ساتتە ول قاتتى داۋىستاپ بىلاي دەپ ايقايلاپ جىبەردى:

— باتىلىراق بولىڭدار، رىسارلار! مىنا سەندەر، ايبىندى يمپەراتور پەنتاپولين سىبانعان بىلەكتىڭ تۋى استىندا جورىق كەشىپ، شايقاسقا شىعىپ جۇرگەندەر، ەرىڭدەر سوڭىمنان، ونىڭ قاس دۇشپانى اليفانفارون تراپوبانسكييدى قالاي تەز تاۋبەگە كەلتىرەتىنىمدى كورسەتەيىن سەندەرگە!

دون كيحوت وسىنى ايتىپ وتاردىڭ ورتاسىنا قويىپ كەتتى دە، نايزاسىن وڭدى-سولدى سىلتەپ قويلاردى بەينە ءبىر قاس جاۋىنداي اياۋسىز شانشي باستادى. قويشىلار ونى توقتاتۋعا تىرىسىپ باقتى؛ ءبىراق بۇل ارەكەتتەرىنەن ەشتەڭە ونبەيتىنىنە كوزدەرى جەتكەن سوڭ ساقپاندارىن اعىتىپ الدى دا، كولەمى جۇدىرىقتاي بولاتىن كەسەك تاستاردى زۋىلداتىپ قۇلاعىنىڭ قۇرىشىن قاندىرا باستادى. ءبىراق تاستاردى ەلەڭ دە قىلماعان دون كيحوت الاڭقايدا ولاي دا بۇلاي شاپقىلاپ ايقايدى سالىپ ءجۇردى:

— قايداسىڭ سەن، قيامپۇرىس اليفانفارون؟ شىق قانە، الدىما! ايبىندى پەنتاپولين گارامانتسكييدى مەرت قىلۋعا شاق قالعانىڭ ءۇشىن سەنىمەن جەكپە-جەكتە كۇش سىناسۋعا جانە جانىڭدى جاھاننامعا جىبەرۋگە نيەت قىلعان رىسارمىن مەن!..

وسى كەز ءبىر تاس كەسەك بۇيىرىنە سارت ەتىپ سوعىلدى دا، ەكى قابىرعاسىن قابىستىرىپ كەتتى. كوز الدى قاراۋىتىپ سالا بەرگەن دون كيحوت ولگەن شىعارمىن، ولمەسەم دە اۋىر جاراقاتتانعان بولارمىن دەپ ويلادى؛ ءبىراق سول ارادا بالزام ەسىنە تۇسە كەتتى دە، قالبىردى سۋىرىپ الىپ اۋزىنا تاقاپ، سۇيىقتىقتى وڭەشىنە سىلقىلداتىپ قۇيا باستادى؛ الايدا، جاراقاتتى ەمدەۋگە جەتەدى-اۋ دەگەن مولشەردە ءسىمىرىپ ۇلگەرگەنىنشە اسا مەرگەندىكپەن اتىلعان ەكىنشى كەسەك قولىنا كەلىپ ءتيدى دە، قالبىردى تەسىپ ءوتىپ، ءۇش پە الدە ءتورت پە ءتىسىن، ونىڭ ىشىندە بىرنەشە ازۋ ءتىسىن، وپىرىپ جىبەردى، وعان قوسا ەكى ساۋساعىن سىندىردى. العاشقى سوققىنىڭ اسەرى انانداي، ەكىنشى سوققىنىڭ زاردابى مىنانداي بولعاندىقتان بەيشارا رىسارىمىز اتتان اۋىپ قالدى. قاسىنا جۇگىرە باسىپ جەتكەن قويشىلار ونى وزدەرى ءولتىرىپ تاستاعانداي كورىپ، وتارىن جانۇشىرا قايىرمالاپ، ۇزىن سانى التاۋ-جەتەۋ بوپ قالاتىن ولگەن قويدى ارقالاپ الدى دا، الدى-ارتىنا قاراماي جونەپ كەتتى.

جوتانىڭ ۇستىندە تۇرىپ قوجايىنىنىڭ ەسالاڭ قىلىقتارىن كوز جازباي قاداعالاۋمەن بولعان سانچو ويبايىن سالىپ، تاعدىر ونىمەن جولىن توعىستىرعان سول ءبىر ءسات پەن سول ءبىر كۇنگە قارعىس ايتۋمەن بولدى. دون كيحوتتىڭ گۇرس ەتىپ جەرگە قۇلاعانىن، قويشىلاردىڭ ءجونىن تاپقانىن كورگەن سوڭ جوتادان ءتۇسىپ جانىنا جاقىندادى دا، بۇنىڭ ءتاپ-تاۋىر سىباعا العانىن، ءبىراق ەسىن جوعالتا قويماعانىن اڭعارىپ:

— ايتپاپ پا ەدىم وزىڭىزگە، سەنور دون كيحوت، ايقاسقا كىرمەڭىز، كەيىن قايتىڭىز، ويتكەنى بۇل اسكەر ەمەس، ءبىر وتار قوي دەگەن جوق پا ەدىم؟ — دەدى.

— كوردىڭ بە، بۇل سىلىمتىك سيقىرشىنىڭ، مەنىڭ قاس جاۋىمنىڭ، قانداي ايلا-شارعى مەن قيتۇرقى ىسكە شەبەر ەكەنىن. ءبىلىپ قوي، سانچو، بۇل سياقتى وڭباعاندارعا ءبىزدى الداپ سوعۋ دەگەن بوقتان وڭاي، مىنە، قاراشى ەندى، قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن سول جاۋىزدىڭ ايقاستا قولىم جەتكەلى تۇرعان اتاق-ابىرويىمدى قىزعانىپ، جاۋدىڭ قوسىنىن قويدىڭ وتارىنا اينالدىرىپ جىبەرگەنىن. ەگەر ءالى دە كۇماندانىپ تۇرعان بولساڭ، سانچو، وندا كوزىڭدى انىق جەتكىزۋىڭ ءۇشىن جانە ايتقانىمنىڭ اقيقاتتىعىنا يلانۋىڭ ءۇشىن سەنەن مىناداي ءبىر ارەكەتكە بارۋىڭدى وتىنەمىن: ەسەگىڭە ءمىن دە، انالاردىڭ سوڭىنان اسىقپاي ەرىپ وتىرشى، — سوندا سەن ولاردىڭ بۇل ارادان كىشكەنە ۇزاعاننان كەيىن سول بۇرىنعى قالىپتارىنا قايتا ورالىپ، قويدىڭ كەيپىنەن كادىمگى ادامداردىڭ، الگىندە عانا ءوزىم ايتىپ بەرگەن ادامداردىڭ، كەيپىنە اۋىساتىندارىن كورەسىڭ. ءبىراق، سەن شامالى كىدىرە تۇر، — ءقازىر سەنىڭ كومەگىڭ مەن قامقورلىعىڭا قاتتى مۇقتاج بوپ جاتىرمىن. بەرمەن جاقىنداپ، كوزىڭدى سالشى، قانشا ازۋ ءتىسىم مەن كۇرەك ءتىسىمدى وپىرىپ كەتتى ەكەن، — مەنىڭشە، ءبارىن تۇگەل قيراتىپ كەتتى-اۋ دەيمىن.

سانچو وعان تىم جاقىن تاياپ كەلىپ، تىپتەن باسىن اۋزىنا تىعىپ جىبەرەردەي بوپ، شۇقشيىپ قاراي باستاعان؛ ءبىراق وسى ارادا الگىندە ىشكەن بالزام ناتيجە بەرە باستادى دا، تاپ سول سانچو دون كيحوتتىڭ اۋزىنا شۇقشيعان ساتتە رىسارىمىز قۇرساعىندا باردىڭ ءبارىن مۋشكەت وعىنىڭ جىلدامدىعىمەن جاناشىر اتقوسشىسىنىڭ ساقالىنا قاراي لاق ەتكىزدى.

— الدا، قۇداي-اي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو. — بۇل نە دەگەن سۇمدىق؟ قان قۇسىپ جاتقانىنا قاراعاندا بۇل بەيشارا ءولىمشى بوپ جارالانعان-اۋ، ءسىرا.

الايدا، زەر سالا كوز جىبەرگەن ول تۇسىنە، دامىنە جانە يىسىنە قاراپ بۇنىڭ قان ەمەس، دون كيحوت ءوز كوزىنشە قالبىردان قىلعىتقان بالزام ەكەنىن ايىردى؛ ءبىراق سول ارادا سانچونىڭ كەرەمەت قاتتى جۇرەگى اينىپ كەتتى دە، اسقازانىندا قوردالانعان نارسەنىڭ ءبارىن تۇگەل مىرزاسىنىڭ ۇستىنە اقتارا سالدى، ءسويتىپ ەندى ەكەۋىنىڭ دە ءسۇدىنى ونشا بولماي قالدى. سانچو قورجىنىنان بىلعانعان جەرلەرىن سۇرتەتىن جانە دون كيحوتتىڭ جاراقاتىن تاڭاتىن بىردەڭە الماققا ەسەگىنە قاراي جۇگىرگەن، الايدا قورجىننىڭ ورنىندا جوقتىعىن كورىپ جىندانىپ كەتە جازدادى؛ تاعى دا قارعىستى قارشا بوراتقان ول، قوجايىنىن تاستاپ، ۇيىنە قايتىپ ورالماققا وزىنە-وزى ويشا سەرت بەردى، بۇل ءۇشىن ءتىپتى ءتيىستى جالاقىسىنان دا جانە ۋادە ەتىلگەن ارالدىڭ كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە بيلەۋشىسى بولۋ ويىنان دا باس تارتۋعا بەيىل بولدى.

بۇل كەزدە دون كيحوت ورنىنان تۇرىپ، قالعان تىستەرى قاۋساپ ءتۇسىپ قالماسى ءۇشىن سول قولىمەن جاعىن ۇستاپ، وڭ قولىمەن قاسىنان قارىس ادىم ۇزاماعان روسينانتتى (ول وسىنداي ادال دا جۋاس جىلقى بولاتىن) سۋلىعىنان ۇستاپ اتقوسشىسىنا قاراي بەت العان؛ ال اتقوسشىسى بولسا، شىنتاعىن ەسەگىنىڭ ارقاسىنا قويىپ، جاعىن تىرەنگەن كۇيى وي كەشىپ كەتكەن. ونىڭ ۋايىم شەگىپ تۇرعانىن كورگەن دون كيحوت وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— ەسىڭدە بولسىن، سانچو، وزگەدەن كوبىرەك ءىس تىندىرعان ادامنىڭ عانا وزگەدەن شوقتىعى بيىك كورىنەدى. ەكەۋىمىز باستان كەشۋگە تۋرا كەلگەن دۇلەي داۋىلدار — ەندى ۇزاماي تىنشۋ بولاتىندىعىنىڭ، ءىسىمىز وڭعا باساتىندىعىنىڭ بەلگىسى. قۋانىش سەكىلدى قايعى دا ۇزاققا سوزىلمايدى، ولاي بولسا جايسىز جايلاردىڭ تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتكەنى جاقسىلىقتىڭ جاقىن قالعانىن كورسەتەدى. ەندەشە، ماعان تاپ بولعان باقىتسىزدىقتارعا بولا ۋايىم شەكپەي-اق قوي، ونىڭ ۇستىنە مۇنداي جامانات وزىڭە جولاعان جوق قوي.

— قالاي جولاعان جوق؟ — دەپ داۋىستاپ قالدى سانچو. — كورپەگە سالىپ قاقپاقىل جاساعاندارى كىم — تۋعان اكەمنىڭ تۋعان بالاسى بولماعاندا ونىڭ كىم بولعانى، سىزدىڭشە؟ ال، بۇگىن اسىل زاتتار سالىنعان قورجىنىم قولدى بولدى، — ول نە، مەنىكى ەمەي، باسقا بىرەۋدىكى مە ەدى؟

— نە دەيسىڭ، سانچو، قورجىنىڭ جوعالىپ كەتتى مە؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— ءيا، جوعالدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.

— ەندەشە، ءبىزدىڭ بۇگىن اشىعۋىمىزعا تۋرا كەلەتىن بولدى، — دەپ ءتۇيدى دون كيحوت.

— ەگەر مىنا كوكوراي شالعىندا، وتكەندە ايتقانىڭىزداي، وزىڭىزگە جاقسى ءمالىم جانە ءوزىڭىز سەكىلدى جولى اۋىر كەزبە رىسارلاردى وسىنداي جاعدايلاردا ابدەن قاناعاتتاندىرا الاتىن شوپتەر ءوسىپ تۇرماسا، اشىعار دا ەدىك، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو.

— الايدا، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — ديوسكوريد سيپاتتاپ جازعان، وعان دارىگەر لاگۋنانىڭ ءوزى تۇسىنىك بەرگەن، ءشوپ-شالام اتاۋلىنىڭ ءبارىن ءبىر ءۇزىم نانعا، ارينە، تابىلسا ۇلكەن تابا نانعا جانە ەكى كىشكەنە ساردينگە ايىرباستاماس ەدىم. قالاي بولعان كۇندە دە، اقپەيىل سانچوم، ەسەگىڭە وتىر دا سوڭىمنان ەر، — جەر-دۇنيەدەگى جان يەسىنىڭ بارىنە ءىرىزدىق-دام بۇيىرتىپ وتىرعان جاراتقان ءبىزدى دە ەسكەرۋسىز قالدىرماس، ونىڭ ۇستىنە ءبىز وعان بار ىنتى-شىنتىمىزبەن قىزمەت ەتىپ ءجۇرمىز عوي؛ ونىڭ ادىلدىگى سونداي، اۋادا شىر ءۇيىرىلىپ جۇرگەن شىبىن-شىركەيدى دە، جەر استىندا جىبىرلاپ جۇرگەن قۇرتتى دا، سۋدا ءجۇزىپ جۇرگەن يتبالىقتى دا قۇر اۋىز قالدىرمايدى جانە شاراپاتى شالقار بولعاندىقتان كۇنگە ءوز ساۋلەسىن زۇلىمعا دا، زيالىعا دا بىردەي سەبۋگە ءامىر ەتەدى، اق نيەتتى مەن ارامزاعا بىردەي جاڭبىر نۇرىن توگەدى.

— سىزگە كەزبە رىسار بولۋدان گورى ۋاعىزشى بولعان كوبىرەك ۇيلەسەدى ەكەن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو.

— كەزبە رىسارلار، سانچو، ءبارىن دە اتقارا بىلگەن جانە اتقارۋعا مىندەتتى دە بولعان، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — بۇرىنعىنىڭ كەزبە رىسارى ساربازدار قوسىنىندا پاريج ۋنيۆەرسيتەتى دوكتورىمەن تەڭ دارەجەدە ۋاعىز ايتىپ، ءسوز سويلەي الاتىن بولعان، وسىعان قاراپ-اق، نايزا — قالامدى، قالام — نايزانى ەشقاشان مۇقالتپاعان دەيتىن تۇجىرىم جاساۋعا بولادى.

— جارايدى، ايتقانىڭىزداي-اق بولا قويسىن، — دەدى سانچو. — ال، ەندى قوزعالايىق، قونىپ شىعاتىن ورىن تاۋىپ الايىق، تەك قۇدايدان تىلەرىم، ءوزىمىز توقتاعان جەردە كورپە دە، كورپەگە سالىپ قاقپاقىل جاساعىش شەبەرلەر دە، ەلەستەر دە، جادىلانعان ماۆرلار دا — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وسىناۋ پالە-قىرسىقتىڭ ءبىرى دە بولماسا ەكەن، ويتپەگەن جاعدايدا ءبارى دە بورداي توزسىن.

— سول ءۇشىن قۇدايعا قۇلشىلىق ەت، بالام، سوسىن مەنى قالاعان باعىتىڭا قاراي باستاي بەر، — دەدى دون كيحوت. — بۇل جولى تۇنەمەلىكتى تاڭداۋ ەركىن وزىڭە بەرەم. ءبىراق، اۋەلى قولىڭدى سالىپ، ساۋساعىڭمەن سيپاپ قاراشى، وڭ جاق جاعىمنىڭ ۇستىڭگى جاعىندا قانشا كۇرەك ءتىسىم مەن ازۋ ءتىسىم سىنعان ەكەن، ايتپەسە جان شىداتپاي تۇر.

سانچو ونىڭ اۋزىنا ساۋساعىن سۇعىپ، ارلى-بەرلى سيپالاعان سوڭ:

— تاقسىر، مۇندا نەشە ءتىسىڭىز بار ەدى؟ — دەپ سۇرادى.

— تورتەۋ، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — اقىل تىستەن باسقاسىنىڭ ءبارى ساپ-ساۋ، ءبۇتىن بولاتىن.

— دۇرىستاپ ويلانىپ كورىڭىزشى، سەنور، — دەدى سانچو.

— ايتىپ تۇرمىن عوي ساعان تورتەۋ دەپ، كەرەك دەسەڭ، ءتىپتى، بەسەۋ، — دەپ نىقتادى دون كيحوت. — جاعىمنىڭ قىزىل ەتى ءومىرى ءبىر قابىنىپ كورگەن ەمەس، كۇرەك ءتىسىمدى دە، ازۋ ءتىسىمدى دە بىردە-بىر رەت جۇلدىرعان ەمەسپىن جانە وزدىگىنەن تۇسكەن نە قۇرت جەگەن كەزى دە بولعان جوق.

— ال، ءقازىر وسى جاقتاعى استىڭعى جاعىڭىزدا بار-جوعى ەكى جارىم-اق ءتىس بار، — دەپ جاريا ەتتى سانچو، — ال ۇستىڭگى جاعىڭىزدا جارتى ءتىستىڭ ءوزى دە جوق، تاقتايداي تەگىس.

— ماسقارا-اي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى مىنا جايسىز حاباردى ەستىگەن دون كيحوت. — ودان دا قولىمدى شاۋىپ تاستاعاندارى ءجون ەدى عوي، ارينە، سەمسەر ۇستايتىن قولىمدى ەمەس، باسقا قولىمدى. سەن مۇنى ءبىلىپ قوي، سانچو، ازۋ ءتىسى جوق اۋىز دا ءبىر — قايراعى جوق ديىرمەن دە ءبىر، سوندىقتان ءاربىر ءتىستى گاۋھار تاستاي قادىرلەپ ساقتاۋ كەرەك. ايتسە دە، رىسارلىق قاعيدالارىنان اينىماۋعا سەرت بەرگەندەر قانداي قيىنشىلىقتى دا قىڭق ەتپەي كوتەرۋگە ءتيىس. ءسويتىپ، ەندى، دوستىم، ەسەككە وتىر دا جول باستا، كوڭىلىڭ قاي جاقتى قالاسا سولاي قاراي تارت، مەن سوڭىڭنان ەرىپ وتىراتىن بولام.

سانچو سولاي ەتتى دە. ءسويتىپ، بۇل تۇستا وڭعا دا، سولعا دا بۇرىلماي تىكە تارتاتىن كۇرە جولعا ءتۇسىپ العان كۇيى باسپانا تابىلىپ قالۋى مۇمكىن-اۋ دەپ جوبالاعان باعىتىن بەتكە ۇستاپ ءجۇرىپ كەتتى.

جاق سۇيەكتەرىنىڭ اۋرۋى مازاسىن الىپ، دون كيحوتتىڭ جەدەلدەۋ جۇرۋگە شاماسىن كەلتىرمەگەندىكتەن ەكەۋى ءىلبي قوزعالىپ كەلە جاتقان كەزدە، مىرزاسىنىڭ نازارىن باسقا نارسەگە اۋدارىپ، كوڭىلىن كوتەرۋ ماقساتىندا سانچونىڭ ونىمەن ءارقيلى نارسە جايىندا اڭگىمە قوزعاۋعا ويى كەتتى جانە تاڭىرقاۋعا تۇرارلىق ءبىر قىزىقتى ءجايتتى تىلگە تيەك ەتتى، ال بۇل جونىندە كەلەسى تاراۋدا باياندالماق.

ءحىح تاراۋ

سانچونىڭ مىرزاسىنا ايتقان تەرەڭ ءماندى ەسكەرتپەلەرى تۋرالى، مۇردەگە قاتىستى قىم-قۋىت ارەكەتتەر جانە باسقا دا تاڭعالارلىق وقيعالار جايىندا

— مەن بىلاي دەپ ويلايمىن، مەيىرىمدى مىرزام، كۇن قۇرعاتپاي توبەمىزدەن جاڭبىرشا جاۋىپ جاتقان باقىتسىزدىقتىڭ ءبارى دە، انىعىندا، كۇناكارلىق جاساعانىڭىز ءۇشىن، ياعني، ءسىزدىڭ، تاقسىر، رىسارلىق جارعىنى بۇزىپ، بەرگەن انتىڭىزدى ورىنداماعانىڭىز ءۇشىن، جىبەرىلگەن جازا عوي دەيمىن، ال ءسىز بولساڭىز، كىم ەدى الگى... ءيا، ءمالاندريننىڭ، اتىن دا ۇمىتىپ قاپپىن عوي ول ماۆردىڭ، دۋلىعاسىن بىرەۋدەن تارتىپ العانشا داستارقان جايىلعان جەردە وتىرىپ اس ىشپەۋگە، كوروليەۆامەن ويناپ-كۇلمەۋگە، سونداي-اق باسقا دا بىردەڭەلەردى جاساماۋعا انت بەرگەن بولاتىنسىز، اسىرەسە، وسى سوڭعى باسقا دا بىردەڭەلەردى جاساماۋعا بولەك انت-سۋ ىشكەنسىز.

— ايتقانىڭنىڭ ءبارى ءجون، ءبارى دۇرىس، سانچو، — دەپ قوشتادى ونى دون كيحوت. — شىنىمدى ايتسام، بۇل انتىم جادىمنان شىعىپ كەتىپتى. ول ءوز الدىنا، اناۋ الگى كورپەگە قاتىستى بولعان جايدىڭ ءبارى دە وسى انتىمدى دەر كەزىندە ەسىمە سالماعانىڭنىڭ قىرسىعى ەكەنىنە ەش كۇمانىڭ بولماسىن. ءبىراق، مەن بۇل كۇنامدى قايتسەم دە جۋىپ-شايام، ويتكەنى رىسارلىقتىڭ جارعىسىندا ايىپ اتاۋلىنى قالاي وتەۋگە بولاتىنى اشىپ كورسەتىلگەن.

— مەن قاشان بىردەڭەگە انت بەرىپ ەم؟ — دەپ سۇرادى سانچو.

— انت بەردىڭ بە، بەرمەدىڭ بە، وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، — دەدى دون كيحوت. — ءوز تۇسىنىگىمشە، ءبارىبىر سەنىڭ سىبايلاستىعىڭا كۇمان كەلتىرۋ قيىن ەمەس. قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، قاتەلىكتى جوندەۋىمىز قاجەت.

— اڭگىمە وسىعان تىرەلىپ تۇرسا، — دەدى سانچو، — بايقاڭىز، تاقسىر، انتىڭىزدى ۇمىت قالدىرعانىڭىز سەكىلدى قاتەلىگىڭىزدى جوندەۋدى دە ۇمىتىپ كەتىپ جۇرمەڭىز، ايتپەسە ەلەستەر مەنى قايتادان مازاق قىلماق بوپ جۇرەر، ەگەر وسىنشا وپىرەم ەكەنىڭىزدى كورسە ءوزىڭىزدى دە كەلەكە ەتۋدەن تايىنباس.

وسى اڭگىمەگە الدانعان ولار جول بويىمەن اقىرىن اياڭداپ كەلە جاتقاندا قاراڭعى ءتۇسىپ تە كەتتى، قونىپ شىعۋعا جارارلىق الدەنەندەي ءبىر باسپانا تابىلماق تۇگىل، قاراسى دا كوزگە شالىنبادى؛ قاس قىلعانداي ەكەۋىنىڭ دە جۇرەگى سازىپ ۇزدىگىپ كەلە جاتىر ەدى، ويتكەنى الا شىققان ازىق-تۇلىكتەرى قورجىنمەن بىرگە جوعالعان. وسىنىڭ ءبارى از كورىنگەندەي، بۇل جولى ولاردى قيالداعى ەمەس، شىن مانىندەگى شىتىرمان وقيعا توسىپ تۇرعان-دى.

بۇل بىلاي بولدى. ءتۇن ادەتتەگىدەن دە قاراڭعىلاۋ ەدى، ءبىراق سوعان قاراماستان ولار ءجۇرىسىن جالعاي بەردى، ويتكەنى ۇلكەن كۇرە جولداردا بەكەت ءار ەكى ميل سايىن دەرلىك ۇشىراسىپ وتىراتىنىنا سانچو كامىل سەنىمدى بولاتىن. ءسويتىپ، وزەگى تالعان اتقوسشى مەن ونىڭ تاماق ىشۋگە اڭسارى اۋعان قوجايىنى وسىلايشا ءىلبي باسىپ ىلگەرىلەپ كەلە جاتقان شاقتارىندا كەنەت قارسى الدارىنان جىپىرلاي جىلجىعان جۇلدىزعا ۇقساس سانسىز كوپ وتتىڭ جارىعىن كوزدەرى شالدى. سانچو قاتتى ابىرجىپ كەتتى، ال دون كيحوت ءوز كوزىنە ءوزى سەنبەدى؛ ەكەۋى دە تىزگىن تارتىپ، مۇنىڭ نە ەكەنىن بىلمەككە قۇشتار بوپ اڭتارىلا قاراپ تۇرىپ قالدى؛ اقىرى ولار وتتاردىڭ تۋرا تارتىپ وزدەرىنە قاراي كەلە جاتقانىن جانە جاقىنداعان سايىن كولەمى تۇلعالانا باستاعانىن اڭعاردى؛ سونى كورگەن سانچو قورىققاننان جاپىراقتاي قالتىرادى، ال دون كيحوتتىڭ ۇرەيدەن توبە شاشى تىك تۇردى؛ سوسىن ازدى-كەم بويىن جيعان ول:

— ەش كۇمان جوق، سانچو: بۇل ايرىقشا ماڭىزدى جانە مەيلىنشە قاتەرلى شىتىرمان وقيعانىڭ ءبىرى بولماق، سوندىقتان مەن بار قايراتىمدى جۇمساپ، بار باتىلدىعىمدى كورسەتۋىم كەرەك، — دەدى.

— قانداي باقىتسىز سورلى ەدىم! — دەپ باقىرىپ جىبەردى سانچو. — بۇلاردىڭ ەلەس ەكەنى اپ-ايقىن كورىنىپ تۇر عوي، ولاي بولسا، تاعى ءبىر شىتىرمان وقيعانىڭ وتەمىنە تولەيتىن قابىرعانى قايدان تابام؟

— ەلەستىڭ انشەيىن بىرەۋى ەمەس، اكەسى مەن كوكەسى كەلسە دە، ءبارىبىر، ساعان ولار ساۋساعىنىڭ ۇشىن دا تيگىزە المايدى. وتكەن جولى ولار شارباقتان سەكىرىپ وتۋگە شامام بولماعاندىعىنان عانا وزىڭە قورلىق كورسەتىپ ەدى عوي، ال ءقازىر دالادا تۇرمىز، سوندىقتان سەمسەرىمە ايىزى قانعانشا ارەكەت ەتۋىنە ەرىك بەرە الام.

— ال، ەگەر ولار سەمسەرىڭىزدى جادىلاپ، وتكەن جولعىداي قىبىر ەتپەيتىندەي عىپ تاستاسا، وندا دالادا تۇرعانىمىزدان نە پايدا؟ — دەپ سۇرادى سانچو.

— قايتكەن كۇندە دە، دەگبىرىڭنەن ايرىلىپ اسىپ-ساسۋشى بولما، سانچو، وتىنەم سەنەن، ال بۇل جاعىنان ساعان ءوزىم ۇلگى كورسەتەتىن بولام، — دەدى دون كيحوت.

— قۇداي قوسسا، ايرىلماسپىن، — دەپ ءۇن قاتتى سانچو.

ەكەۋى بىلايىراق شىعىپ، مىنا جىپىلىقتاعان وتتاردىڭ نە ەكەنىن بىلمەككە ىنتىعىپ، كوز الماي قاراپ تۇردى، ءسويتىپ كوپ ۇزاماي اق شاپان كيگەن ءبىر قورا ادامنىڭ سۇلباسىن ايىردى؛ وسىناۋ ۇرەيلى كورىنىستىڭ سانچوعا قاتتى اسەر ەتكەنى سونشا، ول بار دەگبىرىن ءبىر دەمدە-اق جوعالتىپ الدى: بەزگەك تيگەندەي ءتىسى تىسىنە جۇقپاي دىردەك قاقتى. ال، بۇنىڭ نە ەكەنىن اقىرى انىق اجىراتقان كەزدەرىندە تۇلا بويىنىڭ قالاي قالشىلداپ، ءتىسىنىڭ قالاي ساقىلداپ قويا بەرگەنىن ايتىپ جەتكىزۋدىڭ ءوزى قيىن! ويتكەنى، ولار ازالى اربانىڭ الدىندا كەلە جاتقان، قولدارىنا شامشىراق ۇستاعان، اق شاپان كيگەن جيىرماعا جۋىق سالت اتتىنى كورگەن بولاتىن، قارالى اربانىڭ سوڭىندا ەتەگى قاشىرلارىنىڭ تۇياعىنا شەيىن ءتۇسىپ تۇرعان، — اياڭىنىڭ سىلبىرلىعىنا قاراپ بۇلاردىڭ ات ەمەس، قاشىر ەكەنىن بىردەن اجىراتۋعا بولاتىن، — شۇباتىلعان ۇزىن ازا كيىمىن كيگەن تاعى دا التى سالت اتتى كەلە جاتقان-دى. اق شاپاندار اقىرىن دا ايانىشتى داۋىسپەن ىزىڭداپ ءوزارا سىبىر-كۇبىر سويلەسىپ كەلە جاتقانداي ەدى. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا جانە مىناداي جاپان تۇزدە ساياحاتشىلارىمىزدىڭ كوز الدىنان ايان بەرگەن وسى ءبىر الا بوتەن كورىنىس سانچونىڭ عانا ەمەس، ونىڭ قوجايىنىنىڭ دا يمانىن ۇشىرارلىقتاي ۇرەيلى بولاتىن. دون كيحوت سىر بەرە قويماعانىمەن، سانچونىڭ الدەقاشان-اق زارەسى ءزار تۇبىنە كەتىپ تە ۇلگەرگەن. ال، دون كيحوت، وكىنىشكە قاراي، بۇعان مۇلدەم كەرىسىنشە سەزىمدى باستان كەشىپ تۇرعان-دى، ويتكەنى سۇيىكتى روماندارىندا سۋرەتتەلەتىن شىتىرمان وقيعالاردىڭ ءبىرى ءدال وسى ساتتە كوز الدىنا كولدەنەڭدەپ تۇرا قالعان.

ول قارالى اربانى اۋىر جاراقاتتانعان نەمەسە اجال تاپقان رىساردى اكەلە جاتقان ازالى كۇيمە دەپ باعالادى؛ ونىڭ كەگىن قايتارۋ باسقا ەشكىمگە دە ەمەس، وزىنە، دون كيحوتقا بۇيىرىپ تۇر دەپ ءبىلدى؛ سويتكەن سوڭ كوپ ويلانىپ جاتپاستان ەرگە تىكتەلىپ وتىردى دا، شىنايى باتىلدىقپەن جانە نىق شەشىممەن اق شاپاندىلار الدىن كەس-كەستەپ، جولدىڭ قاق ورتاسىنا بارىپ تۇردى، ءسويتىپ ولار جاقىنداپ كەلە بەرگەندە قاتتى داۋىستاپ بىلاي دەدى:

— رىسارمىسىزدار الدە ەمەسسىزدەر مە، ءبارىبىر، توقتاي قالىڭىزدار جانە كىم بولاسىزدار، قايدان كەلەسىزدەر، قايدا باراسىزدار، سونداي-اق مىنا كۇيمەدە كىمدى الىپ كەلە جاتىرسىزدار — دەرەۋ ماعان تۇگەل بايان ەتىڭىزدەر. قاي تۇرعىدان الىپ قاراعاندا دا، سىزدەر جابىرلەۋشى نە بولماسا، كەرىسىنشە، جابىرلەنۋشى سەكىلدىسىزدەر، سوندىقتان ىستەگەن زۇلىمدىقتارىڭىزعا ساي جازالاۋىم ءۇشىن نەمەسە وزدەرىڭىزگە الدەنەندەي ءبىر ادىلەتسىزدىك جاساعانداردان كەك قايتارۋىم ءۇشىن مۇنى مەن بىلۋگە ءتيىسپىن جانە ءبىلۋىم قاجەت تە!

— ءبىز اسىعىسپىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى اق شاپاننىڭ ءبىرى، — ال بەكەتكە شەيىن ءالى كوپ بار، سول سەبەپتى وسىنشالىقتى ەگجەي-تەگجەيلى تۇسىنىك بەرىپ جاتارلىق ۋاقىتىمىز جوق.

وسى ءسوزدى ايتقان بويدا ول قاشىرىن قامشىلاپ، جاناي ءوتىپ كەتە بارماق بولعان. ءبىراق، مىنا سوزگە ءولىپ كەتەردەي بوپ نامىستانعان دون كيحوت قاشىردى سۋلىعىنان ۇستاي الدى دا:

— توقتاڭىز، ازدى-كەم كىشىپەيىلىرەك بولىڭىز جانە سۇراعىما جاۋاپ بەرىڭىز، ايتپەسە ءبارىڭىزدى تۇگەل شايقاسقا شاقىرام! — دەدى.

قاشىر ۇركەك-تى، سۋلىعىنان ۇستاي العان كەزدە قاتتى شوشىنعانى سونشا، تىك كوتەرىلە شاپشىپ، ەردە وتىرعان ادامدى جەرگە اتىپ ۇردى. جاياۋ ىلەسىپ كەلە جاتقان مالاي اق شاپاننىڭ ءبىرى اتتان اۋىپ قالعانىن كورىپ دون كيحوتتى بوقتىق سوزبەن سىباي باستادى؛ ونسىز دا ءتوزىمى تاۋسىلىپ شاق تۇرعان دون كيحوت سونى ەستىگەن سوڭ، كوپ ويلانىپ جاتپاستان شولاق نايزاسىن كولدەنەڭ ۇستاپ الدى دا، زاۋلاتقان بويى اق شاپاندىلاردىڭ بىرىنە تاپ بەرىپ، اۋىر جاراقاتتاپ اتىنان ۇشىرىپ ءتۇسىردى؛ ودان سوڭ الگىنىڭ سەرىكتەرىنە ۇمتىلدى؛ كوز ىلەسپەس شاپشاڭدىقپەن شابۋىلداعانى سونشا، الگىلەر جالت بۇرىلىپ قاشا جونەلدى! روسينانتقا بەينە ءبىر قانات بىتكەندەي، ويلاماعان جەردەن مىنەز كورسەتىپ، ورتەكەدەي ورعىپ ءجۇردى. قويان جۇرەك، وعان قوسا ءارى قارۋسىز اق شاپاندىلار ۇرىس دالاسىن سول ساتتە-اق زارەدەي قارسىلىق كورسەتپەستەن تاستاپ، قولدارىنا شامشىراق ۇستاعان قالىپتارىندا تىم-تىراقاي زىتىپ بارا جاتتى: بۇل كورىنىسكە قاراپ تۇرعان ادامنىڭ مەرەكەلىك تۇندە ماسقاراپازدار ءبىر قىزىق ويىندى باستاپ جىبەرگەن-اۋ دەپ قالۋى دا مۇمكىن-دى. ال، ازا كيىمىنە مالىنعاندار بولسا، شۇباتىلعان ۇزىن ەتەكتى كيىمدەرىنە مالتىعىپ، تۇرعان ورىندارىنان تىرپ ەتە المادى، وسىنى پايدالانعان دون كيحوت ەش شىمىرىكپەستەن بارىنە تۇگەل سوققى جەگىزىپ شىقتى، سوندىقتان ولار ونى ادام ەمەس، قارالى اربادا جاتقان مۇردەنى ۇرلاپ اكەتۋ ءۇشىن جاھاننامنان كەلگەن شايتاننىڭ ءوزى دەگەن ويعا كەلىپ، ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز بەت-الدى جىلىستاۋعا ءماجبۇر بولدى.

وسىنىڭ ءبارىن قاس قاقپاي قاداعالاپ تۇرعان سانچو مىرزاسىنىڭ باتىلدىعىنا قايران قالىپ، وزىنە-وزى: “اپىراي، قوجايىنىم تەك ءسوز جۇزىندە عانا ەمەس، ءىس جۇزىندە دە ءارى قاھارمان، ءارى قارۋلى ەكەن عوي”، دەدى. قاشىر اۋدارىپ تاستاعان اق شاپاندىنىڭ قاسىندا مازداي جانعان شامشىراق قۇلاپ جاتىر ەدى، الگىنى سونىڭ جارىعىنان كوزى شالعان دون كيحوت جانىنا تاياپ كەلىپ، نايزاسىنىڭ ۇشىن بەتىنە ءتوندىرىپ تۇرىپ، قولما-قول بەرىلۋىن، ويتپەگەن جاعدايدا ءولتىرىپ تاستايتىنىن ەسكەرتتى. جەردە جاتقان مىسكىن وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— اۋ، ەندى بۇدان ارتىق قالاي بەرىلۋگە بولادى، اياعىم سىنىپ، قىبىر ەتەرلىك قاۋقارىم بولماي جاتسا! وتىنەم سىزدەن، مارحاباتتى مىرزا: شىنايى حريستيان بولساڭىز، مەنى ولتىرە كورمەڭىز، ويتكەنى بۇل سۇمدىق كۇپىرلىك بولادى: سەبەبى، مەن ليسەنسيات ەدىم، جاقىندا عانا باتا العام.

— ءدىني قىزمەتشى بولساڭىز بۇل جەرگە ءسىزدى كىم ايداپ كەلدى؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— بۇل اراعا كىم ايداپ كەلدى دەيسىز بە؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى جەر باۋىرلاپ جاتقان مىسكىن. — تاتىمسىز تاعدىرىم عوي.

— ءاۋ باستا قويعان سۇراقتارىما قاناعاتتانارلىق جاۋاپ بەرمەسەڭىز تاعدىرىڭىز بۇدان دا ءدامسىز بولا تۇسەدى، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت.

— ءقازىر سىزگە ءبارىن تۇسىندىرەم، — دەدى ليسەنسيات. — ءسويتىپ ەندى ءسىزدىڭ، مارحاباتتى مىرزا، ءبىلىپ قويعانىڭىز زيان بولماس، اۋەلدە مەن ءوزىمدى ليسەنسياتپىن دەگەنىممەن، شىن مانىندە تەك باكالاۆر عانامىن، ءاتى-جونىم الونسو لوپەس بولادى؛ الكوبەنداستا تۋىپ-وسكەنمىن؛ ون ءبىر ءدىني قىزمەتشىمەن — ءدال سول جاڭاعى قولدارىنا شامشىراق ۇستاپ قاشىپ كەتكەندەرمەن بىرگە باەسا قالاسىنان كەلە جاتىرمىن؛ ءبىز مىنا قارالى اربادا جاتقان مۇردەنى الىپ كەلەمىز، — بۇل باەسادا دۇنيە سالعان، سول ارادا جەرلەنگەن ءبىر كاۆالەرونىڭ ءمايىتى، الگىندە ايتقانىمداي، ءقازىر سونىڭ مۇردەسىن سەگوۆياعا اپارا جاتىرمىز، بۇل ونىڭ تۋعان جەرى ءارى سوندا وتباسىلىق زيراتى بار.

— ال، ونى ولتىرگەن كىم؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— جاراتقان يەمىز عوي، ءىرىڭدى بەزگەك جىبەرىپ، سونىڭ كومەگىمەن الدى عوي اقىرى، — دەپ جاۋاپ قاتتى باكالاۆر.

— ولاي بولسا، جاراتقان يەمىز مۇنىڭ ءولىمى ءۇشىن كەك قايتارۋ مىندەتىنەن قۇتقارعان ەكەن ءوزىمدى، — دەپ ءتۇيدى دون كيحوت، — ال ەگەر ونى بىرەۋلەر ولتىرگەن بولسا، وندا بۇل مىندەتتى ءوز موينىما ارتۋعا ءماجبۇر بولار ەم. ەگەر ول ءوزىڭىز ايتقانداي جاعدايدا ولگەن بولسا، وندا وعان امال قانشا دەگەننەن باسقا ايتارىڭ جوق، ويتكەنى وزىمە سونداي اجال جىبەرىلگەن جاعدايدا دا وسىلاي دەگەن بولار ەم. ءبىلىپ قويىڭىز، باكالاۆر، مەن لامانچالىق رىسار بولام، ءاتى-جونىم — دون كيحوت، ال مەنىڭ ىس-ارەكەتىمنىڭ سيپاتى مىناداي: مەن جەر-دۇنيەنى ارالاپ، قيسىقتى تۇزەتەم جانە ءجابىر كورگەندەرگە ارا تۇسەم.

— ىس-ارەكەتىڭىزدىڭ سيپاتى قانداي جانە قيسىقتى قالاي تۇزەتەسىز — ول جاعى ماعان بەيمالىم، — دەدى نارازى باكالاۆر، — ال مەنى كادىمگىدەي-اق كەمتار عىپ تاستاعانىڭىز انىق، ويتكەنى ءسىزدىڭ قىرسىعىڭىزدان اياعىمدى سىندىرىپ الدىم جانە ەندى ونى ءومىرىمنىڭ اقىر سوڭىنا دەيىن تۇزەتە المايتىنىم اقيقات. ءجابىر كورگەندەرگە ارا تۇسپەك بولىپ مەنىڭ وزىمە ءومىر باقي ۇمىتپايتىن ءجابىر كورسەتتىڭىز، سوندىقتان شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشىمەن جۇزدەسۋ ءوزىم ءۇشىن شىنايى باقىتسىزدىقپەن جۇزدەسۋ بوپ شىقتى.

— ونداي-ونداي بولماي تۇرمايدى، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — بۇعان كىنالى مىناداي جاعداي، سەنور باكالاۆر الونسو لوپەس: سىزدەر ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا كەلە جاتتىڭىزدار، كيگەندەرىڭىز ازالى كيىم، قولدارىڭىزدا شامشىراق جانە الدەنە جايىندا كۇبىر-كۇبىر سويلەسەسىزدەر، — كادىمگى سول جاھاننامنان جول تارتقان جانداردان اۋمايسىزدار، — سوعان قاراپ مۇنى قالاي جاقسىلىققا جورىماقسىڭ. ارينە، مەنىڭ ءوز پارىزىمدى ورىنداماي قالا المايتىنىم بەلگىلى عوي، سوندىقتان سىزدەرگە تاپ بەردىم جانە ءتىپتى تامۇقتان شىققان جىن-شايتان ەكەندەرىڭىزدى انىق بىلگەن كۇننىڭ وزىندە دە ءبارىبىر شابۋىلداعان بولار ەم، — ءدال سوڭعى ساتكە شەيىن وزدەرىڭىزدى شىنىمەن-اق سونداي دەپ ويلاعام، ونى جاسىرىپ نەعىلام.

— ماڭدايىما جازىلعانى وسى بوپ تۇر عوي، امال قانشا، — دەپ كۇرسىندى باكالاۆر. — ال، ەندى، سەنور كەزبە رىسار، اقىرى ماعان رىسارلىق جاساماعان ەكەنسىز، تىم قۇرىسا، قاشىردىڭ استىنان بوساپ شىعۋىما كومەكتەسىڭىزشى، وتىنەم سىزدەن، ويتكەنى، اياعىم ۇزەڭگى مەن ەردىڭ اراسىندا جاتىر عوي.

— ءماسساعان كەرەك بولسا! — دەپ دون كيحوت داۋىستاپ جىبەردى. — اۋ، ونى نەگە ماعان ەرتەرەك ايتپادىڭىز؟

ول سول بويدا سانچو پانسانى شاقىردى، ءبىراق اناۋ بىلق ەتپەدى: ونىڭ بار زەيىن-ىقىلاسى مىنا مەيىربان جاندار ازىق-تۇلىكتى سىقاستىرا ارتىپ العان قاشىردىڭ جۇگىن تۇسىرۋگە اۋعان بولاتىن. جاداعايىنان قاپشىق جاساپ العان سانچو ونى اۋزى-مۇرنىنان شىققانشا نىعارلاپ تولتىرعان سوڭ ەسەگىنە اپارىپ ارتتى، سونان كەيىن عانا دون كيحوتتىڭ شاقىرۋىنا قۇلاق اسىپ، سەنور باكالاۆردىڭ قاشىر استىنان بوساپ شىعۋىنا، ودان سوڭ ەرگە وتىرۋىنا كومەكتەستى، سوسىن قولىنا شامشىراعىن ۇستاتتى. دون كيحوت باكالاۆرعا سەرىكتەرىن تاۋىپ الۋعا جانە ءوز ىقتيارىنان تىس سەبەپتەر بويىنشا كەلتىرگەن ءزالال-زابىرى ءۇشىن ولاردان ءوز اتىنان كەشىرىم سۇراۋعا كەڭەس بەردى، ال سانچو بۇعان ءوز تاراپىنان:

— اگاراكي ول سەنورلار وزدەرىن وسىنشا قورقىتقان ەرجۇرەكتىڭ كىم ەكەنىن بىلگىسى كەلسە، وندا، جارقىنىم، ءسىز بۇنىڭ قايعىلى بەينە رىسارى اتالىپ كەتكەن لامانچالىق دون كيحوت ەكەنىن ايتارسىز، — دەگەندى قوسىپ قويدى.

باكالاۆر جىراقتاپ كەتكەن سوڭ دون كيحوت سانچودان نەگە ءوزىن بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، اياق استىنان قايعىلى بەينە رىسارى اتاندىرۋعا اڭسارى اۋعانىن سۇرادى.

— ونى ءقازىر ايتام، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — ءوزىڭىزدى بۇلاي اتاندىرعان سەبەبىم، الگى بەيباق وزىمەن بىرگە الا كەتكەن شامشىراقتىڭ جارىعى ءتۇسىپ تۇرعان كەزدە سىزگە كوز سالعانىمدا كەسكىنىڭىزدىڭ سونداي ايانىشتى ەكەنىن كوردىم، مۇنداي كەسكىندى باسقا ەشبىر جاننان ۇشىراتپاعان سەكىلدىمىن. بالكىم، ءسىزدى ايقاس تيتىقتاتىپ كەتكەن بولار، الدە، بالكىم، كۇرەك تىستەرىڭىز بەن ازۋ تىستەرىڭىزدى قاعىپ العاندىقتان سولاي كورىنگەن شىعار.

— اڭگىمە وندا ەمەس، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — ىس-ارەكەتىمنىڭ تاريحىن جازۋ مىندەتتەلگەن سول ءبىر وقىمىستى وعلان، شاماسى، مەنىڭ الدەبىر لاقاپ ەسىمدى تاڭداپ العانىمدى قوش كورگەن بولۋى كەرەك، ويتكەنى بۇرىنعى رىسارلار سولاي ەتكەن عوي: ءبىرى وتتى سەمسەر رىسارى، ەكىنشىسى — جالعىز ءمۇيىزدى جىلقى رىسارى، ەندى بىرەۋ — بيكەش رىسارى، ەندى بىرەۋ — فەنيكس قۇسىنىڭ رىسارى، تاعى بىرەۋ — تازقارا رىسارى، كەلەسى بىرەۋ — ءولىم رىسارى اتانعان عوي جانە وسى ەسىمدەرىمەن جانە لاقاپ اتتارىمەن ولار كۇللى الەمگە تانىمال بولعان. مىنە، ەندى، مەنىڭ ويىمشا، سول وقىمىستى وعلان ماعان سونداي ءبىر ات بەرۋ جايىندا ساعان وي سالعان جانە وسى قايعىلى بەينە رىسارى دەيتىن لاقاپ اتتىڭ ءوزىن ايتىپ بەرگەن، ولاي بولسا مەن ەندى وسىلاي اتالاتىن بولام. ال، بۇل لاقاپ ەسىمنىڭ بويىما تۇراقتاپ قالۋى ءۇشىن، وڭتايى كەلگەن ساتتە-اق قالقانىما الدەنەندەي ءبىر ايرىقشا قامىققان الپەتتىڭ سۋرەتىن سالۋعا ءامىر ەتەم.

— الدەنەندەي ءبىر الپەتتىڭ سۋرەتىن سالدىرۋ ءۇشىن ۋاقىت تا، اقشا دا جۇمساپ اۋرە بولۋىڭىزدىڭ قاجەتى جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — دۋلىعاڭىزدىڭ بەت جابارىن كوتەرىپ، الپەتىڭىزدى جۇرتقا جاريا قىلعانىڭىزدىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر، سويتسەڭىز ەشقانداي داۋ-دامايسىز-اق جانە قالقانعا سالىنعان ەشقانداي سۋرەتسىز-اق جۇرتتىڭ ءبارى ءسىزدى قايعىلى بەينە رىسارى دەپ اتايتىن بولادى. وسى سوزىمە سەنىڭىز، قاتەلەسىپ تۇرعان دانەڭەم جوق. شىن ءسوزىم، سەنور، — كوڭىلىڭىزگە الىپ قالماڭىز، تاقسىر، — تويىپ تاماق ىشپەي جۇرگەندىكتەن جانە ازۋ تىستەرىڭىزدىڭ جوقتىعىنان سۇرىقسىزدانىپ كەتكەنىڭىز سونشا، قايتالاپ ايتام، سۇيكىمى جوق سۋرەتتەن دىم دا ۇتپايسىز.

سانچونىڭ قالجىڭى دون كيحوتتىڭ كۇلكىسىن كەلتىردى؛ ايتسە دە لاقاپ ەسىمنەن دە، ءوزى ويعا العان سۋرەتتەن دە باس تارتقان جوق.

— شامالاۋىمشا، سانچو، — دەپ ول قايتادان سويلەپ كەتتى، — قىزمەتشىسىنە قول تيگىزگەنىم ءۇشىن مەنى شىركەۋدەن الاستاعان دا بولۋلارى كەرەك، — juxta ءىllud، sءى quءىs suadente dءىabolo...²⁴ دەگەن سياقتى، ال شىندىعىندا مەن قول تيگىزگەن جوقپىن، مىنا شولاق نايزانى عانا تيگىزدىم عوي. وعان قوسا، ءدىني قىزمەتشىلەر مەن ءدىندار جاندارعا شابۋىلداپ جاتقانىم ويىما كىرىپ تە شىققان ەمەس، ويتكەنى كىرپياز حريستيان جانە كاتوليك رەتىندە ولاردى ءقادىر تۇتىپ، قۇرمەتتەيتىنىم ءمالىم، — ماعان ولار الدەنەندەي ءبىر قۇبىجىق، دوزاقتان شىققان دۇلەي سەكىلدى كورىندى عوي. ءبىراق، الاستاسا نەعىلام ەندى: جاڭىلماسام، سيد رۋي دياس قاسيەتىنە قۇلدىق پاپانىڭ كوزىنشە كورول ەلشىسىنىڭ ورىندىعىن سىندىرىپ تاستاعان بولاتىن، سول ءۇشىن پاپا ونى الاستاپ جىبەرگەن-دى؛ سولاي بولا تۇرعانىمەن، ايتۋلى رودريگو دە ۆيۆار سوندا ادامگەرشىلىگى مول ءارى ەرجۇرەك رىسار ەكەنىن كورسەتە ءبىلدى عوي.

بۇرىن ايتىلىپ وتكەنىندەي، باكالاۆر ءۇن-تۇنسىز جونەپ كەتكەن بولاتىن. دون كيحوت قارالى اربادا — مۇردە مە الدە باسقا ءبىر نارسە مە — نە جاتقانىن بىلگىسى كەلدى. ءبىراق، سانچو كونبەي قويدى.

— سەنور! — دەدى ول. — وسىناۋ قاتەرلى شىتىرمان وقيعا ءوزىم كۋا بولعان بارلىق باسقا وقيعامەن سالىستىرعاندا ءسىز ءۇشىن وتە ءساتتى اياقتالدى، ءبىراق ءوزىڭىز جەڭىپ، تىرقىراتىپ قۋىپ سالعان ادامدار ءبارى ءجۇرىپ جالعىز ادامنان جەڭىلىس تاپقانىن ءتۇسىنىپ، سوعان قاتتى كۇيىنگەندىكتەن ءارى ىڭعايسىز جاعدايدا قالعاندىقتان، مۇندا شۇعىل قايتىپ ورالۋى، ءسويتىپ كوكەمىزدى كوزىمىزگە كورسەتۋى مۇمكىن عوي. ءتيىستى جۇك ەسەككە ارتىلدى، تاۋ تاياق تاستام جەردە، اس — ادامنىڭ ارقاۋى دەگەن، سوندىقتان، قانە، ادىمدى شيراقتاۋ الىپ العا تارتايىق — مايىتكە كەرەگى تابىت، تىرىگە كەرەگى تاماق، دەگەن ءسوز بار عوي.

ەسەگىن سۋلىعىنان العان ول مىرزاسىنان سوڭىنان ەرۋدى سۇرادى، ونىڭ ءجون ءسوز ايتىپ تۇرعانىن مويىنداعان اناۋ ەشقانداي قارسىلىق بىلدىرمەستەن ىلەسە بەردى. ءبىراز ۋاقىت جول ەكى جوتانىڭ اراسىمەن ءجۇرىپ وتىردى؛ الايدا كوپ ۇزاماي الدارىنان كەڭ دە قولايلى القاپ كورىنىس بەرگەننەن كەيىن ەكەۋى سول جەرگە ايال جاسادى. سانچو قولما-قول ەسەگىنىڭ جۇگىن تۇسىرگەن سوڭ، تاماقتى ويلاپ سىلەكەيى شۇبىرعان ەكەۋى كوك شالعىنعا سۇلاي كەتىپ، تاڭعى، تۇسكى جانە كەشكى استارىن ءبىر-اق ءىشىپ، سالقىن شايناماعا مەلدەكتەي تويىپ الدى — بۇل الگى قاشان دا اۋەلى قارا باستارىنىڭ قامىن ويلايتىنى ءمالىم سۆياششەننيك مىرزالاردىڭ قاشىرعا ارتقان ازىق-تۇلىگى ەدى. ءبىراق، وسى ارادا بۇلار تاعى ءبىر تاقسىرەتكە تاپ بولدى، اتاپ ايتقاندا: ىشەتىن شاراپ تا، سۋ دا بولماعاندىقتان تاماق جىبىتۋگە زار بوپ قالدى؛ شولدەن قاتالاعان سانچو سول ءسات القاپتا جاتاعان جاسىل ءشوپتىڭ قاۋلاي ءوسىپ تۇرعانىن كورىپ، دون كيحوتقا قاراپ الدەنە ايتتى؛ ونى كەلەسى تاراۋدا كەلتىرەتىن بولامىز.

حح تاراۋ

ايبىندى لامانچالىق دون كيحوتتان باسقا جەر-دۇنيەدەگى ايتۋلى رىساردىڭ بىردە بىرەۋىنىڭ قولىنان كەلمەگەن، قاتەرى مەيلىنشە از بولعانىمەن، كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن ەرەسەن ەرلىك جايىندا

— مىنا ءشوپ، مارحاباتتى مىرزام، وسى ارادا ءبىر جەردە ءوزىن ىلعالىمەن قورەكتەندىرىپ تۇرعان باستاۋ نە بۇلاق بارىن ايقىن اڭعارتىپ تۇر، سوندىقتان تاعى كىشكەنە ىلگەرىلەي ءتۇسۋىمىز كەرەك بولادى: سوندا اڭقا كەپتىرگەن ءشولىمىزدى باسارىمىز كامىل، ال شولىركەۋدىڭ اشتىقتان دا بەتەر ازاپقا تۇسىرەتىنى ءمالىم عوي.

دون كيحوت ونىڭ كەڭەسىنە قۇلاق قويدى؛ ءسويتىپ ول روسينانتتى سۋلىعىنان الدى، سانچو دا كەشكى استارىنان قالعان ازىقتارىن ۇمىت قالدىرماي ارتىپ العان سوڭ ەسەگىن سۋلىعىنان ۇستادى، ءسويتىپ ەكەۋى دىم ەشتەڭە انىق كورىنبەيتىن تاس قاراڭعى تۇندە بەت الدى قۇلا ءدۇز ءجۇرىپ كەتتى؛ ءبىراق ولار ەكى ءجۇز قادام دا ءجۇرىپ ۇلگەرمەي، كۇتپەگەن جەردەن، قۇددى ءبىر قيا جارتاستان قۇلاپ جاتقانداي، سۋدىڭ سارقىراي اققان دىبىسىن ەستىدى. قۋانىشتارىندا شەك بولعان جوق؛ ءبىراق شۋدىڭ قاي جاقتان شىعىپ جاتقانىن بىلمەككە كىدىرگەن ولاردىڭ قۇلاعىنا كەنەت الدەنەندەي ءبىر توسىن دىبىستار شالىندى، بۇل دىبىستاردان سالقىن سۋ ىشسەك پە دەپ ەمەكسىپ كەلە جاتقانداردىڭ كوڭىلى قولما-قول قۇلازىپ سالا بەردى، اسىرەسە تۋمىسىنان قورقاق تا ۇرگەلەك سانچونىڭ جۇرەگى زىرق ەتە قالدى. كۇدىكتەرى قاتە بولماي شىقتى: الدەنەندەي ءبىر قالىپتى ىرعاقتاعى دۇڭكىل، شىنجىر مەن تەمىردىڭ بىر-بىرىمەن قارجاسقان سالدىر-گۇلدىرى سۋدىڭ سارقىراعان ۇنىمەن استاسىپ انىق ەستىلىپ تۇرعان-دى، ءبىراق مۇنىڭ ءبارى باسقا بىرەۋدىڭ ۇرەيىن ۇشىرسا ۇشىرار، ءبىراق دون كيحوتقا دىم اسەر ەتكەن جوق. الگىندە ايتىلىپ وتكەندەي، ءتۇن ادەتتەگىدەن گورى قاراڭعىلاۋ بوپ تۇرعان، ال مىنا ەكەۋى قازىرگى شاقتا سامال جەلمەن جامىراي شۋلاعان جاپىراقتارى اينالا-ماڭدى جان شوشيتىنداي جاعىمسىز ۋىلگە تولتىرعان اعاش اراسىمەن ءوتىپ بارا جاتقان. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جاپان دالا، قاراڭعى تۇنەك، سۋدىڭ سارقىراعانى، جاپىراقتىڭ جىبىرى — ءبارى قوسىلىپ ەرىكسىزدەن ەرىكسىز ۇرەي شاقىرىپ، زارەنى الىپ تۇرعان-دى، وعان قوسا دۇڭكىل دە تولاس تاپپاعان، جەل دە تىنشىماعان، تاڭ دا اتا قويماعان؛ ابىرجۋدىڭ ارتا تۇسۋىنە وزدەرىنىڭ قاي جەردە ەكەنىنەن ەش حابارى بولماعاندىقتارى دا سەپتىگىن تيگىزىپ تۇر ەدى. الايدا، جۇرەگى شىمىرىگۋ دەگەننەن مۇلدەم بەيحابار دون كيحوت روسينانتقا قارعىپ ءمىندى دە، قالقانىن قولىنا الىپ، شولاق نايزاسىن الدىنا وڭگەرىپ، بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— دوستىم سانچو! سەن ءبىلىپ قوي، مەن التىن زاماندى قايتا ءتىرىلتۋ ءۇشىن جاراتقان يەمىزدىڭ قالاۋىمەن تەمىر زاماندا دۇنيەگە كەلگەن اداممىن. مەن — تاعدىر-تالايىنا قاۋىپ-قاتەر، ءىرى ىستەر، ەرەكشە ەرلىكتەر جازىلعان جانمىن. تاعى دا قايتالاپ ايتام: مەن دوڭگەلەك ۇستەل رىسارلارىنىڭ، فرانسيانىڭ ون ەكى پەرىنىڭ، داڭقتى توعىز ازاماتتىڭ ءىسىن قايتا ءتىرىلتۋ ءۇشىن، پلاتيرلەردى، تابلانتتاردى، وليۆانتتاردى، تيرانتتاردى، فەبتەردى، بەليانيستەردى جانە بۇرىنعىنىڭ بۇتكىل ءبىر قاۋىم داڭقتى كەزبە رىسارلارىنىڭ ءبارىن تۇگەل كولەڭكەمدە قالدىرۋعا جاراتىلعان جانمىن، ويتكەنى ءوزىم عۇمىر كەشۋگە جازعان عاسىردا مەنىڭ ايتىپ جەتكىزە المايتىن عالامات زور ءارى عاجايىپ ەرلىكتەر جاسايتىنىم سونداي، بۇلارمەن سالىستىرعاندا بۇرىنعىلاردىڭ ەڭ كەرەمەت دەگەن ىستەرىنىڭ ءوزى تۇككە العىسىز بوپ قالماق. ادال دا شىن بەرىلگەن اتقوسشىم، نازارىڭ سال: مىنا ءتۇن قانداي جابىرقاۋ، تىنىس تارىلتاتىن تىنىشتىق قانداي، اعاشتار قالاي تىنشۋ تاپپاي تۇنشىعا شۋلاپ تۇر، ىزدەپ شىققان سۋىمىز قالاي اسقار تاۋدان اقتارىلىپ جاتقانداي شۋىلدايدى، مىنا ءبىر دامىلسىز دۇڭكىل قالاي قۇلاعىمىزدىڭ قۇرىشىن جەپ جاتىر دەسەڭشى. وسى قۇبىلىستاردىڭ بارلىعى، جالپىلاما العاندا دا، جەكەلەي العاندا دا، ءتىپتى مارستىڭ²⁵ ءوزىنىڭ دە جۇرەگىن قاۋىپكە، قورقىنىش پەن ۇرەيگە تولتىرا الارى كامىل، ال مۇنداي قاتەرلى ىستەر مەن شىتىرمان وقيعالارعا داعدىلانباعانداردىڭ تىپتەن قۇتىن قاشىرماق. ال، مەن ونداي ەمەسپىن: جاڭا عانا ءوزىم ساعان اسپەتتەپ جەتكىزگەن جايلاردىڭ ءبارى كوڭىلىمدى سەرگىتىپ، كۇشىمە كۇش قوسادى — جۇرەگىم قۋانىشتان تىپىر قاعىپ، اتقاقتاپ-اق تۇر، وسىناۋ شىتىرمان وقيعالاردىڭ جانىما جاعاتىنى سونشا، قانداي قيىنشىلىققا دا باس تىگۋگە بارمىن. ال، ەندى روسينانتتىڭ ايىلىن تارتىپ بەرە عوي، سوسىن قۇداي جار بوپ وسى ارادا قال دا، مەنى ءۇش كۇندەي كۇت، ەگەردە وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە قايتىپ ورالماسام سەلومىزعا قايت، ودان سوڭ سەنەن ءوتىنىپ سۇرارىم، توبوسوعا بارىپ جان تەڭگەرمەس اياشىم دۋلسينەياعا وزىنە شىن بەرىلگەن رىساردىڭ ونىڭ ماحابباتىنا بولەنەرلىكتەي ەرلىك جاساۋ جولىندا ءومىرىن سارپ ەتكەنىن حابارلا.

بۇل سوزدەردى ەستىگەن سانچو پانسا ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى.

— سەنور! — دەدى ول. — ونداي شىتىرمان وقيعانىڭ سىزگە نەگە قاجەت بولعانىن تۇسىنبەيمىن. ءقازىر ءتۇن مەزگىلى، ءبىزدى كورىپ تۇرعان ەشكىم جوق، جولدان شىعىپ باعىت وزگەرتسەك بولدى، قاتەردەن قۇتىلامىز، ول ءۇشىن ءتىپتى ءۇش كۇن قاتارىنان شولدەن اڭقامىز كەپسە دە دانەڭە قىلمايدى. ال، ەندى ءبىزدى كورىپ تۇرعان ەشكىم بولماسا، وندا ءبىزدى سۋ جۇرەك دەپ كىنالايتىن دا ەشكىم تابىلمايدى، ويتكەنى، ءوزىڭىز دە بەك جاقسى بىلەتىن سۆياششەننيگىمىزدىڭ امۆوندا تۇرىپ: قاتەرگە اۋەس ادام قاتەرگە ۇشىراماي قويمايدى دەگەنىن قانشا رەت ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم دەسەڭىزشى. ەندەشە، جارامسىز ىستەر ارقىلى جاراتقاننىڭ شىدامىن تاۋىسۋدىڭ نە قاجەتى بار؛ سەبەبى، مۇنداي ىستەرگە بەرىلەتىن جازادان ءسىزدى قۇتقارسا تەك عاجايىپ قانا قۇتقارا الادى. جاراتقان يەمىز ونسىز دا سىزگە از كومەك بەرگەن جوق: ول ءسىزدى كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداۋدان ساقتادى، ال مەن بولسام قاشىپ قۇتىلا المادىم، سونداي-اق مۇردەنى الىپ كەلە جاتقان قىرۋار جاۋىڭىزدى جەڭۋگە، ايقاستان جاراقات الماي امان شىعۋىڭىزعا كومەكتەسكەن دە سول. ەگەردە وسىنىڭ ءبارى تاس بوپ قاتقان جۇرەگىڭىزدى تەبىرەنتپەيتىن دە، جىبىتپەيتىن دە بولسا، وندا، بالكىم، ءوزىڭىز وسى ارادان الىسقا ۇزاپ شىقپاي-اق جانىمدى كىم كەلىپ سۇراسا قورىققانىمنان سوعان بەرە سالاتىنىم جايىنداعى ويلار جۇمسارتاتىن شىعار ونى؟ وزىڭىزگە قىزمەت ەتۋ ءۇشىن تۋىپ-وسكەن جەرىمدى تاستاپ شىقتىم، قاتىن-بالامنان قول ءۇزدىم — كىرىس بولماسا، شىعىس بولا قويماس دەپ جوبالاعام. الايدا، ءوزى تويسا دا كوزى تويمايتىن اشقاراقتىق بارلىق ءۇمىتىمدى ءۇزىپ وتىر، ولاي دەمەسكە شارام قانداي: ءوزىڭىز، مەيىرىمدى مىرزام، ماعان ۋاعدا ەتكەن اناۋ الگى قارعىس اتقىر قىرسىقتى ارالعا يە بولام عوي دەگەن ءۇمىتىم ەندى-ەندى ۇكىلەنگەن شاقتا سول قارىزىڭىزدىڭ وتەمىنە جانە سونىڭ ەسەبىنە مەنى ادام اياعى باسپاعان يەن دالادا قالدىرىپ كەتكەلى تۇرسىز. حريستوس ءۇشىن وتىنەم، تاقسىر، ماعان مۇنداي ءجابىر كورسەتپەسەڭىز ەكەن، ال ەگەر قايتكەن كۇندە دە وسى ەرلىكتى جاساۋعا اقىرى شىنداپ بەل بۋعان بولساڭىز، وندا ونى، قۇرىعاندا، تاڭ اتقانعا شەيىن قالدىرا تۇرۋىڭىزدى سۇرايمىن، ونىڭ مىناداي سەبەبى بار: باقتاشى بولعان كەزىمدە وقىپ-ۇيرەنگەن عىلىمىم ايتادى، تاڭ اتۋعا ءۇش ساعاتتان اسپايتىن ۋاقىت قالدى دەيدى، ويتكەنى كىشى ايۋدىڭ ارانداي اۋىزى قاق توبەمىزدە تۇر، ال ونىڭ سول جاق اياعىنان تۋرا تارتىلعان سىزىق ءقازىر ءتۇن ورتاسى بولعانىن كورسەتەدى.

— اۋ، سانچو، ول سىزىعىڭدى، اۋزىڭ مەن جەلكەڭدى قاي جەردەن كورىپ تۇرسىڭ سەن؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت. — ءتۇن تاستاي قاراڭعى، اسپاندا جىلت ەتكەن ءبىر جۇلدىز جوق قوي.

— سولايى سولاي ەندى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق قورىققانعا قوس كورىنەدى دەگەن ەمەس پە، قورىققاندا جەردىڭ ءۇستى تۇگىل، استىندا نە بولىپ جاتقانىن دا كورە بەرەسىڭ، ال ەندى اسپان جايىندا ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. ءبىراق، تاڭنىڭ اتۋىنا كوپ قالماعانىن ونسىز دا بايقاۋعا بولادى عوي.

— كوپ قالدى ما، از قالدى ما، مەن ءۇشىن ءبارىبىر، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — ويتكەنى، جىلاپ-سىقتاپ، جالبارىنۋ ارقىلى مەنى رىسارلىق قارەكەت قاعيدالارى مىندەتتەيتىن ىستەن بوگەپ قالۋعا بولادى دەپ ءقازىر دە، بولاشاقتا دا ەشكىم ەشقاشان دامەلەنە المايدى. سوندىقتان، سانچو، سەنەن سۇرارىم، اۋزىڭدى جاپ، سويلەمە، ويتكەنى جۇرەگىمدى وسىناۋ بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن جانە شەكتەن تىس قاتەرلى شىتىرمان وقيعاعا دەگەن قۇشتارلىققا تولتىرعان جاراتقان دەنساۋلىعىما ءوزى-اق كوز-قىرىن سالادى جانە سەنىڭ قايعىڭدى جەڭىلدەتۋگە دە جاردەمدەسەدى. سەنىڭ شارۋاڭ روسينانتتىڭ ايىلىن شاماڭ كەلگەنىنشە جاقسىلاپ تارتىپ بەرۋ جانە مەنى كۇتىپ وتىرۋ عانا، ال مەن نە ءولى، نە ءتىرى، ايتەۋىر ۇزاماي ءبىر قايتىپ ورالام.

دون كيحوتتىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىنىن جانە جىلاپ-ەڭىرەۋ دە، ايتقان اقىل دا، جالىنىپ-جالبارىنۋدا اسەر ەتپەيتىنىن كورگەن سانچو قۋلىق جاساپ، ونى تاڭ اتقانعا دەيىن كىدىرتە تۇرۋدى ۇيعاردى؛ ءسويتىپ، ايىلدى تارتىپ جاتقان شاعىندا، اسقان ەپتىلىكپەن جانە ەشتەڭە سەزدىرمەي روسينانتتىڭ ارتقى اياقتارىن ەسەگىنىڭ نوقتاسىمەن شىرماي سالدى، ناتيجەسىندە دون كيحوت اتتانىپ كەتپەك بولىپ تەبىنگەندە اتى اياعىن باسپاي قويدى، ويتكەنى، ول تەك قوس اياقتاپ قانا شابا الاتىن. ايلا-شارعىسى ويلاعانىنداي بوپ شىققانىنا كوز جەتكىزگەن سانچو پانسا بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— كوردىڭىزبە، سەنور، كوز جاسىم مەن دۇعاما جانى اشىعان جاراتقاننىڭ روسينانتتى قالاي ورنىنان قوزعالتپاي قويعانىن. ال، بۇعان ءمان بەرمەۋ، ونىڭ بۇيىرىنە شپور قاداۋ، تاعى باسقا، تاعى سونداي، انانداي-مىنانداي ارەكەت جاساۋ دەگەنىڭىز باسىڭا تاعدىردىڭ تاۋقىمەتىن تىلەپ الۋ، باسقاشا ايتقاندا، قابىرعانى ماڭدايىڭمەن ۇرىپ قيراتۋعا تالپىنۋمەن بىردەي بولماق.

دون كيحوت نە ىستەردى بىلمەي الاس ۇردى: شپورمەن قانشا تەبىنسە دە، اتى بىلق ەتە قويمادى؛ روسينانتتىڭ تۇساۋلى تۇرعانىن اڭعارماعان ول اقىرى تاعدىردىڭ سالعانىنا كونبەك بولدى، تاڭ اعارىپ اتقانشا نەمەسە روسينانتتىڭ ءجۇرۋ قابىلەتى قايتا پايدا بولعانشا كۇتە تۇرعاندى ءجون كوردى، — ارينە، بۇل ىسكە سانچونىڭ قاتىسى بار دەگەن ويدان ول مۇلدەم اۋلاق بولاتىن، سوندىقتان وعان:

— بەرى قارا، سانچو: اقىرى روسينانت قوزعالۋدان قالعاندىقتان، مەن تاڭ شاپاعى شىراي بەرگەنشە توسۋعا كەلىسەم، ءبىراق ونىڭ كىدىرتىپ قويعانىنا بولا جىلاپ تۇرعانىم دا راس، — دەگەندى ايتتى.

— جىلاۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى وعان سانچو. — كوڭىلىڭىزدى كوتەرۋ قولىمنان كەلەدى عوي مەنىڭ: قالاساڭىز تاڭ اتقانشا ەرتەگى ايتايىن، ءبىراق تەك اتىڭىزدان ءتۇسىپ، كەزبە رىسارلار سالتىمەن كوكورايدا جاتىپ شامالى كوز شىرىمىن العانىڭىز دۇرىس بولار ەدى، سوندا ءوزىڭىزدى كۇتىپ تۇرعان بۇرىن-سوڭدى بولماعان شىتىرمان وقيعانىڭ ورايى تۋعاندا تىڭ كۇشپەن ويانار ەدىڭىز.

— اۋ، سەن كىمدى اتتان تۇسۋگە جانە ۇيقتاۋعا ۇگىتتەپ تۇرسىڭ؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — الدە، سەنىڭ ويىڭشا، مەن قاتەر تونگەن شاقتا راقاتتانىپ ۇيقى سوعاتىن رىسارلاردىڭ قاتارىنا جاتام با؟ ۇيقتا ءوزىڭ، ەگەر ۇيقتاۋ ءۇشىن جاراتىلعان جان بولساڭ، — قىسقاسى، نە قالاساڭ سونى ىستە، ال مەن ءوزىم نەنى نيەت قىلسام سوعان وراي قارەكەت ەتەم.

— اشۋلانباڭىز، مارحاباتتى مىرزام، جاي تەك ايتىپ جاتقانىم عوي، — دەدى سانچو.

سونى ايتىپ سانچو ونىڭ قاسىنا جاقىنداپ، ءبىر قولىمەن ەردىڭ الدىڭعى قاسىنان، ەكىنشى قولىمەن ارتقى قاسىنان ۇستاپ، دون كيحوتتىڭ سول جاق قارا سانىنا كەۋدەسىن باسىپ تۇرىپ قالدى، ەندى ونىڭ ودان ءبىر ادىم دا الشاق كەتكىسى جوق ەدى — الىگە شەيىن ءبىر تىنباعان ماناعى دۇڭكىلدەن زارەسى كەتىپ قورقىپ تۇرعان بولاتىن. دون كيحوت سانچونىڭ الگىندەگى ۋادەسىن ەسىنە سالىپ، ۋاقىت وتكىزۋ ءۇشىن ءبىر ەرتەگى ايتىپ بەرۋىن سۇرادى، وعان سانچو، مىنا دىبىستار مازامدى الىپ تۇرعانى بولماسا، ارينە، ايتىپ بەرەر-اق ەدىم، دەپ جاۋاپ قاتتى.

— دەگەنمەن، سىزگە ءبىر حيكايانى بايانداپ بەرۋگە تىرىسايىن، ەگەر ونى اياعىنا دەيىن ايتىپ شىعۋعا مۇعدارىم بولسا جانە ەشكىم ءسوزىمدى ءبولىپ جىبەرمەسە، بۇنىڭ جەر-دۇنيەدەگى ەڭ قىزىقتى حيكايا ەكەنىنە ءوزىڭىز-اق كوز جەتكىزەتىن بولاسىز. ءسويتىپ، ەندى، تاقسىر، سوزىمە مۇقيات قۇلاق قويىڭىز، ويتكەنى اڭگىمەمدى باستاعالى تۇرمىن. بولار ءىس بولعان، وعان ەشتەڭە قوسىپ الا المايسىڭ، جاقسىلىقتى بارشاڭىزعا تىلەيمىز، ال پالە-جالانى — سونى ءوزى جاعالاپ جۇرگەن جانعا... بايقاساڭىز، تاقسىر، بۇرىنعىلار ءوز ەرتەگىلەرىن اۋزىنا قاي ءسوز تۇسسە سودان باستاماي، ءاماندا اناۋ الگى... قالاي ەدى... ريمدىك سە... سە... سەنزار كاتوننىڭ: “ال، پالە-جالا — سونى ءوزى جاعالاپ جۇرگەن جانعا” دەيتىن قاناتتى سوزىنەن باستايتىن بولعان، ال مۇنى ول بەينە ءسىز بەن بىزگە ارناپ ايتقانداي-اق، مارحاباتتى مىرزام، ياعني ءوزىڭىزدىڭ تىنىش قانا وتىرۋىڭىز ءۇشىن جانە پالە-جالا ىزدەمەۋىڭىز ءۇشىن، ءسويتىپ باسقا جولمەن ۇيگە قايتۋىمىز ءۇشىن ايتىلعانداي-اق: شىنىندا دا، ءبىزدى وسىناۋ جان-جاقتان قيلى قاتەر قاۋمالاعان جولمەن جۇرۋگە ەشكىم زورلاپ تۇرعان جوق قوي.

— اڭگىمەڭدى ايتا بەر، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ال قانداي جولدى تاڭداۋ كەرەگىن ءوزىم بىلەم.

— ءسويتىپ، ەرتە زاماندا، — دەپ ءسوزىن جالعادى سانچو، — ەكسترەمادۋرلىق ءبىر ەلدى مەكەندە ەشكى باعۋشى بولىپتى، — ياعني، كادىمگى ەشكى باعاتىن ادامدى ايتام، — بۇل باقتاشىنىڭ نەمەسە جاڭاعى ەشكى باعاتىن ادامنىڭ ءاتى-جونى، جۇرتتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، لوپە رۋيس بولىپتى، مىنە وسى لوپە رۋيس دەگەن جىگىت توررالبا ەسىمدى ءبىر باقتاشى قىزعا عاشىق بوپ قالىپتى، ال ەندى جاڭاعى توررالبا ەسىمدى باقتاشى قىز مالى كوپ داۋلەتتى ادامنىڭ قىزى كورىنەدى، ال اناۋ مالى كوپ داۋلەتتى ادام...

— ەگەر ەرتەگىڭدى بۇدان ءارى قاراي دا وسىلاي جالعاستىراتىن بولساڭ، — دەپ دون كيحوت ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى، — جانە ءار ءسوزىڭدى ەكى رەتتەن قايتالايتىن بولساڭ وندا مۇنى ايتىپ بىتىرۋىڭە كەم دەگەندە ەكى كۇن كەرەك بولادى. ايتاتىن بولساڭ اقىل-ەسى ءبۇتىن ادامدارشا رەتىمەن، جونىمەن ايت، ايتپەسە ۇندەمەي-اق قوي.

— ءبىزدىڭ جاقتا جۇرتتىڭ ءبارى ەرتەگىنى وسىلاي ايتادى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — باسقاشا ايتۋ قولىمنان كەلمەيدى، سوندىقتان، تاقسىر، مەنەن تىڭنان بىردەڭە ويلاپ تابۋدى تالاپ ەتپەسەڭىز ەكەن.

— جارايدى، بىلگەنىڭشە ايتا بەر، — دەدى دون كيحوت. — اڭگىمەڭدى ەستىمەيتىندەي جەردە بولۋعا تاعدىر وزىمە اقىرى بەيىل بەرمەي وتىر ەكەن، امال جوق، جالعاستىرا بەر.

— سونىمەن، مەيىرىمدى مارتەبەلىم، — دەپ ءسوزىن جالعادى سانچو، — سول باقتاشى جىگىتتى ايتام-اۋ، مىنا قىزىقتى قاراساڭىزشى، توررالبا ەسىمدى باقتاشى قىزدى ۇناتىپ قالىپتى، ال انا قىزعا كەلسەك، ول ءوزى كەسەك دەنەلى، قىڭىر مىنەزدى جانە ازداپ ەركەك پىشىندەس بولىپتى، ويتكەنى مۇرتى بار ەكەن، — ونىسىن كوز الدىما اپ-انىق ەلەستەتىپ تۇرمىن.

— نەمەنە، سەن ونى كورىپ پە ەڭ؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— جوعا، كورگەم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق بۇل حيكايانى ماعان ايتىپ بەرگەن ادام بۇنىڭ ءبارى اينا-قاتەسىز شىندىق، ەگەر ونى باسقا بىرەۋگە ايتىپ بەرۋىڭە تۋرا كەلسە، وندا وسىنىڭ ءبارىن ءوز كوزىممەن كوردىم دەپ انت-سۋ ءىشىپ، قارعانىپ-سىلەنۋىڭە بولادى دەگەن ەدى. ءسويتىپ، ارادا كوپ ۋاقىت ءوتتى مە، از ۋاقىت ءوتتى مە، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر تىنىم تاۋىپ جاتۋدى بىلمەيتىن، دۇرىستى بۇرىسقا، بۇرىستى دۇرىسقا اينالدىرىپ بىلىقتىرىپ جۇرەتىن تۇلەن اقىرى باقتاشى جىگىتتىڭ باقتاشى قىزعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن جەككورۋشىلىك پەن وشتىككە اينالدىرىپ جىبەرەدى. ال، ءىستىڭ شىن مانىسىنە كەلسەك، وسەك-اياڭعا اۋەستەردىڭ ايتۋىنشا، بۇعان ادەپ دەگەندى، ار-ۇيات دەگەندى ادىرا قالدىرعان قىزدىڭ جىگىت بويىندا قىزعانىش سەزىمىن تۋعىزا بەرگەنى سەبەپ بولىپتى. نە كەرەك، اقىرى سول كەزدەن باستاپ قىزدى سونشالىقتى جەك كورىپ كەتكەن جىگىت، كوزدەن كەتسە كوڭىلدەن كەتەدى دەگەندەي، ونى ەندى قايتىپ كورمەس ءۇشىن تۋعان جەرىن تاستاپ جات جۇرتقا قونىس اۋدارماقشى بولادى. ال، بۇرىن تۇك ەشقانداي ىقىلاس بىلدىرمەگەن توررالبا، لوپە ءوزىن جاقتىرمايتىنىن بايقاعان بويدا-اق وعان عاشىق بولا قالادى.

— ايەلدىڭ ءبارى سونداي، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — ولاردىڭ تابيعاتىنا ءتان قاسيەت — ءوزىن سۇيگەندى وڭمەنىنەن يتەرەدى، ءوزىن سۇيمەيتىنگە وڭمەندەي ۇمتىلادى. ايتا بەر، سانچو.

— اقىرى سولاي بولادى دا، — دەپ سانچو قايتا سويلەپ كەتتى، — باقتاشى جىگىت ويىن ىسكە اسىرىپ، ەشكىلەرىن ەسترەمادۋرا القابىمەن پورتۋگال كورولدىگىنە قاراي قۋالاي جونەلەدى. بۇنى ءبىلىپ قويعان توررالبا سوڭىنان كەتەدى، قاراسىن كوز تاسا قىلماي ارتىنان ەرىپ وتىرادى: جاياۋ، جالاڭ اياق، قولىندا تاياق، ارقاسىندا جول دوربا؛ ال دورباسىنا اينانىڭ سىنىعى مەن تاراقتىڭ جارتى بولىگىن، بەتكە جاعاتىن مايدىڭ قۇتىسىن سالىپ العان كورىنەدى، ءبىراق ونىڭ قانداي ماي ەكەنىن انىق بىلمەيمىن جانە، جالپى، ونىڭ دورباسىنا نە سالىپ، نە قويعانىندا جۇمىسىم قانشا — ءقازىر ونى تۇستەپ-تۇگەندەپ جاتپايمىن عوي! انىق بىلەتىن نارسەم، باقتاشى جىگىت وتارىن ايداپ گۋاديانا وزەنىنىڭ جاعالاۋىنا جەتىپتى دەيدى، ال ول كەزدە سۋ تاسىپ جاتقان مەزگىل ەكەن، وزەن سۋى ارناسىنان اسىپ توگىلە جازداپ تۇر ەكەن، ال مىنا جاعالاۋدا وتارى مەن ءوزىن ارعى بەتكە وتكىزەتىن قايىق تا، سال دا، ادامدار دا جوق بوپ شىعادى، سوعان كوزى جەتكەن ول نە ىستەرىن بىلمەي الاس ۇرادى: توررالبانىڭ تاقاپ قالعانىن كورگەن بولاتىن، ەندى بولماسا جەتىپ كەلىپ جىلاپ-سىقتاپ، جالىنىپ، مازاسىن الا باستاماق. ءبىراق، سول ارادا جان-جاعىنا زەر سالا قاراپ، قايىقتا وتىرعان بالىقشىنى كورىپ قالادى، قايىعى قۇيتتاي، بار بولعانى ءبىر ادام مەن ءبىر ەشكى عانا سياتىنداي ەكەن. سولاي بولا تۇرعانىمەن، ول بالىقشىنى بەرمەن شاقىرىپ سويلەسەدى، اناۋ مۇنىڭ ءوزىن دە، ءۇش ءجۇز ەشكىسىن دە ارعى بەتكە الىپ شىعۋعا كەلىسەدى. ءسويتىپ، بالىقشى قايىعىنا وتىرىپ ءبىر ەشكىنى ارعى جاعاعا اپارىپ تاستايدى، قايتىپ ورالعان سوڭ ەكىنشىسىن اپارىپ تاستايدى، سوسىن تاعى قايتىپ ورالىپ ءۇشىنشىسىن الىپ بارادى، ءسىز، تاقسىر، بالىقشى ارعى بەتكە وتكىزگەن ەشكىلەردى ساناپ وتىرىڭىز، ويتكەنى ەگەر بىرەۋىنەن بولسا دا جاڭىلىسساڭىز، مەنىڭ دە ەرتەگىم سونىمەن اياقتالادى، وعان باسقا ءبىر اۋىز ءسوز قوسۋعا مۇمكىندىگىم بولمايدى. ءسويتىپ، نە كەرەك، ارعى جاعالاۋ سازداۋىتتى، تايعاناق ەكەن، سونىڭ سالدارىنان باقتاشى ارعى بەتكە وتۋگە كوپ ۋاقىت جوعالتادى. قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر، ول قايتىپ كەلىپ تاعى ءبىر ەشكىنى الىپ كەتەدى، ونان سوڭ تاعى بىرەۋىن، سوسىن تاعى بىرەۋىن...

— ءجا، ول بارلىعىن دا ارعى بەتكە وتكىزدى دەي بەر، — دەدى دون كيحوت، — سونسوڭ وزەن بويىمەن ارلى-بەرلى جوسىلعاندى قوي، ايتپەسە سەن بۇلاردى ءبىر جىل تاسىساڭ دا تاۋىسا المايسىڭ.

— ول قازىرگە دەيىن قانشاسىن وتكىزدى سوندا؟ — دەپ سۇرادى سانچو.

— ونى مەن قايدان بىلەيىن! — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.

— ايتتىم عوي سىزگە: ەسەپتەن جاڭىلا كورمەڭىز دەپ. مىنە، ەندى ەرتەگىم دە وسىمەن ءتامام — بۇدان باسقا ايتار ەشتەڭەم جوق، قۇداي اقى شىنىم.

— قالاي سوندا؟ — دەپ داۋىستاپ قالدى دون كيحوت. — اۋ، ارعى بەتكە دالمە-دال قانشا ەشكى وتكىزىلگەنىن ءبىلۋدىڭ نە قاجەتى بار، سوسىن ەسەپتەن ءبىر-اق رەت جاڭىلساڭ بولدى، حيكاياڭدى ارمەن قاراي جالعاستىرا المايتىنىڭ قالاي؟

— سولاي، سەنور، مۇلدەم جالعاستىرا المايمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — سەبەبى، تاقسىر، وزىڭىزدەن ارعى جاعالاۋعا دالمە-دال قانشا ەشكى وتكىزىلدى دەپ سۇراعانىمدا، بىلمەيمىن دەپ جاۋاپ قاتتىڭىز دا، ايتايىن دەگەنىمنىڭ ءبارى سول ساتتە-اق ەسىمنەن شىعىپ كەتتى، ال، جالپى، حيكايام شىنىمەن-اق ءارى قىزىقتى، ءارى وتە تاعىلىمدى.

— سونىمەن، — دەدى دون كيحوت، — حيكاياڭ وسىمەن ءبىتتى مە؟

— اۋماعان مارقۇم اجەم سەكىلدى، ونىڭ دا وسىمەن دەمى ءبىتتى.

— ەرتەگى مە، بايان با، حيكايا ما — بۇل ايتقانىڭنىڭ نە ەكەنىن بىلمەي تۇرمىن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت. — شىندىعىندا، مۇنىڭ ەش نارسەگە ۇقسامايدى جانە ءدال وسىلاي باستالىپ، ءدال وسىلاي ۇزىلگەن اڭگىمەنى دە ەشكىم ەشقاشان ەستىگەن جوق، بولاشاقتا دا ەستىمەيدى. دەگەنمەن، اسىپ-توگىلگەن اقىل-ويىڭنىڭ شاماسىنا قاراپ سەنەن بۇدان وزگەلەۋ بىردەڭە كۇتە دە قويماعام، سوندىقتان بۇل مەنى ونشا تاڭعالدىرمايدى: تىنشۋ تاپپاي تۇرعان مىنا دۇڭكىلدىڭ قىرسىعىنان اقىلىڭ اۋىسايىن دەگەن عوي، شاماسى.

— ابدەن مۇمكىن، — دەدى سانچو. — بىلەتىنىم بىرەۋ عانا: مەنىڭ اڭگىمەمە ەشتەڭە جاماپ-جاپسىرۋعا بولمايدى، — ارعى بەتكە جەتكىزىلگەن ەشكى سانىنان جاڭىلعان جەردە ول دا قولما-قول اياقتالادى.

— اياقتالسا، ودان ارمەن، — دەدى دون كيحوت. — روسينانت ورنىنان قوزعالا الار ما ەكەن، قانە، تاعى بايقاپ كورەيىك.

سول بويدا ول اتىنا تاعى شپور قادادى، روسينانت تاعى دا تۇرعان ورنىندا قارعىماققا ارەكەتتەندى — اياعىنا تۇساۋ جاقسى ەتىپ سالىنعان ەكەن.

الدە سانچوعا بوزالا تاڭنىڭ سالقىنى اسەرىن تيگىزدى مە، الدە كەشكى استىڭ ۇستىندە ءىش جۇرگىزەتىن بىردەڭە جەپ قويدى ما، بالكىم، ءتىپتى مەزگىلى دە جەتكەن شىعار، — ءسىرا، دۇرىسى دا سول بولار، — ايتەۋىر ونىڭ ءوزى ءۇشىن باسقا ەشكىم اتقارىپ بەرە المايتىن ءبىر نارسەنى ىستەۋگە اڭسارى اۋىپ، اياق استى شىدامسىزدانا باستادى. الايدا ۇرەيگە بوي الدىرعانى سونشا، مىرزاسىنىڭ قاسىنان شيرەك ادىم بولسا دا بىلاي شىعۋعا باتىلى جەتپەي تۇرعان-دى، ال قاجەتىن وتەمەي قويا تۇرۋعا ءتوزىمى تاۋسىلىپ بارا جاتقان. جاعداي سولاي بولعان سوڭ، وڭ قولىن ەردىڭ ارتقى قاسىنان بوساتىپ، شالبارىنىڭ باۋىن بايقاتپاي شەشىپ جىبەرۋدەن باسقا اقىل تاپپادى، بەلىنە قۇر وسى باۋ ارقىلى عانا ىلىگىپ تۇرعان شالبارى اعىتقان بويىندا-اق تومەن سىرعىپ ءتۇستى دە، اياعىنا بارىپ بۇعاۋ سەكىلدى بوپ وراتىلدى؛ ودان سوڭ بۇل كويلەگىنىڭ ەتەگىن مەيلىنشە ساقتىقپەن جوعارى كوتەرىپ، كەسپەلتەكتەي قۇيرىعىن جالاڭاشتاپ تۇرا قالدى. وسىنىڭ ءبارىن ىستەپ بولعاننان كەيىن، — وعان ءدال قازىرگىدەي قيىن-قىستاۋ جاعدايدا باسقاداي ءبىر امال جاساۋعا ەش مۇمكىندىك جوقتاي كورىنگەن، — ول بۇدان دا گورى قيىن احۋالدا قالدى، اتاپ ايتقاندا: وعاشتاۋ دىبىس شىعارماي، بىرقىراتپاي ءىش بوساتا المايتىنىن ۇقتى، وسى وي مازاسىن العان ول بارىنشا تىستەنىپ، تىنىسىن كىدىرتۋگە تىرىسىپ قۇنىسىپ الدى؛ ءبىراق، بۇل ارەكەتى ونشا ءساتتى شىقپادى، قانشاما ايلا-شارعى جاساعانىنا قاراماستان، اقىر سوڭىندا ءبارىبىر اسا قاتتى بولماسا دا ايتەۋىر ءوزىنىڭ زارە-قۇتىن الىپ تۇرعان دۇڭكىلدەن وزگەشەلەۋ ءبىر دىبىس شىعارىپ قويدى. مۇنى ەستىگەن دون كيحوت:

— بۇل نە دىبىس، سانچو؟ — دەپ سۇرادى.

— بىلمەيمىن، سەنور، — دەپ جاۋاپ قاتتى اناۋ. — جاڭادان تاعى ءبىر پالە پايدا بولدى-اۋ دەيمىن: شىتىرمان وقيعالار مەن شاتاقتى جاعدايلار ءبىر باستالسا تاۋسىلمايتىنى بەلگىلى عوي.

سول ارادا ول قايتادان ب ا ق سىناپ كوردى — بۇل جولى ءساتتى بولعانى سونشا، وزىنە وسىنشا اۋرەشىلىك اكەلگەن جۇكتەن اقىرى ەشقانداي دابىرا-شۋسىز جانە قينالىسسىز قۇتىلدى. الايدا دون كيحوتتىڭ ءيىس سەزۋ قابىلەتى ەستۋ قابىلەتىنەن استە كەم ەمەس-تۇعىن؛ ونىڭ ۇستىنە سانچو قوجايىنىنا جەلىمدەلىپ قالعانداي بوپ تىم جاقىن تۇرعان، سوندىقتان تۋرا باعىتپەن دەرلىك كوتەرىلىپ جاتقان جاعىمسىز ءيىستىڭ جارىم-جارتىلاي بولسا دا دون كيحوتتىڭ تاناۋىنا جەتپەۋى مۇمكىن ەمەس-تى؛ اقىرى وسى ءيىستى سەزگەن بويدا ول ساقتانۋ شاراسىن جاساپ مۇرنىن قىسا قويدى دا، ءسال-پال مىڭقىلداي سويلەپ:

— مەنىڭشە، سانچو، سەن ۇرەيگە قاتتى بوي الدىرعان سەكىلدىسىڭ، — دەدى.

— ءيا، ايتاتىنى جوق، — دەپ مويىندادى سانچو. — مۇنى قالايشا ەندى عانا بايقاپ تۇرسىز؟

— ويتكەنى، بۇرىن سەنەن ەشقاشان ءدال قازىرگىدەي ءيىس شىعىپ كورمەگەن، ارينە، بۇل استە دە امبرانىڭ ءيىسى ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.

— ابدەن مۇمكىن، — دەدى سانچو، — ءبىراق، بۇعان مەن ەمەس، ءسىز كىنالىسىز: بەيمەزگىل ۋاقىتتا، وعان قوسا جان باسپاعان جەرلەرمەن سوڭىڭىزدان سالپاقتاتىپ جۇرگەن ءوزىڭىز عوي.

— ءۇش-تورت ادىم بىلايىراق بارىپ تۇرشى، دوستىم، — دەدى الىگە دەيىن مۇرنىن قىسىپ ۇستاپ تۇرعان دون كيحوت. — بۇدان بىلاي وزىڭە دۇرىس كوڭىل ءبول جانە ماعان ءتيىستى دارەجەدە قۇرمەت كورسەتەتىن بول. سەنىمەن ءار نارسە جايىندا اشىق-جارقىن سويلەسە بەرەم، سونى پايدالانىپ ويىڭا نە كەلسە سونى ىستەيتىن بولىپ الدىڭ.

— انت-سۋ ىشۋگە بارمىن، تاقسىر، — دەدى سانچو، — مەنى... جارامسىز بىردەڭە ىستەپ قويعانداي كورەسىز-اۋ دەيمىن وسى.

— سەزىكتى سەكىرەر دەگەن، قويساڭشى، دوستىم سانچو، — دەدى نارازى دون كيحوت.

وسى سەكىلدى جانە وسىعان ۇقساس باسقا دا اڭگىمەمەن ولار ءتۇندى دە وتكىزدى. اقىرى، تاڭنىڭ اتۋىنا از قالعانىن اڭعارعان سانچو اقىرىن عانا روسينانتتىڭ تۇساۋىن اعىتىپ، شالبارىنىڭ باۋىن بايلاپ الدى. روسينانت ادەتتە جۋاس مىنەزىنەن جاڭىلمايتىن جانۋار-دى، ءبىراق وسى جەردە ەركىندىك العانىن سەزىنىپ ازدى-كەم الاعىزىپ قالدى، الايدا، نامىسىنا تيگەلى وتىرعان ەشتەڭەمىز جوق، ورعىپ-قارعۋعا قابىلەتسىز بولعاندىقتان، بار-جوعى تەك تۇرعان ورنىندا تىپىرشۋمەن عانا شەكتەلدى. روسينانتتىڭ مىنا ءىسىن كورگەن دون كيحوت بۇل جاقسىلىقتىڭ نىشانى عوي — قاتتى قايىرىم ايقاسقا شىعاتىن كەزدىڭ كەلگەنىن اڭعارتقان نىشان عوي دەپ ويلادى. وسى ەكى ارادا تاڭ اجەپتاۋىر اعارىپ اتىپ، اينالا ماڭداعىنىڭ ءبارى ايقىن تانىلا باستاعان، سول جەردە دون كيحوت ءوزىنىڭ بيىك اعاشتاردىڭ اياسىندا تۇرعانىن، بۇنىڭ كاشتاندار ەكەنىن جانە بۇلاردان قويۋ كولەڭكە ءتۇسىپ تۇرعانىن كوردى. وعان قوسا، تۇندەگى دۇڭكىلدىڭ ءالى تولاس تاپپاعانىن اڭعاردى، ءبىراق ونىڭ نە پالە ەكەنىن تۇسىنە المادى، سوندىقتان ەش كىدىرمەستەن روسينانتتى شپورمەن ءبىر تەبىندى دە، سانچومەن قايتا قوشتاسىپ، ءوزىن ءۇش كۇننەن ارتىق كۇتپەۋ جونىندەگى بۇيرىعىن تاعى ءبىر نىقتادى؛ ەگەر دە وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە قايتىپ ورالماسا، وندا ونىڭ وسىناۋ قاتەرلى ايقاس كەزىندە تىرشىلىك جولى ءتامامدالعانىن جاراتقاننىڭ ءوزى ءجون كورگەنى، دەدى. ونان سوڭ سەنورا دۋلسينەياعا ءوز اتىنان قانداي سالەم جەتكىزىپ، نە ايتۋى كەرەگىن تاعى ءبىر مارتە سانچونىڭ ەسىنە سالدى؛ ال، كورسەتكەن قىزمەتىنە تيەسىلى اقى جايى الاڭداتىپ تۇرسا، وندا سانچونىڭ بۇل تۋراسىندا ەشقانداي ۋايىم شەكپەۋىنە بولادى؛ ويتكەنى، ول، دون كيحوت، سەلودان اتتانار الدىندا وسيەت جازىپ قالدىرعان كورىنەدى، وندا وزىنە قىزمەت اتقارعان كۇندەرى ءۇشىن بۇعان جالاقى تولەۋ جايى ەسكەرتىلىپتى؛ ال ەگەر جاراتقان وسىناۋ اسا ءقاۋىپتى ايقاستان امان-ەسەن، جەتى مۇشەسى ساۋ كۇيىندە شىعۋىنا جاردەمىن تيگىزسە، وندا بۇنىڭ ۋاعدا ەتىلگەن ارالدىڭ قوجاسىمىن دەپ ەسەپتەي بەرۋىنە بولادى. مەيىربان مىرزاسىنىڭ وسىناۋ ايانىشتى لەبىزىن تاعى ەستىگەن سانچو جىلاپ جىبەردى دە، بۇل ءىستىڭ اقىر اياعىنا دەيىن ودان ەشقاشان قول ۇزبەۋگە بەل بايلادى.

سانچو پانسانىڭ كوز جاسى جانە ونىڭ اسا جوعارى باعالاۋعا تۇرارلىق ىزگى نيەتى وسى حيكايانىڭ اۆتورىن، بۇل، ءوزى تەگىن ادام ەمەس-اۋ، — قالاي دەگەندە دە، ناعىز اق پەيىلدى حريستيان-اۋ دەگەن ويعا جەتەلەيدى. اتقوسشىسىنىڭ جاناشىرلىعى قوجايىنىن تولقىتىپ جىبەردى، الايدا قوبالجۋعا بوي الدىرا قويمادى، كەرىسىنشە، كوڭىلى تولقىعانىن تۇك سەزدىرمەي، اتىن تەبىنىپ، سۋدىڭ سارىلداعان دىبىسى مەن دۇڭكىل شىعىپ جاتقان تۇستى بەتكە الىپ تارتىپ كەتتى. سانچو سول باياعى ادەتىنشە ءوزىنىڭ قايعىنى دا، قاسىرەتتى دە بىرگە ءبولىسىپ جۇرگەن سەنىمدى سەرىگى — ەسەگىن تىزگىنىنەن جەتەلەگەن كۇيى سوڭىنان جاياۋ ءجۇرىپ كەلە جاتتى. ولاردىڭ جولى اۋەلى كاشتاندار مەن باسقا دا سايالى اعاشتار اراسىمەن ءوتتى، سوسىن بۇلار ۇشار باسىنان الاپات مول اعىن كۇركىرەي اقتارىلىپ جاتقان بيىك جارتاستاردىڭ ەتەگىندەگى كوكورايعا تاپ بولدى. جارتاستار ەتەگىنەن ۇيدەن گورى ونىڭ قيراعان جۇرتىنا كوبىرەك ۇقساس ەسكى لاشىقتار جەر باۋىرلاي ورىن تەۋىپتى، الىگە شەيىن ءبىر تىنشۋ تاپپاعان دۇڭكىل مەن كۇرسىل دە تاپ سول ماڭايدان شىعىپ جاتقانداي كورىندى. اعىن سۋدىڭ كۇركىرى مەن سوققىنىڭ داۋسىنان روسينانت ۇركەكتەي باستاعان ەدى، ءبىراق دون كيحوت ونى ساباسىنا تۇسىرگەن سوڭ، ءوز تاعدىر-تالايىن جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيانىڭ قامقورلىعىنا ءباسى-بۇتىن تابىس ەتىپ، وسىناۋ قاتەرلى جورىعى مەن ويعا العاندارىن اتقارىپ شىعۋىنا كۇش-قۋات بەرۋىن ءوتىنىپ، وسىمەن ءبىر مەزگىلدە جاراتقاننان دا جاقسىلىعىنان قۇر قالدىرماۋىن سۇراپ جالبارىنىپ، الگى ۇيلەرگە قاراي جاي باسىپ جاقىنداي بەردى. مىرزاسىنىڭ سوڭىنان ىزبە-ىز ەرىپ كەلە جاتقان سانچو ءوزىن وسىنشا تاڭىرقاۋ مەن جابىرقاۋعا ۇشىراتقان نارسەلەر روسينانتتىڭ سيراقتارى اراسىنان كورىنبەس پە ەكەن دەپ موينىن سوزىپ، ۇڭىلە كوز تىگۋمەن بولدى. ودان سوڭ ولار تاعى دا ءجۇز قادامداي العا ىلگەرىلەدى، مىنە، تاپ وسى جەردە، جارتاس قالقاسىنان اينالعان شاقتارىندا، تۇنىمەن ازا بويلارىن قازا قىلىپ، تىنىش تاپتىرماعان سول ءبىر جان شوشىرلىق ۇرەيلى دۇڭكىلدىڭ سەبەپشىسى كوز الدارىنا كولدەنەڭدەپ تۇرا قالدى. بۇل — تەك سەن رەنجي دە، وكىنە دە كورمە، وقىرمان! — شۇعا شىعاراتىن شەبەرحانانىڭ التى شوي بالعاسى ەدى، الگى ادام ايتقىسىز دۇڭكىل وسىلاردىڭ ءبىر قالىپتى سوققىسىنان شىعىپ تۇرعان بولاتىن.

بۇنىڭ نە ەكەنىن بىلگەن دون كيحوت تۇرعان ورنىندا ءۇنسىز قاتتى دا قالدى. وعان كوز سالعان سانچو مىرزاسىنىڭ قاتتى ىڭعايسىزدانعان ادامشا باسىن تۇقىرتىپ العانىن كوردى. دون كيحوت تا، ءوز تاراپىنان، سانچوعا كوز قيىعىن سالىپ، ونىڭ ەزۋى جايىلىپ كەتكەنىن، كۇلكىدەن جارىلايىن دەپ تۇرعانىن، ەندى بولماسا پىرس ەتە قالۋعا ءازىر ەكەنىن اڭعاردى؛ اياق-استى پايدا بولعان قايعى-شەرى تۇلا بويىن ءالى تۇگەل باۋراي قويماعاندىقتان، سانچونىڭ ءتۇر-سىقپىتىنا كوزى تۇسكەن ونىڭ ءوزىن-وزى كۇلكىدەن تەجەيتىندەي شاراسى قالماپ ەدى، ال، سانچو بولسا، قوجايىنىنىڭ ەزۋ تارتقانىن بايقاعان بويدا-اق كۇلكىگە ەرىك بەردى دەيسىڭ كەلىپ جانە ىشەك-سىلەسى قاتا قارقىلداپ كۇلگەنى سونداي، جارىلىپ كەتپەس ءۇشىن ءىشىن قولىمەن باسىپ الدى. ارا-اراسىندا كىدىرىپ دامىل تاپقانداي بولعانىمەن، ءوزىن-وزى ۇستاي الماي قايتادان قارقىلداي كۇلىپ شيىرشىق اتتى؛ سونى كورگەن دون كيحوت مىناۋ شايتاننىڭ شالىعىنا ۇشىراعان جوق پا ەكەن دەيتىن ويعا قالدى، ال سانچونىڭ بۇل كۇلكىسى ءوزىن مازاق ەتكەندەي كورىنگەن ساتتە تىپتەن اشۋ شاقىرۋعا ءماجبۇر بولدى:

— سەن ءبىلىپ قوي، بەۋ، دوستىم سانچو، مەن التىن زاماندى قايتا ءتىرىلتۋ ءۇشىن جاراتقان يەمىزدىڭ قالاۋىمەن تەمىر زاماندا دۇنيەگە كەلگەن اداممىن. مەن — تاعدىر-تالايىنا قاۋىپ-قاتەر، ءىرى ىستەر، ەرەكشە ەرلىكتەر جازىلعان جانمىن...

ءسويتىپ، دون كيحوت الگى قورقىنىشتى دۇڭكىل قۇلاقتارىنا العاش شالىنعان ساتتە ايتقان ءسوزىن تۇگەل نەمەسە تۇگەلگە جۋىق قايتالاپ شىقتى.

سانچونىڭ ءوزىن كەلەكە ەتىپ تۇرعانىن تۇسىنگەن، ۇيات پەن نامىستان كۇيىپ كەتە جازداعان دون كيحوت شولاق نايزاسىن الدى دا، ونى بار كۇشىمەن سوعىپ-سوعىپ جىبەردى؛ ەگەر بۇل سوققىلار ارقاسىنا تيمەي، باسىنا تيگەن بولسا، وندا اتقوسشى الاجاق جالاقىنى بالكىم ونىڭ ءوزى ەمەس، مۇراگەرلەرى العان بولار ما ەدى، كىم بىلەدى. ويىننىڭ ءتۇبى شويىنعا اينالىپ بارا جاتقانىن سانچو تەز تۇسىنە قويدى؛ سوسىن قوجايىنى تىم قاتتى كەتىپ جۇرەر دەپ قورقىپ، ءمۇلايىم كەيىپتە:

— ساباڭىزعا ءتۇسىڭىز، تاقسىر. قۇداي اقى، جاي قالجىڭداعان بولاتىنمىن، — دەدى.

— سىزگە كۇلكى كەرەك، ال مەن بولسام نەعىلارىمدى بىلمەي دال بوپ تۇرمىن، — دەدى نارازى دون كيحوت. — بەرى قاراڭىز، ءازىلقوي مىرزا، ەگەر شۇعا باساتىن بالعالار ورنىندا ءوزىمدى باسقا ءبىر قاتەرلى جاعدايات توسىپ تۇرسا، وندا مەنى بۇل ءىستى باستاۋعا جانە اياقتاۋعا جەتەرلىك باتىلدىق كورسەتە المايدى دەپ ويلاۋدان ساۋمىسىز ءوزىڭىز؟ ونىڭ ۇستىنە، بۇل بالعا ما الدە باسقا ما، ونى مىنا مەن، رىسار، دىبىسىنا قاراپ ايىرىپ، اجىراتىپ بەرۋگە ءتيىس پە ەكەم؟ ال، ەگەر بۇل ءومىرى كورمەگەن نارسەم بولسا شە؟ مىنا ءسىز، موجانتوپاي مىسكىن، سونداي نارسەلەردىڭ اراسىندا تۋىپ-وسكەن جانسىز. ودان دا وسىناۋ التى بالعانى التى الىپقا اينالدىرىپ جىبەرسەڭىز ەتتى، سوسىن ولار بىر-بىرلەپ بولسىن، ءبارى جابىلىپ بولسىن توبەلەسكە شىقسا ەتتى! ەگەر ولاردىڭ ءبارىن تۇگەل اياعىن اسپاننان كەلتىرمەسەم، مىنە، قالجىڭداساڭىز تەك سوندا عانا ايىزىڭىز قانعانشا قالجىڭداۋىڭىزعا بولار ەدى.

— سابىر ەتىڭىز، مەيىرىمدى مىرزام، — دەدى سانچو. — شەكتەن تىس ماسايراپ كەتكەنىمدى مويىندايمىن. ال، ەندى ءقازىر، ءبىز تاتۋلاسقان كەزدە، — وسى شىتىرمان وقيعادان امان-ساۋ شىققانىڭىزداي باسقا دا بارلىق وقيعادان دەنى-قارنىڭىز ساۋ قۇتىلۋىڭىزدى تىلەيمىن عوي، ارينە، — ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، تاقسىر، زارەمىزدى ءزار تۇبىنە جىبەرگەن بۇل وقيعا، شىنىمەن-اق كۇلكىلى جانە ايتا جۇرەرلىكتەي وقيعا ەمەس پە؟ ءوز باسىم، مىسالعا، كورەسىمدى ابدەن-اق كوردىم. ال، ەندى سىزگە كەلسەك، قورقىنىش دەگەننەن دە، ۇرەي دەگەننەن دە مۇلدەم ماقۇرىم ادام ەكەنىڭىز وزىمە بەك جاقسى ءمالىم عوي.

— بۇنىڭ كۇلكى شاقىراتىن جاعداي ەكەنىن تەرىسكە شىعارمايمىن، — دەدى دون كيحوت. — الايدا، قانداي كەپكە تاپ بولعانىمىز جايىندا جۇرتقا جاريا قىلۋدىڭ قاجەتى جوق، ويتكەنى جۇرتتىڭ ءبارى بىردەي سانالى ەمەس جانە بولعان ءىس جايىندا ءبارى بىردەي دۇرىس كوزقاراس ۇستانا بەرمەيدى.

— بولعان ءىس جايىندا كىمنىڭ كوزقاراسى دۇرىس دەيتىن بولساق، الدىمەن شولاق نايزاڭىزدى ايتار ەدىك، — دەدى سانچو، — سەبەبى، ونىڭ كوز جانارى تۋرا مەنىڭ باسىما باعىتتالعان بولاتىن، — الايدا تەك ارقاما عانا تيگىزە الدىڭىز، ءبىراق بۇل ءۇشىن قۇدايدىڭ راقىمى مەن ءوزىمنىڭ اسا ءبىر ەپتىلىكپەن جالتارىپ ۇلگەرگەنىمە عانا ىرزالىق بىلدىرەم. ەشتەڭە ەتپەس، قول سىنسا — جەڭ ىشىندە. “سۇيەم، سۇيگەنىم ءۇشىن ۇرام” دەگەن ءسوز دە تەككە ايتىلماعان عوي. ونىڭ ۇستىنە، مالايىن جاقسىلاپ سىباپ الۋ، سوسىن ىلە-شالا وعان شالبار سىيلاۋ اقسۇيەك مىرزالاردىڭ داعدىلى ادەتى ەمەس پە. ال، ەندى ءبىراق جاقسىلاپ ساباپ العاننان كەيىن قانداي سىيلىق بەرىلۋى كەرەك — ول جاعىن بىلمەيدى ەكەم، بالكىم كەزبە رىسارلار اتقوسشىسىن اكەسىن تانىتىپ تومپەشتەگەننەن كەيىن وعان سول بويدا-اق ارالدى نەمەسە قۇرلىقتاعى ءبىر كورولدىكتى تارتۋ ەتەتىن شىعار.

— ايىمىز وڭىنان تۋىپ، ءبارى ويداعىداي بوپ جاتسا الگى ايتقاندارىڭ تۇگەل ورىندالۋى عاجاپ ەمەس، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — ارامىزدا بولعان جاڭاعى كيكىلجىڭدى كوڭىلىڭە الما، ويتكەنى سەن اقىلسىز بىرەۋ ەمەسسىڭ، سەزىمگە بەرىلگەن ادام العاشقىدا ەركىنەن ايرىلىپ قالاتىنىن بىلەسىڭ جانە بۇل بولاشاقتا شامادان تىس وتتاي بەرمەۋىڭ ءۇشىن وزىڭە ساباق بولاتىن بولسىن. ال، ەندى ساعان مىنانى ايتايىن، ءوزىم وقىپ شىققان رىسارلىق رومانداردان، — ال، ونداي رومانعا سان جەتپەيدى، — اتقوسشىلاردىڭ ءوز مىرزالارىمەن سەن سياقتى اۋزىنا تىنىم جوق سويلەسە بەرەتىن ءبىر دە بىرەۋىن كەزدەستىرگەن ەمەن. شىنىمدى ايتسام، بۇل ارادا ەكەۋىمىزدىڭ دە تاراپىمىزدان كەمشىلىك كەتكەنىن كورىپ تۇرمىن: سەنىڭ كەمشىلىگىڭ — ماعان ءتيىستى دارەجەدە قۇرمەت كورسەتپەگەنىڭدە بولسا، مەنىڭ كەمشىلىگىم — وزىمە لايىقتى قۇرمەت ءبىلدىرۋىڭدى تالاپ ەتپەگەنىمدە. اماديس گاللسكييدىڭ اتقوسشىسى گانداليندى مىسالعا الايىقشى: ول تەگىننەن-تەگىن قۇرلىق ارالىنىڭ گرافى اتاندى دەيمىسىڭ، ال سونىڭ ءوزى قوجايىنىمەن تىلدەسكەن كەزىندە باس كيىمىن شەشىپ، باسىن ءبىر جاعىنا قاراي جانتايتىپ جانە more turquesco²⁶ ءيىلىپ تۇرعان قالپىندا سويلەسەتىن بولعان دەسەدى. ال، دون گالاوننىڭ اتقوسشىسى گاساۆال شە؟ ونىڭ سوزگە ساراڭدىعى سونشا، وسىناۋ قانشالىقتى ۇزاق-سونار بولسا، سونشالىقتى شىنشىل حيكايانىڭ ونە بويىندا اۆتور ونى بار بولعانى جالعىز-اق رەت ەسكە سالىپ وتەدى — وندا دا تەك ونىڭ ادام ايتسا سەنگىسىز تۇيىقتىعىن قۇلاققاعىس ەتۋ ءۇشىن عانا. وزىڭە وسى ايتقاندارىمنان، سانچو، قوجايىن مەن قىزمەتشى، دۆوريان مەن مالاي، رىسار مەن اتقوسشى اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى ەشقاشان ۇمىتپاۋ كەرەك دەيتىن ءتۇيىن جاساۋعا ءتيىسسىڭ. سوندىقتان، ەندىگى جەردە بىر-بىرىمىزگە كوبىرەك سىيلاستىق بىلدىرەتىن بولايىق، ءبىر-بىرىمىزدى ءازىل-قالجىڭعا اينالدىرعاندى دوعارايىق، ويتكەنى اشۋ ۇستىندە نە ىستەسەم دە، ونىڭ سالدارى ساعان ونشا ءتيىمدى بولا قويمايدى. ال، وزىڭە ۋادە ەتكەن جارىلقاۋلار مەن سىيلىقتار ۋاقىتى جەتكەندە قولىڭا تيەدى، قولىڭا تيمەگەن جاعدايدا، ايتەۋىر جالاقىڭدى الاتىن بولاسىڭ، ول سەنەن ەشقايدا قاشپايدى، بۇل جونىندە ساعان بۇرىن دا ەسكەرتكەنمىن.

— مۇنىڭ ءبارى وتە ورىندى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — الايدا وزىڭىزدەن سۇرايىن دەگەنىم، — ەگەردە جارىلقاۋ جايىنداعى ءۇمىت اقىرى ءبىرجولا ءۇزىلىپ تىنسا، ءسويتىپ جالاقى تۋراسىندا ويلاناتىن كۇن تۋسا دەگەنىم عوي، — بۇرىنعى زاماندا كەزبە رىسار اتقوسشىسىنا قانشا تولەدى ەكەن جانە وعان اي سايىن تولەپ تۇردى ما ەكەن الدە تاس قالاۋشىلارمەن ەسەپ ايىرىسقانداي كۇن سايىن تولەدى مە ەكەن، سونى بىلەيىن دەپ ەم.

— مەنىڭ بىلۋىمشە، ول كەزدە اتقوسشى جالاقى المايتىن، سىيلىق الاتىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — ال، مەن بولسام، ۇيىمدە قالعان، ءمور سوعىپ بەكىتىلگەن وسيەتىمدە سەنىڭ ەسىمىڭدى قۇر انشەيىن، ارتىق ەتپەس دەپ اتاي سالعام: مىنا قياناتشىل زامانىمىزدا رىسارلىقتى قانداي

تاعدىر كۇتىپ تۇرعانىن كىم بىلەدى، سوندىقتان تۇككە تۇرمايتىن بىردەڭەگە بولا انا دۇنيەدە جانىم ازاپقا تۇسپەسىن دەگەم. ءيا، سەن ءبىلىپ قويعىن، سانچو، بۇل دۇنيەدە شىتىرمان وقيعا ىزدەۋدەن اسقان قاتەرلى كاسىپ جوق.

— راس ايتاسىز، — دەدى سانچو. — كەزىپ ءجۇرىپ شىتىرمان وقيعا ىزدەيتىن ءوزىڭىز سەكىلدى، تاقسىر، ايبىندى رىساردىڭ ەسىن الىپ، قۇتىن قاشىرۋعا بالعا دۇڭكىلىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى بوپ شىقتى. ءبىراق، ەندى ماعان كامىل سەنۋىڭىزگە بولادى، ەندىگى جەردە اۋزىمدى اشسام، باستان كەشكەن جايلارىڭىزعا كۇلۋ ءۇشىن ەمەس، جالعىز عانا تەك ءسىزدى قوجايىنىم جانە تۋا ءبىتتى سەنورىم رەتىندە قۇرمەت تۇتۋ ءۇشىن عانا اشاتىن بولام.

— سوندا ءوزىڭ دە جايلى ءومىر كەشەتىن بولاسىڭ، — دەپ ءىلىپ اكەتتى ونى دون كيحوت، — ويتكەنى، قوجايىنىڭ — ەكىنشى اكەڭ ىسپەتتى، سوندىقتان ونى اكەڭمەن بىردەي قۇرمەت تۇتۋىڭ كەرەك.

ءححى تاراۋ

بۇل تاراۋدا مامبرين دۋلىعاسى سەكىلدى باعالى ولجانى قولعا تۇسىرۋمەن اياقتالعان ايرىقشا ماڭىزدى وقيعا تۋرالى جانە جەڭىلىس دەگەندى بىلمەيتىن رىسارىمىز باستان كەشكەن باسقا دا جايلار جونىندە باياندالادى

سول ەكى ورتادا جاڭبىر سەبەزەلەي باستادى دا، سانچونىڭ الگى شۇعا شىعاراتىن شەبەرحانانىڭ بىرىنە كىرىپ وتىرۋعا ىقىلاسى اۋدى، الايدا تاعدىردىڭ كۇلكى-مازاعىنا ۇشىراتقان بۇل ورىنعا ايرىقشا جەركەنىشپەن قاراپ تۇرعاندىقتان دون كيحوت وندا كىرۋدەن باس تارتتى، وڭعا قاراتا بۇرىلىپ، الدىندا وزدەرى جۇرگەنگە ۇقساس ءبىر جولعا بارىپ ءتۇستى. ارادا شامالى ۋاقىت وتكەندە دون كيحوت باسىندا التىنداي جالتىلداعان الدەنەندەي ءبىر زاتى بار سالت اتتىنى كورىپ قالدى، ءسويتىپ، سونى كوزى شالعان بويدا-اق سانچوعا قاراي بۇرىلىپ بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— مەنىڭ بىلۋىمشە، سانچو، قانداي ماقالدىڭ بولماسىن وزەگىندە شىندىق جاتادى، ويتكەنى ول عىلىم اتاۋلىنىڭ اناسى سانالاتىن تاجىريبە نەگىزىندە قورىتىلعان ءتۇيىن بوپ تابىلادى، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە: “ءبىر ەسىكتىڭ جابىلعانى — ەكىنشى ەسىكتىڭ اشىلعانى” دەگەن سوزدە ۇلكەن ءمان بار. مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، كەشە عانا جازمىش ءوزىمىز ىزدەگەن شىتىرمان وقيعاعا كىرەر ەسىكتى قارسى الدىمىزدان سارت ەتكىزىپ جاۋىپ تاستاعان، ويتكەنى شۇعا شەبەرحاناسىنىڭ تارسىل-گۇرسىلى ءبىزدى جاڭىلىستىرىپ جىبەرگەن-دى، ال ەندى بۇگىن ول الدىمىزدان باسقا ءبىر، ءتاۋىر جانە بولماي قويمايتىنى كامىل، شىتىرمان وقيعاعا ەنگىزەتىن ەسىكتى ايقارا اشىپ تۇر، ەگەر وسىعان دا كىرە الماسام، وندا بۇل ارادا بارىنە كىنالى ءوزىم عانا بوپ شىعام جانە ءتۇننىڭ قاراڭعىلىعى دا، شۇعا شىعارۋمەن جەتە تانىستىعىمنىڭ جوقتىعى دا سىلتاۋ بولا المايدى. بۇنى ايتىپ تۇرعانىم، قاتەلەسپەسەم، قارسى الدىمىزدان مامبرين دۋلىعاسىن كيگەن بىرەۋ كەلە جاتىر — بۇل، ءوزىڭ بىلەتىندەي، انا جولى انت-سۋ ىشەتىن دۋلىعام عوي.

— تاقسىر، نە ايتىپ تۇرعانىڭىز جونىندە، ال، ەڭ باستىسى، قانداي قارەكەت جاساعالى جاتقانىڭىز جايىندا ويلانىپ كورسەڭىزشى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو. — ويلاماعان جەردەن بۇل تاعى دا شۇعا شىعاراتىن، ءبىراق ادەتتەگى ەمەس، باسقا، ەكەۋىمىزدىڭ ەسىمىزدى شىعاراتىن، سىلەمىزدى قاتىرا سوققىعا جىعاتىن شەبەرحانا بوپ شىقسا قايتەسىز؟

— جوعال ءارى، ساندالماي! — دەدى دون كيحوت. — دۋلىعانىڭ شۇعا شەبەرحاناسىنا قاتىسى قانشا؟

— بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — ءبىراق، وزىمە بۇرىنعىداي ەركىنىرەك سويلەۋگە ەرىك بەرىلەر بولسا، وندا مەن، شىن ءسوزىم، مەيىرىمدى مىرزام قاتەلىگىن جەتە تۇسىنەرلىكتەي دالەلدەر كەلتىرەر-اق ەدىم.

— اۋ، سوندا مەن نەدەن قاتەلەسىپ تۇرمىن، ەشكىمگە سەنبەيتىن ەسۋاس-اۋ؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — ايتشى قانە، قارسى الدىمىزدان تەڭبىل سۇر مىنگەن، باسىنا التىن دۋلىعا كيگەن سالت اتتىنىڭ كەلە جاتقانىن كورىپ تۇرعانىڭ وتىرىك پە؟

— ءوز ەسەگىمنەن اۋمايتىن تارعىل ەسەك مىنگەن ءبىر ادام كەلە جاتىر، ودان باسقا ەشتەڭە كورىپ تۇرعانىم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — ال، باسىنا جىلتىراعان بىردەڭە كيىپ العان.

— مىنە، مامبرين دۋلىعاسى دەگەن تاپ سول، — دەدى دون كيحوت. — سەن بىلايىراق كەت تە، ونىمەن وڭاشا قالدىر مەنى. بۇل شارۋانى ارتىق سوزگە بارماي-اق ءا دەگەنشە قالاي تەز تىندىراتىنىمدى كورەسىڭ سوندا، سوسىن ارمانداپ جۇرگەن دۋلىعاما يە بولام.

— و نە دەگەنىڭىز، ارينە، بىلايىراق بارىپ تۇرام عوي، — دەدى سانچو. — ءبىراق قورقىپ تا تۇرعانىمدى جاسىرا المايمىن: قۇداي ساقتاسىن، ايتەۋىر، تەك شۇعا شەبەرحاناسى بالانىڭ ويىنىنداي كورىنەتىن بىردەڭە كۇتىپ تۇرماسا بولعانى.

— ەي، شىراق، سىزگە كوپ ساندالا بەرمەڭىز، شۇعا شەبەرحاناسى دەگەن نارسەڭىزبەن باسىمدى قاتىرماڭىز دەپ ەسكەرتكەن ءتارىزدى ەدىم عوي، — دەپ تيىپ تاستادى ونى دون كيحوت. — ايتپەسە، انت ەتەم، مەن... قىسقاسى، كوكەڭىزگە كورىستىرەم!

قاپەلىمدە اۋزىنان شىعىپ كەتكەن، سالماعى ءزىلباتپان اۋىر ۋادەسىن قوجايىنى قولما-قول ورىنداپ قويار دەپ قاۋىپتەنگەن سانچو جىم بولدى.

ال، ەندى دون كيحوتتىڭ كوزىنە ەلەس بەرگەن دۋلىعا، جىلقى جانە سالت اتتى دەگەندەردىڭ نە ەكەنىن ايتار بولساق، بۇلاردىڭ ءمان-جايى مىناداي ەدى: وسى اراعا جۋىق ماڭدا ەكى ەلدى مەكەن بار بولاتىن، ونىڭ ىرىلەۋ بىرەۋىندە ءدارىحانا دا، شاشتاراز دا بار-تىن، ال كورشىسىندە، شاعىنداۋىندا، ونداي ورىندار اتىمەن جوق-تى، وسى سەبەپتى، ىرىلەۋ مەكەندەگى شاشتاراز شاعىنداۋ مەكەندە تۇراتىندارعا دا قىزمەت كورسەتەتىن؛ وزىمەن بىرگە مىس لەگەنىن الا شىققان ول ءقازىر سونداعى ناۋقاس ادامنان قان الماققا جانە ەكىنشى ءبىر تۇرعىننىڭ شاشىن قيماققا بەتتەپ كەلە جاتقان-دى؛ الايدا، تاعدىر-تالايىنا بايلانىستى جاڭبىردىڭ استىندا قالعاندىقتان قالپاعى سۋ بولماسى ءۇشىن، — شاماسى، ونىسى جاڭا قالپاق بولسا كەرەك، — لەگەنىن باسىنا كيىپ العان-دى، مەيلىنشە مۇقيات تازارتىلعاندىقتان جارتى شاقىرىمنان استام جەردەن جارقىراپ كورىنىپ تۇرعان دا سول ەدى. سانچو ايتقانداي، ول شۇبار ەسەككە ءمىنىپ كەلە جاتقان، ال اتالمىش جاعداياتتار دون كيحوتقا تەڭبىل سۇر ات، سالت اتتى، التىن دۋلىعا تۇرىندە ەلەس بەرگەن، ويتكەنى ول قانداي نارسە كوزىنە شالىنباسىن مەيلى ءبارىن رىسارلىققا اۋەيىلىگىنە بايلانىستى تۋىندايتىن بولجالدارى مەن قىرسىققا جەتەلەيتىن قيالي ويلارىنا وپ-وڭاي ورايلاستىرا قوياتىن. سولاي بولعاسىنعى جەردە، بەيشارا سالت اتتىنىڭ تاياپ قالعانىن كورگەن بويدا-اق، وعان الدەنە دەپ ءتىل قاتىپ جاتپاستان جانە ءاي-شايعا قاراتپاي تۇيرەپ تاستاۋعا نيەتتەنىپ نايزاسىن الدىنا وڭگەرىپ العان كۇيى روسينانتتى قوس اياقتاپ شاپتىرىپ العا ۇمتىلدى؛ الايدا، شاۋىپ كەلە جاتىپ بىلاي دەپ ايقايلاپ تا ۇلگەردى:

— قورعان، قاسيەتسىز حايۋان، ايتپەسە زاڭدى تۇردە يەلەنۋگە قاقىم بار نارسەمدى ءوز ەركىڭمەن بەر ماعان!

مىنانداي ەلەس-كۇلەسپەن ويدا جوقتا بەتپە-بەت كەزدەسەرمىن دەگەن نارسە شاشتارازدىڭ ويىنا دا كىرىپ-شىقپاعان بولاتىن، الايدا ءمان-جايدى جىلدام اڭعارا قويعان ول نايزانىڭ ۇشى كەۋدەسىنە دارىماس ءۇشىن سول بويدا-اق ەسەكتەن جەرگە دومالاي كەتكەندى ءجون كوردى، ءسويتىپ جەرگە جامباسى تيىسىمەن ۇشىپ تۇرىپ جەلگە دە جەتكىزبەيتىن جىلدامدىقپەن قۇلدىراڭداپ زىتىپ بەردى. لەگەن جەردە قالدى، سوعان قاناعاتتان دون كيحوت مىنا ءماجۋسي دۇرىس ىستەدى، بۇيتكەندە ول، شاماسى، اڭشىلار جان القىمعا العان كەزدە ءوزىن نەگە بولا قۋعىنداپ كەلە جاتقانىن تابيعي تۇيسىگى بويىنشا تاۋىپ، سول جەرىن تىسىمەن قىرقىپ ءۇزىپ كەتەتىن قۇندىزداردىڭ قىلىعىنا ەلىكتەگەن بولدى، دەگەندى ايتتى. ونان سوڭ سانچوعا دۋلىعانى جەردەن كوتەرۋگە ءامىر ەتتى، اناۋ ونى قولىنا الىپ:

— قۇداي اقى، جاقسى لەگەن، بۇنىڭ قۇرىعاندا سەگىز رەال تۇراتىنى كامىل، — دەدى.

سوسىن دۋلىعانى قوجايىنىنا تابىس ەتتى، دون كيحوت ونى سول بويدا باسىنا كيىپ كورىپ، بىرەسە ولاي، بىرەسە بىلاي بۇرىپ، ءبىراق اقىرى بەت جابارىن تابا الماي:

— مىنا تاماشا دۋلىعا كەزىندە، شاماسى، باسى قازانداي ءبىر ءماجۋسيدىڭ ولشەمى بويىنشا سوعىلعان-اۋ. ال، ەڭ جامانى، دۋلىعانىڭ جارتى بولەگى جوق ەكەن، — دەدى.

ساقال قىرۋعا ارنالعان لەگەننىڭ دۋلىعا اتانعانىن ەستىگەن سانچو تارق ەتىپ كۇلىپ جىبەردى، ءبىراق مىرزاسىنىڭ اشۋلانشاق مىنەزى ويىنا ورالىپ، سول بويدا-اق اۋزىن جابا قويدى.

— سەن نەمەنەگە كۇلدىڭ، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— كۇلگەن سەبەبىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى اناۋ، — الگى ءوزىڭىز ايتقان ءماجۋسيدىڭ، مىنا دۋلىعا يەسىنىڭ دەيمىن-اۋ، باسى قانداي سۇمدىق ۇلكەن بولعان دەسەڭىزشى: ويتكەنى، بۇل كادىمگى شاش قيۋعا ارنالعان لەگەن عوي.

— ماعان قانداي وي كەلگەنىن بىلەسىڭ بە، سانچو؟ مەنىڭ ۇعىمىمشا، مىنا كەرەمەت جاقسى ەتىپ سوعىلعان سيقىرلى دۋلىعا تاعدىردىڭ تالكەگىمەن ءبىر نوقايلاۋ ادامنىڭ قولىنا تۇسكەن، ول مۇنىڭ قانداي ماقساتقا قولدانىلاتىنىن تۇسىنبەگەن، قادىر-قاسيەتىن باعالاماعان، ءسويتىپ دۋلىعانىڭ تازا التىننان ەكەنىن كورگەن سوڭ، — ابزالى، نە ىستەپ جاتقانىن ءوزى دە بىلمەي، — پايدا ءتۇسىرۋ ءۇشىن جارتى بولەگىن بالقىتىپ جىبەرگەن، ال قالعان جارتىسىنان سەنىڭ كوزىڭە شاش قيۋعا ارنالعان لەگەن ءتارىزدى كورىنىپ تۇرعان مىنا دۇنيەنى جاساپ شىعارعان. ءبىراق، وندا تۇرعان دانەڭە جوق: باسقا بىرەۋ بىلمەسە دە مەن بىلەم عوي ونىڭ باعاسىن، سوندىقتان مۇنىڭ مىنا قۇبىلىسى مەنى ونشا قاپالاندىرمايدى. ۇستاسى بار العاش كەزىككەن سەلودا-اق مەن ونى قايتا سوقتىرىپ الام، سوندا بۇل قولونەر قۇدايىنىڭ سوعىس قۇدايىنا ارناپ سوققان دۋلىعاسىنان كەم تۇسپەيتىن بولادى، ءتىپتى ودان دا ارتىق بوپ شىعادى. ال، ازىرشە بۇل ماعان وسى كۇيىندە دە جاراي بەرەدى — ايتەۋىر تۇك ەشتەڭە جوقتان ءتاۋىر عوي. ونىڭ ۇستىنە، بۇل مەنى تاستان جاقسى قورعاي الادى.

— ارينە، تەك تاس ساقپاننان اتىلماسا عانا، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — ويتكەنى، انا جولى ەكى اسكەردىڭ اراسىندا بولعان شايقاس كەزىندە ساقپاننىڭ تاسى ءتىسىڭىزدى تۇگەل كۇيرەتىپ، اناۋ الگى جۇرەگىمدى اينىتىپ، ىشەگىمنىڭ قىرىندىسىنا شەيىن قۇستىرىپ تاستاعان شاراپاتتى بالزام قۇيىلعان قالبىردى دا تەسىپ كەتتى ەمەس پە؟

— ودان ايرىلعانىما بولا ۋايىم شەگىپ جۇرگەن ەشتەڭەم جوق، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — ونىڭ رەسەپتىسىن جاتقا بىلەتىنىم وزىڭە ءمالىم عوي، سانچو.

— مەن دە قايعىرمايمىن، — دەدى سانچو. — ەگەر ونى ومىرىمدە تاعى ءبىر رەت دايىندار بولسام نەمەسە ءدامىن تاتار بولسام، وندا ساۋدامنىڭ بىتكەنى. الايدا، ونىڭ ماعان ەندى قاجەتى بولادى عوي دەپ ويلامايمىن؛ بىرەۋگە جاراقات سالماۋىم ءۇشىن جانە ءوزىم دە جاراقات الماۋىم ءۇشىن بەس سەزىمىمنىڭ ءبارىن ساق ۇستايتىن بولام. ال، ەندى كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداۋعا كەلسەك — بۇل باسقا اڭگىمە: بۇنداي باقىتسىزدىقتىڭ الدىن الۋىڭ قيىن، ونداي كۇن تۋا قالسا، باسىڭدى قورعالاپ، دەمىڭدى ىشىڭە تارتىپ، ءوزىڭدى جازمىش پەن كورپەنىڭ شاراپاتىنا تاپسىرۋدان باسقا شاراڭ قالمايدى.

— سەن جامان حريستيان ەكەنسىڭ، سانچو، — دەپ تۇجىردى ونى تىڭداپ العان سوڭ دون كيحوت، — باياعىدا كورگەن ءبىر ءجابىرىڭدى ءومىر بويى ۇمىتپايسىڭ، ءبىراق ەسىڭدە بولسىن — اق كوڭىل دە اق جۇرەك جاندار مۇنداي ۇساق-تۇيەككە كوڭىل اۋدارمايدى. نەمەنە، سول ءبىر ءازىلدى ءالى كۇنگە شەيىن ۇمىتپايتىنداي ولار اياعىڭدى سىندىردى ما، قابىرعاڭدى قاۋساتتى ما الدە باسىڭدى جاردى ما؟ شىنتۋايتىندا، بۇل جاي انشەيىن ءازىل، كوڭىل كوتەرۋ ەرمەگى عانا بولاتىن، سەبەبى، ەگەر مۇنى باسقاشا ۇعىنعان بولسام، وندا مىندەتتى تۇردە قايتىپ ورالار ەم، كەگىڭدى قايتارۋ جولىندا ولارعا گرەكتەردىڭ ەلەنانى الىپ قاشقانداردان العان كەگىنەن دە زور زالال كەلتىرەر ەم. ءيا، ايتقاندايىن، ەگەر ەلەنا ءبىزدىڭ زامانىمىزدا عۇمىر كەشكەن بولسا، نەمەسە دۋلسينەيام ەلەنا زامانىندا ءومىر سۇرگەن بولسا، وندا ول، ەلەنا، ءوزىنىڭ سۇلۋلىعىمەن وسىنشاما اتاق-داڭققا بولەنبەس ەدى دەپ كامىل سەنىممەن ايتۋعا بولادى.

وسى ارادا ول كوزىن تاۋعا قاراي تىكتەپ، اۋىر كۇرسىنىپ الدى. ال، سانچو بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— جارايدى، اقىرى شىنىمەن كەك قايتارار شامامىز جوق ەكەن، ونى ازىلگە سايىپ قويا سالايىق، ءبىراق بۇل ولاردىڭ ويىنى ما الدە شىنى ما، ونى مىنا مەن جاقسى بىلەم عوي، وعان قوسا مۇنىڭ ءبارى قاپەرىمە دە، سۇيەگىمە دە ماڭگىلىككە تاڭبا بوپ قالعانى جانە شىندىق. بوپتى ەندى، بۇل جايىنداعى اڭگىمەنى وسىمەن دوعارايىق — ودان دا، تاقسىر، ءوزىڭىز جەرگە اۋناتىپ تاستاعان الگى، اتى كىم ەدى، مام... مارتين مىنا اراعا قاراۋسىز قالدىرىپ كەتكەن انا شۇبار ەسەكتەن اۋمايتىن تەڭبىل سۇر اتتى نەعىلامىز، سونى ايتىڭىزشى. تابانىن جالتىراتىپ تايىپ بەرگەنىنە قاراعاندا ونىڭ بۇعان قايتىپ ورالا قويۋى دا نەعايبىل-اۋ. ال، اتى ەندى، وللاھي، ءتاپ-تاۋىر!

— مەن جەڭىلگەندەردى توناپ داعدىلانعان ادام ەمەسپىن، — دەپ رەنىش ءبىلدىردى دون كيحوت، — وعان قوسا، جاۋىنىڭ اتىن تارتىپ الىپ، جاياۋ جىبەرۋ دەگەن نارسە رىسارلىقتىڭ سالتىندا جوق؛ تەك سايىس كەزىندە سايگۇلىگى مايىپ بولعان جاعدايدا عانا جەڭىمپاز ءادىل ايقاستا قولعا تۇسىرگەن ولجا رەتىندە جەڭىلىس تاپقان دۇشپاننىڭ اتىنا يە بولۋعا قاقىلى. سوندىقتان دا، سانچو، بۇل اتتى نەمەسە ەسەكتى، — قالاي اتاعىڭ كەلسە، سولاي اتاي بەر، — جايىنا قالدىر، جىراقتاپ كەتكەنىمىزدى كورگەندە قوجايىنى وعان قايتىپ ورالادى.

— بۇعان ءوزىم يە بولۋعا، تىم قۇرىعاندا ەسەگىممەن ايىرباستاۋعا قالاي قۇلقىنىم قۇرىپ تۇرعانى ءبىر قۇدايعا عانا ايان، ويتكەنى مەنىڭ ەسەگىم مۇنىمەن شەندەسە دە المايدى عوي، — دەپ شىنىن ايتتى سانچو. — ءبىر ەسەكتى ەكىنشى ەسەككە ايىرباستاۋعا رۇقسات ەتپەيتىن رىسارلىقتىڭ زاڭدارى دا شىنىمەن قاتال-اق ەكەن. ايتىڭىزشى، تاقسىر، بالكىم، وندا ەر-تۇرماندى ايىرباستاۋعا بولاتىن شىعار؟

— بولادى دەپ كەسىپ-پىشىپ ايتا المايمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — راسىندا دا، بۇل ءوزى وتە كۇردەلى ماسەلە، دەگەنمەن، بۇل تۇرعىدا تولىق ماعلۇمدار بولماۋىم سەبەپتى، ونى ايىرباستاۋعا ساعان ۋاقىتشا پۇرسات بەرە الام، ءبىراق تەك سوعان ايرىقشا مۇقتاجدىق سەزىپ تۇرساڭ عانا.

— ايرىقشا مۇقتاج بوپ تۇرعانىم سونداي، — دەدى سانچو، — ەگەر بۇل ەر-تۇرمان ءتىپتى ءوز قارا باسىما قاجەت بولعان جاعدايدا دا بۇل جايىندا وسىنشالىقتى ۋايىم شەكپەگەن بولار ەم.

رۇقسات العان ول قولما-قول mutatءىo caparum²⁷ ءىسىن اتقارىپ ۇلگەردى،

سويتكەننەن سوڭ كوز جاۋىن الاتىن كوركەم ابزەلگە يە بولعان ەسەكتىڭ

قۇلپىرىپ شىعا كەلگەنى سونشا، قاراساڭ كوز تويمايتىنداي ءتۇر تاپتى. بۇدان كەيىن ولار انا جولى جۇك ارتىلعان قاشىردان ولجا ەتكەن ازىقتارىن جەپ، بۇلاق سۋىمەن ءشول قاندىردى، وسى شارۋالارىمەن اينالىسىپ جاتقان شاقتارىندا الگى زارەلەرىن ءزار تۇبىنە جىبەرگەن جەككورىنىشتى شەبەرحانا جاققا ەشقايسىسى كوز قيىعىن دا سالعان جوق.

جاندارى جاي تاۋىپ ءارى كوڭىلدەنىپ سالا بەرگەن ولار اقىرى كولىكتەرىنە ءمىندى؛ الدەنەندەي ءبىر ماقسات-مۇرات كوزدەمەي-اق بەت-الدى قاڭعىلەستەي بەرۋ كەزبە رىسارلاردىڭ داستۇرىنە اينالعاندىقتان، بۇلار دا روسينانتتىڭ ىقتيارىنا باعىنىپ ەش ماقساتسىز العا قاراي اسا بەردى — قوجايىنىنىڭ ەركىمەن قاتار، سەرىكتىك سەزىم جەتەگىمەن قايدا بارسا دا سوڭىنان قالماي ەرىپ جۇرگەن ەسەكتىڭ ەركى دە سونىڭ ىقتيارىندا بولاتىن. قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر ولار قايتادان كۇرە جولعا ءتۇسىپ، ەشقانداي ماقسات-مۇراتسىز سوقىر تاۋەكەلمەن تارتىپ كەتتى.

ءسويتىپ، وسىلاي ءىلىنىپ-سالىنىپ ءجۇرىپ كەلە جاتقان كەزدەرىندە ويدا جوق جەردەن سانچو مىرزاسىنا قاراپ بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— سەنور! بالكىم، وزىڭىزبەن ازىن-اۋلاق شۇيىركەلەسۋگە كەڭشىلىك ەتەرسىز؟ ايتپەسە، ماعان سويلەۋگە قاتاڭ تىيىم سالعان كەزىڭىزدەن بەرى اڭگىمە ەتۋگە تۇرارلىق بەس جاعدايات ىشىمدە بوسقا ءولىپ كەتتى، سىرتقا شىعۋعا تالپىنىپ ءتىلىمنىڭ ۇشىندا تۇرعان مىنا ەڭ سوڭعىسى دا سولاردىڭ كەبىن قۇشپاسا ەكەن دەپ ەم.

— ال، ايت، ەندەشە، — دەدى دون كيحوت، — ءبىراق تەك بارىنشا قىسقا بول، ويتكەنى مىلجىڭ ءسوزدى ەشكىم دە تىڭدامايدى.

— ايتايىن دەگەنىم، سەنور، — دەپ باستاپ كەتتى ءسوزىن سانچو، — مىنە، بىرنەشە كۇن بولدى، شىتىرمان وقيعا ىزدەپ شارق ۇرۋدىڭ قانداي ءتيىمسىز ءارى كىرىسى دە از شارۋا ەكەنىن ويلاپ باس قاتىرۋمەن ءجۇرمىن؛ ويتكەنى، تاقسىر، ءسىز ونداي شىتىرمان وقيعالاردى قۋ مەديەن دالا مەن جول توراپتارىنان ىزدەيسىز، ونداي جەرلەردە قانشا جەڭىسكە جەتسەڭىز دە، قانداي قاتەرلى وقيعانى ويداعىداي وتكەرسەڭىز دە، ءبارىبىر ونى ەشكىم كورمەيدى دە، بىلمەيدى دە، سوندىقتان ءوزىڭىز قانشالىقتى قۇشتار بولعانىڭىزبەن ەرلىك ىستەرىڭىز ماڭگى-باقي بەيمالىم كۇيدە قالادى، ال، بۇل، ارينە، سىزگە ۇلكەن قيانات. وسى سەبەپتەن دە بىزگە ەڭ دۇرىسى، — ارينە، تەك مۇنى ءوزىڭىز ءجون كورسەڭىز، — الدە بىرەۋلەرمەن سوعىس جۇرگىزىپ جاتقان يمپەراتوردىڭ نەمەسە باسقا ءبىر قۇدىرەتتى ءامىرشىنىڭ قاراۋىنا قىزمەتكە كىرۋ عوي دەپ ويلايمىن، مىنە تەك سويتكەندە عانا، تاقسىر، كوزسىز باتىرلىعىڭىزدى، بىلەگىڭىزدىڭ تاڭعالارلىق قۋاتىن جانە اقىل-ويىڭىزدىڭ ودان دا اسقان تاڭعالارلىق قابىلەتىن انىق تانىتا الار ەدىڭىز، ال ءوزىمىز قىزمەت ەتەتىن ءامىرشى كنياز ىنتا-ىقىلاسىمىزدىڭ قانداي ەكەنىن كورگەن سوڭ ەڭبەگىمىزگە قاراي ەكەۋىمىزدەن دە بار جاقسىلىعىن اياماس ەدى، سونداي-اق ول جەردەن ەرلىك ىستەرىڭىزدى شەجىرەگە ماڭگى وشپەستەي ەتىپ جازىپ قالدىراتىن ادامنىڭ دا تابىلماي قويمايتىنى كۇمانسىز. ال، ءوزىمنىڭ ەرلىك ىستەرىم جايىندا جاق اشپاي-اق قويايىن، ويتكەنى اتقوسشىعا ءوزى تىكەلەي اتقارۋعا ءتيىستى شارۋالار شەڭبەرىنەن شىعۋعا تىيىم سالىنعان، — الايدا، وسى سوزىمە سەنىڭىز، ەگەر رىسارلاردا اتقوسشىلار ەرلىگى جونىندە جازاتىن ءداستۇر قالىپتاسقان بولسا، وندا مەنىڭ ىستەرىم جايىندا دا ءجۇردىم-باردىم ايتىلا سالماس ەدى دەپ ويلايمىن.

— ءسوزىڭنىڭ جانى بار، سانچو، — دەپ ماقۇلدادى دون كيحوت. — الايدا، مۇنداي قۇرمەتكە يە بولماس بۇرىن رىساردىڭ سىننان ءوتۋ ماقساتىندا جەر-دۇنيەنى شارلاپ شىتىرمان وقيعا ىزدەۋى قاجەت، سول سىناق كەزىندەگى جەڭىستەرى ارقاسىندا ۇلكەن ابىروي-اتاققا جەتۋى شارت، ءسويتىپ پاتشا سارايىندا بوي كورسەتەر شاق تۋعاندا وسىنداي ىستەرىمەن كەڭىنەن ءماشھۇر بولعانى سونشالىق، ونىڭ قالا قاقپاسىنان وتكەنىن كورگەن بويدا-اق بالالار جان-جاقتان توپىرلاسىپ، قاۋمالاي قورشاپ، قانداي ەسىممەن ۇلى ەرلىكتەر جاساعانىنا وراي: “مىناۋ كۇننىڭ رىسارى” نەمەسە: “مىناۋ جىلاننىڭ رىسارى” دەسىپ ۋلاپ-شۋلاپ جاتاتىن بولادى. “بۇرىن بولىپ كورمەگەن كەرەمەت ايقاستا، — دەيتىن بولادى ولار، — اسا قورقىنىشتى ءداۋ بروكابرۋندى، تەڭدەسى جوق قارا كۇشتىڭ يەسىن، جەڭگەن وسى كىسى، توعىز ءجۇز جىل بويى جادىلانىپ جاتقان پارسىنىڭ ۇلى ماملۇگىن ادام قالپىنا قايتا كەلتىرگەن وسى كىسى!” ونىڭ ەرلىك ىستەرى جايىنداعى حابار وسىلايشا اۋىزدان اۋىزعا تاراي باستايدى، ءسويتىپ بالالاردىڭ ايقايى مەن جينالعان جۇرتتىڭ دابىرىن ەستىگەن كورولدىڭ ءوزى سارايىنىڭ تەرەزەسىنە جاقىنداپ، رىسارعا كوز سالعان بويدا-اق ونى ساۋىت-سايمانىنا نەمەسە قالقانىندا جازىلعان ديەۆيزىنە قاراپ بىردەن تانىپ، مىندەتتى تۇردە بىلاي دەپ ايقايلايدى: “ءاي، مەنىڭ رىسارلارىم! سارايدا قانشاڭ بولسا سونشاڭ، ءبارىڭ دە مىنا وزىمىزگە قوناققا كەلىپ تۇرعان، رىسارلار قاۋىمىنىڭ ابىرويى مەن ماقتانىشىنا اينالعان ادامدى قارسى الۋعا شىعىڭدار!” ءسويتىپ، ونىڭ ءامىرى بويىنشا ءبارى سىرتقا شىعادى، ال كورولدىڭ ءوزى بولسا ءتىپتى باسپالداقتىڭ ورتان بەلىنە شەيىن تۇسەدى، رىساردى كەۋدەسىنە قىسىپ قۇشاقتاپ، اق پەيىلىنىڭ بەلگىسى رەتىندە بەتىنەن سۇيەدى، ونان سوڭ ونى قولىنان الىپ، سەنورا كوروليەۆانىڭ وتاۋىنا ەنگىزەدى، ول جەردە ونى كورولدىڭ حانىمى مەن ينفانتا قارسى الادى؛ ارينە، بويجەتكەننىڭ ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي سۇلۋ ءارى نازىك ەكەنى وزىنەن-وزى تۇسىنىكتى، ونداي قىزدى وزىمىزگە ءمالىم ەلدەردىڭ ىشىنەن ىزدەپ تابۋ مۇمكىن بولعان كۇندە دە ۇلكەن كۇشكە تۇسپەك. كەزدەسكەن ساتتە-اق بويجەتكەن رىسارعا جاۋدىراي قاراپ قالادى، رىسار دا ودان كوز اۋدارا المايدى، سول جەردە بۇلاردىڭ قاي-قايسىسىنا دا قارسى الدىندا ادام ەمەس پەرىشتە تۇرعان ءتارىزدى كورىنەدى؛ ءسويتىپ، ولار نەنىڭ، قالاي جانە نەلىكتەن ولاي بولعانىن وزدەرى دە بىلمەي، ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز ماحابباتتىڭ قيتۇرقى تورىنا شىرمالىپ قالادى، وسى سەبەپتەن جۇرەكتەرىن تورىعۋ بيلەپ الادى، ويتكەنى ولار ءوز سەزىمى مەن ىنتىزارلىعىن قالاي ءبىلدىرۋدى بىلمەيتىن ەدى. ونان سوڭ، ارينە، رىساردى سارايداعى جيھاز تولى ءبىر بولمەگە الىپ بارادى عوي، سول جەردە ونىڭ ساۋىت-سايمانىن شەشىپ، كەرەمەت ءساندى القىزىل مانتيا كيگىزەدى، ول قارۋ-جاراعى بويىندا بولعان كەزدە دە كەسكىندى كورىنسە، ەندى قارۋ-جاراقسىز دا سونداي كەسكىندى، ءتىپتى ودان دا سىمباتتىراق بولا تۇسەدى. كەشكىسىن ول كورولمەن، كوروليەۆامەن جانە ينفانتامەن بىرگە اس ىشەدى جانە داستارقان باسىندا وتىرعاندارعا بىلدىرمەي قىزعا قايتا-قايتا قاراعىشتاۋمەن بولادى، قىز دا وعان ۇرگەلەكتەنە كوز تاستاپ قويىپ وتىرادى، ويتكەنى، الگىندە ايتىپ وتكەنىمدەي، بۇل ءوزى اسا ءبىر ادەپتى دە كورگەندى قىز بولاتىن. سوسىن ولار داستارقان باسىنان تۇرادى، سول ارادا ويدا جوق جەردە زالعا سىقپىتىنان جۇرەك اينيتىن كىشكەنە ەرگەجەيلى كىرىپ كەلەدى، ونىڭ سوڭىندا ەكى ءداۋدى سەرىك ەتكەن كەربەز دۋەنيا²⁸ كەلە جاتادى، سوسىن بۇل دۋەنيا الدەبىر ەجەلگى داناگوي ويلاپ تاپقان سىناق بارىن ايتىپ، وسى سىناقتىڭ جەڭىمپازى الەمدەگى ەڭ ۇزدىك رىسار اتاناتىنىن جاريا ەتەدى. كورول سول زاماتتا-اق ماڭايىنداعىلاردىڭ بارىنە كۇشىن سىناپ كورۋگە ءامىر بەرەدى، ءبىراق اقىرىنا دەيىن شىداپ، سىناقتان سۇرىنبەي وتكەن، ءسويتىپ دابىرالى داڭقىنا داق تۇسىرمەگەن تەك جالعىز قوناق-رىسار عانا بولادى، بۇل ينفانتانى شەكسىز قۋانىشقا بولەيدى، رىساردىڭ بەينەسىن جۇرەك جىلۋىنا وراپ، بيىك ارماندارعا بوي ۇرعانى بەكەر بولماعانىنا ءوزىن باقىتتى سانايدى. ءبىراق، ءىس مۇنىمەن دە بىتپەيدى: كورول نەمەسە كنياز — كىم بولسا دا ءبارى ءبىر ەمەس پە — ءوزى سەكىلدى باسقا ءبىر قۇدىرەتتى امىرشىمەن قاندى سوعىس جۇرگىزىپ جاتقان بولاتىن، سوندىقتان سارايدا بىرنەشە كۇن بولعان قوناق-رىسار ودان مايدان الاڭىندا قىزمەت كورسەتۋگە رۇقسات سۇرايدى. كورول قۋانا-قۋانا كەلىسەدى، رىسار ونىڭ وسىناۋ جاقسىلىعىنا ىرزاشىلىق ءبىلدىرىپ، ونى قۇرمەتپەن قولىنان سۇيەدى. سول كۇنى تۇندە-اق ول ءوز جۇرەگىنىڭ امىرشىسىنە اينالعان ينفانتامەن جاتىن بولمەسىنىڭ تەرەزەلەرى قارايتىن باقتىڭ تور كوزدى قورشاۋى سىرتىنان قوشتاسادى؛ قىزدىڭ ايرىقشا سەنىمىندەگى قىزمەتشى ايەلدىڭ قاتىسۋىمەن جانە تىكەلەي كومەگىمەن وسى قورشاۋ ارقىلى ونىمەن بۇرىن دا الدەنەشە رەت تىلدەسكەن بولاتىن. ول اۋىر كۇرسىنەدى، قىز تالىپ قالادى، قىزمەتشى ايەل وعان سۋ اكەپ بەرەدى، سوسىن ينفانتانىڭ اتىنا كىر كەلە مە دەپ قاۋىپتەنىپ، تاڭ اتۋعا از عانا قالعانىن، بىرەۋلەردىڭ كورىپ قالۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ، اھىلاپ-ۇھىلەپ ۋايىم شەگە باستايدى. اقىرى بويجەتكەن ەسىن جيادى، قورشاۋدىڭ تورىنان رىسارعا اپپاق بىلەگىن سوزادى، اناۋ ونىڭ قولىن ساۋ جەرىن قالدىرماي ءسۇيىپ، كوز جاسىمەن جۋىپ بەرەدى. ولار باستارىنان وتكەن قۋانىشتى جانە رەنىشتى جايلار جونىندە بىر-بىرىنە قالاي حابارلاپ وتىراتىندارى جايىندا ءوزارا ۋاعدالاسادى، سوسىن پرينسەسسا ودان مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك قايتىپ ورالۋىن سۇراپ جالبارىنا باستايدى. رىسار سالتاناتتى تۇردە ۋادە ەتەدى، قىزدىڭ قولىنان تاعى ءبىر سۇيەدى دە، جۇرەگىن جۇلىپ قالدىرىپ كەتكەندەي كۇيىنىشتى احۋالدى باستان كەشىپ بۇرىلىپ جۇرە بەرەدى. ءوزى جاتقان بولمەگە بارىپ توسەككە قۇلاي كەتەدى، ءبىراق بويجەتكەننەن قول ءۇزۋدىڭ قايعىسىنان كوز ىلىندىرە المايدى، سوندىقتان تاڭ اعارىپ اتقان بويدا-اق تۇرىپ، كورولمەن، ونىڭ حانىمىمەن جانە ينفانتامەن قوشتاسۋعا بارادى. مىنە، ول كورولمەن جانە كوروليەۆامەن قوشتاسادى، ءبىراق سول جەردە وعان سەنورا ينفانتا سىرقات، ءسىزدى قابىلداي المايدى دەگەندى ايتادى. مۇنىڭ سەبەبى — وزىنەن قول ۇزگەندىگى ەكەنىن رىسار سەزەدى، جانى كۇيزەلىپ، نە ىستەردى بىلمەي داعدارادى، سىر ءبىلدىرىپ قويماۋ ءۇشىن زوردىڭ كۇشىمەن ارەڭ دەگەندە ساباسىنا تۇسەدى. بويجەتكەننىڭ سىرلاس قىزمەتشى ايەلى دە وسى جەردە تۇرعان بولاتىن، رىساردىڭ قالايشا كۇيزەلگەنىن كورىپ-سەزىپ تۇرعان ول پرينسەسساعا ءبارىن جەتكىزىپ بارادى، كوزى جاسقا تولى پرينسەسسا ءوز رىسارىنىڭ كورول تۇقىمىنان با، جوق پا — كىم ەكەنىن بىلمەيتىنى جانىنا قاتتى باتىپ جۇرگەنىن ايتادى. قىزمەتشى ايەل وعان رىساردىڭ بويىنان بايقالعان كىشىپەيىلدىلىك، سىپايىلىق پەن وجەتتىك ونىڭ تەكتى اۋلەتتەن، كورول تۇقىمىنان شىققان ادامعا ءتان قاسيەتتەر ەكەنىن ۇعىندىرادى. مازاسى بولماي جۇرگەن بويجەتكەننىڭ جانى جاي تابادى. اتا-اناسى كۇدىك الىپ قالماسىن دەپ ويلاعان ول امالدىڭ جوقتىعىنان ارادا ەكى كۇن وتكەن سوڭ جۇرتتىڭ الدىندا ءجۇز كورسەتەدى. بۇل كەزدە رىسار اتتانىپ تا كەتكەن بولاتىن. ول سوعىستا ايانباي شايقاسادى، كورولدىڭ جاۋلارىن كۇيرەتە جەڭەدى، كوپتەگەن قالانى قول استىنا قاراتادى، تالاي ايقاستا جەڭىمپاز اتانادى، ءسويتىپ سارايعا قايتىپ ورالىپ ءوز جۇرەگىنىڭ امىرشىسىمەن داعدىلى ورىندارىندا جۇزدەسىپ، وعان اتقارعان قىزمەتىنىڭ وتەمىنە كورولدەن قىزىن وزىنە ۇزاتۋىن وتىنبەك ويى بارىن ايتادى. كورول وعان قىزىن بەرۋدەن باس تارتادى، ويتكەنى ول مۇنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيدى. الايدا، رىسار الىپ قاشا ما، الدە باسقا ءبىر امالىن تابا ما، ايتەۋىر ينفانتا ونىڭ ايەلىنە اينالادى، ءسويتىپ اكەسى اقىرى مۇنى وزىنە زور باقىت سانايدى، ويتكەنى ول الگى رىساردىڭ الدەبىر كورولدىكتىڭ، — مەنىڭشە، ول كارتادا كورسەتىلمەگەن سەكىلدى، — ايبىندى ءامىرشىسىنىڭ ۇلى ەكەنىن انىقتاعان بولاتىن. كورول ولەدى، ينفانتا ونىڭ مۇراگەرى بولعاندىقتان رىسار قاس قاعىمدا كورول بوپ شىعا كەلەدى. مىنە، اتقوسشىسىن دا، وسىنداي جوعارى دارەجە-اتاققا جەتۋىنە كومەكتەسكەن باسقالاردى دا شاش-ەتەكتەن جارىلقايتىن كەز دە وسى عوي: ول اتقوسشىسىن ينفانتانىڭ قىزمەتشىسىنە، ارينە، باسقاعا ەمەس، ەكەۋىنىڭ اراسىنا دانەكەر بوپ جۇرگەن قىزمەتشى ايەلگە، ۇيلەندىرەدى، — سويتسە، ول جاي بىرەۋ ەمەس، تەكتى تۇقىمنان شىققان گەرسوگتىڭ قىزى ەكەن.

— اق-ادال شىنىمدى ايتسام، ماعان دا كەرەگى سول ەدى، — دەپ قىستىرىلا كەتتى سانچو، — جانە سولاي بولار دەپ ۇمىتتەنەم دە، سەبەبى بۇل ىسكە ءوزىڭىز سەكىلدى رىسار، ياعني قايعىلى بەينە رىسارى كىرىسسە، ءبارى دە ويداعىداي بوپ شىعارى كامىل.

— وعان ەش كۇمانىڭ بولماسىن، سانچو، — دەپ سەندىرە سويلەدى دون كيحوت، — ويتكەنى، كەزبە رىسارلار كورولدىڭ نەمەسە يمپەراتوردىڭ تاعىنا تاپ وسىنداي جولمەن جانە ناق الگىندەي ساتىلار ارقىلى عانا جەتكەن. ەندى بىزگە قالىپ تۇرعانى حريستيان نەمەسە ءماجۋسي كورولدەرىنىڭ قايسىسى سوعىس جۇرگىزىپ جاتقانىن جانە قايسىسىنىڭ ايداي سۇلۋ قىزى بارىن انىقتاۋ عانا. ءبىراق، بۇل جايىندا كەيىنىرەك اسىقپاي ويلانۋىمىزعا بولادى، سەبەبى، الگىندە ايتقانىمداي، سارايعا بارىپ بوي كورسەتپەس بۇرىن اۋەلى باسقا ءبىر جەردە داڭققا بولەنۋ كەرەك. وعان قوسا، وزىمە جەتىسىڭكىرەمەي تۇرعان نارسەلەر دە جوق ەمەس: ايتالىق، الەمنەن ءتىپتى وسىنداي ءارى سوعىس جۇرگىزىپ جاتقان، ءارى ادەمى قىزى بار كورول تابىلسىن دەيىك، ال مەنىڭ داڭقىم كۇللى دۇنيەنى دۇبىرلەتىپ تۇرسىن دەيىك، ءبىراق ءوزىم كورولمەن قانداس تۋىستىعى بار پرينس نەمەسە تىم قۇرىعاندا يمپەراتوردىڭ ءۇش اتادان قوسىلاتىن اعايىنى بوپ شىعا الام با، سوعان كۇمانىم كوبەيىپ تۇر. ويتكەنى، نانىمدى دەرەكتەردى قولىنا تۇسىرمەيىنشە كورول قىزىن ماعان بەرە قويمايدى عوي، ءتىپتى ەرلىك ىستەرىم ودان دا زور قۇرمەتكە لايىقتى بولسا دا. مىنە، وسى ولقىلىقتىڭ قىرسىعىنان ايبىندى ىستەرىمنىڭ ارقاسىندا يە بولۋعا ابدەن حاقىلى نارسەمنەن بوسقا ايرىلىپ قالام با دەپ قورقام. راس، مەن ءوزىم ەجەلگى دۆورياندىق اۋلەتتەن شىققان اداممىن، پومەششيكپىن جانە جەر يەلەنۋشىمىن، وزىمە ءجابىر كورسەتىلگەن جاعدايدا بەس ءجۇز سۋەلدو ايىپ ءوندىرىپ الۋعا ىقتيارىم بار، سوندىقتان عۇمىر جولىم جايىندا جازۋعا تاۋەكەل ەتەتىن سول ءبىر وقىمىستى وعلاننىڭ تۋستىعىم مەن شىققان تەگىمدى دالمە-دال انىقتاپ بەرۋىنىڭ ناتيجەسىندە كورولدىڭ نەمەنەسى نەمەسە تۋاجاتى بولىپ تا شىعۋىم عاجاپ ەمەس! سەن ءبىلىپ قويعىن، سانچو، ادامداردىڭ اتا تەگى ەكى ءتۇرلى جولمەن قالىپتاسادى: بىرەۋلەردىڭ ارعى اتالارى ايتۋلى كنياز، ايبىندى بيلەۋشى بولادى، ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە ولاردىڭ تۇقىمى سۇيىلىپ، سيىرقۇيىمشاقتانىپ كەتەدى، ال ەندى بىرەۋلەر قارا حالىقتان شىعادى، ءبىراق بىرتىندەپ ءبىر ساتىدان ەكىنشى ساتىعا كوتەرىلە بەرەدى دە، اقىر سوڭىندا اتاقتى شونجارعا اينالادى. ءسويتىپ، بىرەۋلەردىڭ باياعى اتاق-دارەجەسىنەن بۇگىن قىلاۋ دا قالماسا، ەكىنشى بىرەۋلەر بۇگىن باياعىدا قيالىنا كىرمەگەن قۇرمەتكە بولەنىپ وتىرادى — ولاردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق وسى عانا. كىم بىلەدى، بالكىم، مەن وسىلاردىڭ العاشقىلارىنىڭ قاتارىنان تابىلىپ قالارمىن، ياعني اتا-بابالارىمنىڭ داڭقى جەر جارعان ۇلى ادامدار بولعانى اقىرى انىقتالار، ونداي جاعدايدا، قايىن اتاما اينالماقشى كورولدىڭ بۇعان، البەتتە، ابدەن ىرزا بولاتىنى داۋسىز. ول ىرزا بولماعان كۇندە دە، ءبارىبىر، ءوزىمدى بار ىقىلاسىمەن قۇلاي سۇيگەن قىزدىڭ اتا-انا نارازىلىعىنا دا قاراماي، ءتىپتى سۋ تاسۋشىنىڭ بالاسى ەكەنىمدى دە بىلە تۇرا، مەنى ءامىرشىم جانە جۇبايىم دەپ جاريالاۋى ىقتيمال عوي. ويتپەگەن كۇندە، ەڭ ءتاۋىر امال — قىزدى الىپ قاشىپ، كوڭىلىم قالاعان جاققا اكەتۋ بوپ تابىلادى، ال اتا-اناسىنىڭ اشۋ-ىزاسىنا ۋاقىت پەن اجال باسۋ ايتپاق.

— ولاي بولسا، كەيبىر انتۇرعانداردىڭ: “كۇشپەن الۋعا شاماڭ جەتسە، كوزىڭدى ساتىپ نەڭ بار” دەيتىندەرى ءجون-اق ەكەن عوي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو. — ايتپاقشى، ودان گورى بۇل جەردە: “اقپەيىل جاننىڭ دۇعاسىن دەمەۋ ەتكەننەن، جاعاعا جارماسقان ارتىق”، دەيتىن باسقا ءبىر ماتەل قيسىندىراق. مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، ەگەر سەنور كورول، ءسىزدىڭ قايىن اتاڭىز، سەنورا ينفانتانى وزىڭىزگە بەرۋدەن باس تارتقان جاعدايدا ونى الىپ قاشىپ، الدەبىر جاققا اتتاندىرىپ جىبەرۋگە تۋرا كەلەدى، دەيسىز. سوندا دەيمىن-اۋ، قاشان سىزدەر تاتۋلاسىپ تابىسقانشا، قاشان ءسىزدىڭ ءتورت قۇبىلاڭىز تۇگەندەلىپ، پاتشالىق قۇرۋ داۋرەنىڭىز باستالعانشا بەيشارا اتقوسشىڭىز جارىلقاۋدى كۇتىپ، ەكى كوزى ءتورت، شەرلى جۇرەگى ءورت بوپ وتىرا بەرمەك پە؟ تەك، ارينە، ونىڭ بولاشاق جۇبايى، ينفانتانىڭ سىرلاس قىزمەتشىسى، بويجەتكەنگە ەرە كەتىپ، قايعىنى دا، قۋانىشتى دا اتقوسشىمەن بىرگە بولىسپەسە دەيمىن عوي، ءبىراق، مەنىڭ ويىمشا، الگى قىزمەتشى ايەلدىڭ اتقوسشىمەن قولما-قول نەكەگە تۇرۋىنا سەپتىك جاساۋ دەگەن ءسىز ءۇشىن ونشا قيىن شارۋا ەمەس سەكىلدى.

— وعان بوگەت بولارلىقتاي بىردەڭەنى كورىپ تۇرعان جوقپىن، — دەدى دون كيحوت.

— ەندەشە، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — ءوزىمىزدى قۇدايدىڭ قۇزىرىنا تاپسىرىپ، تاعدىر-تالايىمىزعا سەنۋ عانا قالادى، ءبىزدى سونىڭ ءوزى-اق جارىلقاۋداي جارىلقايدى.

— جاساعان يەم، تىلەگىمدى بەرە گور، — دەپ كۇبىر ەتتى دون كيحوت. — سەنىڭ دە، سانچو، نە نارسەگە مۇقتاج بولساڭ سونىڭدى تاپتىرا كورسىن، ال مۇساپىرلىك ءوزىن ءمۇساپىر سانايتىنداردىڭ ۇلەسىندە قالسىن.

— ايتقانىڭىز كەلسىن، — دەدى سانچو. — مەن تازا قاندى حريستيانمىن عوي، ال گراف بولۋىم ءۇشىن وسىنىڭ ءوزى-اق جەتەدى.

— ارتىعىمەن جەتەدى، — دەدى دون كيحوت. — ءتىپتى سەن ونداي بولماعان كۇننىڭ وزىندە دە، بۇل ەشتەڭەگە بوگەت جاساي الماس ەدى: كورول تاعىنا وتىرعان بويىمدا-اق ساعان دۆوريان اتاعىن بەرەم، ونى ساتىپ الىپ تا، سول ءۇشىن ۇزاق جىلدار بويى قىزمەت اتقارىپ تا اۋرەلەنبەيسىڭ. ساعان گراف اتاعىن قالاي بەرسەم، سولاي دۆوريان بوپ شىعا كەلەسىڭ، ودان سوڭ جۇرت نە دەسە و دەسىن؛ ارىممەن انت ەتەيىن، اركىم-اق سەنى ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز مارتەبەلى مىرزا دەپ دارىپتەيتىن بولادى.

— مەن گراف دەگەن اتاۋعا كىر كەلتىرمەيمىن، وعان كامىل سەنىڭىز! — دەدى سانچو.

— اتاۋعا دەمەۋ كەرەك، اتاققا دەۋ كەرەك، — دەپ تۇزەتىپ قويدى ونى دون كيحوت.

— مەيلى، سولاي-اق بولسىن، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو پانسا. — ايتايىن دەگەنىم، مەن وعان تەز وڭتايلانا الام: ەرتەرەكتە، — وللاھي شىنىم، وتىرىك ەمەس، — ءبىر ءدىني قاۋىمدا قىزمەت ەتكەنمىن، سونداعى قىزمەتشىنىڭ كيىمى ماعان وتە ۇيلەسىپ تۇراتىن، سونى كورگەن جۇرت مىنا ەتجەندى پوشىمىما قاراپ، قاۋىمدى باسقارۋعا ابدەن لايىق ەكەنسىڭ دەيتىن. ال، ەگەر يىعىما گەرسوگ مانتياسىن ءىلىپ، شەت ەل گرافتارىنشا التىن مەن ىنجۋگە مالىنىپ جۇرسەم شە؟ باسىمدى باسكە تىگۋگە بارمىن، مەنى ءبىر كورىپ قايتۋ ءۇشىن جۇرت جەر-جەردەن اعىلىپ كەلە باستايتىن بولادى.

— ارينە، ونداي جاعدايدا كەيپىڭنىڭ كوزگە تارتىمدى كورىنەرى انىق، — دەدى دون كيحوت. — الايدا، ءجيى قىرىنىپ تۇرۋىڭا تۋرا كەلەدى، ايتپەسە ساقالىڭنىڭ مىنا قازىرگى ءتۇرى تىم سۇرىقسىز — ءارى قالىڭ، ءارى ۇيىسىپ، ءۇرپى-تۇرپى بوپ كەتكەن، كۇن ارا بولسا دا قىرىنۋدى داعدىعا اينالدىرماساڭ، مۋشكەت وعى جەتەتىن جەردەن-اق كىم ەكەنىڭ كورىنىپ تۇرادى.

— ونىڭ جولى وڭاي عوي، شاشتاراز جالداپ، جالاقى بەرىپ جانىمدا ۇستاسام بولماي ما؟ — دەدى سانچو. — گراندتىڭ سوڭىنان ەرگەن اتشى سەكىلدى ول دا قاسىمنان قالماي ەرىپ جۇرەتىن بولادى.

— اۋ، گراندتىڭ سوڭىنان اتشى ەرىپ جۇرەتىنىن سەن قايدان بىلەسىڭ؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت تاڭىرقاپ.

— ءقازىر ايتىپ بەرەيىن سىزگە، — دەدى سانچو. — بۇدان ءبىراز جىل بۇرىن استانادا ءبىر ايداي تۇرعانمىن، سوندا تاپەلتەك بويلى ءبىر مىرزانىڭ، — جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، بويى الاسا بولعانىمەن بيىك مانساپ يەسى كورىنەدى، — كوشەدە قىدىرىستاپ جۇرگەنىن كورگەم؛ ءبىر قىزىعى، ول قالاي قاراي بۇرىلماسىن مەيلى، ءبىر سالت اتتى قىر سوڭىنان قالماي ەرەدى دە وتىرادى. مەن جۇرتتان بۇل اتتى كىسى نەگە ونىمەن قاتار جۇرمەيدى، نەگە ءاردايىم ارتتا بولادى دەپ سۇرادىم. ماعان جۇرت: بۇل ونىڭ اتشىسى، گراندتاردا قايدا بارسا دا اتشىسىن سوڭىنان ەرتىپ جۇرەتىن ءداستۇر بار، دەپ ءتۇسىندىردى. سوندا بۇل ءسوزدى جادىمدا جاقسىلاپ ساقتاپ قالعام، ءالى كۇنگە شەيىن ۇمىتپاپپىن.

— بۇل ويىڭدى قولدايتىنىمدى جانە سوڭىڭنان شاشتاراز ەرىپ جۇرەتىندەي سەبەپ سەندە بارشىلىق ەكەنىن ايتۋعا ءتيىسپىن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت. — داستۇرلەر بىرتىندەپ قالىپتاسىپ، قولدانىسقا دا بىرتىندەپ ەنەدى، اياق استى پايدا بولا كەتپەيدى، سوندىقتان سەن سوڭىنان شاشتاراز ەرىپ جۇرەتىن تۇڭعىش گرافقا اينالاسىڭ. ونىڭ ۇستىنە ات ەرتتەيتىن ادامنان گورى ساقال قىراتىن ادامعا كوبىرەك سەنىم ارتۋعا بولادى.

— شاشتارازعا قاتىستى ماسەلە — مەنىڭ شارۋام، — دەدى سانچو، — ال ءسىزدىڭ شارۋاڭىز، تاقسىر، كورول بولۋعا تىرىسۋ جانە مەنى گراف اتاندىرۋ.

— سولاي بولادى دا، — دەدى دون كيحوت نىق سەنىممەن.

سونى ايتىپ، باسىن كوتەرىپ جول بويىنا كوز جىبەرگەن ول الدە ءبىر وعاش كورىنىستى بايقاپ قالدى، ال بۇل جايىندا كەلەسى تاراۋدا اڭگىمەلەنەدى.

ءححىى تاراۋ

بارۋعا مۇلدەم ىقىلاسسىز جاقتارىنا كۇشپەن ايدالىپ بارا جاتقان باقىتسىز سورلىلاردى دون كيحوتتىڭ قالاي قۇتقارعانى جايىندا

سيد احمەت بەن-ينحالي، اراب جانە لامانچا قالامگەرى، ءوزىنىڭ تەرەڭ ويلى، بيىك ماقساتتى، جاساندىلىقتان ادا، جانعا جاعىمدى جانە قىزىقتى حيكاياسىندا داڭقتى لامانچالىق دون كيحوتتىڭ اتقوسشىسى سانچو پانسامەن ءححى-شى تاراۋدىڭ اياق جاعىندا كەلتىرىلگەن جايلار توڭىرەگىندە پىكىر الىسقاننان كەيىن باسىن كوتەرىپ، قارسى الدىنان، تاپ سول وزدەرى كەلە جاتقان جولمەن، مويىندارىنا بايلانعان ۇزىن تەمىر شىنجىر ارقىلى بىر-بىرىنە تاسپيىقتىڭ تاسىنداي بوپ تىركەلگەن، قولدارى بۇعاۋلى ون ەكى ادامنىڭ جاياۋ جىلجىپ كەلە جاتقانىن كورگەنىن ايتادى. بۇل تىزبەكتى ەكى سالت اتتى جانە ەكى جاياۋ كۇزەتشى ايداپ كەلە جاتىر ەدى، سالت اتتىلار بىلتەلى مىلتىقپەن، جاياۋلارى — نايزامەن جانە سەمسەرمەن قارۋلانعان بولاتىن؛ سولاردى كورگەن بويدا-اق سانچو پانسا:

— بۇلار كورولدىڭ كاتورگالىق جۇمىسقا كەسىلگەن باسىبايلىلارى، ولاردى گالەراعا ايداپ بارا جاتىر، — دەدى.

— كورول باسىبايلىسى دەيسىڭ بە؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى دون كيحوت. —نەمەنە، ول بىرەۋگە قيانات-زورلىق جاساۋشى ما ەدى؟

— ايتايىن دەگەنىم باسقا ەدى، — دەپ تۇزەتتى ءسوزىن سانچو. — ايتايىن دەگەنىم، بۇلار — قىلمىستارى ءۇشىن گالەرادا كورولگە ەرىكسىز قىزمەت ەتۋگە ۇكىم شىعارىلعان جاندار.

— ايتەۋىر، قالاي بولعان كۇندە دە، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — بۇل ادامدار گالەراعا ءوز ەركىمەن ەمەس، ءماجبۇر ەتۋ بويىنشا بارا جاتىر عوي.

— ارينە، ارينە، — دەپ قوشتادى سانچو.

— ونداي جاعدايدا، — دەپ ءتۇيدى قوجايىنى، — مەن پارىزىمدى ورىنداۋعا ءتيىسپىن: زورلىق-زومبىلىقتى تۇبىرىمەن جويىپ، كەمباعالدارعا كومەك كورسەتىپ، قامقورلىق جاساۋىم كەرەك.

— مىنا نارسەنى ەسكە الىڭىز، تاقسىر، — دەدى سانچو، — ءادىل سوت، ياعني كورولدىڭ ءوزى، بۇل ادامدارعا زورلىق-زومبىلىق جاساپ، ءجابىر كورسەتپەيدى، ول بار بولعانى بۇلاردى قىلمىسى ءۇشىن عانا جازالايدى.

وسى تۇستا كاتورگاعا ايدالعاندار تىزبەگى دە تاياپ كەلگەن، سول ارادا دون كيحوت ايداۋىلدارعا اسا ىزەتتىلىكپەن ءبىر بۇيىمتايىن ورىنداۋعا ءوتىنىش ءبىلدىردى، اتاپ ايتقاندا، مىنا جارانداردى وسىنداي احۋالدا الىپ جۇرۋگە وزدەرىن ءماجبۇر ەتكەن نەندەي سەبەپ، دۇرىسى، نەندەي سەبەپتەر ەكەنىن بايانداپ، ءتۇسىندىرىپ بەرۋىن سۇرادى. سالت اتتىلاردىڭ ءبىرى بۇلار كاتورگالىق جۇمىسقا كەسىلگەن، ۇلى مارتەبەلى كورولدىڭ ىقتيارىنداعى ادامدار ەكەنىن جانە ءبارى گالەراعا ايدالىپ بارا جاتقانىن حابارلاپ، بۇعان الىپ-قوسار باسقا ەشتەڭەسى جوقتىعىن جانە ونىڭ بۇدان ارتىقتى ءبىلۋىنىڭ دە قاجەت ەمەستىگىن ءمالىم ەتتى.

— سويتە تۇرعانىمەن، — دەدى دون كيحوت كەلىسىڭكىرەمەي، — بۇلاردىڭ ءارقايسىسى جەكە-جەكە العاندا قانداي قاسىرەتكە دۋشار بولعانىن بىلسەم دەپ ەم.

بۇدان سوڭ ايداۋىلدار ءوز ءوتىنىشىن اياق استى قالدىرماۋىن كوزدەگەن دون كيحوتتىڭ ولارعا سونشالىقتى كوپ قوشەمەت-قولپاش كورسەتىپ، سونشالىقتى كوپ دالەلدەمە كەلتىرگەنى سونداي، اقىرى ەكىنشى سالت اتتى وعان:

— بۇل مىسكىندەردىڭ ءىس قاعازدارىن وزىمىزبەن بىرگە الىپ كەلە جاتقانىمىزبەن توقتاپ تۇراتىن، قورجىننان شىعارىپ، وقىپ بەرەتىن ۋاقىتىمىز جوق. ءوزىڭىز سۇراپ كورىڭىز، مىرزا، ەگەر قوش كورسە وزدەرى-اق سايراپ بەرەدى، ال ولاردىڭ قوش كورەتىنىنە كۇمان جوق، سەبەبى بۇل شىركىندەردىڭ ەڭ سۇيىكتى شارۋاسى — الاياقتىقپەن اينالىسۋ جانە وسىنداي ارەكەتتەرى جايىندا جىر قىپ ايتۋ عوي، — دەدى.

رۇقسات العان سوڭ، — ءتىپتى رۇقسات بەرىلمەگەن كۇندە دە دون كيحوت ءبارىبىر ءوز دەگەنىن جاسار ەدى، — رىسارىمىز تىزبەككە جاقىنداپ، ءبىرىنشى تۇرعان بەيباقتان قانداي كۇناسى ءۇشىن ساياحاتتىڭ وسىنداي ءونىمسىز ءتۇرىن تاڭداۋعا ءماجبۇر بولعانىن سۇرادى. اناۋ عاشىق بولعانى سەبەپتى وسىلايشا ساياحات شەگىپ جۇرگەنىن ايتتى.

— تەك سول ءۇشىن عانا ما؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — اۋ، عاشىق جانداردىڭ ءبارىن گالەراعا اتتاندىرا بەرسە مەنىڭ ءوزىم باياعىدا-اق ەسكەك ەسىپ كەتكەن بولار ەم عوي.

— تاقسىر، ءسىز مۇلدەم باسقا سۇيىسپەنشىلىك جايىندا ايتىپ تۇرسىز، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سوتتالۋشى. — مەنىڭ ىنتىزارلىعىمنىڭ ءتۇرى بولەك: ماعان جۋىلعان كىر تولى سەبەتتىڭ قاتتى ۇناعانى سونشا، ونى كەۋدەمە تاس قىپ قۇشاقتاپ العانمىن، ەگەر ونى ءادىل سوت كۇشپەن تارتىپ الماعاندا ءوز ەركىممەن ودان وسى كۇنگە شەيىن ايرىلماس ەم. مەنى قىلمىس جاساپ جاتقان جەرىمدە قولعا ءتۇسىردى، ازاپقا سالىپ، قيناۋدىڭ قاجەتى بولمادى، سوندىقتان ماعان قولما-قول ۇكىم شىعارىلدى: ارقامدى ءجۇز مارتە سوعىلعان قامشىمەن اشەكەيلەدى، وعان قوسىمشا سىيلىققا ءۇش كەمەشىك الدىم.

— ءۇش كەمەشىك دەگەن نە؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت تاڭىرقاپ.

— ءۇش جىل گالەرادا بولۋ دەگەن ءسوز، — دەپ ءتۇسىندىردى قىلمىسكەر جىگىت.

بۇل — جاسى جيىرمانىڭ تورتەۋى شاماسىنداعى، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، پەدرايتادا تۋىپ-وسكەن جىگىت-تى.

جاڭاعى سۇراعىن دون كيحوت ەكىنشى قىلمىسكەرگە دە قويدى، ءبىراق قاباعىن قارس جاۋىپ، تۇنەرىپ العان ول تۇك ءۇن قاتپادى: الايدا، ول ءۇشىن الگى جىگىت جاۋاپ بەردى.

— بۇنى، سەنور، بۇلبۇل بولعانى ءۇشىن ايداپ بارادى، ياعني مۋزىكا مەن ءان ءۇشىن، — دەدى ول.

— قالايشا؟ — دەپ قازبالاي ءتۇستى دون كيحوت. — مۋزىكانتتار مەن انشىلەردى دە گالەراعا ايدايتىن بولعانى ما؟

— ءيا، سەنور، — دەپ جاۋاپ قاتتى كاتورگاعا كەسىلگەن بەيباق، — قايعىدان اندەتكەن جاننان جامان ادام جوق.

— كەرىسىنشە، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى رىسارىمىز، — ەستۋىمشە، ءان سالعان ادام ۋايىم-قايعىنى جەڭىلدەتەدى دەمەۋشى مە ەدى؟

— ال، مىندا باسقاشا، — دەدى سوتتالعان، — كىمدە-كىم ءبىر رەت اندەتسە، سول ءومىرباقي جىلاپ وتەتىن بولادى.

— تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، — دەدى دون كيحوت.

سول ارادا ايداۋىلداردىڭ ءبىرى وعان ءجۇزىن بۇرىپ، بىلاي دەدى:

— سەنور كاۆالەرو! قايعىدان اندەتۋ دەگەن ءسوز مىنا زالىمداردىڭ تىلىندە ازاپتاۋ كەزىندە ايىبىن مويىنداۋ دەگەندى بىلدىرەدى. مىنا كۇناكار ازاپقا سالىندى، ءسويتىپ ول قىلمىسىن مويىنداۋعا ءماجبۇر بولدى، اتاپ ايتقاندا، بۇل جىلقى ۇرلاۋمەن اينالىسقان، ياعني ءمىنىس اتتارىن ۇرلاعان، ءسويتىپ قىلمىسىن مويىنداعان بويدا التى جىل گالەراعا كەسىلدى، ونىڭ سىرتىندا ەكى ءجۇز قامشىسى تاعى بار، ونىسىن جون ارقاسى ابدەن جاقسى سەزىپ تۇرعانى انىق. ال، بۇنىڭ تەرەڭ ويعا باتىپ كوڭىلسىزدەنىپ تۇرعانىنىڭ سەبەبى، باسقا الاياقتار، — تۇرمەدە قالعانى بار، ءقازىر سەرىك بوپ كەلە جاتقانى بار، — مۇنى قىلمىسىن مويىنداعانى ءۇشىن، جالتارىپ باعۋعا شىدامى جەتپەگەنى ءۇشىن جابىرلەيدى، وعان جەركەنىشپەن قارايدى، وعان قورلىق كورسەتەدى، ونى ادام ساناتىنا قوسپايدى. ويتكەنى، جوق دەگەن ءسوز قانشا ارىپتەن تۇرسا، بار دەگەن ءسوز دە سونشا ارىپتەن تۇرادى دەپ پايىمدايدى ولار، سوندىقتان قىلمىسكەردىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى — ونىڭ ءومىرى مەن ءولىمى كۋالار مەن ايعاقتارعا ەمەس، ءوزىنىڭ تىلىنە بايلانىستى. ءوز ويىمشا، ولاردىڭ بۇل تۇجىرىمى اقيقاتتان ونشا اۋلاق جاتپاعان سەكىلدى.

— مەنىڭشە دە سولاي، — دەپ قوشتادى ونى دون كيحوت.

ءۇشىنشىسىنىڭ جانىنا جاقىنداعان ول باسقالارعا قويعان سۇراعىن بۇعان دا قايتالاعان-دى، اناۋ وعان ەش قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان ىلدىم-جىلدىم ءۇن قاتتى:

— گالەرا ەسىمدى سەنوراعا بەس جىلعا بارا جاتىرمىن، سەبەبى جانىمدا ون دۋكات بولعان جوق.

— اۋ، قاسىرەتتەن قۇتقارۋعا كومەكتەسسە سىزگە قۋانا-قۋانا جيىرما دۋكات بەرەيىن! — دەدى دون كيحوت.

— قاجەتى جوق، — دەپ باسىن شايقادى سوتتالعان جىگىت. — ول دا ءبىر، قالتاسى اقشاعا تولى ادامنىڭ اشىق تەڭىزدە قالىپ، ساتىپ الاتىن تاماق تاپپاي اشتان ولگەلى جاتقان جاعدايى دا ءبىر. مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، ەگەر جيىرما دۋكاتىڭىزدى دەر كەزىندە بەرسەڭىز، ونىمەن سوت قىزمەتشىسىنىڭ قالامىن مايلاپ جىبەرگەن بولار ەم، قورعاۋشىمدى دا نە ءتۇرلى قيتۇرقىنى ويلاپ تابۋعا شابىتتاندىرار ەم، ءسويتىپ ءقازىر مىنا جولمەن قارعى باۋ تاعىلعان تازىشا سۇمەڭدەمەي، تولەدو قالاسىندا، سوكودوۆەر الاڭىندا الشاڭداي باسىپ جۇرەر ەم. ءبىراق، قۇداي تاعى نە بەرمەس دەيسىڭ، شىداي تۇرۋ كەرەك، ار جاعىن كورە جاتامىز عوي.

دون كيحوت ءتورتىنشى بەيباققا — تۇرىنە قاراعاندا زيالى ادام سەكىلدى، بەلۋارعا تۇسكەن اق ساقالى بار كىسىنىڭ قاسىنا جاقىنداپ، گالەراعا نە ءۇشىن بارا جاتقانىن سۇرادى، ءبىراق اناۋ جىلاپ جىبەردى دە، ەش جاۋاپ قاتپادى؛ الايدا بەسىنشى قىلمىسكەر ءتىلماش مىندەتىن اتقارۋعا ءوزى تىلەنىپ، بىلاي دەدى:

— بۇل قادىرمەندى وتاعاسى گالەراعا ءتورت جىلعا بارا جاتىر، ال اتتانار الدىندا ونى، ۇستىنە الەمىش كيىم كيگىزىپ، سالت اتقا مىنگىزىپ، كوشە-كوشەنى سالتاناتپەن ارالاتقان بولاتىن.

— ياعني، مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، ونى ماسقارا مازاققا ۇشىراتقان عوي، — دەدى سانچو پانسا.

— تاپ سولاي، — دەپ قوشتادى ونى كاتورگاعا كەسىلگەن جىگىت. — ال، جازاعا تارتىلۋ سەبەبى — بۇل كىسى باسقا تاۋارلارمەن قاتار ءتىرى تاۋار دا جەتكىزىپ تۇرعان كورىنەدى. ياعني، ايتايىن دەگەنىم، بۇل كاۆالەرو، بىرىنشىدەن، جەڭگەتايلىق جاساعانى ءۇشىن، ال، ەكىنشىدەن، جادىلاۋ جونىندەگى كۇناسىنا بايلانىستى ايدالىپ بارادى.

— مىنە، بار پالە تاپ وسى كۇنادا جاتىر، — دەدى دون كيحوت، — ال، جەڭگەتايلىق دەگەننىڭ ءوزى، جالپى العاندا، گالەرادا ەسكەك ەسۋگە ەمەس، ونى باسقارىپ، وندا بيلىك جۇرگىزۋگە ەرىك بەرەتىن كاسىپ. ەكىنىڭ ءبىرى جەڭگەتاي بولا المايدى: بۇل كىلتيپاندى شارۋا جانە ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل مەملەكەت ءۇشىن وتە قاجەت نارسە، سوندىقتان بۇل ىسپەن تەكتى اۋلەتتەن شىققاندار عانا اينالىسۋى كەرەك. ال، بۇلاردى، باسقا دا كاسىپتەردەگىدەي، ياعني ساۋداگەرلەر اراسىنداعى دەلدال ءتارىزدى، ءتيىستى مولشەردەگى باقىلاۋشىلار مەن تەكسەرۋشىلەر قاداعالاپ تۇرۋعا ءتيىس، مىنە سوندا عانا مۇنداعى كوپتەگەن جونسىزدىككە جول بەرمەۋگە بولادى، ال ونداي كەمشىلىكتەردىڭ بولىپ وتىرعان جالعىز سەبەبى — بۇل كاسىپ پەن ءىستى اقىل-ويى دا، ساۋاتى دا كەم جاندار باسى ءبۇتىن ءوز قولىنا قاراتىپ العان: ياعني، قايداعى ءبىر قۇداي اتقان قاتىندار نەمەسە الىپ كەل، بارىپ كەلدە جۇرەتىن بالالار مەن سايقىمازاقتار — ىڭعاي ءجون دە، جوبا دا بىلمەيتىن جارىم اقىل جاراندار؛ مىنە سوندىقتان دا ىجداعاتتىلىق كورسەتۋ كەرەك بولاتىن قيىن ساتتەردە بۇلاردىڭ ءبارى اۋزى اڭقيىپ تاقىرعا وتىرىپ قالادى. مەملەكەت ءۇشىن اسا قاجەتتى وسىناۋ قىزمەتكە ادام تاعايىندار كەزدە نەلىكتەن مەيلىنشە قاتاڭ ىرىكتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ كەرەكتىگى جونىندە ءالى دە تالاي نارسە ايتار ەدىم، ءبىراق بۇل ءۇشىن مىنا جەر ونشا قولايلى بوپ تۇرعان جوق، سوندىقتان ءوز پىكىرىمدى وسىنىڭ ءبارىن جونگە كەلتىرىپ، قالىپقا ءتۇسىرۋ قولىندا تۇرعاندارعا كەيىنىرەك ءبىر بايانداپ بەرەرمىن. ال، ەندى ءقازىر جەڭگەتايلىقپەن اينالىسقانى ءۇشىن وسىنشا باقىتسىزدىققا تاپ بولعان، ساقال-شاشىن اق قىراۋ باسقان، تۇرىنە قاراعاندا زيالى ادام سەكىلدى مىنا كىسىنى كورگەندە پايدا بولعان اياۋشىلىق سەزىمىمنىڭ جادىلاۋعا قاتىستى كۇناسى بارىن ەستىگەنىمدە ءىز قالدىرماي زىم-قايىم جوعالعانىن عانا حابار ەتكىم كەلەدى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، كەيبىر اشىقاۋىزدار ويلايتىنداي، ءبىزدىڭ كۇش-جىگەرىمىزدى جاسىتاتىنداي نەمەسە تاۋىن قايتاراتىنداي ەشقانداي سيقىردىڭ جوعىن ءوزىم جاقسى بىلەم، ويتكەنى كۇش-جىگەرىمىز بۇعاۋدا ەمەس، بوستاندىقتا، ەندەشە جادىلايتىن شوپتەر دە، دۋالاۋ دا وعان اسەر ەتە المايدى. قۇداي ۇرعان قاتىندار مەن اردان بەزگەن الاياقتار ادەتتە ءتۇرلى قوسپا مەن ۋ ازىرلەيدى دە، ونى ىشكەن ادام ماڭگىرىپ قالادى، الگىلەر مۇنى ولارعا وزدەرىنىڭ دۋالاۋ قابىلەتىنىڭ اسەرى دەپ ۇعىندىرادى، ءبىراق، قايتالاپ ايتام، ادامنىڭ كۇش-جىگەرىن كۇيرەتۋ — ەشكىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىن نارسە.

— ءجون-اق، — دەپ ماقۇلدادى ەگدە جاستاعى قارت. — اق-ادال شىنىم، سەنور، جادىلاۋعا قاتىستى ەش ايىبىم جوق. ءبىراق، جەڭگەتايلىق جاساعانىم راس، ونى جاسىرمايمىن. ايتسە دە، جارامسىز ىسپەن اينالىسىپ ءجۇرمىن دەگەن نارسە ويىما كەلگەن ەمەس. مەن تەك ءبىر عانا ماقساتتى كوزدەدىم: جەر بەتىن جايلاعان بارلىق ادام شات كوڭىلدە بولسىن، جاعالاسۋ مەن جابىرقاۋ دەگەندى بىلمەي، تىنىش تا بەيبىت عۇمىر كەشسىن، دەدىم. الايدا ىزگى نيەتىم بارعان جاعىمنان قايتىپ ورالمايتىن جەرگە ساپار شەگۋدەن قۇتقارىپ قالا المادى: ءوزىم بولسام جاسىم كەلگەن اداممىن، ال قۋىعىمنىڭ سىرقاتى بولسا جانىمدى قويارعا جەر تاپتىرماي مازالاپ، ءبىر ساتكە تىنىم بەرمەيدى.

وسىنى ايتىپ ول تاعى دا جىلاپ جىبەردى، ال سانچونىڭ قاريانى قاتتى اياپ كەتكەنى سونشا، قوينىنان قارا باقىر الىپ، وعان ساداقا بەردى.

دون كيحوت اتىن تەبىنىپ، كەلەسى قىلمىسكەرگە جاقىنداپ، ودان قانداي ايىبى بارىن سۇرادى، بۇل سۇراققا اناۋ الدىڭعى سوتتالۋشىدان دا بەتەر داراقىلىقپەن جاۋاپ قايتاردى:

— مەنى گالەراعا ءوزىمنىڭ ەكى نەمەرە قارىنداسىممەن جانە باسقا دا تاعى ەكى قارىنداسىممەن، — ءبىراق، بۇلار وزىمدىكى ەمەس، — ويناپ-كۇلگەنىم ءۇشىن جىبەرىپ جاتىر. بۇل قىزدارمەن اراداعى ويىنىمنىڭ ءتۇبى شويىنعا اينالىپ، ناتيجەسىندە شايتاننىڭ ءوزى دە شاتاساتىن تۋىسقاندىق پايدا بولدى. ايىبىمدى مويىنداماس امالىم قالمادى، قاناتىنىڭ استىنا الار ەشكىم تابىلمادى، اقشا تاعى جوق، سوندىقتان ءوزىمدى دار اعاشى توسىپ تۇرعانىنا ەش كۇدىگىم بولماعان، ءبىراق ماعان التى جىل گالەرا بەرىلدى، مەن كەلىستىم: وزىمە دە سول كەرەك! ونىڭ ۇستىنە ءالى جاسپىن، بار ءومىرىم الدا، ال ءتىرى ادام تىربانسا دەگەنىنە جەتپەي قويمايدى. ەگەردە، سەنور كاۆالەرو، ءبىز سەكىلدى سورماڭدايلارعا از دا بولسا كومەگىڭىز تيسە، جاراتقان يەمىز انا دۇنيەدە ءسىزدى شاپاعاتىنا بولەر ەدى، ال ءبىز مىنا دۇنيەدە وزىڭىزگە دۇعامىزدى باعىشتاپ، ۇزاق جاساپ، باقۋاتتى، باقىتتى عۇمىر كەشۋىڭىز ءۇشىن ءتۇن بالاسى بار ىزگى تىلەگىمىزدى ارناپ، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋمەن بولار ەك، ويتكەنى ءوزىڭىز سەكىلدى، ءبىر قاراعاندا-اق بايقالىپ تۇرعان مەيىربان ادام سونداي عۇمىر كەشۋگە ابدەن لايىقتى-اق قوي.

بۇل — ۇستىنە ستۋدەنت كيىمىن كيگەن جىگىت ەدى، ايداۋىلداردىڭ ءبىرى ونى ءبىر كىسىدەي كوپپە جانە ءبىرشاما جاقسى لاتينيست دەپ اتاعان-دى.

ونىڭ ارتىندا وتىزدارداعى ەركەك كەلە جاتقان، ءبىر كوزى ەكىنشىسىنە قاراي كوبىرەك ۇڭىلە بەرەتىنى بولماسا، تۇر-كەسكىنى اجەپتاۋىر سىمباتتى بولاتىن. سەرىكتەرىنە قاراعاندا ول وزگەشەلەۋ تۇردە بۇعاۋلانعان-دى: اياعى ۇزىن-شۇباق شىنجىرمەن كىسەندەلگەن بولاتىن، شىنجىردىڭ ۇزىندىعى سونشا، بۇكىل دەنەسىن وراپ تاستاۋعا ەركىن جەتەتىن، ال موينىنا ەكى شىعىرشىق سالىنعان-دى، — ءبىرى شىنجىرعا دانەكەرلەنىپ تاستالىپتى، ال دوسىڭدى كۇزەت نەمەسە دوستىق قۇشاق دەپ اتالاتىن ەكىنشىسى ەكى قولعا سالىنعان تەمىر بۇعاۋمەن ەكى تەمىر شىبىق ارقىلى بەلدىڭ تۇسىنان توعىسىپتى، قولداعى بۇل بۇعاۋلار ۇلكەن قۇلىپتارمەن بەكىتىلگەندىكتەن اناۋ نە قولىن اۋزىنا اپارا المايتىن، نە باسىن تومەن تۇسىرە المايتىن. دون كيحوت باسقالارعا قاراعاندا بۇل ادامدا بۇعاۋدىڭ نەگە مۇنشا كوپتىگىن سۇرادى. ايداۋىل وعان بۇنىڭ ءبىر ءوزى عانا مىنالاردىڭ ءبارى جابىلىپ جاساعان قىلمىستى قوسىپ ەسەپتەگەندەگىدەن دە كوپ قىلمىس جاساعان دەپ جاۋاپ قاتتى، ونىڭ ۇستىنە اياق-قولى بىردەي كىسەندە بولعانىنا قاراماستان مۇنىڭ وجەتتىگى مەن ايرىقشا ايلاكەرلىگىن بىلەتىن كۇزەتشىلەردىڭ وعان ونشا سەنىڭكىرەمەيتىنىن جانە قاشىپ كەتە مە قورقاتىنىن دا ايتتى.

— بار-جوعى تەك گالەراعا جىبەرۋگە ۇكىم شىعارىلسا، سوندا مۇنىڭ قانداي قىلمىس جاساعانى؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— ءبىراق، بۇل گالەراعا ون جىلعا جىبەرىلىپ وتىر عوي، — دەدى ايداۋىل كەلىسپەي، — ال ول دا ءبىر، ازاماتتىق ءولىم دە ءبىر. بۇل سۇيكىمدى جىگىتىمىز —اتىشۋلى حينەس دە پاسامونتە دەگەن بولادى. كەيدە ونى حينەسۇمپاي دە ءزابىريلو دەپ تە اتايدى.

— سەنور كوميسسار! ءتىلىڭىزدى تارتىڭىز، — دەپ سوتتالعان جىگىت سوزگە ارالاستى. — بىرەۋدىڭ ەسىمى مەن لاقاپ اتىن سان-ساققا جۇگىرتپەڭىز. مارتەبەلى مىرزانىڭ ايتىپ تۇرعانىنداي، مەنىڭ ەسىمىم حينەسۇمپاي ەمەس، حينەس، مەن ءزابىريلو اۋلەتىنەن ەمەس، پاسامونتە اۋلەتىنەنمىن. بىرەۋگە بىردەڭە دەمەس بۇرىن جۇرتتىڭ ءوز سىقپىتىنا كوز سالىپ قويعانى جامان بولماس ەدى.

— شەكتەن شىقپاڭىز، سەنور ءبىرىنشى دارەجەلى قاراقشى! — دەپ كوميسسار وعان اقىرىپ جىبەردى. — ايتپەسە اۋزىڭىزدى جاپتىرا قويۋىم قيىن ەمەس.

— ادام نە ايتپايدى، قۇداي ءوز دەگەنىنەن قايتپايدى، دەگەن عوي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى قىلمىسكەر، — ءبىراق، قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر مەنىڭ ەسىمىم حينەسۇمپاي ءزابىريلو ما الدە باسقا ما، ارادا ءبىرقاتار ۋاقىت وتكەندە ونىڭ ءبىرقاتار ادامعا بەك جاقسى ءمالىم بولارى كامىل.

— اۋ، سەنى جۇرت سولاي اتاماۋشى ما ەدى، الاياق-اۋ؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ايداۋىل.

— اتاعاندارىنشا اتار، سوسىن اۋىزدارىن جابار، — دەپ جاۋاپ قاتتى حينەس، — كەرىسىنشە جاعدايدا، اتىن ايتۋعا قولايسىزداۋ جەرلەرىندەگى ءجۇنىن ءبىر تالداپ جۇلىپ بەرەم. سەنور كاۆالەرو! بىزگە بىردەڭە بەرىپ جارىلقاماق ويىڭىز بولسا، بەرىڭىز دە ءجونىڭىزدى تابىڭىز، ايتپەسە بوتەن بىرەۋدىڭ كۇيكى تىرشىلىگىنە دەگەن ادەپسىزدەۋ اۋەسقويلىعىڭىزبەن ءبىزدى ابدەن ىعىر قىلدىڭىز. ەگەر ءسىزدى مەنىڭ ءومىرىم قىزىقتىرا قالسا، وندا ءبىلىپ قويىڭىز، مەن حينەس دە پاسامونتە دەگەن بولام جانە عۇمىر جولىمدى ءوز قولىممەن جازىپ شىققان اداممىن.

— ونىسى راس، — دەپ قوشتادى كوميسسار، — بۇل شىنىمەن-اق ءوز ءومىربايانىن جازىپ شىقتى جانە وتە جاقسى ەتىپ جازدى، ءبىراق كىتابى ەكى ءجۇز رەال كەپىلدىگىن كۇتىپ تۇرمەدە جاتىر.

— ءتىپتى ەكى ءجۇز دۋكات تالاپ ەتسە دە، ءبارىبىر ونى قايتارىپ الماي قويمايمىن، — دەپ نىقتادى حينەس.

— سونشالىقتى جاقسى كىتاپ پا ەدى ول؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— جاقسىلىعى سونشا، — دەپ جاۋاپ قاتتى حينەس، — تورمەس جاعاسىندا وسكەن لاساريلو مەن وسى تاقىرىپتا جازىلعان جانە بولاشاقتا دا جازىلا جاتاتىن باسقا كىتاپتاردىڭ ءبارى دە ونىمەن سالىستىرعاندا تۇككە العىسىز بوپ كورىنەدى. وسى سوزىمە سەنىڭىز، اسىل تەكتى مىرزام، وندا جازىلعاننىڭ ءبارى شىندىق، ءبىراق قىزىقتىلىعى مەن تارتىمدىلىعى سونشا، ويدان شىعارىلعان وقيعالاردىڭ ەشقايسىسى ونىمەن شەندەسە المايدى.

— كىتاپ قالاي اتالادى؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— حينەس دە پاسامونتەنىڭ ءومىرى، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىلمىسكەر جىگىت.

— ول ءوزى اياقتالعان كىتاپ پا؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— اۋ، ءوز ءومىرىم اياقتالمايىنشا، ول قالاي اياقتالماقشى؟ — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى حينەس. — ونى جارىق دۇنيەگە كەلگەن كۇنىمنەن باستاعام، ءسويتىپ سوڭعى رەت گالەراعا جىبەرىلگەن ساتىمە شەيىن جەتكىزىپ ۇلگەرگەم.

— ەندەشە، وندا بۇرىن دا ءبىر بولىپ قايتقانسىز عوي، شاماسى؟ — دەدى دون كيحوت.

— وتكەن جولى مەن وندا قۇداي مەن كورولگە ءتورت جىل قىزمەت ەتكەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى حينەس. — سوندىقتان مەنى تاعى سوندا اتتاندىرعاندارىنا ونشا كوپ وكىنگەم جوق — ول جەردە كىتابىمدى اياقتاۋعا ۋاقىتىم بولادى. ويتكەنى، ماعان ءالى كوپ نارسە جايىندا ايتۋعا تۋرا كەلەدى عوي، ال يسپان گالەرالارىنا تاپ بولعاندار ۋاقىتىن قايدا جۇمساردى بىلمەي اۋرە؛ ءبىراق، اقيقاتىن ايتقاندا، جازبالارىم ءۇشىن سونشالىقتى كوپ ۋاقىتتىڭ قاجەتى دە جوق: ءبارى كوڭىلدە سايراپ تۇرعان جايلار عوي.

— جىلتىرلاۋ جىگىت ەكەنسىڭ، بايقاعانىم، — دەدى دون كيحوت.

— ءارى باقىتسىزبىن، — دەپ قوسىپ قويدى حينەس. — باقىتسىزدىق دارىندى جانداردىڭ قاسىنان قالماي ەرىپ جۇرەدى.

— باقىتسىزدىق سۇرقيالاردىڭ سوڭىنان ەرىپ جۇرەدى، — دەپ تۇزەتتى ونى كوميسسار.

— سىزگە ءتىلىڭىزدى تارتىڭىز دەگەن بولاتىنمىن، سەنور كوميسسار، — دەپ پاسامونتە قايتادان قىزىنا سويلەپ كەتتى. — باستىقتار قولىڭىزداعى جەزلدى ءبىزدى، سورماڭدايلاردى، جابىرلەسىن دەپ بەرمەگەن شىعار، كەرىسىنشە، كورولدىڭ ءوزى بەلگىلەگەن ورىنعا امان-ساۋ اپارىپ ورنالاستىرۋ ءۇشىن بەرگەن شىعار. ايتپەسە، باسىمدى باسكە تىگۋگە بارمىن... ءجا، قارعانىپ قايتەم، كۇندەردىڭ كۇنىندە تىشقاننىڭ كورگەن تاۋقىمەتى مىسىقتىڭ دا باسىنا تۋاتىن شاق بولار. جارايدى، ازىرشە كوپ ءسوزدى قويايىق، بىر-بىرىمىزگە ىلتيپاتپەن قارايتىن بولايىق، سويلەگەندە ودان دا ءىلتيپاتتى بولا تۇسەيىك؛ ال ەندى جولعا شىعايىق: بوس بىلشىلمەن وسىنشا ۋاقىتتى بوسقا وتكىزگەنىمىز دە جەتەر.

قىلمىسكەردىڭ قوقان-لوققىسى ىزاسىن كەلتىرگەن كوميسسار ونى قولىنداعى جەزلمەن ۇرىپ جىبەرمەككە ۇمتىلىپ ەدى، ءبىراق دون كيحوت پاسامونتەنى قالقالاپ تۇرا قالدى دا، قول-اياعى شىرماۋلى ادامنىڭ تىلىنە ازدى-كەم ەرىك بەرگەنىنەن كەلىپ-كەتەر دانەڭە جوق دەگەندى جەلەۋ ەتىپ، وعان ءجابىر كورسەتپەي-اق قويۋىن ءوتىندى. سوسىن تىزبەكتە تۇرعانداردىڭ بارىنە باعىشتاپ بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:

— ماعان ايتىپ بەرگەن اڭگىمەلەرىڭنەن، قادىرمەندى باۋىرلارىم، مىناداي وي ءتۇيدىم: جازىقسىز جاپا شەككەن ەشقايسىڭ جوق ەكەن، الايدا وزدەرىڭدى كۇتىپ تۇرعان جازانى ۇناتىپ تۇرعاندارىڭ دا بايقالمايدى، ونى وتەۋگە امالدىڭ جوقتىعىنان بارا جاتىرسىڭدار جانە استە دە ءوز ەرىكتەرىڭمەن بارا جاتقان جوقسىڭدار. وسىنداي كۇيگە جەتۋلەرىڭە جانە وزدەرىڭدى وزدەرىڭ اقتاپ الا الماۋلارىڭا بىرەۋىڭنىڭ ازاپتاۋ كەزىندە شىدامسىزدىق كورسەتۋىڭ، ەكىنشى ءبىر جاعدايدا اقشا بولماۋى، تاعى بىرەۋىڭدى قۇتقارىپ الاتىن ادام تابىلماۋى، اقىر اياعىندا سوتتىڭ تەرىس ۇكىم شىعارۋى سەبەپكەر بولۋى ابدەن ىقتيمال. وسى جاعدايدىڭ ءبارى كوز الدىما ويشا ەلەس بەرىپ، قۇدىرەتتى كۇشتىڭ ماعان بۇل ءومىردى رىسارلىق سالتىن قابىلداپ، بيلىك يەلەرى ءجابىر كورسەتىپ، قۋعىنعا ۇشىراتقانداردى قورعاۋعا انت قابىلداۋىم ءۇشىن بەرگەنىن وزدەرىڭە دالەلدەۋىم قاجەتتىگىنە كوزىمدى جەتكىزىپ تۇر، سوعان ۇگىتتەپ تۇر، ءتىپتى، اشىعىن ايتايىن، يتەرمەلەپ تۇر. الايدا، دانالىقتىڭ ءبىر نىشانى — كەلىسۋگە بولاتىن جەردە كۇش كورسەتپەۋ ەكەنىن بىلەتىندىكتەن، كۇزەتشىلەر مەن كوميسسار مىرزالارعا ءبىر ءوتىنىش بىلدىرگەلى تۇرمىن، دالىرەك ايتقاندا: سەندەردى بۇعاۋدان بوساتىپ، جوندەرىڭە جىبەرۋدى سۇراماقپىن، ويتكەنى، كورولگە بۇدان الدەقايدا تاۋىرلەۋ جاعدايدا قىزمەت ەتۋگە ىنتالىلار قاشان دا تابىلادى، ال جاساعان يەمىز بەن تابيعات-انا بوستاندىقتا عۇمىر كەشۋ ءۇشىن جاراتقان جانداردى قۇلدىققا سالۋ دەگەن مەنىڭ ۇعىمىمشا شەكتەن تىس قاتالدىق سانالادى. ونىڭ ۇستىنە، ايداۋىل مىرزالار، — دەپ دون كيحوت ءسوزىن ارمەن جالعادى، — بۇل مىسكىندەردىڭ جەكە باستارىڭا جاساعان ەشقانداي جامانشىلىعى جوق. اركىم ءوز كىناسى ءۇشىن ءوزى جاۋاپ تارتسىن. اسپاندا قۇداي بار، ول ەشتەڭەنى قالت جىبەرمەيدى: زۇلىمدىقتى جازالاپ، ىزگىلىكتى جارىلقاپ وتىرادى، ال اق نيەتتى جانداردىڭ ءوز باۋىرلارىنىڭ جەندەتىنە اينالعانى جاراسىمسىز نارسە جانە ونداي ىسپەن اينالىسۋعا مۇقتاجدىق تا جوق. مۇنىڭ ءبارىن سەندەرگە بايىپپەن، بايسالدى تۇردە اڭگىمەلەپ وتىرمىن، ويتكەنى ءوتىنىشىمدى ورىنداساڭدار وسىنى وزدەرىڭە ايتار العىسىما ارقاۋ ەتكىم كەلەدى. ال، ەگەر بۇل ءوتىنىشىمدى ءوز ەرىكتەرىڭمەن ورىنداماساڭدار، وندا مىنا نايزا مەن سەمسەر جانە بىلەگىمنىڭ بۇلشىق ەتى سەندەردى سوعان كۇشپەن ءماجبۇر ەتەدى.

— اۋ، وسىنداي دا قالجىڭ بولا ما! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى كوميسسار. — مىنا ءمانجۋباس نە دەپ تۇر ءوزى! قۇددى ءبىر ءبىزدىڭ بوساتۋعا، ال ءوزىنىڭ ءتيىستى جارلىق بەرۋگە قاقى بار ادامشا، كورول باسىبايلىلارىن بوساتىپ قويا بەر دەپ تۇر عوي مىناۋ! شامالاڭىز، جارقىنىم، باسىڭىزداعى لەگەندى تۇزەپ كيىپ الىڭىز دا ءجونىڭىزدى تابىڭىز، سونان سوڭ، سەنور، تەككە ارامتەر بولعاندى قويعاڭىز ابزال.

— سەنىڭ ءوزىڭ تەككە ارامتەر بوپ جۇرمە، سۇرقيا! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت.

سونى ايتىپ، كوپ ويلانىپ جاتپاستان، اسا ءبىر ابجىلدىكپەن كوميسسارعا تاپ بەردى، قورعانىپ تا ۇلگەرۋگە مۇرشاسى بولماعان اناۋ دۇشپانىنىڭ نايزاسىنا تۇيرەلىپ جەرگە توپ ەتە قالدى؛ بۇل دون كيحوت ءۇشىن سيرەك كەزدەسەتىن ساتتىلىك بولدى، ويتكەنى تەك كوميسسار عانا مۋشكەتپەن قارۋلانعان ەدى. مىنا كۇتپەگەن وقيعادان ايداۋىلدار قاتتى ابىرجىپ، اڭتارىلىپ قالعان بولاتىن؛ ءبىراق تەز ارادا وڭالىپ، اتتىلىسى سەمسەرىن، جاياۋلارى نايزاسىن وڭتايلاپ ءبارى بىرىگىپ دون كيحوتقا تۇرا ۇمتىلدى، — دون كيحوت بولسا، بىلق ەتپەي سابىرمەن توسىپ تۇردى؛ ەگەر بوستاندىققا قول جەتكىزەر ءسات تۋعانىن سەزە قويعان قىلمىستىلار سونى پايدالانىپ قالۋعا جان سالىپ، بىر-بىرىنە قوزىداي كوگەندەلگەن شىنجىردى ۇزۋگە كىرىسپەگەندە دون كيحوتتىڭ جاعدايى ونشا جاقسى بولا قويمايتىنى انىق-تى. ادام ءتۇسىنىپ بولمايتىن الاساپىران باستالدى: ايداۋىلدار بىرەسە شىنجىردى ءۇزىپ جاتقان قىلمىسكەرلەرگە قاراي جۇگىردى، بىرەسە وزدەرىنە قايتا-قايتا ءتونىپ كەلە بەرگەن دون كيحوتتى جاسقاپ الەك بولدى — ايتەۋىر ەش ءپاتۋالى ءىس تىنبادى. سانچو ءوز تاراپىنان حينەس دە پاسامونتەنىڭ بوساپ شىعۋىنا كومەكتەستى، ءسويتىپ بۇعاۋدان العاش بوپ قۇتىلىپ، بوستاندىق العان ول جۇگىرىپ بارىپ جارالى كوميسساردىڭ شپاگاسى مەن مۋشكەتىن قولىنان جۇلىپ اپ، ايداۋىلداردى بىرەسە شپاگامەن تۇيرەۋگە تالپىنىپ، بىرەسە ولاردى نىساناعا ىلىكتىرمەك بوپ ارەكەتتەنىپ باقتى؛ ءبىراق اقىرى وق اتا المادى، ويتكەنى بۇل نىسانا ىزدەي باستاعان ساتتە-اق مايدان الاڭى قاڭىراپ بوس قالعان-دى: ايداۋىلدار ءبىر جاعىنان پاسامونتەنىڭ مۋشكەتىنەن قورقىپ، ەكىنشى جاعىنان بۇعاۋدان بوساعان قىلمىستىلاردىڭ قارشا بوراعان تاس كەسەكتەرىنەن باس ساۋعالاپ تىم-تىراقاي قاشا جونەلگەن بولاتىن. بۇل وقيعا سانچو پانسانىڭ كوڭىلىن جابىرقاتىپ قويدى، ويتكەنى ول قاشىپ قۇتىلعانداردىڭ بولعان جايدى قاسيەتتى اعايىندىققا بارىپ ءمالىم قىلاتىنىن، ولاردىڭ دابىل قاعىپ، قىلمىسكەرلەردى ىزدەۋگە قولما-قول اتتاناتىنىن ءقاۋىپ ەتىپ ەدى. وسى ءقاۋىپىن ول دون كيحوتقا بايان قىلىپ، بۇل ارادان مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك قارانى باتىرىپ، جاقىن ماڭايداعى تاۋدىڭ اراسىنا بارىپ جاسىرىنۋعا كەڭەس بەردى.

— جارايدى، جارايدى، قانداي شارا جاساۋ كەرەگىن ءوزىم بىلەم، — دەدى دون كيحوت.

ودان سوڭ ول كاتورگاعا كەسىلگەندەردى تۇگەل جانىنا شاقىرىپ الدى، ال بۇل كەزدە كوميسساردى تۇگىن قالدىرماي توناپ العان ولار، اينالا-ماڭايعا شاشىراپ كەتكەن-دى؛ نە ايتار ەكەن دەپ كۇتكەن قىلمىستىلار دون كيحوتتىڭ توڭىرەگىنە توپىرلاستى، ال اناۋ ولارعا مىنا تۇرعىدا اڭگىمە ايتتى:

— تاربيەلى جاندار وزدەرىنە قىزمەت قىلعان ادامعا تيىسىنشە قارىمتا قايتارۋعا ءتيىس، ويتكەنى كۇنا اتاۋلىنىڭ ىشىندە جاراتقان يەمىزدىڭ اشۋىنا اسىرەسە قاتتى تيەتىنى — جاقسىلىقتى بىلمەۋشىلىك. مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، سەندەر، سەنورلار، وزدەرىڭە قىزمەت قىلعانىما ءوز تاجىريبەلەرىڭ ارقىلى كوزبە-كوز كۋا بولدىڭدار. ءسويتىپ، ەندى سەندەرگە ايتار تىلەگىم، — جانە مۇنى وزدەرىڭە مىندەت قىلىپ تا تۇرمىن، — وسى جاقسىلىعىمنىڭ وتەمىنە الگىندە ءوزىم بوساتقان بۇعاۋلارىڭدى قايتا كيىپ، ءقازىر قولما-قول اتتانىپ كەتىڭدەر دە، توبوسو قالاسىنا جەتكەن سوڭ، سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ الدىنا بارىپ وعان ءوز رىسارىنىڭ، ياعني قايعىلى بەينە رىسارىنىڭ، سالەمىن ايتىپ، وسىناۋ عاجايىپ شىتىرمان وقيعا جايىندا، ارمان ەتكەن بوستاندىقتى قالاي العاندارىڭ جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى بايان ەتىڭدەر. ودان سوڭ قايدا بارعىلارىڭ كەلسە سوندا، قالاعان جاقتارىڭا كەتە بەرۋلەرىڭە بولادى.

بارلىعى ءۇشىن حينەس دە پاسامونتە جاۋاپ بەردى.

— مەيىرىمدى مىرزا، ءامىرشىمىز ءارى قۇتقارۋشىمىز، بىزدەن قولدان كەلمەيتىندى تالاپ ەتىپ تۇر، — دەدى ول، — ويتكەنى، بىزگە توپىرلاپ جولدى بويلاپ جۇرۋگە بولمايدى، ءبىزدىڭ بولەك-بولەك جانە جەكە-دارا جىلىستاۋىمىز كەرەك، شىندىعىن ايتقاندا، قاسيەتتى اعايىندىقتىڭ كوزىنە تۇسپەس ءۇشىن جەردىڭ جارىعى بولسا، ءتىپتى سوعان كىرىپ كەتكەنىمىز دە ارتىق ەتپەس ەدى، ال اتالمىش اعايىندىقتىڭ ەندىگى سوڭىمىزدان قۋعىن شىعارىپ قويعانىنا دا كۇمان جوق. ودان دا ءسىزدىڭ، تاقسىر، — ەڭ دۇرىسى دا وسى، — دۋلسينەيا توبوسسكاياعا تاعزىم ەتۋدىڭ ورنىنا “قۇداي-انانى” نەمەسە “سەنەمىن” دۇعالارىن قانشا رەت بولسا دا وقۋعا ءامىر ەتكەنىڭىز ءجون بولار ەدى جانە بۇلاردى ءوزىڭىزدى ەسكە الا وتىرىپ وقىر ەدىك، — مىنە، وسى تاپسىرمانى كۇندىز دە، تۇندە دە، قاشىپ بارا جاتقاندا دا، تىنىعىپ وتىرعاندا دا، مامىراجاي مەزگىلدە دە، مايدان قىزعان شاقتا دا ورىنداۋعا ابدەن بولادى. ال، ەندى ءبىزدى جۇماقتىڭ راقاتىن قايتا كورەدى-اۋ، ياعني شىنجىرلارىن قايتا كيەدى-اۋ، سوسىن توبوسوعا باراتىن جولمەن بورساڭداپ تارتىپ كەتەدى-اۋ دەپ ويلاۋ دا ءبىر، تاپ قازىرگى كەزدى تاس قاراڭعى ءتۇن دەپ ويلاۋ دا ءبىر، شىن مانىندە ءقازىر ءالى تاڭەرتەڭگى ساعات ون دا بولا قويعان جوق، سوندىقتان بىزگە مۇنداي ءوتىنىش ايتۋ شەگىرشىننەن المۇرت ىزدەۋمەن بىردەي شارۋا.

— ولاي بولاتىن بولسا، انت ەتەم، — دەپ اشۋلانا ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت، — ءسىز، دون حينەسۇمپاي دە ءجابىريلو ما الدە باسقامىسىز، جەكسۇرىن نايساپ، سول جاققا قۇيرىعىڭىزدى قىسىپ جانە بارلىق شىنجىردى ارقالاپ جالعىز ءوزىڭىز باراتىن بولاسىز!

پاسامونتە ايتا قالارلىقتاي سابىر يەسى ەمەس-تى، وعان قوسا دون كيحوتتىڭ دانەكۇس بىرەۋ ەكەنىن بايقاپ تا ۇلگەرگەن، ويتكەنى ونداي بولماسا ەسەرسوقتىق جاساپ بۇلاردى قۇتقارماس ەدى؛ ءسويتىپ، وزىنە قانداي قۇرمەت كورسەتىلىپ جاتقانىن كورگەن ول جولداستارىنا كوزىن قىسىپ قالدى، سودان سوڭ ءبارى شەگىنشەكتەپ كەتتى دە، ىلە-شالا دون كيحوتقا كەسەكتى جاڭبىرشا جاۋدىرا باستادى: ونىڭ ءتىپتى قالقانمەن قورعانارلىق تا مۇعدارى بولمادى، ال بەيشارا روسينانت بولسا، اعاش اتقا اينالعانداي شپورمەن قانشا تەبىنسە دە بىلق ەتپەي قويدى. سانچو ەسەگىنىڭ تاساسىنا تىعىلىپ، بۇرشاقتاي جاۋعان كەسەكتەن سونى قالقالاپ جان باقتى: تاس كەسەك ەكەۋىنە بىردەي بوراپ جاتقان-دى. دون كيحوتتىڭ قالقاسى ويداعىداي ەمەس-تى، بىرنەشە تاس ءدال كەپ ءتيدى جانە قاتتى تيگەنى سونشا، اتتان قالاي ۇشىپ تۇسكەنىن بىلمەي قالدى؛ قۇلاپ تۇسكەن بويدا وعان ستۋدەنت جەتىپ كەلىپ ۇستىنە اتشا ءمىنىپ الدى دا، باسىنداعى لەگەنىن جۇلىپ اپ، سول لەگەنمەن دون كيحوتتى ارقاسىنان ءۇش-تورت رەت سوعىپ-سوعىپ جىبەردى، ودان سوڭ لەگەندى سونشا رەت جەرگە ۇرىپ، قيراتىپ تاستاي جازدادى. بۇدان كەيىن قىلمىسكەرلەر دون كيحوتتىڭ ساۋىت سىرتىنان كيىپ جۇرگەن شولاق كافتانىن شەشىپ اكەتتى، شۇلىعىن دا شەشپەكشى ەدى، ءبىراق وعان تىزەقاپتارى بوگەت بولدى. سونداي-اق، ولار سانچونىڭ جاداعايىن سىپىرىپ الدى، ءسويتىپ ونىڭ تۇگىن قالدىرماي توناعان جانە باسقا دا ولجالارىن ءوزارا بولىسكە سالعان قىلمىسكەرلەر شىنجىرلارىن قايتا تاعىنىپ دۋلسينەيا توبوسسكاياعا اتتانۋدان گورى، اعايىندىق قۇرىعىنا ءىلىنىپ قالماۋعا كوبىرەك الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ، بەت-بەتىنە بىتىراپ كەتتى.

ول جەردە تەك ەسەك پەن روسينانت، سانچو مەن دون كيحوت قانا قالدى. كوڭىلسىز ويعا بەرىلىپ، تىمىرايعان ەسەك قۇلاق تۇبىنەن ىزىڭداعان تاس كەسەك نوسەرى ءالى توقتاۋ تاپپاعانداي كورىپ قۇلاعىن دەمىل-دەمىل قايشىلاپ قويادى؛ تاستىڭ ءبىرى قۇلاتىپ تۇسىرگەن روسينانت قوجايىنىنىڭ قاسىندا تىرايىپ جاتىر ەدى؛ انادان جاڭا تۋعانداي جالاڭاش سانچو قاسيەتتى اعايىندىقتىڭ كەلۋىن كۇتىپ ۇرەيدەن دىردەك قاعىپ تۇرعان، ال دون كيحوت بولسا، سونشالىقتى كوپ جاقسىلىق جاساعان ادامدارىنىڭ وزىنە وسىنشا ءجابىر كورسەتكەنىنە قاتتى جابىرقاپ قالعان-دى.

ءححىىى تاراۋ

داڭقتى دون كيحوتتىڭ سەررا مورەنادا باستان كەشكەندەرى جونىندە، ياعني وسىناۋ بارىنشا شىنشىل حيكايادا اڭگىمە بولاتىن شىتىرمان وقيعالار ىشىندەگى ەڭ سيرەك كەزدەسەتىندەرىنىڭ ءبىرى جايىندا

وسىنشا ءجابىر كورگەنىنە وكىنگەن دون كيحوت اتقوسشىسىنا قاراپ بىلاي دەدى:

— نوقايلارعا جاقسىلىق جاساۋ دا ءبىر، تور كوز باقىراشپەن سۋ الىپ ءىشۋ دە ءبىر، دەگەندى ءجيى ەستۋشى ەم، سانچو. سەنىڭ اقىلىڭدى تىڭداعان بولسام، مىناداي قاسىرەتكە ۇرىنباس ەدىم. ءبىراق، ەندى بولار ءىس بولدى. ازىرشە ءتوزىپ باعۋ كەرەك، ال بولاشاقتا ابايلارمىز.

— ابايلارمىن دەگەن ۋادەڭىزدى ورىنداعانشا، مەن دە تۇرىككە اينالارمىن، — دەدى سانچو كەلىسپەي. — ءبىراق، جاڭا “سەنى تىڭداعان بولسام، وسىنداي جامانشىلىققا ۇرىنباس ەدىم” دەگەندى ايتىپ قالدىڭىز ەمەس پە؟ ەندەشە، تىڭداپ الىڭىز مەنى، سوندا بۇدان دا اسقان باقىتسىزدىقتان امان قالاسىز، — وسى سوزىمە سەنىڭىز، قاسيەتتى اعايىندىق رىسارلىق سالت-داستۇرىڭىزبەن ساناسىپ جاتپايدى: ولاردىڭ كەزبە رىسار دەيتىندەرگە تۇكىرگەنى بار؛ ءقازىردىڭ وزىندە-اق قۇلاعىم سولار اتقان جەبەلەر ىزىڭىنان تۇنىپ كەتتى.

— سەن تۋمىسىڭنان سۋجۇرەكسىڭ، سانچو، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — سولاي بولا تۇرعانىمەن، مەنى بىربەت، ايتقانىما ەشقاشان قۇلاق اسپايدى دەپ كىنالاماۋىڭ ءۇشىن، وسى جولى ىرقىڭنان شىقپاعاندى ءجون كورىپ تۇرمىن، ءسويتىپ ولاردىڭ دەگبىرىڭدى العان اشۋ-ىزاسىنان اۋلاق كەتپەكپىن. ءبىر عانا شارتىم بار: كوزىڭ ءتىرى كەزىندە دە، ولگەننەن كەيىن دە، ەشقاشان ەشكىمگە مەنى قورىققاننان بوي تاسالادى، قاۋىپتەن قاشىپ قۇتىلدى دەپ ايتپايتىن بولاسىڭ، — مەن تەك سەنىڭ جالىنىپ سۇراعان ءوتىنىشىڭدى عانا ورىنداماقپىن. ال ەگەر الگىندەي دەيتىن بولساڭ، وندا بۇل ءسوزىڭ وتىرىك ءسوز بوپ شىعادى، وندا مەن سەنىڭ جالپى جالعان سويلەيتىنىڭدى ايمانداي عىپ اشكەرەلەپ، بۇل جايىندا ويعا العان نەمەسە بىرەۋ-مىرەۋگە ايتىپ بەرگەن كەزدەرىڭنىڭ بارلىعىندا دا سونىڭ ءبارى شىلعي وتىرىك بولاتىنىن جانە قاشان دا وتىرىك ايتاتىنىڭ جايىندا جاريا ەتەم. بىردەڭە ايتىپ اقتالام دەپ اۋرەلەنبە، ويتكەنى الدەنەندەي قاۋىپتەن، — جانە بۇل نەندەي الىپ بارا جاتقان ءقاۋىپ دەيسىڭ، — بار-جوعى الدەكىمنىڭ بويىندا قورىققاننان پايدا بولعان سەزىكتەن جاسقانىپ، جىلىستاپ كەتتىم-اۋ دەگەن ويدىڭ وزىنەن-اق وسى جەردە جالعىز ءوزىم قالۋعا جانە الگىندە ءوزىڭ ەسكە سالعان، زارە-قۇتىڭ قالماي قورقاتىن قاسيەتتى اعايىندىقتى عانا ەمەس، وعان قوسا بارلىق ون ەكى ۇرپاق يزرايلدىق اعايىندى دا، جەتى اعايىندى ماككاۆەيلەردى دە، كاستور مەن پوللۋكستى دە، سونداي-اق جەر-دۇنيەدە قانشا اعايىن مەن اعايىندىق بار، سولاردىڭ ءبارىن دە توسىپ الۋعا دايىنمىن.

— سەنور! — دەپ سانچو قايتا سويلەپ كەتتى. — بوي تاسالاۋ — قاشۋ دەگەن ءسوز ەمەس، وعان قوسا قاتەر ءتونىپ تۇرعانى ايدان انىق كەزدە ونى كۇتىپ وتىرۋ اقىماقتىق بوپ تابىلادى، اقىلدى ادامدار بار كۇش-قايراتىن ءبىر كۇندە سارقا جۇمساپ تاۋىسپاي، ەرتەڭگە دە شاقتاپ قالدىرۋ جايىن ويلايدى. مەن ءوزىم دورەكىلەۋ ءارى نادانداۋ ادام بولعانىممەن، يناباتتى مىنەز-قۇلىق دەگەننىڭ جايىنان ازدى-كەم تۇسىنىگىم بار، سوندىقتان قوسقان اقىلىما قۇلاق استىم دەپ وكىنبەي-اق قويىڭىز، — ودان دا وتىرا الساڭىز روسينانتقا وتىرىڭىز، ايتپەسە ءوزىم دەمەپ جىبەرەيىن، سوسىن سوڭىمنان ەرىڭىز، ويتكەنى ارلى-بەرلى وي جۇگىرتە كەلىپ، اقىرى ءقازىر قولىمىزدان گورى اياعىمىزدىڭ قىزمەتى بىزگە كوبىرەك قاجەت-اۋ دەگەن قورىتىندىعا كەپ تۇرمىن.

دون كيحوت ارتىق سوزگە كەلمەستەن اتقا وتىردى دا، ەسەگىنە ءمىنىپ جول باستاعان سانچونىڭ سوڭىنان ەردى، ءسويتىپ كوپ ۇزاماي سەررا مورەنانىڭ وزدەرىنە جاقىنداۋ بولەگىنە كەلىپ جەتتى، ال سانچو بولسا جوتادان ءارى اسىپ، ۆيسوعا نەمەسە المودوۆار دەل كامپوعا قاراي ءوتىپ، اعايىندىق ىزدەرىنە تۇسەر بولسا تۇتىلىپ قالماس ءۇشىن ءبىر شاتقالدىڭ قالتارىس-قۋىسىندا ەكى-ۇش كۇن جاتا تۇرماق ەدى. ەسەگىنە ارتقان ازىق-تۇلىكتەرى كاتورگاعا كەسىلگەندەرمەن قاقتىعىس كەزىندە امان قالعانىن كورگەن ساتىندە، — قىلمىسكەرلەردىڭ ولجا ىزدەپ قالاي تىمىسكىلەگەنىن جانە قانشا دۇنيەنى توناپ كەتكەنىن ەسكە العان ول بۇنى شىنىمەن عايىپتان بولعان عاجايىپ دەپ تاپتى، — سانچونىڭ بۇل قۇلشىنىسى تىپتەن كۇشەيە ءتۇستى.

كەشكە قاراي ولار سەررا مورەنانىڭ ناق ورتا تۇسىنا كەلىپ جەتتى، سانچو وسى جەردە قونىپ شىعۋعا جانە ازىق-تۇلىكتەرى تاۋسىلعانشا تاعى بىرەر كۇن وسىندا بولا تۇرۋعا ۇيعارىم جاسادى، ءسويتىپ ولار جارتاستار اراسىنان بوي كوتەرگەن تىعىندىق ەمەندەر ساياسىنا قونالقاعا ورنالاستى. الايدا، شىنايى ءدىني سەنىم شۋاعىنا شومىلماعان جاندار ويلايتىنداي، نەنىڭ دە بولسا ءبارىن ءوزى قالاي ۇيعارسا سولاي جەتەلەپ، دايىنداپ جانە رەتتەپ وتىراتىن بۇرا تارتتىرماس تاعدىردىڭ جازۋىمەن حينەس دە پاسامونتە دە، دون كيحوتتىڭ مەيىرىمدىلىگى مەن ءمانجۋباستىعى ارقاسىندا بۇعاۋدان بوساپ شىققان اتىشۋلى سۇم، ارامزا الاياق تا، قاسيەتتى اعايىندىقتان زارەسى قالماي، — ودان قورقىپ ىننەن ىنگە تىعىلار سەبەبى جەتەرلىك بولاتىن، — تاۋ اراسىنا جاسىرىنۋعا نيەت قىلعان-دى، ال تاعدىر مەن ۇرەي ونى دون كيحوت پەن سانچو پانسا جايعاسقان جەرگە ايداپ كەلگەن جانە ءوزى بۇلاردىڭ كىم ەكەنىن انىق اجىراتا الاتىن مەزگىلگە، ال انالار بۇنىڭ تاراپىنان ەش كەدەرگى كورمەي ۇيقىعا باس قويعان شاققا تاپ قىلعان. زۇلىم اتاۋلىنىڭ ءبارى جاقسىلىقتى بىلمەيتىن جان بولعاندىقتان، سونداي-اق الدەبىر نارسەگە مۇقتاجدىعى ارسىزدىققا بارۋعا جەتكىلىكتى سەبەپ سانالاتىندىقتان، وعان قوسا تاپ وسى ساتتە تۋىپ تۇرعان مۇمكىندىكتى پايدالانىپ قالۋ ولار ءۇشىن بولاشاقتا تابار باقىتىنان الدەقايدا باعالى كورىنەتىندىكتەن، حينەس تە، جاقسىلىقتى بىلمەيتىن، قارا نيەت ادام رەتىندە، سانچو پانسانىڭ ەسەگىن ۇرلاپ كەتۋدى ۇيعاردى، ال كەپىلگە بەرۋگە دە، ساتۋعا دا مۇلدەم جارامسىز بولعاندىقتان روسينانت ونى قىزىقتىرمادى. سانچو پانسا ۇيقتاپ جاتتى؛ حينەس ەسەككە ءمىنىپ الدى دا، تاڭ اعارىپ اتقانشا سوڭىنان ەشكىم قۋىپ جەتە المايتىنداي جىراققا ۇزاپ كەتتى.

تاڭنىڭ قىزىل شاپاعى جەر بەتىن قۋانىشقا بولەگەنىمەن، سانچو پانسانى قايعىعا باتىردى، ويتكەنى ەسەگىنىڭ قولدى بولعانىن بايقاعان-دى؛ ءسويتىپ سۇر ەسەگىنەن قاپىدا قول ءۇزىپ قالعانىنا كامىل كوزى جەتكەن ونىڭ ەگىل-تەگىل ەڭىرەي جىلاپ، دالانى باسىنا كوتەرگەنى سونشا، بوزداعان داۋىسى دون كيحوتتى ۇيقىسىنان وياتىپ جىبەردى؛ اتقوسشىسى بىلاي دەپ زار يلەپ جاتقان بولاتىن:

— قولىمدا وسكەن بالاپانىم-اي، ءوز ۇيىمدە تۋىپ ەدىڭ، باللارىمنىڭ ەرمەگى، قاتىنىمنىڭ قىزىعى، كورشىلەرىمنىڭ قىزعانىشى بولىپ ەدىڭ، جۇگىمدى جەڭىلدەتەتىن ەدىڭ، وعان قوسا جۇبايىمدى جارتىلاي اسىراپ ءجۇرۋشى ەدىڭ، ويتكەنى ءوزىڭ كۇن سايىن تاباتىن جيىرما التى ماراۆەدي ونىڭ ازىق-تۇلىگىنە كەتەتىن شىعىننىڭ جارتىسىن قۇرايتىن!

ونىڭ زارلاعان داۋسىن ەستىپ، سەبەبىن سۇراپ بىلگەن دون كيحوت اتقوسشىسىن قولىنان كەلگەنشە جۇباتىپ باقتى، شامالى شىداي تۇرۋىن ءوتىنىپ، ءوز ۇيىندەگى بەس ەسەكتىڭ ۇشەۋى سانچونىڭ جەكە مەنشىگىنە وتەتىنى كورسەتىلگەن قول حات بەرۋگە ۋادە ەتتى.

سانچو بۇعان جۇباندى، كوزىنىڭ جاسىن ءسۇرتىپ، وكسىگىن تىيىپ، وسىناۋ قايىرىمدىلىعى ءۇشىن دون كيحوتقا العىس ايتتى. كوپ ۇزاماي تاۋ اراسىنا تەرەڭدەي ەنگەن دون كيحوتتىڭ بويى سەرگىپ، كوڭىلى كوتەرىلىپ كەتتى، ويتكەنى بۇل ءوڭىر ءوزى ىزدەپ جۇرگەن شىتىرمان وقيعالار ءۇشىن وتە ءبىر قولايلى ورىن سەكىلدى كورىندى. كەزبە رىسارلاردىڭ وسىنداي مەڭىرەۋ شاتقالداردا باستان كەشكەن نە ءتۇرلى عاجايىپ وقيعالارى ويىنا ورالىپ، سولارعا ەلتىپ، ەلىگىپ كەتكەن ول تەك وسى توڭىرەكتە عانا وي كەشىپ، وزگە دۇنيەنى تارس ەسىنەن شىعاردى. قاۋىپ-قاتەر ۇرەيىنەن ارىلعان سانچونى دا جالعىز ارمان مازالاپ كەلە جاتقان: الگى ءدىني قىزمەتشىلەردەن تارتىپ العان ازىقتىڭ قالعان-قۇتقانىمەن قالاي قارىن تويعىزۋدىڭ جايىن ويلاۋمەن بولعان؛ ەسەگى الىپ جۇرۋگە ءتيىستى نارسەنىڭ ءبارىن ارقالاپ العان ول، مىرزاسىنىڭ سوڭىنان ەرىپ كەلە جاتىپ وسى جاعدايعا بايلانىستى قولىن قاپقا قايتا-قايتا جۇگىرتىپ، قارنىن قامپايتۋ شاراسىن قاراستىرۋعا كىرىستى؛ جانە ءدال وسىنداي سەرۋەندى ول قانداي كەرەمەت شىتىرمان وقيعاعا دا ايىرباستاماعان بولار ەدى.

ءبىر مەزگىلدە وقىس باسىن كوتەرگەن ول مىرزاسىنىڭ روسينانتتى توقتاتىپ قويىپ، جەردەگى الدە ءبىر بۋمانى نايزاسىنىڭ ۇشىمەن كوتەرمەك بوپ الەككە ءتۇسىپ جاتقانىن كوردى، بۇل كورىنىسكە تاڭىرقاعان ول قول ۇشىن بەرمەككە جىلدام جۇگىرىپ قوجايىنىنىڭ جانىنا جەتتى، ءبىراق بۇل كەلگەن كەزدە دون كيحوت الدەنەندەي كوپشىك پەن وعان بايلانعان جارتىلاي، ءتىپتى تولىقتاي دەرلىك ءشىرىپ، بۇلىنگەن شاماداندى شولاق نايزاسىنىڭ ۇشىنا ءىلىپ كوتەرە باستاعان دا ەدى؛ الايدا بۇل زاتتاردىڭ اۋىرلىعى سونشا ولاردى كوتەرۋ ءۇشىن سانچوعا ارقالاپ جۇرگەن جۇگىن جەرگە تاستاۋعا تۋرا كەلدى؛ بۇدان سوڭ دون كيحوت وعان شاماداندا نە جاتقانىن قاراۋعا ءامىر ەتتى. سانچو ايرىقشا ىجداعاتتىلىق كورسەتتى، وسىناۋ ءىرىپ بىتكەن، تەسىك شاماداندا نە بارىن بىلۋگە ونىڭ قۇلپى دا، شىنجىرى دا بوگەت جاساي المادى، — وندا جۇقا گوللاند كەنەبىنەن تىگىلگەن ءتورت كويلەك پەن تاپ سونداي تازا ءارى تاپ سونداي قىمبات ءىش كيىمدەر جاتىر ەكەن؛ ال بەت ورامالدان قوس ۋىستاي التىن تەڭگە تابىلدى. سونى كورگەن سانچو:

— ءبىزدى وسىنداي وتە پايدالى شىتىرمان وقيعاعا جولىقتىرعانى ءۇشىن جاراتقانعا مىڭ العىس! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى.

ودان سوڭ ىزدەۋىن ارمەن جالعاستىرىپ، ءتاپ-تاۋىر مۇقابامەن تىستالعان قويىن داپتەر تاۋىپ الدى. دون كيحوت داپتەردى الدى دا، اقشادان باس تارتىپ، سانچوعا ونى قالتاڭا سالىپ قوي دەدى. ەسى كەتىپ قۋانعان سانچو بۇل جومارتتىعى ءۇشىن ونى قولىنان قايتا-قايتا ءسۇيىپ، العىسىن جاۋدىردى، سوسىن شامادانداعى بارلىق كيىمدى ازىق-تۇلىك دورباسىنا سىقاستىرىپ سالىپ الدى. وسىنى ءۇنسىز باقىلاپ تۇرعان دون كيحوت بىلاي دەدى:

— ماعان مىنانداي وي كەلىپ تۇر، سانچو: شاماسى، باعدارىن جوعالتقان الدەبىر جولاۋشى وسى تاۋلاردا اداسىپ قالعان شىعار، وعان قانىپەزەرلەر تاپ بەرىپ، ءولتىرىپ تاستاعان بولار، ال دەنەسىن ادام جۇرمەيتىن مىنا جاپان تۇزدەگى ءبىر جەرگە كومىپ كەتكەن شىعار — شىنىمەن-اق وسىنداي وقيعانىڭ ورىن العانىنا ەش كۇمانىم جوق.

— ولاي بولۋى استە مۇمكىن ەمەس، قاراقشىلار اقشانى قالدىرىپ كەتپەس ەدى، — دەدى سانچو كەلىسىڭكىرەمەي.

— بۇنىڭ كوڭىلگە قونادى، — دەدى دون كيحوت، — ءبىراق، ونداي جاعدايدا مۇنىڭ بارىندە نەندەي ءمان بارىن تۇسىنە الماي تۇرمىن، تىپتەن اقىلىم جەتپەيدى. الايدا، توقتاي قال: مىنا قويىن داپتەردى قارايىق، بالكىم، مۇندا وزىمىزگە وي-تۇرتكى بولۋعا جارايتىن، بىلمەككە اڭسارىمىز اۋىپ تۇرعان نارسەلەرىمىز جايىندا الدەنەندەي ءبىر مالىمەت بەرەتىن جازبا بار شىعار.

ول قويىن داپتەردى اشتى، ونىڭ بەتتەرىنەن ەڭ العاش ۇشىراسقانى — سونەت بولدى، قايتا كوشىرىلىپ جازىلماعانىمەن جازۋى انىق تا ادەمى ەكەن، دون كيحوت سونەتتى سانچوعا العاشقى جولىنان اقىرعى جولىنا شەيىن داۋىستاپ وقىپ بەردى:

الدە كۋپيدون سالدى ما مەنى مازاققا،
الدە مۇلدەم جاڭىلدى ما جوبادان،
الدە نەندەي تاۋقىمەت بار ما زوبالاڭ —
تەڭ كەلمەيتىن تاعدىرىم بەرگەن ازاپقا.
ءبىراق، كۋپيدون قۇداي عوي بيىك ايبارى —
ول كەمەڭگەر، ەمەس جانە تاس باۋىر.
ازابىمنىڭ قايدا، ەندەشە، باستاۋى،
قايدا كۇللى قۋانىش-شاتتىق قاينارى؟
سەندە دەپ تە، فيليدا، ايتپان اڭگىمە:
جاقسىلىققا جۋىسپايدى جاماندىق،
ىزگىلىك پەن زۇلىمدىق قوڭسى قونبايدى.
ءبىر نارسە انىق: قابىرگە كەتەم ماڭگىگە،
ويتكەنى، ەندى قالمادى قىزىق ماعان تۇك —
سەبەبى جوق سىرقاتقا داۋا بولمايدى.

— بۇل جىردان بىردەڭە تۇسىنە قويۋ قيىن ەكەن، — دەدى سانچو، — وعان قوسا وندا قايداعى ءبىر باڭگىلەر جايىندا ايتىلادى ەكەن.

— قانداي باڭگىلەردى ايتىپ تۇرسىڭ؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— ماعان ءسىز باڭگىگە دەگەن سەكىلدى بولدىڭىز.

— اۋ، باڭگىگە دەگەن جوقپىن، ماڭگىگە دەدىم عوي، — دەپ تۇزەتتى ونى دون كيحوت. — شاماسى، اۆتور ءوزىنىڭ ۇزاماي انا دۇنيەگە اتتاناتىنىن ايتقىسى كەلگەن سىقىلدى. بايقاۋىمشا، بۇل اجەپتاۋىر جاقسى اقىن ءتارىزدى، ەگەر پوەزيادان بىردەڭە بىلەتىن بولسام.

— سوندا ءسىزدىڭ، تاقسىر، ولەڭ جايىنان دا حابارىڭىز بولعانى-اۋ؟ — دەپ سۇرادى سانچو.

— حابارىم بار جانە ءوزىڭ ويلاعاننان گورى تاۋىرىرەك، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — جۇرەگىمنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيا توبوسسكاياعا ارناپ باستان-اياق ولەڭمەن جازىلعان جولدامامدى قولىڭا ۇستاتقان كەزىمدە بۇعان انىق كوز جەتكىزەرسىڭ ءالى-اق. سەن ءبىلىپ قوي، سانچو، وتكەن عاسىرداعى كەزبە رىسارلاردىڭ ءبارى دەرلىك ۇلى اقىن جانە ۇلى مۋزىكانت بولعان: ويتكەنى، وسىناۋ ەكى قابىلەت نەمەسە، دۇرىسىراق ايتقاندا، ەكى قاسيەت كەزبە عاشىقتاردىڭ بارىنە ءتان ەدى. ءبىراق، جاسىراتىن دا ەشتەڭەسى جوق، بۇرىنعى وتكەن رىسارلاردىڭ ولەڭىندە شەبەرلىكتەن گورى سەزىم مولىراق بولاتىن.

— ارمەن قاراي وقي بەرىڭىز، تاقسىر، بالكىم كەيىنىرەك تۇسىنىكتى بولا تۇسەر، — دەدى سانچو.

دون كيحوت پاراقتى اۋدارىپ:

— بۇل قارا ءسوز ەكەن، شاماسى، حات شىعار، — دەدى.

— شارۋا جايىن ايتقان حات پا ەكەن، سەنور؟ — دەپ سۇرادى سانچو.

— باستالۋىنا قاراعاندا، سۇيىسپەنشىلىك جايىنداعى جازبا سەكىلدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.

— ەندەشە، ونى داۋىستاپ وقىپ بەرسەڭىزشى، تاقسىر، — دەدى سانچو، — ماحاببات جايىنداعى حيكايانى تىڭداۋدان ارتىق جانىم سۇيەر نارسە جوق.

— ءقازىر وقىپ بەرەيىن، — دەدى دون كيحوت.

سانچونىڭ وتىنىشىنە قۇلاق قويعان ول وسى حاتتا جازىلعاننىڭ ءبارىن باستان-اياق وقىپ بەردى:

“سەنىڭ جالعان ۋادەڭ مەن ءوزىمنىڭ داۋاسىز سورماڭدايلىعىم باستاپ الىپ بارا جاتقان جاقتان ساعان، ابزالى، مەنىڭ بۇل دۇنيەدەن باز كەشكەنىم جايىنداعى حابار جەتپەسە، جالىنىشتى ءسوزىم جەتە قويماس. سەن مەنەن بەزدىڭ عوي، بەۋ، جاقسىلىقتى بىلمەيتىن سۇلۋىم-اي! ونىڭ جالعىز عانا سەبەبى: اناۋ مەنەن گورى داۋلەتتىرەك كورىنەدى، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى ارتىق بولسا ءبىر ءسارى عوي؛ ءبىراق ەگەر ىزگى قاسيەتتەردى قازىنا-بايلىق ايىرباستايتىنى انىق بولسا، وندا مەن ەشكىمنىڭ باقىتىن قىزعانباعان بولار ەدىم، ءوزىمنىڭ جولى اۋىر سورلى ەكەنىمە دە كۇيىنبەس ەدىم. ءوز سۇلۋلىعىڭ تۇرعىزعان ءۇمىت مۇناراسىن، ءوز قىلىعىڭ قيراتتى: سۇلۋلىعىڭا قاراپ سەنى پەرىشتە ەكەن دەپ ويلاعام، ال ىستەرىڭ ايەل ەكەنىڭدى عانا كورسەتتى. باقىتتى بول، قايعى-قاسىرەتىمنىڭ سەبەپكەرى، جۇبايىڭنىڭ وزىڭە جاساعان وپاسىزدىقتارىن جاراتقان يەمىز قاشان دا جاۋىپ-جاسىرا بەرسىن، سوندا سەن ىستەگەن ءىسىڭنىڭ تەرىستىگىنە وكىنبەس ەدىڭ، ال مەن بولسام كەك قايتارۋ سىندى وزىمە مۇلدەم جات نارسەدەن ىرگەمدى اۋلاق سالار ەدىم”.

حاتتى وقىپ شىققان دون كيحوت:

— ولەڭنەن ەشتەڭە اڭعارۋ مۇمكىن بولماسا، مىنا حاتتان بىلەرىمىز ودان دا از ەكەن، تەك بۇنى جازعان ادامنىڭ تالاق ەتىلگەن ناقسۇيەر ەكەنىن عانا كوردىك، — دەدى.

قويىن داپتەردى تۇگەلدەي دەرلىك پاراقتاپ شىققان ول تاعى بىرنەشە ولەڭ مەن حاتتى كەزدەستىردى، كەيبىرىن اجىراتىپ وقي العانىمەن، وڭگەلەرىنىڭ قول تاڭباسىن ايىرۋ مۇمكىن بولمادى، ءبىراق بۇلاردىڭ ءبارىنىڭ دە مازمۇنى وكىنىش-نالا، كۇيىنىش، كوڭىل شاتتىعى مەن ۋايىم-مۇڭى، جاقىن تارتقان شاقتاعى تەبىرەنىس پەن كەۋدەدەن يتەرگەن كەزدەگى كۇڭىرەنىستەن تۇراتىن. دون كيحوت داپتەردى پاراقتاپ جاتقان كەزدە سانچو شاماداندى ءبيتىن سالىپ ءتىنتىپ شىققان-دى، ءسويتىپ شامادان مەن كوپشىكتىڭ ول شۇقىلاماعان، تەكسەرمەگەن، زەرتتەمەگەن بىردە-بىر بۇرىشى، ول سوگىپ قاراماعان بىردە ءبىر تىگىسى قالماعان-دى — جۇزدەن استام التىن تەڭگەنى ولجا قىلىپ داندەگەن ول سالاقتىعى پەن ۇقىپسىزدىعىنىڭ قىرسىعىنان قاپى قالىپ جۇرمەيىن دەگەن. الايدا العاش ىلىكتىرگەن ولجادان باسقا ەشتەڭە تابا الماعانىمەن، كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداۋ دا، قۇسىپ تاستاعان سۇيىقتىق تا، سىلەسىن قاتىرعان سويىلدار دا، مالشىنىڭ تەمىر جۇدىرىعى دا، قورجىنىنىڭ قولدى بولۋى دا، جاداعايىن جوعالتۋى دا، سونداي-اق قايىرىمدى مىرزاسىنا قىزمەت ەتە ءجۇرىپ باستان كەشكەن اشتىق تا، شولىركەۋ مەن شارشاۋ دا — ءبارى دە تەككە كەتپەگەن ەكەن دەگەن ويعا كەلدى، ويتكەنى اتالمىش ولجادان باس تارتۋى ارقىلى دون كيحوتتىڭ جاساعان مەيىرىم-قايىرىمى اتقوسشىمىزعا وسىنىڭ ءبارىن ارتىعىمەن وتەيتىندەي كورىنىپ ەدى.

قايعىلى بەينە رىسارى شامادان يەسىنىڭ كىم ەكەنىن بىلگىسى كەلىپ شىدامسىزداندى. سونەت پەن حات، التىن مەن ءساندى كويلەكتەر مۇنىڭ تەكتى اۋلەتتەن شىققان، سۇيگەن حانىمىنىڭ قاتىگەزدىگى مەن جەك كورۋشىلىگى الدەنەندەي وعاش ىسكە يتەرمەلەگەن عاشىق بىرەۋ ەكەنىن اڭعارتاتىن. ءبىراق، مىنا ادام اياعى باسپاعان جاپان تۇزدە بۇنىڭ جايىن سۇراپ بىلەتىن ەشكىمنىڭ جوقتىعى سەبەپتى ول ۋاقىتتى بوسقا جىبەرمەي، روسينانت تاڭداعان جولمەن العا باستى — ال، روسينانت ءوزى عانا وتە الاتىن جولمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقاندىقتان دون كيحوتتىڭ وسىناۋ تار جول، قىسپاقتى قۋىستا ايتەۋىر ءبىر ەرەكشە شىتىرمان وقيعانىڭ بولماي قويمايتىنىنا سەنىمى كامىل-دى.

وسىنداي ويدىڭ شىرماۋىندا كەلە جاتقان ول كەنەت تۋرا قارسى الدىنان، جاتاعانداۋ توبەنىڭ ۇستىمەن الدەبىر ادامنىڭ اسقان ابجىلدىكپەن تاستان تاسقا سەكىرىپ، بۇتالاردان قارعىپ ءوتىپ بارا جاتقانىن كورىپ قالدى. وعان قوسا، بۇل ادامنىڭ جارىم-جارتىلاي جالاڭاش ەكەنىن، قويۋ قارا ساقالى، ۇيپا-تۇيپا قالىڭ شاشى بارىن، جالاڭ اياق، بالتىرى تىزەسىنە دەيىن جالاڭاش ەكەنىن دە بايقاپ ۇلگەردى؛ بۇتىندا، شاماسى، سارعىش بارقىتتان شىعار، شالبارى بار ەكەن، ءبىراق جۇلىم-جۇلىمى شىققانى سونشا، كەي جەرىنەن جالاڭاش ءتانى كورىنىس بەرىپ قالاتىن؛ ول، سونداي-اق، جالاڭباس ەدى. الگىندە ايتىلعانداي، بۇل ادام جىلدام جۇگىرىپ وتكەن بولاتىن، الايدا قايعىلى بەينە رىسارى ونىڭ وسى ەرەكشەلىكتەرىنىڭ ءبارىن بايقاپ، ەستە ساقتاپ ۇلگەرگەن-دى؛ ونى قۋىپ جەتپەككە ارەكەت قىلعانىمەن، ونىسىنان تۇك شىقپادى، ويتكەنى قاۋقارسىز روسينانت، اسىرەسە ادىمىنىڭ قىسقالىعى مەن تۋا ءبىتتى ەبەدەيسىزدىگىن ەسكەرگەندە، بۇل ارانىڭ ويقى-شويقىسىمەن شابۋعا جاراتىلماعان جانۋار بولاتىن. دون كيحوت كوپشىك پەن شاماداننىڭ يەسى وسى ەكەنىن سول ساتتە-اق اڭعارا قويدى، سويتكەن سوڭ ونى جولىقتىرعانشا تاۋدا ءتىپتى ءبىر جىل بويى تەنتىرەپ جۇرۋىنە تۋرا كەلسە دە ونى قالايدا ىزدەپ تابۋعا وزىنە-وزى ءسوز بەردى؛ وسى ماقساتپەن ول سانچوعا ەسەگىنەن ءتۇسىپ، توبەنىڭ سول جاق باۋرايىن اينالىپ وتۋگە ءامىر ەتتى، ال ءوزى قارسى بەتىمەن وراعىتاتىنىن ايتتى، سوندا، بالكىم، وسىنشاما جەدەل قاراسىن باتىرعان اداممەن اقىرى جولىعىساتىن شىعارمىز، دەدى.

— بۇعان شامام جوق، — دەپ شىنىن ايتتى سانچو، — ويتكەنى، سىزدەن ءبىر ادىم بىلاي جىراقتاسام بولدى، جان-جاقتان ۇرەي قاماپ الادى دا، نە ءتۇرلى قۇبىجىقتار مەن ەلەستەر ەسىمدى شىعارادى. وسى سەبەپتى، اشۋ شاقىرماۋىڭىزدى ءوتىنىپ، الدىن-الا ەسكەرتىپ قويايىن: ولە-ولگەنىمشە وزىڭىزدەن ءبىر ادىم اۋلاق كەتپەيمىن.

— ەندەشە، سولاي-اق بولسىن، — دەدى قايعىلى بەينە رىسارى، — رۋحىمنىڭ مىقتىلىعىنان پانا ىزدەيتىنىڭ مەنى شىنىمەن قۋانتادى، ونداي جاعدايدا، ءتىپتى جانىڭ تانىڭنەن اجىراعان كۇندە دە، ول سەنى جالعىز قالدىرمايتىن بولادى. ەندى سوڭىمنان قىل ەلى قالماي نەمەسە شاماڭ قالاي كەلسە سولاي ەر دە وتىر جانە جان-جاعىڭدى قالت جىبەرمەي قاداعالا. ءبىز مىنا توبەنى اينالىپ وتەمىز، بالكىم، سوندا الگىندە كورگەن ادامىمىزدى كەزدەستىرىپ قالارمىز، — ءوزىمىز تاۋىپ العان دۇنيەلەردىڭ يەسى سول ەكەنىندە ەشقانداي كۇمان جوق.

وعان سانچو بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— ابزالى، سونى ىزدەمەي-اق قويساق نەعىلادى: ويتكەنى، ءبىز ونى جولىقتىرا قالساق، اقشا ويلاماعان جەردەن سونىكى بوپ شىقسا، وندا ونى امالسىز وزىنە قايتارۋىما تۋرا كەلەدى عوي، سوندىقتان كوپ اۋرە-سارساڭعا تۇسپەي-اق، باسىمدى بوسقا قاتىرماي-اق قاشان عايىپتان-تايىپ زاڭدى قوجايىنى تابىلا كەتكەنشە ءوزىمدى سونىڭ يەسى ساناپ جۇرە بەرەيىن دە، ونى ءوزىمىز ىزدەپ تابۋعا تالاپتانىپ، اۋەستىك جاساپ قايتەمىز. بالكىم، وعان دەيىن اقشا جۇمسالىپ تا كەتەر، ال جوققا سوت جوق ەكەنى بەلگىلى عوي.

— بۇنىڭ دۇرىس ەمەس، سانچو، — دەپ كەلىسپەدى دون كيحوت. — اقشانىڭ يەسى — جانىمىزدان جۇگىرىپ وتە شىققان ادام ەكەنى جايىندا اقىرى كۇدىك الدىق ەكەن، ونى ىزدەپ تابۋعا جانە اقشاسىن وزىنە قايتارىپ بەرۋگە مىندەتتىمىز. ال، ەگەر ونى ىزدەۋگە شىقپاساق، وندا ونىڭ ناق سول ادام ەكەنى جايىنداعى وسىناۋ كوڭىلگە قونىمدى كۇدىگىمىزدىڭ وزىنەن-اق ءبىزدىڭ ايىبىمىز ونىڭ انىق سول ەكەنىن بىلە تۇرا ىزدەمەگەنىمىزدەن كەم بولمايدى. ءسويتىپ، دوستىم سانچو، ونى ىزدەيتىنىمىزگە بولا كۇيىنىپ-قاپالانبا، ويتكەنى ونى تاپقان بويدا-اق مەنىڭ دە كۇيىنىپ-قاپالانۋدان تيىلاتىنىمدى ۇمىتپا.

وسى ءسوزدى ايتىپ ول روسينانتتى شپورمەن تەبىنىپ ءجۇرىپ كەتتى، ال سانچو بولسا حينەسۇمپاي دە پاسامونتەنىڭ ايارلىعى سالدارىنان قوجايىنى سوڭىنان جۇكتەرىن ارقالاپ جاياۋ بورساڭدادى؛ ءسويتىپ توبەنىڭ جارتى بولەگىن ارتتا قالدىرعان ولار جىلعانىڭ جاعاسىنان قاشىردىڭ جارىم-جارتىلاي يت جۇلمالاپ، قارعا شۇقىپ تاستاعان ولىمتىگىن جولىقتىردى: قاشىردىڭ ەرتتەۋلى ءارى جۇگەندەۋلى كۇيدە جاتقانى قاشىر مەن كوپشىكتىڭ يەسى الگى قاشقىن دەگەن جورامالدارىنا كوزدەرىن جەتكىزە ءتۇستى.

ولار ءوستىپ قاشىردىڭ ولىمتىگىن توڭىرەكتەپ جۇرگەن كەزدەرىندە كەنەت مال قايىرىپ جۇرگەن باقتاشىنىڭ ىسقىرىعىنان اۋمايتىن ىسقىرىق ەستىلىپ، سول جاق بەتتەن ويدا جوق جەردەن قارا-قۇرا كوپ ەشكى شىعا كەلدى، سوسىن قىراتتىڭ توبەسىنەن ەگدە جاستاعى باقتاشىنىڭ ءوزى بوي كورسەتتى. دون كيحوت وعان دىبىس بەرىپ، ەتەككە ءتۇسۋىن سۇرادى. اناۋ داۋسىن قاتايتىڭقىراپ ءۇن قاتىپ، ادام اياعى سيرەك باساتىن، بالكىم، ءتىپتى، ءومىرى بىردە ءبىر رەت باسپاعان، تەك ەشكىلەر، قاسقىرلار جانە باسقا دا جابايى اڭدار جۇرەتىن بۇل وڭىرگە ولاردى نە ايداپ كەلگەنىن سۇرادى. سانچو، الايدا، ودان تومەن ءتۇسۋىن ءوتىندى، — سودان سوڭ عانا وعان ەگجەي-تەگجەيلى ەسەپ بەرەتىندەرىن ايتتى. تومەن تۇسكەن باقتاشى دون كيحوتتىڭ جانىنا جاقىنداپ:

— مىنا شۇڭقىردا ءولىپ جاتقان قاشىرعا قاراپ تۇرعانىڭىزعا ءباس تىگۋگە بارمىن. ونىڭ مۇندا جاتقانىنا، جاڭىلماسام، جارتى جىلداي بولدى عوي دەيمىن. ايتىڭىزشى، مۇنىڭ قوجايىنى كەزدەسكەن جوق پا سىزدەرگە؟ — دەپ سۇرادى.

— جوق، كەزدەسكەن جوق، ءبىراق وسى اراعا جاقىن ماڭنان كوپشىك پەن شامادان تاپتىق، — دەدى دون كيحوت.

— ول زاتتار ماعان دا ۇشىراسقان، — دەدى باقتاشى، — ءبىراق مەن جەردەن كوتەرمەك تۇگىل، جاقىنداپ بارۋعا دا باتپادىم: باسىم بالەگە قالار دەپ قورىقتىم، كىم بىلەدى، ۇرى دەگەن ايىپ تاعۋلارى دا مۇمكىن عوي. شايتانعا كەرەگى شاتاق، توبىعىڭنان قاعىپ قالسا ءبىتتى، ءسۇرىنىپ بارىپ تىراڭ ەتە تۇسەسىڭ — ودان سوڭ نە بولعانىن، قالاي، نەلىكتەن بولعانىن انىقتاپ كور.

— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى سانچو. — الگى زاتتار ماعان دا ۇشىراسا جازداعان، ءبىراق مەن ءجۇز قادامعا دا جاقىنداي المادىم. مەن ولارعا تيگەن جوقپىن، ءقازىر ءبارى سول باياعى ورنىندا جاتىر، ايتپەسە جۋىسساڭ بولدى-اق ءبىر قىرسىققا ۇرىنارىڭ كامىل.

— ايتىڭىزشى، تۋىسقان، بۇل دۇنيەلەردىڭ يەسى كىم ەكەنىن بىلمەيسىز بە؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— بىلەتىنىم بىرەۋ عانا، — دەپ جاۋاپ قاتتى باقتاشى. — بۇدان جارتى جىلداي ما الدە سوعان جۋىق پا ۋاقىت بۇرىن وسى ارادان ءۇش ميلدەي جەردەگى باقتاشى قاشالارىنىڭ بىرىنە مىنا شۇڭقىردا تىرايىپ جاتقان قاشىرعا سالت مىنگەن، الگى وزدەرىڭىز تاپقان جانە ورنىنان قوزعامادىق دەگەن كوپشىگى مەن شامادانى بار، سىپايى دا سىمباتتى ءبىر جاس جىگىت كەلدى. بىزدەن مىنا تاۋ جوتاسىنىڭ اسىرەسە قاي جاعى ادام اياعى باسپاعان جاپان ءتۇز ەكەنىن سۇرادى. ءبىز وعان وسى ءقازىر ءوزىمىز تۇرعان جاق ەكەنىن ايتتىق، بۇل شىندىعىندا دا سولاي، ويتكەنى ەگەر تاعى دا جارتى ميلدەي تەرەڭىرەك ەنسەڭىزدەر بارعان جاقتارىڭىزدان قايتىپ شىعا الماي قالۋلارىڭىز دا مۇمكىن. بۇل اراعا قالاي تاپ بولعاندارىڭىزعا تاڭىرقاۋىم ءالى تاۋسىلماي تۇر: ويتكەنى بۇل جەرگە باستاپ اكەلەتىن بىردە ءبىر جول، نە سوقپاق جوق قوي. ءسويتىپ، ايتەۋىر، نە كەرەك، ءبىزدى تىڭداپ العان سوڭ جىگىت قاشىرىنىڭ باسىن بۇردى دا، ءوزىمىز كورسەتكەن جاقتى بەتكە الىپ جونەپ بەردى، ءبىز ءبارىمىز ونىڭ سىمباتىنا ءسۇيسىنىپ، سۇقتانا قاراپ قالدىق جانە قويعان سۇراعىنا، ودان سوڭ اسىعىس-ۇسىگىس تاۋعا قاراي قايتا باعىت ۇستاعان قىلىعىنا تاڭىرقاندىق. سودان ونى كورگەن ەشكىم بولمادى، الايدا ارادا ەكى-ۇش كۇن وتكەننەن كەيىن ول جول بويىنا شىعىپتى، ءدال سول كەزدە جولمەن باقتاشىلارىمىزدىڭ ءبىرى ءوتىپ بارا جاتىر ەكەن، ەشقانداي بالاعات، جامان ءسوز ايتپاستان جەتىپ كەلىپ جۇدىرىقتىڭ استىنا الىپ، تەپكىلەپ تاستاپتى دا، ەسەگىنە جۇگىرىپ بارىپ، ارتىپ اكەلە جاتقان بارلىق نانى مەن سۇتسىرنەسىن توناپ الىپتى. ودان سوڭ كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن تاۋدىڭ اراسىنا كىرىپ جوق بولىپتى. بۇل جايدان باقتاشىلاردىڭ ءبىرازى حاباردار بولعان سوڭ، ءبىز تاۋدىڭ ەڭ ءبىر قۋ مەديەن جىقپىلدارىن شارلاپ، ەكى كۇن بويى دەرلىك ىزدەپ، اقىرى ونى ءبىر ەڭسەلى دە جۋان ەمەننىڭ كەۋەگىندە وتىرعان جەرىنەن تاپتىق. ول بىزگە ەشقانداي جاۋلىق تانىتپاي، جايدارى مىنەز كورسەتتى، ۇستىندەگى كيىمى جىرتىلىپ تا قالىپتى، ال بەتى الەم-تاپىرىق بوپ كەتىپتى ءارى كۇنگە كۇيىپ قوشقىل تارتىپتى — ازەر تانىدىق، راسىن ايتقاندا، الدىمىزدا تۇرعان جاننىڭ ءوزىمىز ىزدەپ جۇرگەن ادام ەكەنىن جىرىم-جىرىمى شىققانىمەن، بارىمىزگە جاقسى تانىس سول كيىمدەرىنە قاراپ قانا اجىراتتىق. ول بىزبەن سىپايى سالەمدەسىپ، قىسقاشا تۇردە ءارى كوكەيگە ابدەن قونىمدى سوزدەرمەن ءوزىنىڭ مۇنداي تىرشىلىكتى تاڭداعانىنا تاڭىرقاۋدىڭ قاجەتى جوقتىعىن، ويتكەنى كەشىرىلمەس كۇنالارى ءۇشىن ءوزىن-وزى وسىنداي ازاپتى ءومىر كەشۋگە ءماجبۇر ەتىپ جۇرگەنىن ءمالىم ەتتى. ەسىمىن سۇراپ ەدىك، ايتۋدان باس تارتتى. بۇدان سوڭ ءبىز وعان ازىق-تۇلىك قاجەت بولسا، — ال ونىڭ ازىق-تۇلىكسىز ءبارىبىر كۇنەلتە المايتىنى بەلگىلى، — ءوزىنىڭ قايدا جۇرگەنىن ايتىپ حابار بەرۋى كەرەگىن، سۇراعانىنىڭ ءبارىن قۋانا-قۋانا جانە ۋاقىتىلى جەتكىزىپ بەرەتىنىمىزدى ەسكەرتتىك، ال ەگەر وعان بۇل دا ونشا ۇناماسا، وندا ونىڭ، تىم قۇرىعاندا، جول بويىنا شىعىپ جەيتىن استى باقتاشىلاردان سۇراپ الۋىنا بولاتىنىن، تارتىپ الماۋى كەرەگىن قۇلاققاعىس ەتتىك. ول بىزگە راقمەت ايتىپ، قاراقشىلىق جاساعانى ءۇشىن كەشىرىم سۇرادى جانە بولاشاقتا ەشكىمگە ەشقانداي زالال كەلتىرمەي، حريستوس اتىنان ءوتىنىش بىلدىرەتىنىنە ۋادە ەتتى. قاي ارانى تۇرعىلىقتى مەكەن ەتەتىنىن سۇراعانىمىزدا، ول ونداي ورىنى جوق ەكەنىن، قاراڭعىلىق تۇسكەن كەزدە قاي جەردە جۇرسە، سول جەرگە تۇنەي كەتەتىنىن ايتتى. ءسوزىن اياقتاي كەلە ول ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى، وسىناۋ جان تەبىرەنتەر زارلى ءۇندى تىڭداپ تۇرىپ جانە العاش كورگەنىمىزدە ونىڭ قانداي بولعانىن، ءقازىر قانداي كۇيگە تۇسكەنىن ويشا سالىستىرا تۇرىپ كوزىمىزگە جاس الماساق، ءبىزدىڭ دە جۇرەگىمىزدىڭ قارا تاستان ايىرماشىلىعى بولماس ەدى. قايتالاپ ايتام، جىگىت اسا كورىكتى دە سىمباتتى بولاتىن، ونىڭ سىپايى دا سالماقتى لەبىزى تەكتى اۋلەتتەن شىققان، جاقسى تاربيە كورگەن ادام ەكەنىن اڭعارتاتىن، ونىڭ ءسوزىن دەريەۆنيا تۇرعىندارى عانا تىڭداپ تۇرعانىمەن، ىزەتتىلىگى ءتىپتى سول قارابايىر ادامداردىڭ دا نازارىن اۋدارعان ەدى. ءسويتىپ، قىزا سويلەپ لاپىلداپ تۇرعان ول ءسوزىن اياق استى ءۇزىپ، جەردەن كوز الماعان كۇيى تىمىرايدى دا قالدى، نە ىستەرىمىزدى بىلمەي ابدىراپ، اڭكى-تاڭكىمىز شىققان ءبىز ونىڭ بۇلايشا تىرپ ەتپەي، تىم-تىرىس تۇرىپ قالۋىنىڭ سوڭى نە بولارىن توستىق؛ وعان ايرىقشا جاناشىرلىقپەن كوز سالىپ تۇردىق، ويتكەنى ونىڭ بىرەسە كوزىن اشىپ، جەرگە كىرپىك قاقپاي ۇزاق قادالا قارايتىنىنا، بىرەسە كوزىن قايتا جۇمىپ، تىستەنىپ، قاباعىن تۇيەتىنىنە قاراپ، اقىل-ەسىن اۋىتقىتار تالماسى قايتالاپ قالعانىن ايتپاي-اق اڭعارعان ەدىك. ۇزاماي بولجامىمىز شىندىققا اينالدى، ويتكەنى ول قۇلاپ ءتۇستى، ءبىراق سول بويدا-اق قۇتىرىنا ۇشىپ تۇرەگەلىپ وزىنە جاقىن تۇرعان باقتاشىعا تاپ بەردى؛ ورەكپي ءارى دولدانا ۇمتىلعانى سونشا، ەگەر اۋلاق سۇيرەپ اكەتپەگەنىمىزدە باقتاشىنى شايناپ تاستارىنا نەمەسە جۇدىرىقپەن ءبىر-اق ۇرىپ مەرت قىلىپ جىبەرەرىنە كۇمان جوق-تى. ال، باقتاشىعا ول مىناداي سوزدەردى ايتىپ تاپ بەرگەن ەدى: “ءا، وپاسىز فەرناندو! ماعان جاساعان ساتقىندىعىڭنىڭ سازايىن سەن ءقازىر، تاپ وسى ءقازىر تارتاتىن بولاسىڭ. ازعىندىقتىڭ نەشە اتاسى جايلاعان، نەگىزىنەن زالىمدىق پەن ەكى جۇزدىلىك ورىن تەپكەن جۇرەگىڭدى كەۋدەڭنەن مىنا ءوز قولىممەن جۇلىپ الام!” بۇل سوزدەرگە قوسىمشا ول باسقا دا ءبىراز ءسوز ايتقان-دى، ءبىراق ءبارى دە فەرناندونىڭ باسىنا جاڭا ءبىر قارعىس جاۋدىرىپ، ونى وپاسىز جانە ايار ادام رەتىندە ايىپتاۋعا ساياتىن. ءسويتىپ، باقتاشىنى زوردىڭ كۇشىمەن بوساتىپ الدىق، ال انا جىگىت بولسا ءلام دەپ ءتىل قاتپاستان بىزدەن جىراقتاي بەردى دە، جۇگىرىپ بارىپ قالىڭ بۇتانىڭ اراسىنا قويىپ كەتتى، ونى قۋىپ جەتەرلىكتەي شاما بىزدە بولعان جوق. وسىنىڭ بارىنەن ءبىز ونىڭ وقتىن-وقتىن اقىلىن جوعالتىپ الاتىنىن، فەرناندو ەسىمدى الدەكىمنىڭ وعان ۇلكەن قيانات جاساعانىن جانە مىنا قازىرگىدەي جاعدايعا جەتكەنىنە قاراعاندا بۇل قياناتتىڭ وكىنىشى ولشەۋسىز بولعانىن بىلدىك. وسى دولبارىمىز كەيىن ول جول بويىنا شىققان سايىن (جولدىڭ بويىنا ول تالاي مارتە شىققان-دى) دالەلدەنىپ وتىردى: كەيدە ول باقتاشىلاردان ىشىپ-جەمىمەن ءبولىسۋىن سۇرايتىن، ال كەيدە كۇشپەن تارتىپ الاتىن، ويتكەنى ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى جاعدايدا باقتاشىلاردىڭ ىرزا-پەيىلمەن ۇسىنعاندارىنان باس تارتىپ، ولارعا جۇدىرىعىن الا جۇگىرەتىن. ال، اقىل-ەسى ساۋ كەزدە اسا كىشىپەيىلدىلىكپەن جانە ىزەتتىلىكپەن حريستوس اتىنان ءوتىنىش بىلدىرەتىن جانە شىن جۇرەكتەن، ءتىپتى كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ، العىس ايتاتىن. سوزىمە سەنىڭىزدەر، سەنورلار، — دەپ اڭگىمەسىن ارمەن جالعادى باقتاشى، — كەشە مەن ءوزىم جانە تاعى ءتورت جىگىت — ەكى كومەكشىم مەن ەكى تانىسىم — ءبارىمىز ونى قالاي دا تاپپاي قويمايىق دەپ ۋادەلەسكەنبىز، ال تاپقان جاعدايدا كەلىسسە ءوز ەركىمەن، كەلىسپەسە كۇشپەن وسى ارادان سەگىز ميلدەي جەردەگى المودوۆار قالاسىنا الىپ بارىپ، سىرقاتى ەمگە كونەتىندەي بولسا ەمدەتەيىك، تىم قۇرىعاندا، اقىل-ەسىنەن ايرىلعانعا دەيىن كىم بولعانىن بىلەيىك، باسىنا تۇسكەن باقىتسىزدىعى جايىندا حابار بەرەتىن جاقىن-جۋىقتارىن ىزدەيىك دەگەنبىز. مىنە، قويعان ساۋالدارىڭىزعا جاۋاپ رەتىندە ايتارىمنىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسى، سەنورلار، سونداي-اق، ەستە جۇرگەنى ارتىق ەتپەس، تاۋىپ العان نارسەلەرىڭىزدىڭ يەسى — جانىڭىزدان سونشالىقتى شاپشاڭ شاۋىپ وتكەن، الگىندە وزدەرىڭىز كورگەن جارتىلاي جالاڭاش ادام. (جىگىتتىڭ تاستان-تاسقا قارعىپ جۇرگەنىن كورگەندەرى جايىندا دون كيحوتتىڭ وعان ايتىپ ۇلگەرگەنىن ەسكە سالا كەتكەن ءجون.)

باقتاشىدان ەستىگەندەرى دون كيحوتتى قاتتى تولعاندىرىپ، وسىناۋ ەسالاڭ بايعۇستىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە دەگەن قۇشتارلىعىن بۇرىنعىدان دا بەتەر كۇشەيتە ءتۇستى، ءسويتىپ ول ويعا العان ءىسىن اياعىنا دەيىن جەتكىزۋگە وزىنە-وزى سەرت بەردى، انىعىراق ايتقاندا: تاۋدى تۇگەل ءسۇزىپ، بارلىق قۋىس-قالتارىسى مەن ۇڭگىرىن ءتىنتىپ، قايتكەن كۇندە دە ونى تاۋىپ الماق بولدى. الايدا، تاعدىر ءبارىن ءوزى جوبالاعاننان نەمەسە كۇتكەننەن الدەقايدا ءتاۋىر ۇيلەستىرىپ بەردى، ويتكەنى ءدال وسى قاس-قاعىمدا بۇلاردىڭ تۋرا قارسى الدىنان، تاۋدىڭ اڭعارىنان وزدەرى ىزدەپ جۇرگەن جىگىت بوي كورسەتتى: ول الدەنە جايىندا وزىمەن-وزى سويلەسىپ كەلە جاتىر ەدى، ونىڭ نە دەپ كەلە جاتقانىن ءتىپتى جاقىن جەردەن دە ەشكىم ۇعىپ بولمايتىن، ال جىراقتان ەكىباستان. ۇستىنە كيگەنى جوعارىدا سيپاتتالعان كيىم ەدى؛ وعان قوسا، ونىڭ قاسىنا تاياپ كەلگەن دون كيحوت بۇنىڭ جىرتىق-جىرتىق بەشپەتىنە امبرا ءيىس سۋى سەبىلگەنىن سەزدى، بۇل جاعداي رىسارىمىزدى مۇنداي كيىم كيەتىن ادام قارا حالىقتان شىقپايدى دەگەن ويعا ءبىرجولا ورنىقتىردى.

جاقىنداپ كەلگەن جاس جىگىت بۇلارعا قارلىعىڭقى باسەڭ داۋىسپەن، ءبىراق مەيلىنشە يناباتتىلىقپەن سالەمدەستى. دون كيحوت ونىڭ ءيىلىپ بەرگەن سالەمىنە ودان ارتىق بولماسا كەم تۇسپەيتىن ىزەتتىلىكپەن جاۋاپ قاتىپ، اتىنان ءتۇسىپ، ونى ەشبىر قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان ايرىقشا دوستىق پەيىلمەن قۇشاعىنا قىستى جانە بەينە باياعىدان بىلەتىن ادامىنشا ۇزاق ۋاقىت بويى قۇشاعىنان بوساتپاي تۇرىپ الدى. دون كيحوتتى قايعىلى بەينە رىسارى دەيتىنىمىز سياقتى، ايانىشتى بەينە ءمۇساپىرى دەپ اتاۋىمىزعا ابدەن بولاتىن جاس جىگىت ءاۋ باستا ءوزىن قۇشاقتاۋعا ەرىك بەرگەنىمەن، كەيىن دون كيحوتتى ءسال-پال ءارى يتەرىپ، يىعىنا قولىن قويعان قالپى، بۇل ءوزى بۇرىن كورگەن ادامى ما، الدە جوق پا، سونى اجىراتىپ العىسى كەلگەندەي وعان تەسىلە قاراپ تۇرىپ قالدى؛ ءوزى دون كيحوتتى قانشالىقتى قاتتى تاڭعالدىرعان بولسا، دون كيحوتتىڭ كەسكىن-كەيپى، سىمباتى مەن ساۋىت-سايمانى دا ونى، شاماسى، تاپ سونداي دارەجەدە تاڭ-تاماشا قالدىرعان بولسا كەرەك. قۇشاقتاسقاننان كەيىن، اقىر سوڭىندا، الگى ءمۇساپىر ءبىرىنشى بوپ ءسوز باستادى، ول جايىندا الداعى تاراۋدا اڭگىمە بولادى.

ءححىۇ تاراۋ

مۇندا سەررا مورەناداعى شىتىرمان وقيعا جايىنداعى اڭگىمە ارمەن جالعاسادى

تاريحتا دون كيحوت ءۇستى-باسى ادام كورگىسىز البا-جۇلبا تاۋ رىسارىن مەيلىنشە زور ىقىلاسپەن تىڭدادى دەپ جازىلعان، ال اناۋ اڭگىمەسىن بىلاي باستاعان ەدى:

— البەتتە، سەنور، ءسىز كىم بولساڭىز دا، — ويتكەنى، ءسىزدى تانىمايمىن، —كورسەتكەن قۇرمەت-قوشەمەتىڭىز ءۇشىن ىرزاشىلىعىمدى ءبىلدىرۋدى پارىزىم سانايمىن، سونىمەن بىرگە وسى ارادا ءوزىڭىز كورسەتىپ تە ۇلگەرگەن ىزگى ىقىلاس-پەيىلىڭىزگە جاۋاپ رەتىندە ءوزىم دە سىزگە سونداي ىقىلاس-پەيىل بىلدىرۋمەن عانا شەكتەلىپ قالماسام دەپ ەدىم، الايدا تاعدىر ماعان وزىمە جاقسىلىق جاساعان جانداردىڭ قاي-قايسىسىنا دا بار بولعانى تەك ونىڭ قارىمتاسىن قايتارۋ جايىنداعى ىزگى نيەتىم ارقىلى عانا ىرزاشىلىق تانىتۋ مۇمكىندىگىن قالدىرىپ وتىر.

— ال، ەندى ماعان كەلسەڭىز، سىزگە قولىمنان كەلگەنىنشە كومەكتەسسەم بە دەگەن ويدامىن، — دەپ ءىلىپ اكەتتى دون كيحوت، — مەن ءتىپتى قاشان وزىڭىزبەن جولىعىسقانشا جانە مىناداي ادەتتەن تىس ءومىر سالتىڭىزعا قاراعاندا، بويىڭىزدى بارىنشا مەڭدەپ العان دەرتىڭىزدەن ارىلۋعا جاردەمى تيەتىن قانداي داۋا بارىن بىلگەنشە، وسى تاۋلاردا قالا بەرۋگە شەشىم قابىلداپ تا قويدىم، وعان قوسا ونداي داۋانى ىزدەۋ قاجەتتىگى تۋىنداي قالسا، ونى بار ىقىلاسىمدى سالىپ ىزدەۋگە دە دايىنمىن. ەگەر قايعى-قاسىرەتىڭىز قانداي جۇباتۋعا دا كونبەيتىن قيىن جاعدايلار قاتارىنان تابىلسا، وندا مەن وزىڭىزبەن بىردەي كۇيزەلىسكە ءتۇسىپ، كوزىمنىڭ جاسىن كولدەتۋگە ءازىرمىن، ويتكەنى باقىتسىزدىققا ۇشىراعان كەزىڭدە شىنىمەن جاناشىرلىق بىلدىرەتىن ادامدى جولىقتىرۋىڭنىڭ ءوزى دە اجەپتاۋىر جۇبانىش بوپ تابىلادى. ال، ەگەر وسى اق-ادال نيەتىمدى الدەنەندەي ءبىر ىزەتتىلىك ارقىلى العىس بىلدىرۋگە لايىق دەپ تاپساڭىز، وندا، سەنور، بويىڭىزداعى كوزىم انىق جەتىپ تۇرعان كول-كوسىر ىزەتتىلىككە سەنىپ جالبارىنام جانە ءوزىڭىز جەر-دۇنيەدە ەشكىمگە تەڭگەرمەگەن نەمەسە ءقازىر دە تەڭگەرمەيتىن جاننىڭ قۇرمەتى ءۇشىن وتىنەم: ايتىڭىزشى ماعان، ءسىز كىم بولاسىز جانە كيىمىڭىز بەن تۇر-كەلبەتىڭىز كۋالىك ەتىپ تۇرعانىنداي، قالىپتاسقان كۇللى ءومىر سالتىڭىزدىڭ شىرقىن بۇزىپ، نەلىكتەن مىنا مەڭىرەۋ تۇزدە جابايى اڭدارشا عۇمىر كەشىپ، ومىردەن باز كەشۋگە نيەت قىلدىڭىز؟ ال، مەن، كۇناكار دا كەمباعال پەندە، — دەپ قوسىپ قويدى دون كيحوت، — ءوزىم قۇرامىنا كىرەتىن رىسارلىق وردەننىڭ اتىمەن جانە كەزبە رىسار اتاعىمەن انت ەتەم، ەگەر ءسىز، سەنور، وسى ءوتىنىشىمدى ورىنداساڭىز، وندا مەن سىزگە لاۋازىمىم جۇكتەيتىن پارىزعا ساي بارىنشا ادالدىقپەن قىزمەت ەتەتىن بولام نەمەسە، ورنىنا كەلەتىندەي ءىس بولسا، قاسىرەتىڭىزدەن اراشالاپ الام، نەمەسە، ۋادە ەتكەنىمدەي، وزىڭىزبەن بىرگە كوز جاسىنا ەرىك بەرەم.

قايعىلى بەينە رىسارىنىڭ سوزىنە قۇلاق توسىپ وتىرعان ورمان رىسارى وعان قادالا قاراپ، ونى زەر سالا باقىلاۋمەن بولدى، سوسىن باسىنان اياعىنا شەيىن تاعى ءبىر شولىپ ءوتتى، ءوستىپ وعان قالاعانىنشا قاراپ العاننان كەيىن عانا:

— ەگەر ىشىپ-جەيتىن بىردەڭەڭىز بولسا، حريستوس ءۇشىن بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن، تاماق ىشكەننەن كەيىن، وزىمە بىلدىرگەن وسىنشالىقتى جىلى ءىلتيپاتىڭىز ءۇشىن قانداي تىلەگىڭىزدى دە ورىنداۋعا دايىنمىن، — دەدى.

سانچو قولما-قول قاپشىعىن، ەشكى باقتاشى — دورباسىن قاعىستىردى، ءسويتىپ ارىپ-اشىعان ءمۇساپىر تاماققا ەسى كەتە باس سالىپ، اسىعىس-ۇسىگىس قىلعىتا باستادى: ءبىر كەسەك بىردەڭەنى جۇتىپ ۇلگەرمەي، ەكىنشىسىن اۋزىنا تىعىپ جاتتى؛ تاماق ءىشىپ جاتقان كەزىندە ونىڭ ءوزى دە، باسقالار دا جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. اقىرى، قارنىن تويدىرىپ ورنىنان تۇرعان ول سوڭىمنان ەرىڭدەر دەگەندەي ىم جاسادى، مىنالار ونى بۇلجىتپاي ورىندادى، ءسويتىپ ول بۇلاردى وسى اراعا جاقىن ماڭايداعى، جارتاس قالتارىسىنداعى كوكورايعا باستاپ كەلدى. كەلگەن سوڭ كوك ءشوپتىڭ ۇستىنە تىزە بۇكتى، سەرىكتەرى دە ءسويتتى: سول بۇرىنعىشا جاق اشىپ سويلەگەن جان بالاسى بولعان جوق؛ جايعاسىپ وتىرعاننان كەيىن ءمۇساپىر بىلاي دەدى:

— سەنورلار، قايسى ءبىرىن ايتارىمدى بىلمەي وتىرعان قيساپسىز قايعى-قاپام جايىندا قىسقاشا تۇردە قۇلاعدار ەتسىن دەسەڭىزدەر، وندا قاسىرەتتى حيكايامدى بايانداۋ بارىسىندا بىردە-بىر سۇراقپەن جانە بىردە-بىر سوزبەن بولمەۋگە ۋادە بەرۋگە تيىسسىزدەر، ال مۇنى ورىنداماعان جاعدايدا، اڭگىمەمدى قاي كەزدە بولسەڭىزدەر ول دا سول جەردەن ءبىرجولا ءتامام بولادى.

ءمۇساپىردىڭ مىنا ءسوزى اتقوسشىسى ايتقان ەرتەگىنى تىڭداپ وتىرعان شاقتا وزەننىڭ ارعى بەتىنە وتكىزىلگەن ەشكى سانىنان جاڭىلا بەرگەنىن، ناتيجەسىندە بۇل حيكايانىڭ سوڭى بەيمالىم بوپ قالعانىن دون كيحوتتىڭ ەسىنە ورالتتى. ال ءمۇساپىر بولسا، ءسوزىن بىلايشا جالعاستىردى:

— مۇنى سىزدەرگە الدىن-الا ەسكەرتكەن سەبەبىم، قاسىرەت-قايعىم جايىندا ۇزاق تاپتىشتەگىم كەلمەيدى، ويتكەنى ەسكە الۋ — ونى كوبەيتە ءتۇسۋ دەگەن ءسوز، سوندىقتان ماعان قويىلار سۇراق نەعۇرلىم از بولسا، مەن دە ونى سوعۇرلىم تەزىرەك ءتامامدايمىن، سونداي-اق وزدەرىڭىزدى تولىق قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن ەلەۋلى دەگەن جايلاردان دا اتتاپ وتپەيتىنىمدى ايتىپ قويايىن.

سول ارادا وتىرعاندار اتىنان دون كيحوت ونىڭ ءسوزىن بولمەۋگە ۋادە ەتتى، اناۋ ونىڭ ۋادەسىن العان سوڭ اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى:

— مەنىڭ اتىم كاردەنو، تۋىپ-وسكەن جەرىم — ءوزىمىزدىڭ اندالۋسياداعى ادەمى قالالاردىڭ ءبىرى، مەن — تەكتى اۋلەتتەن شىققان جانمىن، اتا-انام — داۋلەتتى ادامدار، ءبىراق قاسىرەتىمنىڭ شەكتەن تىس اۋىرلىعى سونشا، اكە-شەشەم قانشا جەردەن قايعىرىپ جۇرەگى قان جىلاسا دا، تۋىستارىم ماعان قانشا جەردەن جاناشىرلىق بىلدىرسە دە، ونى جەڭىلدەتۋگە ولاردىڭ بار بايلىعى جەتپەيدى، ويتكەنى جاراتقان يەمىز جولىقتىرعان باقىتسىزدىقتى جەڭۋگە دۇنيەدەگى قانداي كەرەمەتتىڭ دە قاۋقارى جوق. تۋعان جەرىمدە بەينە ءبىر كوكتىڭ قۇدىرەتىمەن جارالعان دەۋگە بولاتىن، امۋردىڭ ءوزى ادام تاڭعالارلىق سۇلۋلىق تارتۋ ەتكەن، ودان اسقان سۇلۋلىقتى ءوز باسىم كوز الدىما ەشقاشان ەلەستەتە المايتىن ءبىر ارۋ مەكەن ەتتى — ءيا، لۋسيندا سونداي كەرەمەت سۇيكىمدى قىز ەدى، ول دا ءوزىم سياقتى ءارى باي، ءارى تەكتى جەردەن شىققان-دى، ءبىراق مەنەن گورى باقىتتىلاۋ ەدى جانە ءوزىمنىڭ اق-ادال پيعىل-نيەتىم ءۇمىت ەتكەننەن گورى تۇراقتىلىعى ازداۋ بولدى. وسى لۋسيندانى مەن ەرتە جاستان سۇيگەنمىن، قۇرمەتتەگەنمىن، قۇدىرەت تۇتقانمىن، ول دا مەنى بالعىن جاستاعى قىزعا ءتان قىلىقپەن شىن جۇرەكتەن قۇلاي سۇيگەن بولاتىن. اتا-انالارىمىز وي-نيەتىمىزدەن حاباردار ەدى، ءبىراق بۇنى ونشا ۋايىم قىلىپ تا جۇرگەن جوق-تى، — ءتۇپ ماقساتىمىز نەكەگە وتىرۋ عانا بوپ شىعاتىنىن ولار تۇسىنەتىن، ويتكەنى شىققان تەگىمىز بەن داۋلەتىمىز تۇرعىسىنان بىر-بىرىمىزگە ابدەن لايىقتى بولۋىمىز سەبەپتى، الدىن-الا وسىلاي ۇيعارىم ەتىلگەن دەۋگە دە كەلىڭكىرەيتىن. جىلدار ءوتىپ جاتتى، بىر-بىرىمىزگە دەگەن ىنتىزارلىعىمىز ارتا ءتۇستى، اقىرى لۋسيندانىڭ اكەسى ادەپ ساقتاۋ كەرەك دەگەن جەلەۋمەن ماعان ۇيلەرىنە كەلە بەرۋگە تىيىم سالعاندى ءجون كوردى — بۇل رەتتە ول اقىندار ماقتاۋىن اسىرعان تيسبانىڭ اتا-اناسىنا ەلىكتەگەندەي بولدى. ءبىراق مۇنداي تىيىمنان كەيىن قۇشتارلىعىمىزدىڭ جالىنى ودان بەتەر ءورشىپ كەتتى، ويتكەنى تىلدەسۋگە سالىنعان تەجەۋ اۋزىمىزعا قاقپاق قويعانىمەن، قالامىمىزعا تۇساۋ سالا المادى، — ال، قالامنىڭ ءوزىمىز سۇيگەن جاندارعا جۇرەگىمىزدىڭ تەرەڭىندە نە جاتقانىن اۋىزدان گورى ەركىنىرەك، كەڭىرەك، تولىعىراق ايتىپ بەرە الاتىن قاسيەتى بار، ويتكەنى سۇيگەنىڭ قاسىڭدا تۇرعان كەزدە ەڭ بەرىك دەگەن نيەت پەن ەڭ باتىل دەگەن اۋىزدىڭ دا قىسىلىپ-قىمتىرىلىپ، مىلقاۋ بوپ قالاتىن جاعدايى ءجيى كەزدەسەدى عوي. وي، دۇنيە-اي، وعان قانشاما حات جازدىم دەسەڭشى! جان تەبىرەنتەرلىك بەيكۇنا لەبىزگە تولى قانشاما جاۋاپ حات الدىم دەسەڭشى! وعان دەگەن ماحابباتىم جايىندا جان-جۇرەگىمنىڭ ىنتىزارلىق سەزىمىن جايىپ سالعان، وتتان ىستىق تىلەگىمدى جەتكىزگەن، ەستە جۇرگەندەرىمدى ەرمەك ەتكەن جانە قۇشتارلىعىما بارىنشا ەرىك بەرگەن قانشاما ءان شىعارىپ، ولەڭ جازدىم دەسەڭشى! اقىرى، سىلەم قاتىپ، ونى ءبىر كورۋگە زار بولىپ دىڭكەم قۇرىعان كەزدە، ءوزىم ارمان ەتكەن جانە سوعان ءوزىمدى ابدەن لايىقتى سەزىنگەن سىيىمدى الۋعا قاجەتتى دەپ تاپقان ويىمدى ورىنداۋعا جانە ونى مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك ىسكە اسىرۋعا نيەت قىلدىم، اتاپ ايتقاندا: لۋسيندامەن زاڭدى نەكەگە تۇرۋ جونىندە اكەسىنەن رۇقسات سۇراۋعا تاۋەكەل ەتتىم جانە سولاي ىستەدىم دە. جاۋاپ رەتىندە ول ماعان: وزىنە كورسەتىلگەن وسىناۋ قۇرمەت ءۇشىن ىرزاشىلىق بىلدىرەتىنىن، مەنى جوعارى باعالايتىنىن جانە اسىل قازىناسىن قولىما تابىس ەتۋگە ءازىر ەكەنىن، ءبىراق اكەمنىڭ كوزى ءتىرى بولعاندىقتان، بۇل تاراپتاعى كەلىسسوز جۇرگىزۋ سونىڭ تىكەلەي پارىزى ەكەنىن ايتتى. وعان قوسا، ەگەر بۇل نەكەگە اكەمنىڭ كوڭىل حوشى بولماسا، بۇنى ونشا وڭتايلى كورمەسە، لۋسيندانىڭ ءوز قارا باسى جاسىرىن تۇردە ۇيلەنە سالۋعا بولاتىنداي نەمەسە كۇيەۋگە بەرە قوياتىنداي قىزداردىڭ قاتارىنا جاتپايتىنىن ءمالىم ەتتى. مەن وعان جاناشىر اقىل-كەڭەسى ءۇشىن العىسىمدى جاۋدىردىم، ويتكەنى ونىڭ ءسوزى ماعان وتە ورىندى كورىنگەن، سونداي-اق سىرىمدى جايىپ سالسام، اكەمنىڭ كەلىسىم بەرەتىنىن دە سەزگەم. وسى ماقساتتا ارمان-ويىمدى اقتارۋ ءۇشىن تۋرا تارتىپ اكەمە باردىم، ءبىراق بولمەسىنە كىرگەن بويدا-اق قولىنا الدەبىر اشىلعان حاتتى ۇستاپ وتىرعانىن كوزىم شالدى، الدەنە ايتىپ ۇلگەرگەنىمشە بولماي اكەم الگى حاتتى قولىما ۇستاتىپ: “مىنا حاتتى وقى، كاردەنو، گەرسوگ ريكاردو ساعان قامقورلىق جاساماقشى”، دەدى. وزدەرىڭىز دە بىلەتىن شىعارسىزدار، سەنورلار، گەرسوگ ريكاردو — يسپان گراندى عوي، سارايى ءبىزدىڭ اندالۋسياداعى كەرەمەت كورىكتى جەرگە ورنالاسقان. مەن حاتتى الىپ وقىپ شىقتىم، ونىڭ ماعان وتە ۇنامدى بولعانى سونشا، ەگەر اكەم گەرسوگتىڭ ءوتىنىشىن ورىنداماعان جاعدايدا وعان ءبىرىنشى بوپ ءوزىم قارسى شىققان بولار ەم؛ انىعىراق ايتقاندا، ول اكەمنەن مەنى دەرەۋ ءوز سارايىنا جىبەرۋىن سۇراپتى، وندا ۇلكەن ۇلىنىڭ جانىندا مالاي ەمەس، سەرىك بولادى ەكەم، ال ول، گەرسوگ بولسا، ماعان دەگەن ءىلتيپاتىنىڭ دارەجە-دەڭگەيىنە سايكەس ءتيىستى لاۋازىم باسپالداقتارى بويىنشا ورلەۋىمدى ءوز مىندەتىنە الادى ەكەن. حاتتى وقىپ شىققان سوڭ، اسىرەسە اكەمنىڭ: “گەرسوگتىڭ تىلەگىنە سايكەس سەن، كاردەنو، ەكى كۇننەن كەيىن سوعان اتتانۋىڭ كەرەك، — گەرسوگتىڭ قابىلەت-مۇمكىندىگىڭە، ءوز ۇعىمىمشا، لايىقتى نارسەنىڭ بارىنە قول جەتكىزۋىڭە جول اشىپ بەرگەنى ءۇشىن قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايعا العىسىڭدى ايت”، دەگەن ءسوزىن ەستىگەننەن كەيىن، نە دەرىمدى بىلمەي سىلەيىپ تۇرىپ قالدىم. الگى لەبىزىنە اكەم بىرنەشە اقىل-كەڭەسىن قوساقتادى. اتتانار الدىندا كەشكىسىن لۋسيندامەن جۇزدەسىپ، وعان بولعان جايدىڭ ءبارىن بايان ەتتىم، ودان سوڭ اكەسىمەن سويلەسىپ، ريكاردونىڭ ءوزىم جايىندا قانداي ويى بارىن بىلگەنىمشە كۇتە تۇرۋىن، لۋسيندانى ەشكىمگە ۇزاتپاۋىن ءوتىندىم. ول وسىعان ۋادە ەتتى، ال لۋسيندا بۇل ۋادەنى سانسىز كوپ سەرت بەرۋى جانە سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن ءبىلدىرۋى ارقىلى نىقتادى. ءسويتىپ، اقىرى گەرسوگ ريكاردونىڭ يەلىگىنە كەلىپ جەتتىم. ونىڭ مەنى اسا جىلى مەيىرىممەن قابىلداپ، ەرەكشە ءىلتيپات كورسەتكەنى سونشا، سول ساتتەن باستاپ-اق گەرسوگتىڭ بايىرعى مالايلارى بۇعان قىزعانىش ءبىلدىرىپ، ماعان نە قيلى قىساستىق جاساي باستادى، ويتكەنى ولار گەرسوگتىڭ ماعان بولەكشە بەيىل بەرۋى وزدەرىنە زيان تيگىزەدى دەپ ويلاعان-دى. مەنىڭ كەلگەنىمە اسىرەسە قاتتى قۋانعان گەرسوگتىڭ فەرناندو ەسىمدى كەنجە ۇلى بولدى؛ فەرناندونىڭ، سىمباتتى دا سۇيكىمدى، قولى اشىق ءارى قىزۋقاندى جاس جىگىتتىڭ، ارادا از ۋاقىت وتكەندە مەنىمەن كەرەمەت دوستاسىپ العانى سونداي، ساراي ادامدارىنىڭ اراسىنداعى بارلىق اڭگىمە تەك ەكەۋىمىزدىڭ دوستىعىمىز جايىندا عانا بولدى. ونىڭ اعاسى دا مەنى ۇناتىپ، وڭ قاباق ءبىلدىرىپ جۇرگەنىمەن، دون فەرناندونىڭ ماعان دەگەن ىستىق ىقىلاسى مەن مەيىرىمى جەتكەن دەڭگەيگە جۋىقتاي قويمايتىن-دى. ال، ەندى دوستار اراسىندا ايتىلماس سىر قالمايتىندىقتان (بۇل كەزدە مەن دون فەرناندونىڭ جولداس-جۋىعى بولۋدان قالىپ، ونىڭ دوسىنا اينالعان ەدىم)، ول ماعان ويىندا جۇرگەننىڭ ءبارىن، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە ماحاببات ماسەلەسىندەگى كوڭىلىنە الاڭ كىرگىزىپ جۇرگەن جايلارىن، جاسىرماي بايان ەتەتىن. ول ءبىر شارۋا وتباسىنان شىققان بويجەتكەندى، اكەسىنە تاۋەلدى داۋلەتتى ادامنىڭ قىزىن، ۇناتىپ قالعان-دى، ال بويجەتكەننىڭ سۇيكىمدىلىگى، سىپايىلىعى، اڭعارىمپازدىعى مەن قاراپايىمدىلىعى سونشا، ونى بىلەتىن جاندار وسى قاسيەتتەرىنىڭ قايسىسى باسىم ەكەنىن، قايسىسىن الدىمەن اتاۋعا بولارىن بىلمەي قينالاتىن. شارۋا قىزىنىڭ وسىنداي سيرەك كەزدەسەتىن قاسيەتتەرى دون فەرناندونىڭ سۇيىسپەنشىلىگىن كۇن وتكەن سايىن ورشىتە تۇسكەنى سونشا، اقىرى ويلاعان ماقساتىن ورىنداۋ ءۇشىن جانە قىزدىڭ قارسىلىعىن جەڭۋ ءۇشىن وعان ۇيلەنەم دەپ ۋادە ەتپەك بولدى، ويتكەنى باسقا ءبىر امال-ايلا قولدانۋ — بوس اۋرەشىلىكپەن بىردەي ەدى. بۇل جايدان حاباردار بولعاننان كەيىن، مەن، دوستىق قاقىمدى پايدالانىپ، كوڭىلگە ابدەن قونىمدى دالەلدەمەلەر مەن بۇلتارتپاس مىسالداردى العا تارتا وتىرىپ، بۇعان كولدەنەڭ تۇرۋعا جانە ونى العان بەتىنەن قايتارۋعا تالپىنىپ باقتىم. الايدا بۇل ارەكەتىمنىڭ بەكەرشىلىك ەكەنىنە كوزىم جەتكەننەن كەيىن اكەسىنە، دون ريكاردوعا بارىپ ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرۋدى ۇيعاردىم، ءبىراق دون فەرناندو، سۇڭعىلا دا اقىلمان ادام بولعاندىقتان، ىشكە بۇگىپ جۇرگەن سىرىمدى سەزىپ قويىپ، ۇرەيگە بوي الدىردى، — ادال قىزمەتشى رەتىندە ءوز قوجايىنىمنان، ياعني گەرسوگتان، ابىروي-اتاعىنا كىر كەلتىرەتىن نارسەنى جاسىرىپ قالۋدى ءجون سانامايتىنىمدى ول جاقسى تۇسىنگەن ەدى. سوسىنعى جەردە، مەنى دال قىلىپ، باسىمدى قاتىرىپ قويۋ ءۇشىن ماعان ەسىل-دەرتىن العان سۇلۋدى ۇمىتۋدىڭ ەڭ ءتاۋىر امالى — بىرنەشە ايعا ءبىر جاققا كەتىپ قالۋ دەگەندى ايتتى، ياعني مەنىمەن بىرگە اكەمە بارعىسى كەلەتىنىن حابارلادى، ال گەرسوگقا وزىنە بىرنەشە ءتاۋىر ات ساتىپ الماق ويى بارىن، ويتكەنى ءبىزدىڭ قالاداعىداي جاقسى اتتار جەر-الەمنىڭ ەش تۇكپىرىنەن تابىلمايتىنىن ايتپاق بولدى. سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىنىڭ جەتەگىنە ەرگەن مەن، ونىڭ بۇل اڭگىمەسىن ەستىگەننەن كەيىن بۇدان دا گورى كەلىسسىز ۇيعارىمنىڭ ءوزىن بىردەن-بىر پاراساتتى دا اقىلدى شەشىم دەپ تابۋدان تايىنبايتىن حالدە بولعام، ال بۇعان سەبەپكەر جالعىز-اق نارسە — سۇيىكتى لۋسينداممەن جۇزدەسۋدىڭ وتە ءبىر قولايلى جاعدايى مەن مۇمكىندىگى تۋىپ تۇرعاندىعى ەدى. وسى وي مەن تىلەكتى باسشىلىققا العان سوڭ، ونىڭ ۇسىنىسىن قۇپتاپ، ماقسات-مۇراتىن ماقۇلداپ، بۇل نيەتىن بارىنشا تەزىرەك ىسكە اسىرۋى كەرەگىن، ويتكەنى، شىنىندا دا، كوڭىلدەن كەتپەگەنمەن كوزدەن كەتۋدىڭ، ياعني ارا جىكتى اجىراتۋدىڭ ءتۇبى ءوز ناتيجەسىن بەرمەي قويمايتىنىن ايتتىم. الايدا، ءبىراز كەيىن بىلگەنىمدەي، ماعان وسى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارىپ جۇرگەن كەزدە فەرناندو الگى شارۋا قىزىمەن ونىڭ بولاشاق كۇيەۋى رەتىندە تار توسەكتە تابىسىپ تا قويعان ەكەن، ءسويتىپ ەندى قۇپياسىن جاريا قىلۋ ءۇشىن باسىنا قاتەر تونبەيتىن قولايلى ءساتتىڭ تۋۋىن كۇتىپ ءجۇر ەكەن، ويتكەنى بۇل تەنتەكتىگىن بىلگەن كەزدە گەرسوگتىڭ وزىنە قانداي شارا قولداناتىنى جايىنداعى ويدان زارە-يمانى قالماي قورقاتىن-دى. ايتا كەتەرلىك جاي، بوزبالانىڭ سۇيىسپەنشىلىگى كوبىنە-كوپ ماحاببات ەمەس، ناپسىگە قۇمارلىق بوپ تابىلادى، ال ناپسىگە قۇمارلىقتىڭ ءتۇپ ماقساتى — توياتتانۋ، تويات العاننان كەيىن ءناپسىقۇمارلىق تا تولاس تابادى، ال سۇيىسپەنشىلىك سەكىلدى كورىنگەن سەزىم ۇياسىنا قايتا قونۋعا ءماجبۇر بولادى، ويتكەنى ول تابيعات بەلگىلەگەن شەكتەن اسىپ وتە المايدى، ال شىنايى ماحاببات بولسا مۇنداي شەك دەگەندى مۇلدەم بىلمەيدى، — توق ەتەرىن ايتقاندا، شارۋا قىزىنىڭ راقاتىنا باتقاننان كەيىن-اق فەرناندونىڭ وعان دەگەن قۇشتارلىعى سۋىنىپ، ىنتىعى باسىلىپ قالدى. اكەسىنىڭ وزىنە دەگەن اشۋى تارقاۋى ءۇشىن ءاۋ باستا ونى ءبىر جاققا كەتەم دەپ الداۋسىراتىپ باقسا، ەندى ءقازىر كوزگە كۇيىك بولا بەرمەس ءۇشىن شىنىمەن-اق جىراق كەتۋگە قۇلشىنىپ جۇرگەن-دى. گەرسوگ كەلىسىمىن بەرىپ، ماعان دون فەرناندومەن بىرگە اتتانۋعا ءامىر ەتتى. ءبىز مەنىڭ تۋعان قالاما كەلىپ جەتتىك، اكەم ونى لايىقتى تۇردە قارسى الدى، ءوزىم كەلگەن بويدا-اق لۋسيندامەن جۇزدەسىپ قايتتىم، ءسويتىپ ىڭكارلىگىم قايتا ءورشىدى (شىندىعىندا، ىڭكارلىگىم ەشقاشان وشكەن دە، السىرەگەن دە جوق-تى)، بۇل جايىندا، سورىما قاراي، فەرناندوعا ءمالىم قىلدىم، — وعان مۇنى ءمالىم ەتكەن سەبەبىم، وزىمە كورسەتىپ جۇرگەن ايرىقشا دوستىق پەيىلىنە قاراپ، ءوزىم دە ودان ەشتەڭە جاسىرماۋعا ءتيىس سەكىلدى سەزىنگەم. لۋسيندانىڭ سۇلۋلىعىن، سۇيكىمدىلىگى مەن سەزىمتالدىعىن اۋزىم كوپىرىپ ماقتاعانىم سونشا، اناۋ بويىنا وسىنداي ىزگى قاسيەت بىتكەن قىزدى ءبىر كورۋگە قۇشتار بولدى. سۇم تاعدىردىڭ تۇرتپەگىمەن ونىڭ تىلەگىن ورىنداپ، ءبىر كۇنى كەشتە لۋسيندانى شىراعدان جارىعىندا تەرەزە الدىندا تۇرعان جەرىنەن كورسەتتىم، ول ەكەۋىمىز ادەتتە وسى تەرەزە ارقىلى تىلدەسەتىنبىز. ۇستىنە كيگەنى توسەك كويلەك قانا ەدى، ونى فەرناندونىڭ كوزى شالعان بويدا-اق وسى كۇنگە شەيىن نازارىنا ىلىككەن سۇلۋلىق اتاۋلىنىڭ ءبارى تۇككە العىسىز بوپ قالدى. ورنىندا سىلەيىپ تۇردى دا قويدى، وزىنە-وزى كەلە الماي، ايران-اسىر كۇيگە ءتۇسىپ، اياق استى عاشىق بولا سالدى، ال بۇل قانشالىقتى شىنايى عاشىقتىق ەدى — ونى باقىتسىزدىقتارىم جايىنداعى كەيىنگى اڭگىمەمنەن بىلە جاتاسىزدار. ونىڭ ماعان تۇك ەشتەڭە بىلدىرمەي، تەك وزىمەن-وزى وڭاشا قالعان كەزدەرىندە قۇدىرەتتى كۇشتەرگە عانا سىر عىپ ايتىپ جۇرگەن بۇل سەزىمىن ورشىتە ءتۇسۋ ءۇشىن سۇم تاعدىر ءبىر كۇنى ونى لۋسيندانىڭ ماعان جازعان حاتىنا جولىقتىردى، بۇل حاتىندا ول مەنەن اكەسىنە بارىپ ءوزىن ايتتىرۋىمدى سۇراپ جالىنىپ-جالبارىنعان بولاتىن؛ قىزدىڭ ايرىقشا سەزىمتالدىعى، قاراپايىمدىعى مەن نازىكتىگى اڭعارىلىپ تۇرعان بۇل حاتتى وقىپ شىققان فەرناندو ماعان ادەتتە جەر بەتىندەگى ايەل اتاۋلىعا بىردەي ەتىپ ءبولىنىپ بەرىلەتىن سۇڭعىلالىق پەن سۇلۋلىقتىڭ ءبارى ءبىر عانا لۋسيندانىڭ بويىندا جيناقتالعان ەكەن دەگەندى ايتتى. اق-ادال شىنىم، ءقازىر الدارىڭىزدا وتىرىپ كۇلبىلتەلەمەي-اق اشىپ ايتۋىما بولادى، فەرناندونىڭ لۋسيندانى قالاي ماقتاۋىنا دا قيسىن جەتكىلىكتى ەكەنىن تۇسىنگەنىممەن، مۇنداي ماقتاۋ سوزدەردى ونىڭ اۋزىنان ەستۋىم وزىمە تىپتەن ۇناعان جوق، سوندىقتان ودان قورقىپ، ساقتانا باستادىم، ويتكەنى ول رەتى كەلگەن-كەلمەگەنىنە قاراماي مينۋت سايىن دەرلىك مەنى لۋسيندا جايىندا سوزگە تارتاتىندى شىعاردى، بۇل مەنىڭ بويىمنان قىزعانىشقا ۇقساس ءبىر سەزىمدى وياتتى، ءبىراق اقجۇرەك تە ادال لۋسيندا تاراپىنان كۇتپەگەن قادام جاسالادى دەپ استە قاۋىپتەنگەن جوق ەدىم؛ قالاي بولعان كۇندە دە، تاعدىرىم مەنى ءوزى تابىستىرماق بولعان باقىتىمنان قاۋىپتەنە باستاۋعا ءماجبۇر ەتتى. سوزدەرىمىزدىڭ ساندىلىگى مەن ماندىلىگى ءوزىن ايرىقشا جان راقاتىنا بولەيدى دەگەن جەلەۋمەن دون فەرناندو مەنىڭ لۋسينداعا جازعان حاتىم مەن ونىڭ ماعان جولداعان جاۋابىن وقۋعا ءاردايىم بولەكشە ىقىلاس ءبىلدىرىپ وتىردى. اقىرى ءبىر جولى لۋسيندا مەنەن ءوزى قاتتى ۇناتاتىن رىسارلىق رومانداردىڭ ءبىرى اماديس گاللسكييدى وقىپ شىعۋدى وتىنگەن بولاتىن...

رىسارلىق روماننىڭ اتىن ەستۋى مۇڭ ەكەن، دون كيحوت سول ساتتە-اق جىگىتتىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى:

— ەگەردە ءسىز، جارقىنىم، سەنورا لۋسيندانىڭ رىسارلىق روماندارعا اۋەستىگىن ءاۋ باستان حابارلاعان بولساڭىز، وندا ونىڭ اقىل-ويىنىڭ اسقاقتىعىنا مەنى يلاندىرۋ ءۇشىن ەشقانداي ماقتاۋ مەن ماداق قاجەت بولماس ەدى، ول ءوز الدىنا، ەگەر وسىنداي قىزىقتى كىتاپتاردى وقۋعا قۇشتارلىق تانىتپاسا، ونىڭ اقىل-ويى دا ءوزىڭىز، سەنور، ءمالىم ەتكەندەي، وسىنشا سۇڭعىلالىققا جەتە الماس ەدى، سول سەبەپتى دە مەن ءۇشىن ونىڭ سۇلۋلىعىن، ادامگەرشىلىگى مەن اقىلدىلىعىن سيپاتتاۋعا كوپ ءسوز شىعىنداۋدىڭ قاجەتى جوق، — ونىڭ تالعامى قانداي ەكەنىن بىلسەم-اق بولدى، ونى سول بويدا-اق الەمدەگى ەڭ سۇيكىمدى جانە ەڭ اقىلدى ايەل دەپ تابام. وسىعان وراي، سەنور، وعان اماديس گاللسكييمەن بىرگە دون رۋحەل گرەچەسكييدى دە قوسا جىبەرۋىڭىزدى سۇرار ەدىم، — سەنورا لۋسينداعا دارايدا مەن گاراييا دا، باقتاشى بالا دارينەلدىڭ تاپقىر سوزدەرى دە، سونداي-اق ونىڭ بۋكوليكتەرىندەگى ءوزى وتە ۇنامدى تۇردە، ءارى اسقان شەبەرلىكپەن، ءوز بەتىنشە انگە قوسىپ ورىنداپ جۇرەتىن ولەڭدەرى دە ايرىقشا قاتتى ۇنارىنا سەنىمدىمىن. الايدا ءوزىم انىقتاعان بۇل كەمشىلىكتىڭ ورنىن كەيىن تولتىرۋعا بولادى، ونى تولتىراتىن شاق ءوزىڭىز ماعان ىلەسىپ دەريەۆنياما بارعان كەزدە تۋادى، ويتكەنى سول جەردە جانىمنىڭ جۇبانىشى، ءومىرىمنىڭ قۋانىشى بوپ تابىلاتىن ءۇش جۇزدەن استام روماندى قولىڭىزعا ۇستاتام. ايتسە دە، بىردە-بىر روماننىڭ قولىمدا قالماعانىنا دا كۇمان جوق، — ءبارى دە سول زۇلىم، قىزعانشاق، جاۋىز سيقىرشىلاردىڭ قىلعانى. ءسوزىڭىزدى بولمەۋ جونىندەگى ۋادەمدى بۇزعانىم ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىن، جارقىنىم، ءبىراق ءوزىم وتىرعان جەردە رىسارلارعا قاتىستى شارۋالار مەن كەزبە رىسارلار جايىندا اڭگىمە قوزعالعان كەزدە مەن ءۇشىن وعان ارالاسپاي قالۋ دا ءبىر، كۇن ساۋلەسىنىڭ — جەر بەتىن قىزدىرا الماۋى دا، اي ساۋلەسىنىڭ — جەر بەتىن دىمقىلداي الماۋى دا ءبىر. ءسويتىپ، ەندى كەشىرىم ەتۋىڭىزدى وتىنەم جانە اڭگىمەڭىزدى ارمەن جالعاۋىڭىزدى سۇرايمىن، ءدال ءقازىر بىزگە كەرەگى دە وسى بولىپ تۇر.

دون كيحوت كاردەنوعا ارناپ وسى اڭگىمەسىن ايتىپ جاتقان كەزدە اناۋ باسىن تۇقىرتىپ، تەرەڭ ويعا شومعانداي ءۇن-تۇنسىز وتىردى دا قويدى. دون كيحوت وعان اڭگىمەسىن جالعاۋ جونىندە ەكى مارتە ءوتىنىش ءبىلدىردى، ءبىراق اناۋ باسىن كوتەرگەن جوق جانە ءلام-ميم دەپ جاۋاپ تا قاتپادى؛ ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن عانا، اقىرى، باسىن سىلكىپ جىبەرىپ:

— ايتقانىم ايتقان، اتىشۋلى الاياق ەليسابات ەمشىنىڭ كوروليەۆا ماداسيمامەن اشىنا بولعانى انىق — جانە مەنى بۇل ويدان اينىتا الاتىن نەمەسە ولاي بولمادى دەپ دالەلدەي الاتىن ادام ءالى تۋا قويعان جوق، وعان قوسا، باسقاشا ويلاپ، باسقاشا پايىمدايتىن بىرەۋ شىقسا، ونى بارىپ تۇرعان اقىماق دەپ بىلەم! — دەدى.

— ءوي، ءسىز، انانداي-مىنانداي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى اياق استى اشۋ شاقىرعان دون كيحوت (داعدىلى ادەتىنشە، ول، ارينە، جەرىنە جەتكىزىپ سىباپ سالعان بولاتىن). — ءوي، بۇنىڭىز ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان جاسالىپ تۇرعان شەكتەن تىس قيانات قوي، نەمەسە، اشىعىن ايتقاندا، پاسىقتىق! كوروليەۆا ماداسيما — اسا قادىرمەندى سەنورا، سوندىقتان وسىنداي تەكتى اۋلەتتەن شىققان ايەلدىڭ قايداعى ءبىر نوقاي وتاشىمەن توسەكتەس بولۋىن كوز الدىڭا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى مۇمكىن ەمەس، ال كىمدە-كىم ولاي ەمەس، باسقاشا دەيتىن بولسا — ول ناعىز جەكسۇرىن سۋايت بوپ تابىلادى. جانە مەن مۇنى وعان جاياۋ دا، اتتىڭ ۇستىندە دە، قارۋمەن دە، قارۋسىز دا، كۇندىز دە، تۇندە دە، قالاي حوش كورسە سولاي دالەلدەپ بەرە الام.

كاردەنو وعان قاس قاقپاي قاراپ وتىردى؛ ءقازىر ول اقىل-ەستەن اجىراڭقىراپ قالعان حالدە ەدى، سوندىقتان اڭگىمەسىن جالعاي المايتىن، ال دون كيحوت بولسا، ەشتەڭە تىڭداعىسى كەلمەيتىن جاعدايدا بولاتىن، ويتكەنى كوروليەۆا ماداسيما جونىندە ەستىگەندەرى ونى شامادان تىس شامداندىرىپ جىبەرگەن. تاڭعالارلىق نارسە: ول كوروليەۆاعا بەينە ءبىر ءوزىنىڭ شىن مانىندەگى، ياعني تۋا ءبىتتى سەنوراسى رەتىندە ارا تۇسكەن-دى، ال سونىڭ ءبارى الگى تۇككە تۇرعىسىز جەركەنىشتى رومانداردىڭ قىرسىعى بولاتىن! كاردەنو، الگىندە ايتىلعانداي، ونسىز دا اۋىتقىڭقىراپ وتىرعان، ال وعان سۋايت، جەكسۇرىن جانە باسقا وسىنداي اتاقتار تاڭىلعان كەزدە بىت-شىت بوپ اشۋلاندى دا، جەردە جاتقان تاس كەسەكتى الا سالىپ دون كيحوتقا جىبەرىپ قالدى، تاس ونىڭ كەۋدەسىنە بارىپ ءتيىپ، اناۋ وتىرعان جەرىندە ەتپەتىنەن قۇلاپ ءتۇستى. قوجايىنىنا ءجابىر جاسالىپ جاتقانىن كورگەن سانچو پانسا دەلقۇلىعا جۇدىرىعىن الا جۇگىرگەن، ءبىراق اناۋ ونى لايىقتى قارسى الدى: ءبىر-اق ۇرىپ جالپاسىنان ءتۇسىرىپ، ىلە-شالا ۇستىنە قونجيا كەتىپ، ايىزى قانعانشا سوققىلادى. سانچونى قورعاماققا تالپىنعان باقتاشى دا سونىڭ كەبىن كيدى. ءسويتىپ ۇشەۋىن ءۇش جاققا لاقتىرىپ، سىلەيتىپ سالعان ءمۇساپىر تۇك ەشتەڭە بولماعانداي اسىقپاي اياڭداپ تاۋ اراسىنا كىرىپ قاراسىن جوعالتتى. سانچو ورنىنان تۇرىپ، جوق جەردەن بوستان-بوس تاياق جەگەنىنە جانى كۇيىپ، اشۋىن باقتاشىدان الدى: بارىنە كىنالى سەن، ويتكەنى بۇل ادامنىڭ ەسى كىرەسىلى-شىعاسىلى ەكەنىن الدىن-الا ەسكەرتكەن جوقسىڭ، ەگەر وندايىن بىلگەن بولساق قام جاسار ەدىك تە، سىباعاسىن بەرەر ەدىك، دەگەندى ايتتى. باقتاشى ەسكەرتكەنىن، ەگەر ونى سانچو ەستىمەسە، وندا ءوزىنىڭ كىناسى جوعىن ايتىپ قارسىلىق ءبىلدىردى. ءسويتىپ، سانچو پانسا ونى ءبىر سوزبەن مۇقاتىپ، اناۋ وعان ەكى سوزبەن جاۋاپ قاتىپ، وسىنداي قىزدى-قىزدى ءسوز الماسۋدىڭ ناتيجەسى ءبىر-بىرىنىڭ ساقالىنا جارماسىپ، ءبىر-بىرىن تومپەشتىڭ استىنا الۋىنا اكەپ سوقتىردى، ەگەر دون كيحوت كەلىپ تىنىشتاندىرماسا، ەكەۋىنىڭ دە ءپارشا-پارشاسى شىعاتىنى كامىل-دى.

باقتاشىمەن ايقاستان ايىزى قانباعان سانچو ايقايىن سالىپ:

— نەڭىز بار مەندە، تاقسىر، سەنور قايعىلى بەينە رىسارى! ول دا مەن سياقتى قاراپايىم پەندە عوي، رىسارلار قاتارىنا قابىلدانعان ادام ەمەس قوي، ەندەشە ءجابىر كورسەتكەنى ءۇشىن ونى ەش قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان تومپەشتەپ الۋىما جانە ادىلدىكتى سۇيەر ادام رەتىندە جەكپە-جەك كۇش سىناسۋعا قاقىم بار عوي! — دەدى.

— سولايى سولاي، ءبىراق، مەنىڭ بىلۋىمشە، بولعان جايدا ونىڭ ەشقانداي كىناسى جوق، — دەدى دون كيحوت.

ونىڭ بۇل ەسكەرتپەسى قارسىلاستاردى ساباسىنا ءتۇسىردى دە، دون كيحوت سول ارادا باقتاشىدان كاردەنونى قالاي ىزدەپ تابۋعا بولاتىنىن تاعى سۇرادى، ويتكەنى ونىڭ باستان كەشكەن وقيعالارىن اياعىنا شەيىن تىڭداۋعا ايرىقشا قۇشتار كورىنەدى. باقتاشى وعان ءاۋ باستا ايتقانىن قايتالادى، ياعني كاردەنونىڭ انىق قاي جەردى مەكەن ەتەتىنىن بىلمەيتىنىن، ءبىراق ەگەر دون كيحوت وسى ءوڭىردى اسىقپاي ارالاسا، وندا ونى — ەسى دۇرىس قالپىندا ما الدە اۋىش كۇيىندە مە — ايتەۋىر ءبىر تاپپاي قويمايتىنىن ايتتى.

ءححۇ تاراۋ

لامانچالىق ەرجۇرەك رىساردىڭ سەررا مورەنادا باستان كەشكەن عاجايىپ وقيعالارى جانە ونىڭ قاپالى سەرىگە ەلىكتەپ باسىنا ازاپ ارتۋى جايىندا

باقتاشىمەن قوشتاسقان دون كيحوت قايتادان روسينانتقا قونىپ، سانچوعا سوڭىنان ەرۋگە ءامىر ەتتى، ەسەگى سەكىلدى بۇل دا بۇيرىقتى وتە ىقىلاسسىز ورىندادى. اقىرى ولار تاۋدىڭ ادام جۇرە المايتىن ناعىز ويقى-شويقىسىنا كەلىپ جەتتى، سول ارادا سانچونىڭ مىرزاسىمەن قالاي تىلدەسەردى بىلمەي قىپىلىقتاپ ەسى كەتتى، ءبىراق وتكەن جولعى ەسكەرتپەسى جادىندا جۇرگەندىكتەن، ءبىرىنشى بولىپ ءوزى ءسوز باستاۋىن كۇتتى. الايدا ۇنسىزدىك تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتكەندىكتەن، ءتوزىمى تاۋسىلعان ول بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— سەنور دون كيحوت! باتاڭىزدى بەرىپ، جونىمە جىبەرىڭىزشى مەنى، تاقسىر: تاپ وسى ءقازىر ۇيىمە، قاتىن-بالاما قايتقىم كەپ تۇر — ايتەۋىر، قالاي بولعاندا دا، ويىمداعىنىڭ ءبارىن ايتىپ، ولارمەن قۇماردان شىققانشا قاۋقىلداسا الام عوي، ال وزىڭىزگە ەرىپ مىناداي مەڭىرەۋ ءتۇزدى كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي شارلاۋ، وعان قوسا سويلەگىم كەلىپ تۇرعانىنا قاراماي اۋزىن بۋعان وگىزدەي ۇندەمەۋ دە ءبىر — ءوزىمدى تىرىلەي جەرگە كومىپ تاستاۋ دا ءبىر. تاعدىر ءتارتىپ بەرىپ، اناۋ الگى ۋكروپ پا الدە ەزوپ پا ەدى، سونىڭ زامانىنداعىداي، جانۋارلاردى سويلەي الاتىن ەتسە دە جامان بولماس ەدى: ويىما نە كەلسە سونىڭ ءبارىن ەسەگىمە جىر قىپ ايتىپ بەرەر ەم، جانىم دا جاي تاۋىپ قالار ەدى. ايتپەسە، شىتىرمان وقيعا ىزدەپ ءومىر بويى سەرگەلدەڭگە ءتۇسۋ وڭاي نارسە ەمەس جانە وعان كەز-كەلگەن ادامنىڭ شىدامى جەتە بەرمەيدى، ونىڭ ۇستىنە تاپقان وقيعاڭنىڭ ءتۇرى ۇنەمى سەنى تەپكىلەۋ، كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداۋ، تاسپەن ۇرۋ، جۇدىرىق جەگىزۋ بوپ شىعادى، ال سەنىڭ اۋزىڭا قاقپاق قويىلعان، قۇددى ءبىر مىلقاۋ سياقتىسىڭ، ءىشىڭدى تەسىپ بارا جاتقان نارسەڭ جايىندا ايتۋعا دا ىقتيارىڭ جوق.

— ءيا، ساعان دا وڭاي ءتيىپ جۇرگەن جوق، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — اۋزىڭا سالعان تىيىمدى الىپ تاستاعانىمشا اسىق بوپ، شىدامىڭ تاۋسىلىپ ءجۇر. ەندەشە، ول تىيىم الىندى دەپ ەسەپتەي بەر، ويىڭا نە كەلسە سونى ايتا بەر، ءبىراق ءبىر عانا شارتىم بار: بۇل ەركىندىك تەك تاۋدان ارمەن وتكەنىمىزشە عانا كۇشىندە بولادى.

— مەيلى، — دەپ كەلىستى سانچو، — مەنىڭ وسى ءقازىر سويلەگىم كەپ تۇر، ال كەيىن قۇداي تاعى نە بەرمەس دەيسىڭ. ال، وندا، اتالمىش ەركىندىك كۇشىنە ەنسە، وزىڭىزگە مىناداي ءبىر ساۋال تاستاسام دەپ ەم: اناۋ، قالاي ەدى، كوروليەۆا مۇندارسيماعا سونشالىقتى ەسىڭىز كەتىپ ارا تۇسكەنىڭىز نەعىلعانىڭىز؟ الگى، قالاي ەدى، اببات ونىڭ كوڭىلدەسى بولدى ما الدە بولمادى ما، سوعان سونشالىقتى تىرەلىپ تۇرعان قانداي شارۋاڭىز بار ەدى؟ ويتكەنى، ءسىز ولارعا ءجون سىلتەپ، جول كورسەتەتىن ادام ەمەسسىز عوي، ەگەر سول ارادا ۇندەمەي قالساڭىز، انا ەسەرسوقتىڭ اڭگىمەسىن اسىقپاي اياقتاپ شىعارى كامىل-دى، ءسويتىپ بۇل ءىس كەۋدەڭىزگە كەلىپ تيگەن تاس كەسەكسىز، تەپكىلەۋسىز جانە جارتى ديۋجينا²⁹ جۇدىرىقسىز-اق اياقتالار ەدى.

— اڭگىمە بىلاي عوي، سانچو، — دەپ دون كيحوت قايتا سويلەپ كەتتى، — ەگەر كوروليەۆا ماداسيمانىڭ قانداي ءقادىرلى دە زيالى ايەل بولعانىن مەن سەكىلدى جاقسى بىلسەڭ، وندا شامادان تىس شىدامدىلىق كورسەتكەنىمدى ءوزىڭ-اق مويىندار ەدىڭ: مەنىڭ ورنىمداعى باسقا بىرەۋ وسىنداي بىلعانىش ءسوزدى جاريا قىلعان ءتىلدى جۇلىپ الار ەدى. شىن مانىندە دە، الدەبىر كوروليەۆانى ەمشىمەن توسەكتەس بولدى دەۋ عانا ەمەس، سولاي ويلاۋدىڭ ءوزى شەكتەن تىس قيانات قوي. ال، بۇل ءىستىڭ شىندىعى مىناداي: الگى جىندىسۇرەي تىلگە تيەك ەتكەن دارىگەر ەليساباتتى، وسىناۋ ىزگى نيەتتى ادامدى جانە كەمەڭگەر كەڭەسشىنى، كوروليەۆا ءوزىنىڭ قاسىندا ەمشى ءارى تالىمگەر رەتىندە ۇستاعان-دى. الايدا، ونى سول ەمشىنىڭ كوڭىلدەسى بولدى دەۋ — قاتاڭ جازالاۋعا لايىقتى سوراقىلىق. ەگەر مۇنى ايتقان كەزىندە كاردەنونىڭ اقىل-ەستەن اينىڭقىراپ تا قالعانىن ەسكەرسەڭ، وندا، ءسىرا، نە ايتىپ، نە قويعانىن ونىڭ ءوزى دە بىلمەگەنىنە كەلىسەرسىڭ دەپ ويلايمىن.

— مەنىڭ دە ايتىپ تۇرعانىم وسى عوي، جىندى ادام اۋزىنا كەلگەندى سوعا بەرمەي مە، وعان كوڭىل اۋدارماۋىڭىز كەرەك ەدى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو. — ەگەر وزىڭىزگە ساتتىلىك قول ۇشىن بەرمەگەندە، تاس كەسەك كەۋدەڭىزگە تيمەي، تۋرا بارىپ باسىڭىزعا تيگەندە، وندا ءحالىمىز مۇشكىل بولعان بولار ەدى، ال وسىنىڭ ءبارى سول قۇداي اتقان كوروليەۆانىڭ قىرسىعىنان عوي. كاردەنو بولسا، قىلشىعى دا قيسايماي وپ-وڭاي قۇتىلىپ كەتەر ەدى، ويتكەنى ول اقىلىنان اداسقان ادام عوي!

— كەز-كەلگەن كەزبە رىسار ايەل زاتى اتاۋلىنىڭ ار-نامىسىن، ولار كىم بولسىن مەيلى، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە كوروليەۆا ماداسيما سىندى قۇدىرەتتى دە قۇرمەتتى كوروليەۆالاردىڭ ار-نامىسىن، ەسى ءبۇتىن ادامداردان دا، ەسى اۋىسقان ادامداردان دا قورعاۋعا مىندەتتى؛ مەن ءوزىم بۇل كوروليەۆانى ىزگى ىستەرى ءۇشىن ايرىقشا قۇرمەت تۇتام، ويتكەنى ول كوز تارتاتىن كورىكتى ايەل عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قايعى-قاسىرەتتە دە مەيلىنشە ۇستامدى ءارى شىدامدى ايەل بولعان-دى، ال قايعى-قاسىرەت وعان قاس-قاعىم ءسات مۇرشا تاپتىرماعان-دى. دارىگەر ەليساباتپەن اڭگىمەلەسۋ، اقىل-كەڭەسىن تىڭداۋ وعان كوپ پايدا كەلتىردى، كوپ نارسەگە كوزىن اشىپ، ومىردەگى الۋان اۋىرتپالىققا شىدامدىلىق تانىتۋعا كومەكتەستى. ال، ءارى نادان، ءارى بالە باققان قارا توبىرعا بۇل جاعداي كوروليەۆا ونىڭ كوڭىلدەسى دەپ ويلاۋعا جانە سونداي ءسوز تاراتۋعا جەلەۋ بولدى. ءبىراق، مەن تاعى ايتام جانە تاعى ەكى ءجۇز رەت قايتالايمىن، وسىنداي ويدا جۇرگەندەر مەن وسىنداي ءسوز تاراتاتىنداردىڭ ءبارى دە وتىرىكشى.

— ال، ءوز باسىم ەشتەڭە ويلامايمىن دا، ەشتەڭە تاراتپايمىن دا، — دەدى سانچو، — نەعىلسا و قىلسىن، كەرەك ەدى ماعان سولار. كوڭىلدەس بولدى ما، بولمادى ما — بۇعان جاۋاپتى ولار قۇداي الدىندا بەرەدى. مەنىڭ ەشتەڭەدە شارۋام جوق، مەن ەشتەڭە دە بىلمەيمىن، بىرەۋدىڭ ىسىنە ارالاسىپ، بىردەڭەسىن تىمىسكىلەۋ ماعان جات نارسە، الدەكىم بىرەۋگە ور قازسا، اۋەلى سوعان ءوزى تۇسەدى. ونىڭ ۇستىنە مەن جارلى بولساڭ ارلى بولما دەگەندەي ەپتەپ-سەپتەپ كۇنىمدى كورىپ جۇرگەن جانمىن، مەيلى ءتىپتى ولار كوڭىلدەس بولسا بولعان دا شىعار — ماعان ودان كەلىپ-كەتەر نە بار؟ ال، جۇرتتىڭ جايى ءمالىم، باسقالاردى ءۇرىپ ءىشىپ، شايقاپ توگىپ وتىر-اۋ دەپ ويلايدى، ال شىندىعىندا، باقسام باقا ەكەن دەگەندەي، ءىلىپ الار ەشتەڭەسى جوق. ءبىراق، ەندى كىمنىڭ ەكى ەلى اۋزىنا ءتورت ەلى قاقپاق قويىپ بولادى؟ ءتىپتى، ونى ايتپاعاندا، جاراتقانعا دا ءتىل تيگىزىپ، شۇناق قۇداي دەپ جاتاتىندار بار.

— و، جاساعان! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — سەن بەتىڭ اۋعان جاققا لاعىپ كەتتىڭ عوي، سانچو! تىزبەكتەتىپ وتىرعان ماقالدارىڭنىڭ اڭگىمەمىزگە قاتىسى قانشا؟ قۇداي اقى، ءۇنىڭدى ءوشىر، سانچو، بولاشاقتا تەك ەسەگىڭ جايىندا عانا قام جەۋدى ءبىل، وزىڭە قاتىسى جوق نارسەگە الاڭداۋشى بولما. ودان سوڭ، بارلىق بەس سەزىمىڭنىڭ بەسەۋىمەن دە بويىڭا سىڭىرەتىن كەز جەتكەن نارسە مىناۋ: وسى كۇنگە شەيىن ىستەگەنىم، ءقازىر ىستەپ جۇرگەنىم جانە بولاشاقتا ىستەيتىنىمنىڭ ءبارى دە اقىلعا قونىمدى ءارى رىسارلىق ىس-ارەكەت ەرەجەلەرىنە ساي بوپ تابىلادى، ال بۇل ەرەجەلەردى مەن وسىنى ۇستانعان الەمدەگى بارلىق رىساردىڭ بارىنەن دە جاقسى بىلەم.

— سەنور! — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى سانچو. — ال، سوندا ەشقانداي باعىت-باعدارسىز تاۋدا تەنتىرەپ ءجۇرۋ مەن جىندى نەمەنى ىزدەۋ دە رىسارلىق قاستەرلى ەرەجە سانالا ما؟ ول ءوز الدىنا، الگىنى ىزدەپ تاپقانداي بولساق، كىم بىلەدى، بالكىم، ونىڭ باستاعان ءىسىن اياقتاۋعا اڭسارى اۋىپ كەتۋى دە مۇمكىن عوي، — بىتپەي قالعان اڭگىمەسىن ەمەس، ءسىزدىڭ باسىڭىز بەن مەنىڭ قابىرعالارىما قاتىستى اڭگىمەنى ايتىپ تۇرمىن، — ءسويتىپ، بىزگە قارسى باستاعان سوعىسىن تولىق جەڭىسپەن اياقتاۋى دا عاجاپ ەمەس قوي.

— ايتتىم عوي ساعان، سانچو، اۋزىڭدى جاپ! — دەدى دون كيحوت. — ءبىلىپ قويعىن، بۇل وڭىرگە مەن تەك جىندىسۇرەيدى ىزدەۋ ءۇشىن عانا كەلىپ تۇرعان جوقپىن، وعان قوسا وسى ارادا الدەنەندەي ءبىر ەرلىك جاساپ، سول ارقىلى كۇللى الەمدە ماڭگى ولمەس داڭق پەن قۇرمەتكە بولەنگىم كەلەدى. جانە ەندىگى جەردە بۇل ەرلىگىمە كەزبە رىسار اتاۋلىنىڭ ءبارى ءوز تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا ەش تە ءبىر تەڭدەسى جوق نارسە رەتىندە، وزدەرىن اتاق-داڭققا جەتكىزەتىن ونەگە رەتىندە جانە ءوز ونەرلەرىنىڭ ولشەمى رەتىندە قارايتىن بولادى.

— نەمەنە، سوندا بۇل ەرلىك وتە ءقاۋىپتى مە؟ — دەپ سۇرادى سانچو پانسا.

— جوق، — دەدى قايعىلى بەينە رىسارى. — ءبىراق قولىمىزعا ماردىمسىز كارتا تۇسسە، تازا-تاقىر ۇتىلىپ تا قالۋىمىز ىقتيمال. الايدا، ءبارى سەنىڭ ابجىلدىگىڭە بايلانىستى.

— مەنىڭ ابجىلدىگىمە دەيسىز بە؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى سانچو،

— ءيا، — دەدى دون كيحوت، — ويتكەنى ءوزىم جۇمساعالى وتىرعان جاقتان نەعۇرلىم جەدەل ورالار بولساڭ، وندا اۋرە-سارساڭىم دا سوعۇرلىم تەز اياقتالماق، ءسويتىپ ۇلىلىققا قول بەرگەن داۋرەنىم دە جەدەل تۇردە سالتانات قۇرا باستاماق. الايدا، وسىلاي دەگەندە نەنى مەڭزەپ وتىرعانىم تۋراسىندا ساعان بۇدان ءارى جۇمباقتاي بەرۋىمنىڭ ءجونى جوق، سوندىقتان، سانچو، سەن ءبىلىپ قويعىن، ايتۋلى اماديس گاللسكيي الەمدەگى ەڭ جاقسى رىساردىڭ ءبىرى بولاتىن. جوق، ولاي ايتپاۋىم كەرەك ەدى: ەڭ جاقسى رىساردىڭ ءبىرى ەمەس، ەڭ جاقسىسى، ءبىرىنشىسى، الدىنا جان تۇسپەگەنى، سول تۇستا جەر بەتىندە عۇمىر كەشكەندەردىڭ بارىنەن جوعارى تۇرعانى سول ەدى. ونىمەن الدە ءبىر نارسەدەن تەڭ ءتۇستىم دەيتىندى دالەلدەمەك بولعان اناۋ الگى دون بەليانيس تە جانە باسقالار دا ءتۇبى وڭبايدى، — ونىڭ ءبارى انشەيىن اڭگىمە، شىن ءسوزىم. بۇعان قوسا ايتارىم، اتاعىن شىعارۋعا ىنتىق سۋرەتشى شەبەرلىكتىڭ شىڭىنا شىققان تارلانبوز سۋرەتشىنىڭ تۋىندىلارىنا ەلىكتەپ باعادى، ال وسى شارتتىڭ مەملەكەت مارتەبەسىن اسىرۋعا سەپتىگىن تيگىزەتىن، قۇرمەتكە لايىق قانداي قىزمەت پەن كاسىپكە دە قاتىسى بار، مىنە سوندىقتان ۇستامدى دا شىدامدى بولىپ كورىنگىسى كەلەتىندەر وديسسەيگە ەلىكتەۋگە ءتيىس جانە ەلىكتەيدى دە، ويتكەنى ونىڭ باستان كەشكەن باقىتسىزدىقتارىن سۋرەتتەگەن گومەر شىدامدىلىق پەن ۇستامدىلىقتىڭ شىنايى ۇلگىسىن الدىمىزعا تارتقان بولاتىن، سول سياقتى ۆەرگيليي دە ەنەي بەينەسىندە اتا-اناسىن قۇرمەت تۇتاتىن ۇلدىڭ ۇلاعاتتى ىستەرى مەن تاجىريبەسى مول، جاۋ جۇرەك اسكەرباسىنىڭ اڭعارىمپازدىعىن سيپاتتاعان ەدى جانە ەكەۋى دە ءوز كەيىپكەرلەرىن ومىردە قانداي بولسا، سونداي كەسكىندە ەمەس، قانداي بولۋعا ءتيىس كەسكىندە سۋرەتتەپ، سيپاتتاعان ەدى، وسى ارقىلى بۇلاردىڭ ىزگى قاسيەتتەرىن بولاشاق ۇرپاقتاردىڭ ەلىكتەۋىنە لايىقتى ۇلگى رەتىندە ۇسىنعان-دى. اماديس تە ەرجۇرەك ءارى عاشىق رىسارلاردىڭ تاپ وسىنداي اسپانداعى جول كورسەتەر جارىق جۇلدىزى، عالامشارى، كۇنى بولاتىن، سول سەبەپتى ماحاببات پەن رىسارلىق تۋى استىندا شايقاسقا شىققان مىنا ءبىزدىڭ ءبارىمىز دە سوعان ەلىكتەۋگە ءتيىسپىز. ەندەشە، دوستىم سانچو، مەنىڭ ويىمشا، كەزبە رىسارلار ىشىندە كىمدە-كىم اماديس گاللسكييگە باسقالاردان گورى كوبىرەك ەلىكتەيتىن بولسا، سول رىسارلىق ىس-ارەكەتتىڭ ماڭدايالدى ماشىعىنا مەيلىنشە ماڭايلاسا تۇسپەكشى. ءبىراق، ءاماديستىڭ ايرىقشا ۇستامدىلىق، ايبىن، باتىرلىق، كونبىستىك، شىدامدىلىق جانە سەزىم شىنايىلىعىن تانىتقان شاعى وريانا وزىنەن تەرىس اينالعان كەزدە ءوز باسىنا ازاپ ارتىپ، قاپالى سەرى دەگەن جاسىرىن اتپەن جۇپىنى جارتاسقا بارىپ جاتىپ العان كەزى ەدى؛ ونىڭ بۇل ەسىمىندە، ارينە، تەرەڭ ءمان بار-دى جانە ءوزى ايرىقشا قۇشتارلىقپەن تاڭداپ العان تىرشىلىك تارتىبىنە ساي كەلەتىن. ال، ماسەلە وزىمە تىرەلسە، ماعان داۋلەردى كەسكىلەگەنشە، ايداھارلاردىڭ باسىن شاپقانشا، اندرياكتاردى ولتىرگەنشە، اسكەرلەردى تۇرە قۋعانشا، فلوتيليالاردى سۋ تۇبىنە جىبەرگەنشە جانە ارباۋشىلىق ايلا-امالداردى تالقانداعانشا ونىڭ وسى ىسىنە ەلىكتەگەن جەڭىلدەۋ. ال، بۇل ماڭاي ءوزىم ويعا العان ءىستى جۇزەگە اسىرۋعا وتە قولايلى ورىن بولعاندىقتان، تاعدىر-تالايىم اسقان مەيىرىمدىلىكپەن رەتىن كەلتىرىپ تۇرعان وسىناۋ وڭتايلى جاعدايدان ايرىلىپ قالۋىمنىڭ قيسىنى جوق.

— سوندا وسىناۋ مەڭىرەۋ تۇزدە نەندەي ىسپەن اينالىسپاقسىز، سونى بىلۋگە رۇقسات ەتپەس پە ەكەنسىز، تاقسىر؟ — دەپ سۇرادى سانچو.

— اۋ، ساعان ايتقان جوقپىن با؟ — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — مەن اماديسكە ەلىكتەپ ەسىنەن اداسقان، كۇدەر ءۇزىپ، قاھار توككەن ادام سەكىلدى كورىنبەكپىن، وسى ارقىلى ءارى كوزسىز باتىر رولاندقا دا ۇقساپ باعۋعا تىرىسپاقپىن: ول باستاۋ جانىنان سۇيكىمدى انجەليكانىڭ باسقان ءىزىن جولىقتىرىپ، ونىڭ مەدورمەن قۇمار قاندىرعانىن اڭعارىپ، جىندانىپ كەتىپ ەدى عوي — ءسويتىپ، اعاشتاردى تامىرىمەن جۇلىپ، جىلعالارداعى تۇنىق سۋدى لايلاپ، باقتاشىلاردى ءولتىرىپ، تابىنداردى قىرىپ، لاشىقتاردى ورتەپ، ۇيلەردى قيراتىپ، بيەلەردى ايداپ كەتكەن-دى جانە تاريح شەجىرەسىنە ماڭگىلىككە جازىپ قويۋعا لايىقتى تاعى دا ءجۇز مىڭداي ارەكەت جاساعان بولاتىن. ارينە، مەن رولاندتىڭ ءجا بولماسا ورلاندونىڭ، نەمەسە روتولاندونىڭ، — ونى ولاي دا، بىلاي دا اتاي بەرەدى، — بارلىق ىستەگەن ءىسىن: اقىلعا سىيىمسىز تەنتەكتىگىن، ايتقان ءسوزىن، ويلاعان ويىن بۇلجىتپاي قايتالاماق ەمەسپىن، تەك ونىڭ ءوزىم وتە ماڭىزدى دەپ تاپقان ىستەرىن عانا مەيلىنشە دالدىكپەن قايتا تىرىلتپەكپىن. بالكىم، تەك اماديسكە عانا ەلىكتەۋمەن شەكتەلەرمىن، ول زارداپتى جىن ويناق جاساماي-اق، تەك كوز جاسىن كولدەتۋىمەن جانە سەزىمگە بەرىلۋىمەن عانا ءوزىن-وزى ەشكىمنىڭ ەشقاشان قولى جەتپەگەن داڭققا بولەدى عوي.

— مەنىڭ تۇسىنىگىمشە، — دەدى سانچو، — رىسارلاردىڭ مۇنداي بۇزاقىلىق ىستەرگە بارۋى الدەنەندەي قاجەتتىلىكتەن تۋعان سەكىلدى، ولاردىڭ وپىق جەپ، اقىماقتىق جاسايتىن سەبەپتەرى بولعان ءتارىزدى. ال، ەندى ءسىزدى ايتام-اۋ، سىزگە قاراپتان-قاراپ جىندانارلىقتاي نە كورىندى، تاقسىر؟ الدە ايەل وزىڭىزدەن تەرىس اينالدى ما، نەمەسە ءبىر جەردەن باسقان ءىزىن تاۋىپ، سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ الدەبىر ماۆرمەن نە حريستيانمەن ويناپ-كۇلگەنىنە كوز جەتكىزدىڭىز بە؟

— مىنە، ەڭ قىزىعى دا وسىندا، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — ىسكە اسىرماق نارسەمنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى دە وسى بوپ تابىلادى. الدەنەندەي سەبەپپەن جىندانىپ كەتكەن كەزبە رىسارلار ەشقانداي سىيلىق تا سۇرامايدى، العىس تا كۇتپەيدى. بۇل قيتۇرقىنىڭ ءمانى مىنادا: مەن ەشقانداي سەبەپسىز قاراپتان-قاراپ جىندانىپ كەتپەكپىن، ءسويتىپ حانىمىما ەگەر قاراپتان-قاراپ ءجۇرىپ وسىلاي جىندانسام، وندا مەنى شىنىمەن سونداي جاعدايعا جەتكىزگەن كەزدە نە بولاتىنىن ۇقتىرماقپىن! وعان قوسا، مەندە بۇعان يلانىمدى نەگىز دە بار، — ءوزىمدى ماڭگىلىككە ارباپ العان دۋلسينەيا توبوسسكايادان ۇزاق ۋاقىتقا قول ءۇزىپ كەتكەنىمدى ايتىپ تۇرمىن، وتكەندە باقتاشى امبروسو: قول ءۇزىپ قالعان ادامنىڭ بويىن ۇرەي بيلەيدى، ونىڭ جانىن جۇدەتپەيتىن نارسە جوق، دەمەپ پە ەدى. سوندىقتان، دوستىم سانچو، مەنى وسىنداي ەرەكشە سيپاتى بار، وسىنداي قۋانىشتى جانە وسىنداي ادەتتەن تىس ەلىكتەۋدەن اينىتۋعا تىرىسىپ ۋاقىتىڭدى تەككە شىعىنداماي-اق قوي. مەن جىندانعان اداممىن جانە دۋلسينەيا اياشىما وزىڭنەن بەرىپ جىبەرگەلى وتىرعان حاتىما جاۋاپ اكەلگەنىڭشە وسى حالدە بولام. ەگەر ول ادالدىعىمدى دۇرىس باعالاسا — وندا جىندانۋىم دا، باسىما ازاپ ارتۋىم دا سول بويدا ءتامام بولادى. ەگەر دۇرىس باعالاماسا، وندا شىنىمەن جىندانىپ كەتۋىم مۇمكىن، جىندانىپ كەتسەم، ارينە، ەشتەڭە سەزبەيتىنىم انىق. توق ەتەرىن ايتقاندا، ونىڭ نەندەي جاۋاپ بەرگەنىنە قاراماي، قايتكەندە دە ايتەۋىر الدا تۇرعان سىناعىمنىڭ مەرزىمى اياقتالماق جانە ءقازىر مەنى قالدىرىپ بارا جاتقان كەزىڭدەگى الاڭداۋشىلىق احۋالىم سەيىلمەك: ويتكەنى ەگەر قۋانىشتى حابار اكەلسەڭ، وندا توبەم كوككە جەتكەندەي شاتتانام، سەبەبى ول كەزدە اقىل-ەسىم ءبۇتىن بولادى، ال ەگەر جانىمدى اۋىرتار بولساڭ، وندا مەن ونى سەزبەيمىن، سەبەبى ەسى اۋىسقان كۇيدە بولام. ايتپاقشى، سانچو، سەندەگى مامبرين دۋلىعاسى ءبۇلىنىپ قالعان جوق پا؟ انا انتۇرعان ونى قيراتىپ تاستاي جازداعاننان كەيىن كوزىمشە جەردەن كوتەرىپ الىپ ەڭ عوي — اناۋ ونى اقىرى قيراتا المادى، سوعان قاراعاندا جاقسىلاپ شىڭدالعانى كورىنىپ-اق تۇر.

سانچو ونىڭ بۇل سوزىنە بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:

— قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، سەنور قايعىلى بەينە رىسارى، ءسىز قانداي ادامنىڭ دا شىدامىن تاۋىساسىز، — كەيدە ءتىپتى ءۇش ۇيقتاساڭ تۇسىڭە كىرمەيتىن نارسەلەردى ايتاسىز، — ويتكەنى، ماعان ءوزىڭىز جىر قىلعان رىسارلىق، كورولدىكتەر مەن يمپەريالاردى جاۋلاپ الۋشىلىق، ارالداردى سىيعا ۇلەستىرۋ، باسقا دا جارىلقاۋشىلىق پەن سىيلىق دەگەننىڭ ءبارى دە بوس مىلجىڭ اڭگىمە، سۋ جۇقپاس سۋايتتىق، بارىپ تۇرعان انيحەيا الدە احينەيا³⁰، — دۇرىسى قايسىسى، بىلمەيمىن، — ەكەنىن ەندى سەزە باستاعاندايمىن. سەبەبى، قىرىنۋعا ارنالعان لەگەندى مامبرين دۋلىعاسى دەپ اتاپ جانە مىنە، قانشا كۇن بولدى، وسىنداي جالعان تۇسىنىكتەن ارىلماي جۇرگەنىڭىزدى بىرەۋلەر بىلسە، وندا ولار ءوزىڭىزدى، وسى ويدان ايرىلماي جانە بەت باقتىرماي جۇرگەن ادامدى، اقىلىنان الجاسقان دەمەگەندە نە دەيدى؟ لەگەن قاپشىعىمدا جاتىر، دىمى قالماي مايىسقان، ءبىراق ۇيگە بارعان سوڭ ونى جوندەپ، قىرىنۋعا پايدالاناتىن بولام، تەك ەگەر قۇداي قوش كورىپ، قاتىن-بالاممەن قايتا كورىسەتىن كۇن تۋسا.

— بەرى قارا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — وسى ءقازىر عانا بەرگەن انتىڭمەن انت ەتەم ساعان، ومىردەن وتكەن جانە ءقازىر كوزى ءتىرى اتقوسشىلاردىڭ ىشىندە سەنەن اسقان سۋ مي جوق. وزىممەن بىرگە وسىنشاما ۋاقىت ساياحات شەگىپ جۇرگەندە كەزبە رىسارلاردىڭ بارلىق زاتى بوياما، ەرسى، ەش نارسەگە ورايلاسپايتىن وعاش، ءوڭىن سىرتىنا اينالدىرعانداي بولىپ كورىنەتىنىنە ءالى كۇنگە شەيىن قالايشا كوز جەتكىزبەگەنسىڭ؟ الايدا، شىن مانىندە، بۇنىڭ سىرى باسقادا، شىن مانىندە سيقىرشىلار ءۇيىرى قىر سوڭىمىزدان قالماي ەرىپ جۇرەدى، مىنە سولار بارلىق زاتىمىزدىڭ ءتۇرىن وزگەرتىپ، باسقا نارسەلەرمەن اۋىستىرىپ، بىزگە قامقورلىق جاساماق نەمەسە تۇبىمىزگە جەتپەك نيەتىنە وراي وزدەرى قاجەت دەپ تاپقان پوشىمدا قايتا ورالتادى. مىنە، سوندىقتان دا ساعان قىرىنۋعا ارنالعان لەگەن ءتارىزدى بوپ كورىنگەن نارسە ماعان مامبرين دۋلىعاسى بوپ كورىنەدى، ال باسقا ادامعا باسقاشا ءتۇر-نۇسقادا ەلەس بەرەدى. ايتقاندايىن، وزىمە قامقورلىق جاساپ جۇرگەن كوز بايلاۋشىنىڭ ءمامبريننىڭ اقيقاتتىعى ايدان انىق دۋلىعاسىن جۇرتتىڭ ءبارى لەگەن دەپ تانيتىنداي امال جاساعانى كەرەمەت كورەگەندىك بولعان: ويتكەنى بۇل كورىنگەن كىسى قۇمارتاتىن اسا باعالى زات قوي، ال ونىڭ انشەيىن عانا لەگەن ەكەنىن كورگەندەر ونى مەنەن تارتىپ الۋعا ارەكەت جاساپ الەكتەنبەيدى — وعان الگى ءبىر ادامنىڭ اۋەلى ونى قيراتۋعا تالپىنىپ، ارتىنان جەرگە لاقتىرىپ تاستاپ جونىنە كەتكەنى دالەل بولا الادى. شىن ءسوزىم، ەگەر بۇنىڭ قانداي اسىل دۇنيە ەكەنىن بىلگەن بولسا، ودان ءومىرى ايرىلماس ەدى. ساقتاپ قوي ونى، دوستىم، ال ازىرشە ونىڭ ماعان قاجەتى جوق، — كەرىسىنشە، ۇستىمدەگى بارلىق ساۋىت-سايمانىمدى شەشىپ تاستاپ، جارىق دۇنيەگە كەلگەندەگى قالپىمدا قالۋىم كەرەك، ارينە تەك بەرگەن سەرتىمدە اماديسكە ەمەس، رولاندقا ەلىكتەۋدى ۇيعاراتىن بولسام.

وسىلايشا اڭگىمەلەسە وتىرىپ ولار بيىك تاۋدىڭ ەتەگىنە جاقىندادى، تىك جارتاسقا ۇقساس بۇل تاۋ ءوزىن اينالا قورشاعان باسقا تاۋلاردان وقشاۋ تۇرعان-دى. بەتكەيىمەن اقىرىن سىلدىراپ جىلعا اعىپ جاتقان-دى، ال توڭىرەگىن بەلدەۋلەگەن كوك شالعىننىڭ كوركەمدىگى كوز اربايتىن. ءتۇرلى اعاشتىڭ، ءشوپ پەن گۇلدىڭ كوپتىگى بۇل ارانىڭ شىرايىن ابدەن-اق كەلتىرىپ تۇر ەدى. وسى كوكورايدى قايعىلى بەينە رىسارى ءوز سەرتىن ىسكە اسىراتىن ورىن ەتىپ تاڭدادى، — بۇل جەردى كورگەندە ول، قۇددى ءبىر قۇتىرعان ادامداي، قاتتى داۋىستاپ سويلەپ كەتتى:

— بەۋ جاراتقان، وسى ءوڭىردى وزىمە جولداعان قايعى-قاسىرەتىڭ جايىندا جىلاپ شەر تارقاتاتىن جەر رەتىندە تاڭداپ، سوعان ارنالعان ورىن ەتىپ بەلگىلەيمىن. وسىندا، تاپ وسى جەردە، كول بوپ اققان كوز جاسىمنان مىنا جىلعا تاسىپ توگىلمەك، ال تىنىمسىز اۋىر كۇرسىنىستەرىمنەن تاۋداعى ورماننىڭ جاپىراعى توقتاۋسىز جەلپىلدەپ تۇرماق — جۇلىم-جۇلىم جۇرەگىمنىڭ جاپا شەككەن بەلگىسى مەن كۋالىگى سول بولماق. بەۋ، وسىناۋ قۋ مەديەن ولكەنى مەكەن ەتەتىن جەرگىلىكتى قۇدايلار، سىزدەر كىم بولساڭىزدار دا، باقىتسىز ناقسۇيەردىڭ اھ ۇرعان اششى داۋىسىنا قۇلاق سالىڭىزدار، ۇزاق مەرزىمگە قول ءۇزىپ قالۋ مەن قىزعانىشقا تولى ارماندار ونى جەر بەتىندەگى سۇلۋلىقتىڭ اسقار شىڭى جانە اقىرعى شەگى بوپ تابىلاتىن، ازابى مەن مازاعى كوپ سۇيكىمدى حانىمنىڭ قاتال مىنەزىنە وكپە ايتىپ، شاعىم ءبىلدىرۋ ءۇشىن وسى شاتقالعا جەتەلەپ اكەپ تۇر. بەۋ، تاۋ بەتكەيلەرىندەگى ورمانعا قونىستانۋعا قۇشتار ناپەيلەر مەن دريادتار! مامىراجاي تىنىش تىرشىلىگىڭىزدى وزدەرىڭىزگە ءۇمىتسىز عاشىق، اياعى اياعىنا جۇقپاس سۋماقاي، ءناپسىقۇمار ساتيرلەر بۇزا كورمەسىن، سەندەر دە باسىما تۇسكەن تاۋقىمەتكە جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ ماعان قوسىلا جىلاڭدار، ءجا بولماسا، تىم قۇرىعاندا، زار يلەگەن داۋسىمدى بار زەيىنمەن تىڭداڭدار. بەۋ، دۋلسينەيا توبوسسكايا، ءتۇنىمنىڭ كۇنى، ازابىمنىڭ شاتتىعى، جولىمنىڭ قاداسى، تاعدىرىمنىڭ جۇلدىزى! جاراتقان يەمىز ساعان تاڭدانارلىق تاعدىر تارتۋ ەتكەي-داعى جانە نە سۇراساڭ سونىڭ ءبارىن بەرگەي-داعى، ال سەن، جالبارىنام ساعان، وزىڭنەن قول ۇزگەنىم سەبەپتى قاي جەردە جانە قانداي احۋالدا جۇرگەنىم جايىندا ويلانشى، وزىڭە دەگەن ادالدىعىمدى لايىقتى باعالاي ءبىلشى! بەۋ، جالعىزدان-جالعىز دارا تۇرعان اعاشتار، ەندىگى مەنىڭ ساياق تىرشىلىگىمنىڭ دوستارى! بۇتاقتارىڭدى جەڭىل عانا ءدىرىل قاقتىرۋ ارقىلى وسى جەردە جۇرگەنىمنىڭ وزدەرىڭە سالماق تۇسىرمەيتىنى جايىندا ماعان بەلگى بەرىڭدەرشى! بەۋ سەن، اتقوسشىم، قۋانىشتى دا، قايعىنى دا بىرگە ءبولىسىپ جۇرگەن سۇيكىمدى سەرىگىم! ءقازىر ىسكە اسىرماقشى ارەكەتىمدى ەسىڭدە ساقتا، وسى ارادا ءوتىپ جاتقان بارشا وقيعانىڭ جالعىز عانا سەبەپكەرىنە اينالعان اياشىما ءبارىن تۇگەل بايان ەتۋىڭ ءۇشىن ۇمىتپا!

وسى سوزدەردى ايتقان بويدا ول اتىنان ءتۇستى دە، روسينانتتىڭ جۇگەنى مەن ەرىن قاس-قاعىم ساتتە سىپىرىپ الىپ، ساۋىرىنان قولىمەن ءبىر سالىپ، بىلاي دەدى:

— بەۋ، سايگۇلىك، بوستاندىعىنان ءوز ەركىمەن باس تارتقان ادام سول ەركىندىكتى ساعان تارتۋ ەتەدى! تاعدىرىڭ قانداي تاتىمسىز بولسا، ەڭبەگىڭ سونشا ەرەكشە عوي سەنىڭ. قايدا بارعىڭ كەلسە سوندا بارا بەر، ويتكەنى استولفتىڭ گيپپوگريفى دە، برادامانتەگە تىم قىمباتقا تۇسكەن اتاقتى فرونتين دە جۇردەكتىگى جاعىنان وزىڭمەن تەڭ كەلمەيتىنى ماڭدايىڭا جازىلعان عوي سەنىڭ.

وسى ارادا ونى سانچو ءبولىپ جىبەردى:

— قۇداي جاماندىق كورسەتپەگىر الدەبىرەۋ ءبىزدى سۇر ەسەكتىڭ ەرىن سىپىرۋ ارەكەتىنەن قۇتقارىپ قالدى، ايتپەسە مەن دە ونى ساۋىرىنان قاعار ەدىم جانە، كامىل سەنۋىڭىزگە بولادى، تالاي-تالاي ءتاۋىر ءسوز تاۋىپ ايتار ەدىم. ايتكەنمەن، ەگەر وسى ارادا تۇرسا، ونىڭ ەرىن سىپىرۋعا ەشكىمگە رۇقسات بەرمەس ەم، سەبەبى ونىڭ ەرىن الۋعا دەگەن مۇقتاجدىق جوق: عاشىقتار مەن قاپالىلاردىڭ ادەت-داعدىلارىن ورىنداۋ وعان شارت ەمەس، ويتكەنى بۇنىڭ يەسى ولار ەمەس قوي، ونىڭ يەسى سول ءبىر شۋاقتى كۇندەردە مىنا مەن بولعام. ال، ەندى شىنىمدى ايتسام، سەنور قايعىلى بەينە رىسارى، مەنىڭ كەتەتىنىم، ءسىزدىڭ جىنداناتىنىڭىز — وسىنىڭ ءبارى راس بولسا، وندا روسينانتتى قايتا ەرتتەگەن ءجون بولار ەدى: سۇر ەسەگىمنىڭ ورنىنا سونى مىنەر ەدىم دە، اندا بارعانشا دا، كەرى قايتقانشا دا ءبىراز ۋاقىتتى ۇنەمدەر ەدىم، ايتپەسە جاياۋ جىلجىسام انا جاققا قاشان بارىپ جەتەرىمدى دە، قاشان قايتىپ ورالارىمدى دا قۇداي بىلەدى: ويتكەنى، شىنىم سول، جاياۋ جۇرىسكە اناۋ ايتقانداي العىر ەمەسپىن.

— مەن ساعان بىلاي دەمەكپىن، سانچو، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — مەيلى، سولاي-اق بولا قويسىن، بۇل ويىڭ ماعان وتە ورىندى كورىنىپ تۇر. ساعان تاعى ايتارىم، سەن ءۇش كۇننەن كەيىن اتتاناسىڭ، ويتكەنى وسى كۇندەردىڭ ىشىندە اياشىمنىڭ قۇرمەتىنە ىستەيتىن ىستەرىم مەن ايتاتىن سوزدەرىمنىڭ ءبارىن كورىپ، ەستىپ كەتكەنىڭدى جانە كەيىن وعان ءبارىن تۇگەل جەتكىزگەنىڭدى قالاپ تۇرمىن.

— اۋ، مەن كورمەيتىندى كورگەن ادام ەمەسپىن بە، بۇدان سوڭ مەن كورەتىن تاعى نە قالدى دەيسىڭ؟ — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى سانچو.

— اككى ادامسۋىن! — دەپ مىسقىلدادى دون كيحوت. — وسى ءقازىر ۇستىمدەگى كيىمدەرىمدى ءپارشا-پارشا عىپ جىرتام دا، ساۋىت-سايمانىمدى ءار جەرگە ءبىر لاقتىرىپ شاشام، جارتاسقا باسىمدى ۇرام جانە تاعى باسقا دا نارسەلەر جاسايمىن — سوندا قالاي تاڭعالماس ەكەنسىڭ.

— قۇداي ءۇشىن وتىنەم، — دەدى سانچو، — اباي بولىڭىزشى، باسىڭىزدى امان ساقتاڭىزشى، ايتپەسە جارتاستىڭ قىرىنا نەمەسە ۇشكىر تاسقا تاپ كەلىپ، سەرت بەرۋىڭىزگە قاتىستى مىنا قىبىر-جىبىردىڭ ءبارى ءاپ دەگەننەن ساپ تىيىلىپ جۇرەر. ال، ەندى ءبىراق ءوزىڭىز باسپەن سوعىلۋ وتە قاجەت، ونسىز ءىس بىتپەيدى دەپ تۇرساڭىز، وندا مەن ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا بولسام، — ويتكەنى، مۇنىڭ ءبارى كوز بوياۋ، قالجىڭ جانە جاساندى ارەكەت قوي، — وندا مەن ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا بولسام دەيمىن، باسىممەن سۋعا نەمەسە ماقتادان جاسالعان ماتا سەكىلدى جۇمساق بىردەڭەگە سوعىلىپ قاناعات تابار ەم، ال ءار جاعىن ماعان قالدىرا بەرىڭىز: مەيىربان حانىمىما ءسىزدى الماستان دا قاتتى جارتاستىڭ قاق توبەسىنە باسىن ۇردى دەپ ايتىپ بارام.

— جان اشىرلىق كەڭەسىڭە كوپتەن-كوپ راقمەت، دوستىم سانچو، — دەدى دون كيحوت، — الايدا مۇنىڭ ءبارىن قالجىڭ رەتىندە ەمەس، شىن نيەتىممەن جاساماق ويىم بارىن ءبىلىپ قويعىن، ويتپەگەن كۇندە رىسارلار قاۋىمىنىڭ كوز بوياۋشىلىقتى كۇپىرلىكپەن تەڭ سانايتىن زاڭىن بۇزعان بولار ەم، ويتكەنى ءبىر نارسەنىڭ ورنىنا ەكىنشى نارسەنى جاساۋ — الداۋ دەگەن ءسوز عوي. ەندەشە، جارتاسقا باسىممەن سوعىلۋ جونىندە ويلاستىرعان شارام — شىنىمەن-اق سولاي، ەشقانداي جالعان بىردەڭەنىڭ قوسپاسىنسىز، بوياماسىز ورىندالۋعا ءتيىس. سوندىقتان سەن ماعان جاراقاتىمدى ەمدەۋ ءۇشىن ازىن-اۋلاق كورپيا تاستاپ كەت، جوعالتىپ الۋىمىزدىڭ سالدارىنان تاعدىر بالزامسىز قالۋىمىزدى حوش كورىپ تۇر عوي.

— اسىرەسە، ەسەگىمىزدەن ايرىلعانىمىز جاقسى بولمادى، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى سانچو، — كورپيا دا، باسقالارى دا سونىمەن بىرگە قۇرىدى عوي. تەك سىزدەن ءوتىنىپ سۇرارىم، تاقسىر، سول ءبىر قارعىس اتقىر سۋسىندى جادىڭىزدان ءبىرجولا شىعارىپ تاستاڭىزشى، — اتىن ەستىگەننىڭ وزىنەن-اق تۇلا بويىم تۇرشىگىپ، قۇسقىم كەپ لوقسي باستايمىن. ودان سوڭ سىزدەن تاعى ءبىر وتىنەرىم: ىسكە اسىرماق بوپ جۇرگەن انايى ارەكەتتەرىڭىزگە كوزىمنىڭ قۇرىشىن قاندىرۋ ءۇشىن تاعايىنداعان ءۇش كۇنىڭىز وتە شىقتى، سونىڭ ءبارىن مەنى كورىپ الدى، ياعني ءبارى ءبىتتى، ويداعىداي بولدى دەپ ەسەپتەڭىزشى، ال مەن مەيىربان حانىمىما ءوزىڭىز جايىندا نە عاجاپتى ايتىپ باراتىن بولام. ءسويتىپ، ەندى حاتىڭىزدى جازىڭىز دا مەنى جىلدامىراق جولعا سالىڭىز: ءوزىڭىز قالىپ بارا جاتقان مىنا كۇنا تازارتقىشتان ءسىزدى شىعارىپ الۋ ءۇشىن قالاي تەزىرەك قايتىپ ورالام دەپ جانىمدى قويارعا جەر تاپپاي تۇرمىن.

— سەن مۇنى كۇنادان ارىلتاتىن ورىن دەپ تۇرسىڭ با؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت. — ودان دا مۇنى توزاقپەن، ەگەر بۇل جالعاندا توزاقتان دا گورى ازابى اۋىر بىردەڭە تابىلسا، تەك سونىمەن عانا سالىستىرعانىڭ ءجون بولار ەدى.

— توزاققا تاپ بولعانعا nula es retencءىo³¹، — دەدى سانچو.

— Retencءىo دەگەننىڭ نە بىلدىرەتىنىن تۇسىنبەدىم، — دەدى دون كيحوت.

— Retencءىo — بىرەۋدىڭ توزاقتان بوساپ شىعا الماي ارپالىسقا ءتۇسۋى دەگەن ءسوز، — دەپ ءتۇسىندىردى سانچو. — ال، ءسىز، تاقسىر، مۇلدەم كەرىسىنشە كەپتى باستان كەشپەكسىز: ەگەر تەك روسينانتقا شپوردىڭ كومەگىمەن دەم بەرۋگە جاردەمدەسەتىن اياعىم قۇرىسىپ قالىپ جۇرمەسە. قىسقاسى، مەن توبوسوعا، تۋرا تارتىپ مەيىربان حانىمىم دۋلسينەياعا بارام دا، ءتۇرلى اقىماقتىقتار مەن انايى ارەكەتتەر، — شىندىعىندا، بۇل ەكەۋىنىڭ اراسىندا ايىرما جوق تا عوي، — جاساعانىڭىز جانە ءالى دە جاساپ جاتقانىڭىز جايىندا جەرىنە جەتكىزىپ ايتىپ بەرەم، سوندا ول وسىعان دەيىن ەمەننەن دە قاتتى بوپ كەلسە، ودان كەيىن بىلعارى قولعاپتاي جۇمسارىپ سالا بەرەتىن بولادى، سودان سوڭ ونىڭ

بالداي ءتاتتى جىلى جاۋابىن الىپ مۇندا قۇددى ءبىر كوز بايلاۋشى سەكىلدى اۋامەن قالىقتاپ ۇشىپ كەلەم، ءسويتىپ ءسىزدى وسىناۋ كۇنا تازارتقىشتان شىعارىپ الام؛ راس، ءسىز مۇنى توزاققا ۇقساس دەيسىز، الايدا بۇل استە دە ونداي جەر ەمەس، ويتكەنى بۇل ارادان بوساپ شىعاتىن ءۇمىت بار، ال ونداي ۇمىتتەن، الگىندە ايتقانىمداي، توزاقتا جاتقاندار قۇرالاقان، ال ەندى بۇعان، تاقسىر، ءوزىڭىز دە داۋ ايتا قويماسسىز دەپ ويلايمىن.

— ءجون-اق، — دەپ كەلىسە كەتتى قايعىلى بەينە رىسارى. — ال، ەندى حاتتى قالاي جازساق بولار ەكەن؟

— ايتپاقشى، الگى وزىمە بەرمەكشى قودىقتارىڭىز جايىنداعى بۇيرىقتى قايتەسىز؟ — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو.

— ساسپا، ول دا ۇمىتىلعان جوق، — دەدى دون كيحوت. — قاعازىمىز بولماعاندىقتان بۇرىنعىلاردىڭ ۇلگىسىمەن حاتتى اعاش جاپىراقتارىنا نەمەسە بالاۋىز تاقتايشالارعا جازعان ءجون بولار ەدى، ءبىراق بۇل ارادان قاعاز تابۋ قانداي قيىن بولسا، بالاۋىز تاقتايشا تابۋ دا سونداي قيىن-اۋ. ايتپاقشى، جازاتىن نارسە بار ەكەن، ەندى ەسىمە ءتۇستى جانە ءوزى وتە ءبىر وڭدى دۇنيە: كاردەنونىڭ قويىن داپتەرى بار ەمەس پە، سونى ايتىپ تۇرمىن؛ ال سەن جولىڭدا العاش ۇشىراسقان ەلدى مەكەندە بۇل حاتتى مەكتەپ مۇعالىمىنە، ەگەر ونداي ادام تابىلا قالسا، بولماسا ءتىپتى پونومارعا، جاقسى قاعازعا ادەمىلەپ كوشىرتىپ ال، ءبىراق تەك حاتشىلارعا بەرمە، — ولاردىڭ قولتاڭباسى ادام اجىراتا المايتىن قيقى-جيقى، بىتىقى-شىتىقى بوپ كەلەدى.

— ال، قولىڭىزدى كىم قويادى؟ — دەپ سۇرادى سانچو.

— اماديس ەشقاشان قول قويماعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.

— جارايدى، — دەدى سانچو، — ءبىراق بۇيرىققا قول قويۋ قاجەت، ويتكەنى ونى كوشىرتىپ العان جاعدايدا مۇنى يەسىنىڭ قولتاڭباسى ەمەس دەپ تابادى دا، قودىقتارىڭىزدى ماعان بەرمەي قويادى.

— بۇيرىق الگى ايتقان داپتەرگە ءوز قولىممەن جازىلادى، ونى جيەن قارىنداسىما اپارىپ بەرەسىڭ، ول تاپسىرمامدى بۇلجىتپاي ورىندايدى. ال ەندى سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن بىلدىرەتىن جولداۋىما كەلەتىن بولساق، حاتتىڭ سوڭىنا: ولە-ولگەنشە ءبىر سەندىك قايعىلى بەينە رىسارى دەپ جازدىرت. وعان كىمنىڭ قول قويعانىندا تۇرعان دانەڭە جوق: جاڭىلماسام، دۋلسينەيا وقي دا، جازا دا المايدى، وعان قوسا قولتاڭبامدى دا، حاتىمدى دا ءومىرى بىردە-بىر رەت كورگەن جان ەمەس، ويتكەنى ونىڭ دا، مەنىڭ دە بىر-بىرىمىزگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىمىز سىرتتاي عانا بولاتىن، الىستان سۇيسىنە كوز تىگۋدەن اسپايتىن. ءتىپتى ءويتىپ كوز سالۋىمىز دا وتە سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي ەدى، انت ءىشىپ تۇرىپ ايتايىن، ونى ءوزىمنىڭ ەرتە مە، كەش پە توپىراق استىندا قالاتىن مىنا قوس قاراشىعىمنان دا ارتىق ارداق تۇتقانىما ون ەكى جىل بولدى، مىنە وسى ون ەكى جىلدىڭ ىشىندە ونى بار-جوعى ءۇش-اق رەت كوردىم. ونى ايتاسىڭ، وزىنە كوز تىگىپ تۇرعانىما ءتىپتى كوڭىل اۋدارماعان دا بولار، — اكەسى لورەنسو كورچۋەلو مەن شەشەسى الدونسا نوگالەس ونى وسىنشالىق ونەگەلى ءارى موماقان ەتىپ تاربيەلەپتى.

— ءماسساعان بەزگەلدەك! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — سوندا سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايا دەپ جۇرگەنىڭىز لورەنسو كورچۋەلونىڭ قىزى، — باسقاشا ايتقاندا، الدونسا لورەنسو، — بوپ شىقتى ما؟

— تاپ سول، — دەپ راستادى دون كيحوت، — جانە ول كۇللى الەمنىڭ ءامىرشىسى بولۋعا لايىقتى جان.

— ءوي، ونى وتە جاقسى بىلەم، — دەدى سانچو، — باررانى ول سەلومىزداعى ەڭ قايراتتى جىگىتتەردەن كەم لاقتىرمايدى. ول دەگەن وي-وي-وي، بارىپ تۇرعان بەساسپاپ بيكەش، اعاش تا جارادى، سۋ دا اكەلەدى، ەگىن دە ورادى، قاقتىققاننىڭ جىنىن قاعىپ الادى، ەگەر ءوزىن سۇيگەن جار ەتۋگە كەلىسسە كەزبە رىسار ما نەمەسە ەندى-ەندى عانا كەزبەلىك جاساعالى جۇرگەن رىسار ما، قاي-قايسىسى دا قاۋىپ-قاتەر اتاۋلىدان قام جەمەۋىنە بولادى. ال، ەندى كەڭىردەگىن ايتساڭىزشى، كەڭىردەگىن، داۋىسىن ايتساڭىزشى! ءبىر جولى، اپىراي دەسەڭىزشى، شىركەۋىمىزدىڭ قوڭىراۋ مۇناراسىنا شىعىپ الىپ، ايقايدى سالىپ اكەسىنىڭ جالشىلارىن شاقىرسىن كەلىپ، سوندا سەلودان ءبىر شاقىرىمداي جەردەگى تاناپتا جۇرگەن الگىلەر ونىڭ داۋىسىن بەينە مۇنارا ىرگەسىندە تۇرعانداي انىق ەستىپتى. ال، ەڭ باستىسى، ەشقانداي قىلتىڭ-سىلتىڭ دەگەندى بىلمەيدى — سونىسى جاقسى، قانداي قىزمەت كورسەتۋگە دە ءازىر، كەز-كەلگەن اداممەن ءازىلى جاراسا كەتەدى، كەز-كەلگەن نارسەنى كوڭىلدى كۇلكى، ويىن-ساۋىققا اينالدىرىپ جىبەرەدى. ەندى مەن سىزگە تۋراسىن ايتايىن، سەنور قايعىلى بەينە رىسارى، ءسىزدىڭ وعان بولا نە قيلى انايى ارەكەتكە بارۋىڭىزعا ابدەن بولادى جانە سولاي ەتۋگە ءتيىسسىز دە، ءتىپتى ول دا از، كۇللى دۇنيەدەن ءتۇڭىلىپ، اسىلىپ قالۋىڭىزعا دا نەگىز جەتكىلىكتى، ال بۇل جايىندا ەستىگەن جانداردىڭ ءبارى بۇل ءىسىڭىزدى ماقۇلداپ، وتە دۇرىس جاساعانىڭىزدى ايتار ەدى، كەيىن ءسىزدى ءتىپتى شايتان الىپ كەتسە دە. ونى تەك ءبىر كورۋ ءۇشىن عانا جولعا شىعۋعا قۇشتار بوپ تۇرمىن، ويتكەنى كەزدەستىرمەگەنىمە كوپ بولدى عوي، ءسىرا، ول قاتتى وزگەرگەن شىعار، قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى ەگىستىكتە، كۇننىڭ ىستىعىندا، جەلدىڭ وتىندە جۇرەدى، ال بۇدان ايەل ادامنىڭ بەت اجارى بۇزىلادى. ال، ەندى سىزگە اق-ادال شىنىمدى ايتايىن، سەنور دون كيحوت: ءدال وسى كەزگە دەيىن مەنىڭ دىم ەشتەڭەدەن حابارىم بولعان جوق-تى، ءوزىڭىز عاشىق بوپ جۇرگەن سەنورا دۋلسينەيانى وعان بىرەسە، ايتالىق، بيسكايلىق تۇرىندە، بىرەسە كاتورگاعا كەسىلگەندەر تۇرىندە توقتاۋسىز جونەلتىپ جاتقان شۇلەنگىر تارتۋ-تارالعىڭىزعا قاراپ، — سونداي-اق، ءوزىم سىزگە ءالى اتقوسشى بولا قويماعان كەزدە دە جىبەرگەندەرىڭىز بار شىعار شاماسى، سەبەبى ول كەزدە دە ءوزىڭىز، تاقسىر، ءسىرا، تالاي-تالاي جەڭىسكە قول جەتكىزگەن بولۋىڭىز كەرەك، — ونى سوعان لايىقتى الدەبىر پرينسەسسا عوي نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، الدەبىر ايتۋلى حانىم عوي دەپ ويلاپ، سوعان شىن جۇرەكتەن جانە قالتقىسىز سەنىپ جۇرگەنمىن. ءبىراق، ەگەر بايىپپەن وي جۇگىرتىپ كورسەك، ءوزىڭىز جىبەرىپ جاتقان جانە بولاشاقتا دا جىبەرمەك ويىڭىز بار، سايىستا جەڭىلگەن سورلىلاردىڭ سەنورا الدونسا لورەنسونىڭ، باسقاشا ايتقاندا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ، اياعىنا بارىپ جىعىلۋىنان وعان قانداي پايدا، قانداي زيان؟ ويتكەنى، ولاردىڭ جۇزدەسۋ ءساتى قىزدىڭ زىعىر تازارتىپ نەمەسە قىرماندا استىق باستىرىپ جاتقان ساتىنە تۇسپا-تۇس كەلۋى ابدەن مۇمكىن عوي، الگى سورلىلار سونى كورگەندە قانداي كۇيدە بولماق، ال قىزدىڭ ءوزى سىيلىعىڭىزدى مازاققا اينالدىرۋى، وعان قوسا وكپەلەپ تە قالۋى كادىك.

— مەن ساعان بۇرىن دا تالاي ايتقانمىن، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — سەن ءوزىڭ بارىپ تۇرعان سۋايتسىڭ، تابيعاتىڭنان توپاس بولعانىڭا قاراماي قاشان دا وزىڭشە الدەنەندەي ءبىر قالجىڭ ايتۋعا قۇلشىنىپ تۇراسىڭ، ءبىراق ءوزىڭنىڭ قانشالىقتى اقىماق، ال مەنىڭ قانشالىقتى اقىلدى ەكەنىمدى ۇعىنۋىڭ ءۇشىن ساعان مىناداي ءبىر حيكايانى ايتىپ بەرەيىن. بىلگەنىڭ ارتىق بولماس، ءارى سۇيكىمدى، ءارى جاس، ەرىكتى دە داۋلەتتى، ال ەڭ باستىسى، جايدارى مىنەزدى جەسىر ايەل زور دەنەلى، قايراتتى، جاس شاكىرت-موناحقا عاشىق بوپ قالادى. جەسىردىڭ ءدىني تالىمگەرى بۇل اڭگىمەنى قۇلاعى شالىپ، وعان اكەلىك اقىل-كەڭەس بەرمەككە وقتالادى: “ءوزىڭىز سەكىلدى سونشالىقتى تەكتى جەردەن شىققان، سونشالىقتى سۇيكىمدى ءارى سونشالىقتى داۋلەتتى جاس كەلىنشەكتىڭ، سەنورا، انانداي قارا تابان، ءارى دورەكى، ءارى توپاس بىرەۋگە قۇمارتىپ قالۋى مەنى قاتتى تاڭعالدىرادى؛ بىلە بىلسەڭىز، مىنا ءبىزدىڭ قۇتحانادا ءدىن عىلىمىنىڭ قانشاما ماگيسترى مەن دوكتورى ءجۇر دەسەڭىزشى، سولاردىڭ ىشىنەن كەز-كەلگەنىن بەينە ءبىر المۇرت تاڭداعانداي: “مىناۋ كەرەك ەمەس، اناۋ كەرەك” دەي وتىرىپ تالعامىڭىزعا ساي ىرىكتەپ الۋىڭىزعا بولادى عوي”، دەيدى. ونىڭ بۇل سوزىنە جەسىر كەلىنشەك ويناقىلانا ءارى ەشبىر قىسىلىپ-قىمتىرىلماي: “ءسىز قاتتى جاڭىلىسىپ تۇرسىز، مارحاباتتى مىرزام، ەگەر تاڭداۋىم قاتە دەپ ويلاساڭىز، وندا تىم ەسكى تۇسىنىكتەردىڭ شىرماۋىندا جۇرگەن ادام بولعانىڭىز، اتالمىش جىگىت سىزگە كەششە بىرەۋ سەكىلدى كورىنگەنىمەن، وزىمە قاجەتتى نارسەدە ونىڭ ساۋاتى وتە جاقسى جانە ءتىپتى اريستوتەلدىڭ ءوزىن جولدا قالدىرادى”، دەپ جاۋاپ بەرىپتى. ايتايىن دەگەنىم، سانچو، وزىمە كەرەك نارسەدەن دۋلسينەيا توبوسسكايا الەمدەگى ەڭ ىزگى نيەتتى پرينسەسسانىڭ وزىنەن كەم تۇسپەيدى. ونىڭ ۇستىنە، اقىنداردىڭ ماداق-ماراپاتىنا يە بولعان جانە سولار ءوز قالاۋىنشا ات قويىپ العان حانىمداردىڭ ءبارى بىردەي بۇل دۇنيەدە بولماعان جاندار. شىنىڭمەن-اق سەن روماندارعا، اندەرگە، شاشتارازدار مەن تەاترلارعا سىيماي جۇرگەن اماريليس، ديانا، سيلۆيا، فيليسا، گالاتەيا، فيليدا سىندىلاردىڭ ءبارى ءتىرى جان، وزدەرىن دارىپتەگەن جانە ءقازىر دە دارىپتەپ جۇرگەندەردىڭ ناقسۇيەرى دەپ ويلايسىڭ با؟ استە دە ولاي ەمەس، ولاردىڭ كوبىن اقىندار ولەڭ ارنايتىن بىرەۋ كەرەك بولعاندىقتان، سونداي-اق وزدەرىنىڭ بىرەۋگە عاشىق بوپ جۇرگەنىن جانە وزدەرىنىڭ دە بىرەۋ عاشىق بولۋعا لايىقتى ادام ەكەنىن كورسەتۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان. اقپەيىل الدونسا لورەنسونى كوز الدىما كوركەم دە كىرشىكسىز تازا جان رەتىندە ەلەستەتىپ، سوعان سەنۋىمنىڭ ءوزى ماعان جەتكىلىكتى ەكەندىگىنىڭ سىرى مىنە وسىندا، ال ونىڭ شىققان تەگى قانداي — وندا شارۋام شامالى، ويتكەنى وردەنگە مۇشەلىككە وتەيىن دەپ جاتقان جوق قوي ول، ەندەشە ونىڭ انىق-قانىعىن تەكسەرۋ دە قاجەت ەمەس، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مەنىڭ ۇعىمىمدا ول الەمدەگى ەڭ ىزگى نيەتتى پرينسەسسا بوپ تابىلادى. ەگەر ءالى كۇنگە شەيىن بەيحابار بولساڭ، وندا ءبىلىپ قويعىن، سانچو، سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن باسقادان گورى اسىرەسە مىنا ەكى نارسە ايرىقشا ورشىتەدى، ولار — جان سۇيسىنتەر سۇلۋلىق پەن ادامنىڭ جاقسى اتى، ال دۋلسينەيانىڭ بويىندا وسى ەكى قاسيەتتىڭ ەكەۋى دە بار: سۇلۋلىق جاعىنان ونىمەن ەشكىم باقتالاس بولا المايدى، سونداي-اق ول سياقتى جاقسى اتقا يە جاندار دا كەمدە-كەم. قىسقارتىپ ايتقاندا، ءوز باعامىمشا، وسى ءقازىر وزىڭە ءمالىم ەتكەن جايلارىمنىڭ ءبارى دە شىرىلداعان شىندىق جانە بۇعان الىپ-قوسار دىم دا جوق؛ سوندىقتان، سۇلۋلىعى جونىنەن بولسىن، شىققان تەگى جونىنەن بولسىن ءوزىم ونى قانداي دەپ ۇيعارسام كوز الدىما ول تاپ سونداي بوپ ەلەس بەرەدى: ونىمەن ەلەنا دا شەندەسە المايدى، وعان لۋكرەسيا دا ماڭداسا المايدى، وتكەن عاسىرلاردا عۇمىر كەشكەن اتى ءماشھۇر ايەلدەردىڭ ەشقايسىسى وعان جۋىقتاي المايدى — گرەكتەردەن دە، لاتىنداردان دا، ۆارۆارلاردان³² دا ونىمەن تەڭ كەلەتىن ەشكىمدى ىزدەپ تابا المايسىڭ. ال، جۇرت اۋزىنا نە كەلسە سونى ايتا بەرسىن، ويتكەنى ناداندار قانشا قارالاعانىمەن، ءادىل قازىلار مەنى اقتاپ الاتىن بولادى.

— ايتقانىڭىزدىڭ ءبارى ءجون، ءبارى دۇرىس ەكەنىن مويىنداۋىم كەرەك، مەيىرىمدى مىرزام، ال مەن ءوزىم ەسەكپىن، — دەدى سانچو. — الايدا، اۋزىمنان “ەسەك” دەگەن ءسوزدىڭ قالاي شىعىپ كەتكەنىنە قايرانمىن، ويتكەنى دارعا اسىلعاننىڭ ۇيىندە ارقان جايىندا ايتپاۋشى ەدى عوي. جارايدى، ەندى حاتىڭىزدى دايىنداي قويىڭىز، سوسىن ساۋ بوپ تۇرىڭىز، مەن جولعا شىعام.

دون كيحوت قويىن داپتەردى الدى دا، اۋلاقتاۋ بارىپ حات جازۋعا كىرىستى، جازىپ بولعاننان كەيىن سانچونى قاسىنا شاقىرىپ، جاتتاپ الۋى ءۇشىن حاتتى داۋىستاپ وقىپ بەرمەك بوپ تۇرعانىن ايتتى، سەبەبى جولشىباي جوعالتىپ الاتىنداي جاعدايعا ۇشىراۋىڭ مۇمكىن، ويتكەنى سەنىڭ الاڭعاسارلىعىڭنان نە پالەنىڭ ءبارىن كۇتۋگە بولادى، دەدى.

سانچو وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— ودان دا گورى، تاقسىر، ونى وسى داپتەرگە بىرنەشە رەت كوشىرىپ جازىڭىز دا قولىما ۇستاتىڭىز، ال مەن ونى سول قالپىندا اپارىپ تابىس ەتەيىن، ال وندا جازىلعاننىڭ ءبارىن جادىما جەلىمدەپ قويۋ دەگەن بوس اۋرەشىلىك — قاپەرىمنىڭ ناشارلىعى سونشا، باسقا تۇگىل ءتىپتى ءوز اتىمنىڭ كىم ەكەنىن دە ۇمىتىپ قالا بەرەم. الايدا وقىپ شىعىڭىز حاتتى، تاقسىر، — تىڭداعىم كەلىپ قاتتى قۇمارتىپ تۇرمىن، — ءسىرا، ءبىر تال ارتىق ءسوزى جوق، ءان سەكىلدى سىڭعىرلاپ تۇرعان شىعار.

— ەندەشە، تىڭدا، مۇندا بىلاي دەپ جازىلعان، — دەدى دون كيحوت.

“اسا قۇدىرەتتى ءھام اق كوڭىل سەنورا!

قول ءۇزىپ جىراق كەتۋدەن كۇيزەلىس تاپقان جانە جۇرەگى قۇساعا تولعان جان ءوزىنىڭ دەنساۋلىقتان ماقۇرىم قالعانىنا قاراماي ساعان، بالداي ءتاتتى دۋلسينەيا توبوسسكايا، امانشىلىق تىلەيدى. ەگەر سۇلۋلىعىڭ مەنى مەنسىنبەيتىن بولسا، ەگەر ىزگى قاسيەتتەرىڭ مەنىڭ قاس دۇشپانىم ىسپەتتى بولسا، ەگەر جەك كورۋشىلىگىڭ قايعى-شەرىمدى ورشىتە تۇسەتىن بولسا، وندا تالاي تاۋقىمەتتى باستان وتكەرگەنىممەن مۇنداي ازاپقا ودان ءارى شىداۋعا شامام جەتپەيتىنىن ايتقىم كەلەدى، ويتكەنى بۇل، اۋىرلىعى ءوز الدىنا، وعان قوسا تىم ۇزاققا سوزىلعان اقيرەت. مەيىربان اتقوسشىم سانچو ساعان، بەۋ جاقسىلىقتى بىلمەيتىن ارۋ، جانىم سۇيگەن عاشىعىم ءارى قاس دۇشپانىم، ءوزىمدى قانداي جاعدايعا جەتكىزگەنىڭدى ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەرەدى. ەگەر ماعان كومەككە كەلۋدى حوش كورسەڭ — مەن سەندىكپىن، ەگەر حوش كورمەسەڭ، وندا نەعىلساڭ و قىل، — ال ءوزىم بولسام ومىرمەن ەسەپ ايىرىسام دا، وسى ارقىلى سەنىڭ قاتىگەزدىگىڭدى دە، ءوزىمنىڭ ىنتىزارلىعىمدى دا توياتتاندىراتىن بولام.

ولە-ولگەنشە ءبىر سەندىك قايعىلى بەينە رىسارى”.

— باسىمدى باسكە تىگۋگە بارمىن، — دەدى تىڭداپ بولعاننان كەيىن سانچو پانسا، — سەزىمنىڭ بۇلايشا شالقۋىن بۇكىل ومىرىمدە بۇرىن-سوڭدى ەستىپ كورگەن ەمەن. اپىراي، پالە-اي، قالاي عانا بۇل حاتتا وزىڭىزگە نە كەرەكتىڭ ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرە العانسىز جانە قالاي عانا ءبارىن قايعىلى بەينە رىسارى دەپ قويعان قولىڭىزعا ءيىپ اكەپ ءدوپ قيىستىرعانسىز! وللاھي راس، تاقسىر، ءسىز ادام ەمەس، ناعىز شايتانسىز، بىلمەيتىن نارسەڭىز جوق.

— ءوزىم قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن ءىس ءۇشىن ءبارى اجەتكە جارايدى، — دەي سالدى دون كيحوت.

— ال، ەندى، تاقسىر، — دەدى سانچو، — سىرتقى بەتىنە قودىقتارىڭىز جايىندا بىرەر اۋىز بىردەڭە شيمايلاي سالىڭىز جانە كورگەن جاننىڭ ءبارى جازباي تانۋى ءۇشىن قولىڭىزدى بارىنشا انىعىراق ەتىپ قويىڭىز.

— البەتتە، البەتتە، — دەدى دون كيحوت.

ول قىسقاشا حات جازدى دا، ونىسىن باستان-اياق داۋىستاپ وقىپ بەردى:

“جارقىنىم، سەنورا جيەن قارىنداسىم، قوجالىعىمدا قالدىرعان جانە ءوزىڭىز قامقورلىعىڭىزعا العان بەس قودىقتىڭ ۇشەۋىن وسىناۋ ءبىرىنشى ەسەك ۆەكسەلىن ۇسىنۋشى اتقوسشىم سانچو پانساعا بەرۋگە راقىمشىلىق ەتىڭىز. وسى حاتىم ارقىلى جوعارىدا اتالعان ءۇش قودىقتى ودان وسى جەردە قولما-قول العان وسىنداي ءۇش جانۋاردىڭ وتەمى ءۇشىن بەرۋگە ءامىر ەتەمىن، ءسويتىپ بۇل قارىز وسى ۆەكسەلدىڭ تاپسىرىلۋى جانە ونىڭ، سانچونىڭ، قولحات بەرۋى ارقاسىندا تولىق وتەلگەن دەپ ەسەپتەلەدى. سەررا مورەنانىڭ ناق ورتاسىندا، وسى جىلعى جيىرما ەكىنشى تامىزدا جازىلدى”.

— تاماشا، — دەدى سانچو. — قول قويىڭىز ەندى، مەيىرىمدى مىرزام.

— قول قويۋدىڭ قاجەتى شامالى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — قول تاڭبامنىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر، بۇل دا ءبىر — قول قويۋ دا ءبىر، وسىنىڭ ءوزى ءۇش ەسەك ەمەس، ءۇش ءجۇز ەسەك بەرۋگە جارايدى.

— سوزىڭىزگە سەندىم، تاقسىر، — دەدى سانچو. — ال، ەندى رۇقسات ەتسەڭىز، مەن بارىپ روسينانتتى ەرتتەي بەرەيىن، ال ءسىز، تاقسىر، ماعان باتاڭىزدى بەرۋگە دايار بولىڭىز، ويتكەنى تاپ وسى ءقازىر جولعا شىعامىن، جان شوشىرلىق قىلىقتارىڭىزدى تاماشالاپ جاتپايمىن، — ونداي نارسەلەرىڭىزدى كوپ كورگەنىم سونشا، ابدەن كەڭىردەكتەپ تويدىم، دەپ ايتىپ بارام عوي.

— قالاي بولعان كۇندە دە، مۇنى مەنىڭ ءوزىم قالاپ تۇرمىن، سانچو، — وسىلاي ىستەۋ كەرەك، — تىر جالاڭاش كۇيىمدە ۇزىن سانى جيىرما بەس رەتتەي قۇتىرىنعانىمدى كورگەنىڭدى دەيمىن ساعان، ءوزىم قالاپ تۇرمىن، وعان قوسا ايتارىم، مۇنىڭ ءبارىن بار-جوعى جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە-اق جاساپ شىعا الام، — ال كەيىن، وسىنىڭ ءبارىن ءوز كوزىڭمەن كورگەندىكتەن، ءبارىن كوردىم دەپ ەش جالتاقسىز انت-سۋ ىشە الاسىڭ، ودان سوڭ بۇعان ءوزىڭ ويلاپ تاپقان باسقا دا نارسەلەرىڭدى قوساقتاۋىڭا بولادى. الايدا، شىن ءسوزىم، سەن وندايدىڭ قانشاماسىن سيپاتتاپ اۋزىڭدى اۋىرتقانىڭمەن، مەنىڭ جاساعاندارىم ءبارى ءبىر ودان الدەقايدا كوپ بولماق.

— قۇداي اقى شىن ءسوزىم، مارحاباتتى مىرزام، كوز الدىمدا شەشىنە كورمەڭىزشى، ايتپەسە ءسىزدى قاتتى اياپ كەتەم دە، ءوزىمدى-وزىم ۇستاي الماي جىلاپ جىبەرەم. كەشە عانا سۇر ەسەگىم ەسىمە ءتۇسىپ ەڭىرەپ جىلاعام، ءالى كۇنگە شەيىن باسىم ماڭگىرىپ تۇر، سوندىقتان قايتادان تاعى جىلاپ-سىقتاۋعا زاۋقىم جوق. ال، ەگەر، تاقسىر، الدا-جالدا كەيبىر قۇتىرىندى قىلىقتارىڭىزعا قاراعانىمدى قالاپ تۇرساڭىز، وندا كيىمشەڭ قۇتىرىنىڭىزشى جانە ونىڭىزدى تەزىرەك ءارى قالاي بولسا سولاي جاساي سالىڭىزشى. ولاي دەيتىنىم، مۇنىڭ ءبارىنىڭ ماعان تەككە دە قاجەتى جوق، ويتكەنى، الگىندە ايتقانىمداي، تەزىرەك قايتىپ ورالۋ جايىن قامداستىرۋىم كەرەك جانە ءوزىڭىز كۇتىپ وتىرعان ءارى وسى ءۇمىتىڭىزدى ابدەن اقتايتىن حابار-وشارمەن ورالۋىم كەرەك. ال، باسقاداي جاعدايدا بايقاڭىز، سەنورا دۋلسينەيا! ەگەر لايىقتى تۇردە جاۋاپ قاتپاسا، وندا قانداي دا بولسىن انت ۇستىندە ۋادە ەتۋگە بارمىن، تەپكىلەپ ءارى جۇدىرىقتاپ وتىرىپ ونىڭ ىشكى سارايىنان ءتاۋىر جاۋاپ تۋىنداتا الام. ويتكەنى، ءوزىڭىز سەكىلدى، تاقسىر، ايتۋلى كەزبە رىساردىڭ نەدەن ەكەنى بەيمالىم نارسەدەن ناگۇمانعا اينالۋىنا قاشانعى شىداۋعا بولادى، قايداعى ءبىر... ەڭ دۇرىسى، بۇل سەنورا اياعىن جۇتىپ قويعان الگى ءسوزىمدى تولىق ايتىپ بەرۋگە ءماجبۇر ەتپەسىن مەنى، ايتپەسە، قۇداي اقى، شىن ءسوزىم، بەتىن ايمانداي قىلام، ودان سوڭ نە بولسا و بولسىن. بۇل ماسەلەدە مەنەن اسقان شەبەر جوق قوي! بىلمەيتىن شىعار ءالى ول مەنى! ەگەر بىلسە، اق-ادال شىنىم، ماعان قۇرمەتپەن قاراعان بولار ەدى.

— وللاھي، سانچو، بايقاۋىمشا، سەنىڭ اقىل-ەسىڭنىڭ سالاۋاتتىعى دا مەنىكىنەن ونشا اسىپ كەتپەگەن ەكەن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت.

— مەن ءوزىڭىز سەكىلدى ناكوس ەمەسپىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — مەن تەك قىزۋقاندىلاۋمىن. جارايدى، بۇل اڭگىمەنى قويا تۇرالىق، — ودان دا الداعى كۇندەردە ءوزىم قايتىپ ورالعانشا نەمەن جۇرەك جالعاماقسىز، سونى ايتىڭىزشى. كاردەنونىڭ ۇلگىسىمەن جول تورىپ، باقتاشىلاردى توناماق ويدان ساۋسىز با؟

— وعان قام جەمەي-اق قوي، — دەدى دون كيحوت، — ءتىپتى ازىق-تۇلىگىم بولعان كۇننىڭ وزىندە دە، مىنا اعاشتار مەن كوك شالعىن سىيعا بەرەتىن شوپتەر مەن تامىرلاردى عانا قورەك قىلار ەم، ويعا العان ءىسىمنىڭ ەرەكشەلىگى دە — ءنار تاتىپ الماۋ جانە وسى سەكىلدى باسقا دا تاۋقىمەتتەردى باستان كەشۋ بوپ تابىلادى عوي. ءجا، ەندى، قۇداي قولداسىن!

— ءسىز بىلەسىز بە، تاقسىر، نەدەن قاتتى قورقىپ تۇرعانىمدى؟ وسى جەردى ءدال تاۋىپ كەلە الامىن با، جوق پا، سونى ءقاۋىپ ەتىپ تۇرمىن — جان اياعى باسپاعان جاپان ءتۇز عوي بۇل ارا.

— اينالا-ماڭداعى جەر بەدەرىن جادىڭدا ۇستا، — دەدى دون كيحوت، — ال ءوزىم بۇل جەردەن جىراق كەتپەۋگە تىرىسارمىن، ءتىپتى ەڭ بيىك دەگەن جارتاستىڭ باسىنا شىعۋدان دا ەرىنبەي، جولىڭدى قاراپ تۇرارمىن. وعان قوسا (جانە ەڭ دۇرىسى دا وسى)، مەنى جوعالتىپ الماۋىڭ ءۇشىن جانە اداسىپ كەتپەۋىڭ ءۇشىن ساعان دروك بۇتالارىن، — بۇل ارادا ودان كوپ نارسە جوق، — كوپتەپ كەسىپ الۋعا، سوسىن ونى تەگىس جەرگە شىققانشا جولشىباي بىر-بىرلەپ تاستاپ وتىرۋعا كەڭەس ەتەمىن، قايتارىڭدا وسى بەلگىلەر مەن ەستە قالعان نىشاندار ارقىلى، قۇددى ءبىر لابيرينتتەگى تەزەي ارقاۋى سەكىلدى مەنى وپ-وڭاي ىزدەپ تاباتىن بولاسىڭ.

— تاپ سولاي ىستەيمىن، — دەدى سانچو پانسا.

ول دروك بۇتالارىن كوپ ەتىپ كەسىپ الدى دا، قوجايىنى باتاسىن بەرگەن كەيىن ونىمەن قوشتاستى، — قوشتاسۋ كەزىندە ەكەۋى دە ەگىل-تەگىل ەڭىرەپ جىلاۋمەن بولدى. ودان سوڭ سانچو روسينانتقا وتىرىپ، — دون كيحوت وعان وزىڭە قانداي قامقورلىق جاساساڭ روسينانتقا دا سونداي قامقورلىق جاسا دەپ ءامىر ەتكەن ەدى، — جازىقتىقتى بەتكە الىپ ءجۇرىپ كەتتى، جولشىباي مىرزاسىنىڭ كەڭەسى بويىنشا جەرگە دەمىل-دەمىل دروك بۇتالارىن تاستاپ بارا جاتتى. تىم قۇرىسا بىرەر قۇتىرىنىسىمدى كورىپ كەت دەپ دون كيحوتتىڭ قانشا قىلقىلداعانىنا قاراماي ءجۇرىسىن جالعاي بەردى. الايدا، ءجۇز قادام دا ىلگەرىلەمەي جاتىپ قايتىپ ورالىپ:

— ايتايىن دەگەنىم، سەنور، الگىندە ءسىز وتە ورىندى قۇلاققاعىس ەتتىڭىز: قۇتىرىنعان قىلىقتارىڭىزدى كوردىم دەپ كىبىرتىكسىز انت بەرۋىم ءۇشىن سونىڭ بىرەۋىن كورىپ كەتكەنىم ارتىق بولمايدى ەكەن، ال، جالپى العاندا، وسى ارادا قالىپ بارا جاتقانىڭىزدىڭ ءوزى-اق ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان جاسالىپ وتىرعان اجەپتاۋىر ەسسىزدىك قوي، — دەدى.

— اۋ، مەن ساعان نە دەپ ەدىم؟ توقتاي تۇر، سانچو، ءارى قارا دا، بەرى قارا، سويتكەنىڭشە مەن دە ءبىر قيتۇرقىنى جاساپ ۇلگەرەم، — دەدى دون كيحوت.

سول ارادا ول اسقان شاپشاڭدىقپەن دامبالىن شەشىپ تاستادى دا، جالعىز كويلەكپەن عانا قالىپ، ەش كىدىرمەستەن ەكى قايتارا توڭقالاڭ اسىپ ءتۇستى — باسىن تومەن جىبەرىپ، وكشەلەرىن جوعارى قاراتىپ اۋناعان ساتىندە اپ-ايقىن كورىنىس بەرگەن ءارتۇرلى نارسەلەرگە ەكىنشى مارتە كوز توقتاتۋعا ءجۇزى شىداماعان، قوجايىنىنىڭ قۇتىرىنىسىن ەندى ەش كۇمانسىز كۋالاندىرا الاتىنىنا كوڭىلى تولىپ، قاناعات العان سانچو تىزگىن قاقتى. ەندى وسى ارادا قاشان قايتىپ ورالعانىنشا ءبىز ودان قول ۇزە تۇرامىز، ال ول ونشا كوپ كۇتتىرە قويمايدى.

ءححۇى تاراۋ

مۇندا دون كيحوتتىڭ عاشىق ادام رەتىندە سەررا مورەنادا جۇزەگە اسىرماقشى بولعان جاڭا قيسىنسىز قىلىقتارى جايىندا ايتىلادى

قايعىلى بەينە رىسارىنىڭ جالعىز قالعان كەزدە نە ىستەگەنى جايىنداعى اڭگىمەگە ويىسقاندا تاريحتا بىلاي دەلىنەدى: بەلىنەن تومەن قاراي تۇگەل جالاڭاش، بەلىنەن جوعارى قاراي تۇگەل كيىم كيگەن، سەكىرۋى مەن توڭقالاڭ اسۋىن توقتاتقان دون كيحوت مۇنىڭ ەسەرسوقتىعىنا بولا جولدان قالۋدى قالاماعان سانچونىڭ اتتانىپ كەتكەنىن كورگەن بويدا-اق بيىك تاۋدىڭ توبەسىنە ورمەلەپ شىعىپ، بۇرىن دا تالاي مارتە وي كەشكەن، ءبىراق ءالى بالەندەي ءبىر نىق شەشىمگە كەلە قويماعان نارسەسى جايىندا، دالىرەك ايتقاندا: رولاندتىڭ انايى جارىمەستىگىنە ەلىكتەگەن ءجون بە الدە ءاماديستىڭ جابىڭقى جىندىسۇرەيلىگىن ۇلگى ەتكەن ءجون بە دەگەننىڭ توڭىرەگىندە وي كەشتى؛ ءسويتىپ، وزىمەن-وزى سويلەسىپ كەتكەن ول بىلاي دەدى:

— ورتاق پىكىرگە قۇلاق قويساق، رولاند داڭقتى دا جاۋ جۇرەك رىسار بولعان، ءبىراق وعان تاڭعالاتىنداي نە بار؟ قالاي دەگەنمەن دە، ول جادىلانعان ادام عوي، سوندىقتان ونى ءولتىرۋ ءۇشىن وكشەسىنە تۇيرەۋىش تىعۋ قاجەت-تى، سوندىقتان جەتى قابات تەمىر ۇلتانى بار ەتىگىن اياعىنان ەشقاشان شەشپەيتىن. دەگەنمەن، بۇل قۋلىعى ونى قۇتقارا المادى — بەرناردو دەل كارپو مۇنىسىن اڭعارىپ قويىپ، رونسيەۆالدا تاس قۇشاعىندا تۇنشىقتىرىپ دىمىن قۇرتتى. الايدا، ونىڭ جاۋ جۇرەكتىگى جايىندا ەزە بەرىپ نەعىلامىز، ەندى ونىڭ اقىل-ەسىن قالاي جوعالتقانىنا ويىسايىق، — ال اقىل-ەسىن ول باستاۋ جانىنان انجەليكانىڭ باسقان ءىزىن جولىقتىرعاننان كەيىن، باقتاشىنىڭ بۇعان انجەليكانىڭ تال تۇستەگى اپشى قۋىراتىن اپتاپ كەزىندە اگرامانتتىڭ پاجى، بۇيرا باس ماۆر بالاسى مەدورمەن كەم دەگەندە ەكى رەت توسەكتەس بولعانىن حابارلاعاننان كەيىن جوعالتقانىندا داۋ جوق-تى. وسى حابارعا شىنىمەن سەنگەننەن كەيىن، انىعىراق ايتقاندا سۇيگەن حانىمى ءوزىن ماسقاراعا ۇشىراتقانىنا كوزى جەتكەننەن كەيىن، ونىڭ ناگۇمانعا اينالۋى قيىن شارۋا ەمەس-تى، ءبىراق مەنى ايتام-اۋ، مەن قالايشا ونىڭ قۇتىرىنعانىن اۋدىرتپاي قايتالاماقپىن، مەندە بۇعان جۋيتىن ەش تە ءبىر سىلتاۋ جوق قوي؟ ويتكەنى، مەن دۋلسينەيا توبوسسكايامنىڭ ناعىز ءتىرى ماۆردى ءومىرى بىردە ءبىر رەت كورمەگەنىنە، تۋعان اناسى سەكىلدى ءالى كۇنگە شەيىن ار-ۇياتى تازا قىز كۇيىندە قالىپ وتىرعانىنا انت بەرە الام عوي. ەگەر وعان ولاي ەمەسسىڭ دەپ كۇدىك كەلتىرىپ، اقىل-ەستى جوعالتۋدىڭ قاھارلى رولاند ازابىن شەككەن ءتۇرىن تاڭداسام، وندا ونى جازىقسىز جابىرلەگەن بوپ شىقپايمىن با؟ ەكىنشى جاعىنان، اماديس گاللسكييدىڭ اقىل-ەستەن دە اداسپاي، نە قيلى قۇتىرىنۋعا دا جول بەرمەي، جالعىز تەك سەزىم شىنايىلىعىمەن عانا تەڭدەسسىز داڭققا قول جەتكىزگەنىن دە بىلەم: تاريحتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، وريانا وعان تاكاپپارلىق تانىتىپ، قاشان ءوزى بەيىل بىلدىرگەنشە كوزىنە كورىنبەۋگە ءامىر ەتكەن كەزدە ول الدەبىر تاقۋامەن بىرگە جۇپىنى جارتاسقا بارىپ جاتىپ الۋمەن عانا شەكتەلگەن ەدى، سوندا جاتىپ كوزىنىڭ جاسىن كولدەتە توگىپ، قۇدايعا كۇندىز-تۇنى قۇلدىق ۇرۋمەن بولعان-دى، ءسويتىپ اسا ءبىر قاتتى قايعىرىپ، قاسىرەتكە باتقان ساتىندە قۇدىرەتتى كۇش تە اقىرى ونىڭ زارىنا قۇلاق اسقان-دى. ولاي بولسا، ءقازىر ماعان تىر جالاڭاش شەشىنىپ، وزىمە ەشقانداي جاماندىق جاساماعان اعاشتاردى مازالاپ، قاجەت بولعان كەزدە ءشولىمدى قاندىراتىن بۇلاقتىڭ ءمولدىر سۋىن لايلاپ اۋرە-سارساڭعا ءتۇسۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ ءاماديستىڭ ەسىمى ماڭگى جاساي بەرسىن، لامانچالىق دون كيحوت ونىڭ ىستەرىن شاما-شارقى جەتكەنشە قايتالاي بەرسىن، ول جايىندا دا كەيىن، كەزىندە الدەبىرەۋ تۋرالى ايتىلعانداي، “ول ەرلىك جاساعان جوق، ءبىراق ەرلىك جاساماق جولدا قازا تاپتى” دەيتىن بولادى. دۋلسينەيا توبوسسكايا مەنى وڭمەنىمنەن يتەرمەسە دە جانە ماعان تاكاپپارلىق تانىتپاسا دا، قايتالاپ ايتام، ودان قول ءۇزىپ جىراق كەتكەنىمنىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر. ءسويتىپ، ەندى كىرىس ىسكە! ءاماديستىڭ قارەكەتتەرى، قاپەرىمە ورالىڭدار، سەندەرگە ەلىكتەۋدى نەدەن باستاۋىم كەرەگىن ايتىڭدار. ايتپاقشى، ەسىمە ءتۇستى، ونىڭ ايرىقشا قاتتى كوڭىل بولگەن ءىسى قۇدايعا قۇلدىق ۇرۋ مەن ودان شاپاعات تىلەۋ بولعان ەدى عوي. ءبىراق، تاسپيىقسىز نە بىتىرمەكپىن؟

الايدا ول سول ساتتە-اق بۇنىڭ قالاي ورايىن كەلتىرۋدىڭ جولىن تاپتى، اتاپ ايتقاندا: كويلەگىنىڭ سالپىلداعان ەتەگىنىڭ ەداۋىر بولەگىن جىرتىپ الدى دا، ونىڭ ون ءبىر جەرىنەن ءتۇيىن ءتۇيدى، ءبىر ءتۇيىنىن ۇلكەندەۋ ەتتى، ءسويتىپ ماتانىڭ بۇل جىرتىندىسى ءوزى وسى جەردە وتكىزگەن ۋاقىتتىڭ ونە بويىندا وعان تاسپيىقتىڭ قىزمەتىن اتقاردى جانە “Ave Marءىa” دۇعاسىن ميلليون رەت وقىپ شىعۋىنا ارتىعىمەن جەتتى. سويتە تۇرعانىمەن، بۇل ارادا ءوزىنىڭ سىرىن تىڭداپ، كوڭىلىن جۇباتاتىن تاقۋانىڭ بولماعانىنا قاتتى وكىنىش ءبىلدىردى، سوندىقتان ۋاقىتىن بىلاي وتكىزدى: كوكورايمەن سەرۋەندەپ، تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى ولەڭ جولدارىن اعاشتىڭ قابىعىنا ويىپ جازىپ، مايدا قۇمنىڭ بەتىنە شيمايلاۋمەن بولدى، بۇل ولەڭدەرىندە نەگىزىنەن ءوزىنىڭ قايعى-شەرىن اقتارىپ، دۋلسينەيانى دارىپتەدى. ايتسە دە، دون كيحوتتى اقىرى ىزدەپ تاپقان كەزدەرىندە، ونىڭ بارلىق جازعان ولەڭىنىڭ، ودان ارعى ىزدەستىرۋلەر كورسەتكەنىندەي، تۇتاسى دا، وقۋعا جايلىسى دا مىنا تومەندەگىدەي جولدار بوپ شىقتى:

جالاڭاش تاۋلار جامىلعىسى،
كەمەرى قارلى شىڭداردىڭ،
بەۋ، بۇتالار، اعاش، شوپتەر!
اۋەنىنە زارلى مۇنداردىڭ
زار قوسىڭدار جابىلىپ.
ءسويتىپ، شەرلى بۇل قايعى، —
الەم بىلمەيدى وندايدى! —
بار ماڭايعا كەتسىن تاراپ:
دون كيحوت بۇل جۇرگەن جىلاپ،
ساعىنىپ قاتتى دۋلسينەيانى
توبوسولىق.
مۇندا شەكسىز ازاپ شەگىپ،
سۇيگەنىنەن قول ۇزگەن
ناقسۇيەر ءجۇر كۇن وتكىزىپ.
ونى وسىناۋ جاپان تۇزبەن
ماحاببات ءپىرى، تەنتەك بالا،
تابىستىردى الداپ قانا.
تەسىك تورسىق سەكىلدى
كۇن سايىن سولماق، تامشىلاپ.
دون كيحوت بۇل جۇرگەن جىلاپ،
ساعىنىپ قاتتى دۋلسينەيانى
توبوسولىق.
قاتەرى كوپ قان مايداندا
جەتپەككە داڭققا اسىعىپ،
اتتانعان-دى ول سورماڭداي.
شارق ۇردى ىزدەپ عاشىعىن،
قۋ مەديەن مىنا ولكەدەن.
سوقتى ونى امۋر وسى جەردە،
جوتا، جاۋىرىن، جەلكەدەن،
قامشى دا جەدى قانسىراپ.
دون كيحوت بۇل جۇرگەن جىلاپ،
ساعىنىپ قاتتى دۋلسينەيانى
توبوسولىق.

جوعارىدا كەلتىرىلگەن ولەڭ جولدارىن تاۋىپ العاندار دۋلسينەيا ەسىمىنە تىركەلگەن توبوسولىق دەگەن سوزگە ىشەك-سىلەلەرى قاتىپ كۇلىپ الدى؛ سوسىن دون كيحوت، شاماسى، دۋلسينەيا ەسىمىنە توبوسولىق دەگەندى قوساقتاماسا، وندا شۋماقتىڭ ماعىناسى تۇسىنىكسىز بوپ قالار دەپ شەشكەن عوي دەستى؛ ولاردىڭ بۇل جورامالىنىڭ جانى بار-دى، ويتكەنى مۇنى كەيىن رىسارىمىزدىڭ ءوزى دە مويىنداعان-دى. ونىڭ بۇدان دا باسقا جازعان ولەڭدەرى كوپ بولاتىن، ءبىراق ىلگەرىدە ايتىلىپ وتكەنىندەي، تولىق ساقتالعانى جانە اجىراتىپ وقۋعا كونەتىنى وسى شۋماقتار عانا ەدى. ءسويتىپ، ونىڭ كۇندەرى وسىلايشا ولەڭ قۇراستىرۋمەن، اھىلاپ-ۋھىلەۋمەن، اينالا ماڭداعى توعايلاردىڭ فاۆندارى مەن سيلۆاندارىنا، وزەندەردەگى نيمفالارعا، كوزى جاساۋراعان قامكوڭىل ەحوعا مۇڭ شاعۋمەن — زارىن تىڭداپ، كوڭىلىن جۇباتىپ، جاناشىرلىق ءبىلدىرۋىن سۇراپ جالبارىنۋمەن ءوتىپ جاتتى؛ سونداي-اق، ول سانچو قايتىپ ورالعانشا قورەك ەتە تۇراتىن شوپتەردى ىزدەستىرۋمەن دە اينالىستى؛ ايتا كەتەرلىك نارسە، ەگەر اناۋ ءۇش كۇننەن كەيىن ەمەس، ءۇش اپتادان كەيىن كەلسە، وندا قايعىلى بەينە رىسارىنىڭ ۇسقىنى ءتىپتى تۋعان اناسى دا تانىماستاي وزگەرىپ كەتكەن بولار ەدى.

ءجا، مەيلى ول ولەڭ قۇراستىرىپ، كۇڭىرەنە كۇرسىنىپ جاتا بەرسىن، ەندى ءبىز ەلشىلىك ساپارى كەزىندە سانچو پانسانىڭ باسىنان قانداي جاعداي وتكەنىن اڭگىمەلەيىك، ال ونىڭ باسىنان مىناداي جاعداي وتكەن ەدى: كۇرە جولعا شىعىپ العاننان كەيىن ول توبوسوعا قاراي باعىت ۇستاعان-دى، ءسويتىپ ەرتەڭىنە تاپ سول انا جولى ءوزىن كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداۋ سەكىلدى جاعىمسىز نارسە جاسالعان بەكەتكە كەلىپ جەتتى؛ وعان جوندەپ كوز توقتاتىپ تا ۇلگەرمەي جاتىپ، كەنەت ءوزىن انا جولعىداي اۋەدە جوعارى-تومەن ۇشىپ جۇرگەندەي سەزىمگە تاپ بولدى، سوندىقتان ونىڭ مۇندا تۇسكىسى كەلمەي قالدى، ال شىندىعىندا مۇندا وسىنداي ءبىر كىدىرىس جاسايتىنداي مەزگىلدە كەلىپ جەتكەن، ويتكەنى تۇسكى تاماقتىڭ ۋاقىتى ەدى، تالاي زاماننان ىستىق اس ىشپەي جۇرگەن بۇعان وسى ءبىر قاجەتتىلىگىن وتەۋدىڭ رەتى كەلىپ-اق تۇرعان.

تۇسەرىن الدە تۇسپەسىن بىلمەي ەكى ويلى بولعانىمەن، جاڭاعى قاجەتتىلىكتىڭ جەتەگىمەن بەكەتكە قاراي جايلاپ جاقىنداي بەرگەن. ءبىراق، تاپ وسى كەزدە ىشتەن ەكى ادام شىعا كەلىپ، مۇنى كورگەن بويدا-اق تانىپ قويدى. ءسويتىپ، ءبىرى ەكىنشىسىنە قاراپ:

— مىنانى قاراڭىز، سەنور ليسەنسيات! مىنا سالت اتتى — اناۋ الگى شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشىمىزدىڭ ۇيىندەگى كۇتۋشى ايەل ايتقان، قوجايىنىمەن بىرگە اتقوسشى رەتىندە ساپارعا اتتانعان سانچو پانسا ەمەس پە؟ — دەدى.

— تاپ سونىڭ ءوزى عوي، وعان قوسا دون كيحوتىمىزدىڭ اتىن ءمىنىپ كەلەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى ليسەنسيات.

ولاردىڭ مۇنى بىردەن تانىعان سەبەبى، بۇل ەكەۋى — انا جولى دون كيحوتتىڭ كىتاپتارىن تەكسەرۋدەن وتكىزىپ، ولارعا ۇزىلدى-كەسىلدى ۇكىم شىعارعان سۆياششەننيك پەن شاشتاراز — ءوزىنىڭ سەلولاسى بولاتىن. سانچو پانسا مەن روسينانتتى تانىعان، دون كيحوت جايىندا سۇراپ بىلۋگە اڭسارى اۋعان ەكەۋ بۇنىڭ جانىنا جاقىندادى، سول ارادا سۆياششەننيك ونىڭ اتىن اتاپ، وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— دوستىم سانچو پانسا! قوجايىنىڭ قايدا؟

سانچو پانسا دا ولاردى جازباي تانىپ، مىرزاسىنىڭ قاي جەردە جانە قانداي احۋالدا ەكەنىن بۇلاردان جاسىرىپ قالۋعا بەكىندى، سوندىقتان قوجايىنى اسا ماڭىزدى ءبىر ىسپەن اينالىسىپ جاتقانىن، ال ونىڭ قانداي ءىس ەكەنىن جانى شىعىپ كەتسە دە ايتپايتىنىن ءمالىم ەتتى.

— جو-جوق، مۇنىڭ بولمايدى، سانچو پانسا، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى شاشتاراز، — ەگەر ونىڭ قايدا ەكەنىن ايتپاساڭ، وندا ءبىز باسقا ويعا بەكىنەمىز، — ءتىپتى ءقازىردىڭ وزىندە سولاي ويلاي باستادىق، — اتىن ءمىنىپ جۇرگەنىڭە قاراعاندا سەن ونى ءولتىرىپ، دۇنيە-مۇلكىن توناپ الدى دەپ بىلەمىز. اناۋ-مىناۋدى قوي دا، بىزگە مىنا اتتىڭ يەسىن تاۋىپ بەر، ايتپەسە كورەسىڭدى كورسەتەم.

— ءسىز ءويتىپ قورقىتپاڭىز، مەن بىرەۋدى توناپ-ولتىرۋمەن شۇعىلداناتىن ادام ەمەسپىن، ولاردى ولتىرسە ءوز تاعدىرى مەن جاراتقان ءولتىرسىن. قوجايىنىم ءقازىر تاۋدا ءوز قالاۋىمەن كۇنالارى ءۇشىن كۇڭىرەنىپ جاتىر.

سول ارادا سانچو وزىنە ءوزى يە بولا الماي بار سىرىن اقتارىپ سالدى، دون كيحوتتى قانداي جاعدايدا قالدىرعانىن دا، ونىڭ قانداي وقيعالاردى باستان كەشكەنىن دە، قوجايىنى ەسى كەتە عاشىق بولعان سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكاياعا، ياعني لورەنسو كورچۋەلونىڭ قىزىنا، ارنالعان حاتتى تابىس ەتۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ، سانچو پانسانىڭ، قالاي ساپارعا اتتانعانىن دا ايتىپ بەردى. سۆياششەننيك پەن شاشتاراز سانچو پانسانىڭ اۋزىنان ەستىگەن مىنا حابارعا قاتتى تاڭىرقاندى، دون كيحوتتىڭ شالىق ۇرعان ادام ەكەنى جانە ەسالاڭدىقتىڭ قانداي تۇرىنە شالدىققانى وزدەرى ءۇشىن قۇپيا سىر بولماعانىمەن، ولار قاشان دا بولسىن تاعى دا تاعى تاڭىرقانۋدان تانبايتىن. ولار سانچو پانسادان سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكاياعا اكەلە جاتقان حاتتى كورسەتۋىن سۇرادى. اناۋ حاتتىڭ اتالمىش قويىن داپتەردىڭ ءبىر پاراعىنا جازىلعانىن جانە دون كيحوتتىڭ ونى العاش كەزدەسكەن ەلدى مەكەندە قايتا كوشىرتىپ الۋعا ءامىر ەتكەنىن ايتتى؛ الايدا، سۆياششەننيك حاتتى كورسەتۋىن ءوتىنىپ، ادەمى قولتاڭبامەن كوشىرىپ بەرە الاتىنىن ەسكەرتتى. سانچو پانسا قوينىنا قولىن جۇگىرتىپ، ارلى-بەرلى ىزدەپ، داپتەردى اقىرى تاپپاي قويدى، ول ءتىپتى ونى كۇنى بۇگىنگە شەيىن ىزدەسە دە ءبارىبىر تاپپاعان بولار ەدى، ويتكەنى داپتەر دون كيحوتتىڭ وزىندە قالعان-دى، ونى بۇعان بەرۋدى ۇمىتىپ كەتكەن، ال مۇنى وعان ەسكەرتۋ سانچونىڭ قاپەرىنە دە كىرمەگەن. قويىن داپتەردىڭ جوق ەكەنىن بىلگەن سانچونىڭ ءوڭى قاعازداي قۋارىپ كەتتى، ودان سوڭ قايتادان و جەر، بۇ جەرىن جانتالاسا قارمالانىپ، داپتەردىڭ جوقتىعىنا قايتادان كوز جەتكىزگەن سوڭ، دەرەۋ قوس قولىمەن ساقالىنا جارماسا كەتىپ، جارتى بولەگىن جۇلىپ الدى، ونىمەن دە تىنباي ورشەلەنىپ جۇدىرىعىمەن ءوز بەتىنە ءوزى بەس-التى رەت سالىپ-سالىپ جىبەرىپ، مۇرنىن قاناتىپ تاستادى. مۇنى كورگەن سۆياششەننيك پەن شاشتاراز ودان نە بولعانىن، نەگە بۇلاي وزىنە-وزى قول جۇمساپ جاتقانىن سۇرادى.

— ماعان نە بولدى دەيسىزدەر مە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — وڭبايتىن نارسە بولدى: ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا دەگەندەي، قاس قاعىم ساتتە ءۇش قودىقتان ايرىلىپ قالدىم، اتتەڭ-اي، ءار قايسىسى تۇتاس ءبىر قامال-سارايعا تاتىرلىق ەدى.

— قالايشا؟ — دەپ سۇرادى سۆياششەننيك.

— دۋلسينەيا توبوسسكاياعا ارنالعان حات پەن قوجالىعىندا قالعان ءتورت الدە بەس قودىقتىڭ ۇشەۋىن ماعان بەرۋ جونىندەگى مىرزامنىڭ جيەن قارىنداسىنا بۇيرىعى بار قويىن داپتەردى جوعالتىپ الدىم، — دەپ ءتۇسىندىردى سانچو.

سول ارادا ول سۇر ەسەگىنىڭ قالاي قولدى بولعانىن بايان ەتتى. سۆياششەننيك ونىڭ كوڭىلىن جۇباتپاققا تىرىسىپ، ىزدەپ تاپقان كەزدە قوجايىنى وعان جاڭا بۇيرىق جازىپ بەرەتىنىن، ءبىراق قازىرگى ءتارتىپ پەن زاڭعا سايكەس قاعازدىڭ ۇلكەن پاراعىنا جازاتىنىن، سەبەبى قويىن داپتەردىڭ بەتىنە تۇسىرىلگەن ۆەكسەلدى ەشكىمنىڭ قابىلدامايتىنىن، تولەم دە جاسامايتىنىن ايتتى.

سانچو بۇل ۋاجگە توقتادى دا، ونداي جاعدايدا دۋلسينەياعا ارنالعان حاتتىڭ جوعالىپ كەتكەنىنە ونشا قايعىرمايتىنىن، ويتكەنى تۇگەلگە جۋىق جاتقا بىلەتىنىن، ونى بۇلاردىڭ قاشان بولسىن، قاي جەردە بولسىن ءوز اۋزىنان جازىپ الۋعا ىقتيارلى ەكەنىن حابارلادى.

— ەندەشە، ايتا بەر، سانچو، ءبىز جازىپ الايىق، — دەدى شاشتاراز.

حاتتىڭ مازمۇنىن ەسكە تۇسىرمەككە تىرىسقان سانچو پانسا قايتا-قايتا جەلكەسىن قاسىپ، تەڭسەلىپ، سالماعىن بىرەسە ءبىر اياعىنا، بىرەسە ەكىنشى اياعىنا اۋىستىرۋمەن بولدى، بىرەسە جوعارى، بىرەسە تومەن قارادى، ساۋساعىنىڭ تىرناعىن جارتىسىنا شەيىن جەمىرىپ قويدى، ءسويتىپ نە ايتار ەكەن دەپ توسىپ تۇرعان سۆياششەننيك پەن شاشتارازدى اجەپتاۋىر ۋاقىت دال قىلعاننان كەيىن اقىرى بىلاي دەپ ءمالىم ەتتى:

— قۇداي اقى، سەنور ليسەنسيات، بۇل حاتتان ەسىمدە قالعاننىڭ ءبارىن شايتان سىپىرىپ-سيىرىپ كەتكەن سەكىلدى. ايتەۋىر ونىڭ: “اسا قۇدىرەتتى جانە كوڭىلشەك سەنورا” دەپ باستالاتىنىن بىلەم.

— قوي، كوڭىلشەك بولماس، — دەپ تۇزەتتى ونى شاشتاراز، — ابزالى، “اق كوڭىلدى” نەمەسە “بيلىگى ۇستەم سەنورا” بولار.

— ءيا-يا، سولاي، — دەدى سانچو. — ءارى قاراي، ەگەر قارا باسىپ ۇمىتىپ قالىپ جۇرمەسەم بىلاي دەلىنەتىن... ەگەر قارا باسىپ ۇمىتىپ قالماسام: “قاتتى كۇيزەلگەن ءارى ۇيقتاماي جۇرگەن، ءارى جاراقاتتانعان جان قولىڭىزدان سۇيەدى، جاقسىلىقتى بىلمەيتىن جانە ەشكىم تانىمايتىن سۇلۋ” دەلىنەتىن، سوسىن وعان دەنساۋلىق جانە ءتۇرلى اۋرۋ تىلەيتىنى جايىندا ايتىلاتىن، — قىسقاسى، وسىنداي ءبىراز نارسە ءسوز بولاتىن، ال ەڭ سوڭىندا: “ولە-ولگەنشە ءبىر سەندىك قايعىلى بەينە رىسارى” دەپ اياقتالاتىن.

سانچو پانسانىڭ كەرەمەتتەي قاپەرى ەكى جولاۋشىنى كۇلكىگە قارىق قىلدى، وعان راسىمەن قايران قالعاندارىن ايتىپ، الگى حاتتى تاعى دا ەكى رەت جاتقا وقىپ بەرۋىن سۇرادى، ال بۇلار، ءوز تاراپىنان، ونى ەستە ساقتاپ قالماققا جانە رەتى كەلگەندە قاعازعا تۇسىرمەككە ۋادە ەتتى. سانچو حاتتى تاعى دا ءۇش مارتە جاتقا ايتىپ، نە قيلى ساندىراق ءسوزدى كوزىنەن ءتىزدى. ودان سوڭ قوجايىنى تاپ بولعان ءتۇرلى كەپتەر جايىندا بايانداپ بەردى، ءبىراق تۇسۋگە تاۋەكەلى جەتپەي تۇرعان مىنا بەكەتتە ءوزىن قالاي قاقپاقىلداعاندارىن جاسىرىپ قالدى. وعان قوسا، سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايادان ۇنامدى جاۋاپ بولاتىنىن الدىن-الا سەزىپ-بىلگەن قوجايىنى ءقازىر يمپەراتورلىق نەمەسە، قۇرىعاندا، كورولدىك ورىنتاقتى يەمدەنۋگە قۇلشىنىپ وتىرعانىن ءمالىم عىپ، ەكەۋارا وسىلاي ءباتۋالاسقاندارىن جانە دون كيحوتتىڭ باتىرلىعى مەن بىلەگىنىڭ كۇشىن قاپەرگە العاندا مۇنىڭ تۇك قيىندىعى جوقتىعىن حابارلادى؛ ءسويتىپ وسىنىڭ ءبارى ىسكە اسقان كەزدە دون كيحوت ونى، سانچونى، ۇيلەندىرمەك، ويتكەنى وعان شەيىن مۇنىڭ قاتىنى انا دۇنيەگە اتتانىپ تا كەتپەك، وعان ءتىپتى زارەدەي كۇمان جوق، سونان سوڭ قوجايىنى وعان يمپەراتور حانىمىنىڭ كۇتۋشى ايەلىن ايتتىرادى، بۇل ايەل وراسان ۇلكەن ءارى باي قوجالىقتىڭ مۇراگەرى بوپ تابىلادى جانە قوجالىعى قۇرلىقتا ورنالاسقان، اناۋ الگى شاعىن ارال، شايتان ارال دەيتىندەردەن اۋلاق، ويتكەنى ونداي جەرلەر ءقازىر وعان ونشا ۇنامايدى. مۇنىڭ ءبارىن سانچو دەمىل-دەمىل مۇرنىن تازالاپ تۇرىپ، بارىنشا بايسالدى ءارى بەيكۇنا كەيىپتە بايان ەتتى؛ سەلولاستارى سونى كورىپ، بەيشارا سانچونىڭ دا اقىل-ويىن ەلىتتىرىپ اكەتكەن بولسا، دون كيحوتتىڭ دانەكۇستىگى قانداي دارەجەگە جەتكەنى دەگەن ويدان تاعى دا تاڭ-تاماشا بولىستى. الايدا ولار ونى بۇرىس ويدان اينىتىپ دۇرىس جولعا سالۋعا تالاپ قىلعان جوق: ءوز ويىنىڭ جەتەگىمەن جۇرە بەرسە كوڭىلى تىنىش بولادى دەپ ءتۇيدى، وعان قوسا ونىڭ نەشە الۋان قيالي اڭگىمەسىن تىڭداۋ دا بۇلار ءۇشىن ءبىر عانيبەت نارسە ەدى. سوندىقتان ولار بۇعان قوجايىنىنىڭ دەنى-قارنى ساۋ بولۋىن تىلەپ قۇدايعا جالبارىنۋدان جالىقپاۋى كەرەگىن، ويتكەنى كۇندەردىڭ كۇنىندە، ءوزى ايتقانداي، يمپەراتور بولۋى نەمەسە، از دەگەندە، ارحيەپيسكوپ اتانۋى، نەمەسە باسقا ءبىر جوعارى لاۋازىمعا يە بولۋى — ابدەن-اق مۇمكىن جانە ورىندالۋى دا وڭاي نارسە ەكەنىن ايتتى. بۇعان سانچو بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— سەنورلار! راسىندا دا، تاعدىر تابانىن تايعاناقتاتىپ، قوجايىنىم يمپەراتور ەمەس، ارحيەپيسكوپ بولۋ جايىنداعى ويعا جابىسىپ قالسا نە بولادى؟ كەزبە ارحيەپيسكوپتار اتقوسشىلارىنا ادەتتە قانداي سىي-سياپات جاساۋشى ەدى، سونى الدىن-الا ءبىلىپ قويسام دەپ ەم.

— ءداستۇرلى سىيلىق مىناداي، — دەدى سۆياششەننيك، — مۇندايدا ادەتتە وعان ءدىندارلاردىڭ شاعىن قاۋىمىنا باسشىلىق ەتۋ تاپسىرىلادى، سونداي-اق ولاردىڭ جان سىرىن تىڭداۋ مىندەتى قوسا جۇكتەلۋى دە مۇمكىن، نەمەسە شىركەۋگە كىشى ءدىني قىزمەتكەر بوپ تاعايىندالۋى ىقتيمال، ال ولار جاقسى جالاقى الادى، وعان قوسا تاپ سونداي ءىرى مولشەردەگى كولدەنەڭ تابىسى تاعى بار.

— ءبىراق، بۇل ءۇشىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — اتقوسشى ۇيلەنبەگەن ادام بولۋى جانە، ەڭ از دەگەندە، شىركەۋدە قىزمەت ەتەرلىك قابىلەت بايقاتۋى كەرەك قوي. ولاي بولسا، ءبارىنىڭ قۇرىعانى، ويتكەنى، ەڭ اۋەلى ايتارىم، مەن ءۇيلى-باراندى اداممىن، ەكىنشىدەن، ساۋاتىم جوق! سوندا دەيمىن-اۋ، قوجايىنىم كەزبە رىسارلار اراسىندا قالىپتاسقان داستۇرگە ساي يمپەراتور بولعىسى كەلمەي، ارحيەپيسكوپ بولۋعا اڭسارى اۋسا مەن قايتپەكپىن؟

— ۋايىم جەمە، دوستىم سانچو، — دەپ شاشتاراز سوزگە ارالاستى، — قوجايىنىڭدى ۇگىتتەيمىز، تۇسىندىرەمىز وعان، ارحيەپيسكوپ بولماي، يمپەراتور بولعانى رىسارلىق ۇستانىمىنا ساي كەلەتىنىنن ايتامىز، ونىڭ ۇستىنە بۇل وعان الدەقايدا وڭايعا تۇسەتىن شارۋا، سەبەبى ول ءوزى وقىپ-توقۋدان گورى وپىرىپ-جاپىرۋعا بەيىمدەۋ عوي.

— ماعان دا سولاي سەكىلدى كورىنەدى، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو، — ءبىراق ەستەرىڭىزگە سالىپ قويايىن: ونىڭ قولىنان كەلمەيتىن نارسە جوق. ال ەندى ءوزىم قۇدايعا ونى وزىنە دە وڭتايلى، مەنى دە جارىلقايتىن جاققا قاراي باعىتتا دەپ جالبارىناتىن بولام.

— سەن ساليقالى ادامنىڭ ءسوزىن ايتىپ تۇرسىڭ، — دەدى سۆياششەننيك، — وعان قوسا شىنايى حريستيانشا ارەكەت جاساماقسىڭ. ءبىراق قوجايىنىڭدى الگىندە ءوزىڭ اڭگىمەلەپ بەرگەن، وزىنە-وزى تىلەپ العان ماعىناسىز ازابىنان قالاي ارىلتامىز، مىنە ءقازىر ەندى سول جايىندا اقىلداسۋىمىز قاجەت. وسىنىڭ جايىن ويلاستىرۋ ءۇشىن جانە جۇرەك جالعاپ الۋ ءۇشىن، — مەزگىلى بولدى عوي، — بەكەتكە كىرگەنىمىز جامان بولماس ەدى.

سانچو ولارعا ىشكە كىرە بەرۋلەرىن ءوتىنىپ، ءوزى وسى ارادا كۇتە تۇراتىنىن، وندا نەگە كىرمەگەنىن جانە نە سەبەپتى وعان كىرۋگە بولمايتىنىن كەيىن تۇسىندىرە جاتاتىنىن ايتتى، سوسىن وزىنە ىستىق تاماق، ال روسينانتقا س ۇلى اكەپ بەرۋلەرىن سۇرادى. ولار اۋلاعا كىرىپ كەتتى دە، بۇل سىرتتا تۇرىپ قالدى، كوپ ۇزاماي شاشتاراز وعان تاماق اكەلىپ بەردى. بۇدان كەيىن سۆياششەننيك پەن شاشتاراز ويلاعاندارىن قالاي ورىنداۋعا بولاتىنى جايىندا ۇزاق وتىرىپ كەڭەستى، ءسويتىپ اقىرى سۆياششەننيك دون كيحوتتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىنداي ءارى كوزدەگەن ماقساتتارىمەن ۇيلەسىم تاباتىنداي ءبىر امال ويلاپ تاپتى، انىعىراق ايتقاندا — ول شاشتارازعا مىناداي ويعا كەلگەنىن ءمالىم ەتتى: ول ءوزى قاڭعىباس بيكەش بوپ كيىنبەك، ال شاشتاراز بار ونەرىن سالىپ ونىڭ مالايى سەكىلدى ءسۇدىن تابۋعا ءتيىس، ءسويتىپ ولار وسىنداي كەيىپتە دون كيحوتقا اتتانادى، بارعان سوڭ بۇل، سۆياششەننيك، ءجابىر كورگەن، قورعانسىز بيكەشتىڭ تۇرىنە ەنىپ ودان ءبىر بۇيىمتايىن ورىنداۋىن وتىنەدى، ال ايبىندى كەزبە رىسار رەتىندە اناۋ بۇل ءوتىنىشتى، ءسوز جوق، اياق استى قالدىرمايدى. ايتىلماق بۇيىمتايدىڭ ءمان-جايى مىناداي بولاتىن: دون كيحوت بيكەشكە ەرىپ بارىپ، ار-نامىسىن قورلاعان الدەبىر جاۋىز رىساردان كەك اپەرۋگە ءتيىس ەدى؛ وعان قوسا، اناۋ قاشان جاۋىز رىساردىڭ ءتيىستى سىباعاسىن بەرگەنشە بيكەش ودان بەتپەردەسىن دە شەشپەۋگە، سونداي-اق ەگەر الدەنە جايىندا بىلگىسى كەلىپ سۇراق قويار بولسا، ەشقايسىسىنا جاۋاپ تا قايتارماۋعا كەڭشىلىك ەتۋىن وتىنبەكشى ەدى. ءسوزىنىڭ سوڭىندا سۆياششەننيك ەگەر وسىنداي شارت قويىلسا دون كيحوتتىڭ ەش ويلانبايتىنىنا، ءسويتىپ ونى وسىنداي جولمەن انا جەردەن شىعارىپ الاتىندارىنا جانە امالداپ سەلوعا جەتكىزەتىندەرىنە نىق سەنىم ءبىلدىردى، ال سەلوعا بارعان سوڭ بۇلار ەسالاڭدىقتىڭ مۇنشالىقتى ەرەكشە ءتۇرىن ەمدەۋدىڭ تاعى ءبىر امالىن قاراستىرا جاتادى عوي.

ءححۇىى تاراۋ

سۆياششەننيك پەن شاشتارازدىڭ كوزدەگەن ماقساتىنا قالاي جەتكەنى تۋرالى، سونداي-اق وسىناۋ تەڭدەسى جوق حيكايا بەتتەرىندە ايتىپ وتۋگە تۇرارلىق باسقا دا نارسەلەر جونىندە

شاشتاراز سۆياششەننيكتىڭ ويلاپ تاپقان امالىنا داۋ ايتقان جوق، كەرىسىنشە، قۋانا قوشتادى، ءسويتىپ ولار بۇنى قولما-قول ىسكە اسىرۋعا كىرىستى. بەكەتشىدەن ايەلدىڭ كيىم-كەشەگى مەن باس كيىمىن تاپتىرىپ الدى، كەپىلدىككە سۆياششەننيكتىڭ سۋ جاڭا سۋتاناسىن قالدىردى. بۇقانىڭ سۇر ءتۇستى الدە جيرەن ءتۇستى ەكەنى بەلگىسىز جالبىراق قۇيرىعىنان شاشتاراز وزىنە سالا قۇلاش ساقال جاسادى، بەكەتشى بۇل قۇيرىقتى ادەتتە تاراق تۇيرەپ قويۋ ءۇشىن پايدالاناتىن. بەكەت يەسىنىڭ زايىبى بۇل دۇنيەلەردىڭ نەمەنەگە قاجەت بولعانىن سۇرادى. دون كيحوتتىڭ ناگۇماندىعى جايىندا قىسقاشا تۇردە بايان ەتىپ، قازىرگى كەزدە ونىڭ تاۋدا جاتقانىن حابارلاعان سۆياششەننيك وسىناۋ اساي-مۇسەيدىڭ ءبارى ونى سول جەردەن شىعارىپ الۋ ءۇشىن قاجەت بوپ تۇرعانىن ءتۇسىندىردى. بەكەتشى مەن زايىبى ونىڭ ناگۇمان اتاندىرعان ادامى — انا جولى وزدەرىندە توقتاعان، بالزامدى ويلاپ تاپقان كىسى ەكەنىن، كوز الدارىندا كورپەمەن اۋەدە قالىقتاعان اتقوسشىنىڭ قوجايىنى ەكەنىن بىردەن سەزە قويدى، ءسويتىپ سول ارادا سۆياششەننيككە ونىڭ بەكەتتە باستان وتكەرگەنىنىڭ ءبارىن تۇگەل جايىپ سالدى، سانچونىڭ سونشالىقتى جاسىرعان سىرىن دا قالىس قالدىرمادى. اقىر سوڭىندا بەكەتشىنىڭ ايەلى سۆياششەننيكتى كەلىستىرىپ تۇرىپ كيىندىردى: وعان شۇعادان تىگىلگەن، ءبارىنىڭ دە ورتاسىندا تىلىگى بار، جالپاقتىعى الاقانداي قارا بارقىتتان جولاق جۇرگىزىلگەن يۋبكا، جاسىل بارقىتتان تىگىلگەن، استارى اق اتلاس كورساج كيگىزدى — يۋبكا سەكىلدى، بۇل دا كورول ۆامبا زامانىنان قالعان دۇنيە ەدى. ال، ايەل باس كيىمىنىڭ ورنىنا سۆياششەننيك ءوزى تۇندە توسەككە جاتقاندا كيەتىن، سىرىپ تىگىلگەن كەنەپ تەلپەگىن كيگەندى قولاي كوردى، ماڭدايىن كەنەپ ءتىندى قارا ماتانىڭ قيىعىمەن بايلادى، سول ماتانىڭ تاعى ءبىر بولەگىنەن بەتپەردە جاساپ الدى، ونىسى وتە ۇيلەسىمدى شىعىپ، بەتى مەن ساقالىن تۇگەل كومكەرىپ تۇردى. ءبارىنىڭ سىرتىنان قول شاتىر ورنىنا قولدانۋعا بولاتىنداي ەتەگى ەرەسەن جالپاق قالپاقتى باستىرا كيدى، ودان سوڭ يىعىنا جامىلعىسىن ءىلدى دە، قاشىرىنا ءبىرقىرىنداپ ايەلدەرشە جايعاستى؛ ال، الگىندە ايتىلعانداي، بۇقانىڭ سالتاق-سالتاق قۇيرىعىنان جاسالعان، جارتىلاي بوزعىلتىم، جارتىلاي جيرەن ساقالى بەلىنە تۇسكەن شاشتاراز ەكىنشى قاشىرعا قوندى.

ءسويتىپ ەكەۋى جيىلعاندارمەن قوشتاستى، ولاردىڭ اراسىندا مەيىرىمدى ماريتورنەس تە بار ەدى، ول ءوزىنىڭ كۇناكار پەندە ەكەنىنە قاراماستان وسىناۋ تاۋقىمەتى مول ءارى شىنايى حريستياندىق باستاما بوپ تابىلاتىن ىستەرىنىڭ ءساتتى اياقتالۋىن سۇراپ جاراتقانعا جالبارىنۋعا ۋادە ەتەتىنىن ايتتى. ءبىراق، بەكەتتەن بىلاي شىعىپ ۇلگەرمەي جاتىپ، اياق استىنان سۆياششەننيككە ءوزىنىڭ الەم-جالەم كيىنىپ، ادەپسىزدىككە ۇرىنعانى جايىندا، ويتكەنى ءدىن قىزمەتكەرىنە ءتىپتى ىزگى ماقسات ءۇشىن بولسا دا بۇلايشا الەمىشتەنۋ جاراسپايتىنى جايىندا وي كەلە قالدى؛ ءسويتىپ، وسى وي-تۇجىرىمىن شاشتارازعا ايتىپ بەرگەن سوڭ، وعان كيىمدەرىن اۋىستىرىپ كيۋگە ۇسىنىس جاسادى. سەبەبى، دەدى سۆياششەننيك، ونىڭ ۇعىمىنشا، شاشتاراز قورعانسىز بيكەشتى، ال ءوزى ونىڭ مالايىن بەينەلەگەنى ءجون بولماق: سوندا عانا ول ءدىني دارەجەسىن ونشا جايداقتاي قويمايدى؛ ال اگاراكي شاشتاراز بۇعان كەلىسپەسە، وندا بۇل دون كيحوتتى شايتان الىپ كەتسە دە ارمەن قاراي اتتاپ باسپايدى. وسى ارادا ولاردىڭ قاسىنا سانچو كەلگەن ەدى، كيگەن كيىمدەرىنىڭ ءتۇرىن كورىپ كۇلكىگە ءبىر جارىپ قالدى. شاشتاراز بولسا، بۇل كەزدە سۆياششەننيكتىڭ ۇسىنىسىن باسى ءبۇتىن ماقۇلداعان-دى، سويتكەن سوڭ اناۋ ويلاپ تاپقان امالىنىڭ ءمان-جايىن ءتۇسىندىرۋ ماقساتىندا شاشتارازعا دون كيحوتتىڭ الدىندا ءوزىن قالاي ۇستاۋى كەرەگىن، ونى ىلەستىرىپ اكەتۋ ءۇشىن، ءسويتىپ ءمانسىز دە ماعىناسىز وپىنىسىن وتكەرەتىن ورىن رەتىندە تاڭداعان يت بايلاسا تۇرمايتىن مەڭىرەۋ تۇكپىردى تاستاپ شىعۋى ءۇشىن وعان نە ايتۋى كەرەگىن ۇيرەتە باستادى. شاشتاراز بۇعان جاۋاپ رەتىندە بىرەۋدىڭ ءجون سىلتەۋىنسىز-اق ءبارىن ويداعىداي اتقارىپ شىعا الاتىنىن ءمالىم ەتتى. دون كيحوت جاتقان شاتقالعا جەتكەنشە كيىم اۋىستىرماي تۇرا تۇرماق بولعان ول كيىم-كەشەگىن جيناپ سالىپ قويدى، ال سۆياششەننيك اتالمىش ساقالدى جاقسىلاپ تاڭىپ الدى، ءسويتىپ ولار پانسانىڭ باستاۋىمەن ساپارلارىن ارمەن جالعادى؛ جولاي سانچو ولارعا قوجايىنى ەكەۋى تاۋدان جولىقتىرعان دەلق ۇلى تۋراسىندا بايانداپ بەردى، ءبىراق شامادان مەن ونىڭ ىشىنەن تابىلعان نارسەلەر جايىن جاسىرىپ قالدى، ويتكەنى بۇل مىقتىمىز بىلايشا اڭعالداۋ كورىنگەنىمەن، اقشاعا ايرىقشا اشكوز ادام ەدى.

ەرتەڭىنە ولار مىرزاسىن قاي جەردە قالدىرعانىن جاڭىلماي تابۋى ءۇشىن بەلگى رەتىندە تاستاپ وتىرعان سانچونىڭ بۇتاقتارىن ۇشىراتتى؛ جەر بەدەرىن شىرامىتقان ول وسى ارادان شاتقالدار باستالاتىنىن، ەگەر سەنور دون كيحوتتى قۇتقارۋعا شىنىمەن-اق كومەگى تيەتىن بولسا كيىمدەرىن اۋىستىرىپ كيەر شاق تۋعانىن جاريا قىلدى؛ ايتا كەتەر نارسە، ولار سانچوعا دون كيحوتتىڭ كوزىنە مۇنداي كيىممەن كورىنۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن، تەك وسىنىڭ ارقاسىندا عانا ونى قازىرگى جان تۇرشىگەرلىك تىرشىلىگىن وزگەرتۋگە ءماجبۇر ەتە الاتىندارىن ءتۇسىندىرىپ، وزدەرىنىڭ كىم ەكەنى جانە تانيتىن-تانىمايتىنى تۋراسىندا جۇمعان اۋزىن اشپاۋىن قاتاڭ تۇردە ەسكەرتكەن ەدى؛ ەگەر ول سانچودان حاتتى تاپسىردىڭ با دەپ سۇراسا، — ال ونىڭ سۇراماي قويمايتىنى انىق، — وندا بۇل: تاپسىردىم، ءبىراق دۋلسينەيا ساۋاتسىز بولعاندىقتان جاۋابىن اۋىزشا قايتاردى، ەگەر شات-شالەكەيىم شىعىپ اشۋلانعانىمدى قالاماسا، وسى جاۋاپتى ەستىگەن بويدا-اق اسا ماڭىزدى ءبىر شارۋاعا بايلانىستى دەرەۋ وزىمە كەلىپ جەتسىن، دەپ ءامىر ەتتى، دەۋى كەرەك؛ بۇلار دا قاراپ قالماي ءوز ءۋاجىن ايتپاق، وسىلايشا ونى تاۋىرلەۋ تىرلىك كەشۋگە بولاتىن جەرگە الىپ شىعاتىندارى ءسوزسىز، ءسويتىپ بۇلاردىڭ قولعابىس-كومەگى ناتيجەسىندە دون كيحوت يمپەراتورلىق دەمەي-اق قويساق تا، ايتەۋىر، كورولدىك ورىنتاققا اپاراتىن جولمەن جىلدام باسىپ ءجۇرىپ كەتپەك، — ال، ارحيەپيسكوپ اتانۋعا يەگى قىشىماسا دا بولادى. سانچو مۇنىڭ ءبارىن زەيىن قويا تىڭداپ، كوڭىلىنە ءتۇيىپ، قوجايىنىنا ارحيەپيسكوپ ەمەس، يمپەراتور بولۋعا كەڭەس بەرمەك نيەتتەرى ءۇشىن العىسىن ايتتى، ويتكەنى اتقوسشىسىن كەزبە ارحيەپيسكوپتان گورى يمپەراتوردىڭ مولىراق جارىلقايتىنىنا سەنىمى كامىل-دى. بۇعان قوسا ول اياشىنىڭ قايتارعان جاۋابىن، ابزالى، دون كيحوتقا ءوزىنىڭ بۇرىنىراق بارىپ جەتكىزگەنى دۇرىس شىعار، — بالكىم، ونى انا جەردەن الىپ شىعۋعا سونىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى بوپ قالار، سوندا بۇلار بوس اۋرە-سارساڭعا تۇسپەس ەدى، دەگەندى ايتتى. سانچونىڭ ويىن وتە ورىندى دەپ تاپقان ولار مىناۋ مىرزاسى جايىندا حابار-وشار اكەلگەنشە توسا تۇرعاندى ءجون كوردى.

سانچو كوپ اڭعاردىڭ بىرىنە ەنىپ كوزدەن تاسا بولدى، ال مىنالار جارتاستار مەن ءار جەردە ءبىر قاراۋىتقان اعاش شوقتارىنىڭ سايالى كولەڭكەسىمەن سىلدىراپ بۇلاق اعىپ جاتقان اڭعاردا قالدى. اپتاپتى كۇن، — وقيعانىڭ بۇل وڭىردە كۇن اسا قاتتى ىسيتىن تامىز ايىندا ءوتىپ جاتقانىن ايتا كەتكەن ءلازىم، — كۇندىزگى ۋاقىت، — اتاپ ايتقاندا، كۇندىزگى ساعات ءۇشتىڭ مەزگىلى، — وسىنىڭ ءبارى كوز الدارىنان كورىنىس بەرگەن اسەم الاڭقايدى ودان ءارى تارتىمدى ەتىپ، سانچو قايتىپ ورالعانشا وسى جەردە بولا تۇرۋعا دەگەن ىقىلاستارىن ارتتىرا ءتۇستى جانە ولار وسىعان نىق بايلام جاسادى. ءسويتىپ، كولەڭكەدە دەمالىپ وتىرعان جولاۋشىلار كەنەت الدە ءبىر اسپاپ اۋەزىنىڭ سۇيەمەلدەۋىنسىز-اق جان تەربەيتىن جاعىمدى اۋەندى ەستىپ تاڭىرقانىپ قالدى، ويتكەنى ولار بۇل ماڭايدى مىناداي اسقان شەبەر ءانشى جۇرەتىن ورىن دەپ مۇلدەم ويلاماعان-دى. كوپشىلىك قاۋىم ۇعىمىندا توعايلار مەن كوكوراي شالعىندى جەرلەردى بال تاڭداي باقتاشىلار جايلاپ العان دەيتىن تۇسىنىك بار، ءبىراق بۇل اقيقاتتان گورى، اقىنداردىڭ ويدان شىعارعان وتىرىگىنە جاقىنداۋ تۇسىنىك قوي. قاراپايىم باقتاشىنىڭ اۋسەلەسى كەلمەيتىن، استانانىڭ كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ تۇرعىنى عانا شىعارا الاتىن ولەڭ جولدارىنىڭ انگە قوسىلىپ جاتقانىن اڭعارعان بۇلار اڭ-تاڭ بوپ اڭىرىپ قالدى! جانە ولار قاتەلەسپەگەن دە بولاتىن، ويتكەنى اتالمىش ولەڭ جولدارى مىناداي ەدى:

سۇيگەنىڭنىڭ يلىكپەيتىن سەبەبى نە، ىڭكار عىپ؟
تاكاپپارلىق.
قانداي سوندا ەندى ماعان قالعان ءىس؟
قىزعانىش.
ول نە نارسە، جۇرگىزەتىن جىراقتاۋ؟
ۇناتپاۋ.
ولاي بولسا، جۇرەكتى قان جىلاتپاۋ
مۇمكىن ەمەس، ەندى وعان جول جابىق.
سەنىمىمدى الىپ كەتتى ولجا عىپ:
تاكاپپارلىق، قىزعانىش پەن ۇناتپاۋ.
ءقاۋىپ قانداي، قوياتۇعىن قۇسا عىپ؟
قۇشتارلىق.
ازاپ ارتىپ جۇرگەن ماعان قانداي كۇش؟
جازمىش.
كىم وسىلاي بولسىن دەپ ءامىر تاراتقان؟
جاراتقان.
ولاي بولسا، وتپەگەنىم ساراپتان،
جازا المايدى ەمدەپ مەنى ءدارى دە،
سەبەبى، سونى حوش كورىپ تۇر ءبارى دە:
قۇشتارلىق، جازمىش جانە جاراتقان.
كۇيىنىشتى كوبەيتەتىن، پايداسى از قاي قىلىق؟
تاباندىلىق.
وپىندىرعان مەنى قانداي قاتىگەز؟
اقىل-ەس.
نە نارسەنى ارداق تۇتتى بويىمداعى اڭقاۋلىق؟
دەنساۋلىق.
ولاي بولسا، ماحابباتىم كوپ جاۋلىق
جاساعاننان قۇلاماقپىن قۇردىمعا،
سەزىممەنەن ەسەپتەسپەس قۇر مىنا،
تاباندىلىق، اقىل-ەس پەن دەنساۋلىق.

كۇننىڭ مەزگىلى، جىلدىڭ ماۋسىمى، ادام اياعى باسپاعان جەر، ءانشىنىڭ داۋىسى مەن ونەرى — وسىنىڭ ءبارى ەكى جولاۋشىنىڭ جۇرەگىن قۋانىش پەن شاتتىققا تولتىردى، قىبىر ەتىپ قوزعالماعان كۇيى ءان قايتا باستالار دەپ كۇتىپ قالدى؛ ءبىراق ۇنسىزدىك جالعاسا بەردى دە، بۇلار وسىناۋ كەرەمەت اسەم داۋىستىڭ يەسىن ىزدەپ تاپپاققا نيەت قىلدى. ءسويتىپ، وسى ويلارىن ىسكە اسىرماققا ەندى-ەندى وقتالعان ساتتەرىندە الگى داۋىس بۇلاردى دەرەۋ وتىرعان جەرلەرىنە قايتا قونجيتىپ، قايتادان شىرقاتىپ سالا بەردى دە، مىنا ءبىر سونەتتى ايتتى:

قاسيەتتى دوستىق! ءتامام جۇرتتى تاڭ قىلا،
شىن بەينەڭدى ءبىر كورسەتىپ بەردىڭ دە،
پاك كۇيىڭدە كەتتىڭ زاۋلاپ زەڭگىرگە،
ەمپيرەيگە، قايعى-مۇڭسىز قاۋىمعا.
سول جەردەن، سول قياننان تامىر ۇستاپ،
جالعاندىق اقيقاتتى جەڭبەسىن دەپ،
ىزگىلىك زۇلىمدىققا ەرىك بەرمەسىن دەپ،
ءجون سىلتەپ، تۇرسىڭ بىزگە، جولدى نۇسقاپ.
جەرگە تۇسكىن نەمەسە سالعىن تىيىم
كەيپىڭدى كيگەن ازعىندارعا كۇناكار،
جەر بەتىنىڭ قاسىرەتى كوكەيىن تەسكەن.
ايتپەسە، مۇندا كۇن تۋار قيىن،
تاعىلىق جايلاپ تاعى دا، قايتا تابار
قالىبىن ءاۋ باستاعى استان-كەستەڭ.

ءان اۋىر كۇرسىنىسپەن اياقتالىپ، جولاۋشىنىڭ ەكەۋى دە ءانشى تاعى ءبىر ءان ايتا ما دەگەن ۇمىتپەن قۇلاق توسىپ قالدى؛ ءبىراق اسەم اۋەننىڭ سوڭى وكسىپ جىلاۋ مەن وكىنىش-زارعا ۇلاسىپ كەتكەندىكتەن ولار داۋىسى قانشالىقتى ۇنامدى بولسا، زار-كۇيىگى سونشالىقتى زاپىراندى وسىناۋ باقىتسىز جاننىڭ كىم ەكەنىن بىلمەككە ىنتىقتى؛ ءسويتىپ، جارتاستى اينالىپ وتكەن ساتتە-اق قارسى الدارىندا سىمباتى مەن سۇرقى سانچو پانسا كاردەنو حيكاياسىن اڭگىمەلەپ بەرگەن كەزدە سۋرەتتەگەن ادامعا اينا-قاتەسىز ۇقساس بىرەۋدىڭ تۇرعانىن كوردى؛ الگى ادام بۇل ەكەۋىنىڭ اياق استى تاپ بولا كەتكەنىنە بىلق ەتپەدى، — بەينە ءبىر قالىڭ ويعا باتقان كىسىشە، باسىن كەۋدەسىنە تۇسىرگەن قالپى تۇرعان ورنىنان تاپجىلمادى، تەك بۇلار ونىڭ قارسى الدىنا بارعان كەزدە عانا كوز قيىعىن تاستادى، سونان سوڭ قايتىپ قاراعان جوق. سۆياششەننيك ونىڭ قاسىرەت-قايعىسىنان حاباردار بولاتىن، ويتكەنى كەيبىر نىشاندارعا قاراپ ونى بىردەن تاني قويعان-دى، سوندىقتان ءتىلى مايدا، سوزگە شەبەر ادام بولعاندىقتان جانىنا جاقىن بارىپ، قىسقا دا نۇسقا، ءبىراق مەيلىنشە كوڭىلگە قونىمدى سوزدەرمەن مىناداي ءمۇساپىر كۇيدە تىرلىك كەشكەندى قويعانى ءجون ەكەنىن، ويتپەگەن جاعدايدا كورەر كۇنى شەكتەلەتىنىن، ەڭ ۇلكەن باقىتسىزدىق تا وسى بوپ تابىلاتىنىن دالەلدەۋگە تىرىسىپ باقتى. كاردەنو بۇل كەزدە اقىل-ەسى ساۋ، قالىپتى احۋالدا بولاتىن، ءجيى-جيى ورالىپ سوعىپ جانىن بيدايداي قۋىراتىن ەسىرىك بۇيداسىنان از ۋاقىتقا بولسا دا ەركىندىك العان شاعى ەدى، سوندىقتان كيگەن كيىمدەرى وسىناۋ قۋ مەديەن تۇزدە جولىقتىرىپ جۇرگەن جاندارىنان مۇلدەم بولەك مىنا بەيتانىستار ونى قاتتى تاڭىرقانتتى، ال ولار، سۆياششەننيك سوزىنەن ايقىن اڭعارىلعانداي، بۇنىڭ جەكە باسىنا قاتىستى ىستەر جونىندە قۇددى بارشاعا ءمالىم ءجايت ءتارىزدى اڭگىمە ەتە باستاعان شاقتا تاڭىرقاۋىندا تىپتەن شەك بولمادى؛ سول سەبەپتى ول بۇلارعا بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— سىزدەر كىم بولساڭىزدار دا، سەنورلار، مەيىربان جاندارعا دا، سونداي-اق ارەدىك-ارەدىك زۇلىم جاندارعا دا ءاردايىم قاراسىپ تۇراتىن قۇدىرەتتىڭ ءوزى ماعان، سورى ارىلماعان بەيباققا، وسىناۋ ءارى شالعاي، ءارى ادام مەكەندەيتىن جەردەن جىراق تۇكپىردە اقجۇرەك جاندارمەن جولىعىسۋعا جازعانىن كورىپ تۇرمىن، ولاردىڭ وسىنداي تىرلىك كەشۋىمنىڭ قانداي اقىلسىزدىق ەكەنىن سان-الۋان ءارى كوڭىلگە قونىمدى مىسالدار ارقىلى ناقتىلى دالەلدەپ، ءوزىمدى كەڭدەۋ جولعا سالىپ جىبەرمەككە تىرىسقانىن سەزىپ تۇرمىن. ءبىراق، وزىمە بەك جاقسى ءمالىم نارسەلەردەن بەيحابار ەكەنىڭىزدى، انىعىراق ايتقاندا، ونداي جاعدايدا ونىڭ ورنىن جاڭا، بۇرىنعىدان دا اسقان قاسىرەت باساتىنىن ءوزىم وتە جاقسى بىلەم، مىنە سول سەبەپتى دە مەنى شالىق ۇرعان دەپ باعالايتىندارىڭىز، ول دا ەشتەڭە ەمەس-اۋ، ناعىز ناقۇرىس سانايتىندارىڭىز كامىل. ارينە، بۇعان تاڭىرقاي قوياتىن دا بالەندەي ەشتەڭە جوق، ويتكەنى باسىمنان وتكەن باقىتسىزدىقتاردى كوز الدىما ءاردايىم اسىرەلەپ كورسەتەتىن وي-قيالىمنىڭ پارمەندىلىگى سونشا جانە ونىڭ ءوزىمدى قۇردىمعا قاراي قولدى-اياققا تۇرعىزباي قۋالاپ بارا جاتقانى سونشا، وعان قارسىلىق بىلدىرەرلىك قاۋقارىم قالماعاندىقتان ءبىرتىن-بىرتىن جانسىز قارا تاسقا اينالىپ بارا جاتقاندايمىن، ءقازىر مەن ەشتەڭە سەزبەيمىن دە، ەشتەڭە تۇسىنبەيمىن دە. قانداي قاسىرەتكە ۇشىراعانىمدى تەك سونى باسقا بىرەۋلەر ەسىمە سالىپ، وسىناۋ دەرتتىڭ ىقتيارىندا بولعان شاعىمدا نە بۇلدىرگەنىمدى ايتىپ بەرگەن كەزدە عانا ۇعىنا باستاعانداي بولام، سويتكەن سوڭ ماعان تەكتەن-تەك قايعىعا باتىپ، تاعدىر-تالايىما نالەت جاۋدىرىپ، ءوزىمدى-وزىم اقتاپ الۋ ماقساتىندا قۇلاق قويۋعا ىقىلاسى باردىڭ بارىنە ەسەرسوقتىققا سالىنۋ سەبەبىمنىڭ سىرىن اشۋ عانا قالادى، ويتكەنى پاراسات-پايىمى بار جاندار سەبەبىن بىلگەن سوڭ سالدارىنا تاڭىرقامايدى، ءتىپتى دەرتىمە داۋا بەرمەگەن كۇننىڭ وزىندە دە ايىپ-كىنا ارتپايدى، جان قايعىما دەگەن جاناشىرلىق سەزىمدەرى ۇستامسىزدىعىما دەگەن وشپەندىلىكتەرىن وشىرەدى. ەگەر، سەنورلار، سىزدەر دە ماعان ءداپ سول باسقالار كوزدەگەن ماقساتپەن كەلگەن بولساڭىزدار، وندا مەنىمەن قايتادان وسىنشالىقتى تەرەڭ ويلى سۇقبات جۇرگىزبەس بۇرىن اۋەلى وزىمە جولىققان نە قيلى قىرسىقتىڭ ۇزىن ىرعاسى جايىنداعى اڭگىمەمدى تىڭداپ الىڭىزدار: بالكىم، سوندا جۇباتۋ بەرمەس قايعىما جۇباتۋ ايتىپ تا اۋرە بولماسسىزدار.

جولاۋشىلاردىڭ ەكەۋىنە دە كەرەگى وسى ەدى — نە سەبەپتەن مۇنداي دەرتكە شالدىققانىن كاردەنونىڭ ءوز اۋزىنان ەستۋ ولار ءۇشىن عانيبەت نارسە-تۇعىن، سوندىقتان ەگەر ءوزى ىقىلاس بىلدىرمەسە، ونى ساۋىقتىرۋعا دا نەمەسە جۇباتۋعا دا تىرىسپايتىندارى جايىندا الدىن-الا ۋادە ەتكەن ولار حيكاياسىن ايتىپ بەرۋگە ءوتىنىش جاسادى، بۇدان سوڭ قايعىلى كاۆالەرو ادام ايارلىق حيكاياسىن بىرنەشە كۇن بۇرىن دالمە-دال دەرلىك تاپ سول دون كيحوت پەن ەشكى باعۋشىعا سيپاتتاپ بەرگەن سوزدەرمەن بايان ەتە باستادى، ال تاريحتان ءمالىم بوپ وتىرعانىنداي، ول اڭگىمە سوندا دارىگەر ەليسابات پەن دون كيحوتتىڭ رىسارلار قاۋىمىنىڭ ار-نامىسىن قورعاشتاي بەرەتىن قىڭىرلىعى قىرسىق بوپ جابىسىپ اقىرى اياقتالماي قالعان ەدى عوي. الايدا، ءقازىر ەندى ءساتى وڭىنان كەلگەن كەزدەيسوقتىق ارقاسىندا سوقپانىڭ قايتا ورالۋى كەيىندەي ءتۇسىپ، اڭگىمەنى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىك تۋعان-دى؛ ءسويتىپ، اڭگىمە دون فەرناندو اماديس گاللسكيي جايىنداعى كىتاپتىڭ اراسىنان تاۋىپ العان حاتقا جەتكەندە كاردەنو ونى جاتقا بىلەتىنىن جانە مازمۇنى مىنا تومەندەگىدەي ەكەنىن ءمالىم ەتتى:

ل ۋ س ي ن د ا — ك ا ر د ە ن و ع ا

“كۇن سايىن ءسىزدىڭ بويىڭىزدان ءوزىڭىزدى بۇرىنعىدان دا ارتىق باعالاۋعا مىندەتتەيتىن جانە ءماجبۇر ەتەتىن جاڭا قاسيەتتەر تاۋىپ ءجۇرمىن؛ سوندىقتان، قارىزىمدى ار-نامىسىما كىر كەلمەيتىندەي تۇردە قايتارۋىمدى حوش كورسەڭىز، بۇنىڭ ءبارى ءوز قولىڭىزدا تۇر. اكەم ءسىزدى بىلەدى جانە مەنى وتە جاقسى كورەدى، تىلەگىمدى ەشقاشان اياقاستى ەتپەيدى؛ كەرىسىنشە، ەگەر مەنى شىنىمەن ءقادىر تۇتساڭىز، — ال ءقادىر تۇتاتىنىڭىز جايىندا ماعان ءوزىڭىز ايتقان ەدىڭىز جانە وعان سەنبەيتىندەي دە نەگىزىم جوق، — ءوز تاراپىڭىزدان دا وياناتىن وسىنداي تىلەكتى ورىنداۋعا ول ءاردايىم ءازىر”.

— وسى حات، بۇرىن ايتىپ وتكەنىمدەي، لۋسيندانى ايتتىرۋ جونىندەگى تىلەگىمە تۇرتكى بولدى، سونداي-اق بۇل حات دون فەرناندونى دا لۋسيندا — زامانىمىزدىڭ ەڭ اقىلدى ءارى پاراساتتى ايەلدەرىنىڭ ءبىرى دەگەن تۇجىرىم جاساۋعا يتەرمەلەدى. ونىڭ ارمان-ويىمدى ىسكە اسىرىپ ۇلگەرتپەي-اق شارۋامدى شاعىنداپ تاستاۋ جونىندەگى ارام پيعىلىن وياتقان دا وسى حات بولاتىن. مەن دون فەرناندوعا لۋسيندانىڭ اكەسى قويعان شارتتى حابارلادىم؛ بۇل شارت بويىنشا قىزدى ايتتىرۋ جونىندەگى شارۋانى اكەمنىڭ ءوزى قولعا الۋى كەرەك ەدى، ال مەن بولسام بۇل جايىندا اكەمە ايتۋعا جۇرەكسىنىپ ءجۇرمىن، كەلىسىمىن بەرمەي قويا ما دەپ قورقامىن، دەدىم دون فەرناندوعا، — ارينە، اكەم لۋسيندانىڭ شىققان تەگىن، قايىرىمدىلىعىن، العان تاربيەسىن، كەسكىن-كەلبەتىن قومسىنادى دەپ ويلاعاندىقتان ەمەس، جوق، استە دە ولاي ەمەس: ونىڭ بويىنا ءتان قاسيەتتەر كەز-كەلگەن يسپان اۋلەتىنىڭ اجارىن كەلتىرەتىنى انىق ەدى؛ اكەم ماعان گەرسوگ ريكاردونىڭ وزىمە قانداي مىندەت جۇكتەيتىنى انىقتالعانشا ۇيلەنۋ جايىن قويا تۇرعانىمدى حوش كورەتىنىن ەسكەرتكەن بولاتىن. قىسقاسى، دون فەرناندوعا بۇل اڭگىمەنى اكەمە ايتۋعا باتپايتىنىمدى، بۇل كەدەرگىدەن باسقا دا تالاي كەدەرگى جولىعاتىنى تۋراسىندا بويىمدى ۇرەي بيلەپ جۇرگەنىن، ونىڭ قانداي كەدەرگى ەكەنىن ءالى اشىپ ايتا المايتىنىمدى، ءبىراق ايتەۋىر ارمانىمنىڭ ەشقاشان ورىندالمايتىنىن سەزىپ جۇرگەنىمدى ءبىلدىرىپ قويدىم. بۇعان جاۋاپ رەتىندە دون فەرناندو اكەممەن اراداعى كەلىسسوزدى ءوز مىندەتىنە الاتىنىن، ءسويتىپ قايتكەندە دە ونى لۋسيندانىڭ اكەسىمەن جولىقتىرۋدىڭ ءبىر امالىن تاباتىنىن ايتتى. ءوي، ب ا ق قۇمار ماريي! ءوي، قاتىگەز كاتيلينا! ءوي، زۇلىم سۋللا! ءوي، وپاسىز گانەلون! ءوي، ساتقىن ۆەليدو! ءوي، كەكشىل يۋليان! ءوي، تيىننىڭ ق ۇلى يۋدا! ساتقىن، زۇلىم، كەكشىل جانە جاۋىز پەندە! قۇپيا سىرى مەن جۇرەگىنىڭ قۋانىشىن وزىڭە اعىنان جارىلىپ اقتارعان بەيشارا جاننىڭ قانداي كىناسى بار ەدى؟ ساعان قانداي جامانشىلىق جاساپ ەدى ول؟ ار-نامىسىڭا نۇقسان كەلەتىندەي، وزىڭە جامانشىلىق اكەلەتىندەي الدەنەندەي ءبىر اقىل-كەڭەس بەرىپ پە ەدى ول ساعان نەمەسە الدەنەندەي ءبىر ءسوز ايتىپ پا ەدى ول؟ ءبىراق، كىمگە زار ايتىپ، مۇڭىمدى شاعىپ وتىرمىن مەن! ويتكەنى، بالە-جالانى اسپان عالامشارلارىنىڭ اعىنى اكەلگەن كەزدە، ول تاس توبەمىزدەن سارقىراپ تۇرىپ قۇيىلعان كەزدە جەر بەتىندەگى قانداي كۇشتىڭ دە وعان توقتاۋ سالارلىق شاراسى بولمايتىنى، ادامزات بالاسىنىڭ ايلا-امالى دا ونىڭ الدىن الا المايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى نارسە عوي. دون فەرناندو، اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان، پاراساتتى، وزىمە وتە قارىزدار كاۆالەرو، قانداي قىزعا كوڭىلى اۋماسىن قۇشىرىن قاندىرا الاتىن جىگىت، ءوزىمنىڭ، بەينەلەپ ايتقاندا، جالعىز تال ءارى قولىما دا ءالى ۇستاپ كورمەگەن قىزعالداعىمدى ءۇزىپ الار دەپ كىم ويلاعان! ءبىراق، وسىناۋ پايداسى از ءارى ءپاتۋاسىز وكىنىشتەردى جايىنا قالدىرايىق تا، قايعىلى اڭگىمەمنىڭ ۇزىلگەن ءجىبىن قايتا جالعايىق. ءسويتىپ، قاسىندا بولعانىم دون فەرناندوعا ايار دا زۇلىم وي-پيعىلىن ىسكە اسىرۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىندىكتەن، ساتىپ العان التى اتىما تولەيتىن اقشا اكەلۋىڭ كەرەك دەگەن جەلەۋمەن مەنى اعاسىنا اتتاندىرعاندى ءجون كوردى؛ بۇل اتتاردى ول ادەيى، مەنىڭ كوزىمدى جوعالتۋ ماقساتىمەن (وسىلاي ەتكەندە قىلمىستى ارەكەتىن ورىنداۋ وعان جەڭىلگە تۇسەتىن)، اكەممەن سويلەسىپ كورەم دەپ ۋاعدا بەرگەن كۇنى ساتىپ العان-دى. مۇنداي ساتقىندىقتىڭ الدىن الۋعا شامام بولىپ پا ەدى؟ كوڭىلىمە الدەنەندەي ءبىر كۇدىك ۇيالاپ پا ەدى؟ جوعا، ونداي ەشتەڭە بىلگەم دە، سەزگەم دە جوق. كەرىسىنشە، جاقسى اتتاردىڭ قولعا تۇسكەنىنە ءماز-مايرام بوپ قۋانىپ، دەرەۋ اتتانىپ كەتۋگە قۇلشىنىس ءبىلدىردىم. سول كۇنى كەشكىسىن لۋسيندامەن جولىعىپ، وعان دون فەرناندومەن ارامىزدا بولعان اڭگىمەنىڭ جاي-جاپسارىن جەتكىزدىم دە، ادال دا زاڭدى نيەتىمىزدىڭ ويداعىداي ورىندالارىنا كۇدىك كەلتىرمەۋىنە بولاتىنىن ايتتىم. دون فەرناندونىڭ وپاسىزدىعىنان ءوزىم سەكىلدى مۇلدەم بەيحابار لۋسيندا مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك قايتىپ ورالۋىمدى سۇرادى، ويتكەنى تاعدىرىمىز مەنىڭ اكەم ءوز اكەسىمەن كەلىسسوزگە تۇسكەن ساتتە شەشىم تابارىنا ونىڭ كۇمانى جوق-تى. نە بولعانىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر سول ارادا ونىڭ كوزىنە جاس ءۇيىرىلىپ، اياق استى دەمى تارىلىپ سويلەي الماي قالدى، ال ونىڭ ماعان ايتايىن دەگەنى كوپ سياقتى كورىنگەن ەدى. بويىنان بۇرىن ەشقاشان بايقالماعان وسىناۋ قۇبىلىس مەنى قاتتى تاڭىرقاتتى، ويتكەنى ءوز ىنتا-ىقىلاسىم مەن ءساتى وڭىنان تۋعان كەزدەيسوقتىق ءبولىپ بەرگەن ۋاقىتتىڭ ءبارىن ءبىز قۋانىش پەن شاتتىقتا وتكىزەتىنبىز، ەكەۋارا سىرلارىمىزعا كوز جاسىن دا، كۇرسىنۋدى دە، قىزعانىشتى دا، كۇدىكتى دە، قاۋىپ-قاتەردى دە ارالاستىرمايتىنبىز. مەن تەك وسىنداي سۇيىكتىمنىڭ بولعانى ءۇشىن عانا تاعدىرعا راقمەت جاۋدىرىپ، لۋسيندانىڭ سۇلۋلىعىنا تامسانىپ، ىزگى قاسيەتتەرى مەن اقىلدىلىعىنا تاڭداي قاعۋمەن جۇرگەم. ول دا ماعان ءدال وسىنداي ىقىلاس-پەيىل ءبىلدىرىپ، عاشىق جان رەتىندە ءوزى بويىمنان ماقتاۋعا لايىق دەپ تاپقان قاسيەتتەردى دارىپتەۋمەن بولاتىن. ودان سوڭ ءبىز ونى-مۇنى جايىندا، كورشىلەرىمىز بەن تانىستارىمىزدىڭ باسىنان وتكەن ءتۇرلى كەپتەر توڭىرەگىندە اڭگىمە-دۇكەن قۇراتىنبىز، سونداعى مەنىڭ بار بىتىرگەنىم — ارامىزدى ءبولىپ تۇرعان الاسا تەمىر توردىڭ ءجيى ورنالاسقان شاباقتارى بوگەت جاساعانىنا قاراماستان سۇيكىمدى اق بىلەگىن كۇشپەن دەرلىك ەرنىمە تاقاۋ عانا تۇعىن. ءبىراق، ءوزىم سول ءبىر باقىتسىز ساپارعا اتتانار كۇننىڭ الدىنداعى كەشتە ول ەڭىرەي جىلاپ، اۋىر كۇرسىنۋمەن بولدى، ءسويتىپ اقىرى ۇيىنە كىرىپ كەتتى، ال مەن بولسام ونىڭ وسىناۋ مۇلدەم كۇتپەگەن جەردەن كورىنىس بەرگەن جانە كوڭىلگە ۋايىم كىرگىزەتىن كۇيىنىشى مەن جۇرەك كۇيزەلىسىنەن ۇرەيىم ۇشىپ، قاتتى ابىرجىعان قالىپتا اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدىم. الايدا، ۇمىتىمنەن ءبىرجولا كۇدەر ۇزبەس ءۇشىن مۇنىڭ ءبارىن ونىڭ وزىمە دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى مەن سۇيگەن جۇرەكتەردى قاشان دا مۇڭعا باتىراتىن، از ۋاقىتقا بولسا دا قول ءۇزىپ قالۋشىلىق ساعىنىشىنا سايدىم. قالاي بولعان كۇندە دە، ساپارعا اسا رەنىشتى، الا كوڭىل كۇيدە، بويىمدى نەشە الۋان كۇمان مەن كۇدىك جايلاعان قالىپتا اتتاندىم، وسىناۋ كۇمان مەن كۇدىكتەردىڭ ايقىن سىپاتى جوقتىعىنىڭ ءوزى-اق ءوزىمدى باقىتسىزدىق پەن قاسىرەت توسىپ تۇرعانىنىڭ انىق نىشانى بولاتىن.

جۇمساعان جەرگە كەلىپ جەتكەن سوڭ دون فەرناندونىڭ اعاسىنا حاتتى تابىس ەتتىم، ءبىراق اناۋ مەنىڭ سول بويدا كەيىن قايتۋىما رۇقسات ەتپەي قويدى، — قاتتى وكىنگەنىم سونشا، ول ماعان ءبىر اپتاداي توسا تۇرۋعا جانە گەرسوگ ريكاردونىڭ كوزىنە تۇسپەۋگە ءامىر ەتتى، ويتكەنى دون فەرناندو اعاسىنا اقشا بەرگەنى جايىندا اكەسىنە بىلدىرمەۋدى سۇراپتى-مىس. بۇنىڭ ءبارى الدامشى دون فەرناندونىڭ ايلا-شارعىسى بوپ شىقتى، سەبەبى اعاسىنىڭ مەنى قولما-قول كەرى قايتارا الاتىنداي اقشا تابارى انىق-تى. مۇنداي ءامىر مەن بۇيرىقتى ورىنداماي-اق قويۋىما دا بولاتىن ەدى، ويتكەنى لۋسيندادان، اسىرەسە ونىمەن اناداي جىلاپ-سىقتاپ قوشتاسقانىمىزدان كەيىن، وسىنشا ۇزاق مەرزىمگە قول ءۇزىپ قالۋعا ءتوزىمىم مۇلدە جەتپەيتىندەي كورىنگەن. سويتە تۇرعانىمەن، باقىتىممەن ءبىرجولا قوشتاساتىنىم جايىندا تۇيسىك پايدا بولعانىنا قاراماستان، شىن بەرىلگەن مالاي رەتىندە، ايتقانىنا كوندىم. ءسويتىپ، سوندا جۇرگەنىمدە بىرنەشە كۇننەن سوڭ ءبىر بەيتانىس ادام كەلىپ ماعان حات تاپسىردى، — ادرەسىنە كوز سالعان بويىمدا-اق مۇنى لۋسيندانىڭ جولداعانىن بىلە قويدىم: قولتاڭبا سونىكى ەدى. حاتتى ايرىقشا تولقۋ ۇستىندە اشتىم — الدەنەندەي ءبىر جاعداي بوپ قالعان ەكەن دەپ قورىققام، ايتپەسە لۋسيندا ءبىر جاققا ساپارلاپ كەتكەن كەزىمدە حات جازباس ەدى عوي، ويتكەنى ەشقايدا كەتپەگەن كەزىمنىڭ وزىندە دە سيرەك جازاتىن. حاتتى وقىماس بۇرىن الگى بەيتانىستان مۇنى وعان كىم بەرگەنىن جانە جولدا قانشا بولعانىن سۇرادىم. ول ماعان بىردە ءتۇس كەزىندە قالامىزدىڭ كوشەسىمەن كەلە جاتقان شاعىندا الدەبىر ادەمى سەنورانىڭ تەرەزەدەن بۇعان داۋىستاپ ءۇن قاتقانىن، سوسىن كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ بىلاي دەپ تەز-تەز سويلەپ قويا بەرگەنىن ايتتى: “اعاتاي! ءسىز حريستيانسىز عوي، راس پا؟ ولاي بولسا، قۇداي جارىلقاسىن، وزىڭىزدەن وتىنەرىم، مىنا حاتىمدى كورسەتىلگەن ادرەسى بويىنشا تابىس ەتىڭىزشى، — حات جازىپ وتىرعان ادامىمنىڭ ەسىمى مەن ونىڭ بارعان جەرى بارشاعا ءمالىم، — ءسويتىڭىزشى، بۇل جاقسىلىعىڭىز قۇدايدان قايتار، ال ءوزىڭىز جولدا ەشقانداي مۇقتاجدىق كورمەۋىڭىز ءۇشىن مىناۋ سىزگە بەرەتىن ورامالىم”. وسىنى ايتىپ ول ماعان تەرەزەدەن ورامال لاقتىردى، وعان ءجۇز رەال، ساۋساعىما كيىپ العان مىنا التىن ساقينا جانە قولىڭىزعا تابىس ەتكەن حات ءتۇيۋلى ەكەن. ودان سوڭ جاۋابىمدى توسپاستان تەرەزەدەن الىستاپ كەتتى. دەگەنمەن، حات پەن ورامالدى جەردەن كوتەرىپ العانىمدى جانە ءوتىنىشىن ورىندايتىنىم جايىندا ىمداپ بەلگى بەرگەنىمدى بايقاپ ۇلگەردى. ءسويتىپ، حاتتى تابىس ەتۋ ءۇشىن وسىنشا مول اقى العاننان كەيىن جانە ادرەسىنە قاراپ ءوزىمدى سىزگە جىبەرىپ وتىرعانىن ۇققاننان كەيىن، — ويتكەنى، ءسىزدى، سەنور، وتە جاقسى بىلەمىن عوي، — وعان قوسا، وسىناۋ سۇيكىمدى سەنورانىڭ كوز جاسى كوڭىلىمدى بوساتقاندىقتان ەشكىمگە سەنبەي، حاتتى سىزگە ءوز قولىممەن اپارىپ تاپسىرعاندى ماقۇل كوردىم، ءسويتىپ جولعا شىعىپ، سەنورا حاتتى بەرگەن كەزدەن باستاپ ساناعاندا ون التى ساعات بويى ءجۇرىپ وسى ءقازىر عانا جەتتىم، ال جالپى، ءوزىڭىز دە بىلەتىن شىعارسىز، ەكى ارا ون سەگىز ميل بولادى عوي”.

ەلگەزەك تە ەرەكشە بۇل شابارماننىڭ ءسوزىن ەسىم شىعا تىڭدادىم، اياعىمنان ءال كەتكەنى سونشا، قۇلاپ كەتە جازداپ شاق تۇردىم. اقىرى حاتتى اشىپ، وندا مىناداي سوزدەر جازىلعانىن وقىدىم:

“دون فەرناندو اكەڭىزبەن سويلەسەم، مەنىڭ اكەممەن تىلدەسۋى قاجەتتىگىن ايتام دەپ وزىڭىزگە بەرگەن ۋادەسىندە تۇردى، ءبىراق مۇنىڭ سىزدەن گورى وزىنە پايدالى بولاتىن ءتۇرى بار. ءبىلىپ قويىڭىز، سەنور، ونىڭ ءوزى ماعان قۇدا ءتۇستى، ال اكەم بولسا، دون فەرناندونىڭ، ءوز ويىنشا، ءسىزدىڭ الدىڭىزداعى ارتىقشىلىقتارىنا قىزىعىپ وعان قۋانا-قۋانا كەلىسىم بەردى، سول سەبەپتى ەكى كۇننەن كەيىن نەكەمىز قيىلماقشى، ءبىراق مۇنى ولار جان بالاسىنا بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ وتىر، بۇعان تەك كوكتەگى قۇدىرەت پەن ۇي-ىشىندەگى كەيبىرەۋلەر عانا كۋالىك ەتپەكشى. جاعدايىم ءقازىر قانداي ەكەنىن وسىدان-اق بىلە بەرىڭىز؛ كەلۋىڭىز كەرەك پە، جوق پا — ونى ءوزىڭىز شەشىڭىز؛ ال مەن ءسىزدى سۇيەمىن بە، جوق پا — ونى وقيعانىڭ قالاي اياقتالارى كورسەتەدى. قۇدايىم قولداپ، وسى حات وزىڭىزگە تاعدىرىم سەرتىن ساقتامايتىننىڭ قولىنا تابىس ەتىلگەنشە جەتسە ەكەن دەپ تىلەيمىن”.

حاتتىڭ جالپى العانداعى مازمۇنى وسىنداي ەدى، وقىپ شىققان سوڭ ەشقانداي جاۋاپ تا كۇتپەستەن، اقشا دا الماستان سول بويدا جولعا شىقتىم، ويتكەنى دون فەرناندو مەنى اعاسىنا جۇمساعاندا ات الۋعا قاتىستى ساۋدا-ساتتىق جايىن ەمەس، ءوز قىلتىڭ-سىلتىڭىنا قاتىستى ساۋدا-ساتتىق جايىن ويلاستىرعانىنا كوزىم انىق جەتكەن ەدى. دون فەرناندوعا دەگەن اشۋ-ىزام مەن ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان ادالدىقپەن ءھام ىڭكارلىكپەن ايالاپ ساقتاپ جۇرگەن اسىل قازىنامنان ايرىلىپ قالام با دەگەن قورقىنىش قانات بايلاعانداي بولىپ قالامىزعا كەلەسى كۇنى-اق، تاپ سول لۋسيندامەن جۇزدەسۋگە جول تارتاتىن داعدىلى ۋاقىتىمدا ۇشىپ جەتتىم. قالاعا جاسىرىن كەلىپ، قاشىرىمدى وتكەندە وزىمە حات اكەپ تاپسىرعان مەيىربان جاننىڭ ۇيىندە قالدىردىم، ال تاعدىر بولسا بۇل جولى ماعان قاتتى قاراستى: لۋسيندانى سۇيىسپەنشىلىگىمىزدىڭ كۋاسىنە اينالعان تەرەزە تورىنىڭ ار جاعىندا تۇرعان جەرىنەن جولىقتىردىم. لۋسيندا ەكەۋىمىز ءبىر-بىرىمىزدى الىستان-اق تاني كەتتىك، بايقاۋىمشا، ول مەنىڭ كىم ەكەنىمدى ءالى جاقسى بىلمەيدى ەكەن، مەن دە ونىڭ كىم ەكەنىن ونشا بىلە قويمايتىن بوپ شىقتىم. جالپى، ايەلدىڭ قۇپيا وي-نيەتى مەن اۋمالى-توكپەلى مىنەز-قۇلقىن جەتىك ءبىلدىم، سىرىن اشتىم دەپ ماقتانا الاتىن جان تابىلار ما ەكەن؟ قايدان تابىلسىن. ءسويتىپ، كوزى شالعان بويدا-اق لۋسيندا ماعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

“كاردەنو! ۇستىمە كيگەنىم نەكەقيارعا ارنالعان كويلەك، زالدا مەنى زالىم فەرناندو، قۇلقىنقۇمار اكەم مەن كۋالار كۇتىپ وتىر، الايدا ولار مەنىڭ نەكەگە تۇرعانىمنان گورى ءولىم تاپقانىما كۋا بولاتىن شىعار. بەكەرگە كۇيىنبە، جان دوسىم، شاماڭ كەلسە نەكەقيارىما قاتىسۋعا تىرىس، ەگەر مۇنىڭ شىرقىن ءسوزىم بۇزا الماسا، وندا قوينىما جاسىرعان قانجار، قانداي قاتەرلى كۇشتەردىڭ دە شىرقىن بۇزا الاتىن وسى قانجار، بۇل جالعانداعى تىرشىلىگىمدى اياقتاپ، ءوزىڭدى سۇيگەندىگىمە جانە ءالى دە سۇيەتىندىگىمە دەگەن سەنىمىڭنىڭ بەرىك ورنىعۋىنا باستاما بولا الادى”.

جاۋاپ قاتىپ ۇلگەرە المايمىن با دەپ ساسقالاقتاعان مەن سول ارادا وعان اسىعىس-ۇسىگىس بىلاي دەدىم:

“ايتقان ءسوزىڭ ىسىڭنەن الشاق كەتىپ جۇرمەگەي، سەنورا، ەگەر سەن ماعان دەگەن ادالدىعىڭدى دالەلدەۋ ءۇشىن وزىڭمەن بىرگە قانجار الىپ جۇرگەن بولساڭ، مەن سەنى قورعاۋ ءۇشىن جانە تاعدىر بىزگە تەرىس قاراعان جاعدايدا ءوزىمدى-وزىم جوق قىلۋ ءۇشىن وزىممەن بىرگە شپاگا الىپ ءجۇرمىن”.

بۇل ءسوزىمدى ونىڭ ەستي قويعانىنا كۇمانىم بار، ويتكەنى ءدال وسى كەزدە بىرەۋ كەلىپ وعان كۇيەۋدىڭ كۇتىپ وتىرعانىن حابارلادى. سول ساتتە-اق قايعى تولى قارا ءتۇنىم باستالدى، قۋانىشىمنىڭ كۇنى قۇردىمعا باتتى، كوزىمنىڭ جارىعى قۇمبىل بولدى، ويلارىمنىڭ ويران-بوتقاسى شىقتى. قىزدىڭ ۇيىنە كىرۋگە ال-دارمەنىم جەتپەدى، ءتىپتى ورنىمنان قوزعالۋعا دا ءحالىم بولمادى. ءبىراق، سوڭىنان بۇعان قاتىسۋىم قاجەتتىگىن ءتۇسىنىپ، — ويتكەنى وندا نە ءتۇرلى جاعداي بولۋى مۇمكىن عوي، — ءوزىمدى زورلاپ كوندىردىم دە، ىشكە ەندىم. بۇل ءۇيدىڭ قۋىس-تەسىگىنە شەيىن وزىمە جاقسى تانىس بولعاندىقتان، وعان قوسا ۇيدە قۇپياعا تولى ابى كىرىپ، كۇبى شىعۋ قاربالاسى ءجۇرىپ جاتقاندىقتان مەنى ەشكىم بايقاي قويعان جوق. ءسويتىپ جان ادامنىڭ كوزىنە شالىنباي زالعا ءوتتىم دە، قولايلى ءساتتى قۇر جىبەرمەي، تەرەزەنىڭ ەكى كىلەمنىڭ قابىسقان جيەگى كولەگەيلەپ تۇرعان ويىعىنا بارىپ تۇردىم، وسى جيەكتىڭ اراسىنداعى ساڭىلاۋدان زالدا نە بوپ جاتقاننىڭ ءبارىن كورە الاتىن ەدىم. سول جەردە تۇرعانىمدا جۇرەگىمنىڭ قالاي اتقاقتاي سوققانىن، باسىما قانداي ويلار كەلگەنىن، سونداعى كورگەن-بىلگەنىمنىڭ ءبارى وزىمە قالاي اسەر ەتكەنىن جەتكىزىپ بەرەتىن ءسوز تابا الار ما ەدىم ءقازىر؟ ونىڭ ءبارى سونشالىقتى كوپ بولدى جانە سوزبەن جەتكىزىپ بەرە المايتىنداي سيپاتتا بولدى، ءتىپتى سول جەتكىزىپ بەرە المايتىنىمنىڭ ءوزى جاقسى. ءبىر ماسقاراسى، كۇيەۋ جىگىت زالعا كۇندەلىكتى كيىپ جۇرەتىن كيىمىمەن كىردى، لۋسيندانىڭ نەمەرە اعاسى كۇيەۋ جولداس مىندەتىن اتقاردى، زالدا وتباسى مۇشەلەرىنەن باسقا بىردە ءبىر ادام بولعان جوق. از ۋاقىتتان سوڭ كيىنەتىن بولمەدەن قاسىندا شەشەسى مەن ەكى كۇتۋشى ايەل بار، تەكتىلىگى مەن كوركىنە ساي كەرەمەت ءساندى كيىنگەن لۋسيندا شىقتى، ەڭ بيىك تالعامنىڭ تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا دا نازىكتىك پەن پاكتىكتىڭ اسقار شىڭى بوپ تابىلاتىن قىزعا، البەتتە، تاپ وسىلاي كيىنۋ عانا جاراسار ەدى. ءارى ايران-اسىر بولعان، ءارى اشۋ قىسقان مەن بەيباق ونىڭ ءدال قانداي كيىم كيگەنىن ەستە ساقتاي المادىم. تەك كيگەندەرىنىڭ القىزىل جانە اق تۇستە بولعاندىعى عانا، سوسىن باس كيىمى مەن ۇستىندەگى كيىمىن كومكەرگەن اسىل تاستاردىڭ جارقىلى عانا ەسىمدە قالدى، ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ونىڭ التىن تۇستەس ادەمى شاشىنىڭ عاجايىپ كوركەمدىگىمەن سالىستىرۋعا دا كەلمەيتىن: اسىل تاستار جارقىلىمەن جانە زالدا جانىپ تۇرعان ءتورت شامشىراقتىڭ جارىعىمەن ءسان جارىستىرعان ونىڭ شاشى ايرىقشا شىرايىمەن كوزدى ارباپ تۇرعان-دى. بەۋ قاپەر، جان تىنىشتىعىن جالمايتىن قاتىگەز جاۋىم-اي! كەرەمەتتەي جاقسى كورەتىن دۇشپانىمنىڭ كورەرگە كوز كەرەك ادەمى اجارىن نەگە تاعى ورالتىپ تۇرسىڭ سەن ەسكە! ودان دا سەن، قاتىگەز قاپەر، لۋسيندانىڭ جانىمدى جارالاعان زۇلىمدىعىنا قانىم قايناپ ودان كەك قايتارۋعا، ءجا بولماسا، ءوزىمدى ءوزىم مەرت قىلۋعا ارەكەت جاساۋىم ءۇشىن ونىڭ سول جەردە ىستەگەن ءىسىن ەسكە سالىپ، سونى كوز الدىما كولدەنەڭ تارتساڭ ەتتى!.. وسىناۋ شەگىنىستەرگە بولا سوگە كورمەڭىزدەر مەنى، سەنورلار، — قاسىرەتىمنىڭ اۋىرلىعى سونداي، ول جايىندا ءۇستىرتىن سىدىرتىپ ايتىپ بەرۋگە بولمايدى جانە ولاي ايتىلماۋعا دا ءتيىس، بۇعان قاتىستى جايلار، مەنىڭ تۇسىنىگىمشە، ۇزاق-سونار اڭگىمەنى قاجەت ەتەدى.

سۆياششەننيك بۇعان جاۋاپ رەتىندە وعان رەنجۋ ويلارىندا جوق ەكەنىن، كەرىسىنشە، ونى بارىنشا مۇقيات تىڭداپ وتىرعاندارىن، ويتكەنى وسىناۋ ۇساق-تۇيەكتىڭ ءوزى اڭگىمەنىڭ توقەتەرىنەن كەم تارتىمدى ەمەستىگىن، سوندىقتان ونداي جايلارعا توقتالماي كەتۋگە بولمايتىنىن ءمالىم ەتتى.

— سونىمەن، — دەپ كاردەنو اڭگىمەسىن ءارى جالعادى، — جۇرتتىڭ ءبارى زالعا جينالىپ، جەرگىلىكتى سۆياششەننيك جارعى بويىنشا اتقارىلاتىن ءراسىمدى ورىنداۋ ءۇشىن كۇيەۋ مەن قالىڭدىقتى قولىنان ۇستاپ: “سەنورا لۋسيندا، وسىندا تۇرعان سەنور دون فەرناندونى، قاسيەتتى شىركەۋ تالابىنا ساي، ءوز جۇبايىم دەپ تانۋعا كەلىسەسىز بە؟” دەپ سۇراعان كەزىندە مەن ەكى كىلەمنىڭ اراسىنان باسىمدى سۇعىپ جىبەرىپ، كوڭىلىم الاي-تۇلەي بولىپ، لۋسيندانىڭ ءوزىمدى ءولىم جازاسىنا كەسۋگە نە ءومىر سىيلاۋعا ءتيىس جاۋابىن ەستىمەككە بار زەيىنىمدى سالىپ تىنا قالدىم. شىركىن-اي، سوندا اتىپ شىعىپ: “بەۋ، لۋسيندا، لۋسيندا! نە ىستەگەلى تۇرعانىڭ جايىندا ويلانشى، بەرگەن ۋادەڭدى ەسىڭە الشى، ءوزىڭنىڭ مەندىك ەكەنىڭدى، باسقا ەشكىمدىكى بولا المايتىنىڭدى ءبىلشى! اۋزىڭنان “ءيا” دەگەن ءسوز شىققان بويدا-اق، مەنىڭ دە جانىم كەۋدەمنەن شىعىپ كەتەتىنىن ەسكەرشى. ءوي، وپاسىز فەرناندو، جان راقاتىمدى جالماعان جاۋىز، ءومىرىمدى قارا تۇنەككە اينالدىرعان قاسكوي! ساعان ءوزى نە كەرەك؟ كوزدەگەن ماقساتىڭ نە؟ حريستياندىق ءراسىم ارقىلى ارمانىڭنىڭ اسقار شىڭىنا جەتۋگە قاقىڭ جوق ەكەنى ەسىڭدە بولسىن، ويتكەنى لۋسيندا — مەنىڭ جۇبايىم، ال مەن ونىڭ كۇيەۋىمىن!” دەپ ايقايدى سالعانىمدا عوي. ناگۇمان بىرەۋمىن عوي ءوزىم دە! ءقازىر ەندى لۋسيندادان قول ءۇزىپ، قاۋىپ-قاتەردەن جىراق جۇرگەن شاقتا عانا سول كەزدە قانداي قارەكەت جاساۋعا ءتيىس بولعانىم، ءبىراق جاساماعانىم جايىندا ايتىپ وتىرمىن. ءقازىر ەندى باعا جەتپەس اسىل قازىنامدى قولدان شىعارىپ العان كەزدە عانا سونى وزىمنەن تارتىپ اكەتكەن جاندى قارعاپ-سىلەپ وتىرمىن، ەگەر ءقازىر كۇيىپ-پىسۋگە تاۋىپ وتىرعانداي كۇش-جىگەردى سول كەزدە تاپسام ودان كەك قايتارا الاتىن ەدىم عوي. امال قانەكي، سول كەزدە ميلاۋ دا قويانجۇرەك بولعاندىعىم سەبەپتى، ەندىگى قالعان ءومىرىمدى قورلىقتا، ەسۋاستىقتا جانە وكىنىشتە وتكىزۋىمە تۋرا كەلەدى دە.

لۋسيندا نە ايتار ەكەن دەپ سۆياششەننيك ءۇنسىز توسىپ تۇردى، ءبىراق ول ءبىراز ۋاقىتقا شەيىن ءتىل قاتپادى، ءسويتىپ ەندى وزىمە ادالدىعىن دالەلدەۋ ءۇشىن قانجارىن شىعاراتىن شىعار، نەمەسە بۇل ءىستى مەنىڭ قولايىما قاراي بۇراتىن، كۇيەۋدىڭ كۇدەرىن ءبىرجولا ۇزدىرەتىن شىن ءسوزىن ايتۋعا وقتالىپ تۇرعان شىعار دەپ ويلاي باستاعان شاعىمدا ول باسەڭ دە جابىرقاۋ ۇنمەن: “كەلىسەمىن”، دەپ كۇبىر ەتە قالدى، ودان سوڭ دون فەرناندو دا سول ءسوزدى قايتالاپ ايتىپ، لۋسيندانىڭ ساۋساعىنا ساقينا كيگىزدى. وسى ساتتە ولار بىر-بىرىمەن نەكەنىڭ اجىراماس جىبىمەن جالعاندى. ءبىراق، كۇيەۋ جىگىت جۇبايىن ءسۇيىپ الۋعا ىڭعايلانا بەرگەن كەزدە قىز جۇرەگىن باسقان كۇيى ەس-تۇس جوق شەشەسىنىڭ قولىنا سىلق ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى. ەندى مەنىڭ لۋسيندا كەلىسىمىن بەرىپ، ءۇمىت-ارمانىمدى مازاق ەتكەن تۇستا، ءسويتىپ سەرتىنەن اينىعان شاقتا جانە سول قاس-قاعىمدا قولىمنان سۋسىپ شىعىپ كەتكەن باقىتىمدى قايتىپ ورالتا المايتىنىمدى اڭعارعان كەزىمدە قانداي كۇيدە بولعانىمدى ايتىپ بەرۋىم كەرەك شىعار. دىڭكەم قۇرىپ، قۇر سۇلدەرىم عانا قالدى، اسپانداعى قۇدىرەتتى كۇشتەر مەنى شاپاعاتىنان ايىرعانداي، ارقاسىنا سالىپ ارقالاپ جۇرگەن قارا جەر قاس جاۋىما اينالعانداي، كۇرسىنىس جاساۋعا — اۋا دەمىن، كوزىمنەن جاس پارلاتۋعا — سۋ ىلعالىن بەرمەي قويعانداي كورىندى. تۇلا بويىم وت بوپ جاندى، بار بولمىسىم وشپەندىلىك پەن قىزعانىش جالىنىنا وراندى. لۋسيندا تالىقسىپ قۇلاعان ساتتە توڭىرەگىندەگىلەردىڭ ءبارى ابىر-سابىر بوپ قالعان-دى، شەشەسى بولسا لۋسيندانىڭ تىنىس الۋىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن كويلەگىنىڭ تۇيمەسىن اعىتىپ جاتىپ قوينىنان كونۆەرتكە سالىنعان حات تاۋىپ العان، حاتتى سول بويدا فەرناندو ءىلىپ اكەتتى دە، شامشىراق جارىعىنا توسىپ وقي باستادى؛ وقىپ بولعاننان كەيىن كرەسلوعا سىلق ەتىپ وتىرا كەتىپ، اۋىر ويعا بەرىلگەندەي قولىمەن جاعىن تىرەنىپ قالدى: جۇبايىنىڭ ەسىن جيعىزباققا جانتالاسىپ جاتقان جۇرتقا قول ۇشىن بەرۋدى ويىنا دا المادى.

ءۇيدىڭ ءىشى استان-كەستەڭ بوپ جاتقانىن كورگەن سوڭ، كوزگە شالىنام با، شالىنبايىم با دەگەندى دە الاڭ قىلماستان تىعىلعان جەرىمدى تاستاپ شىعۋدى ۇيعاردىم، ەگەر ءوزىمدى بايقاپ قالعانداي بولسا، ءتىپتى ولارعا قولما-قول جازا بەرۋ سەكىلدى شەتىن ىستەن دە تايىنباۋعا بەكىندىم: تەك الدامشى دون فەرناندونى عانا ەمەس، ەسىنەن تانىپ جاتقان ەكى ءجۇزدى جەڭىلتەك قىزدى دا جازالاماقشى ەدىم، تۇلا بويىمدى باۋراپ العان ىزا-كەكتەن ەشكىمگە اياۋشىلىق بىلدىرمەيتىندەي جاعدايدا بولعانمىن. الايدا تاعدىر ءوزىمدى، شاماسى، بۇدان دا اسقان باقىتسىزدىقتى باستان كەشسىن دەپ شەشكەن شىعار (ەگەر وسى كەزگە شەيىن وتكەرگەنىمنەن ارتىق باقىتسىزدىق بولا قويسا)، — ول كەزدە اقىل-ەسىم ءبۇتىن بولدى (ونى كەيىن وسى جەردە عانا جوعالتتىم عوي). جەكسۇرىن جاۋلارىمنان كەك قايتارماق رايىمنان قايتقان سوڭ (ال ولاردان ءوش الۋ ماعان تىپتەن وڭاي ەدى — جاقىن ماڭايدا جۇرگەنىمنەن ولار مۇلدەم بەيحابار-تۇعىن)، وزىمنەن ءوزىم ءوش العاندى جانە سولار تارتىلۋعا ءتيىس جازاعا ءوزىمدى ءوزىم تارتۋدى ءجون كورگەنىم دە سول اقىل-ەسىمدى ءالى جوعالتا قويماعاندىعىمنىڭ سالدارى ەدى؛ اقيقاتىندا، بۇل ولارعا جوبالاعان جازامنان دا اۋىرىراق ەدى، — مەن ولاردى ولتىرگىم كەلگەن، — ويتكەنى، اياق استى كەلگەن قازا قاسىرەتتەن قولما-قول ارىلتادى، ال ازاپ شەكتىرۋ ارقىلى جايمەن جىلجىپ جەتەتىن اجال ءولىمدى ساعات سايىن كوز الدىڭا ەلەستەتەدى، ءبىراق ومىردەن كۇدەرىڭ ۇزىلمەيدى. قىسقاسى، مەن ءۇيدى تاستاپ شىقتىم دا، قاشىرىمدى قالدىرعان جەرگە قاراي بەت الدىم. ونى ەرتتەۋگە ءامىر ەتىپ، ءمىنىپ الدىم دا، ءتىپتى قوجايىنعا دا حوش ايتپاستان، لوتقا ۇقساپ ارتىما بۇرىلىپ تا قاراماستان، قالانى تاستاپ كەتە باردىم. ماڭ دالاعا شىعىپ، وزىممەن ءوزىم وڭاشا قالعاننان كەيىن، ءتۇننىڭ قارا تۇنەگى قۇشاعىنا الىپ، قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق كۇيزەلىسكە ەرىك بەرگەننەن كەيىن، ءوزىمدى بىرەۋلەر ەستىپ، تانىپ قويادى-اۋ دەپ قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان ءارى قورىقپاستان، لۋسيندا مەن دون فەرناندوعا قارعىس جاۋدىرىپ، بەينە ءبىر وزىمە جاساعان جامانشىلىقتارىنان ءوش العىم كەلگەندەي بار داۋسىممەن ايقايدى سالدىم كەلىپ. لۋسيندانى مەن قاتىگەز، ادامشىلىقتى ۇمىتقان، الداۋىش جانە جاقسىلىقتى بىلمەيتىن جان دەپ، كوبىنە-كوپ پايداقۇمار جان دەپ سوكتىم، ويتكەنى ونىڭ ماحاببات كوزىن كىرەۋكەلەپ، ءوزىن مەنەن تارتىپ الىپ، تاعدىردىڭ ەركەتوتايىنا تابىس ەتكەن دە تەك سول دۇشپانىمنىڭ بايلىعى بولاتىن. الايدا، ءتۇرلى ايىپ تاعىپ جانە قارعىس جاۋدىرىپ تۇرعان كەزىمنىڭ وزىندە دە وعان اياۋشىلىق بىلدىرۋمەن بولدىم: بۇعان تاڭعالاتىن نە بار، دەدىم ونى اقتاپ الۋعا تىرىسىپ، اتا-اناسى الپەشتەپ ءوسىرىپ وتىرعان، ايتقاندارىن بۇلجىتپاي اتقارۋعا ءاردايىم ءازىر ءارى سونى ابدەن داعدى قىلعان قىز سولاردىڭ تىلەگىن ورىنداۋدى ۇيعارعان عوي، ونىڭ ۇستىنە ونى سونشالىقتى تانىمال اۋلەتتەن شىققان، ءارى داۋلەتتى، ءارى كىشىپەيىل كاۆالەروعا بەرگەلى وتىر ەمەس پە، ال ەگەر قىز بۇل ۇسىنىستان باس تارتسا، وندا ونى اقىلىنان اداسقان دەپ تابۋلارى مۇمكىن نەمەسە باسقا بىرەۋدە ىقىلاسى بار دەپ تە ويلاپ قالۋلارى ىقتيمال، ال مۇنداي اڭگىمە ونىڭ ار-نامىسى مەن جاقسى اتىنا كولەڭكە تۇسىرەتىنىندە ەش كۇمان جوق. ءبىراق، سول ارادا وزىمە ءوزىم قارسى داۋ ايتىپ، ەگەر ول مەنى كۇيەۋىم دەپ اتاعان جاعدايدا اتا-اناسى ونىڭ ءتاۋىر تاڭداۋ جاساعانىن مويىنداپ، ونى اقتاپ العان بولار ەدى عوي، دەدىم؛ ويتكەنى، دون فەرناندو ونى ايتتىرعانعا دەيىن، ەگەر تەك اتا-اناسىنىڭ تىلەگى اقىل-پاراساتقا ارقا سۇيەگەندى ءجون ساناعان بولسا، قىزدارىنا مەنەن ارتىق كۇيەۋدى ارمان ەتپەگەندەرى دە كامىل، سوندىقتان امالسىز دا اقىلسىز قادام جاساپ، دون فەرناندوعا كەلىسىم بەرمەس بۇرىن قىزدىڭ ماعان ۋادەسىن بەرىپ تە قويعانىن باتىل تۇردە ءمالىم ەتۋىنە بولار ەدى عوي، ال مەن بولسام ءوز تاراپىمنان وعان قولما-قول كومەككە كەلىپ، سول ارادا ويلاپ تاپقاندارىنىڭ ءبارىن تۇگەل راستاپ بەرمەس پە ەدىم، دەدىم. اقىر سوڭىندا بۇل قىز ءوزىنىڭ تۇراقسىزدىعى، ەركەتوتايلىعى، شەكتەن تىس اتاققۇمارلىعى مەن سىي-قۇرمەتكە اۋەستىگى سالدارىنان مەنى وزىنە ەلىتتىرگەن، ءسويتىپ ءۇمىت وتىن مازداتىپ، ادال نيەتىمنەن اينىماۋعا سەپ بولعان سوزدەرىن ۇمىتىپ كەتكەن دەيتىن قورىتىندى جاسادىم.

ءتۇننىڭ قالعان بولەگىن جولدا وتكىزدىم، سول بۇرىنعىشا بار داۋسىممەن زار ايتىپ، سول بۇرىنعىشا ۋايىم شەگۋمەن بولدىم، ءسويتىپ تاڭ اعارىپ اتقان كەزدە تاۋعا كەلىپ جەتتىم، جول دا، جوبا دا تاپپاي تاۋ ىشىندە تاعى ءۇش تاۋلىكتەي اداسىپ ءجۇردىم، ءسويتىپ جۇرگەندە اقىرى وسى اراعا تاياۋ ماڭايدان كوكوراي شالعىندى كوزىم شالىپ، سونداعى باقتاشىلاردان مىنا تاۋ قىراتىنىڭ اسىرەسە قاي تۇسى ادام اياعى باسپاعان مەڭىرەۋ ءتۇز ەكەنىن ايتىپ بەرۋلەرىن سۇرادىم. ولار ماعان وسى جاعى دەدى. ودان سوڭ سول جاقتا عۇمىرىمدى اياقتايىن دەگەن ماقساتپەن وسى جەرگە قاراي باعىت الدىم، ارىپ-اشىپ ابدەن كۇيى كەتكەن قاشىرىم وسىنداعى ءبىر جىرا-جىقپىلدا تۇياق سەرىپتى، راسىن ايتقاندا، شاماسى، ءوزىمدى قاجەتى شامالى جۇك كورىپ، ارقالاپ جۇرە بەرۋدەن جالىقسا كەرەك. ءسويتىپ جاياۋ قالدىم، سىلەم قاتىپ شارشاپ، اشتىقتان بۇراتىلىپ، جاپادان-جالعىز تەنتىرەۋمەن بولدىم، ءتىپتى كىمنەن جانە قايدان كومەك سۇرارىمدى دا بىلمەدىم. جەردە قانشا ۋاقىت سۇلاپ جاتقانىم ەسىمدە جوق، ايتەۋىر ءبىر مەزگىلدە تۇردىم، قارنىم اشقانىن سەزگەم جوق، قاراسام — قارسى الدىمدا ەشكى باعۋشىلار تۇر ەكەن، ماعان تاماق بەرگەن دە سولار ەدى. ولار ءوزىمدى كەزىكتىرگەن شاقتا قانداي كۇيدە بولعانىم، نەندەي سوراقى دا ورەسكەل نارسەلەردى شاتقانىم جايىندا ايتىپ بەردى، وسىعان قاراپ مەنى اقىلىنان اداسقان دەپ تاۋىپتى. اقىل-ەسىمدى جوعالتىپ الاتىن كەزىم بولاتىنىن ءوزىم دە كەيىن انىق سەزىنە باستادىم: كەي-كەيدە كوڭىلىم كۇرت بۇزىلىپ، اقىل-ويىم كۇڭگىرتتەنىپ سالا بەرەدى، سول كەزدە بويىمدى اشۋ قىسىپ، بۇلقان-تالقان بولام، ۇستىمدەگى كيىمنىڭ دال-دۇلىن شىعارىپ جىرتىپ، ادام جۇرمەيتىن مىنا مەڭىرەۋ ءتۇزدى اششى ايقايمەن جاڭعىرىقتىرام، تاعدىر-تالايىما قارعىس جاۋدىرىپ، قاس جاۋىما اينالعان سول قىزدىڭ ەسىمىن سان قايتالاپ ايتا بەرەم، سونداي شاقتا مەنى تەك ءبىر عانا وي، ءبىر عانا تىلەك مەڭدەپ الادى — لۋسينداعا جالبارىنۋمەن ءومىرىمدى ءتامام ەتسەم دەيمىن. ال، اقىل-ەسىم قالپىنا تۇسكەن كەزدە سىلەم قاتىپ، دىڭكەلەپ قالاتىنىم سونشا، اياعىمدى ازەر قوزعايمىن.

ادەتتە تۇنەمەگە ەمەننىڭ كەۋەگىنە كىرەم، — ارىپ-اشقان تانىمە ول جەر ايتارلىقتاي پانا بوپ ءجۇر. تاۋ بەتكەيلەرىندە ەشكى مەن سيىر جاياتىن باقتاشىلار جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ ماعان ازىق-تۇلىك بەرىپ تۇرادى، — اكەلگەن تاماقتارىن جول بويىنا، جارتاستارعا قويىپ كەتەدى، جانىنان كەزدەيسوق ءوتىپ بارا جاتقاندا كورىپ قالىپ، تاۋىپ الۋىما وڭاي بولسىن دەگەندەرى عوي. ءتىپتى اقىل-ەسىمدى جوعالتىپ جۇرگەن شاعىمدا دا، تابيعي جاراتىلىسىم تاماق ىشۋگە يتەرمەلەپ، ارانىمدى اشتىرىپ، قارنىمدى تويعىزىپ الۋعا ءماجبۇر ەتەدى. كەي-كەيدە، اقىل-ەسىم قالىپقا تۇسكەن كەزدەردە، ولار ماعان جول بويىنا شىعىپ جۇرەتىنىمدى، تۇرعىلىقتى مەكەندەرىنەن قاشاعا قاراي بارا جاتقان باقتاشىلاردىڭ ازىق-تۇلىگىن تارتىپ الاتىنىمدى، ولاردىڭ قولدا بارىمەن ەرىكتى تۇردە بولىسۋگە ىقىلاستى ەكەنىنە قارامايتىنىمدى ايتادى. وسىنداي ءارى ايانىشتى، ءارى ازاپتى تىرلىك كەشىپ جۇرگەن سەبەبىم، قۇدىرەتتىڭ كۇشىمەن كوپ ۇزاماي نە ءوزىمنىڭ تاعدىرىم شەشىلەر، نە بولماسا ءبارىن ەستە ساقتاپ جۇرگەن قاپەرىمنىڭ ساۋداسى بىتەر، ءسويتىپ لۋسيندانىڭ سۇلۋلىعى مەن ساتقىندىعىن، دون فەرناندونىڭ وزىمە جاساعان زۇلىمدىعىن ءبىرجولا ۇمىتاتىن شىعارمىن دەگەن دامە عانا. ەگەر قۇدىرەت وسىلاي ەتەتىن بولسا، ءومىر شىراعىمدى وشىرمەسە، وندا ويلارىم ءوزىنىڭ تابيعي ارناسىن قايتا تابار ەدى. ەگەر ولاي ەتپەسە، وندا ماعان قالاتىنى تەك قۇدىرەتتەن جانىمدى الۋىن سۇراپ جالىنۋ عانا، ويتكەنى ءوزىم اپارىپ كىرىپتار ەتكەن احۋالدان ءتانىمدى اجىراتىپ الارلىقتاي مەندە ءقازىر جىگەر دە، جۇرەك تە جوق.

ءبىر باسىما جەتىپ ارتىلار كەلەڭسىزدىكتەر جايىنداعى قايعىلى حيكايامنىڭ ۇزىن-ىرعاسى وسىنداي، سەنورلار، — ال ەندى، ايتىڭىزدارشى، بۇل جاعدايدى بايانداۋ بارىسىندا وزدەرىڭىز كۋا بولعانداي دارەجەدە سەزىمگە بەرىلمەي تۇرۋ استە مۇمكىن بە؟ سونىمەن بىرگە، مەنى ۇگىتتەپ، كومەگى تيەر-اۋ دەيتىندەي اقىل-كەڭەس بەرەم دەپ تە اۋرە بولماڭىزدار، ويتكەنى ونىڭ ماعان تيگىزەر پايداسى دا ەمدەلۋدەن باس تارتقان ناۋقاسقا اتاقتى دارىگەردىڭ جازىپ بەرگەن دارى-دارمەگىنىڭ پايداسىنداي عانا. لۋسينداسىز ماعان دەنساۋلىقتىڭ قاجەتى جوق، وزىمە تيەسىلى جانە تيەسىلى بولۋعا ءتيىستى دە قىز باسقا بىرەۋگە تيەسىلى بولۋدى قالاعاندىقتان، قۋانىشقا بولەنۋگە مۇمكىندىگىم بولا تۇرا قايعى-قاسىرەتكە باتۋدى قالادىم. ءوزىنىڭ تۇراقسىزدىعى ارقىلى ول مەنى ماڭگىگە جوق قىلماققا نيەت ەتتى، مەن بولسام ونىڭ وسى ارمانى ورىندالۋى ءۇشىن ءوزىمدى-وزىم جوق قىلۋدى ۇيعاردىم؛ كەيىنگى ۇرپاقتار باقىتسىز جانداردىڭ ءبارىنىڭ باسىندا بار جاعدايدىڭ ماعان بۇيىرماعانىن ايتاتىن بولادى: ادەتتە ولار جۇباناتىن ەشتەڭەنىڭ جوقتىعىن ءبىلىپ جۇبانادى، ال ماعان بۇل بۇرىنعىدان دا زور قايعى پەن ازاپتىڭ سەبەبىنە اينالىپ وتىر، ويتكەنى ماعان ءقازىر بۇل قاسىرەتىم اقيرەتتە دە اياقتالمايتىنداي كورىنە باستادى.

وسىنى ايتىپ كاردەنو ءوز ماحابباتى جايىنداعى ۇزاق تا كوڭىلسىز اڭگىمەسىن ءتامام قىلعان ەدى، سۆياششەننيك وعان بىرەر اۋىز جۇباتۋ ايتپاققا وقتالعان، ءبىراق سول ارادا الدەنەندەي ءبىر ايانىشتى داۋىس قۇلاعىنا شالىنىپ اڭتارىلىپ قالدى، ال بۇل داۋىسقا قاتىستى اڭگىمە وسىناۋ حيكايانىڭ ءتورتىنشى بولىمىندە باياندالماق، ويتكەنى پاراسات-پارقى مول تاريحشى سيد احمەد بەن-ينحالي ونىڭ ءۇشىنشى ءبولىمىن وسىمەن اياقتايدى.

ءححۇىىى تاراۋ

بۇل تاراۋدا سۆياششەننيك پەن شاشتارازدىڭ ناق سول تاۋدا باستان كەشكەن جاڭا قىزىقتى وقيعاسى جايىندا باياندالادى

ەر جۇرەكتىگىنە ەشكىم شەندەسە المايتىن رىسار لامانچالىق دون كيحوتتىڭ الەمدى شارلاپ ساپار شەگۋگە شىققان جان سۇيسىنتەر جايماشۋاق زامانىنا نە جەتسىن شىركىن، ويتكەنى ونىڭ وسى كەزگە دەيىن توز-توزى شىققان جانە بۇتىندەي دەرلىك قۇرىپ تا بىتكەن كەزبە رىسارلار وردەنىنە جان ءبىتىرىپ، دۇنيەگە قايتا ورالتۋ جونىندەگى كەڭ پەيىلدى ۇيعارىمىنىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى مىنا كوڭىل كوتەرەر نارسەگە دىلگەر زامانىمىزدا ءبىز تەك ونىڭ وسىناۋ ءبىر وتىرىگى جوق حيكاياسىنداعى تاماشالارعا عانا تامسانىپ قويمايمىز، سونىمەن بىرگە وسى حيكاياعا تۇزىلگەن، باسىم بولەگى سول حيكايانىڭ وزىنەن اسىپ تۇسپەسە كەم تۇسپەيتىن تارتىمدى، باس قاتىرىپ ويلانۋعا ءماجبۇر ەتەتىن جانە شىندىقتان الشاق كەتپەيتىن وقيعالار مەن ەپيزودتاردى دا قىزىقتايمىز، — ال شيراتىلىپ، شيىرشىقتالعان جانە بىرىنە ءبىرى وراتىلعان ارقاۋىن قايتا تاپقان اتالمىش حيكايانىڭ وزىنە كەلسەك، ول كاردەنوعا جۇباتۋ ايتۋعا وقتالعان سۆياششەننيكتىڭ مىنا تومەندەگىدەي تۇردە ءتىل قاتقان ايانىشتى داۋىستى قۇلاعى شالعانىن بايان ەتەدى:

— وي، قۇداي-اي! تانىمە تاڭىلعان اۋىرتپالىققا — ەركىمنەن تىس تۇردە ارقالاپ جۇرگەن اۋىرتپالىعىما ارنالعان قۇپيا ءقابىر بولۋعا لايىقتى جەردى تاپتىم با الدە تاپپادىم با؟ ءيا، تاپقان دا سەكىلدىمىن، ەگەر تەك اينالا قورشاعان تاۋدىڭ تىمىرسىق تىنىشتىعى الدارقاتىپ تۇرماسا. بەۋ، مەن قانداي باقىتسىز بەيباق ەدىم! مىنا جارتاستار مەن نۋ جىنىستاردىڭ ورتاسى ءوز ويىمدى ورىنداۋعا قانداي قولايلى دەسەڭشى، ويتكەنى ادام كەيىپتىلەردىڭ اراسىندا جۇرگەننەن گورى وسىلاردىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ قۇدىرەتتى كۇشكە تاعدىر-تالايىم جايىندا الاڭسىز زار توگە الام عوي؛ سەبەبى، كۇدىك-كۇمانىمدى سەيىلتىپ، قايعى-قاسىرەتىمدى ازايتىپ، ازابىمنان قۇتقارا الاتىن جەر بەتىندە بىردە-بىر جان يەسى جوق قوي!

سۆياششەننيك پەن ونىڭ سەرىكتەرى بۇل سوزدەردى ايقىن ەستىپ، انىق ءتۇسىندى، داۋىس ولارعا وتە جاقىن جەردەن شىعىپ تۇرعانداي كورىندى، — شىن مانىندە دە سولاي بولاتىن، — سوندىقتان ولار وسى سوزدەردى ايتقان ادامدى ىزدەپ تاپپاققا نيەتتەنىپ، داۋىس شىققان جاققا قاراي بەت الدى، ءبىراق جيىرما قادام دا جۇرمەي جاتىپ، جارتاستىڭ ارعى بەتىنەن، شاعان اعاشىنىڭ ساياسىنان قاراپايىم شارۋاشا كيىنگەن بوزبالانى كوزدەرى شالدى: ەڭكەيىپ، جىلعاداعى سۋعا اياعىن جۋىپ وتىرعانى سەبەپتى ءاۋ باستا ولار ونىڭ ءجۇزىن انىق كورە المادى؛ بۇلار دىبىس شىعارماي جاقىنداعاندىقتان اناۋ ەشتەڭە ەستي قويعان جوق، ونىڭ ۇستىنە بار ىنتى-شىنتىسىمەن اياعىن جۋۋمەن الەك بوپ جاتقان-دى، ال اياعى بولسا بۇلاق سۋىندا جاتقان تاستاردىڭ اراسىنان قۇددى ءبىر قوس اقشىلتىم حرۋستال سەكىلدى بوپ كورىنىپ تۇرعان. اياعىنىڭ اپپاقتىعى مەن ادەمىلىگى جولاۋشىلاردى عاجاپ قالدىردى، بوزبالانىڭ ۇستىندەگى كيىم باسقا جايدان حابار بەرىپ تۇرعانىمەن، بۇل اياق جىرتىلعان تاناپتى تاپتاۋعا نەمەسە سوقا مەن وگىزدىڭ سوڭىنان سۇيرەتىلۋگە جاراتىلماعانداي ەدى، ءسويتىپ، الدا كەلە جاتقان، ونىڭ وزدەرىن بايقاماعانىنا كوز جەتكىزگەن سۆياششەننيك قاسىنداعى ەكى سەرىگىنە جارتاس سىنىقتارىنىڭ تاساسىنا جاسىرىنىپ، دىمىن شىعارماي وتىرۋ جونىندە بەلگى بەردى، انالار مۇنى بۇلجىتپاي ورىنداپ، بوزبالانىڭ ىس-ارەكەتىن مۇقيات باقىلاۋعا كىرىستى. ۇستىنە قاۋسىرمالى شولاق كافتان كيىپتى، بەلىن اق ورامالمەن بۋىنىپتى، پانتالونى، سۇرعىلتىم شۇعادان تىگىلگەن گاماشى مەن باسىندا ءدال سونداي سۇرعىلتىم ءتۇستى شۇعا بەرەتى بار ەكەن؛ گاماشىن تىزەسىنەن كەلتىرىپ ءتۇرىپ الىپتى، ال جالاڭاش قالعان بالتىرلارىن الەباسترمەن سالىستىرۋعا بولاتىن. ادەمى اياعىن جۋىپ بولعان بوزبالا بەرەتىنىڭ استىنان باس ورامالىن شىعارىپ، اياعىن جاقسىلاپ ءسۇرتىپ الدى؛ ورامالىن الىپ جاتقان كەزدە باسىن انتەك جوعارى كوتەرگەن-دى، سول ءسات وعان تەسىلە قاراپ وتىرعانداردىڭ كوز الدىنا قاس قاعىم ساتكە ايداي سۇلۋ اجار جارق ەتە قالدى، سونى كورىپ ءوزىن-وزى ۇستاي الماعان كاردەنو سۆياششەننيككە سىبىرلاپ:

— ەگەر بۇل لۋسيندانىڭ ناق ءوزى بولماسا، وندا مۇنىڭ ادام ەمەس، پەرىشتە بولعانى، — دەدى.

بوزبالا بەرەتىن شەشىپ، باسىن سىلكىپ قالدى، سول بويدا-اق تولقىندانا توگىلگەن شاشى يىعىن جاۋىپ سالا بەردى، ونىڭ وسىناۋ اسەم شاشىنا ءتىپتى فەبتىڭ بۇيرا شاشى دا قىزىعارلىقتاي ەدى. سول ارادا ولار مۇنىڭ ديقان بوپ كيىنگەن ايەل ەكەنىن، ايەل بولعاندا دا كەرەمەت نازىك، نازىك بولعاندا دا وزدەرى بۇرىن-سوڭدى كورگەن، سونىڭ ىشىندە كاردەنو دا، ايەلدەردىڭ ىشىندەگى ەڭ كەرەمەت سۇلۋى ەكەنىن ۇعىندى؛ ايتا كەتەرلىگى، كاردەنو لۋسيندانى جاقسى بىلەتىن جانە ديدارىنا سۇقتانعان جىگىت بولعانىمەن، كەيىننەن سونىڭ ءوزى بۇل قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا ءبىر تالاسسا لۋسيندانىڭ سۇلۋلىعى عانا تالاساتىن شىعار دەگەندى ايتتى. التىنداي سارى، ءارى ۇزىن، ءارى قالىڭ ادەمى شاشى تەك يىعىن عانا جاۋىپ تۇرعان جوق-تى — بەلىنەن اسا شۇباتىلىپ، بۇكىل دەنەسىن كومكەرىپ كەتكەن-دى، سوندىقتان تەك اياعى عانا كورىنىپ تۇرعان. قىز شاشىن تاراق ورنىنا قولىمەن تاراعىشتاپ جاتىر ەدى، ەگەر سۋدا تۇرعان اياعى حرۋستالدى ەسكە سالسا، شاشىن تاراقتاپ جاتقان قولى سىرە بوپ قالعان قارعا ۇقسايتىن؛ وعان نەعۇرلىم ۇزاق شۇقشيعان سايىن، الگى ۇشەۋىنىڭ تاڭدانىسى دا سوعۇرلىم كۇشەيە ءتۇستى، سوندىقتان دا بولار، بۇل ايەلدىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە دەگەن ىنتىزارلىعى دا ءسات سايىن ءورشىپ بارا جاتتى. سول ءۇشىن ولار بوي كورسەتكەندى ءجون كوردى؛ ءسويتىپ ورىندارىنان تۇرماق بوپ قوزعالا باستاعاندا اسەم قىز باسىن كوتەرىپ، بەتىن كىرەۋكەلەگەن شاشىن قوس قولىمەن كەيىن سەرپىپ تاستاپ، سىبىس شىققان جاققا قاراپ قالدى؛ سوسىن بۇلاردى كورگەن بويدا-اق ۇشىپ تۇرىپ، جانىندا جاتقان، شاماسى كيىم-كەشەگى سالىنعان، تۇيىنشەگىن ەدەل-جەدەل ءىلىپ الىپ، جالاڭ اياق، شاشىن جەلبىرەتە جايىپ جىبەرگەن قالپى، ۇرەي مەن قورقىنىشقا بوي الدىرىپ قاشا جونەلدى؛ الايدا تابانىنا باتقان وتكىر تاسقا نازىك اياعى شىداس بەرە الماي، بىرنەشە ادىم اتتاماي جاتىپ جالپاسىنان ءتۇستى. سول ارادا ۇشەۋى قىزدىڭ جانىنا جاقىنداپ، ءبىرىنشى بوپ وعان سۆياششەننيك ءتىل قاتتى:

— ءسىز كىم بولىڭىز مەيلى، سەنورا، ارمەن قاراي ءبىر ادىم دا اتتاۋشى بولماڭىز، ويتكەنى كوز الدىڭىزدا تۇرعان جانداردىڭ جالعىز عانا تىلەگى — وزىڭىزگە كومەكتەسۋ عانا. ءبىزدى كورىپ بەكەرگە تۇرا قاشتىڭىز — ءبارىبىر اياعىڭىز بۇعان شىداماس ەدى، وعان قوسا ءبىز دە ءوزىڭىزدى جىبەرە قويماس ەدىك.

جاعدايدىڭ مانىنە قانىعا قويماعان ءارى ۇيات قىسقان قىز تۇك ءۇن قاتپادى. سويتكەن سوڭ ولار تاعى دا كىشكەنە جاقىنداي ءتۇستى دە، سۆياششەننيك قىزدى بىلەگىنەن الىپ قايتا سويلەپ كەتتى:

— كيىمىڭىز كولەگەيلەگەن نارسەنى، سەنورا، شاشىڭىز اشكەرەلەپ بەردى: سۇلۋلىعىڭىزدى وسىنداي قارابايىر كيىممەن كىرەۋكەلەپ، وسىنداي قۇلا تۇزگە اكەپ جاسىرۋىڭىزعا قاراعاندا ءسىزدى بۇعان ايرىقشا ءبىر سەبەپتەر يتەرمەلەگەن بولسا كەرەك، الايدا بۇل جەردە بىزگە وزىڭىزبەن ۇشىراسۋ باقىتى بۇيىردى، ازابىڭىزدان ارىلتۋ قولىمىزدان كەلمەسە، وندا، تىم قۇرىعاندا، كەڭەس بەرەر ەدىك، ويتكەنى قايعىسى قانشالىقتى زور بولعانىمەن، جانى قانشالىقتى قينالىپ تۇرعانىمەن، باقىتسىزدىققا ۇشىراعان پەندە وزىنە اق-ادال نيەتپەن كەڭەس بەرمەكشى ادامنىڭ سوزىنە، ونى ورىنداي قويماعان كۇندە دە، كوزى تىرىسىندە، ەڭ بولماعاندا، قۇلاق قويۋعا ءتيىس قوي. ءسويتىپ ەندى، سەنورا، نەمەسە كوڭىلىڭىز قالاسا ءتىپتى سەنور-اق دەيىن، ءبىزدى كورگەن شاقتا پايدا بولعان ۇرەيىڭىزدەن ارىلىڭىز دا، باسىڭىزداعى جاعداياتتى — قۋانىشىڭىزدى ءجا قاسىرەتىڭىزدى اسىقپاي بايان ەتىڭىز، سوندا وسى تۇرعان بارىمىزدەن، تۇتاستاي العاندا دا، جەكەلەي العاندا دا، قايعىڭىزعا جاناشىرلىق تاباسىز.

سۆياششەننيك وسى سوزدەردى ايتىپ جاتقان شاقتا شارۋا كيىمىن كيگەن قىز ءوزىن قورشاعاندارعا قۇددى ءبىر ارباۋعا ۇشىراعانداي تۇك ءۇن قاتپاي اڭتارىلا قاراپ قالعان-دى، وسى تۇرىسىندا ول بۇرىن ءومىرى كورمەگەن، بىلمەگەن الدەبىر نارسەنى الدەكىم اكەپ ويدا جوقتا كورسەتە سالعان دەريەۆنيا جىگىتىنەن اۋمايتىن. ءبىراق سۆياششەننيك اڭگىمەسىنىڭ اۋانى وراعىتىپ وتىرىپ ءبىر ارناعا سايا بەرگەندىكتەن، اۋىر كۇرسىنىپ العان قىز اقىرى ۇنسىزدىگىن بۇزىپ، بىلاي دەدى:

— مىنا قۇلازىعان تاۋ ءوزىمدى جۇرت كوزىنەن جاسىرۋعا جارامسىز بولعاندىقتان، بوساتىپ قويا بەرگەن ءارى تارالماعان شاشىم جالعان ءسوز ايتۋىما جول بەرمەيتىندىكتەن ەندىگى جەردە جالتارىپ-بۇلتارۋىمدا ەشقانداي ءمان جوق سەكىلدى، ويتكەنى ماعان سەنىپ قالعانداي شىراي بىلدىرسەڭىزدەر دە، ءبارىبىر باسقا ءبىر سەبەپتەن ەمەس، تەك كىشىپەيىلدىكتەن عانا سولاي ەتەر ەدىڭىزدەر. وسىناۋ كىرىسپە سوزدەن كەيىن، سەنورلار، ىزگى تىلەكتەرىڭىزگە ايرىقشا ىرزا بولعانىمدى ايتقىم كەلەدى جانە بۇل مەنى وتىنىشتەرىڭىزدى ورىنداۋعا مىندەتتەيدى، الايدا، باسىمنان كەشكەن ءجابىر-جاپام جايىنداعى بۇل اڭگىمە وزىمە اياۋشىلىق تۋعىزۋمەن بىرگە، وزدەرىڭىزدى وكىنىشتە قالدىرىپ جۇرە مە دەگەن دە ءقاۋپىم بار، سەبەبى قايعىمدى سەيىلتەتىن قانداي ءبىر دارى-دارمەك تە، ءجا ونى جەڭىلەيتەتىن جۇباتۋ ءسوز دە تابا المايسىزدار. ايتسە دە، ايەل بالاسى ەكەنىم ءبىلىنىپ قالعاندىقتان جانە ءوزىمدى — سونشالىقتى جاس، جاپادان-جالعىز، وعان قوسا وسىنداي كيىم-كەشەك كيگەن قىزدى — مىناداي جەردەن جولىقتىرعاندىقتان بۇل ءجۇرىسىم جونىندە بوتەن وي پايدا بولماۋى ءۇشىن، — ويتكەنى، ءبارىن قوسىپ الىپ قاراعاندا دا، جەكە-دارا الىپ قاراعاندا دا، بۇل جاعدايلار قانداي كىرشىكسىز ەسىمگە دە قارا كۇيە جاعۋعا جەتكىلىكتى عوي، — انشەيىندە اڭگىمە ەتپەي-اق قويۋىما بولاتىن نارسەنىڭ ءوزىن دە ورتاعا سالۋعا ءماجبۇرمىن.

وسىنىڭ ءبارىن سۇلۋ قىز كىدىرىپ-مۇدىرمەي ءبىر دەمدە ايتىپ شىقتى، ونىڭ سىندارلى ءسوزى مەن سۇڭعىلا اقىلى، سونداي-اق بيازى ءۇنى جولاۋشىلاردى سۇلۋلىعىنان بەتەر ءدان ريزا قىلدى. ولار قولدان كەلگەنشە كومەك كورسەتۋگە ءازىر ەكەندەرىن قايتالاپ، بەرگەن ۋادەسىن ورىنداۋىن وتىنگەن كەزدە قىز كوپ جالىندىرعان جوق، — ادەپ شارتىن قالتقىسىز ساقتاي وتىرىپ اياق كيىمىن كيىپ، شاشىن جيناپ الدى دا، تاسقا كەلىپ وتىردى، سوسىن ءۇش جولاۋشى ءوزىن اينالدىرا قورشاي جايعاسقان كەزدە اسىقپاي-ساسپاي، ناقپا-ناقتاپ، كوزىنە ىركىلگەن جاستى زوردىڭ كۇشىمەن تەجەپ، ءومىر تاريحىن اڭگىمەلەي باستادى:

— ءبىزدىڭ اندالۋسيادا ءبىر قالا بار، يسپان گراندتارى دەپ اتالىپ جۇرگەندەر اراسىنداعى الدەبىر گەرسوگتىڭ اتاق-دارەجەسى سونىڭ اتىنان شىققان. گەرسوگتىڭ ەكى بالاسى بار: ۇلكەنىن، الگى دارەجەنىڭ مۇراگەرىن، ونىڭ جاقسى مىنەز-قۇلقىن دا مۇرا ەتكەن دەۋگە بولاتىنداي، ال كىشىسى ۆەليدونىڭ زۇلىمدىعى مەن گانەلوننىڭ ەكىجۇزدىلىگىنەن باسقا ەشتەڭە دە مۇرا ەتپەگەن سەكىلدى. اكە-شەشەم سول گەرسوگتىڭ ۆاسسالى. ولاردىڭ ارعى تەگى قانداي ەكەنى بەيمالىم، ەسەسىنە شىلقىعان باي، ەگەر دارەجەلەرى داۋلەتىنەن پاستەۋ كورىنبەگەندە، باسقا ۋايىمدارى بولماس ەدى، ال ءوزىم وسىنشالىقتى ءجابىر-جاپا شەگەم دەپ قورىقپاس ەدىم، — ويتكەنى، باستان وتكەرگەن قورلىق-زورلىعىمنىڭ ءبارى، بالكىم، اتا-اناما اقسۇيەكتەردەن جاراتىلۋ باعى بۇيىرماعانىنان دا شىعار. راسىن ايتقاندا، ولاردىڭ تۇقىمى كىسى ۇيالاتىنداي تىم ناشار دا ەمەس، سويتە تۇرعانىمەن، قايعى-قاسىرەتىمنىڭ قاينار كوزى سونىڭ قىرسىعىنان دەيتىن سەنىمىمنەن اينىتارلىقتاي اسا ءبىر تەكتى دە ەمەس. قىسقاسى، ولار ەگىنشىلەر، قاراپايىم ادامدار، الدەنەندەي ءبىر ارام نيەتتى تايپامەن ەشقانداي ارالاس-قۇرالاسى جوق، بارىپ تۇرعان تازا قاندى حريستياندار، ءبىراق وتە باي، نە ىشەم، نە كيەم دەمەيدى، شىن مانىندە ءقازىر ولاردىڭ يدالگو عانا ەمەس، ءتىپتى كاۆالەرودان دا ايىرماشىلىعى جوقتىڭ قاسى. الايدا، مەن سياقتى قىزدارى بارىن ولار وزدەرىنىڭ ەڭ زور بايلىعى جانە ابىروي-اتاعى سانايتىن. باسقا مۇراگەر ۇلى نەمەسە قىزى بولماعاندىقتان، اسا بالاجان اتا-انامنىڭ قولىندا الەمدەگى ەڭ ەركە قىزدىڭ ءبىرى بوپ ءوستىم. ولاردىڭ قارتايعان شاعىنىڭ قۋانىشى بولدىم، جۇزىمە قاراپ وزدەرىن تانيتىن ايناسى بولدىم، ىزگى نيەتتى تىلەكتەرىن باعىشتايتىن ارداقتىسى بولدىم، بۇل تىلەكتەرىنىڭ ىزگىلىگى سونداي، ءوز تىلەگىممەن ەش كەرەعار كەلمەيتىن. داتكە قۋات سۇيىكتى قىزى بولۋمەن قاتار ولاردىڭ ءۇيىن دە ءوزىم بيلەپ-توستەدىم: قىزمەتشىلەردى ءوزىم جالداپ، ءوزىم بوساتىپ وتىردىم، قانداي داقىل سەبىلىپ، قاندايى ورىلىپ جاتقانىنا، ءىرى قارا مەن ۇساق جاندىق سانىنا، ارا ۇيالارىنا ەسەپ جۇرگىزدىم، ماي بىلعاۋ مەن شىرىن سىعۋ جۇمىستارىن قاداعالادىم. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اكەم سەكىلدى اسا باي سەلو تۇرعىنىنىڭ يەلىگىندە بولۋى مۇمكىن جانە يەلىگىندە بولعان نارسەنىڭ ءبارى ەسەپ-قيسابىمدا تۇردى، مەن ءارى شارۋاشىلىق باسقارۋشى، ءارى قوجايىن مىندەتىن اتقاردىم، وسىنداي ەلگەزەكتىگىمە دەگەن اتا-انامنىڭ قۋانىشىن ءتيىستى دارەجەدە سۋرەتتەپ جەتكىزە المايمىن. باقىلاۋشىلارعا، باقتاشىلار مەن كۇندەلىكتى جۇمىس ىستەيتىندەرگە ءتيىستى تاپسىرمامدى بەرىپ كەلگەن سوڭ قىزدارعا مەيلىنشە جاراساتىن ءارى ولارعا اسا قاجەت بوپ تابىلاتىن جۇمىسپەن اينالىستىم، مىسالعا، ءىس تىكتىم، كەستە توقىدىم، ۇرشىق تا ءيىردىم. بۇل ىستەردەن مەزى بولعان كەزىمدە عيبراتتى كىتاپتار وقۋعا دەن قوياتىنمىن نەمەسە ارفادا وينايتىنمىن، ويتكەنى مۋزىكا الابۇرتقان كوڭىلدى تىنىشتاندىرىپ، زەرىككەن وي-قيالدى ساباسىنا تۇسىرەتىنىن ءوز تاجىريبەمنەن بىلەتىنمىن. مىنە، اتا-انامنىڭ ۇيىندە وسىنداي ءومىر كەشكەم، مۇنىڭ ءبارىن سونشالىقتى ەگجەي-تەگجەيلى سيپاتتاپ وتىرعان سەبەبىم قانداي جاقسى قىز ەكەنىمدى ايتۋ ەمەس، ءجا بايلىعىممەن ماقتانۋ ەمەس، جالعىز عانا ماقساتىم — بۇرىن قانداي عانيبەت تىرلىك كەشكەنىمدى، ەشبىر ايىپ-كىنام جوقتىعىنا قاراماي ەندى ءقازىر قانداي ءمۇساپىر حالگە تاپ بولعانىمدى كورسەتۋ عانا.

پالە ماعان بىلاي جابىستى. تىنىم تاپپاي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ءارى موناستىرداعى قاماشاۋ ومىرگە ۇقساس كوز تاسا تىرلىك كەشىپ جۇرگەن مەن جازعان ءوزىمدى قىزمەتشىلەرىمنەن باسقا جان بالاسى كورمەيدى دەپ ويلايتىنمىن، ويتكەنى ءتىپتى شىركەۋدىڭ وزىنە دە ەرتەلەتىپ، شەشەممەن جانە قىزمەتشى كەلىنشەكتەرمەن بىرگە باراتىنمىن، ورانىپ، قىمتانىپ الاتىنىم سونشا، قارسى الدىمنان اياق باسار جەردەن باسقا ەشتەڭە كورمەيتىنمىن، سولاي بولا تۇرعانىمەن ماحاببات كوزىنىڭ قيىعى، دالىرەك ايتقاندا، سىلەۋسىن كوزى دە تەڭدەسە المايتىن سۇعاناق كوزدىڭ قيىعى، دون فەرناندونىڭ ىجداعاتتىلىعى ارقاسىندا، — الگىندە ءوزىم ايتىپ وتكەن گەرسوگتىڭ كەنجە بالاسىنىڭ ەسىمى وسىنداي، — مەنى بايقاپ قالىپتى.

اڭگىمە شەرتىپ وتىرعان قىزدىڭ دون فەرناندو ەسىمىن اۋزىنا الۋى مۇڭ ەكەن، كاردەنونىڭ ءجۇزى اپپاق قۋداي بوپ كەتتى، ماڭدايىنان شىپ-شىپ تەر شىقتى، سونى كورگەن سۆياششەننيك پەن شاشتاراز ونى ايرىقشا تولعانىس بيلەپ العانىن بايقاپ، قۇتىرما اۋرۋى ۇستاعالى تۇر ما دەپ قورقىپ قالدى، ونىڭ ارەدىك-ارەدىك وسىنداي سوقپاسى بولاتىنىنان ولار قۇلاعدار ەدى. ءبىراق، كاردەنونىڭ اقىل-ەسى قالپىندا-تۇعىن، قاتتى تولقىعاننان قارا تەرگە مالشىنىپ، وسىناۋ بويجەتكەننىڭ كىم ەكەنىن بىلمەككە تىرىسىپ وعان قادالا قاراپ وتىرعان، ال كاردەنونىڭ قانداي كۇيگە تاپ بولعانىنان مۇلدەم بەيحابار بويجەتكەن اڭگىمەسىن ارمەن جالعاي بەردى:

— ءسويتىپ، كوزىنىڭ قيىعى تۇسەر-تۇسپەستە-اق ول ماعان قۇشتار بوپ قالدى، بۇل جايىندا سوڭىنان ماعان ونىڭ ءوزى ايتىپ بەردى جانە كەيىنگى ءىس-قىلىعى سونىڭ ايقىن دالەلىنە اينالدى. الايدا، ساناسا سان جەتپەيتىن ۋايىم-قايعىمنىڭ ءبارىن جىپكە ءتىزىپ جاتپاس ءۇشىن دون فەرناندونىڭ ماعان دەگەن ماحاببات سەزىمىن ءبىلدىرۋ ماقساتىندا جاساعان ايلا-شارعىلارى جايىندا ايتپاي-اق قويعىم كەپ وتىر. ول قىزمەتشى ايەلدەردى ساتىپ الدى، نەشە الۋان سىي-سياپات جاساپ اتا-انامنىڭ كوڭىلىن اۋلادى، قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى كوشەمىزدە ويىن-ساۋىق ءوتىپ، كۇلكى ەستىلەتىن بولدى، مۋزىكا ءتۇنى بويى ۇيقى بەرمەيتىندى شىعاردى؛ قانداي جولمەن كەلەتىنىن كىم ءبىلسىن، حاتى دا قولىما ءجيى ءتيىپ جاتتى، سەندىرىپ باعۋ مەن سۇيىسپەنشىلىك ءبىلدىرۋ سوزىنە تولى وسىناۋ سانسىز حاتتاعى سەرت پەن ۋادە ونداعى ارىپتەردەن دە كوپ بولاتىن. مۇنىڭ ءبارى، الايدا، جۇرەگىمدى جۇمسارتپاعانى بىلاي تۇرسىن، كەرىسىنشە، قاتايتىپ جىبەردى، بەينە ءبىر ول مەنىڭ قاس دۇشپانىمداي، ىقىلاسىمدى اۋدارۋعا باعىتتالعان امال-ايلاسى كەرىعالاڭ ماقساتپەن جاسالىپ جاتقانداي كورىندى، — ونىڭ سەبەبى استە دە دون فەرناندونىڭ ىقىلاس-پەيىلى ۇناماعاندىقتان، ۇزدىگۋى داراقىلىق سەكىلدى كورىنگەندىكتەن ەمەس، — جوعا، وسىنداي اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان كاۆالەرونىڭ ءوزىمدى سۇيەتىندىگى مەن سىيلايتىندىعى جايىنداعى ويدان ءوزىم دە ونشا تۇسىنبەيتىن ءبىر ىرزاشىلىق سەزىمگە بولەنەتىنمىن، سونداي-اق جولداۋلارىنداعى جىپىرلاعان ماداق سوزدەر دە جانىما جاقپاي قالعان جوق: سەبەبى، ايەل اتاۋلىنىڭ ءبارى، ءتىپتى بارىپ تۇرعان سۇرىقسىزدىڭ ءوزى، سۇلۋ دەپ اتاعانعا ءماز بوپ قالاتىنى بەلگىلى عوي. بۇعان ورە تۇرەگەلگەن نارسە —قىز بالاعا ءتان ۇيالشاقتىعىم مەن اتا-انامنىڭ ۇزدىكسىز ساقتاندىرۋى ەدى، ويتكەنى دون فەرناندونىڭ كىمگە كوڭىلى اۋىپ جۇرگەنى ولار ءۇشىن قۇپيا سىر ەمەس-تى: اناۋ ونىسىن بىرەۋ-مىرەۋدەن جاسىرۋ دەگەننەن قالعان بولاتىن. اتا-انام ماعان وزدەرىنىڭ ار-نامىسى مەن جاقسى اتىن جالعىز تەك مەنىڭ ۇستامدىلىعىم مەن ادەپتىلىگىمە تەلىپ جانە سوعان سەنىپ وتىرعانىن ايتىپ، دون فەرناندو مەن اراڭداعى تەڭسىزدىك جايىن ەسكە الساڭ، ول نە دەمەسىن مەيلى، ءوزىڭ جايىندا ەمەس، ءوز قۇشتارلىعىن قاناعاتتاندىرۋ جايىندا قام جەپ جۇرگەنىن جەتە تۇسىنەر ەدىڭ، دەگەندى قۇلاعىما قۇيۋمەن بولعان. ولار، سونداي-اق، ەگەر ونىڭ دالباسا دامەگويلىگىنە قايتكەن كۇندە دە تويتارىس بەرمەك ويىم بولسا، مەنى سەلومىزداعى بولا ما نەمەسە وسى ايماقتاعى بولا ما، ءبارى ءبىر، كوڭىلىم قالاعان ەڭ جاقسى جىگىتكە ۇزاتپاق نيەتتەرى بارىن، ويتكەنى وزدەرىنىڭ اس تا توك بايلىعى مەن مەنىڭ ءجىبى ءتۇزۋ قىز ەكەنىمدى ەسكەرگەندە، وسىنداي تەڭ تابۋعا ءۇمىت ەتۋىمە ابدەن بولاتىنىن قۇلاققاعىس ەتكەن-دى. ولاردىڭ اقىلعا قونىمدى دالەلدەرى مەن جالعانى جوق ۋادەلەرى كوڭىلىمدى ورنىقتىردى دا، مەن دون فەرناندوعا ارمان بولعان ماقساتىن ورىنداۋىنا زارەدەي بولسىن ءۇمىت قالدىراتىنداي ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاۋعا بەكىندىم.

الايدا، مەنىڭ يلىكپەۋىم نەمەسە، مۇمكىن، ءوزى ويلاعانداي، مەنسىنبەۋىم ونىڭ ءتانقۇمار اشكوزدىگىن، — ءيا، ءداپ سول ءتانقۇمار اشكوزدىگىن، ونىڭ ماعان دەگەن ىقىلاسىن باسقاداي اتاۋ قيىن، — ودان ارمەن كۇشەيتىپ جىبەرۋگە ءتيىس-تۇعىن، ويتكەنى، ەگەر بۇل كادىمگى شىنايى ماحاببات تۇرىندە شىراي بەرسە، وندا ءقازىر سىزدەر ول جايىندا دانەڭە دە ەستىمەگەن بولار ەدىڭىزدەر، سەبەبى مەنىڭ سىزدەرگە جىر عىپ ايتاتىن ەشتەڭەم بولماس ەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە، دون فەرناندو اتا-انامنىڭ ءوزىمدى كۇيەۋگە بەرگەلى جاتقانىن ءبىلىپ قويدى، بۇل ونىڭ مەنى يەكتەسەم دەگەن ءۇمىتىن ۇزەتىن ەدى، نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، كۇزەتىمنىڭ كۇشەيۋىنە كومەكتەسەتىن ەدى؛ بۇل حابار، دۇرىسىندا، وسى كۇدىك ونى ءقازىر وزدەرىڭىزگە ءمالىم بولاتىنداي ىسكە يتەرمەلەدى، دالىرەك ايتقاندا: ءبىر كۇنى تۇندە، سالعىرتتىق سالدارىنان ار-نامىسىم قاتەرگە ۇشىراماسى ءۇشىن ەسىك اتاۋلى تۇگەل قۇلىپتالىپ، ساقتىق شارالارىنىڭ ءبارى قابىلدانعان شاقتا، جالعىز عانا قىزمەتشى قىزبەن وڭاشا وتىرعان كەزىمدە، اناۋ توبەدەن تۇسكەندەي بوپ جاتىن بولمەمە كىرىپ كەلدى؛ ونى كورگەن ساتتە كوز الدىم قاراڭعى تارتىپ، ءتىل-جاقتان ايرىلىپ قالدىم، ەڭ اقىرى ايقاي سالۋعا دا شامام بولمادى، — ول ءتىپتى ايقايلاۋىما دا مۇمكىندىك بەرمەس پە ەدى، كىم بىلەدى، ويتكەنى سول بويدا-اق ماعان جارماسا كەتتى دە، قۇشاقتاي الىپ (ايتىپ وتىرمىن عوي، ەسىم شىعىپ كەتكەنى سونشا، قارسىلاسۋعا دا دارمەنىم جەتپەدى)، سويلەپ قويا بەردى، — اپىراي دەسەڭشى، سۋايتتىقتىڭ قالاي عانا سونشالىقتى شەبەر بولاتىنىنا جانە ايتاتىن سوزدەرىنىڭ سونشالىقتى شىنشىل كورىنۋى ءۇشىن قانداي امال قولداناتىنىنا وسى كۇنگە شەيىن اقىلىم جەتپەيدى. الگى وپاسىز ءسوزىنىڭ شىندىعىن — كوزىنەن توگىلگەن جاس، نيەتىنىڭ شىندىعىن — اھىلاپ-ۋھىلەۋ ارقىلى كۋالاندىرا ءبىلدى، ال جاپادان-جالعىز قالعان، مۇنداي جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەگىن ۇي-ىشىندەگىلەر ۇيرەتپەگەن مەن بەيباق، نەلىكتەن وسى وتىرىكتىڭ ءبارىن شىنداي كورىپ قالعانىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. سولاي بولا تۇرا، الگىنىڭ جىلاپ-سىقتاۋى مەن كۇرسىنىستەرى انشەيىن اياۋشىلىقتان باسقا سەزىمىمدى قوزعاي قويعان جوق، سول سەبەپتى باستاپقى ابىرجۋدان ازدى-كەم ارىلعان كەزىمدە، ەپتەپ-سەپتەپ ساباما ءتۇسىپ، ءوز بويىمنان تابىلا قويار دەپ استە ويلاماعان بايسالدىلىقپەن وعان بىلاي دەدىم:

“ەگەردە، سەنور، مىناۋ ءسىزدىڭ قۇشاعىڭىز بولماي، راقىمسىز ارىستاننىڭ تىرناعى بولعان كۇندە دە، بۇدان ار-نامىسىما نۇقسان كەلتىرەتىن ىس-ارەكەت پەن ءسوز ارقىلى عانا بوسانىپ شىعا السام، مەن ءۇشىن وعان تاۋەكەل ەتۋ دە، وسىعان دەيىن بولعان جايدى جۋىپ-شايۋمەن بىردەي جەڭىلگە تۇسەر ەدى. ءتانىمدى قۇشاعىڭىزعا قالاي قاتتى قىسىپ وتىرساڭىز، جانىم دا ءوزىمنىڭ ابزال ماقساتتارىممەن تاپ سونداي تىعىز بايلانىستا، ەگەردە كۇش قولدانۋ ارقىلى ارتىق ىسكە بارماق بولساڭىز بۇل ەكى ماقساتتىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق قانداي ەكەنىنە كوزىڭىز كامىل جەتەرى انىق. مەن سىزگە ۆاسسالمىن، ءبىراق كۇڭ ەمەسپىن. شىققان تەگىڭىزدىڭ بيىكتىگى مەنىڭ تەگىمنىڭ تومەندىگىن تالكەك ەتىپ، زورلىق-زومبىلىق جاساۋعا ەرىكسىز جانە ونداي ەرىككە يە بولۋعا ءتيىستى دە ەمەس، — ءسىز، سەنور ءارى كاۆالەرو، ءوز ار-نامىسىڭىزدى قالاي قادىرلەسەڭىز، مەن دە، قاراپايىم ادام ءارى سەلو تۇرعىنى، تاپ سولاي قادىرلەيمىن. كۇش كورسەتۋ ارقىلى ءسىز ماعان ەشتەڭە ىستەي المايسىز، بايلىعىڭىزبەن دە باسىمدى اينالدىرا المايسىز، جىلى ءسوزىڭىز دە جۇرەگىمدى جىبىتە المايدى، كوز جاسىڭىزدى كولدەتىپ، كۇرسىنۋىڭىزبەن دە كوڭىلىمدى بوساتا المايسىز. الايدا، ەگەر اتا-انام ءوزىمدى قوسقىسى كەلگەن ادام جاڭاعى اتاعاندارىمنىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرى ارقىلى مەنى وزىنە باۋراعىسى كەلسە، وندا اكە-شەشەمنىڭ تىلەگىن قالتقىسىز ورىنداعان بولار ەم جانە ەشقاشان اينىماس ەم، — مۇنداي جاعدايدا مەن، ارينە، جۇرەگىمنىڭ امىرىنە ەمەس، ار-ۇياتىمنىڭ امىرىنە جۇگىنەر ەدىم، ءسويتىپ، سەنور، ءقازىر مەنەن كۇش قولدانۋ ارقىلى الماق بوپ وتىرعانىڭىزدى ءوزىم-اق بەرە سالار ەدىم. مۇنىڭ ءبارىن زاڭدى كۇيەۋىمنەن باسقا ەشكىم مەنەن ەشتەڭە دامەتە المايتىنىن ءبىلسىن دەپ سىزگە ادەيى ايتىپ وتىرمىن”.

“اڭگىمە تەك وسىعان تىرەلىپ تۇرسا، سۇيكىمدى دوروتەيا (مەن بەيباقتىڭ ەسىمىم وسىنداي)، — دەدى زۇلىم كاۆالەرو، — وسى ارادا وتىرىپ وزىڭە ۇيلەنەتىنىمە انت ەتەم، نەكەمىزدىڭ قيىلعانىنا ەشتەڭەنى جاسىرىپ، بۇركەۋگە بولمايتىن كوكتەگى قۇدىرەت پەن اۋليە انامىزدىڭ مىنا بەينەسى كۋا بولسىن”.

ونىڭ ەسىمى دوروتەيا ەكەنىن ەستىگەن كاردەنو قايتادان قاتتى تولقىپ، ءاۋ باستاعى كۇدىگىم راسقا شىقتى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى؛ الايدا ءبارىن دەرلىك بەك جاقسى ءبىلىپ وتىرعانىمەن، بۇنىڭ نەمەن اياقتالعانىن بىلمەككە ىنتىعىپ اڭگىمەنى ءبولۋدى حوش كورمەدى دە، بار-جوعى تەك مىناداي ساۋال تاستادى:

— ە، ەسىمىڭىز دوروتەيا ەكەن عوي، سەنورا؟ ەسىمى ءدال وسىنداي تاعى ءبىر قىز بارىن ءبىلۋشى ەم، ونىڭ دا باسىنداعى باقىتسىزدىقتى سىزدىكىمەن ۇقساس دەۋگە بولادى-اق. اڭگىمەڭىزدى جالعاي بەرىڭىز، — رەتى كەلگەندە ءوزىڭىزدى قاتتى شوشىنتار ءارى كۇيىنىش اكەلەر ءبىر جاعدايدى حابارلاي جاتارمىن.

كاردەنونىڭ لەبىزى مەن ۇستىندەگى توز-توزى شىققان جالبا-جۇلبا كيىمى دوروتەيانىڭ نازارىن اۋدارىپ، كەيىن نە بولعانىن بىلەتىن بولسا جاسىرماي ايتا بەرۋىن ءوتىندى، بۇعان قىسىلماۋىن، تاعدىر وزىنە تارتۋ ەتكەن جالعىز عانا قاسيەت بارىن، ول — قانداي قاسىرەتكە دە توزىمدىلىك تانىتۋ ەكەنىن، ونىڭ ۇستىنە، ءوزى كورگەن قياناتتى ودان ءارى ۇستەي تۇسەتىندەي بۇل دۇنيەدە ەشتەڭە جوقتىعىنا كامىل سەنىمدى ەكەنىن ءمالىم ەتتى.

— دولبارىمنىڭ دۇرىستىعىنا كوزىم جەتسە، سەنورا، — دەدى كاردەنو، —ول اڭگىمەنى مىندەتتى تۇردە ايتىپ بەرەم، ءبىراق مۇنىڭ ءالى ۋاقىتى جەتكەن جوق، سوندىقتان ازىرشە سىزگە قاجەتى از.

— ەركىڭىز ءبىلسىن، — دەي سالدى دوروتەيا. — ءسويتىپ، ودان ءارى وقيعا بىلايشا ءوربىدى: دون فەرناندو جاتىن بولمەمدە تۇرعان بەينەنى الىپ، نەكەقيارىمىزدىڭ كۋاسى رەتىندە قارسى الدىمىزعا قويدى. سوسىن ماعان ۇيلەنەتىندىگى جايىندا ۋادە بەردى، ءبىراق مەن ونىڭ سەل-داريا بوپ اققان قۇشتارلىققا تولى ءسوزى مەن سىلدىراعان سەرتىن ءبولىپ جىبەردىم دە، قانداي ىسكە بارعالى تۇرعانى جايىندا ويلانۋى كەرەگىن، بالاسىنىڭ شارۋا قىزىنا، قول استىنداعى پەندەسىنە ۇيلەنبەگىن ەستىگەندە اكەسىنىڭ قالاي اشۋلاناتىنىن ءالى بىلمەيتىنىن، سۇلۋلىعىما بولا اقىل-ەسىن جوعالتپاۋىن، اجارىم قانشالىقتى كەرەمەت بولعانىمەن ءبارىبىر ونىڭ ايىبىن كەشىرۋگە كومەكتەسە المايتىنىن، ەگەر مەنى شىنىمەن سۇيسە جانە جاقسىلىق جاساعىسى كەلسە، وندا ءومىر جولىمدى ءوز تەڭىممەن جالعاۋعا كەدەرگى كەلتىرمەۋى كەرەگىن، ويتكەنى تەڭسىز نەكەگە وتىرعانداردىڭ العاشقى كۇندەردەگى قۋانىشى مەن شاتتىعى تىم ۇزاققا سوزىلا قويمايتىنىن ايتتىم. مەن ونىمەن سوندا ۇزاق سويلەستىم، — نە ايتقانىمنىڭ كوبىن ءقازىر ۇمىتىپ تا قالدىم، — الايدا، بۇل سوزدەرىم دون فەرناندونى نيەتىنەن اينىتا المادى: الدەكىممەن ساۋدا-ساتتىق جونىندە كەلىسىم جاساعالى تۇرعان، ءبىراق اقشاسىن تولەۋ ويىندا جوق ادام ءوزارا مىندەتتەمەلەر جونىندەگى اڭگىمەنى تاپ وسىلاي جۇرە تىڭدايدى. سول كەزدە مەن قاس-قاعىم ساتكە ويلانىپ قالدىم دا، وزىمە-وزىم بىلاي دەدىم: “راسىندا، كۇيەۋگە شىعۋ ارقىلى تومەنگى دارەجەدەن جوعارى دارەجەگە كوتەرىلگەن ايەل دۇنيەدە جالعىز مەن عانا ەمەسپىن عوي، سول سياقتى دون فەرناندو دا ايەلدىڭ اسقان سۇلۋلىعى نەمەسە ءوزىنىڭ ىرىق بىلمەس ىنتىزارلىعى (وسى دالىرەك) تەكتى اۋلەتىنە تەڭ كەلمەيتىن ايەلدى ومىرلىك سەرىك ەتكەن العاشقى ەركەك ەمەس قوي. ەندەشە، زيالى قاۋىمنىڭ ءسالت-داستۇرىن بۇزبايتىن بولسام، تاعدىر وزىمە تارتۋ ەتىپ وتىرعان سىيدى قابىلداۋىم كەرەك شىعار، ويتكەنى ونىڭ وزىمە دەگەن ءدال قازىرگى ولىپ-وشكەن ماحابباتى قۇمارىن قاندىرعان بويدا قۇرىپ كەتكەن كۇندە دە، ءبارىبىر، قۇداي الدىندا ونىڭ جۇبايى بوپ قالا بەرەم عوي. ەگەردە مەن ونى جەككورىنىشپەن يتەرىپ تاستاسام، وندا ونىڭ رۇقسات ەتىلەتىن ارەكەتتەن رۇقسات ەتىلمەيتىن ارەكەتكە كوشەتىنىندە كۇمان جوق، ياعني ول كۇش قولدانادى دا، مەنى زورلاپ كەتەدى، ناتيجەسىندە بارىنە كىنالى ءوزىم بوپ شىعام دا، بۇل ىستە ەشقانداي جازىعىم جوعىن بىلمەيتىندەردىڭ تاعاتىن كىناسىنا ەشقانداي جاۋاپ قايتارا المايمىن. شىن مانىندە دە، اتا-اناما دا، باسقالارعا دا بۇل كاۆالەرونىڭ جاتىن بولمەمە ءوز كەلىسىمىمسىز قالاي كىرگەنىن ءقايتىپ دالەلدەمەكپىن؟” وسىنداي ساۋالدار مەن جاۋاپتار باسىمدا قۇيىنداي ءۇيىرىلىپ ءوتتى، ءبىراق ەڭ باستىسى، ماعان قاتتى اسەر ەتكەن جانە كەيىننەن وزىمە سور بولىپ جابىسقان قادامدى جاساۋعا يتەرمەلەگەن جاي، — ارينە، ول كەزدە مۇنىڭ بۇرىس بوپ شىعاتىنىن بىلمەدىم عوي، — دون فەرناندونىڭ ىنتىزارلىقپەن انت بەرگەنى، ەڭىرەپ تۇرىپ جىلاعانى جانە كۋالىككە شاقىرعان تۇلعالارى بولدى، سونداي-اق سىپايىلىعى مەن سۇيكىمدىلىگى، شىنايى تۇردە بىلدىرگەن الۋان سيپاتتاعى سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرى — ونىڭ وسى سەكىلدى قاسيەتتەرى ەرىكتى دە ۇياڭ جۇرەكتىڭ قاي-قايسىسىن دا باۋراپ الارى انىق ەدى. كوكتەگى كۋالارعا جەردەگىنى قوسارلاۋ ءۇشىن كۇتۋشى قىزدى شاقىرىپ الدىم. دون فەرناندو قايتادان انت-سۋ ءىشىپ، قارعانىپ-سىلەنە باستادى. ول كۇللى اۋليەنى كۋالىككە شاقىردى، ايتقان سوزىندە تۇرمايتىن بولسا قۇدايدان باسىنا ەڭ اۋىر ازاپتى جىبەرۋىن سۇراپ قارعاندى، تاعى دا كوزىنە جاس الىپ، كۇرسىنۋىن ۇدەتتى، ودان سوڭ مەنى تاس قىلىپ قۇشاقتاپ الدى دا، ءبىر ساتكە بولسا دا بوساتپاي قويدى، ءسويتىپ كۇتۋشى قىزىم جاتىن بولمەمنىڭ ەسىگىن جاپقان بويدا مەن دە قىز بولۋدان قالدىم، ال اناۋ ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىنداعى وپاسىز بەن ساتقىنعا اينالدى.

قاسىرەتكە كەزىككەن ءتۇنىمدى الماستىرعان كۇن، الايدا، تەز كەلە قويمادى؛ ال دون فەرناندو، ءوز ويىمشا، ونىڭ تەزىرەك كەلۋىنە اسىق بولعان سەكىلدى، ويتكەنى ءتاننىڭ تىلەگىن ورىنداۋىڭ-اق مۇڭ ەكەن، قۇشتارلىق قۇمارى قاندىرىلعان جەردەن تەزىرەك قاراڭدى باتىرۋعا دا دەگەن قۇلشىنىس پايدا بولادى عوي. بۇلاي دەپ وتىرعان سەبەبىم، دون فەرناندو قاسىمنان جىلدامىراق كەتكەندى ءجون كوردى، ءسويتىپ ءوزىن وسىندا الىپ كەلگەن كۇتۋشى قىزدىڭ قۋلىعى ارقاسىندا تاڭ اتار-اتپاستا-اق كوشەگە شىعىپ ۇلگەردى. مەنىمەن قوشتاسقان كەزدە (امانداسقان شاقتاعى ىستىق ىقىلاس-پەيىلى ءبىراز باسەڭ تارتىپ قالىپتى) ادالدىعىنا ءشۇبا كەلتىرمەۋىمدى، بەرگەن سەرتىنىڭ شىن ەكەنىن جانە ودان اينىمايتىنىن ايتتى، سوسىن سوعان كوزىمدى جەتكىزگىسى كەلگەندەي قولىنداعى قىمبات ساقيناسىن الىپ ساۋساعىما كيگىزدى. ءسويتىپ، ول كەتىپ قالدى، مەن بولسام، رەنىشتى دەپ تە، كوڭىلدى دەپ تە ايتۋعا كەلىڭكىرەمەيتىن ءارى-سارى كۇيدە قالا باردىم، دالىرەك ايتقاندا، باستان وتكەرگەن جايىمنان ىڭعايسىزدانىپ، مازام بولماي، قاتتى ابىرجىپ كەتتىم، ءوزىمدى دون فەرناندومەن بىرگە جاتىن بولمەمە ساتقىندىقپەن قاماپ تاستاعانى ءۇشىن قىزمەتشى قىزدى ۇرسىپ-سوگۋگە ارىم جەتپەدى، بالكىم ءتىپتى ۇمىتىپ تا كەتكەن شىعارمىن: سەبەبى باسىمدا بولعان جاي جاقسىلىق پا الدە جاماندىق پا — سول كەزدە وعان ءوزىم دە انىق كوز جەتكىزە قويعان جوق ەدىم. قوشتاساردا دون فەرناندوعا ەندى ونىڭ ءدال وسىنداي جولمەن ماعان كۇن سايىن تۇندە كەلىپ تۇرۋىنا بولاتىنىن، ويتكەنى ەندى ءوزىمنىڭ تەك سونىكى عانا ەكەنىمدى جانە قاشان مەنى قالىڭدىعىم دەپ جاريا ەتكەنىنشە وسىلاي جولىعىسا بەرەتىنىمىزدى ايتتىم. ءبىراق، ول ەرتەڭىنە كەلمەدى، كەلەسى كۇنى تۇندە عانا كەلدى، ودان سوڭ مۇلدەم كورىنبەي قويدى، ءبىر ايدان استام ۋاقىت بويى ونى كوشەدەن دە، شىركەۋدەن دە — ەش جەردەن كەزدەستىرە المادىم. ەشقايدا كەتپەگەنىن، كۇن قۇرعاتپاي اڭ اۋلاپ جۇرگەنىن، — بۇل ونىڭ سۇيىكتى ەرمەگى ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك، — وتە جاقسى بىلسەم دە، ونىمەن جۇزدەسۋ جونىندەگى ارەكەتىمنەن تۇك ونبەدى.

ءالى ۇمىتا قويعام جوق، وسى كۇندەر مەن ساعاتتار مەنى وكىنىش پەن ۋايىمعا باتىردى، ءالى ۇمىتا قويعام جوق، وسى كۇندەر مەن ساعاتتار ىشىندە دون فەرناندوعا كۇدىكپەن قاراي باستادىم، — ول دا از، وعان دەگەن سەنىمىمدى جوعالتتىم. وعان قوسا، سول تۇستا قىزمەتشى قىزىما وسپادارسىز قىلىعى ءۇشىن العاش رەت اۋىر-اۋىر ءسوز ايتقانىم دا ەسىمدە — مۇنداي ءسوزدى ول مەنەن بۇرىن-سوڭدى ەستىمەگەن بولاتىن. سونىمەن بىرگە، سول كۇندەرى كوز جاسىمدى جۇتا ءجۇرىپ، كوڭىلدى بوپ كورىنۋگە تىرىسىپ باققانىمدى دا ۇمىتا قويعام جوق، ويتكەنى اتا-انامنىڭ نەلىكتەن قاپالى ەكەنىمدى سۇراپ اۋرە-سارساڭعا تۇسەرى انىق-تى، ونداي جاعدايدا ولاردى الدارقاتۋ ءۇشىن الدە بىردەڭەنى ويلاپ تابۋىما تۋرا كەلەتىن. ءبىراق مۇنىڭ ءبارى ءبىر قاس-قاعىمدا-اق ءتامام بولدى، ءسويتىپ ادەپ ساقتاۋ ءراسىمى كۇيرەپ، ار-ۇيات جايىنداعى ارمان جايىنا قالىپ، ءتوزىم اتاۋلى تۇگەسىلىپ، كوڭىل تۇكپىرىندەگى كۇماندى ويلارىم راسقا شىققان باسقا ءبىر قاس-قاعىم ءسات تۋدى. بۇلاي بولعان سەبەبى، ۇزاماي سەلومىزدا دون فەرناندو كورشى قالادا تۇراتىن كورۋگە كوز كەرەك ءبىر سۇلۋ قىزعا ۇيلەنىپتى دەگەن قاۋەسەت تاراپ كەتتى، سونداي-اق قىزدىڭ اتا-اناسى تەكتى اۋلەتتەن ەكەنى، ءبىراق وسىنداي دارەجەلى كۇيەۋگە ءۇمىت ەتەتىندەي قىزدىڭ جىرعاعان جاساۋ-جابدىعى جوقتىعى دا ايتىلىپ جاتتى. قىزدىڭ ەسىمى لۋسيندا ەكەنى، ولاردىڭ ۇيلەنۋ تويى كەزىندە كىسى تاڭعالارلىق وقيعالار وتكەنى دە ءسوز ەتىلدى.

لۋسيندا ەسىمىن ەستىگەن بويدا كاردەنونىڭ يىعى سەلك ەتتى، ەرنىن تىستەلەدى، قاباعىن قارس ءتۇيدى، ىلە كوزىنەن اعىل-تەگىل جاس پارلاپ قويا بەردى، الايدا دوروتەيا اڭگىمەسىن ۇزگەن جوق:

— وسىناۋ قايعىلى حابار ماعان دا جەتتى، الايدا جۇرەگىم مۇز بولىپ قاتۋدىڭ ورنىنا اشۋ مەن ىزادان وت بولىپ ورتەندى، ايقايدى سالىپ كوشەگە جۇگىرىپ شىعۋعا، ءسويتىپ ونىڭ زۇلىمدىعى مەن ساتقىندىعى جايىندا جار سالۋعا شاق قالدىم. الايدا، سول كۇنى تۇندە-اق ىسكە اسىرماق نارسەمدى ويلاعاندا اشۋىم ەداۋىر سايابىر تاپتى جانە ول ويىمدى بۇلجىتپاي ورىندادىم دا، دالىرەك ايتقاندا: فەرناندودان كورگەن قيانات-قورلىعىم جايىندا اكەمنىڭ مالايىنا، دەريەۆنيادا باقتاشى باللار دەپ اتايتىنداردىڭ بىرىنە بايانداپ بەردىم، سوسىن ۇستىمە سونىڭ كيىمىن كيىپ، ۇزىنقۇلاقتىڭ ايتۋىنشا دۇشپانىم تۇرىپ جاتقان قالاعا سەرىك بوپ بارۋىن سۇرادىم. باقتاشى بالا ادەپكىدە ەسسىزدىگىم ءۇشىن مەنى جازعىرىپ، ويعا العان ءىسىمدى ونشا جاقتىرماعانىمەن، العان بەتىمنەن قايتپايتىنىمدى كورگەن سوڭ، كەيىن، ءوزى ايتقانداي، جەر تۇبىنە شەيىن بارسام دا جانىمنان قالماۋعا قۇلشىنىس ءبىلدىردى. كەنەپتەن تىگىلگەن كوپشىك تىسقا كويلەكتەرىمنىڭ ءبىرىن سالىپ، كەرەگى بوپ قالار دەگەن ويمەن اقشا جانە باعالى دەگەن ازىن-اۋلاق اشەكەيلەرىمدى الىپ، تاس قاراڭعى تۇندە، ساتقىن كۇتۋشى قىزعا ءلام دەپ جاق اشپاستان، مالايىمدى جانە ءبىر قاۋىم مازاسىز ويىمدى سەرىك قىپ، تۋىپ-وسكەن ءۇيىمدى تاستاپ قالاعا قاراي جاياۋ تارتتىم؛ وندا بارا جاتقانداعى ماقساتىم بولعان ءىستىڭ بەرەكەسىن كەتىرۋ ەمەس-تى، جالعىز عانا ويىم — دون فەرناندودان وسىنداي ىسكە ءداتى قالاي جەتكەنىن سۇراۋ عانا ەدى. ارادا ەكى جارىم تاۋلىك وتكەندە باراتىن جەرىمە بارىپ تا جەتتىم، قالاعا كىرگەن سوڭ لۋسيندانىڭ اتا-اناسى قايدا تۇراتىنىن سۇرادىم: وسى سۇراقتى العاش قويعان ادامىمنىڭ ءوزى-اق ماعان بىلگىم كەلگەننەن الدەقايدا كوپ نارسەنى بايان ەتتى. ماعان ولاردىڭ ءۇيىن كورسەتىپ قانا قويماي، قىزدارىنىڭ نەكەقيارى كەزىندە قانداي جاعدايات ورىن العانىن ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەردى، — ەسكەرتە كەتەر نارسە، بۇل وقيعا قالاعا كەڭ تاراپ، جۇرت كوشە-كوشەدە توپ-توپ بولىپ وسى جايىندا وسەك-اياڭ ءوربىتىپ تۇراتىن. الگىنىڭ ماعان ماعلۇم ەتكەنى مىناداي جاي ەدى: دون فەرناندو لۋسيندامەن نەكەگە تۇرعان سول كەشتە، جۇبايى بولۋعا كەلىسىم بەرگەننەن كەيىن، قىز اياق استىنان تالىپ قالادى، ول ەركىنىرەك تىنىس السىن دەگەن ويمەن كۇيەۋى كورساجىن اعىتقان كەزدە قوينىنان قىزدىڭ ءوز قولىمەن جازىلعان حاتتى تاۋىپ الادى؛ بۇل حاتتا ول دون فەرناندونىڭ ايەلى بولا المايتىنىن، سەبەبى كاردەنونىڭ ايەلى ەكەنىن ءمالىم ەتىپتى، — وسىنى ماعان حابار ەتكەن ادامنىڭ ايتۋىنشا، كاردەنو دەگەن جىگىت ايتۋلى اۋلەتتەن وربىگەن، سول جەردە تۋىپ-وسكەن كاۆالەرو كورىنەدى، — ال، قىزدىڭ دون فەرناندوعا كەلىسىم بەرۋىنىڭ جالعىز عانا سەبەبى، اتا-اناسىنىڭ تىلەگىن مانسۇق ەتكىسى كەلمەگەندىگى ەكەن. الگى ادامنىڭ اڭگىمەسىنە قاراعاندا، كەيىن ءمالىم بولعانىنداي، قىز نەكەسى قيىلعان بويدا-اق وزىنە-وزى قول جۇمساۋعا بەكىنىپتى، ال جاڭاعى حاتىندا نەلىكتەن ءوزىن-وزى ءولتىرۋ جونىندە ۇيعارىم جاساعانىن ءتۇسىندىرىپتى، — ايتۋلارىنشا، كويلەگىنەن تابىلعان قانجار وسى ويىنىڭ راس ەكەنىن دالەلدەپ بەرىپتى. ال، دون فەرناندو بولسا، لۋسيندا ءوزىن مازاققا اينالدىرىپ، كەلەكە قىلعانداي، ونى تۇككە تاتىمايتىن بىرەۋگە باعالاعانداي كورىپتى، ءسويتىپ قىز ەسىن جيعان بويدا-اق الگى قانجاردى الا سالىپ وعان تۇرا ۇمتىلىپتى، ەگەر اتا-اناسى مەن سول ارادا بولعان كىسىلەر ۇستاپ قالماعاندا، ونى جارىپ تاستاۋى دا مۇمكىن ەكەن. تاعى ءبىر قاۋەسەتكە قاراعاندا، دون فەرناندو سول بويدا-اق قالادان قاراسىن جوعالتىپتى، ال لۋسيندا ەرتەڭىنە عانا وزىنە-وزى كەلىپ، اكە-شەشەسىنە الگىندە ءوزىم ەسىمىن اتاپ وتكەن كاردەنوعا قالايشا زاڭدى جۇباي بولعانىن ايتىپ بەرىپتى. تاعى ءبىر بىلگەنىم، كاردەنو، وسەكشىلەردىڭ ايتۋىنشا، نەكەقيارعا قاتىسىپ تۇرىپتى، ال قىزدىڭ نەكەسى قيىلعانىن كورگەننەن كەيىن، مۇنى مۇلدەم اقىلعا سىيمايتىن ءىس ساناپ، ەس-تۇس جوق قالانى تاستاپ قاشىپ شىعىپتى، كەتەرىندە لۋسيندانىڭ ءوزىن قالاي جابىرلەگەنىن، بۇل جالعاننان بويىن اۋلاق سالاتىنىن ايتىپ، حات قالدىرىپتى. وسى اڭگىمەنىڭ ءبارى قالاعا تاراپ، جۇرتتىڭ ءبارى تەك وسى جايىندا ءسوز قىلىپ جاتتى، ال لۋسيندانىڭ تۋىپ-وسكەن ۇيىنەن قاشىپ شىققانى، اتا-اناسىندا ەس قالماي، نە ىستەردى بىلمەي جاتقانى ءمالىم بولعان كەزدە ءسوز دەگەن تىپتەن كوبەيىپ كەتتى، — شاماسى، قىز قالادان شىعىپ كەتسە كەرەك، ويتكەنى ونى ەش جەردەن ىزدەپ تاپپاعان. بۇل اڭگىمە ءۇمىتىمدى جانداندىرىپ، دون فەرناندونى ۇيلەنگەن ادام رەتىندە كورگەننەن ونى مۇلدەم كورمەگەنىم جاقسى دەگەن ويعا كەلدىم، ويتكەنى دەرتىمنەن ارىلۋعا باستايتىن ەسىك الدىمنان ءبىرجولا تارس جابىلا قويماعانداي كورىندى؛ ءسويتىپ، العاشقى نەكە الدىنداعى پارىزىن اقي-تاقي سەزىنۋى ءۇشىن جانە ءوزىنىڭ حريستيان ەكەنىن، جۇرتتىڭ سىپسىڭ سوزىنەن گورى جاراتقانعا جاۋاپ بەرەتىن ءازىز جانى جايىندا كوبىرەك ويلانۋعا ءتيىس ەكەنىن ەسىنە الۋى ءۇشىن مىنا ەكىنشى نەكەگە كوكتەگى قۇدىرەتتىڭ ءوزى تىيىم سالۋى ابدەن مۇمكىن عوي دەپ ءوزىمدى-وزىم سەندىرە باستادىم. باسىمدا وسىنداي ويلار ءۇيىرىلىپ، ءوزىمنىڭ تۇك قىزىعى قالماعان تىرشىلىگىمنەن ءبىرجولا ءتۇڭىلىپ كەتپەس ءۇشىن، قايعى-شەرگە تولى كوڭىلىمدى ساعىمداي بۇلدىر، بولماشى ۇمىتپەن الدارقاتۋعا كىرىستىم.

ال، بۇل كەزدە ءالى قالادا بولعام جانە نە ىستەردى بىلمەي دال بوپ جۇرگەم، ويتكەنى دون فەرناندونى ەش جەردەن ىزدەپ تابا الماعام؛ ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى جارشىنىڭ داۋىسى قۇلاعىما شالىندى، سويتسەم ول مەنى ىزدەپ تاپقاندارعا مول سىيلىق بەرىلەتىنىن ايتىپ، جاس مولشەرىمدى، ۇستىمە قانداي كيىم كيگەنىمدى حابارلاپ ءجۇر ەكەن. سول جەردە ەستىگەن تاعى ءبىر اڭگىمەم: اتا-انامنىڭ ۇيىنەن مەنى الگى وزىمە سەرىك بوپ شىققان مالاي الىپ قاشىپتى-مىس؛ بۇعان نە ايتارىمدى بىلمەدىم، ويتكەنى بۇل قاۋەسەت زيالى قاۋىم اراسىندا ءوزىم جايىندا قانشالىقتى تەرىس پىكىر قالىپتاسقانىن اڭعارتقان ەدى: ۇيدەن كەتۋىم ارقىلى ار-ۇياتتان جۇرداي بولعانىمنىڭ ءوزى جۇرتقا از كورىنىپتى، وعان كىممەن كەتكەنىم جونىندە تاعى بىردەڭە جاماۋ كەرەك بولىپتى — ءسويتىپ، دارەجە-دارگەيى مۇلدەم تومەن ادامدى، ماحابباتىما ەشقاشان لايىق بولا المايتىن بىرەۋدى سۇيىكتىم عىپ قويىپتى. جارشىنىڭ حابارىن ەستىگەن بويدا-اق مالايىمدى ەرتىپ قالانى تاستاپ شىقتىم — جاسىراتىنى جوق، بۇل كەزدە ونىڭ وزىمە ادال بولۋ جونىندە بەرگەن سەرتىنە وكىنەتىنى بايقالىپ تا قالعان-دى؛ ءوستىپ، قۋعىننان قاۋىپتەنىپ، ءتۇن ىشىندە وسى تاۋدىڭ جىرا-جىقپىلىنا كەلىپ جاسىرىندىق. ءبىراق، جاماندىق جالعىز جۇرمەيدى، ءبىر قىستالاڭنىڭ سوڭى — ودان دا گورى بەينەتتى ەكىنشى قىستالاڭنىڭ باستاۋى، دەگەن ءسوز بار: تاپ وسى جاعداي مەنىڭ دە باسىما تۋدى، ويتكەنى شىن بەرىلگەن مالايىم، وسى كۇنگە شەيىن ادال دا سەنىمدى ەكەنىن كورسەتىپ كەلگەن پەندە، مىنا تۇكپىرگە تاپ بولعان كەزىمىزدەن باستاپ كۇرت وزگەرىپ، سۇلۋلىعىمنان باسىن جوعالتقان ەسسىزدىكتەن گورى تەكسىزدىگىنە تارتىپ، ادام مەكەن ەتپەيتىن مەڭىرەۋ تۇزدە جولىققان، ءوز ويىنشا، قولايلى ءساتتى پايدالانىپ قالماق بولدى، ءسويتىپ ۇياتتى بىلاي جيىپ قويىپ، قۇدايدان قورقۋ دەگەندى ەكىباستان ۇمىتىپ، سىيلاۋ دەگەندى جايىنا قالدىرىپ مەنى قۇشىپ-سۇيمەككە قۇلشىندى. ۇياتتان جۇرداي ۇسىنىسىنا قايتارعان ادىلەتتى دە اشۋلى جاۋابىمدى ەستىگەن ول ماقساتىما جەتكىزەر دەپ دامە ارتقان اۋەل باستاعى جالىنىپ-جالبارىنۋىن جىلى جاۋىپ، كۇش كورسەتۋگە كوشتى. الايدا، ءارقاشان نەمەسە ءارقاشان دەرلىك ءادىل ىسكە شاپاعاتىن تيگىزىپ، شاراپاتىن جاساپ وتىراتىن كوكتەگى قۇدىرەت ماعان دا جاردەمىن بەردى، ءسويتىپ ونى ءالجۋاز قولىممەن-اق ەش قينالماي جارتاستان يتەرىپ جىبەردىم، ءقازىر ول ءولى مە الدە ءتىرى مە ونىسىنان حابارىم جوق؛ ودان سوڭ بويىمدى بيلەگەن تولقۋعا، شارشاپ-شالدىققانىما قاراماي، جالعىز عانا وي، جالعىز عانا ماقساتپەن — اكەم مەن ونىڭ قۋعىنشىلارىنان تاۋعا بارىپ جاسىرىنباق بوپ جىلدام باسىپ ىلگەرى تارتتىم. وسى تىلەكتىڭ جەتەگىمەن بۇدان بىرنەشە اي بۇرىن وسى شاتقالدارعا كەلىپ كىردىم، بۇل ارادان، تاۋدىڭ قاق ورتاسىنان، ءبىر مالشى كەزدەسىپ مەنى ءوز قاراۋىنا جۇمىسقا الدى، مەن ونىڭ ۇيىندە باقتاشى بالا مىندەتىن اتقاردىم، ءسويتىپ وعان شاشىمدى كورسەتپەۋ ءۇشىن، — وسى شاشتىڭ قىرسىعىنان بۇگىن كۇتپەگەن جەردەن ءبارى اشىلىپ قالدى عوي، — كۇنى بويعى ۋاقىتىمدى دالادا وتكىزۋگە تىرىسىپ ءجۇردىم. ايتكەنمەن، بارلىق ايلا-امالىم بوسقا كەتتى، ويتكەنى قوجايىنىم ەركەك كىندىك ەمەس ەكەنىمدى سەزىپ قويدى، ءسويتىپ ول دا مالايىم قۇساپ كۇناكار ويعا بوي الدىردى. ال دۇشپانعا جولىقتىرعان تاعدىر ودان قورعاناتىن قۇرالدى دا قولىڭا ءاردايىم قوسا ۇستاتا قويمايتىنى بەلگىلى، سوندىقتان بۇل جولى جاقىن ماڭايدان ونىڭ ماحابباتقا دەگەن اڭسارىن ماڭگىلىككە باساتىن جارعاباق تا، جارتاس تا ۇشىراسپاي قويدى، — ونىمەن ارپالىسىپ كۇش سالىستىرىپ جاتقانشا، وعان جالبارىنعانشا، جايىندا قالدىرىپ قايتادان وسىناۋ جىرا-جىقپىلدارعا بارىپ جاسىرىنعانىم ءجون دەيتىن شەشىمگە كەلگەنىمنىڭ سەبەبى سول. ءسويتىپ، ساباما ءتۇسىپ، اشۋىمدى باسىپ، ەشتەڭەگە الاڭداماستان كوز جاسىمدى كولدەي توگىپ، اۋىر-اۋىر كۇرسىنىپ، كوكتەگى قۇدىرەتتەن اياۋشىلىق ءبىلدىرۋىن سۇراپ جالىنۋعا جانە قايعى-قاسىرەتىمنەن ارىلۋعا كومەك بەرۋىن، كۇش بەرۋىن ءجا بولماسا تۋعان جەرىنە قوسا جات وڭىرلەردە دە ءوزى جايىنداعى وسەك-اياڭ مەن عايبات سوزگە ەركىنەن تىس تۇردە جول اشىپ بەرگەن بەيشارا جايىندا ەستەلىك تە قالماۋى ءۇشىن وسىناۋ قۇبا تۇزدە ءولىم جىبەرۋىن سۇراپ جالبارىنۋعا قولايلى جەردى قايتا ىزدەۋگە كىرىستىم.

ءححىح تاراۋ

بۇل تاراۋدا رىسارىمىزدىڭ عاشىعىنا بولا وزىنە-وزى تىلەپ العان اۋىر ازابىنان قانداي كۇلكىلى دە قيتۇرقى جولمەن ارىلعانى جايىندا ايتىلادى

— قاپىدا تاپقان قايعى-سورىم تۋراسىنداعى اقيقات اڭگىمەنىڭ جايى مىنە وسىنداي، سەنورلار، — وزدەرىڭىز ەستىگەن كۇرسىنىستەرىم، وزدەرىڭىز زەيىن قويعان سوزدەرىم، كوزىمنەن توگىلگەن جاسىم بۇرىن بۇدان دا مولىراق بولعانىنا جەتكىلىكتى سەبەپ بار ما، جوق پا — ول جاعىنا وزدەرىڭىز باعا بەرە جاتارسىزدار، سونداي-اق قانداي باقىتسىزدىققا ۇشىراعانىم جايىندا وي قورىتا كەلىپ مەنى جۇباتىپ اۋرە بولۋدىڭ پايداسىز ەكەنىن دە تۇسىنەرسىزدەر، ويتكەنى مەنى قايعىدان ارىلتۋدىڭ ەشقانداي امالى جوق. وزدەرىڭىزدەن وتىنەرىم جالعىز عانا نارسە (بۇل سىزدەردىڭ پارىزىڭىز جانە ونى ورىنداۋ سىزدەرگە قيىندىققا تۇسپەيدى): قۋعىنشىلار قۋىپ جەتەدى-اۋ دەگەن وي دەگبىرىمدى كەتىرگەن شاقتا تۇلا بويىمدى بيلەپ الاتىن ۇرەي مەن ۇمىتسىزدىكتەن قۇتقاراتىن وڭاشا ورىن بار ما مۇندا، سونى ايتىڭىزدارشى. ارينە، اتا-انامنىڭ ماعان دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى شەكسىز ەكەنىن بىلەمىن جانە مەنى كورگەندە قۋاناتىنىنا دا سەنىمدىمىن، ايتكەنمەن الدارىنا وزدەرى ويلايتىنداي تۇر-پىشىندە ەمەس، باسقا تۇر-پىشىندە باراتىنىمدى ەلەستەتسەم، ايتىپ جەتكىزە الماس ۇياتتان ورتەنىپ كەتە جازدايمىن، — ولاردىڭ كوزىنە قالاي قارايمىن، سەنىمدەرىن اقتاماعانىمدى، ار-نامىسىمدى ساقتاماعانىمدى كوزىمنەن كورىپ تۇراتىنىنا قالاي شىدايمىن، — سوندىقتان، ءبىرجولا قارامدى باتىرعانىم ارتىق دەپ بىلەم.

وسىنى ايتقان ول ۇندەمەي قالدى، ءوڭى الابۇرتىپ سالا بەردى — بۇل ونىڭ اسا سەزىمتال دا ۇيالشاق جان ەكەنىن اڭعارتاتىن نىشان ەدى. قىزدىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ وتىرعانداردىڭ بويىندا وعان دەگەن ايرىقشا اياۋشىلىق سەزىم وياندى، سونىمەن بىرگە ءبارى دە ونىڭ قاسىرەت-قايعىسىنا تاڭىرقانۋمەن بولىستى؛ سول ارادا سۆياششەننيك جۇباتۋ ايتىپ، اقىل-كەڭەس بەرۋگە وقتالعان، ءبىراق كاردەنو الدىن وراپ:

— ە-ە، سەنورا، كلەناردو بايدىڭ جالعىز قىزى، سۇيكىمدى دوروتەيا ءسىز ەكەنسىز عوي؟ — دەدى.

وسىناۋ ۇسقىنسىز كەيىپتەگى ادامنىڭ (كاردەنونىڭ كيىمى البا-جۇلبا ەكەنىن ەسكەرتىپ وتكەنبىز) اۋزىنان اكەسىنىڭ ەسىمىن ەستىگەن دوروتەيا تاڭىرقانىپ قالدى دا، وعان مىناداي ساۋال قويدى:

— ال، ءوزىڭىز، اعاتاي، كىم بولاسىز جانە اكەمنىڭ ەسىمىن قايدان بىلەسىز؟ جاڭىلماسام، ءجابىرلى ءومىرىم جايىنداعى بايانىمدا ونىڭ ەسىمىن بىردە ءبىر رەت اتاماعان سەكىلدى ەدىم عوي.

— مەن، سەنورا، سول ءوزىڭىز ايتقانداي، لۋسيندا جۇبايىم دەپ اتاعان بەيباق بولام، — دەپ جاۋاپ قاتتى كاردەنو. — مەن سول ازىپ-توزعان كاردەنومىن، ءوزىڭىزدى دە ءتۇڭىلۋ شەگىنە جەتكىزگەن زۇلىمنىڭ ايتىپ جەتكىزگىسىز ارسىزدىعى ارقاسىندا مەن دە مىنا ءقازىر ءوزىڭىز كورىپ تۇرعانداي احۋالعا تاپ بولدىم، ياعني، كيىمىم جۇلىم-جۇلىم، ءۇستىم جارتىلاي جالاڭاش، ادام مەيىرىمىنەن ادا مۇساپىرگە اينالدىم، ال بارىنەن جامانى — اقىل-ەستەن ايرىلدىم، سەبەبى اقىل-ەسىم وزىمە تەك جاراتقان از ۋاقىتقا كەڭشىلىك ەتكەندە عانا قايتىپ ورالادى. مەن، دوروتەيا، سول دون فەرناندو جاساعان قىلمىستىڭ كۋاگەرى بولعان جانمىن، سونداي-اق لۋسيندانىڭ ونىڭ جۇبايى بولۋعا كەلىسىمىن بەرگەنىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەن بەيشارامىن. مەن سول لۋسيندا وزىنە-وزى كەلگەنشە، قوينىنان تابىلعان حاتتا نە جازىلعانى انىقتالعانشا توسا تۇرۋعا تاۋەكەلى جەتپەگەن سورلىمىن، ويتكەنى وسىنشا كوپ قاسىرەتتىڭ قول ۇستاسىپ بىرگە كەلۋىنە جانىم شىداس بەرمەگەن بولاتىن. ءسويتىپ، ءتوزىمىم تۇگەسىلگەن سوڭ ول ءۇيدى تاستادىم دا، قوجايىنىما لۋسيندانىڭ قولىنا تيگىزۋىن ءوتىنىپ حات قالدىرىپ، سول كەزدەن باستاپ قاس دۇشپانىمداي كورىپ كەتكەن ءومىرىمدى ءتامامداۋ نيەتىمەن مىنا مەڭىرەۋ قۇلا تۇزگە كەلىپ جەتتىم. الايدا، ومىردەن ايىرۋعا ىقىلاس تانىتپاعان تاعدىر مەنى اقىل-ەستەن ايىرۋمەن عانا شەكتەلدى: مۇمكىن، ول مەنى ءساتى تۇسكەن كەزدەيسوقتىق ارقىلى وزىڭىزگە جولىعۋىم ءۇشىن ساقتاعان شىعار، ەندى مىنە، ايتقان سوزدەرىڭىز راس بولسا، ال بۇعان مەنىڭ كۇمانىم جوق، وندا، بالكىم، كوكتەگى قۇدىرەتتىڭ ىقتيارىمەن ەكەۋىمىزدىڭ ازاپ-اۋرەمىز ءوزىمىز جوبالاعاننان الدەقايدا جاقسى اياقتالار دا. ولاي دەيتىنىم، مىناداي جاعداي تۋىپ تۇر عوي: ەگەر لۋسيندا، ءوزى دە مويىنداعانىنداي، مەنىڭ ايەلىم بولۋى سەبەپتى دون فەرناندوعا كۇيەۋگە شىعا المايتىن بولسا، ال دون فەرناندو ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز بولۋى سەبەپتى وعان ۇيلەنە المايتىن بولسا، وندا كوكتەگى قۇدىرەت وزىمىزگە تيەسىلى يەلىككە قايتادان قولىمىزدى جەتكىزەر دەپ ءۇمىت ەتە الامىز عوي، ويتكەنى اتالمىش يەلىكتەر ءالى كۇنگە شەيىن وزىمىزدىكى، ەشكىم بىزدەن ونى الاستاعان دا، تارتىپ تا العان جوق. ەندەشە، قيالداعى ءدۇدامال دامەدەن تۋماعان، الدامشى اۋەيىلىككە نەگىزدەلمەگەن وسىنداي ءۇمىت ۇشقىنداپ تۇرعان شاقتا سىزدەن وتىنەرىم، سەنورا، ىزگى نيەتتى ويلارىڭىزدىڭ باعىت-باعدارىن باسقا ارناعا بۇرىپ، جاقسىلىق بولار دەپ كۇتسەڭىز ەكەن، سونداي-اق ءوزىم دە ويلارىمنىڭ بەت-الىسىن باسقا ارناعا سالۋعا تىرىسىپ باعارمىن. كاۆالەرو ار-ۇياتى اتىمەن جانە حريستيان ار-ۇياتى اتىمەن انت ەتەيىن، دون فەرناندو وزىڭىزگە قايتىپ ورالعانشا ءسىزدى جالعىز قالدىرمايمىن، ال ەگەر اقىلعا قونىمدى سوزدەر ارقىلى پارىزىن ورىنداۋعا كوندىرە الماسام، وندا وزىمە جاساعان ءجابىرىن ءبىرجولا ەستەن شىعارىپ جانە بۇل ءۇشىن ونى جازاعا تارتۋدى كوكتەگى قۇدىرەتتىڭ ۇلەسىنە قالدىرىپ، وسى ارادا، جەر بەتىندە، كەگىڭىزدى قايتارۋ ماقساتىندا كاۆالەرو دەگەن اتاعىم مۇمكىنشىلىك بەرەتىن ىس-ارەكەت ەركىندىگىن پايدالانىپ، وزىڭىزگە كورسەتكەن ورەسكەل ادىلەتسىزدىگى ءۇشىن ونى ءتيىستى تارتىپپەن جەكپە-جەككە شاقىرام.

كاردەنونىڭ ءسوزى دوروتەيانى تاڭ-تاماشا قالدىردى؛ وسىناۋ ىزگى نيەتىنە ىرزاشىلىعىن قالاي جەتكىزەرىن بىلمەگەن قىز ونىڭ اياعىنا جىعىلا كەتتى دە، قۇشاقتاماق ىڭعاي ءبىلدىردى، ال كاردەنو بولسا قاشقالاقتاۋمەن بولدى؛ ءبىراق، وسى ارادا ليسەنسيات سوزگە ارالاستى: جان تەبىرەنتەر لەبىزى ءۇشىن كاردەنونى ماقتاپ العان سۆياششەننيك دەريەۆنياسىنا ەكەۋىنىڭ وزىمەن بىرگە بارۋىن ءوتىنىپ، سويتكەندەرى ءجون بولاتىنىن ايتىپ، ۇگىتتەي باستادى؛ ونىڭ ايتۋىنشا، ول جەردە بۇلار نە قاجەتتىڭ بارىمەن قامتاماسىز ەتىلمەك، قالعان شارۋانى سول ارادا رەتتەۋلەرىنە بولادى: دون فەرناندونى ىزدەي مە الدە دوروتەيانى اتا-اناسىنا الىپ بارا ما، قىسقاسى، پاتشا كوڭىلدەرى نە قالاسا سونى ىستەۋگە ەرىكتى. كاردەنو مەن دوروتەيا وعان ريزالىق ءبىلدىرىپ، ۇنامدى ۇسىنىستى قابىل الماققا ۇيعاردى. وسىنىڭ بارىنە تاڭىرقانا قاراپ ءۇنسىز تۇرعان شاشتاراز دا اقىرى ءتىل قاتىپ، سۆياششەننيك سەكىلدى ەلگەزەكتىكپەن ول دا بۇلارعا ءوز كومەگىن ۇسىندى؛ سونان سوڭ سۆياششەننيك ەكەۋىنىڭ بۇل اراعا قالاي تاپ بولعانى جايىندا قىسقاشا عانا بايانداپ بەردى، دون كيحوتتىڭ ادەتتەن تىس اۋىشتىعى جايىندا حابارلاپ، اتقوسشىسى قوجايىنىن ىزدەۋگە كەتكەنىن، وزدەرىنىڭ سونى كۇتىپ وتىرعانىن قۇلاققاعىس ەتتى. سول ارادا كاردەنو دون كيحوتپەن شەكىسىپ قالعانىن ەسكە الدى، ءبىراق بۇنىڭ ءبارى كوز الدىنا كورگەن تۇستەي بۇلىڭعىر تۇردە ەلەستەگەن-دى، سەرىكتەرىنە سول جايىندا ايتىپ بەرگەن ول شاتاقتىڭ نەگە بولا شىققانىن ۇمىتىپ قالعانىن حابارلادى.

وسى كەز وقىستان ايقاي ەستىلدى، سۆياششەننيك پەن شاشتاراز ايقايدى سالىپ تۇرعان سانچو پانسا ەكەنىن سەزە قويدى، — بۇلاردى قالدىرعان جەرىنەن تاپپاي قالعان ول ەندى ەكەۋىن داۋىستاپ شاقىرىپ جاتىر ەدى. ءبارى سوعان قاراي بەت الدى، ولاردىڭ دون كيحوت جايىنداعى سۇراقتارىنا اناۋ دون كيحوتتىڭ ۇستىندە جالعىز عانا جەيدە، ابدەن ارىقتاپ كەتكەنىن، ءوڭى اپپاق قۋداي، قارنى اش، جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيا جايىندا اھىلاپ-ۋھىلەپ وتىرعانىن ايتتى. سول جەردە بۇل، سانچو، دۋلسينەيا وعان بۇل ارادان كەتۋگە، توبوسوعا كەلۋگە ءامىر ەتكەنىن، قىزدىڭ ءوزى ونى سوندا كۇتىپ وتىراتىنىن حابارلاپتى، ءبىراق اناۋ سۇيگەنىنىڭ ابىروي-اتاعىنا لايىق ەرلىكتەر جاسامايىنشا ونىڭ اي ديدارلى الپەتىن كورە المايتىنىن ءمالىم ەتىپتى. ەگەر بۇل احۋال وسىلاي جالعاسا بەرسە، — دەدى سانچو رەنجىڭكىرەپ، — دون كيحوتقا ءوزى جاۋلاپ الماقشى يمپەريا تۇگىل، ارحيەپيسكوپتىق تا بۇيىرماۋى مۇمكىن، ايتقاندايىن، ارحيەپيسكوپتىق — بۇل تەك باسقا ءتاۋىر ەشتەڭە تابىلماعاندىقتان عانا ايتىلعان نارسە، سوندىقتان ونى قايتكەن كۇندە دە بۇل ارادان الىپ كەتپەسە بولمايدى. ليسەنسيات وعان بوسقا ابىگەر بولماۋىن: ءبارىن دون كيحوتتىڭ پاتشا كوڭىلى بىلەتىنىن، ال ونى بۇل جەردەن الىپ شىعۋدى ولار ءوز مىندەتىنە الاتىنىن ايتتى. ودان سوڭ ول كاردەنو مەن دوروتەياعا شاشتاراز ەكەۋىنىڭ دون كيحوتتى دەرتىنەن ەمدەۋ ءۇشىن، ونىڭ ءساتى تۇسپەسە، تىم قۇرىعاندا، ۇيىنە الىپ بارۋ ءۇشىن قانداي امال قاراستىرعانىن حابارلادى؛ دوروتەيا بۇعان جاۋاپ رەتىندە قورعانسىز بيكەشتىڭ ءرولىن شاشتارازدان گورى ءوزى تاۋىرىرەك ورىندايتىنىن، ونىڭ ۇستىنە سوعان لايىقتى كيىم-كەشەگى دە بارىن، ءوزىنىڭ ورىنداعانى تابيعيلاۋ بوپ شىعاتىنىن، وسى سەبەپتى ويعا العاندارى وڭ ناتيجە بەرۋى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك بولسا، سونىڭ ءبارىن وزىنە تاپسىرعاندارى ءجون ەكەنىن، ويتكەنى رىسارلىق رومانداردى كوپ وقىعانىن، ءجابىر كورگەن بيكەشتەردىڭ كەزبە رىسارلاردان كومەك سۇراعان كەزدە قالاي-قالاي سويلەيتىنىن جاقسى بىلەتىنىن ايتتى.

— ونداي جاعدايدا، — دەدى سۆياششەننيك، — بىزگە تەك ىسكە كىرىسۋ عانا قالماق. تاعدىردىڭ بىزگە سەپتەسىپ تۇرعانىندا ءسوز جوق: وزدەرىڭىزدى قۇتقارۋعا ارنالعان ەسىكتى ويدا جوق جەردەن اشىپ جىبەرگەن ول، ءبىزدىڭ دە جاعدايىمىزدى جەڭىلدەتىپ تاستادى.

سول ارادا دوروتەيا تۇيىنشەگىندە جاتقان ءساندى كويلەگىن الىپ كيىپ، جاسىل ماتادان توقىلعان مانتيلياسىن³³ جامىلىپ، قۇيتتاي ادەمى قوبديشاسىنان القاسى مەن باسقا دا باعالى اشەكەيلەرىن الىپ تاعىنىپ، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا ءارى باي، ءارى اقسۇيەك سەنوراعا اينالىپ شىعا كەلدى. مۇنىڭ ءبارىن جانە باسقا دا ۇساق-تۇيەكتەردى ول، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، ءبىر كەرەگى بولار دەپ الا شىققان ەكەن، ءبىراق وسى كۇنگە شەيىن ونداي جاعداي جولىعا قويماپتى. ونىڭ ادام ايتقىسىز سۇلۋلىعىن، سۇيكىمدىلىگى مەن تارتىمدىلىعىن كورگەن سەرىكتەرى اڭقيىپ قالدى، ءسويتىپ ءبارى ءبىراۋىزدان: ەگەر مىناداي سىلقىمنان بوي تاسالاپ جۇرگەن بولسا، دون فەرناندو دەگەنىڭ دىمنىڭ ءيىسىن بىلمەيتىن ءدالدۇرىش شىعار دەپ ءمالىم ەتتى؛ الايدا بارلىعىنان دا الا-بوتەن تاڭ-تاماشا بولعان ادام سانچو پانسا بولدى — اجارى مۇنشالىقتى كوزدى ارباپ، كوڭىلدى اڭكى-تاڭكى قىلاتىن جاندى ءوزى ءوز بولعالى بەرگى بۇكىل عۇمىر تاريحىندا كەزدەستىرمەگەندەي كورىنگەندى وعان (بۇنىڭ ءوزى شىن مانىندە دە سولاي ەدى)، سوندىقتان اسا قاتتى تولقۋ ۇستىندە سۆياششەننيكتەن بۇل سۇيكىمدى سەنورانىڭ كىم ەكەنىن، قۇلا تۇزدەن كىمدى ىزدەپ جۇرگەنىن سۇرادى.

— بۇل سۇيكىمدى سەنورا، باۋىرىم سانچو، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۆياششەننيك، — ءبىلىپ قويعانىڭ ارتىق بولمايدى، ميكوميكونسكيي ۇلى كورولدىگىنىڭ ەر جىنىستى بيلەۋشىلەرى جاعىنان تارايتىن تىكەلەي مۇراگەرى بوپ تابىلادى، ءوزى سەنىڭ قوجايىنىڭدى ىزدەپ ءجۇر، الدەبىر قاتىگەز ءداۋدىڭ كورسەتكەن ءجابىر-جاپاسى مەن قياناتىنا ارا ءتۇسىپ، ودان كەك الىپ بەرۋ جونىندە ءوتىنىش ايتپاق، ال اسا مەيىرىمدى رىسار بوپ تابىلاتىن سەنىڭ مىرزاڭنىڭ اتاق-داڭقى جەر بەتىن تۇگەل شارلاپ كەتكەندىكتەن مىنا پرينسەسسا سونى ىزدەپ سوناۋ گۆينەيادان كەلىپ وتىر.

— ەگەر مىرزامنىڭ جولى بولىپ، ءوزىڭىز ايتىپ تۇرعان الگى جەكسۇرىن ءداۋدى ولتىرسە، — دەدى سانچو پانسا بۇعان جاۋاپ رەتىندە، — ءسويتىپ، كورسەتكەن ءجابىرى مەن قياناتى ءۇشىن كەك قايتارسا، بۇل شىن مانىندە-اق باقىتقا جەتكىزگەن ىزدەۋ جانە ىزدەگەندى تابۋ بوپ شىقپاق، — ال ەندى قوجايىنىمنىڭ ونى ولتىرەتىندىگىنە ەش كۇمان جوق، تەك الگى داۋمەن كەزدەسسىن دەڭىز جانە تەك ول ەلەس بوپ شىقپاسىن دەڭىز، ويتكەنى ونىڭ ەلەسكە قارسى قولدانار شاراسى جوق. ايتقاندايىن، سەنور ليسەنسيات، وزىڭىزگە مىناداي ءبىر بۇيىمتايىم بار: مىرزامنىڭ كوڭىلىندە ارحيەپيسكوپ اتانام دەگەن قۇشتارلىق پايدا بولماسى ءۇشىن، سودان قاتتى قورقىپ ءجۇرمىن عوي، تاقسىر، وعان تەزىرەك مىنا پرينسەسساعا ۇيلەنۋ جونىندە كەڭەس بەرىڭىزشى، سوندا ونى ارحيەپيسكوپ دارەجەسىنە ۇلىقتاۋدىڭ اقي-تاقي جولى كەسىلەدى دە، يمپەراتور ءتاجىن جان قيناماي وپ-وڭاي ولجا ەتەدى، ال مەن بولسام — كۇللى ارمان-ماقساتىما جەتەم. بۇل جايىندا مەن ۇزاق ويلاندىم، اقىرى مىرزامنىڭ ارحيەپيسكوپ بولعانى ماعان قول ەمەس دەگەن بايلامعا كەلدىم، ويتكەنى مەنىڭ شىركەۋگە تيگىزەر پايدام از: ءۇيلى-باراندى اداممىن، ال ەندى ءقازىر شىركەۋدەن انشا-مۇنشا پايدا ءتۇسىرۋ قۇقىنا يە بولام دەگەن دامەمەن، — سەبەبى، قاتىنىم بار، بالام بار دەگەندەي، — اجىراسۋ جايىندا ابىگەرلىك جاساۋىم — بوس اۋرەشىلىك بوپ شىقپاق. ەندەشە، سەنور، ماسەلە قوجايىنىمنىڭ مىنا پرينسەسساعا تەزىرەك ۇيلەنۋىنە تىرەلىپ تۇر، — مەن بۇل سۇيكىمدى بيكەشپەن ءالى تانىسا قويعان جوقپىن، سوندىقتان ەسىمىن اتاماي تۇرمىن.

— ونىڭ ەسىمى — پرينسەسسا ميكوميكونا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۆياششەننيك، — ويتكەنى، كورولدىگى ميكوميكونسكيي دەپ اتالاتىندىقتان، ونىڭ دا سونداي ەسىم الۋعا ءتيىس ەكەنى بەلگىلى عوي.

— ارينە، ارينە، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو. — تۋىپ-وسكەن جەرىنىڭ اتاۋىن ءوز ەسىمىنە اينالدىرعان جاندار ماعان ءجيى جولىعىپ تۇردى، — مىسالعا، پەدرو دە الكالا، حۋان دە ۋبەدا، دەگو دە ۆاليادوليد، — شاماسى، گۆينەيادا دا كوروليەۆالار ءوز كورولدىكتەرىنىڭ اتىمەن اتالاتىن وسىنداي ءداستۇردىڭ بولعانى عوي.

— ابدەن مۇمكىن. ال، ەندى مىرزاڭنىڭ ۇيلەنۋىنە قاتىستى اڭگىمەگە كەلسەك، قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋعا تىرىسارمىن، — دەدى سۆياششەننيك.

بۇل ءسوز سانچونى قانشالىقتى ءماز-مايرام قىلسا، سۆياششەننيكتى دە ونىڭ اڭقاۋلىعى مەن مىرزاسىنىڭ ەسىل-دەرتىن العان ساندىراقتىڭ مۇنىڭ باسىندا دا نىق ورنىققانى سونشالىقتى قايران قالدىردى، — ويتكەنى اناۋ، ارينە، ءوزىنىڭ يمپەراتور بولاتىنىنا كامىل سەنىمدى ادام عوي.

سول ەكى ورتادا دوروتەيا سۆياششەننيكتىڭ قاشىرىنا ءمىنىپ، شاشتاراز بۇقانىڭ قۇيرىعىنان جاسالعان ساقالىن بەتىنە جاپسىرىپ الدى، ءسويتىپ ولار سانچوعا وزدەرىن دون كيحوتقا قاراي باستاۋعا ءامىر ەتتى؛ جولعا شىعار الدىندا اتقوسشىعا ەكەۋىنىڭ سۆياششەننيك پەن شاشتاراز ەكەنىن ايتپاۋ قاتاڭ تاپسىرىلعان-دى، ويتكەنى، گاپ دون كيحوتتىڭ بۇلاردى تانىماعانىندا — ونىڭ يمپەراتور بولۋ-بولماۋى وسىعان تىكەلەي بايلانىستى، دەلىنگەن ەدى. سۆياششەننيك پەن كاردەنو بۇلارمەن بىرگە ىلەسىپ بارماعاندى ءجون كوردى: كاردەنو — ەكەۋىنىڭ توبەلەسكەندەرىن دون كيحوتتىڭ ەسىنە سالماۋدى كوزدەسە، سۆياششەننيكتىڭ ول جەردە توبە كورسەتۋىنە ەندى ەشقانداي مۇقتاجدىق قالماعان، ءسويتىپ قاشىر مىنگەن ەكەۋ ىلگەرى وزدى دا، مىنالار اسىقپاي اياڭداپ سوڭدارىنان ىلەستى. ءوزىن قالاي ۇستاۋى كەرەكتىگى جونىندە سۆياششەننيك دوروتەياعا اقىل-كەڭەس بەرمەك بولعان، ءبىراق قىز ونىڭ الدىن وراپ، اسا كوپ ابىرجىماۋىن ءوتىندى: رىسارلىق روماندار تالابىنان قىل ەلى اۋىتقىمايتىنىنا، وندا قالاي سۋرەتتەلەتىن بولسا سولاي، ءبارىن دە مايدان قىل سۋىرعانداي مۇلتىكسىز ورىندايتىنىنا سەندىردى. سالت مىنگەندەر ءميلدىڭ تورتتەن ۇشتەي بولىگىن ءجۇرىپ وتكەن كەزدە، كەنەت ۇيمە-جۇيمە جارتاستاردىڭ قاق ورتاسىندا تۇرعان دون كيحوت بوي كورسەتتى، كيىمدەرىن كيىپ تە الىپتى، ءبىراق قارۋلارىن ءالى اسىنا قويماپتى، ءسويتىپ ونى كورگەن بويدا جانە سانچودان مۇنىڭ دون كيحوتتىڭ تاپ ءوزى ەكەنىن انىقتاپ سۇراپ العان بويدا دوروتەيا جورعاسىنا قامشى باستى، ساقالدى ساقال العىش شوقىراقتاپ سوڭىنان ىلەستى؛ ولار دون كيحوتقا تاياپ كەلگەن كەزدە مالاي قاشىرىنان تۇسە ساپ دوروتەيانى تۇتىپ الماق بولعان، ءبىراق قىز قاشىردان اسقان ابجىلدىكپەن ىرعىپ ءتۇستى دە، دون كيحوتتىڭ الدىنا كەپ تىزەسىنە قۇلاي كەتتى؛ دون كيحوت ونى جەردەن كوتەرمەككە تالپىنعانىمەن، قىز ورنىنان تۇرماعان كۇيى بىلاي دەپ سايراپ قويا بەردى:

— بەۋ، ايبىندى دا اسا قۇدىرەتتى رىسار، قايىرىمدىلىعىڭىز بەن كىشىپەيىلدىلىگىڭىز مەيىرىم بىلدىرمەيىنشە تىزەمنەن كوتەرىلمەك ەمەسپىن، بۇل ءىسىڭىز ءسىزدىڭ ابىرويىڭىزدى ارتتىرىپ، اتاعىڭىزدى اسپانداتسا، ماعان، كۇللى دۇنيەدەگى ەڭ قام كوڭىل، ەڭ قاسىرەتتى بيكەشكە، پايدا بوپ تيەر ەدى. ەگەر قۋاتتى بىلەگىڭىزدىڭ ايبىنى ماڭگى ولمەس داڭقىڭىزدىڭ دابىسىنا سايما-ساي بولسا، وندا قۇرمەتكە بولەنگەن ەسىمىڭىزدىڭ شۋاعىن اڭساپ، الىس ەلدەردەن قايعىسىنا كومەك سۇراي كەلگەن باقىتسىز ايەلگە قامقورلىق جاساۋ ءسىزدىڭ پارىزىڭىز بوپ تابىلادى.

— قاشان ورنىڭىزدان تۇرعانشا، اسا سىمباتتى سەنورا، مەن جاعىمدى دا اشپايمىن، جالبارىنىشتى لەبىزىڭىزگە دە قۇلاعىمدى تۇرمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى وعان دون كيحوت.

— ورنىمنان تۇرامىن، سەنور، ءبىراق راقىمشىلىق جاساپ، الدىڭىزعا تارتقان ءوتىنىشىمدى ورىنداعاننان كەيىن عانا تۇرامىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى شەرگە باتقان بيكەش.

— ونى ورىنداۋعا ىرزاشىلىعىمدى بەرەم، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — تەك بۇدان كورولىمە، وتانىما، سونداي-اق جۇرەگىم مەن ەركىندىگىمنىڭ كىلتىن قولىندا ۇستاپ وتىرعان جانعا زيان مەن زالال كەلمەسە بولدى.

— ولارعا ەشقانداي زيان دا، زالال دا كەلمەيدى، اق جۇرەك سەنورىم، — دەدى ءجابىرى جانىن جەگىدەي جەپ وتىرعان بيكەش.

وسى ارادا سانچو پانسا قوجايىنىنا جاقىنداپ، قۇلاعىنا بىلاي دەپ سىبىرلادى:

— سەنور! بۇعان جاردەمدەسەم دەپ جالتاقتاماي-اق ۋادە ەتە بەرۋىڭىزگە بولادى، ويتكەنى الدەنەندەي ءداۋسىماقتى ولتىرە سالۋ — ءسىز ءۇشىن تۇك ەمەس، ال مۇنى ءوتىنىپ وتىرعان بيكەش — پرينسەسسا ميكوميكونا، ەفيوپياداعى ۇلى كورولدىك ميكوميكونسكييدىڭ كوروليەۆاسى.

— بۇل بيكەش كىم بولسا ول بولسىن مەيلى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — مەن ءوزىم بەرگەن سەرتىمە ادالدىعىمدى قاشاندا بۇلجىتپاي ساقتاپ، ار-ۇياتىمنىڭ ءامىرى بويىنشا ارەكەت ەتەم.

سوسىن بيكەشكە قاراي بۇرىلىپ:

— اسقان سۇلۋلىعىڭىز اجارىن قايتا تاپسىن، سىزگە كومەك كورسەتۋگە ءازىرمىن، — دەپ سالدى.

— ەندەشە، وزىڭىزدەن وتىنەرىم، جانقيار رىسار، وسى ءقازىر قولما-قول سوڭىمنان ەرسەڭىز ەكەن، قۇدايدىڭ دا، ادامنىڭ دا زاڭىن اياققا باسىپ، كورولدىگىمدى تارتىپ العان ساتقىننان كەگىمدى قايتارمايىنشا باسقا ەشقانداي شىتىرمان وقيعا ىزدەمەۋگە جانە باسقا بىرەۋلەردىڭ ءوتىنىشىن ورىنداماۋعا وزىمە الدىن-الا ۋادە بەرسەڭىز ەكەن، — دەدى بيكەش.

— قايتالاپ ايتام: ءوتىنىشىڭىزدى ورىندايمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — سول سەبەپتى دە، سەنورا، بويىڭىزداعى قاسىرەتتىڭ اۋىر جۇگىن تاپ وسى ءقازىر اۋلاق سەرپىپ، دىڭكەسى قۇرىعان ۇمىتىڭىزگە جاڭا كۇش پەن جۇرەكتىلىك دارىتۋعا ءتيىسسىز، ويتكەنى كوكتەگى حاق پەن اق بىلەگىمنىڭ كومەگى ارقاسىندا كورولدىگىڭىز كوپ ۇزاماي-اق وزىڭىزگە قايتارىلادى، ءسويتىپ وعان تالاسۋعا تاۋەكەلى بارعان ارسىزداردىڭ ءىشىن ۋداي اشىتىپ، مەملەكەتىڭىزدىڭ بايىرعى دا بيىك تاعىنا قاساقانا تۇردە قايتا جايعاساسىز. ال، كىرىسەيىك ىسكە، ويتكەنى كەش قالۋدان اسقان كەمىستىك جوق، دەگەن بار.

قورعانسىز بيكەش دون كيحوتتىڭ قولىنا جانتالاسا جارماسىپ سۇيمەككە ارەكەتتەندى، ءبىراق اناۋ اسا ءبىر ادەپتى دە سىپايى رىسار بولۋى سەبەپتى وندايعا جول بەرمەدى، — كەرىسىنشە بارىنشا ادەپتىلىكپەن جانە سىپايىلىقپەن بيكەشتى قۇشاقتاپ ورنىنان تۇرعىزدى، سونان سوڭ سانچوعا روسينانتتىڭ ايىلىن تارتىپ، دەرەۋ ساۋىت-سايمانىن الىپ بەرۋگە ءامىر ەتتى. سانچو اتتىڭ ايىلىن تارتقان سوڭ، اعاشتا الاپا سەكىلدى ءىلۋلى تۇرعان ساۋىت-سايماندى شەشىپ الىپ، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا قوجايىنىنىڭ ۇستىنە قوندىرا قويدى، ءسويتىپ ساۋىت-سايمانىن كيىپ العان مىرزاسى:

— ال ەندى، جاراتقان جار بولسىن، اتتاندىق مىنا ايتۋلى سەنورانى قورعاۋعا، — دەدى.

شاشتاراز بولسا، ءالى كۇنگە شەيىن تىزەرلەپ وتىرعان-دى؛ مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەرۋدەن ءوزىن-وزى شاققا دەگەندە تەجەپ، ءبىر قولىمەن ساقالىن دەمەپ ۇستاپ وتىرعان، ساقالى ءتۇسىپ قالار بولسا وزدەرى ويلاستىرعان وسىناۋ شاراپاتتى شارانىڭ شىرقى بۇزىلارى انىق ەدى؛ الايدا، كومەك كورسەتۋگە ۋادە بەرىلىپ تە قويىلعانىن، دون كيحوتتىڭ ۋادەسىن ورىنداماق بوپ شىدامسىزدانىپ تۇرعانىن كورگەن ول بويىن تىكتەپ، ەكىنشى قولىمەن مارتەبەلى بيكەشتى دون كيحوتپەن بىرگە قولتىعىنان دەمەپ، قاشىرعا وتىرۋىنا جاردەمدەستى؛ بۇدان سوڭ دون كيحوت روسينانتقا قوندى، شاشتاراز دا قاشىرىنا ءمىندى، ال سانچو جاياۋ تارتتى، وسى ارادا ول سۇر ەسەگىنىڭ ورنى ۇڭىرەيىپ تۇرعانىن سەزىنىپ، قاپىدا قولدى بولعانىن ەسىنە الدى؛ ءبىراق بۇل جولى وعان اسا قايعىرعان جوق — قوجايىنى يمپەراتور اتانۋ ساپارىنا اتتانعانىن، ۇزاماي-اق ماقساتىنا جەتەتىنىن ويلاپ كوڭىلى كوتەرىلىپ كەلە جاتتى: سەبەبى، دون كيحوتتىڭ مىنا پرينسەسساعا ۇيلەنەتىنىنە، ءسويتىپ ەڭ قۇرىعاندا ميكوميكونسكيي كورولى بولاتىنىنا ەش كۇمانى جوق-تى. ءبىر عانا نارسە — اتالمىش كورولدىكتىڭ نەگرلەر ەلىندە ەكەنى، وزىنە ۆاسسالدىققا بەرىلەتىن جانداردىڭ قارا ءتۇستى بولاتىنى كوڭىلىنە ولقى سوعىپ تۇر ەدى؛ ايتكەنمەن، وي-قيالى سول ارادا-اق وعان ءتاۋىر امال تاۋىپ بەردى، ءسويتىپ ول بىلايشا وي كەشتى: “ۆاسسالدارىمنىڭ نەگر بولعانىندا تۇرعان نە بار؟ كەمەگە تيەيسىڭ، يسپانياعا الىپ كەلەسىڭ، وسى ارادا ولاردى قولما-قول اقشاعا وتكىزەسىڭ دە، بۇل قاراجاتقا تيتۋل نەمەسە قىزمەت ساتىپ الاسىڭ — ءىس ءبىتتى، سوسىن قالعان ءومىرىڭدى قايعى-مۇڭسىز وتكىزە بەر! ابىرجىماڭدار، ساسپاڭدار، اشىق اۋىزىڭ ءبىز ەمەس، بۇل شارۋانى شىرق ۇيىرۋگە، ءسويتىپ وتىز مىڭ با الدە ون مىڭ با ۆاسسالدى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا ساتىپ جىبەرۋگە ءبىزدىڭ ەبىمىز دە، ەپسەكتىگىمىز دە جەتەدى. قۇداي اقى، ولاردىڭ ءبارىن توپىرلاتىپ بولسىن نەمەسە باسقاداي بولسىن، ءبىر دەمدە-اق زىتىرىپ جىبەرەم، ءبىر جاقسىسى، ايتەۋىر، وتكىزەتىنىم قارا بولعانىمەن، ولار وزىمە كۇمىس، التىن بوپ جارقىراپ ورالادى عوي. جوعا، مەن وزدەرىڭ ويلايتىنداي اقىماق ەمەسپىن!” وسى ويعا كوڭىلى ەلتىپ، قۋانىشقا كەنەلگەنى سونشا، جاياۋ سالپاڭداۋدىڭ جايسىزدىعىن دا ۇمىتىپ كەتتى.

كاردەنو مەن سۆياششەننيك مۇنىڭ ءبارىن بۇتا تاساسىنان باقىلاپ وتىرعان، ولارعا بارىپ قوسىلۋدىڭ ەش ىڭعايىن كەلتىرە الماعان؛ اقىرى قيىننان قيىستىرۋعا شەبەر سۆياششەننيك بۇل ماقساتقا جەتۋدىڭ دە جولىن تاپتى، انىعىراق ايتقاندا: وزىمەن بىرگە الىپ جۇرگەن فۋتلياردان قايشى شىعاردى دا، كاردەنونىڭ ساقالىن سىرپ ەتكىزىپ قىرقىپ تاستادى، ۇستىنە ءوزىنىڭ سۇرعىلتىم جامىلعىسى مەن قارا پلاششىن كيگىزدى، ال ءوزى كامزول-شالبارمەن عانا قالدى؛ ناتيجەسىندە كاردەنو قاس قاعىمدا مۇلدە باسقا ادام بوپ شىعا كەلدى، ەگەر ايناعا قارار بولسا ءوزىن ءوزى تاني الماعان دا بولار ەدى. بۇلار كيىم اۋىستىرىپ كيىپ جاتقان كەزدە انالار ىلگەرى وزىڭقىراپ كەتكەن، ءبىراق جولعا ءبىرىنشى بوپ شىعۋ بۇلارعا ەش قيىندىققا تۇسپەدى، ويتكەنى جىنىستى جانە باتپاقتى جەرمەن سالت اتتىلار جاياۋلارداي تەز جۇرە المايتىن. قىسقاسى، ولار شاتقالدان جازىق دالاعا شىقتى، ال سەرىكتەرىمەن بىرگە دون كيحوت تا شاتقال جاقتان بوي كورسەتكەندە بۇل ونى تانىپ تۇرعانداي قولىن بۇلعاپ بەلگى بەرىپ، ودان كوز الماي تەسىلە قاراپ قالدى، سوسىن ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە وعان قۇشاعىن جايا ۇمتىلىپ، داۋىسىن كوتەرىپ:

— ارمىسىز، رىسارلىقتىڭ ايناسى، مەيىربان جەرلەسىم لامانچالىق دون كيحوت، ىزگى جاندىلىقتىڭ ەڭ جوعارعى شىڭى جانە ەڭ اقىرعى شەگى، قارىپ-قاسەرلەردىڭ پاناسى مەن تىرەگى، كەزبە رىسارلاردىڭ بەتكە ۇستارى! — دەدى.

وسى سوزدەردى ول دون كيحوتتىڭ سول اياعىنىڭ تىزەسىن قاتتى قىسىپ قۇشاقتاپ تۇرىپ ايتقان بولاتىن، ونىڭ ايتىپ جاتقان ءسوزى مەن ىستەپ جاتقان ىسىنە تاڭ-تاماشا بولعان اناۋ زەيىن سالا قاراپ، تانىعان بويدا نە دەرىن بىلمەگەندەي اڭتارىلىپ قالدى، سوسىن اتىنان تۇسپەككە وڭتايلانا باستادى، ءبىراق سۆياششەننيك بۇعان جول بەرمەگەن سوڭ، دون كيحوت وعان:

— راقىم ەتىڭىز، جارقىنىم، سەنور ليسەنسيات! ءوزىڭىز سەكىلدى اسا قۇرمەتتى ادام جاياۋ كەلە جاتقاندا مەنىڭ اتقا ءمىنىپ ءجۇرۋىم جاراسپايتىن نارسە، — دەدى.

— مەن بۇعان نە دەسەڭىز دە كەلىسپەيمىن، — دەدى سۆياششەننيك، — ءسىز سياقتى داڭقتى رىسارعا ات ۇستىندە بولعان ۇيلەسەدى، سەبەبى ات ۇستىندە بولعاندا عانا ءسىز ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر، و زاماندا بۇ زامان جان بالاسى ەستىپ-بىلمەگەن جويقىن اسكەري ەرلىكتەر جاسايسىز، ال ماعان، قارا كوبەيتىپ جۇرگەن ءدىني قىزمەتشىگە، وزىڭىزبەن بىرگە ساياحات جاساپ كەلە جاتقان مىنا سەنورلارعا تيەسىلى قاشىرلاردىڭ ءبىرىنىڭ ساۋىرىنا جايعاسسام دا جەتىپ جاتىر، — ەگەر تەك ولار قارسى بولماسا عانا، — سونىڭ وزىنە ايدىنىم اسىپ، ءوزىمدى بەينە پەگاسقا مىنگەندەي نەمەسە داڭقتى مۋساراك، اناۋ الگى جادىلاۋعا ۇشىراپ، ۇلى كومپلۋت ماڭايىنداعى ۇلى سولومون جوتاسىنىڭ قوينىنان ماڭگىلىك مەكەن تاپقان ماۆردى ايتام، تاقىمىنا باسقان زەبراعا مىنگەندەي بولارمىن.

— بۇل مەن ءۇشىن كۇتپەگەن جاعداي بولدى، سەنور ليسەنسيات، — دەپ ىڭعايسىزداندى دون كيحوت، — ءبىراق، سەنورا پرينسەسسا، وزىمە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنە بولا كىشىپەيىلدىك كورسەتىپ، مالايىنا استىنداعى ەرىن بوساتۋعا ءامىر ەتەر دەپ سەنەمىن، ال مالايى ارتىڭىزعا مىڭگەسەر، ەگەر تەك قاشىر ەكى ادامدى بىردەي كوتەرە السا.

— مەنىڭشە، كوتەرە الاتىن سەكىلدى، — دەدى پرينسەسسا، — ال، مەن، ءوز تاراپىمنان، مالايىمنىڭ ءامىر ەتكەنىمدى توسىپ تۇرمايتىنىنا سەنىمدىمىن: ول ءوزى وتە كىشىپەيىل، ەلگەزەك جان، سوندىقتان كولىككە مىنۋگە مۇمكىندىك تابىلىپ تۇرعاندا ءدىني قىزمەتشىنىڭ جاياۋ جۇرۋىنە ەشقاشان جول بەرمەيدى.

— البەتتە، سولاي، — دەپ قۋاتتادى ونى شاشتاراز.

ول قاشىردان قارعىپ ءتۇسىپ، سۆياششەننيككە ورىن بەردى، اناۋ كوپ جالىندىرىپ جاتپاي ەرگە قوندى، الايدا، قاس قىلعانداي، بۇل جالعا الىنعان قاشىر بولاتىن، ال “جالعا الىنعان” دەگەن دە ءبىر، “جارامسىز” دەگەن دە ءبىر، سول راسقا شىعىپ، شاشتاراز ونىڭ ساۋىرىنا جايعاسپاققا تىرمىسقان كەزىندە ارتقى اياقتارىمەن ەكى مارتە تەبىنىپ-تەبىنىپ قالدى، ەگەردە تۇياعىن ماەسە نيكولاستىڭ كەۋدەسىنە نەمەسە باسىنا تيگىزگەندە، ونىڭ دون كيحوتتى ىزدەپ شىققان ساپارىنا قارعىستى قارداي بوراتارى كامىل-دى. قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر، شوشىپ كەتكەن شاشتاراز جەرگە قۇلاپ ءتۇستى، ال قۇلاعان كەزىندە ساقالىنا قام جاساۋ جايى قاپەرىنە دە كىرمەگەندىكتەن ونىسى سول ساتتە-اق ءبولىنىپ قالدى؛ ءسويتىپ، ساقالسىز قالعانىن كورگەن ول ساسقالاقتاپ، بەتىن قولىمەن كولەگەيلەپ، ءتىسىمدى ۋاتىپ جىبەردى دەپ بايبالام سالۋدان باسقا قاپەلىمدە ءتاۋىر وتىرىك ويلاپ تابا المادى. ال، دون كيحوت بولسا، ساقالدىڭ ءجۇنى اپاتقا ۇشىراعان مالايدان اجەپتاۋىر الىستا جاتقانىن كورىپ، ءبىراق قاسىندا جاق سۇيەكتەر دە، توگىلگەن قان دا جوعىن بايقاپ:

— ويپىراي، ويپىراي، بۇل نە سۇمدىق تاعى! ساقالدى بۇلايشا اسا مۇقيات تۇردە جۇلىپ الىپ جەرگە لاقتىرىپ تاستاۋ ءۇشىن بىرەۋ ونى قاساقانا سولاي ىستەۋى كەرەك قوي! — دەدى.

ايلا-شارعىسىنا اشكەرەلەنۋ ءقاۋپى تونگەنىن سەزگەن سۆياششەننيك دەرەۋ ساقالدى جەردەن كوتەرىپ الدى دا، جەرگە سۇلاپ تۇسكەن كۇيى ويبايىن سالىپ جاتقان شاشتارازدىڭ جانىنا جۇگىرىپ بارىپ، كوپ ويلانىپ جاتپاستان باسىن كەۋدەسىنە سۇيەپ، ساقالدى ورنىنا جاپسىرىپ، كۇبىرلەپ الدە بىردەڭە ايتۋعا كىرىستى — ونىسىن ايتپاس بۇرىن اينالاسىنداعىلارعا بۇنىڭ ساقال تۇسۋدەن ايىقتىراتىن ايرىقشا دۇعا ەكەنىن، قاسيەتتى كۇشىنە ءقازىر-اق كوزدەرى جەتەتىنىن ءمالىم ەتكەن بولاتىن؛ ساقالدى ورنىنا قوندىرعان سۆياششەننيك بىلاي كەتتى، ال مالايىمىز ساقالى ساپسيعان، ساۋ-سالامات قالپىن قايتا تاۋىپ شىعا كەلدى؛ دون كيحوت بۇعان اڭ-تاڭ بولىپ، سۆياششەننيكتەن قولى تيگەن كەزدە بۇل دۇعانى وزىنە ۇيرەتۋىن ءوتىندى، ويتكەنى، ونىڭ ۇعىمىنشا، اتالمىش دۇعانىڭ قاسيەتى تەك ساقالدى قايتا وسىرۋگە عانا قاتىستى ەمەس سەكىلدى، سەبەبى جۇلىپ الىنعان ساقالدىڭ ورنىندا جاراقات قالۋعا ءتيىس، ال دۇعا مۇنى جازىپ شىعارسا، وندا ونىڭ ساقال تۇسۋدەن باسقاعا دا كومەكتەسەتىن بولعانى.

— ءجون ءسوز، — دەدى سۆياششەننيك، سوسىن وڭتايى كەلگەن بويدا-اق وعان دۇعانى ۇيرەتۋگە ۋادە ەتتى.

ولار قاشىرعا ەندى سۆياششەننيك قانا وتىرسىن، سوسىن وسى ارادان ەكى ميلدەي جەردەگى بەكەتكە جەتكەنشە انا ەكەۋىمەن الما-كەزەك اۋىسىپ مىنەتىن بولسىن دەپ ءباتۋالاستى. ءسويتىپ ۇشەۋى، ياعني دون كيحوت، پرينسەسسا جانە سۆياششەننيك، ەرگە قونىپ، ال وڭگە ۇشەۋى، ياعني كاردەنو، شاشتاراز بەن سانچو پانسا، جاياۋ اياڭداپ جولعا شىققان كەزدە دون كيحوت بيكەشكە قاراپ:

— قۇدىرەتىڭىزگە قۇلدىق، مارتەبەلى حانىم! كوڭىلىڭىز قاي جاقتى قالاسا، مەنى سول جاققا باستاي بەرىڭىز، — دەدى.

ءبىراق ول جاۋاپ قاتىپ ۇلگەرگەنشە ليسەنسيات سويلەپ كەتتى:

— ءبىزدى قاي كورولدىككە قاراي باستار ەكەنسىز، مارتەبەلىم؟ ميكوميكونسكييگە قاراي ەمەس پە ەكەن؟ شاماسى، سولاي شىعار، ايتپەسە مەن ءوزى باسقا كورولدىكتەر جايىن كوپ بىلە بەرمەيمىن، — دەدى.

ەكەۋىنىڭ ىمى-جىمى ءبىر بولعاندىقتان، ماقۇلداپ جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس ەكەنىن دوروتەيا جىلدام تۇسىنە قويدى دا، دون كيحوتقا:

— ءيا، سەنور، مەن سول كورولدىككە قاراي باعىت ۇستاماقپىن، — دەدى.

— ولاي بولسا، — دەپ سۆياششەننيك ءىلىپ اكەتتى، — مەنىڭ سەلومنىڭ ۇستىمەن وتەمىز، سول جەردەن ءسىز كارتاحەناعا قاراي بەت الاسىز، وندا بارعان سوڭ، قۇداي قالاسا، كەمەگە وتىراسىز. ەگەر جەل وڭىڭىزدان تۇرىپ، تەڭىز بۋىرقانباي، تىنىش تولقىپ جاتاتىن بولسا، ارادا توعىز جىلداي ۋاقىت وتكەندە و شەتى مەن بۇ شەتىنە كوز جەتپەيتىن كەڭ شالقار پيسپيسيا، باسقاشا ايتقاندا، مەوتيا كولىنە بارىپ جەتەسىز، ال ول جەردەن ارمەن قاراي كورولدىگىڭىزگە دەيىن ءجۇز كۇننەن ءسال عانا اساتىن جول قالادى.

— قاتەلەسىپ تۇرسىز، مارحاباتتى مىرزا، — دەپ پرينسەسسا قارسىلىق ءبىلدىردى. — مەنىڭ ول جاقتان شىققانىما ەكى جىل دا بولا قويعان جوق، شىن ايتىپ تۇرمىن، اۋا رايى دا ءاردايىم قولايسىز بوپ تۇردى، الايدا ءوزىم ءبىر كورۋگە زار بولعان ادامىمدى، اتاپ ايتقاندا، سەنور لامانچالىق دون كيحوتتى اقىرى جولىقتىردىم: ول جايىنداعى اڭىز-اڭگىمەلەردى يسپانيا جاعالاۋىنا قادام باسقان ساتتە-اق قۇلاعىم شالدى جانە تاعدىر-تالايىمدى ونىڭ ىزگى جۇرەگىنە تابىس ەتۋگە، ادىلەتتى ءىسىمنىڭ شەشىمىن ونىڭ جەڭىمپاز بىلەگىنە جۇكتەۋگە قۇلشىندىردى.

— جەتەر! مەنى ماقتاپ-ماداقتاعاندى ەندى قويىڭىزدار، — دەپ دون كيحوت ونى ءبولىپ جىبەردى، — مەن ءوزى اسپەتتەۋشىلىك دەگەندى جانىم سۇيمەيتىن كىسىمىن، بۇل ءوزى اسپەتتەۋشىلىك بولماسا دا، مۇنداي سوزدەر كىدىلەۋ كوڭىلىمە كىرپىدەي تيەدى. سىزگە ايتارىم بىرەۋ عانا، ءامىرشىم: قاھارماندىعىم قاندايلىق بولسىن مەيلى، ايتەۋىر، ونداي قاسيەتتىڭ بويىمدا بارى انىق بولعاندىقتان، سىزگە جانىمدى قۇربان ەتۋدەن دە قايمىقپاي قىزمەت ىستەۋگە ءتيىستىمىن. ءبىراق، ءبارىنىڭ ءوز كەزەگى بار، ال ەندى ءقازىر سىزدەن، سەنور ليسەنسيات، مىنا وڭىرگە جۇگىڭىز جوق، مالايىڭىز جوق، جاپادان-جالعىز قالاي تاپ بولعانىڭىزدى ايتىپ بەرۋىڭىزدى سۇرار ەدىم، — وسىعان شىنىمەن تۇسىنبەي كەلەمىن.

— بۇل سۇراعىڭىزعا جاۋابىم قىسقاشا بولماق، — دەدى سۆياششەننيك. — ايت دەسەڭىز ايتايىن، سەنور دون كيحوت، ورتاق دوسىمىز، ورتاق شاشتارازىمىز ماەسە نيكولاس ەكەۋىمىز بۇدان كوپ جىل بۇرىن امەريكاعا قونىس اۋدارعان ءبىر تۋىسقانىم سالىپ جىبەرگەن اقشانى الماققا سيەۆيلياعا بارعانبىز، ول از اقشا ەمەس-تى: الپىس مىڭ تولىققاندى پەسو — بۇل دەگەنىڭىز اناۋ-مىناۋ نارسە ەمەس. ءسويتىپ، كەشە وسى ارادان ءوتىپ بارا جاتقان كەزىمىزدە بىزگە قاراقشىلار شابۋىل جاساپ، قولدا بارىمىزدىڭ ءبارىن، ءتىپتى ساقالىمىزعا شەيىن قالدىرماي تارتىپ اكەتتى. بويىمىزداعىنى تۇگەل سىپىرىپ كەتكەندەرى سونشا، شاشتارازعا جاپسىرما ساقال تاعۋعا تۋرا كەلدى، ال مىنا جاس جىگىتتى، — دەدى ول كاردەنونى نۇسقاپ، — تىپتەن جالاڭاش قالدىردى دەۋگە بولادى. ءبىراق، بۇل دا ەشتەڭە ەمەس، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءبىر اۋىزدان جار سالعاندارىنا قاراعاندا، ءبىزدى كاتورگاعا كەسىلگەن قىلمىسكەرلەر توناپتى، ولارعا تاپ وسى ءوزىمىز تۇرعان جەردە دەۋگە بولادى، الدەبىر ادام ەركىندىك اپەرگەن كورىنەدى؛ الگى ادامنىڭ باتىلدىعى سونشا، كوميسساردان دا، كۇزەتشىلەردەن دە قايمىقپاي، قىلمىستىلاردى قالاعان جاعىنا بوساتىپ قويا بەرىپتى. البەتتە، ول دا الدەنەندەي ءبىر ەسەرسوق نەمەسە انالار سەكىلدى بارىپ تۇرعان وڭباعان بىرەۋ بولسا كەرەك، جالپى ءوزى اردان دا، ۇياتتان دا جۇرداي ادام سياقتى: سەبەبى، قاسقىردى قويعا، تۇلكىنى تاۋىققا، شىبىندى بالعا اتتاندىرىپ وتىر عوي. شاماسى، ءادىل سوتتىڭ شەشىمىن تارك ەتىپ، قاستەرلى قاعيدالارىنا بوي ۇسىنباۋىنا قاراعاندا، كورولگە، ءوزىنىڭ تۋا ءبىتتى مىرزاسىنا قارسى بۇلىك باستاۋدى نيەت قىلعان سەكىلدى. ءوز ويىمشا، ول، شاماسى، گالەرالاردى ەسكەكشىسىز قالدىرۋدى، بۇدان كوپ جىل بۇرىن قىزمەتىن دوعارىپ، تاراپ كەتكەن قاسيەتتى اعايىندىقتى قايتا شابىندىرۋدى نيەت قىلعان ىسپەتتى. قىسقاسى، مۇنداي قىلىقتارى ءۇشىن ونىڭ جانى دا جاھاننامعا كەتەتىن شىعار، ءتانى دە ازاپتى كورەتىن بولار.

كاتورگاعا كەسىلگەندەر مەن قوجايىنى اراسىنداعى اسا ابىرويلى اياقتالعان وقيعا جايىندا سانچو سۆياششەننيك پەن شاشتارازعا جەتكىزىپ تە ۇلگەرگەن، ال سۆياششەننيكتىڭ مۇنى اڭگىمە ەتكەن سەبەبى دون كيحوتتىڭ بۇعان قالاي قارايتىنىن بىلگىسى كەلگەن، ال دون كيحوت بولسا اناۋ اۋزىن اشقان سايىن ءتۇسى بۇزىلىپ، قۇتى قاشىپ تۇردى، ءبىراق وسىناۋ بۇزاقىلار توبىرىن بوساتقان ادام مىنا تۇرعان ءوزى ەكەنىن مويىنداۋعا دارمەنى جەتپەدى.

— مىنە، ءبىزدى توناپ كەتكەن سولار بولاتىن، — دەپ قورىتتى ءسوزىن سۆياششەننيك. — ال، سەن، جاراتقان يەم، مەيىرباندىعىڭ شەكسىز عوي، ولاردى ءتيىستى جازادان قۇتقارعان جاننىڭ كۇناسىن كەشىرە گور.

ححح تاراۋ

مۇندا سۇيكىمدى دوروتەيانىڭ تاپقىرلىعى جونىندە، سونداي-اق باسقا دا جانعا جاعىمدى ءارى ۇنامدى نارسەلەر جايىندا باياندالادى

سۆياششەننيك وسى ءسوزدى ايتىپ اۋزىن جاپقانشا بولماي سانچو كيلىگىپ:

— ءادىلىن ايتسام، سەنور ليسەنسيات، مىرزام وسى ەرلىكتى جاساعاندا مەن وعان نە ىستەپ جاتقانى جايىندا ويلانۋى كەرەگىن، ولاردى بوساتۋ كۇنا بولاتىنىن ەسكەرتىپ، بۇلاردى ول جاققا ناعىز بۇزاقى ەسەبىندە ايداپ بارا جاتقانىنا سەندىرىپ باققانمىن، — دەدى.

— اقىماق! — دەپ جاۋاپ قاتتى وعان دون كيحوت. — جولىندا ۇشىراسىپ قالاتىن جابىرلەنگەن، شىنجىرمەن بۇعاۋلانعان، قورلىق كورسەتىلگەن جانداردىڭ جاماندىق جاساعانى ءۇشىن بە الدە جاقسىلىق جاساعانى ءۇشىن بە — نە ءۇشىن وسىلايشا ايدالىپ بارا جاتقانىن جانە نە ءۇشىن وسىلايشا ازاپقا سالىنعانىن تەرگەپ-تەكسەرۋ كەزبە رىسارلاردىڭ مىندەتىنە كىرمەيدى. كەزبە رىسارلار قارىپ-قاسەرلەرگە ازعىندىق ىستەرى ءۇشىن ەمەس، ولاردىڭ تارتىپ جۇرگەن تاقسىرەتتەرى ءۇشىن كومەكتەسۋگە مىندەتتى. ماعان دىڭكەسى قۇرىعان، دارمەنى بىتكەن جانداردىڭ تاسپيىقتاي تىزىلگەن تۇتاس ءبىر توبى جولىقتى، مەن بولسام وزىمە بەرگەن سەرتىمە ساي قارەكەت قىلدىم، ال كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس — ونىڭ تورەلىگىن جاراتقان يەمىزدىڭ ءوزى بەرسىن. ەگەر بىرەۋ-مىرەۋگە بۇل ۇنامايتىن بولسا، — ارينە، ولاردىڭ قاتارىنا قاسيەتتى لاۋازىم يەسى رەتىندە جانە كوپتى كورگەن كوشەلى كىسى رەتىندە سەنور ليسەنسياتتى قوسىپ تۇرعام جوق، — ونى رىسارلىق دەگەننەن تۇك حابارى جوق قارا شارۋا جانە ناعىز كورسوقىر، وڭباعان بىرەۋ سەكىلدى وتىرىك سويلەيتىن ادام دەپ بىلەم. جانە مۇنى وعان سەمسەرىمنىڭ كومەگىمەن دالەلدەپ بەرە الام — سەمسەرىم قۇددى قارسى الدىمدا جاتقانداي كورىپ ۋادە ەتەيىن.

وسى ءسوزدى ايتىپ ول ۇزەڭگىگە شىرەنىپ، بويىن تىكتەدى دە، تەمىر تەلپەگىن كوزىنە تۇسىرە ەڭكەيتىڭكىرەپ قويدى، ال مامبرين دۋلىعاسىنا بالاپ جۇرگەن شاشتاراز لەگەنى كاتورگاعا كەسىلگەندەر وڭدىرماي ءبۇلدىرىپ كەتكەن جەرلەرىن جوندەۋىن كۇتىپ ەردىڭ الدىڭعى قاسىندا سالبىراپ تۇرعان-دى.

دون كيحوتتىڭ دەلق ۇلى جان ەكەنىن، سانچو پانسادان وڭگەسىنىڭ ءبارى ونى مازاق قىپ كۇلەتىنىن دوروتەيا بىلەتىن، سوندىقتان ءارى تاپقىر، ءارى وتكىر ءتىلدى سوزشەڭ قىز بولعاندىقتان ول دا باسقالاردان قالىسقىسى كەلمەي جانە دون كيحوتتىڭ اشۋعا مىنگەنىن كورىپ، وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— سەنور رىسار! ماعان كومەك كورسەتۋگە ۋادە بەرگەنىڭىزدى، سونداي-اق وسى ۋادەڭىزگە وراي، باسى-قاسىندا ءجۇرۋىڭىز اسا قاجەت بولعان كۇننىڭ وزىندە دە باسقا شىتىرمان وقيعاعا قاتىسۋعا قاقىڭىز جوق ەكەنىن ۇمىتپاساڭىز ەتتى. اشۋدى اقىلعا جەڭدىرگەنىڭىز ءجون: سەبەبى سەنور ليسەنسيات كاتورگاعا كەسىلگەندەردى ءسىزدىڭ جەڭىلىس دەگەننەن بەيحابار قارۋلى بىلەگىڭىز بوساتقانىن بىلسە، كوڭىلىڭىزگە كەلەتىن ءسوز ايتپاس بۇرىن اۋزىن ءۇش جەردەن بۋىپ، ءۇش مارتە ءتىلىن تىستەگەن بولار ەدى عوي.

— انت ەتەيىن، وعان قوسا ءتىپتى مۇرتىمدى دا جۇلىپ العان بولار ەم، — دەپ قوشتادى ونى سۆياششەننيك.

— اۋزىمدى جابام، مارتەبەلى حانىم، — دەدى دون كيحوت، — بويىمدى بيلەپ العان ىزامدى دا تۇنشىقتىرام، ءسويتىپ قاشان ۋادەمدى ورىنداعانشا قوي اۋزىنان ءشوپ الماس موماقان حالدە بولام. ال، ەندى ەگەر جانىڭىزعا اۋىر تيمەسە، وسىناۋ ىزگى نيەتىمنىڭ قارىمتاسىنا ۋايىم-قايعىڭىزدىڭ سەبەبى نەندەي ەكەنىن، ءادىل دە لايىقتى تۇردە جانە اياۋسىز كەك قايتارۋىم قاجەت بوپ تۇرعان ادامداردىڭ سانى قانشا، ولار كىمدەر جانە قانداي جاندار ەكەنىن بايان ەتۋىڭىزدى سۇرار ەدىم.

— ءوتىنىشىڭىزدى قۋانا-قۋانا ورىندايمىن، تەك قايعى-قاسىرەت پەن قىستالاڭ جاعدايلار جايىنداعى اڭگىمە مەزى عىپ جىبەرمەسە بولعانى، — دەدى دوروتەيا.

— مەزى قىلمايدى، ءامىرشىم، — دەدى دون كيحوت.

— ەندەشە، سەنورلار، مۇقيات قۇلاق قويۋلارىڭىزدى سۇرايمىن، — دەپ ءۇن قاتتى دوروتەيا.

وسىلاي دەۋى مۇڭ ەكەن، قيىننان قيىستىرعىش دوروتەيانىڭ قانداي حيكايا ويلاپ تابارىن بىلمەككە ىنتىققان كاردەنو مەن شاشتاراز ونىڭ جانىنا جاقىنىراق كەلدى، ەكەۋىنىڭ سوڭىن الا سانچو دا سولاي تامان جىلجىدى: قوجايىنى سەكىلدى ول دا بۇل قىزدىڭ شىن مانىندە كىم ەكەنىنەن مۇلدەم بەيحابار ەدى. ال دوروتەيا بولسا، ەردىڭ ۇستىنە جايلانا وتىرىپ، جوتكىرىنىپ، تاماعىن كەنەپ العان سوڭ سىڭعىرلاعان سۇيكىمدى ۇنمەن سويلەپ كەتتى:

— ەڭ اۋەلى، قادىرمەندى مىرزالار، ەسىمىمنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ قويساڭىزدار دەپ ەم...

سۆياششەننيكتىڭ وزىنە قانداي ەسىم بەرگەنى جادىنان شىعىپ كەتكەندىكتەن وسى ارادا ول اياق استى ءمۇدىرىپ قالدى. ءبىراق، ءمۇدىرىستىڭ سەبەبى نەدە ەكەنىن تاپ باسىپ تاني قويعان اناۋ، قولما-قول كومەككە كەلىپ، بىلاي دەدى:

— باستان وتكەن قىرسىقتى جايلارىڭىزدى بايانداۋ سىزگە، مارتەبەلىم، وڭايعا سوقپايتىنى، ۇلكەن ىڭعايسىزدىق تۋدىراتىنى ابدەن تۇسىنىكتى. قىرىنا العان ادامدى قاپەرىنەن ايىرۋ — قىرسىق اتاۋلىنىڭ بارىنە ءتان قاسيەت، وندايدا ادام ءتىپتى ءوز اتىنىڭ كىم ەكەنىن دە ۇمىتىپ قالادى؛ ءدال وسىنداي كەپ ءسىزدىڭ باسىڭىزعا دا ءتۇسىپ تۇر، مارتەبەلىم، ويتكەنى ەسىمىڭىز پرينسەسسا ميكوميكونا ەكەنىن، ۇلى ميكوميكونسكيي كورولدىگىنىڭ زاڭدى مۇراگەرى بوپ تابىلاتىنىڭىزدى ۇمىتىپ قاپ تۇرسىز. ال، ەندى وسىناۋ قۇلاققاعىستان كەيىن، مارتەبەلىم، قاسىرەتكە تولى قاپەرىڭىزدى قالپىنا كەلتىرىپ، بىزگە جەتكىزۋگە نيەت قىلعان جايلارىڭىزدى بايانداي بەرۋىڭىزگە بولادى.

— راس ايتاسىز، — دەپ قوشتادى بيكەش ونى، — ءبىراق ماعان ەندى قوسىمشا قۇلاققاعىس قاجەت بولا قويماس، ءسويتىپ وسىناۋ ءبىر وتىرىگى جوق حيكايامدى اياعىنا شەيىن ايتىپ شىعارمىن دەپ ويلايمىن. ال، باسىمنان وتكەن جايلار مىناداي ەدى. اكەم، داناگوي تيناكريي، جۇرت ونى وسىلاي اتايتىن، ساۋەگەيلىك دەلىنەتىن ونەردى وتە تەرەڭ مەڭگەرگەن كىسى ەدى، مىنە وسى تۇرعىداعى بىلىمدەرى ارقاسىندا شەشەم حاراميليانىڭ وزىنەن بۇرىن دۇنيە سالاتىنىن، ودان سوڭ ءوزىنىڭ دە ونشا كوپ جۇرمەي ومىردەن وزاتىنىن، ال مەنىڭ تاقىر جەتىم بوپ قالاتىنىمدى بولجاپ بىلگەن ەدى. الايدا، وعان بۇدان دا زور ۋايىم اكەلگەن مىناداي جاي-تۇعىن: سەنىمدى ادامدارىنان قۇلاعدار بولعانىنداي، كورولدىگىمىزدىڭ ىرگەسىندەگى ۇلكەن ارالدى قىليكوز پاندافيلاند ەسىمدى ءبىر جەكسۇرىن ءداۋ بيلەپ تۇر ەكەن، — ارينە، كوزى ورنىندا، كەمىستىگى جوعى بارشاعا ءمالىم بولعانىمەن، كىسىگە ءدايىم قىلي سەكىلدەنىپ ءبىر قىرىنداپ قارايتىن كورىنەدى، نازار اۋدارعان جاننىڭ زارە-قۇتىن الۋ ءۇشىن قاساقانا سولاي ىستەيدى ەكەن، — قىسقاسى، اكەم وسى ءداۋدىڭ جەتىم قالعانىمدى ەستىپ، قالىڭ اسكەر توگىپ كورولدىگىمدى باسىپ الاتىنىن، ءسويتىپ قاشىپ بارىپ پانالايتىن شاعىن قىستاعىم دا قالمايتىنىن كۇنى بۇرىن بىلگەن ەدى. سونىمەن بىرگە، اكەم الگى داۋگە كۇيەۋگە شىعۋىم ارقىلى وسىناۋ ازاپ پەن اۋىرتپالىقتىڭ الدىن الۋىما بولاتىنىن، ءبىراق، ءوز تۇسىنىگىنشە، مۇنداي ادىلەتسىز نەكەگە ەشقاشان كەلىسىم بەرمەيتىنىمدى دە ايتقان-دى جانە مۇنىسى مەيلىنشە ءدال جورامال ەدى، ويتكەنى داۋگە — وسى بولا ما، باسقاسى بولا ما، شامادان تىس زورى مەن ەڭگەزەردەيى بولا ما، ءبارى ءبىر — كۇيەۋگە شىعام دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەگەن. ءسويتىپ، اكەم ماعان ءوزى ولگەن سوڭ، كورولدىگىمە پاندافيلاند باسىپ كىرگەن كەزدە، ماعان قورعانۋعا ارەكەت جاساماۋعا وسيەت ەتتى، ويتكەنى بۇنىڭ ولىمگە باس تىگۋمەن بىردەي ەكەنىن، سوندىقتان ەگەر اقپەيىل دە ادال ۆاسسالدارىمدى ءبىرى قالماي تۇگەل قىرىلۋدان ساقتاعىم كەلسە كورولدىكتى ءوز ەركىممەن تاستاپ شىققانىم دۇرىس بولاتىنىن، سەبەبى مۇنداي اسقان الەۋەتتى ءداۋدى ءبارىبىر جەڭىپ شىعا المايتىنىمدى، جاقىن ادامدارىمنىڭ بىرەۋىن جانىما ەرتىپ، ەشتەڭەگە الاڭداماستان يسپانياعا اتتانۋىم كەرەگىن، مۇندا كەلگەن سوڭ سول شامادا اتاق-داڭقى كۇللى وسى كورولدىكتە دۇركىرەپ تۇراتىن الدە ءبىر كەزبە رىساردى تاپقان بويدا بارلىق پالە-جالادان ءبىرجولا ارىلاتىنىمدى ەسكەرتتى، ال ونىڭ ەسىمى، جاڭىلماسام، دون قاڭعىباس، نە دون باڭگىباس بولسا كەرەك.

— بالكىم، ول — دون كيحوت دەگەن شىعار، سەنورا، — دەپ تۇزەتتى ونى سانچو پانسا، — نەمەسە بىلايشا ايتقاندا، قايعىلى بەينە رىسارى.

— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەپ كەلىسە كەتتى دوروتەيا. — وعان قوسا اكەم الگى رىساردىڭ ۇزىن بويلى، اشاڭ ءجۇزدى ەكەنىن جانە ارقاسىندا، سول جاق يىعىنان ءسال تومەندەۋ جەردە نەمەسە سول توڭىرەكتە قىلشىق ءتارىزدى شاش شىققان قالى بار ەكەنىن دە ايتقان-دى.

مۇنى ەستىگەن دون كيحوت اتقوسشىسىنا:

— سانچو! بەرى كەلشى مۇندا، بالام، شەشىنۋگە كومەكتەسشى، كەمەڭگەر كورول بولجاپ بىلگەن الگى رىسار انىق ءوزىم بە ەكەم، سوعان كوز جەتكىزگىم كەلەدى، — دەدى.

— اپىراۋ، نە ءۇشىن شەشىنبەكسىز؟ — دەپ سۇرادى دوروتەيا.

— اكەڭىز ايتقان قالىم بار ما ەكەن، سونى كورگىم كەلەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.

— شەشىنبەي-اق قويۋىڭىزعا بولادى، — دەدى سانچو، — ارقاڭىزدىڭ ورتا تۇسىندا ءدال سونداي قال بارىن بىلەم، بۇل قايرات-كۇشتىڭ نىشانى.

— سونىڭ ءوزى دە جاراپ جاتىر، — دەدى دوروتەيا. — دوس-جار ادامدار ۇساق-تۇيەككە كوڭىل اۋدارماۋعا ءتيىس، قال يىقتا ما الدە ارقادا ما — وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق، ەڭ باستىسى ونىڭ قاي جەردە بولسىن ايتەۋىر بار ەكەندىگىندە، ويتكەنى ءتاننىڭ بارلىق جەرى بىردەي عوي. ءسويتىپ، مەيىربان اكەمنىڭ ايتقانى ايداي كەلدى، ونىڭ وسيەتىنە سايكەس سەنور دون كيحوتتان كومەك سۇرادىم، ال بۇل كىسى شىنىمەن-اق تاپ سول اكەم ايتقان ادامنىڭ ناق ءوزى، ويتكەنى بەت-الپەتى يسپانيانى عانا ەمەس، بۇكىل لامانچانى شارلاپ كەتكەن اڭىز-اڭگىمەدە ايتىلاتىن كەيىپپەن اينا-قاتەسىز ۇقساس: سەبەبى وسۋنادا كەمەدەن ءتۇسىپ ۇلگەرمەي جاتىپ-اق ونىڭ سانسىز كوپ ەرلىگى جايىنداعى حاباردى قۇلاعىم شالعان بولاتىن، سول ارادا بۇل تاپ سول ءوزىم ىزدەستىرىپ جۇرگەن ادام ەكەنىن جۇرەگىم سەزە قويدى.

— اپىراي، وسۋنادا كەمەدەن قالاي ءتۇسىپ ءجۇرسىز، ول جەر تەڭىز ايلاعى ەمەس ەدى عوي؟ — دەپ تاڭىرقاندى دون كيحوت.

الايدا، دوروتەيا الدەنە دەپ جاۋاپ قاتىپ ۇلگەرگەنشە سۆياششەننيك ءسوز الىپ:

— سەنورا پرينسەسسا، شاماسى، مالاگادا كەمەدەن تۇسكەننەن كەيىن ءوزىڭىز جايىنداعى اڭگىمەنى تۇڭعىش رەت وسۋنادا ەستىدىم دەگەندى ايتقىسى كەلدى-اۋ دەيمىن، — دەدى.

— ءيا، ءيا، سونى ايتايىن دەگەم، — دەپ قوشتادى ونى دوروتەيا.

— مىنە، وسىلاي دەسەڭىز ءبارى تۇسىنىكتى بولادى، اڭگىمەڭىزدى جالعاستىرا بەرىڭىز، مارتەبەلىم، — دەدى سۆياششەننيك.

— جالعاستىرعاندا ايتارىم بىرەۋ عانا، — دەدى دوروتەيا. — ءسويتىپ، اقىرى جولىم وڭعارىلىپ، سەنور دون كيحوتتى ىزدەپ تاپتىم عوي، سوندىقتان ءقازىردىڭ وزىندە-اق ءوزىمدى بۇكىل كورولدىگىمنىڭ كوروليەۆاسى جانە ءامىرشىسى ساناۋىما ابدەن بولادى، ويتكەنى ونىڭ كەڭپەيىلدىك ءارى كىشىپەيىلدىك كورسەتكەنى سونشا، كومەكتەسۋگە جانە ءوزىم قايدا باستاپ اپارسام سوندا بارۋعا ۋادە بەردى، ال مەن ونى تۋرا باستاپ قىليكوز پاندافيلاندقا الىپ بارماقپىن، ول سونى ءولتىرىپ، پاندافيلاند وزىمنەن جاۋىزدىقپەن تارتىپ العاندى تۇگەل قايتىپ اپەرۋگە ءتيىس. جانە مۇنىڭ ءبارى قولمەن قويعانداي بوپ ىسكە اسۋى كەرەك، ويتكەنى مەيىربان اكەم داناگوي تيناكريي وسىلاي بولجاپ كەتكەن بولاتىن؛ بۇعان قوسا ول الدە حالدەي، الدە گرەك ارىپتەرىمەن بە — سونى اقىرى اجىراتا المادىم — مىناداي ءبىر تىلەگىن جازىپ قالدىرعان-دى: ەگەر الگى بولجام ەتىلگەن رىسار ءداۋدىڭ باسىن شاپقان سوڭ مەنىمەن نەكەگە تۇرۋعا تىلەك بىلدىرسە، وندا مەن سول بويدا جانە ەشقانداي سوزگە كەلمەستەن ونىڭ زاڭدى جۇبايىنا اينالىپ، ءوز كورولدىگىمنىڭ دە، سونداي-اق ءوز باسىمنىڭ دا ىرىق-بيلىگىن سونىڭ قولىنا تاپسىرۋعا ءتيىس ەكەنمىن.

— بۇعان قالاي قارايسىڭ، دوستىم سانچو؟ — دەدى سول ارادا دون كيحوت اتقوسشىسىنا. — دۇنيە نە بوپ بارادى ءوزى؟ ساعان نە دەپ ەدىم مەن؟ مىنە، ءقازىردىڭ وزىندە بىزدە كورولدىك تە، كوروليەۆا دا بار — بيلىكتىڭ تۇتقاسىن وسى ءقازىر قولىڭا الۋىڭا جانە ۇيلەنۋىڭە بولادى.

— انت ەتەيىن، بۇل ءوزى شىندىققا ابدەن ۇقساس اڭگىمە، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو، — ال بۇدان كەيىن يتتەن تۋعان تەكسىز بىرەۋ بولماسا قانداي ادام ەبەدەيسىزەپسىز مىرزانىڭ موينىن بۇراپ جۇلىپ الماس ەكەن جانە ۇيلەنبەس ەكەن! ال، كوروليەۆا بولسا، وي-ي، نەسىن ايتاسىڭ!.. وسىنداي بۇرگەلەر مەنىڭ توسەگىمنەن دە تابىلسا عوي، شىركىن.

وسىنى ايتىپ ول بويىن كەرنەگەن شاتتىعىن قايدا سىيعىزارىن بىلمەي سەكىرىپ-سەكىرىپ ءتۇستى، سوسىن دوروتەيانىڭ قاشىرىن سۋلىعىنان الىپ توقتاتىپ، قارسى الدىنا تىزەسىنەن قۇلاي كەتتى دە، ونى ءوز كوروليەۆاسى جانە ءامىرشىسى دەپ تانيتىندىعىنىڭ بەلگىسى رەتىندە قولىنان سۇيۋگە رۇقسات سۇرادى. قوجايىننىڭ ەسەرسوقتىعى مەن قىزمەتشىنىڭ اشىق اۋىزدىعىنا كۇلمەيتىن ادام تابىلار ما ەكەن، ءسىرا؟ سول جەردە دوروتەيا وعان قولىن سۇيگىزدى دە، كوكتەگى قۇدىرەت قايىرىمدىلىق جاساپ، كورولدىگىنە قايتا يە بولىپ، بيلىك جۇرگىزۋگە كىرىسكەن كەزىندە ونى ءىرى مانساپ يەسىنە اينالدىرۋعا ۋادە ەتتى. اسا قاتتى قۋانعان سانچو العىس سەزىمىن سونشالىقتى سيىقسىز سوزدەرمەن بىلدىرە باستاعاندىقتان، وڭگەلەرى وعان تاعى دا ءماز بوپ كۇلدى.

— ءومىر تاريحىم وسىنداي، سەنورلار، — دەپ دوروتەيا ءسوزىن جالعادى. — بۇعان قوسارىم تەك مىناداي جاعداي عانا: كورولدىگىمنەن الىپ شىققان بارلىق نوكەرىمنەن تەك مىنا ساقالدى مالاي عانا امان قالدى، باسقاسىنىڭ ءبارى ايلاققا جەتە بەرگەندە جولىققان سۇراپىل داۋىل كەزىندە سۋعا كەتتى، ال مىنا ەكەۋىمىز ەكى تاقتايعا جارماسىپ عاجايىپتىڭ كۇشىمەن جاعاعا ازەر جەتتىك، وزدەرىڭىز دە بايقاپ ۇلگەرگەن شىعارسىزدار، جالپى، مەنىڭ بۇكىل ءومىرىم عاجايىپ پەن قۇپياعا تولى عوي. ەگەردە ارتىق-اۋىس نەمەسە ورىنسىز بىردەڭە ايتقان بولسام سوگە-جامانداي كورمەڭىزدەر، اڭگىمەمدى باستار كەزدە سەنور ليسەنسياتتىڭ نە دەگەنىن ەسكە الىڭىزدار، اتاپ ايتقاندا، ول كىسى بىرىنە-بىرى ۇشتاسىپ جاتقان جانە الابوتەن تالقىعا تاپ بولعان جاندار قاپەرىن جوعالتىپ الادى دەگەن ەدى.

— باسقالار جوعالتسا جوعالتار، ءبىراق مەن جوعالتپايمىن، بەۋ، ىزگى نيەتتى ءھام اق جۇرەك سەنورا! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — وزىڭىزگە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن شاقتا تاعدىر-تالايىم مەنى قانداي قيىن، قانداي عالامات اۋىر جانە قانداي توتەنشە تالقىعا تاپ كەلتىرسە دە قىڭبايمىن. ءسويتىپ، وزىڭىزگە بەرگەن ۋاعدامدى ورىنداپ شىعاتىنىمدى وسى ارادا تاعى ءبىر قايتالايمىن جانە قاتىگەز دۇشپانىڭىزدىڭ سازايىن تارتتىرۋ ءۇشىن وزىڭىزگە ەرىپ جەر تۇبىنە شەيىن بولسا دا بارۋعا انت ەتەمىن: جاراتقان يەمىزدىڭ كومەگىمەن جانە بىلەگىمنىڭ كۇشىمەن ول جاۋىزدىڭ كەسىرلى باسىن شاۋىپ تاستارمىن دەپ سەنەمىن، مىنا وتكىر ءجۇزدى... وكىنىشكە قاراي، “مىنا وتكىر ءجۇزدى سەمسەرىممەن” دەي الماي تۇرمىن، ويتكەنى ونى مەنەن حينەس دە پاسامونتە ۇرلاپ اكەتكەن بولاتىن.

سوڭعى سوزدەردى ايتقاندا مىڭگىرلەۋگە كوشكەن ول كوتەرىڭكى داۋىسپەن قايتا سويلەي باستادى:

— ءسويتىپ، ونىڭ باسىن شاۋىپ، مەملەكەتىڭىزدى كوڭىلىڭىز قالاۋىنشا بيلەپ-توستەۋ ەركىڭىزدى قولىڭىزعا الىپ بەرگەنىمنەن كەيىن، ءوز ىقتيارىڭىز وزىڭىزگە تيەتىن بولادى، ويتكەنى مەنىڭ ەسىل-دەرتىم، بار ىنتا-ىقىلاسىم، وي-ارمانىم تەك سول ارۋعا عانا... ارى قاراي ەشتەڭە دە ايتپايمىن، — قىسقاسى، ءتىپتى ول فەنيكس قۇسى بولسىن مەيلى، باسقا بىرەۋگە ۇيلەنۋ جايىن ويىما دا العىم جوق.

دون كيحوتتىڭ ۇيلەنگىسى كەلمەيتىنى جايىنداعى ءسوزى سانچوعا ۇناماعانى سونشا، داۋىسىن كوتەرىپ، اشۋلانا سويلەپ كەتتى:

— انت ەتەيىن، كەپىل بولايىن سىزگە، تاقسىر، سەنور دون كيحوت، ءسىزدىڭ اۋىش بىرەۋ ەكەنىڭىز كامىل، ويتكەنى وسىنداي ايتۋلى پرينسەسساعا ۇيلەنۋ جايىندا اڭگىمە شىققان كەزدە ەكى ويلى بولۋعا بولا ما؟ الدە مۇنداي ولجا جولدا جاتىر دەپ ويلايسىز با؟ الدە، سىزدىڭشە، مەيىربان حانىمىم دۋلسينەيا بۇدان گورى ادەمىرەك پە؟ البەتتە، ولاي ەمەس، بۇل ودان ەكى ەسە اجارلى، ءتىپتى انت ەتۋگە دە بارمىن، دۋلسينەيا بۇنىڭ باسقان ىزىنە تاتىمايدى. ەگەر ءسىز، تاقسىر، اسپانداعى اققۋعا اۋەستىك بىلدىرە بەرسەڭىز، مەن اتام باسىنا گراف بولام با؟ ءوي، ۇيلەنىڭىز ءسىز، ۇيلەنىڭىز، سورىڭىز قۇرعىر، ءوز اياعىمەن كەلىپ تۇرعان كورولدىكتەن قۇر الاقان قالماڭىز، ءسويتىپ كورول اتانىڭىز، ال مەنى ماركيز نەمەسە باسقاق ەتىڭىز، ايتپەسە كۇل بولماسا ءبۇل بولسىن ءبارى!

بىرەۋ كوزىن باقىرايتىپ قويىپ سەنورا دۋلسينەيانى داتتاپ جاتقاندا دون كيحوت قاراپ تۇراتىن با ەدى، سوندىقتان شولاق نايزاسىن الدى دا، ارتىق-اۋىز سوزگە بارماستان سانچونى سوعىپ-سوعىپ جىبەردى، وڭدىرماي ۇرعانى سونشا اناۋ توڭقالاڭ اسىپ ءتۇستى، ەگەر سول ارادا دوروتەيا اراشا تۇسپەگەندە ءتىپتى جانىن جاھاننامعا دا جىبەرەر مە ەدى قايتەر ەدى.

— ءسىز، جەكسۇرىن نايساپ، — دەپ سويلەپ كەتتى سالدەن سوڭ دون كيحوت، — مەنىمەن ءاردايىم وسىلاي ادەپسىز تۇردە سويلەسە بەرەم، كورىنگەننىڭ ءبارىن شاتىستىرىپ-بىتىستىرام، ال اناۋ ماعان اياۋشىلىق بىلدىرەدى دەپ ويلايتىن شىعارسىز؟ جوعا، ونىڭىز بولمايدى، انتۇرعان سۇرقيا، ويتكەنى جان تەڭ كەلمەيتىن دۋلسينەيانى داتتاعاننان كەيىن ءسىز شىنىمەن-اق سۇرقيا ەكەنىڭىزدى كورسەتتىڭىز. اۋ، ماقۇلىق، ميلاۋ، ءمۇتتايىم-اۋ، ەگەر ول بىلەگىمە قۋات دارىتپاسا مەنىڭ ءتىپتى بۇرگە ەكەش بۇرگەنى دە ولتىرە المايتىنىمدى بىلمەيسىز بە؟ ال، ايتىڭىزشى، جىلاننىڭ ءتىلىن جالداعان زالىم، مىنا كورولدىكتى جاۋلاپ العان، ءداۋدىڭ باسىن شاپقان، ءوزىڭىزدى ماركيز ەتكەن كىم (ويتكەنى، مەن مۇنىڭ ءبارىن بىتكەن شارۋا، الدەقاشان شەشىلگەن ماسەلە دەپ ەسەپتەپ تۇرمىن)، — اۋ، مۇنىڭ ءبارى بىلەگىمنىڭ كۇشىن ءوز قارۋىنا اينالدىرعان دۋلسينەيانىڭ ايبىندى ارەكەتى ەمەس پە؟ ول مەن ارقىلى شايقاسقا شىعادى جانە مەن ارقىلى جەڭىسكە جەتەدى، ال مەن تەك سونى ويلاۋمەن عانا عۇمىر كەشىپ، تىنىس الام، مەنىڭ ءومىر ءسۇرىپ، تىرلىك ەتىپ جۇرگەنىم تەك سونىڭ عانا ارقاسى. ءوي، قارا نيەت، ازعىن، جاقسىلىقتى بىلمەيدى ەكەنسىز-اۋ ءسىز! ءسىزدى بوقتىڭ اراسىنان الىپ شىقتىق، دارەجە-اتاعى بار اقسۇيەكتەر قاتارىنا قوستىق، ال ءسىز بولساڭىز جارىلقاۋشىڭىز جايىندا شاتتى-بۇتتى ءسوز ايتاسىز!

سانچو ەسىنەن تانىپ قالارلىقتاي دارەجەدە تاياق جەمەگەن-دى، سوندىقتان قوجايىنى ايتقان ءسوزدىڭ ءبارىن ەستىپ جاتقان؛ ىلدىم-جىلدىم قيمىلداپ ورنىنان تۇرەگەلگەن ول دوروتەيا مىنگەن جورعانىڭ تاساسىنا بارىپ جاسىرىندى دا، سول جەردە تۇرىپ دون كيحوتقا بىلاي دەدى:

— ماعان مىنانى ءتۇسىندىرىڭىزشى، سەنور: ايتالىق، مىنا ايتۋلى پرينسەسساعا ۇيلەنبەۋگە ۇيعاردىڭىز دەلىك، ونداي جاعدايدا كورولدىككە دە يە بولا المايسىز عوي، ەندەشە ءسىزدىڭ تاراپىڭىزدان ماعان قانداي جاقسىلىق كۇتۋگە بولادى؟ مىنە، قورقاتىنىم دا وسى. قايتكەن كۇندە دە ۇيلەنىڭىز وسى كوروليەۆاعا، ونىڭ ۇستىنە بۇل ءوزى بىزگە كوكتەن تۇسكەندەي ويدا جوق جەردەن جولىعىپ وتىر عوي، ال سەنورا دۋلسينەياعا كەيىنىرەك قايتا ورالۋعا بولادى، — سەبەبى، ايەلىنە قوسا ناقسۇيەرى دە بولعان كورولدەر دۇنيەدە از وتپەگەن. ال، ەگەر سۇلۋلىق جايىنا كەلسەك، وندا مەنىڭ شارۋام جوق، — اق-ادال شىنىمدى ايتسام، ماعان ەكەۋى دە ۇنايدى، ءتىپتى سەنورا دۋلسينەيانى ءومىرى كورمەگەن ادام بولسام دا.

— اۋ، ونى كورمەدىم دەۋىڭ قالاي، انتۇرعان نايساپ؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — الگى ازىردە عانا ماعان ونىڭ سالەمىن جەتكىزبەپ پە ەدىڭ؟

— مەن ونىڭ سۇلۋلىعىن، ءار مۇشەسىنىڭ ەرەكشەلىگىن جەكە-جەكە ءارى بۇگە-شىگەسىنە شەيىن ەركىن پارىقتاي المادىم دەگەندى ايتقىم كەلىپ ەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق ەگەر سىرتتاي كوز سالعاندا ول ءوزى اجەپتاۋىر-اق ادەمى.

— مىنە، ەندى سەنى كەشىردىم، — دەدى دون كيحوت، — سەنىڭ دە كوڭىلىڭدە رەنىش قالماسىن، ويتكەنى سەزىمگە بەرىلگەن ادام العاشقىدا ەركىنەن ايرىلىپ قالادى.

— ونى ءوزىم دە جاقسى سەزىپ تۇرمىن، — دەدى سانچو. — ال، مەنىڭ ەركىمدى الاتىن العاشقى نارسە — ايتەۋىر ايتىپ قالۋ، بىردەڭە ءتىلىمنىڭ ۇشىنا كەلسە، سونى قۇرىعاندا ءبىر رەت ايتىپ تاستامايىنشا شىدامىم تاۋسىلىپ بىتەدى.

— سولاي بولا تۇرسا دا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — نە جايىندا ايتىپ تۇرعانىڭ جونىندە ويلان، ايتپەسە داندەگەن قارساق قۇلاعىمەن ءىن قازادى دەگەندەي... مەنى تۇسىنەرسىڭ دەپ ويلايمىن.

— امال قانشا، — دەپ رەنىش ءبىلدىردى سانچو، — كوكتە قۇداي بار، ودان ەشتەڭەنى جاسىرىپ-بۇركەي المايسىڭ: مەن سەكىلدى سويلەگەن جامان با، الدە، تاقسىر، ءسىز سەكىلدى قول جۇمساعان جامان با، قايسىسى دۇرىس، قايسىسى بۇرىس ەكەنىنە سول باعا بەرەدى.

— ءجا، بوپتى، بوپتى، — دەپ سوزگە ارالاستى دوروتەيا، — بار، سانچو، جۇگىر، مىرزاڭنىڭ قولىن ءسۇي، ودان كەشىرىم سۇرا، بولاشاقتا ماقتاۋ ءسوز ايتقاندا دا، داتتاۋ ءسوز ايتقاندا دا اۋزىڭا ساق بول، توبوسولىق سەنورا جايىندا جامان لەبىز بىلدىرمە، — راس، مەن ونى مۇلدەم تانىمايمىن، ءبىراق قىزمەت كورسەتەم دەسە قارسى بولمايمىن، — ءسويتىپ، قۇدايدان شاپاعات تىلە، ال دۇنيە-مۇلىككە سەن مىندەتتى تۇردە يە بولاسىڭ، ءسويتىپ مىرزالار سەكىلدى مىرعامعا باتاسىڭ.

سانچو باسى سالبىراپ قوجايىنىنىڭ قاسىنا بارىپ، قولىن سوزۋىن سۇرادى، اناۋ قولىن ماردىمسي سوزدى؛ سوسىن، سانچو قولىن سۇيگەننەن كەيىن، دون كيحوت وعان باتاسىن بەرىپ، سوڭىنان ەرۋگە ءامىر ەتتى — ودان سۇراپ-بىلگىسى كەلەتىن جايلارى بارىن جانە ايرىقشا ماڭىزدى نارسەلەر جايىندا سويلەسكىسى كەلەتىنىن ايتتى. سانچو ونىڭ ءامىرىن ەكى ەتكىزبەي ورىندادى دا، ىلگەرى وزىڭقىراي شىققاننان كەيىن دون كيحوت وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— ءوزىڭ قايتىپ ورالعالى بەرى ارنايى ماقساتپەن بارعان ساپارىڭ جايىندا دا، الىپ كەلۋگە ءتيىس جاۋابىڭ جايىندا دا ەگجەي-تەگجەيلى سۇراپ-بىلۋىمە ۋاقىت تا، مۇمكىندىك تە بولمادى، ءبىراق ەندى تاعدىردىڭ ىقىلاس-پەيىل ءبىلدىرۋىنىڭ ارقاسىندا بۇعان ۋاقىت تا، ورىن دا تابىلىپ تۇرعان كەزدە مەنى قۋانىشتى حابارلارعا قانىعۋ باقىتىنان ايىرماسسىڭ دەپ ويلايمىن.

— كوڭىلىڭىز نە قالاسا سونى سۇراي بەرىڭىز، تاقسىر، — دەدى سانچو، — وسى اراداعى جاڭعىرىق قانداي انىق ەستىلىپ تۇرسا، مەن دە بارىنە تاپ سولاي دالمە-دال جاۋاپ قايتاراتىن بولام. تەك سىزدەن، مارحاباتتى مىرزام، ءوتىنىپ سۇرايتىن ءبىر عانا نارسەم بار: بولاشاقتا سونشالىقتى كەكشىل بولماساڭىز ەتتى.

— سوندا نە ايتقىڭ كەلەدى، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— ايتايىن دەگەنىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — مەنى ۇرىپ تاستاعانىڭىزدىڭ سەبەبى، استە دە سەنورا دۋلسينەيا جايىنداعى سوزدەرىم ەمەس، جاقىندا ەكەۋىمىزدىڭ شايتان ازعىرىپ ۇرسىسىپ قالعانىمىز عوي: مەن ول سەنورانى تەك ءسىزدىڭ، تاقسىر، جانىڭىزعا سايا بولعاندىعى سەبەپتى عانا ۇناتام ءارى اۋليە سەكىلدى ءپىر تۇتام، — ءبىراق، ارينە، اۋليەلىكتىڭ ماڭىنا ول قوڭسى قونا المايتىن بولسا دا.

— سەن قويساڭشى، سانچو، ءبارىن باسىنان قايتا باستاماساڭشى، — دەدى دون كيحوت، — ابدەن مەزى عىپ ءبىتتىڭ. ساعان وسى ءقازىر عانا كەشىرىم ەتتىم، ال مۇنداي جاعدايدا: “جاڭادان جاسالعان كۇنانىڭ — جاڭادان تارتاتىن ازابى بولادى” دەيتىننىڭ بارىن ءوزىڭ دە جاقسى بىلەسىڭ.

سول ەكى ارادا ولار قارسى الدارىندا ەسەك مىنگەن الدەبىرەۋدىڭ كەلە جاتقانىن بايقاپ قالدى، بەرمەنىرەك جاقىنداعان كەزىندە بۇل ولارعا سىعان ءتارىزدى بوپ كورىندى؛ الايدا ەسەك اتاۋلىنى كوزى شالعان سايىن كوڭىلى بۇزىلاتىن سانچو پانسانىڭ الگى ادامعا زەر دەن قويعانى-اق سول، بۇنىڭ حينەس دە پاسامونتە ەكەنىن بىردەن بىلە قويدى، ءسويتىپ وسىناۋ جالعىز تال سىعان قىلشىعىنا قاراپ-اق جەكە مەنشىك ەسەگىنىڭ تەرىسىن جازباي تانىپ، جاڭىلماي اجىراتىپ الدى، ويتكەنى ونىڭ سۇر ەسەگىنە ءمىنىپ كەلە جاتقان شىنىمەن-اق پاسامونتە بولاتىن؛ ايتا كەتەر نارسە، اتالمىش پاسامونتە، ءوزىن بىرەۋ-مىرەۋ تانىپ قويماسى ءۇشىن جانە ەسەكتى ساتىپ جىبەرۋدى كوزدەپ سىعاندارشا كيىنىپ العان-دى، ال سىعان تىلىندە دە جانە كوپتەگەن باسقا تىلدە دە ول انا تىلىندە سويلەگەندەي ەركىن سويلەپ، تۇسىنىسە الاتىن. سانچو ونى كورىپ، تاني قويدى، ءسويتىپ ونى كورىپ، تانىعان بويدا-اق جان شوشىرلىق داۋىسپەن ايقايعا باستى:

— ءاي، ۇرى حينەسۇمپاي! مەنشىگىمدى قايتار وزىمە، جانىمدى جارالاما، تىنىشىمدى الما، ەسەگىمدى قالدىرىپ كەت، سۇيىكتىمدى قايتار بەرمەن! قاراڭدى باتىر، توبەت، جوعال كوزدەن، قاراقشى، بىرەۋدىڭ دۇنيەسىنە ءتيىسۋشى بولما!

ءادىلىن ايتقاندا، بوقتىق ءسوزدى وسىنشاما كوپ مولشەردە بوراتۋدىڭ قاجەتتىلىگى دە جوق-تى، ويتكەنى العاشقىسىن ەستىگەن بويدا-اق ەسەكتەن سەكىرىپ تۇسكەن حينەس تاپىراقتاي قاشىپ قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قاراسىن باتىرعان-دى. ەسەگىنە جۇگىرە باسىپ جەتكەن سانچو ونى قۇشاقتاي الىپ:

— اۋ، مەنسىز قالاي كۇن كەشتىڭ، اسىلىم-اۋ مەنىڭ، سىمباتتىم-اۋ، جان جولداسىم-اۋ؟ — دەدى.

وسىنى ايتا ءجۇرىپ ول ەسەگىن ادامدى سۇيگەندەي ءسۇيىپ، سيپالاۋمەن بولدى. ەسەك ءۇن شىعارمادى، — سانچونىڭ سۇيگەنى مەن سيپالاعانىنا بەيىل بەرگەنىمەن، جاۋاپ رەتىندە ءبىر اۋىز ءتىل قاتپادى. باسقالارى دا جاقىنداپ، سانچونى ەسەگىنىڭ قايتا ورالۋىمەن قۇتتىقتاپ جاتتى، ال اتقوسشىسىنىڭ ولجاسىنا اسىرەسە قاتتى قۋانعان دون كيحوت ءۇش قودىق جايىنداعى بۇيرىعىن ءوز كۇشىندە قالدىراتىنىن ءمالىم ەتتى. سانچو وعان العىس ايتتى.

دون كيحوت پەن سانچو ەكەۋارا اڭگىمەلەسىپ جاتقان كەزدە سۆياششەننيك دوروتەياعا قاراپ ءتىل قاتىپ، حيكاياسىن اڭگىمەلەۋدەگى شەبەرلىگىن ءارى ونىڭ قىسقالىعى مەن رىسارلىق رومانداردا كەزدەسەتىن جايلارعا ۇقساستىعىن ايتىپ ماقتادى. دوروتەيا بۇعان جاۋاپ رەتىندە رىسارلىق رومانداردى قۇمارتا وقىعانىن، ءبىراق پروۆينسيالار مەن تەڭىز ايلاقتارى دەيتىندەردىڭ قاي جەردە ەكەنىنەن مۇلدەم حابارى جوقتىعىن، سوندىقتان كەمەدەن وسۋنادا ءتۇستىم دەپ جوبالاپ ايتا سالعانىن حابارلادى.

— مەن سونى بىردەن سەزدىم، — دەدى سۆياششەننيك، — ءسويتتىم دە، دەرەۋ كيىپ كەتتىم، ونان سوڭ ءبارى ورنىنا كەلدى. الايدا، مىنا اشىقاۋىز يدالگونىڭ ءسوز ساپتاۋى مەن وقيعا ءورىسى تۇككە العىسىز روماندارىن ەسكە سالسا بولعانى، قايداعى-جايداعى وتىرىكتىڭ بارىنە قۇلاي سەنىپ قالاتىنى شىنىمەن-اق تاڭعالارلىق ەمەس پە؟

— سولايى سولاي، — دەدى كاردەنو، — شىن مانىندە دە بۇل بۇرىن-سوڭدى كەزدەسپەگەن، شەتىن جاعداي، مەنىڭ ويىمشا، وسىعان ۇقساس بىردەڭەنى ويلاپ تاۋىپ، شىعارما جازۋعا ارنايى نيەت قىلعان قارىمدى قالامگەردىڭ ءوزى دە ءپاتۋالى بىردەڭە تىندىرا قويارى نەعايبىل سەكىلدى.

— بۇل ارادا تاعى مىناداي ءبىر ەرەكشەلىكتى ەسكەرۋ كەرەك، — دەپ قوسىپ قويدى سۆياششەننيك. — وسىناۋ مەيىربان يدالگو تەك ءوزىن ەسەرسوقتىققا ۇرىندىرعان نارسە توڭىرەگىندە ءسوز بولعان جاعدايدا عانا ساندىراقتاپ كەتەدى، ال باسقا نارسە جايىندا اڭگىمە قوزعالعاندا اقىل-ەسىندە ءبىر ءمىن جوق سۇڭعىلا ادامدارشا سۇڭقىلدايدى، بيىك پاراسات يەسى ەكەنىن اڭعارتادى، سوندىقتان ونىڭ اناۋ الگى رىسارلىعىنا قاتىستى ءسوز قوزعاماعاندار ونى شىن مانىندەگى اقىلمان ادام ەكەن دەپ قالادى.

ولار وسىنداي سۇحبات جۇرگىزىپ جاتقان شاقتا سانچومەن اڭگىمەسىن ارمەن جالعاستىرعان دون كيحوت وعان بىلاي دەدى:

— ءسويتىپ، دوستىم پانسا، ارامىزداعى كيكىلجىڭدى بىلاي جيىپ قويايىق، ماعان دەگەن اشۋىڭدى دا، رەنىشىڭدى دە جادىڭنان ءبىرجولا الاستاپ، اق-ادال شىنىڭدى ايتشى: دۋلسينەيانى سەن قاي جەردەن، قالاي جانە قاشان كوردىڭ؟ سول كەزدە ول نەمەن شۇعىلدانىپ جاتتى؟ سەن وعان نە دەدىڭ؟ ول ساعان نەندەي جاۋاپ قايتاردى؟ جولداۋىمدى وقىعان كەزىندە بەت-الپەتىندە قانداي وزگەرىس بولدى؟ ونى ساعان كىم قايتا كوشىرىپ بەردى؟ ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءوز ويىڭشا، بۇل ورايدا ايتا كەتۋگە، سۇراق قويۋ مەن جاۋاپ بەرۋگە لايىقتى نە بار، سونىڭ ءبارىن، جانىمدى راقاتقا باتىرۋ ءۇشىن ءوز تاراپىڭنان ەشتەڭە قوسپاي، ەشتەڭە ويدان شىعارماي، ال ەڭ باستىسى، ەشتەڭەنى قالىس قالدىرماي تۇگەل بايانداپ بەرگەيسىڭ، ويتپەگەن جاعدايدا مەنى بار راقاتتان قۇرالاقان قالدىراسىڭ.

— سەنور! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — اق-ادال شىنىمدى ايتسام، ماعان ەشكىم ەشتەڭە كوشىرىپ بەرگەن ەمەس، سەبەبى وزىممەن بىرگە ەشقانداي حات العان ەمەسپىن.

— راس ايتاسىڭ، — دەپ ماقۇلدادى ونى دون كيحوت، — ءوزىڭ كەتكەننەن كەيىن ەكى كۇننەن سوڭ قويىن داپتەردى جان قالتامنان تاۋىپ الدىم، بۇل مەنى قاتتى وپىندىردى، ويتكەنى حاتتىڭ جوق ەكەنىن كورگەن شاقتا نە ىستەيتىنىڭدى بىلمەدىم، ءسويتىپ وسىناۋ شالاعايلىعىڭدى بايقاعاندا قايتىپ ورالاتىن شىعارسىڭ دەپ كۇتۋمەن بولدىم.

— ءوزىڭىز، تاقسىر، ونى ماعان وقىپ بەرگەن كەزدە جاتتاپ الماسام، بالكىم، سولاي ەتۋىمە دە تۋرا كەلەر مە ەدى، قايتەر ەدى، — دەدى سانچو كەلىسىڭكىرەمەي، — سوندىقتان ونى پسالومشىعا³⁴ ايتىپ بەردىم دە، ول قاتىرىپ تۇرىپ، ءبىر ءسوزىن قالدىرماي قاعازعا ءتۇسىرىپ بەردى؛ وعان قوسا، سۇيگەنىنەن قول ءۇزىپ قالعاندار جازعان جولداۋدىڭ ءوز ومىرىندە نە قيلىسىن وقىعانىمەن، ءدال مىناداي عاجايىپ جولداۋدى بۇكىل عۇمىرىندا بىردە ءبىر رەت كورمەگەنىن دە، وقىماعانىن دا ايتتى.

— سوندا ول حاتىم ءالى كۇنگە شەيىن ەسىڭدە ءجۇر مە، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— جوق، سەنور، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — مەن ونى قايتالاپ ايتىپ بەردىم، سوسىن، بايقاپ قاراسام، ەندى ونىڭ ماعان قاجەتى جوق سياقتى، سوسىن جايلاپ ۇمىتا باستادىم، ەسىمدە قالعاندارى تەك: كوڭىلشەك، جوعا، اق كوڭىل سەنورا دەگەن ءسوز بەن سوڭىنداعى ولە-ولگەنشە وزىڭدىك قايعىلى بەينە رىسارى دەگەن عانا. ال، ورتاسىنا ۇزىن سانى ءۇش جۇزدەي بوپ قالاتىن “جان”، “ءومىر” جانە “جانارىم” سەكىلدى نە ءتۇرلى نارسەلەردى ەنگىزدىم.

ءحححى تاراۋ

دون كيحوت پەن اتقوسشىسى سانچو پانسا اراسىندا بولعان كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق اڭگىمە جايىندا، سونداي-اق باسقا دا وقيعالار تۋراسىندا

— ازىرشە اڭگىمەڭ جاراپ تۇر، — دەدى دون كيحوت، — ايتا بەر. مىنە، سەن وعان كەلدىڭ دەيىك، — سۇلۋلىق پاديشاسى سول كەزدە نەمەن اينالىسىپ جاتتى ەكەن؟ شاماسى، ىنجۋگە ءجىپ وتكىزىپ وتىرعان شىعار نەمەسە وزىنە شىن بەرىلگەن رىسارعا ارناپ التىن جىپپەن ديەۆيز كەستەلەپ وتىرعان بولار؟

— مۇلدە ولاي ەمەس، اۋلاسىندا بيداي ەلەپ جاتتى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.

— ەندەشە، ءبىلىپ قوي، — دەدى دون كيحوت، — ونىڭ ساۋساعى تيگەن ءداننىڭ ءبارى سول بويدا-اق ىنجۋگە اينالىپ جاتادى. ال، سەن، دوستىم، بايقامادىڭ با، ول قانداي ءدان ەدى؟ ءسىرا، ەڭ ساپالى بيدايدىڭ ءدانى شىعار؟

— جوعا، بارىپ تۇرعان ەڭ ارزان بيدايدىڭ ءدانى بولاتىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.

— ەندەشە، ساعان مىنانى ايتايىن، — دەدى دون كيحوت، — ونىڭ قولىمەن ەلەنگەن داننەن ەش كۇمانسىز اپپاق قارداي تازا نان پىسەدى. ءجا، جالعاستىرا بەر. جولداۋىمدى تابىس ەتكەنىڭدە ول ونى ءسۇيىپ الدى ما؟ توبەسىنە قويدى ما؟ حاتىمنىڭ بارۋىنا بايلانىستى ءتيىستى راسىمدەردى جاسادى ما، — قىسقاسى، ول ءقايتتى؟

— وعان حاتىڭىزدى بەرگەن كەزىمدە، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — اجەپتاۋىر مولشەردە بيداي سالىنعان ەلەكتى جان سالا شايقاپ جاتقان-دى، ماعان بار ايتقانى: “حاتتى انا قاپشىقتىڭ ۇستىنە قويا سالىڭىز، اعاتاي، — مىنانىڭ ءبارىن ەلەپ بىتكەنشە ونى وقيتىن جاعدايىم جوق”، دەگەن ءسوز بولدى.

— بەۋ، سۇڭعىلا سەنورا! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — ولاي دەگەندە، شاماسى، ونى قولى بوساعان كەزدە اسىقپاي وتىرىپ وقيىن، ءسويتىپ ءبىر ءلاززاتقا باتايىن دەگەن ەكەن عوي. ايتا بەر، سانچو. ءوز شارۋاسىمەن شۇعىلدانىپ جاتقاندا سەنىمەن ول نە جايىندا سويلەستى؟ مەن تۋرالى سۇرادى ما؟ سەن وعان نە دەپ جاۋاپ بەردىڭ؟ ايتساڭشى قالاي بولعانىن، ساۋىت تۇبىندە سيا قالدىرماساڭشى!

— ول ماعان ەشتەڭە جايىندا ەشقانداي سۇراق قويعان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق وعان ءبارىن تۇگەل بايانداپ بەردىم: وسىلاي دا وسىلاي، كوزىڭىزگە ءتۇسىپ، كوڭىلىڭىزدى ءجىبىتۋ ءۇشىن قوجايىنىم جابايى ادام سەكىلدى تاۋ اراسىندا ءجۇر، بەلىنە دەيىن جالاڭاش كۇيىندە وكسىككە تولى كۇن وتكىزەدى: جەردە جاتىپ ۇيىقتايدى، تاماق ىشكەن كەزىندە داستارقاندى پايدالانبايدى، ساقالىن تارامايدى، جىلاي بەرەدى جانە تاعدىرىنا نالەت ايتادى، دەدىم.

— تاعدىرىنا نالەت ايتادى، دەگەنىڭ ونشا وڭدى بولماعان ەكەن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت. — كەرىسىنشە، دۋلسينەيا توبوسسكايا سەكىلدى بيىك پاراسات يەسىنە ىڭكارلىك بىلدىرۋگە لايىقتى بولعانىم ءۇشىن تاعدىرىما ايرىقشا ىرزامىن جانە ءومىر بويى ىرزا بوپ وتەم.

— ول شىنىندا دا بيىك، — دەدى سانچو، — مەنەن تورت-بەس ەلىدەي بويشاڭ، انت ەتەيىن.

— اۋ، ول قالاي، سانچو؟ نەمەنە، سەن ونىمەن بوي سالىستىرىپ پا ەڭ؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— جوعا، ونىڭ رەتى بىلاي كەلدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — مەن وعان ءبىر قاپ بيدايدى ەسەككە ارتۋعا كومەكتەسە قويماق بولعام، ءسويتىپ ونىمەن قاتار تۇرا قالعام، — سول ارادا عانا كوردىم، ول مەنەن ءبىر سۇيەمدەي بيىك ەكەن.

— اقيقات شىندىققا كىم قارسى تۇرا الادى، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت، — ونىڭ بويشاڭدىعىنا جان-دۇنيەسىنىڭ ءتۇپسىز تەرەڭ سۇلۋلىعى جاراسپايدى جانە بارشا ءبولمىس-بىتىمىنىڭ كوركىن كەلتىرمەيدى دەپ كىم ايتا الادى؟ ءبىراق، سەن، سانچو، ءبىر نارسەنى ءسوسسىز مويىندارسىڭ دەيمىن: قاسىنا تاياپ بارعان كەزىڭدە الدەنەندەي ءبىر سۇيكىمدى حوش ءيىستى، الدەنەندەي ءبىر جۇپار اڭقىعان لەپتى، جانعا كەرەمەتتەي جاعىمدى نارسەنى، — بۇنى قالاي دەپ اتاۋعا بولارىن ءوزىم دە بىلمەي تۇرمىن، — سەزدىڭ بە؟ ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ونىڭ بويىنان ءسان-سالتاناتى مول دۇكەندەردەگىدەي ءيىس سەزىلەتىنىن بايقادىڭ با؟

— بۇعان جاۋاپ رەتىندە ايتارىم، ونىڭ بويىنان ەركەكتەردىڭ بويىنان شىعاتىنداي ءبىر كۇلىمسى ءيىس سەزدىم، — دەدى سانچو، — شاماسى ول تىنىمسىز كوپ قوزعالعان شىعار، سوسىن تەرلەپ كەتكەن بولار، وسى سەبەپتى ودان ءبىر قولاڭسا ءيىس شىعىپ تۇردى.

— سوقپا وتىرىكتى، — دەدى نارازى دون كيحوت، — بالكىم، سەن تۇماۋراتىپ قالعان بولارسىڭ نەمەسە ءوز بويىڭداعى ءيىستى سەزگەن شىعارسىڭ. وسىناۋ تىكەنەگى جوق رايحاننىڭ، وسىناۋ دالادا وسكەن لالانىڭ، وسىناۋ امبرا ەرىتىندىسىنىڭ قانداي حوش ءيىستى ەكەنىن مەن جاقسى بىلەم.

— ءبارى دە مۇمكىن، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو، — تىلەۋى بولعىر سەنورا دۋلسينەيانىڭ بويىنان سەزىلگەندەي ءيىستىڭ ءوز بويىمنان دا شىعاتىنىن ءجيى بايقاپ جۇرەم. وعان تاڭىرقايتىن دا ەشتەڭە جوق: ەكەۋىمىز ءبىر قامىردان يلەنگەن جاندارمىز عوي.

— ءسويتىپ، — دەپ ءسوزىن ارمەن جالعادى دون كيحوت، — ول ءداندى ەلەپ بولدى دا، ديىرمەنگە جونەلتتى. جولداۋدى وقىعاننان كەيىن ول نە دەدى؟

— ول جولداۋدى وقىعان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءوزىنىڭ وقي دا، جازا دا المايتىنىن ايتتى. حاتتى كۇل-پارشا عىپ جىرتىپ تاستادى، سەلوداعى بىرەۋلەر وقىپ الىپ، قۇپيامدى ءبىلىپ قويا ما دەپ قورقام، دەدى؛ وزىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىڭىز جايىندا اۋىزشا ايتىپ بەرگەندەرىم مەن سۇيىسپەنشىلىگىڭىزدى دالەلدەۋ ءۇشىن باسىڭىزعا ارتقان ادام ايتسا نانعىسىز ازاپ-اقيرەتىڭىزدىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى، دەدى. ودان سوڭ ماعان: قولىڭىزدان سۇيەتىنىن جانە وزىڭىزبەن حات ارقىلى حابارلاسقانشا جۇزبە-جۇز سويلەسكەندى ارتىق كورەتىنىن جەتكىزۋىمدى ءامىر ەتتى، سوندىقتان وسى بۇيرىقتى العان بويدا ەسەرسوقتىقتى قويۋىڭىزدى، مىنا جاپان ءتۇزدى تاستاپ، ەگەر جولشىباي اسا ماڭىزدى الدەنە بوگەسىن بوپ جاتپاسا، ەش تە ءبىر كىدىرمەستەن توبوسوعا قاراي باعىت ۇستاۋىڭىزدى سۇرايتىنىن جانە سونى تالاپ ەتەتىنىن، ويتكەنى، وزىڭىزبەن، تاقسىر، كورىسۋگە سونشالىقتى دىلگەر بوپ جۇرگەنىن ءمالىم قىلدى. ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز قايعىلى بەينە رىسارى دەپ اتايتىنىڭىزدى ايتقانىمدا ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ الدى. مەن ودان اناۋ الگى بەيشارا بيسكايلىق كىرىپ شىقتى ما دەپ سۇراعام، ول كەلدى، دەدى، جامان جىگىت ەمەس ەكەن، دەدى. سونداي-اق، مەن ودان كاتورگاعا كەسىلگەندەر جايىندا دا سۇراعام، ءبىراق ول ازىرشە ولاردىڭ ەشقايسىسى توبە كورسەتپەگەنىن حابارلادى.

— ازىرگە ءبارى ويداعىداي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت. — ءبىراق، سەن ماعان مىنانى ايتشى: ءوزىم جايىندا اكەلگەن حابارىڭ ءۇشىن قوشتاساردا ول ساعان قانداي باعالى زاتتى سىيعا تارتتى؟ ويتكەنى، كەزبە رىسارلار مەن ولاردىڭ حانىمدارى اراسىندا ەجەلدەن قالىپتاسقان مىناداي ءبىر ءداستۇر بار: حانىمدارى جايىندا رىسارلارعا نەمەسە رىسارلارى جايىندا حانىمدارعا حابار اكەلگەن اتقوسشىلارعا، سەنىمدى ادامدار مەن ەرگەجەيلىلەرگە تاپسىرمانى ورىنداعانى ءۇشىن الدەنەندەي ءبىر باعالى دۇنيە بەرىلۋگە ءتيىس.

— بەرىلسە بەرىلگەن دە شىعار جانە، مەنىڭشە، بۇل ماقتاۋعا ابدەن تۇرارلىق ءداستۇر سەكىلدى. ءبىراق، بۇل باعزىدا سولاي بولعان عوي، ال ءقازىر ءبىر ءتىلىم نان مەن سۇتسىرنە عانا تارتۋ ەتىلەدى، ويتكەنى قوشتاساردا سەنورا دۋلسينەيا شارباق ساڭىلاۋى ارقىلى ماعان تەك سونى عانا سىيلادى، ونىڭ ۇستىنە سۇتسىرنە قويدىڭ سۇتىنەن جاسالعان بوپ شىقتى.

— بۇدان اسقان جومارتتىق تا بولا قويماس، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — دۋلسينەيانىڭ ساعان الدەنەندەي ءبىر التىن بۇيىمدى سىيلاماعان سەبەبى ونداي نارسە، شاماسى، وڭايدا بولا قويماعان عوي، الايدا سىي-سىياپات تەك مەرەكە كۇندەرى عانا كوڭىل مارقايتپايدى، ونىمەن جۇزدەسەرمىن، سوسىن ءبارىن ورنىنا كەلتىرەرمىن. ءبىراق، ءوزىمدى اسىرەسە تاڭعالدىرىپ تۇرعان نە ەكەنىن بىلەسىڭ بە، سانچو؟ ماعان سەن ءارى قاراي دا، بەرى قاراي دا اۋەمەن ۇشىپ بارىپ كەلگەن سەكىلدى كورىنەسىڭ: توبوسوعا بارۋعا جانە قايتىپ ورالۋعا بار بولعانى ءۇش تاۋلىكتەن ءسال عانا استام ۋاقىت جىبەردىڭ، ال وسى ارادان توبوسوعا دەيىنگى ارالىق وتىز ميلدەن اسادى عوي. وسىعان قاراپ، ءوزىمدى قاناتىنىڭ استىنا العان جانە وزىمە دوستىق پەيىلدەگى الدەبىر داناگوي سيقىرشى، — ال ونداي مەندە، ارينە، بار جانە بولماۋى دا مۇمكىن ەمەس، ايتپەسە ايتۋلى كەزبە رىسارعا اينالماس ەدىم عوي، — مىنە، وسى سيقىرشى ساعان بايقاۋسىز تۇردە قولعابىس ەتىپ وتىرعان-اۋ دەگەن قورىتىندى جاسادىم: ويتكەنى، وسىنداي سيقىرشىلار كەيدە كەرەۋەتىندە ۇيقى سوعىپ جاتقان رىساردى كوتەرىپ الا جونەلەدى، ءسويتىپ الگى رىسار ەرتەڭىنە قالاي، نەگە جانە نەلىكتەن بۇلاي بولعانىن ءوزى دە بىلمەستەن، ۇيقتاپ جاتقان جەرىنەن مىڭ ميل جىراقتان ءبىر-اق ويانادى. سيقىرشىلار بولماسا، باستارىنا قاتەر تونگەن شاقتا كەزبە رىسارلار بىر-بىرىنە قول ۇشىن دا بەرە الماس ەدى — ال، بۇل ولاردىڭ تۇراقتى شۇعىلداناتىن شارۋاسى عوي. كەيدە بىلاي دا بولادى: الدەبىر رىسار ارمەنيا تاۋلارىندا اندرياكپەن، قاتىگەز قۇبىجىقپەن نەمەسە باسقا ءبىر رىسارمەن شايقاسىپ جاتادى، — كەنەت، ايقاستان ابدەن ءالى ءبىتىپ، جان القىمعا تىرەلىپ تۇرعان شاعىندا، قايدان تاپ بولعانى بەلگىسىز، بۇلتقا مىنگەن نەمەسە وت-جالىنعا ورانعان كۇيمەگە مىنگەن رىسار ۇشىپ كەلەدى: بۇل — سودان ءسال عانا بۇرىن انگليادا جۇرگەن ونىڭ دوسى بولاتىن؛ ول كەلەدى دە، ايقاسقا قويىپ كەتەدى، ءسويتىپ دوسىن اجالدان اراشالاپ قالادى، سونسوڭ كەشكىسىن سول رىسار ءوز ۇيىندە اسقان زور تابەتپەن كەشكى اسىن ءىشىپ وتىرادى، ال ونىڭ ۇيىنە شەيىن، بالكىم، ەكى مىڭ، الدە ءتىپتى ءۇش مىڭ ميل بار شىعار. وسىنىڭ ءبارىن رىسارلار اتاقتى سايىسكەرلەرگە قامقورلىق كورسەتەتىن كەمەڭگەر سيقىرشىلاردىڭ ونەرى مەن دانالىعى ارقاسىندا عانا ىسكە اسىرىپ وتىر. سەنىڭ سونشاما از ۋاقىتتىڭ ىشىندە بارىپ كەلۋىڭە يلاناتىن سەبەبىم دە، مىنە وسىندا، دوستىم سانچو، ويتكەنى، الدىندا ايتقانىمداي، الدەبىر داناگوي دەمەۋشى سەنى اۋەگە كوتەرىپ الا جونەلگەن، ال سەن مۇنى ءتىپتى ءوزىڭ دە بايقاماي قالعانسىڭ.

— تاپ سولاي بولعانىندا ەش كۇمان جوق، — دەدى سانچو، — ويتكەنى، روسينانت، وللاھي، شىن ايتام، قۇددى ءبىر قۇلاعىنا سىناپ قۇيعان سىعان ەسەگىندەي قۇيعىتتى دەيسىڭ كەلىپ!

— قايداعى سىناپتى ايتىپ تۇرسىڭ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — سىناپ ەمەس، تۇتاس ءبىر قورا شايتان، ال بۇل ارامزا نايساپتار وزدەرى دە ولگەنشە جوڭكىلەدى، جولىندا كەزىككەندەردى دە وڭدىرماي جوڭكىلتەدى. جارايدى، بۇل اڭگىمەنى قويا تۇرايىق. ال، ەندى جۇرەگىمنىڭ ءامىرشىسى تەزىرەك جەتۋگە جارلىق بەرىپ تۇرعان شاقتا، سەنىڭشە، مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟ ءوزىمدى ونىڭ بۇيرىعىن ورىنداۋعا مىندەتتىمىن دەپ بىلەم، سولاي بولا تۇرعانىمەن، بىرگە كەلە جاتقان انا پرينسەسساعا جاقسىلىق جاساۋ جونىندە بەرگەن ۋادەمدى ورىنداماۋىما تاعى بولمايدى، ونىڭ ۇستىنە رىسارلار قاۋىمىنىڭ زاڭى بويىنشا اۋەلى ۋادەمدى ورىنداۋعا ءتيىسپىن، جان راقاتىن سوسىن عانا ويلاستىرۋىم كەرەك. ءبىر جاعىنان، اياشىممەن جۇزدەسۋگە دەگەن ىنتىزارلىق ەسىل-دەرتىمدى الىپ، دىڭكەمدى قۇرتىپ بارادى؛ ەكىنشى جاعىنان، بەرىلگەن ۋادە مەن وسى قارەكەت اكەلەتىن ابىروي-اتاق ەلىكتىرىپ، ەركىمنەن ايىرىپ تۇر. ءبىراق، ەندى بىلاي دەپ شەشتىم: شاپشاڭىراق قوزعالىپ، الگى داۋگە مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك جەتپەكپىن، بارعان سوڭ ونىڭ باسىن شاۋىپ تۇسىرەم دە، ەلىنىڭ بيلىگىن پرينسەسسانىڭ قولىنا تابىس ەتەم، ودان سوڭ، كىرپىك قاعىم كىدىرمەستەن، جانىما جارىق نۇرىن سەۋىپ تۇرعان اياشىما قاراي جۇيتكىتەم، ءسويتىپ وعان كەشىككەنىمە رەنجىمەيتىندەي دالەلدى سەبەپتەردى العا تارتام، — سوندا ول وسىنىڭ ءبارى ءوز ابىروي-داڭقىن ارتتىرۋ ماقساتىنا قىزمەت ەتەتىنىنە يلانادى، ويتكەنى قارۋدىڭ كۇشىمەن قول جەتكىزگەن، قول جەتكىزىپ جۇرگەن جانە بۇل دۇنيەدە قاشان دا بولسىن قول جەتكىزەتىندەرىمنىڭ ءبارى ونىڭ ماعان دەگەن ءىلتيپاتى مەن ءوزىمنىڭ وعان دەگەن ادالدىعىمنان تۋىنداپ جاتىر عوي.

— تىلەۋىڭىز بولعىر-اي، باسىڭىزدى قالاي عانا جوندەۋگە بولار ەكەن وسى ءسىزدىڭ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — اپىراي، نە دەپ تۇرسىز ءوزىڭىز: سونشا جەرگە ساياحات جاساعاننان كەيىن انانداي داۋلەتتى دە اۋلەتتى قالىڭدىقتان قۇر الاقان قالايىن دەپ وتىرسىز با سوندا؟ جاساۋىنا تۇتاس ءبىر كورولدىكتى بەرگەلى وتىر عوي، ال ونىڭ كولەمى، — شىن ءسوزىم، ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم، — اينالدىرا ولشەگەندە جيىرما مىڭ ميلدەن استام ەكەن، ولاي بولسا ونىڭ پورتۋگاليا مەن كاستيليانى قوسىپ ەسەپتەگەندەگىدەن دە ۇلكەن بولعانى عوي ءارى ول ءوزى ادامنىڭ تىرشىلىك ەتۋىنە نە قاجەتتىڭ بارىنە لىقا تولى كورىنەدى. قۇداي ءۇشىن ماعان قارسىلاسا كورمەڭىز، — ودان دا الگى ءسوزىڭىز ءۇشىن ارلانىڭىز جانە ايتقان ءتىلىمدى الىڭىز: شامىڭىزعا تيگەلى وتىرعام جوق، سۆياششەننيگى بار العاش كەزدەسكەن ەلدى مەكەندە نەكەگە تۇرىڭىز، بولماسا ءبىزدىڭ ليسەنسياتتىڭ ءوزى-اق سىزگە كومەكتەسە الادى، — نەكەڭىزدى ول قاتىرىپ تۇرىپ قيىپ بەرەدى. بۇعان قوسا مەنىڭ جاسىمدا اقىل ايتۋعا بولاتىنىن جانە بۇل اقىلدىڭ ابدەن ورىندى ەكەنىن ەسكەرىڭىز، سونداي-اق الىستان اربالاعانشا، جاقىننان دوربالاعان ارتىق ەكەنىن ۇمىتپاڭىز، — ويتكەنى، قاناعات قارىن تويعىزادى دەگەن بار، قاناعاتىن ۇمىتقان ادامنىڭ قاسىرەتكە ۇرىنۋى دا قيىن ەمەس، ال قاسىرەت باسىڭدى شالسا ودان قۇتىلۋىڭ قيىن، ءبىر اينالدىرعاندى شىر اينالدىرادى دەمەي مە.

— بەرى قارا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ۇيلەنۋ جايىندا كەڭەس بەرگەندە سەن تەك ءبىر عانا ماقساتتى — ءداۋدى ولتىرگەن بويدا-اق كورول اتاناتىنىمدى، ءسويتىپ جاقسىلىقتى باسىڭا ۇيىپ-توگىپ، ۋادە ەتكەنىمنىڭ ءبارىن ورىنداۋىم وڭايعا تۇسەتىنىن كوزدەپ وتىرساڭ، وندا ساعان ايتارىم: ءتىپتى ۇيلەنبەگەن جاعدايدا دا تىلەگىڭدى ورىنداۋدىڭ ماعان تۇك قيىندىعى جوق! ويتكەنى، جەڭىپ شىقسام ءتىپتى ۇيلەنبەگەن كۇندە دە كورولدىكتىڭ ءبىر بولىگى وزىمە بەرىلەتىنى، كەيىن ونى كىمگە قالاسام سوعان تارتۋ ەتۋىمە بولاتىنى جونىندە ايقاسقا كىرمەس بۇرىن الدىن-الا كەلىسىپ قويام. سوسىن ول ءوز يەلىگىمە وتكەندە ونى ساعان بەرمەگەندە كىمگە بەرەدى دەيسىڭ؟

— بۇل ونسىز دا تۇسىنىكتى عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق بايقاڭىز، تاقسىر، تەڭىزگە جاقىنداۋ جەردى تاڭداڭىز، ول ارا وزىمە ونشا ۇنامايتىنداي جاعدايدا، قارا ۆاسسالدارىمدى كەمەگە تيەۋگە مۇمكىندىك بولاتىن بولسىن، سوڭىنان ولاردى ءوزىم جوسپارلاپ قويعان ماقساتقا جاراتا جاتام عوي. سوندىقتان، تاقسىر، مەيىربان حانىمىم دۋلسينەياعا ءدال ءقازىر جولىعام دەگەندى ءبىرجولا ەستەن شىعارىڭىز دا، ءداۋدى ولتىرۋگە اتتانىڭىز، ودان سوڭ ەكەۋىمىز جاڭاعى شارۋانى دوڭگەلەنتىپ تاستايمىز عوي، — قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، مەنىڭشە، بۇل ءبىز ءۇشىن ءارى بارىنشا قۇرمەتتى، ءارى بارىنشا پايدالى ءىس بولماق.

— ەش نارسە جايىندا قام جەمە دەپ تۇرمىن عوي ساعان، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — الگى ايتقان اقىلىڭ بويىنشا اۋەلى پرينسەسسامەن بىرگە اتتانام دا، دۋلسينەياعا سودان كەيىن عانا جولىعام. ءبىراق، ەسىڭدە بولسىن: ەكەۋىمىز جاساعان شەشىم مەن ۇيعارىم جايىندا جان بالاسىنا بىلدىرمە، ءتىپتى سەرىكتەرىمىزگە دە ەشتەڭە ايتپا، سەبەبى ەگەر دۋلسينەيانىڭ ءوزى اسىل ارمانىن الدەكىمگە جاريا قىلۋدان تارتىنىپ وتىرسا، وندا مەن ءۇشىن دە، سونداي-اق باسقا بىرەۋ ءۇشىن دە، ونى جايىپ سالۋ ۇلكەن ادەپسىزدىك بولماق.

— ونداي جاعدايدا، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — بىلەگىڭىزدىڭ كۇشىمەن تىزە بۇكتىرگەن بەيباقتارىڭىزدىڭ ءبارىن مەيىربان حانىمىم دۋلسينەياعا اتتاندىراتىنىڭىز قالاي؟ بۇنىڭ ءوزى، شىنتۋايتىندا، ونى سۇيەتىندىگىڭىزدى، ناق سۇيەرىڭىز ەكەنىن پاش ەتۋ بوپ شىقپاي ما؟ ەگەر ونىڭ الدىنا باراتىنداردىڭ تۇگەل تىزەسىنە جىعىلۋى جانە ءسىزدىڭ جىبەرگەنىڭىزدى، حانىمنىڭ وزىنە نە قىلسا دا ىقتيارلى ەكەنىن جاريا ەتۋى سونشالىقتى قاجەت ءراسىم بولسا، وندا بۇدان سوڭ اسىل ارماندارىڭىز قۇپيادا قالا الا ما؟

— ءوي، ميلاۋ، ءوي، بارىپ تۇرعان كەششە! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — وسىنىڭ ءبارى ونىڭ ابىروي-اتاعىن اسقاقتاتۋعا سەپ بولاتىنىن قالاي عانا تۇسىنبەيسىڭ، سانچو؟ سەن ءبىلىپ قويعىن، حانىمعا ءبىر ەمەس، ءبىر توپ كەزبە رىساردىڭ قىزمەت ەتۋى، كۇللى ىزگى نيەتتەرى ءۇشىن ەشقانداي قارىمتا كۇتپەي، تەك حانىمنىڭ ءقادىر تۇتار رىسارلارى قاتارىنا قابىلداۋعا بەيىل ءبىلدىرۋىن عانا قاناعات ەتىپ، تەك وسىنداي جاننىڭ بۇل دۇنيەدە بار ەكەنى ءۇشىن عانا قىزمەت ەتۋدى مۇرات تۇتۋى — ءبىزدىڭ، رىسارلار قاۋىمىنىڭ، ۇعىم-تۇسىنىگى بويىنشا حانىم ءۇشىن اسقان زور قۇرمەت بوپ تابىلادى.

— مۇنداي ماحابباتپەن تەك جاراتقان يەمىزدى عانا سۇيۋگە بولادى، — دەدى سانچو. — ەشقانداي جارىلقاۋ دا دامە ەتپەي، جازا بەرەدى-اۋ دەگەن ۇرەيدىڭ دە جەتەگىنە ەرمەي، جاراتقان يەمىزدى تەك سونىڭ بۇل جالعاندا بار ەكەندىگىنە بولا ءسۇيۋ كەرەك، دەگەن ۋاعىز ەستىگەنىم بار-دى. دەگەنمەن، تەك بىردەڭە بۇيىراتىن بولسا عانا مەن ونى تاپ سولاي ءسۇيىپ، وعان تاپ سولاي قىزمەت ەتەر ەم.

— ءوي، سەن شايتان العىر! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — موجانتوپاي بىرەۋسىڭ، ال كەيدە سونداي كەرەمەت اقىلدى ءسوز ايتاسىڭ! سوعان قاراپ ءوزىڭدى وقىعان ادام با دەپ تە قالۋعا بولادى.

— سىزگە اق-ادال شىنىمدى ايتسام، مەن ءتىپتى ءارىپ تە تانىمايمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو.

سول ارادا ماەسە نيكولاس ايقايلاپ، ولاردىڭ كىدىرە تۇرۋىن سۇرادى، سەبەبى ءبارى باستاۋدىڭ جانىندا ايالداپ اياق سۋىتپاق كورىنەدى. دون كيحوت تىزگىن تارتىپ توقتادى، سانچو بۇعان قاتتى قۋاندى، سەبەبى وتىرىك ايتا-ايتا ابدەن شارشاعان-دى، ونىڭ ۇستىنە دون كيحوت ءبىر جەردەن قاتەسىن تاۋىپ الا ما دەپ قىپىلىقتاۋمەن بولعان، ويتكەنى دۋلسينەيانىڭ توبوسولىق شارۋا ايەل ەكەنىن جاقسى بىلەتىنىمەن، ءومىرى كورگەن ادامى ەمەس-تى.

بۇل ەكى ارادا كاردەنو جولاۋشىلارىمىزدىڭ ۇشەۋى العاش رەت دوروتەيانىڭ ۇستىنەن كورگەن كيىمدى اۋىستىرىپ كيىپ الدى، — بۇل ءوزى ونشا وڭدى كيىم بولماعانىمەن، ءوزى كيىپ جۇرگەننەن الدەقايدا ءتاۋىر ەدى. باستاۋدىڭ جانىنا كەلىپ توقتاعان ولار سۆياششەننيك بەكەتتەن الىپ شىققان ازىن-اۋلاق تاماقپەن جۇرەك جالعاعان بولدى. تاپ وسى كەزدە جول بويىمەن الدەبىر بالاقاي ءوتىپ بارا جاتقان-دى؛ باستاۋ جانىنا جايعاسقانداردى زەر سالا شولىپ شىققان ول، دون كيحوتقا قاراي تۇرا جۇگىردى دە، جەتكەن بويدا اياعىن قۇشاقتاي جىعىلىپ، ايانىشتى داۋىسپەن قاساقانا زار يلەي جىلاپ:

— اۋ، مارحاباتتى مىرزام! مەنى تانىدىڭىز با، جارىلقاۋشىم-اۋ؟ دۇرىستاپ قاراڭىزشى، مەن تاپ سول ەمەنگە تاڭىلعان، ءوزىڭىز، تاقسىر، بوساتىپ العان اندرەسپىن عوي، — دەدى.

دون كيحوت ونى تانىپ، بالانى قولىنان الىپ، جانىندا وتىرعاندارعا قاراپ بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— اردان بەزگەن، زۇلىم جاندار كورسەتىپ جاتقان ءجابىر-جاپا مەن قىسىمشىلىق ءۇشىن كەك قايتاراتىن كەزبە رىسارلاردىڭ دۇنيەدە بولعانى قانداي عانيبەت ەكەنىنە كوزدەرىڭىزدى انىق جەتكىزەتىن مىناداي ءبىر جايدى ءبىلىپ قويعاندارىڭىز ارتىق ەتپەيدى: وسى جاقىندا عانا ورمان ىشىمەن ءوتىپ بارا جاتقان كەزىمدە سونداي ءبىر ايانىشتى ىڭىرسىعان داۋىس پەن ايقايدى قۇلاعىم شالدى، — تەك قورلىققا دۋشار بولعان، قورعانسىز جاننىڭ عانا وسىنداي ىڭىرسىعان داۋىس شىعاراتىنى انىق ەدى. كومەك كورسەتۋ پارىزىم بولعاندىقتان ىڭىرسىپ، جىلامسىراعان داۋىس وسى تۇستان شىعىپ جاتىر-اۋ دەگەن جاقتى بەتكە الىپ تارتىپ كەتتىم دە، ۇزاماي ەمەن اعاشىنا بايلاپ تاستالعان بالانى كوردىم: ول بالا ءقازىر مىنە الدارىڭىزدا تۇر، ونىمەن كەزدەسكەنىمە سونداي قۋانىشتىمىن، ويتكەنى مۇنىڭ ءبارى اقيقات شىندىق ەكەنىنە ءوزى كۋالىك ەتە الادى. ءسويتىپ، بەلىنە دەيىن جالاڭاش بۇل بالا ەمەنگە تاڭىلىپ تاستالعان، ونى ءبىر شارۋا بەلبەۋمەن شىقپىرتىپ جاتىر، — كەيىن بىلگەنىمدەي، بۇل ونىڭ قوجايىنى بولىپ شىقتى. وسىنى كورگەننەن كەيىن مەن ودان بۇلايشا اياۋسىز جازالاۋدىڭ سەبەبى نە ەكەنىن سۇرادىم. الگى ادەپسىز بۇل ءوزىنىڭ جالشىسى ەكەنىن جانە بالانىڭ ىسىندەگى شالالىقتىڭ كوبى استە دە ونىڭ سۋميلىعىنان ەمەس جۇلمىرلىعىنان تۋىپ جاتاتىنىن، ونى سول ءۇشىن شىقپىرتىپ جاتقانىن ايتتى، بۇعان بوزبالا: “سەنور! ول مەنى جالاقىمدى سۇراعانىم ءۇشىن عانا ۇرىپ جاتىر!” دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى. قوجايىن اقتالۋعا تىرىسىپ، بۇلبۇلشا سايراپ بەردى، مەنى ونى تىڭداۋىن اياعىنا شەيىن تىڭدادىم، ءبىراق اقتالۋ ماقساتىندا ايتقان دالەلدەرىن قابىلدامادىم. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، شارۋاعا بالانى بايلاۋدان بوساتۋعا ءامىر ەتتىم جانە بالانى ۇيىنە ەرتىپ باراتىنى، سوڭعى رەالىنا شەيىن ساناپ بەرەتىنى، وعان قوسا ءتىپتى العىس ايتاتىنى جونىندەگى سەرتىن الدىم. سولاي ەمەس پە، سۇيكىمدى اندرەس؟ مەن وعان بۇل بۇيرىقتى قانداي قاتۋلى ۇنمەن بەرگەنىمدى جانە ونىڭ بارلىق جارلىعىمدى، ءتارتىبىم مەن تالابىمدى ورىنداۋ جونىندە قالايشا قۇلدىق ۇرىپ ۋادە ەتكەنىن سەن بايقادىڭ با؟ جاۋاپ بەر، — ۇيالما دا، ابىرجىما دا. مىنا سەنورلارعا ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى باياندا، كۇرە جولداردىڭ بويىندا كەزبە رىسارلاردى كەزدەستىرۋدىڭ قانداي عانيبەت نارسە ەكەنىنە بۇلاردىڭ كوزدەرى جەتسىن جانە ونىڭ قاجەتتىگىن مويىندايتىن بولسىن.

— ءبارى دە اينا-قاتەسىز شىندىق، تاقسىر، — دەپ قوشتادى بالا ونى، — ءبىراق تەك ناتيجەسى ءوزىڭىز ويلاعانداي ەمەس، مۇلدەم كەرىسىنشە بولدى.

— نەگە كەرىسىنشە؟ — دەپ سۇرادى رىسار. — نەمەنە، شارۋا جالاقىڭدى تولەگەن جوق پا؟

— تولەمەگەنى ءوز الدىنا، — دەپ جاۋاپ قاتتى بالا، — ءوزىڭىز ورماننان شىعىپ، ەكەۋىمىز وڭاشا قالعان بويدا-اق، ول مەنى سول ەمەنگە قايتا تاڭىپ، قايتادان شىقپىرتا باستادى، وڭدىرماي ۇرعانى سونشا، ارقامنىڭ تەرىسى اۋليە ۆارفولومەي تەرىسىنە ۇقساپ ءتىلىم-تىلىم بوپ كەتە جازدادى. ول مەنى قاعىتىپ، ءار قيلى ءازىل-اجۋا ايتا ءجۇرىپ ۇردى، ءوزىڭىزدى دە اۋزىنان تاستاماي الۋان-الۋان مىسقىل سوزدەرمەن مازاق ەتتى، ەگەر اۋرۋ جانىما باتپاعاندا كۇلكىدەن ىشەك-سىلەم قاتاتىن ەدى. اقىر سوڭىندا وڭباعان نەمەنىڭ مەنى اياۋسىز سوققىعا جىققانى سونشا، سونىڭ شاراپاتىمەن كۇنى بۇگىنگە شەيىن اۋرۋحانادا جاتتىم. ال، وسىنىڭ بارىنە ءسىز كىنالىسىز، مارحاباتتى مىرزام، — ءوز جولىڭىزبەن كەتە بەرگەنىڭىزدە، شاقىرماعان جەرگە بارماعانىڭىزدا، بىرەۋدىڭ ىسىنە قول سۇقپاعانىڭىزدا، قوجايىنىم كوپ بولسا جيىرما بەس رەت دۇرە سوعار ەدى دە، بايلاۋدان بوساتىپ، قارىزىن تولەر ەدى. ءبىراق ءسىز جوق جەردەن كەلىپ كيلىگىپ وعان ءتىل تيگىزىپ، سوگىپ-بالاعاتتاعاننان كەيىن ونىڭ اشۋى قوزىپ كەتتى، سوسىن ءوشىن وزىڭىزدەن، مارحاباتتى مىرزام، الا المايتىن بولعان سوڭ، ءسىز جىراق شىعىپ كەتكەن بويدا بارلىق زاھارىن ماعان توكتى، ەندى مەن، شاماسى، ءومىر بويى مۇگەدەك بوپ قالاتىن شىعارمىن.

— قاتەلىگىم اناۋ ساعان قارىزىن تولەپ قۇتىلعانشا كۇتپەي كەتىپ قالعانىمدا بولىپ تۇر، — دەدى دون كيحوت، — وزىنە ءتيىمدى بولماسا قارا شارۋا ەشقاشان ايتقان سوزىندە تۇرمايتىنىن باي تاجىريبەمنەن بىلگەنىممەن، قاپەرىمە كەلمەپتى. ءبىراق، ەسىڭدە عوي، اندرەس، ەگەر ول اقشاڭدى تولەمەسە، مەن ونى ىزدەۋگە شىعام دا، مەيلى ءتىپتى كيتتىڭ قۇرساعىنا بارىپ تىعىلسا دا تاپپاي قويمايمىن دەپ سەرت بەردىم عوي.

— راس، سولاي دەگەنسىز، — دەپ ماقۇلدادى اندرەس، — ءبىراق وندا تۇرعان نە بار؟

— نە بار ەكەنىن كورەسىڭ ءالى، — دەپ كۇبىر ەتتى دون كيحوت.

سونى ايتىپ ورنىنان ۇشىپ تۇردى دا، سانچوعا روسينانتتىڭ اۋىزدىعىن سالۋعا ءامىر ەتتى — بۇلار جۇرەك جالعاپ الۋعا جايعاسقان كەزدە ول جايىلۋعا جىبەرىلگەن بولاتىن.

دوروتەيا ودان نە ىستەمەك ويى بارىن سۇرادى. اناۋ الگى شارۋانى ىزدەۋگە اتتانباق نيەتتە ەكەنىن، ارام پيعىلدى ارەكەتى ءۇشىن جەر بەتىندەگى كۇللى قارا شارۋا اتاۋلىعا قاساقانا تۇردە ونى جازالاپ، اندرەستىڭ اقشاسىن اقىرعى ماراۆەديىنە شەيىن تولەتتىرۋگە ءماجبۇر ەتپەگىن ايتتى؛ دوروتەيا بولسا، بەرگەن ۋادەسىنە سايكەس قولعا العان شارۋاسىن اياعىنا دەيىن اتقارىپ شىقپايىنشا باسقا ىستەرمەن اينالىسپاۋى كەرەگىن، باسقادان گورى بۇل ونىڭ وزىنە كوبىرەك ءمالىم بولۋعا ءتيىس ەكەنىن دون كيحوتتىڭ ەسىنە سالدى، سوندىقتان كورولدىكتى قايتا جاۋلاپ المايىنشا قۇلشىنىس بىلدىرمەي قويا تۇرۋىن ءوتىندى.

— راس ايتاسىز، سەنورا، — دەدى دون كيحوت، — وتە ورىندى قۇلاققاعىس ەتكەنىڭىزدەي، كورولدىكتى قايتا جاۋلاپ العانىمشا اندرەسكە شىداي تۇرۋعا تۋرا كەلەدى. ءبىراق، ونىڭ كەگىن الىپ بەرمەيىنشە جانە اقشاسىن تولەۋگە ءماجبۇر ەتپەيىنشە تىنىش تاپپايتىنىما تاعى دا ۋادە بەرەم جانە انت ەتەم.

— انتتارىڭىزعا سەنبەيمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى اندرەس. — قانداي دا ءبىر كەك قايتارۋدان گورى ءقازىر ماعان و عىپ، بۇ عىپ سيەۆيلياعا جەتىپ العان ارتىق بوپ تۇر. ەگەر جەيتىن بىردەڭە بەرسەڭىزدەر الا كەتسەم دەپ ەدىم، سوسىن ساۋشىلىقتا قالا بەرىڭىز، تاقسىر، جانە بارلىق كەزبە رىسارلار: وزىمە قانداي رىسارلىق جاسالعان بولسا، سىزدەرگە دە سونداي رىسارلىق جاسالعانىن تىلەيمىن.

سانچو بالاعا دورباسىندا ساقتاپ جۇرگەن قورىنان ءبىر جاپىراق نان مەن ءبىر كەسەك سۇتسىرنە الىپ بەردى دە:

— ءما، باۋىرىم اندرەس، — ءبارىمىز دە ءدال وسىنداي وكىنىشتى سىباعاعا يە بولدىق، — دەدى.

— سىزگە قانداي سىباعا ءتيدى؟ — دەپ سۇرادى اندرەس.

— تاپ وسى نان مەن سۇتسىرنە سىباعاسى عانا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — وعان قوسا، كىم بىلەدى، مەندە نان مەن سۇتسىرنەنىڭ دە بولماي قالۋى ابدەن مۇمكىن، سوندىقتان، دوستىم، بىلە بىلسەڭ، بىزگە، كەزبە رىسارلاردىڭ اتقوسشىلارىنا، اشتىقتىڭ دا ازابىن، تاعدىردىڭ دا سوققىسىن، جانعا اۋىر تيەتىن، ءبىراق سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ قيىنعا تۇسەتىن باسقا دا نارسەلەردى باستان وتكەرۋگە تۋرا كەلەدى.

اندرەس نان مەن سۇتسىرنەنى قاقشىپ الدى دا، باسقا ەشكىم وزىنە ەشتەڭە بەرمەيتىنىن كورگەن سوڭ، موينى سالبىراپ اياڭمەن اقىرىن ۇزاي بەردى. دەگەنمەن، قوشتاساردا ول دون كيحوتقا مىناداي نارسەنى ايتتى:

— قۇداي اقىنا، سەنور كەزبە رىسار، ەگەر كۇندەردىڭ كۇنىندە مەنىمەن تاعى كەزدەسەتىن بولساڭىز، ءپارشالاپ سويىپ جاتسا دا قورعاۋشى بولماڭىز، بالەدەن قۇتقارۋعا، امان الىپ قالۋعا تىرىسپاڭىز، ويتكەنى قامقورلىعىڭىز مەنى ودان دا زور بالەگە تاپ قىلادى: قۇدايدىڭ قارعىسى اتسىن ءسىزدى، وزىڭىزبەن قوسا، بۇرىندى-سوڭدى جارىق دۇنيەگە كەلگەن كۇللى كەزبە رىسار اتاۋلىنىڭ ءبارىن دە قارعىس اتسىن!

دون كيحوت ونىڭ سازايىن تارتقىزعالى ورنىنان تۇرماققا تالپىنىپ ەدى، ءبىراق اندرەستىڭ وكشەسى وكشەسىنە تيمەي زىتا جونەلگەنى سونشا، سوڭىنا تۇسۋگە ەشكىمنىڭ زاۋقى سوقپادى. اندرەستىڭ اڭگىمەسى دون كيحوتتى وتە ىڭعايسىز جاعدايدا قالدىردى، كۇلىپ جىبەرىپ، ونى ودان بەتەر جەر قىلماس ءۇشىن جانىندا وتىرعانداردىڭ وزدەرىن بارىنشا ۇستاپ باعۋلارىنا تۋرا كەلدى.

ءحححىى تاراۋ

بۇل تاراۋدا دون كيحوت پەن نوكەرلەرىنىڭ بەكەتتە باستان كەشكەندەرى جايىندا باياندالادى

“سەن جە، مەن جە”، “اس تا توك” تاماقتارىن تۇگەسكەن بويدا ولار سايگۇلىكتەرىنە ەر سالدى دا، اتاپ ايتۋعا تۇرارلىق الدەنەندەي ءبىر شىتىرمان وقيعاعا ىلىكپەستەن ەرتەڭىنە امان-ەسەن جولاۋشى بەكەتىنە — اتقوسشىمىز ازار دا بەزەر بولاتىن ورىنعا كەلىپ جەتتى، تايىپ تۇرماق بوپ قانشا تالپىنعانىمەن ول دا ىشكە ەنۋگە ءماجبۇر بولدى. دون كيحوت پەن سانچونى كورگەن بەكەتشى، ونىڭ ايەلى، ولاردىڭ قىزى جانە ماريتورنەس تورتەۋى بۇلاردى شات كوڭىلمەن الدارىنان شىعىپ قارسى الدى، ال ماڭعاز دا تاكاپپار تۇرگە ەنگەن دون كيحوت بولسا، وتكەن جولعىدان تاۋىرىرەك توسەك ازىرلەۋگە ءامىر ەتتى؛ بەكەت ۇستاۋشىنىڭ ايەلى بۇعان جاۋاپ رەتىندە: ەگەر وتكەن جولعىدان گورى تاۋىرىرەك تولەسە وعان اقسۇيەكتەر جاتاتىن قۇس توسەك سالىپ بەرەتىنىن ايتتى. دون كيحوت ۋادە ەتكەن سوڭ وعان سول باياعى شولاننان لايىقتى توسەك-ورىن ازىرلەندى دە، ول سول بويدا جاتىپ قالدى، ويتكەنى تۇلا بويى مەڭ-زەڭ بوپ بەرەكەسى قاشىپ تۇرعان-دى.

ول ەسىكتى ىشتەن كىلتتەپ العان بويدا، بەكەتشىنىڭ زايىبى ءاي-شاي جوق شاشتارازدىڭ ساقالىنا جارماسا كەتىپ:

— ءولدا-بىلدا شىنىم، ەندى مەنىڭ قۇيرىعىمنان ساقال تاقپايتىن بولاسىز، ونى تاپ وسى ءقازىر قايتارىپ بەرەسىز: ويتكەنى، كۇيەۋىمنىڭ كەرەك-جاراعى ءار جەردە شاشىلىپ جاتىر، نە دەگەن ماسقارا، — ياعني، مەن ونىڭ تاراعىن ايتىپ تۇرمىن، ونى بۇرىن ءاردايىم مىنا اپ-ادەمى قۇيرىعىما قاداپ قوياتىنمىن! — دەپ ايقايدى سالدى.

شاشتاراز بەرگىسى كەلمەي قاشقاقتاپ، ايەل قۇيرىقتى وزىنە قاراي جۇلقىلاپ جاتتى؛ اقىرى ليسەنسيات وعان قۇيرىقتى قايتارۋى كەرەگىن ايتتى، ويتكەنى ءقازىر ەندى جالعان ساقالعا قاجەتتىلىك جوق، كەرىسىنشە ول ءتىپتى تابيعي تۇر-سىقپىتىمەن-اق كورىنە بەرۋگە ەرىكتى، ال دون كيحوتقا مۇنى وزدەرىن توناعان قىلمىسكەرلەردەن قاشىپ وسى بەكەتكە كەلىپ باس ساۋعالادىم دەپ تۇسىندىرۋگە بولادى، ەگەر دون كيحوت پرينسەسسانىڭ مالايى قايدا دەپ سۇراسا، پرينسەسسا ونى ەلگە قايتىپ كەلە جاتقانىن، جانىندا كۇللى كورولدىكتىڭ قۇتقارۋشىسى بارىن حابارلاۋ ءۇشىن الدىن-الا اتتاندىرىپ جىبەردى دەپ جاۋاپ بەرۋ كەرەك، دەدى. سۆياششەننيكتىڭ دالەلدەمەلەرىنە كوڭىلى كونشىگەن شاشتاراز قۇيرىقتى بەكەتشىنىڭ زايىبىنا قۋانا-قۋانا قايتارىپ بەردى، قۇيرىققا قوسا ولار ايەلدىڭ دون كيحوتتى انا جاقتان الىپ شىعۋ ءۇشىن بەرگەن باسقا دۇنيەلەرىن دە قايتاردى. بەكەتتىڭ تۇرعىندارى دوروتەيانىڭ سۇلۋلىعىنا تامسانىپ، جاس جىگىت كاردەنونىڭ سىمباتتىلىعىنا ءسۇيسىنىس ءبىلدىردى. سۆياششەننيك داستارقانعا قولدا باردىڭ ءبارىن اكەلۋگە ءامىر ەتتى، اقىسىن جاقسىلاپ تولەيدى-اۋ دەپ دامەلەنگەن قوجايىن اپ-ساتتە-اق ءتاپ-تاۋىر تۇسكى اس ازىرلەي قويدى؛ دون كيحوت بۇل كەزدە ۇيقتاپ جاتقان، ءبارى ءبىراۋىزدان ونى وياتۋدىڭ قاجەتى جوق، ويتكەنى ءقازىر وعان تاماقتان گورى ۇيقى پايدالىراق دەگەن ۇيعارىمعا كەلدى. تۇسكى اس ۇستىندە جولاۋشىلار بەكەتشى مەن ايەلىنىڭ، ولاردىڭ قىزدارىنىڭ جانە ماريتورنەستىڭ كوزىنشە اقىل-ەستى جوعالتۋدىڭ دون كيحوت تاپ بولعان ايرىقشا ءتۇرى جونىندە جانە ونى قالاي ىزدەپ تاپقاندارى جايىندا اڭگىمەلەدى. بەكەتشىنىڭ زايىبى دون كيحوت پەن مالشىنىڭ اراسىندا بولعان جايدى جىر قىلدى، سوسىن سانچو جوق پا ەكەن دەپ اينالاسىنا جالتاقتاي قاراپ، جوق ەكەنىنە كوز جەتكىزگەن سوڭ، كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداۋ حيكاياسىن ايتىپ بەردى، تىڭداۋشىلار بۇعان ىشەك-سىلەلەرى قاتا كۇلىپ الدى. ال، سۆياششەننيك دون كيحوتتىڭ ناگۇمانعا اينالۋىنىڭ سەبەبى رىسارلىق رومانداردى وقۋعا سالىنعاندىعى دەگەن پىكىر ايتقان كەزدە بەكەتشى اڭگىمەگە ارالاستى:

— ونداي دەرتكە قالاي تاپ بولعانىنا قايرانمىن. مەنىڭشە، بۇدان ارتىق قىزىق كىتاپتى جەر-دۇنيەدەن تاپپايسىڭ، شىن ءسوزىم، ءتىپتى وزىمدە دە ءارقيلى قاعازبەن بىرگە سونداي بىرنەشە رومان ساقتاۋلى تۇر؛ بۇلار مەنىڭ ءومىرىمنىڭ قۋانىشى، جالعىز مەن ءۇشىن عانا ەمەس باسقالار ءۇشىن دە سولاي: ويتكەنى، ەگىن جيناۋ كەزىندە ءتۇرلى مەرەكەگە وراي وسىندا وراقشىلار جينالادى، ارالارىنان ساۋاتتى بىرەۋ قاشان دا تابىلادى، ءسويتىپ ول كىتاپتى قولىنا الادى، ال ءبىز، وتىزعا تارتا ادام، ونى اينالا قورشاپ وتىرامىز دا راقاتتانا تىڭدايمىز، اۋزىمىزدىڭ سۋى قۇريدى. باسقانى قايدام، ايتەۋىر ءوزىم رىسارلاردىڭ وڭدى-سولدى دارىتىپ جاتاتىن سۇراپىل قاتتى سوققىلارى جايلى ەستىگەنىمدە دەلەبەم قوزىپ، الدە بىرەۋدىڭ تۇمسىعىن قان جالاتقىم-اق كەلىپ تۇرادى، ال ەندى بۇل جايىندا كۇندىز-تۇنى تىڭداۋعا بارمىن.

— ول كىتاپتاردى مەن دە سەنەن كەم جاقسى كورمەيمىن، — دەدى ايەلى، — سەبەبى سەن سونى تىڭداپ وتىرعان كەزدە عانا ۇيىمدە تىنىشتىق ورنايدى: ەسىل-دەرتىڭ سوعان اۋىپ كەتەدى، ءتىپتى مەنىمەن ۇرسىسۋ دا ويىڭا كىرمەيدى.

— اينا-قاتەسىز راس، — دەپ ماقۇلدادى ونى ماريتورنەس، — شىنىمدى ايتسام، رومانداردى تىڭداۋعا مەن دە كەرەمەت ىنتىزارمىن، ولار سونداي تارتىمدى، اسىرەسە الدەبىر سەنورانىڭ اپەلسين اعاشىنىڭ تۇبىندە سۇيىكتىسىمەن قۇشاقتاسىپ وتىرعانى، ال كۇزەتكە قويىلعان دۋەنيانىڭ قىزعانىشتان ءىشى كۇيىپ، دەگبىرى كەتىپ تۇرعانى جازىلعان جەرلەر سونداي سۇيكىمدى. قىسقاسى، مۇنىڭ ءبارى ماعان بالداي جاعادى.

— ال، ءسىز نە ايتاسىز، سۇيكىمدى بويجەتكەن؟ — دەپ سۇرادى سۆياششەننيك بەكەتشىنىڭ قىزىنان.

— ءتىپتى ءوزىم دە بىلمەيمىن، قۇداي اقى شىنىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ول. — مەن دە تىڭدايمىن وقىعاندارىن، تۇك ەشتەڭە تۇسىنبەسەم دە راقاتتانا تىڭدايمىن. تەك ماعان سوققىلار ۇنامايدى — سوققىلار اكەمە ۇنايدى، ماعان ۇنايتىنى — رىسارلاردىڭ حانىمدارىنان قول ءۇزىپ قالعان كەزدەگى وكىنىش-كۇيىنىشتەرى: قاتتى اياعاندىقتان كەيدە ءتىپتى وكسىپ تە الاسىڭ.

— ال، ەگەر رىسارلار ءسىزدى ويلاپ وكسيتىن بولسا، ولاردى جۇباتۋعا تىرىسار ما ەدىڭىز، سۇيكىمدى بويجەتكەن؟ — دەپ سۇرادى دوروتەيا.

— بىلمەيمىن نە ىستەيتىنىمدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى قىز، — تەك بىلەتىنىم، كەيبىر حانىمدار سونداي قاتىگەز بولادى، رىسارلار ولاردى جولبارىس قانشىعى، ارىستان قانشىعى دەپ جانە باسقا دا وسىنداي جۇرەك اينيتىن سوزدەرمەن اتاپ جاتادى. قۇداي باسقا بەرمەسىن! سەزىمنەن دە، ار-ۇياتتان دا ادا نە دەگەن جۇرت دەسەڭىزشى: ولاردىڭ ءتالىمسىپ، تۇمسىق كوتەرگەندەرىنىڭ سالدارىنان اق نيەتتى ادام ولۋگە نەمەسە اقىلىنان اداسۋعا ءماجبۇر! بۇلايشا بۇلتاققا سالۋدىڭ نە قاجەتى بارىن بىلمەيمىن، ەگەر ولار سونشالىقتى ءجىبى ءتۇزۋ ايەل بولسا رىسارلارعا نەگە كۇيەۋگە شىقپايدى: ال انالارعا دا كەرەگى تەك سول عوي.

— اۋزىڭدى جاپ، قىزىم، — دەدى بەكەتشىنىڭ زايىبى، — بايقايمىن، بۇل ىستەردەن اجەپتاۋىر حاباردار سەكىلدىسىڭ، ال بويجەتكەنگە كوپ بىلگەن جانە كوپ مىلجىڭداعان جاراسپايدى.

— سەنور وزىمە سۇراق قويعان سوڭ وعان جاۋاپ بەرمەي قالا المادىم، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى قىز.

— بىلاي ەتىڭىزشى، قوجايىن، الگى كىتاپتارىڭىزدى مۇندا الىپ كەلىڭىزشى، مەن قاراپ شىعايىن، — دەدى سۆياششەننيك.

— ماقۇل، اكەلەيىن، — دەپ كەلىسە كەتتى بەكەتشى.

بولمەسىنە بارىپ، ول جاقتان قاقپاعى جىڭىشكە شىنجىرمەن بەكىتىلگەن ەسكى ساندىقشانى الىپ كەلدى دە، ىشىنەن ءۇش قالىڭ توم جانە ادەمى قولتاڭبامەن تولتىرىلعان الدەبىر قاعازداردى الىپ شىقتى. ءبىرىنشى كىتاپ دون سيرونحيل فراكييسكيي ەكەن، ەكىنشىسى — فەليسمارت گيركانسكيي، ال ءۇشىنشىسى — ۇلى قولباسشى گونسالو فەرناندەس كوردوۆسكييدىڭ تاريحى مەن دەگو گارسيا دە پارەدەستىڭ عۇمىر جولى بوپ شىقتى. العاشقى ەكەۋىنىڭ تاقىرىبىن وقىعان بويدا-اق سۆياششەننيك شاشتارازعا قاراپ:

— ءقازىر بىزگە تەك دوسىمىزدىڭ كۇتۋشىسى مەن جيەن قارىنداسى عانا جەتىسپەي تۇر، — دەدى.

— وقاسى جوق، — دەدى شاشتاراز كەلىسىڭكىرەمەي، — بۇلاردى ءوزىم-اق مال قوراسىنا الىپ بارا الام نەمەسە پەشكە تاستاي سالۋىما دا بولادى، — ايتقانداي، انا قاراڭىز، پەشتىڭ وتى لاۋلاپ-اق تۇر ەكەن.

— نە دەيسىز؟ كىتاپتارىمدى وتقا جاقپاقسىز با؟ — دەپ سۇرادى بەكەتشى.

— تەك ەكەۋىن عانا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۆياششەننيك: — دون سيرونحيل مەن فەليسمارتتى.

— نەمەنە، سوندا بۇلار دىنگە قارسى الدە فلەگماتيكالىق دۇنيەلەر مە، نەگە ورتەمەكسىزدەر بۇلاردى؟ — دەپ تاپتىشتەي ءتۇستى بەكەتشى.

—فلەگماتيكالىق ەمەس سحيزماتيكالىق³⁵ دەۋ كەرەك، دوستىم، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى شاشتاراز.

— مەيلى، سولاي-اق بولا قويسىن، ءبىراق سىزدەر مىندەتتى تۇردە ايتەۋىر بىردەڭەنى وتقا جاققىلارىڭىز كەلسە، وندا ۇلى قولباسشى مەن دەگو گارسيانى الىڭىزدار، ال بۇدان باسقالارىن جاققىزعانشا ءوز بالامدى جاققىزعانىم جاقسى! — دەدى بەكەتشى.

— دوستىم! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سۆياششەننيك. — بۇل ەكى كىتاپ وتىرىككە، بوس مىلجىڭ مەن ءپاتۋاسىز اڭگىمەگە تولى، ال ۇلى قولباسشى جايىنداعى مىنا كىتاپ بولسا، بۇل شىنشىل شىعارما، وندا كوپتەگەن ۇلى ەرلىگى ءۇشىن كۇللى الەم ۇلى قولباسشى اتاندىرعان گونسالو فەرناندەس كوردوۆسكييدىڭ ىس-ارەكەتى سيپاتتالادى جانە وسىنداي ابىرويلى دا اسقاق دارەجە-اتاققا تەك سونىڭ جالعىز ءوزى عانا يە بولعان. ال، دەگو گارسيا پارەدەس بولسا، بۇل — ەسترەمادۋرلىق ترۋحيلو قالاسىندا تۋىپ-وسكەن، اتاقتى اۋلەتتەن شىققان كاۆالەرو، تابيعات وعان كۇش-قايراتتى اياماي بەرگەنى سونشا، شىر اينالىپ تۇرعان ديىرمەن دوڭگەلەگىن جالعىز ساۋساعىمەن-اق توقتاتىپ تاستايتىن بولعان. ال، ءبىر جولى ول قولىنا شپاگاسىن الىپ كوپىردىڭ كىرە بەرىسىنە جالعىز تۇرىپ العان دا، جاۋدىڭ سانسىز كوپ ساربازىنىڭ جولىن بوگەپ وتكىزبەي قويعان. ونىڭ ەرلىك ىستەرىنىڭ كوپتىگى سونشا، ەگەر بۇلار جايىندا كاۆالەروعا ءتان قاراپايىمدىلىقپەن ءوز عۇمىر جولى جايىندا ونىڭ ءوزى اڭگىمەلەمەي، تۋراسىن عانا ايتاتىن باسقا ءبىر ءادىل جىلناماشى جازعان بولسا، وندا بۇدان سوڭ گەكتورلاردىڭ، احيللەستەر مەن رولاندتاردىڭ ىس-ارەكەتى ءبىرجولا ۇمىت بوپ، ەستەن شىعار ەدى.

— سول دا ءسوز بوپتى-اۋ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى بەكەتشى. — ديىرمەن دوڭگەلەگىن توقتاتىپ تاستايدى دەيدى — وندايمەن ءبىزدى تاڭعالدىرا المايسىز! قۇداي-اقى، جارقىنىم، فەليسمارت گيركانسكيي جايىندا وقىساڭىزشى: ول قۇلاشىن ءبىر سەرمەگەندە-اق بەس ءداۋدى بىردەي بەلىنەن قاق ءبولىپ تاستاعان عوي، ول ءۇشىن بۇلار كادىمگى اناۋ قۇيتتاي بالالار بۇرشاقتان جاسايتىن قۋىرشاق قۇرلى بولماعان. تاعى ءبىر جولى ول مۇزداي قارۋلانعان ميلليون التى ءجۇز مىڭ جاۋىنگەردەن تۇراتىن وراسان زور، ايبىندى ارميامەن ايقاسقا ءتۇسىپ، ءبارىن تۇگەل قويداي قۋىپ، تىرقىراتىپ جىبەرگەن. ال، جۇرەك جۇتقان باتىر، داڭقتى دون سيرونحيل فراكييسكيي جونىندە نە ايتا الاسىز؟ ول جايىنداعى كىتاپشادا ءبىر جولى وزەندە ءجۇزىپ كەلە جاتقانىندا سۋ استىنان اۋزىنان وت شاشقان ايداھاردىڭ شىعا كەلگەنى، ايداھاردى كورگەن بويدا ونىڭ وعان تارپا باس سالعانى، قابىرشاقتى ارقاسىنا اتشا ءمىنىپ الىپ، تاماعىنان بار كۇشىمەن قوس قولداپ قىسىپ تۇنشىقتىرا باستاعانى جايىندا، جانى قىسىلعان ايداھاردىڭ ەندى بولماسا تۇنشىعىپ ولەتىنىن سەزىپ سۋدىڭ

استىنا باتقاندى ءجون كورگەنى، ءسويتىپ رىساردى وزىمەن بىرگە الا كەتكەنى، ال رىساردىڭ سوندا دا ودان قولىن بوساتپاعانى جايىندا ايتىلادى عوي. ەسەسىنە سۋ استىنان رىسار نە عاجايىپ اسەم سارايلار مەن باقتاردى كورەدى، سول ارادا ايداھار ەگدە جاستاعى قارياعا اينالىپ شىعا كەلەدى دە، وعان تىڭداعان سايىن تىڭداعىڭ كەلە بەرەتىن نە ءتۇرلى قىزىقتى حيكايا ايتىپ بەرەدى. اتاماڭىز، سەنور، تىڭداپ كورسەڭىز ايىزىڭىزدى قاندىراتىنى سونشا، اقىل-ەسىڭىزدى دە جوعالتىپ الارىڭىز حاق. بۇنىمەن سالىستىرعاندا ۇلى قولباسشىڭىز بەن دەگو گارسياڭىز نە تۇرادى ءتايىرى!

وسى سوزدەردى تىڭداپ وتىرعان دوروتەيا كاردەنونىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ:

— ەندى بولماسا، بەكەتشىمىز ەكىنشى دون كيحوتقا اينالعالى تۇرعانداي، — دەدى.

— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەپ قوستادى ونى كاردەنو. — ءسوز ساپتاسىنا قاراعاندا، رومانداردا جازىلعان نارسەنىڭ ءبارى ومىردە بولعان وقيعالاردىڭ اينا-قاتەسىز كوشىرمەسى دەپ تۇسىنەتىن سەكىلدى، بۇل سەنىمىنەن ونى جالاڭ اياق اعايىندار دا اينىتا الماق ەمەس.

— بەرى قاراڭىز، بالام، — دەپ سۆياششەننيك قايتادان سويلەپ كەتتى، — فەليسمارت گيركانسكيي دە، دون سيرونحيل فراكييسكيي دە جانە رىسارلىق رومانداردا جازىلاتىن وسى سەكىلدى باسقا دا رىسارلاردىڭ ەشقايسىسى ومىردە بولماعان عوي، — بۇنىڭ ءبارى جاي انشەيىن قيالدىڭ قيسىندارى عانا، ال بۇلاردى، ءوزىڭىز ايتقانداي، جۇرت كوڭىل كوتەرسىن دەپ ەرىككەن اقىل-وي يەلەرى ويلاپ تاپقان، مىنە سولاردى تىڭداعان كەزدە وراقشىلارىڭىزدىڭ قالاي كوڭىل كوتەرەتىنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز. ءبىراق، مەن سىزگە انت بەرە وتىرىپ ايتايىن، مۇنداي رىسارلار ومىردە بولعان ەمەس جانە ونداي اۋىز بارمايتىن سولەكەت ەرلىكتەردى دۇنيەدە ەشكىم ەشقاشان جاساعان ەمەس.

— ونى ءسىز باسقا بىرەۋگە بارىپ ايتىڭىز، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى بەكەتشى. — ءبىز دە بىردەڭەنى بىلەمىز، جەر باسىپ جۇرگەنىمىزگە تالاي بولدى. وسى اقىماق قىلعانىڭىز دا جەتەر، جارقىنىم، — قۇداي اقى، ونداي ادامىڭىز مەن ەمەس. دامەڭىز قانداي زور ەدى ءسىزدىڭ، تىلەۋىڭىز بولعىر، — وسىناۋ تاماشا كىتاپتاردا جازىلعاننىڭ ءبارى تۇككە العىسىز شاتپاق دەپ مەنى سەندىرگىڭىز كەلەدى: سولاردىڭ ءبارى مەملەكەتتىك كەڭەستەگى سەنورلاردىڭ رۇقساتى بويىنشا باسىلىپ شىعىپ جاتقان جوق پا، ال ولار بولسا — ايقاس دەيسىڭ بە، سيقىرشىلىق دەيسىڭ بە، باسىڭدى شىر كوبەلەك اينالدىراتىن وسىنشا ساندىراقتىڭ ءبارىن ءبىر مەزگىلدە باسىپ شىعارۋعا رۇقسات ەتەتىندەي ادامدار ەمەس قوي.

— اۋ، مەن سىزگە ايتتىم عوي، دوستىم، مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ەرىگىپ-زەرىككەن وي-سانامىزعا ەرمەك بولۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتىر عوي، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سۆياششەننيك. — ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل مەملەكەتتەردىڭ قاي-قايسىسىندا دا جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيتىن، نە بولماسا جۇمىس ىستەۋگە مىندەتتى ەمەس، نە جۇمىس ىستەي المايتىن جانداردىڭ بارىنە شاحمات، دوپ جانە بيليارد ويناۋعا قالاي رۇقسات ەتىلەتىن بولسا، مىنانداي كىتاپتاردى باسىپ شىعارۋعا دا تاپ سولاي رۇقسات ەتىلەدى، ويتكەنى كۇللى الەمدە وسى حيكايالاردىڭ بىرەۋى بولماسا بىرەۋىن ومىردە بولعان وقيعا دەپ سەنەتىن قاس نادان تابىلا قويار دەپ ەشكىم ويلامايدى، — ويلامايدى ەمەس، شىن مانىندە دە سولاي. ەگەر ماعان مۇمكىندىك بەرىلسە جانە تىڭداۋشىلارىم ىقىلاس تانىتسا، جاقسى رىسارلىق رومان قانداي بولۋى كەرەكتىگى جايىندا بىردەڭە ايتىپ بەرگەن بولار ەم، — بالكىم، بۇنىڭ پايداسى دا ءتيىپ قالار، ال كەيبىرەۋلەرگە ءتىپتى ۇنار دا. ءبىراق، مەن قاشان دا بولسا ايتەۋىر ءبىر كۇنى وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋعا قابىلەتتى ادامدارمەن تىلدەسەرمىن دەپ ءۇمىت ەتەم، ال ازىرشە، بەكەتشى مىرزا، ايتقان سوزىمە سەنىڭىز، مىنە، مىناۋ كىتاپتارىڭىز — ونداعىنىڭ قايسىسى شىندىق، قايسىسى وتىرىك ەكەنىنە ءوزىڭىز باعا بەرىڭىز، وقىعىڭىز كەلسە وقي بەرىڭىز، ءبىراق تەك قۇداي ءسىزدى مەيمانىڭىز دون كيحوتتىڭ قيسايعان جاعىنا قاراي قىڭىراتقۋدان ساقتاسىن.

— جوعا، — دەدى بەكەتشى، — ەسىم اۋىسقاننان امانمىن جانە كەزبە رىسار بولۋعا دا قۇلشىنىپ وتىرعام جوق. وسىناۋ سۇيكىمدى رىسارلار جەر دۇنيەنى كەزىپ جۇرەتىن زاماننىڭ الدەقاشان ءوتىپ كەتكەنىن دە جاقسى تۇسىنەمىن.

وسى اڭگىمەنىڭ ۇستىنە سانچو كەلدى، ءسويتىپ قازىرگى كەزدە كەزبە رىسار دەيتىندەر جوق جانە رىسارلىق رومان اتاۋلىنىڭ ءبارى جالعان، ويدان شىعارىلعان وتىرىك دەگەن ءسوزدى قۇلاعى شالىپ، نە ىستەردى بىلمەي ابدىراپ، ويلانىپ قالدى دا، ەگەر قوجايىنىنىڭ ساياحاتى ءساتسىز اياقتالاتىنداي بولسا ودان بىردەن قول ۇزۋگە، ءسويتىپ قاتىن-بالاسى مەن بۇرىنعى تىرلىگىنە قايتا ورالۋعا سول جەردە وزىنە-وزى قولما-قول سەرت بەردى.

بەكەتشى كىتاپ سالىنعان ساندىقشانى الىپ كەتۋگە وقتالعان بولاتىن، الايدا سۆياششەننيك وعان:

— ءسال كىدىرە تۇرىڭىز، انداعى قاعازداردا سونداي ادەمى قولتاڭبامەن نە جازىلعانىن كورسەم دەپ ەم، — دەدى.

بەكەتشى قاعازداردى شىعارىپ، سۆياششەننيككە الىپ بەردى، سول ارادا اناۋ مۇنىڭ كولەمى سەگىز تاباقتاي قولجازبا ەكەنىن، “ءپارۋايسىز اۋەستىك جايىنداعى حيكايات” دەيتىن تاقىرىبى جوعارعى جاعىنا ۇلكەن ارىپتەرمەن جازىلىپ قويعانىن كوردى. قولجازبانىڭ بىرنەشە جولىن شولىپ وتكەن سۆياششەننيك:

— حيكاياتقا ءتاپ-تاۋىر تاقىرىپ بەرىلگەن ەكەن، وسىنى مەنىڭ وقىپ شىققىم كەلىپ تۇر، — دەدى.

بەكەتشى بۇعان جاۋاپ رەتىندە بىلاي دەدى:

— وقىڭىز، وقىڭىز، ءدىندار اكەي! ونى وقىپ شىققان مەيماندارىمنىڭ ءبارى دە وتە ريزا بولىستى، ونىمەن قويماي ونى مەنەن سۇراپ الماققا تىرىستى. ءبىراق اقىرى بەرگەم جوق، — مۇنى وسى ارادا كىتاپتارى مەن قاعازدارى سالىنعان ساندىقشاسىن ۇمىت قالدىرعان ادامنىڭ وزىنە قايتارماقپىن. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە يەسى بەكەتىمە باس سۇعۋى ابدەن مۇمكىن عوي، كىتاپسىز ءومىرىم وتە كوڭىلسىز بولاتىن بولسا دا، ارىممەن انت ەتەيىن، بۇلاردى وزىنە قايتارىپ بەرەم: قالاي دەگەنمەن دە، تراكتير ۇستاپ تۇرسام دا، حريستيان ەمەسپىن بە.

— مۇنىڭىز وتە ورىندى، دوستىم، — دەدى سۆياششەننيك. — سولاي بولا تۇرعانىمەن، ەگەر حيكايات ماعان ۇناسا ونى كوشىرىپ الۋعا رۇقسات ەتەرسىز دەپ ويلايمىن.

— رۇقسات ەتكەندە قانداي، و نە دەگەنىڭىز، — دەدى قوجايىن.

ولار سويلەسىپ جاتقان شاقتا كاردەنو حيكاياتتى الىپ وقي باستادى؛ سوسىن سۆياششەننيك پىكىرىنىڭ ورىندى ەكەنىن بايقاپ، ودان داۋىستاپ وقۋدى ءوتىندى.

— مەن وقىپ تا بەرەر ەدىم، ءبىراق وعان كەتەتىن ۋاقىتتى ۇيقىعا جۇمساعان تيىمدىرەك پە دەپ ويلايمىن، — دەدى سۆياششەننيك.

— ءوزىم ءۇشىن ەڭ ءتاۋىر دەمالىس الدەنەندەي ءبىر حيكاياعا قۇلاق قويۋ، — دەدى دوروتەيا. — كوڭىلىمدى بيلەپ العان ەلەگىزۋ ءالى تارقاماي تۇرعاندىقتان، ول ءبارىبىر ماعان ۇيقى بەرمەيدى، ءبىراق ۇيقتاپ العانىم دا ارتىق بولماس ەدى، ارينە.

— ونداي جاعدايدا، اۋەستىك ءۇشىن بولسا دا حيكاياتتى وقىپ بەرەيىن، بالكىم، وندا شىنىمەن-اق قىزىقتى بىردەڭە بار شىعار.

ماەسە نيكولاس تا سونداي ءوتىنىش ءبىلدىرىپ قالدى، وعان ىلەسە سانچو دا تىلەك ايتتى؛ سونى كورگەن سۆياششەننيك وزگەلەردى دە ءلاززاتقا كەنەلتەتىنىن، ءوزىنىڭ دە ءلاززات الاتىنىن سەزىپ، بىلاي دەدى:

— بوپتى ەندەشە، مۇقيات قۇلاق قويىڭدار. حيكايات بىلاي باستالادى:

ءحححىىى تاراۋ

مۇندا ءپارۋايسىز اۋەستىك جايىنداعى حيكايات باياندالادى

يتاليانىڭ داۋلەتتى دە ساۋلەتتى قالاسى فلورەنسيادا، توسكانا دەپ اتالاتىن پروۆينسيادا، انسەلمو جانە لوتاريو ەسىمدى باي دا باقۋاتتى ەكى دۆوريان تۇرىپ جاتتى، ەكەۋىنىڭ كەرەمەت جاراستى بولعانى سونشا، تانىستارىنىڭ ءبارى ولاردى ەسىمىمەن اتاماي، انشەيىن ەكى دوس دەپ قانا الىپتەيتىن. ولار جاس ەدى، بويداق ەدى، جاستارى دا، ادەپ-ادەتتەرى دە بىردەي بولاتىن؛ دوستاسىپ كەتۋلەرىنە وسىنىڭ ءوزى-اق ابدەن جەتكىلىكتى بولدى. الايدا، انسەلمو سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىنە بەرىلە قويۋعا بەيىمدىگىن بايقاتسا، لوتاريو اڭ قۇمارلىعىمەن ەرەكشەلەنەتىن؛ سويتە تۇرا، كەي-كەيدە انسەلمو ادەتكە اينالعان ءوز ەرمەگىن ۇمىت قالدىرىپ، لوتاريونىڭ ەرمەگىنە ورتاقتاساتىن، لوتاريونىڭ ءوز ەرمەگىن بىلاي تاستاپ، انسەلمونىڭ ەرمەگىنە ارالاسىپ كەتەتىن كەزدەرى دە بولىپ تۇراتىن؛ جانە بىر-بىرىمەن تاتۋ بولعاندارى سونشا، ارالارىنان قىل وتپەيتىن دوس دەگەن ءسوز تاپ وسىلارعا ارناپ ايتىلعانداي ەدى.

انسەلمو سول قالادا تۋىپ-وسكەن، تەكتى جەردەن شىققان ءبىر ادەمى قىزعا ەسى كەتە عاشىق بوپ قالدى، ونەگەلى وتباسىندا تاربيە العان، ءوزى دە ونەگەلى بۇل قىز جايىندا جان دوسى لوتاريونىڭ پىكىرىن بىلگەننەن كەيىن، — ال ونىڭ ارالاسۋىنسىز انسەلمو قاي ىستە بولسىن ءوز بەتىمەن قانداي دا ءبىر شەشىم قابىلدامايتىن، — ول قىزدى ايتتىرماققا بەل بۋدى جانە بۇل شەشىمىن ورىندادى دا؛ وسى ماقساتپەن قىزدىڭ اتا-اناسىنا لوتاريو اتتانىپ، دوسىنىڭ كوڭىلىن ءماز قىلىپ، بارلىق شارۋانى ويداعىداي رەتتەپ قايتتى، ءسويتىپ كوپ ۇزاماي-اق انسەلمو ارمان ەتكەن قۇسىن قولىنا قوندىردى، ال سۇيگەن جارىنا قوسىلىپ جانى جاي تاپقان كاميللا كوكتەگى قۇدىرەت پەن كومەك-قولعابىسى ارقاسىندا ءوزىن وسىنشا باقىتقا كەنەلتكەن لوتاريوعا كۇندىز-تۇنى العىس جاۋدىرۋمەن بولدى. ۇيلەنۋ تويىنان كەيىنگى، قاشان دا شاتتىققا تولى العاشقى كۇندەردە، لوتاريو بۇرىنعى داعدىسىنشا دوسىنىڭ ۇيىندە ءجيى بولىپ، وعان قولدان كەلگەنىنشە قۇرمەت كورسەتىپ، قوشەمەت جاساپ، كوڭىلىن اۋلاپ ءجۇردى؛ ءبىراق، ۇيلەنۋگە قاتىستى جورالعىلار ءتامامدالىپ، قوناقتار مەن قۇتتىقتاۋشىلار اعىنى ءبىرجولا سارقىلعاننان كەيىن لوتاريو ونىڭ ۇيىنە بارۋدى ادەيى بىرتە-بىرتە سيرەكسىتە باستادى، — ول ۇيلەنگەن دوستارىڭا بويداق كەزدەرىندەگىدەي ءجيى-جيى بارعىشتاي بەرۋدىڭ قيسىنى جوق دەيتىن پىكىردى ۇستاناتىن (ءجون بىلەتىن ادام عانا وسىنداي پىكىردى ۇستانارى انىق)، ويتكەنى ابزال دا شىنايى دوستىقتا كۇمان-كۇدىككە ورىن بولمايتىنى جانە بولۋى دا مۇمكىن ەمەستىگى دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەگەنىمەن، ۇيلەنگەن ادامنىڭ جانى اسا قىتىقشىل كەلەتىندىكتەن، ونىڭ قىتىعىنا دوسى عانا ەمەس، ءتىپتى بىرگە تۋعان باۋىرى دا ءتيىپ كەتۋى مۇمكىن دەپ ەسەپتەيتىن.

لوتاريونىڭ سىرتتاپ جۇرگەنىن انسەلمو دا سەزىپ قالىپ، بۇل ءىسىنىڭ تەرىستىگىن بەتىنە باسىپ، وتاۋ كوتەرۋىنە بايلانىستى ارالارى سۋىپ كەتەتىنىن بىلگەندە ەشقاشان ۇيلەنبەس ەدىم دەگەندى ايتىپ، بويداق كەزىندە ەكەۋىنىڭ قانداي كەرەمەت جاقسى قاتىناستا بولعانىن كورگەندەردىڭ ءبارى ولاردى ەركەلەتىپ ەكى دوس اتاندىرعانىن، ەندى كەلىپ لوتاريونىڭ شامادان تىس ساقتىعىنا بولا جۇرتتىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن، ايرىقشا ۇنامدى اتاۋدان ايرىلىپ قالعىسى كەلمەيتىنىن العا تارتتى؛ سونداي-اق، لوتاريودان بۇنىڭ ءۇيىن سول بۇرىنعىشا ءوز ۇيىندەي سەزىنۋىن، كەلگىسى كەلگەن ۋاقىتتا كەلىپ، كەتكىسى كەلگەن ۋاقىتتا كەتۋىن ءوتىندى، — ەندى ەكەۋىنە وسىنداي تىلمەن سويلەسۋ عانا قالعانىنا وكىنىش ءبىلدىردى؛ وعان قوسا، جۇبايى كاميللانىڭ دا مىنەز-قۇلقى مەن ادەت-داعدىسى وزىنىكىمەن بىردەي ەكەنىن جانە بۇل ەكەۋىنىڭ ءبىرى دەسە ەكىنشىسى ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن دوس كوڭىلىن جاقسى بىلەتىندىكتەن لوتاريونىڭ اياق-استى قىرىن قاراپ كەتكەن سەبەبىنە تاڭىرقانىس تانىتىپ جۇرگەنىن ەسكەرتتى.

ۇيىنە بۇرىنعىشا قاتىناپ تۇرۋى قاجەتتىگىنە لوتاريونىڭ كوزىن جەتكىزۋگە تىرىسقان انسەلمونىڭ وسى جانە باسقا دا دالەلدەمەسىنە لوتاريونىڭ ساليقالى دا سالماقتى ءارى كوڭىلگە قونىمدى جاۋاپ قايتارعانى سونشا، ىزگى نيەتكە نەگىزدەلگەن قيسىندارى انسەلمونىڭ جۇرەگىن ءجىبىتىپ، اقىرى ەكەۋى ءوزارا ءباتۋاعا كەلىپ، لوتاريو اپتاسىنا ەكى رەت جانە مەرەكە كۇندەرى بۇنىڭ ۇيىنەن تۇستەنەتىن بولدى؛ سويتە تۇرسا دا، وسىنداي كەلىسىمگە قاراماي، لوتاريو دوسىنىڭ ار-نامىسىنا قىلاۋ تۇسەتىندەي ىسكە بارماۋ جايىندا ىشتەي بايلام جاسادى، ويتكەنى ول ءوز ار-ۇياتىنان گورى دوسىنىڭ ار-ۇياتى كىرشىكسىز تازا بولۋى جايىن كوبىرەك ويلايتىن ەدى. جاراتقاننىڭ جاردەمىمەن اسقان سۇلۋ ايەلگە ۇيلەنگەن ەركەك ءوزى كىمدەرمەن دوس-جار ادام ەسەبىندە ارالاساتىنىنا، سونداي-اق ايەلىنىڭ ءوز قۇربىلارىنىڭ ىشىندە كىممەن كوبىرەك امپەي-جامپەي بولاتىنىنا سالعىرت قاراماۋعا ءتيىس دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەن ەدى ول جانە مۇنداي تۇجىرىم جاساۋىنىڭ دا ءجونى بار-دى، سەبەبى كوشەدە، شىركەۋدە، كوپ ادام قاتىساتىن سەرۋەندە، كيەلى ورىندارعا تاعزىم ەتۋ كەزىندە (ايەلىن مۇنداي جەرلەرگە جىبەرمەي ۇستاپ قالۋعا كۇيەۋى كوپ رەتتە شاراسىز بولادى) وڭاشا جولىعىسۋ جونىندە ۋاعدالاسۋدىڭ رەتى كەلە بەرمەيدى، ەسەسىنە مۇنداي جولىعىسۋدى قۇربىسى نەمەسە ايرىقشا ءىش تارتاتىن ايەل جەكجاتى ءوز ۇيىندە وپ-وڭاي ۇيىمداستىرا الادى. بۇعان قوسا لوتاريو ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءمۇلت كەتكەن جەرلەرىن كورسەتىپ وتىراتىن دوستارى بولۋى كەرەگىن، ويتكەنى ايەلىن جانىنداي جاقسى كورەتىن كۇيەۋ ونىڭ كەمشىلىگىن كوپ بايقاي بەرمەيتىنىن نەمەسە كوڭىلىن قالدىرىپ الام با دەپ قورقىپ، قاي ىستە قاتە جىبەرگەنىن، قالاي ەتكەنى ءجون بولاتىنىن، قاي قىلىعىنىڭ جاراسپايتىنىن، قايسىسىنىڭ ماقتاۋعا تۇرارلىق ەكەنىن ايتا قويمايتىنىن، ال ەگەر دوسى بۇل جايىندا ادىن-الا قۇلاققاعىس ەتسە، وندا ءبارىن وپ-وڭاي جونگە سالا الاتىنىن دا ەسكەرتكەن. ءبىراق، لوتاريو ويلاعانداي، ءارى اقىلدى، ءارى ادال، ءارى سەنىمدى دوستى قايدان تابۋعا بولادى؟ ونى مەن بىلمەيمىن؛ بۇعان جالعىز تەك لوتاريونىڭ ءوزى عانا لايىقتى بولسا كەرەك ەدى، ويتكەنى ول دوسىنىڭ ار-نامىسىن اسقان ۇقىپتىلىقپەن جانە ەرەكشە ەلگەزەكتىكپەن قورعاپ جۇرگەن-دى، ءسويتىپ وسىناۋ باي دا بالپاڭ ءارى تاربيەلى، وعان قوسا، ءوزى جونىندە ويلاپ قوياتىنىنداي، كوپتەگەن ىزگى قاسيەتتەر يەسى سانالاتىن جاس جىگىتتىڭ، انسەلمونىڭ زايىبى كاميللا سىندى اسا سۇيكىمدى ايەلگە كەلىپ-كەتىپ ءجۇرۋى ەرىككەن وسەكشىلەر مەن نە ىستەردى بىلمەي زەرىككەن، ءىشى تار جۇرتتىڭ كوزىنە سوكەت كورىنبەۋى ءۇشىن ول وزىنە بولىنگەن كۇندەردىڭ سانىن ازايتۋعا، شەكتەۋگە جانە قىسقارتۋعا تىرىسىپ باقتى؛ شىندىعى كەرەك، كاميللانىڭ كورگەندىلىگى مەن قاراپايىمدىعى بارىپ تۇرعان كەراۋىزداردىڭ دا كومەيىنە قۇم قۇيا الاتىن، ءبىراق لوتاريو ونىڭ ار-ۇياتىنا دا، دوسىنىڭ ار-ۇياتىنا دا كولەڭكە تۇسپەۋىن كوزدەدى، سول ءۇشىن وزىنە بولىنگەن كۇندەردى، ءوزى سەندىرىپ باعاتىنداي، كەيىنگە قالدىرۋعا بولمايتىن قيلى شارۋالارعا ارناۋدى ادەتكە اينالدىردى، ناتيجەسىندە انسەلمونىڭ كوپ ۋاقىتى وكپە ايتۋعا، ال لوتاريونىڭ كوپ ۋاقىتى اقتالۋعا كەتىپ ءجۇردى. ءبىراق، ءبىر جولى ەكەۋى دالاعا قىدىرىپ قايتۋعا شىققان كەزدەرىندە انسەلمو لوتاريوعا مىنانداي اڭگىمە ايتتى:

— لوتاريو دوسىم، سەن، شاماسى، وزىمە وسىنداي اتا-انا تارتۋ ەتكەن، سونداي-اق تابيعي قابىلەت دەيتىندەر مەن جان راقاتىن تاپتىراتىن نارسەلەردىڭ ءبارىن جومارتتىقپەن باسىما ۇيىپ-توككەن، وعان قوسا ءوزىڭ سەكىلدى دوسقا، كاميللام سىندى زايىپقا، — ءتيىستى دارەجەدە باعالاي الماي جۇرگەنىممەن، ايتەۋىر قولىمنان كەلگەنشە ءقادىر تۇتاتىن قوس قازىناما، — تاپ قىلعان جاراتقان يەمىزدىڭ جاقسىلىعىن قالاي دارىپتەۋدى بىلمەي دال بوپ ءجۇر دەپ ويلايتىن دا شىعارسىڭ مەنى. ايتكەنمەن، ادام ءوزىن بۇل دۇنيەدە باقىتتى سەزىنىپ، باقىتتى عۇمىر كەشۋى ءۇشىن نە قاجەتتىڭ ءبارى قولىمدا تۇرعانىمەن، ءوزىمدى الداۋعا ۇشىراعان، جاپادان-جالعىز قالعان، كۇللى الەمدەگى ەڭ سورماڭداي جانداي سەزىنىپ ءجۇرمىن؛ ءوزىم دە ءتۇسىندىرىپ بەرە المايتىن، ايتۋعا دا اۋزىم بارمايتىن ءبىر تىلەك مەنى كوپتەن ازاپقا سالىپ، جانىمدى جەگىدەي جەپ ءجۇر، سوعان ءوزىم دە تاڭعالام، وزىمە ءوزىم رەنجيمىن، وزىممەن ءوزىم ارپالىسقا تۇسەم، ونى ەسكە الماۋعا، ەسكەرمەۋگە بارىمدى سالام، سويتسەم دە بۇل قۇپيامدى ىشتە ساقتاۋ دا، قاساقانا جۇرتقا جاريا ەتۋ دە قولىمنان كەلمەي تۇر. سوندىقتان ەرتە مە، كەش پە ءبارىبىر ءمالىم بولماي قويمايتىندىقتان، ونى سەنىڭ سىر شاشپايتىن سىربازدىعىڭا سەنىپ تاپسىرعاندى ءجون كورەم، ويتكەنى سىر شاشپايتىندىعىڭنىڭ جانە شىن دوس رەتىندە ماعان كورسەتەتىن جان اياماس جاردەمىڭنىڭ ارقاسىندا كوپ ۇزاماي-اق وسى ءبىر قامىعۋدان قۇلان-تازا ارىلىپ، ەسالاڭدىعىمنىڭ ناتيجەسىندە قانداي مازاسىز حالگە دۋشار بولسام، ىقىلاس-پەيىلىڭنىڭ ناتيجەسىندە سونداي دارەجەدە قۋانىشقا كەنەلەرمىن دەپ سەنەم.

انسەلمونىڭ ءسوزى لوتاريونى ءارى-سارى عىپ قويدى — مىنا ۇزىن-شۇباق العى ءسوزدىڭ الدە كىرىسپەنىڭ نە ءۇشىن كەرەك بولعانىن تۇسىنە الماي اۋرەگە ءتۇستى؛ دوسىن وسىنشا ازاپقا سالىپ، كوڭىلىن تىنىش تاپتىرماي جۇرگەن نارسەنىڭ نە ەكەنى جايىندا قانشا باس قاتىرعانىمەن، ءبارىبىر ونىڭ نوبايى اقيقاتتان الدەقايدا الىس جاتقان بولاتىن؛ سونان سوڭ بەرەكەنى العان ءارى-سارى حالدەن ارىلۋدى كوزدەگەن ول مازا بەرمەي جۇرگەن ويلارىن بۇلايشا تۇسپالداپ ايتۋى ارقىلى انسەلمو وزدەرىنىڭ اق-ادال دوستىعىن اياق-استى ەتكەنىن، ويتكەنى ءبارىن جاسىرماي جايىپ سالسا، ءوزىنىڭ، لوتاريونىڭ، وعان بۇل ويلارىن قۇپيادا ساقتاۋ جونىندە كەڭەس بەرەتىنى، نە بۇل ويلارىن ىسكە اسىرۋعا كومەك كورسەتەتىنى انسەلموعا بەك جاقسى بەلگىلى ەكەنىن ءمالىم ەتتى.

— راس ايتاسىڭ، — دەدى انسەلمو. — ولاي بولسا، وسى سەنىمدى ارقالانا وتىرىپ، لوتاريو دوسىم، ساعان جۇبايىم كاميللا ءوزىم ويلاپ جۇرگەندەي سونشالىقتى كىرشىكسىز تازا ءارى ىزگى قاسيەتتەر يەسى مە — مىنە، وسىنى بىلۋگە اڭسارىم اۋىپ جۇرگەن جايىم بارىن حابارلاعىم كەلەدى، — ال ءوز پىكىرىمنىڭ ادىلدىگىنە تەك ونى سىناقتان وتكىزۋ ارقىلى عانا كوز جەتكىزە الماقپىن، التىندى وتپەن سىنايتىنى سەكىلدى، بۇل سىناق ونىڭ ىزگى قاسيەتتەرىنىڭ دارەجە-دەڭگەيىن انىقتاپ بەرۋى كەرەك. ويتكەنى، دوسىم، ءوزىمنىڭ نىق سەنىمىم بويىنشا، ءىلتيپاتىنا يە بولۋعا ەشكىم قۇشتارلىق بىلدىرمەگەن ايەل ىزگى قاسيەتتەر يەسى سانالۋعا ءتيىستى ەمەس، تەك وزىنە عاشىق بولعانداردىڭ انت-سۋ ءىشىپ ايتقان ءسوزى دە، سىي-سياپاتى دا، كوزىنىڭ جاسى دا، قىر سوڭىنان قالماي ۇزدىگۋى دە سەلت ەتكىزبەگەن ايەلدەر عانا شىنىمەن دىنىنە بەرىك سانالماق. راسىندا دا، — دەپ جالعاستىردى ول ءسوزىن ودان ءارى، — ەشكىم ايەلىڭدى ازعىرىپ، تۋرا جولدان تايدىرۋعا تالپىنىس جاساماعان بولسا، ونداي ايەلىڭنىڭ ادال بولعانىندا نە تۇر؟ ەگەر جەڭىل جۇرىسكە سالىنۋىنا ەشقانداي جەلەۋ بولماسا، ەگەر ءوز تاراپىنان كەتكەن از عانا اعاتتىعى ءۇشىن ولىمگە قياتىن كۇيەۋى بارىن بىلەتىن بولسا، ونداي ايەلدىڭ ۇيالشاقتىعى مەن جۇرت كوزىنە ءتۇسۋدى جاراتپايتىن جاسقانشاقتىعىندا نە تۇر؟ ەندەشە، قورقىنىشتان نەمەسە وڭتايلى ءسات كەزىكپەگەندىكتەن ىزگى قاسيەتتەرگە يە بوپ جۇرگەن ايەلگە، قولىنا تۇسىرۋگە قۇشتار بولعان جانە قىر سوڭىنان قالماي قويعان ەركەكتەرمەن ارپالىستا ار-ۇياتىن ساقتاي بىلگەن ايەلگە دەگەن قۇرمەتپەن قاراعانداي قاراي المايمىن. مىنە، وسى سەبەپتەن، سونداي-اق ءوز پىكىرىمدى نىعايتىپ، نەگىزدەي ءتۇسۋ ءۇشىن كوپتەپ كەلتىرۋىمە بولاتىن باسقا دا سەبەپتەردەن، جۇبايىم كاميللانىڭ اتالعان قيىندىقتاردى باستان كەشۋىن، وزىنە ايرىقشا ىنتىزارلىق بىلدىرۋگە لايىقتى ادامنىڭ ومەشەسى ءۇزىلۋى مەن ىندىنى قۇرۋى سەكىلدى وت-جالىندى وتكەلەكتەردەن ءوتىپ، تازارىپ، شىنىعىپ شىعۋىن قالايمىن. ەگەر وسى ارپالىستا ول جەڭىمپاز اتانسا، ال وعان تيتتەي كۇمانىم جوق، وندا ءوزىمدى جەر باسىپ جۇرگەن جانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتتىسىمىن دەپ سانار ەدىم، بۇل جالعاندا ەندى باسقا ەشقانداي تىلەك-ارمانىم جوق دەپ جاريا ەتۋگە تولىق قاقىم بولار ەدى، ءسويتىپ، تاعدىر ءوزىمدى ءبىر كەمەڭگەردىڭ: “ىزگى قاسيەتتى جۇباي كىمدە بار؟” دەيتىن ساۋالىنا جاۋاپ بولارلىق ءدىنى بەرىك ايەلگە جولىقتىردى دەپ ايتا الار ەدىم. ال، ەگەر ءوزىم كۇتپەگەن جاعداي ورىن الىپ جاتسا، وندا ءبارىن الدىن-الا سەزىپ بىلگەن سۇڭعىلالىعىما دەگەن قۋانىشىم وسىنشاما قىمبات قۇرباندىقپەن قول جەتكىزگەن تاجىريبەم اكەلەتىن كۇيىنىشتىڭ زاردابىن جەڭىلدەتۋگە جاردەمدەسەر ەدى. ءسويتىپ، ەندى ويعا العان بۇل ىسىمە دەگەن قارسىلىعىڭنىڭ قاندايى دا ونى جۇزەگە اسىرۋىما كەدەرگى بولا المايتىنىن الدىن-الا ءمالىم ەتە وتىرىپ، لوتاريو دوسىم، وزىڭنەن وسى ارمان-باعىمدى كۇتىپ، ماپەلەيتىن باعبان بولۋعا كەلىسىم بەرۋىڭدى سۇرايمىن، — ال مەن، ءوز تاراپىمنان، قانداي قارەكەت جاساۋىڭا دا تولىق ەرىك بەرەم، جۇرتتىڭ ءبارى سىيلايتىن، قاراپايىم، اقكوڭىل دە ادال ايەلدىڭ ىقىلاسىنا يە بولۋىڭ ءۇشىن ءوزىم قاجەت دەپ تاپقان جاعدايدىڭ ءبارىن جاسايمىن. ال، ەڭ باستىسى، وسىنداي اسا كۇردەلى شارۋانى وزىڭە سەنىپ تاپسىرۋعا مەنى مىناداي نارسە يتەرمەلەپ وتىر: كاميللانىڭ ىقىلاس-پەيىلىن وزىڭە اۋدارىپ العان كۇندە دە، ءبارىبىر بۇل اقىرعى شەكتەن اتتاۋعا اپارمايدى، — نيەت قىلعان ماقساتىمىز عانا ىسكە اسادى، — ءسويتىپ، ار-نامىسىما سەن تەك ويشا عانا قيانات كەلتىرەسىڭ، ماسقاراشىلىعىم سىر شاشپايتىن اسىل قاسيەتىڭنىڭ قويماسىندا كومۋلى قالادى، ال بۇل قاسيەتىڭ ماعان قاتىستى جاعدايدا ءولىمنىڭ سىر شاشپايتىن قاسيەتىندەي ماڭگىلىك بولاتىنىنا سەنىمدىمىن. ءسويتىپ، ەگەر ءومىرىمنىڭ ءومىر دەپ اتالۋعا لايىقتى بولعانىن قالاساڭ، وسى قازىردەن باستاپ ماحاببات مايدانىنا بىلەك سىبانا كىرىسەتىن بول — ارينە، نەمقۇرايدى، سامارقاۋ تۇردە ەمەس، ويعا العان ءىسىمنىڭ ماقسات-مۇراتىنا ساي ايرىقشا ىنتىزارلىقپەن جانە شىنايى دوستىعىمىزدىڭ ايعاعى بولا الاتىنداي بار ىنتى-شىنتىڭمەن كىرىس.

انسەلمو وسىنداي اڭگىمە ايتتى، لوتاريونىڭ ونى دەن قويا مۇقيات تىڭداعانى سونشا، اناۋ اڭگىمەسىن اياقتاعانشا جوعارىدا كەلتىرىلگەننەن باسقا ءبىر اۋىز ءسوز قوسپادى، الايدا انسەلمونىڭ ءۇنسىز قالعانىن كورىپ، بەينە ءبىر قارسى الدىندا زارەنى الاتىن ءارى تاڭعالدىراتىن الدەنە تۇرعانداي، وعان تەسىلە قاراپ قالدى دا، اقىرى بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— دوسىم انسەلمو، ماعان ايتقان بۇل سوزدەرىڭنىڭ قالجىڭ ەمەستىگىنە ءالى سەنە الماي تۇرمىن، ويتكەنى وسىنىڭ ءبارىن شىنىڭمەن ايتىپ تۇرعانىڭدى سەزگەن بولسام، وندا ءسوزىڭدى ءبولىپ جىبەرىپ تىڭداماي قويار ەدىم دە، ۇزاق-سونار اڭگىمەڭدى اياعىنا شەيىن ايتقىزباس ەدىم. وللاھي شىنىم، نە سەن مەنى جاقسى بىلمەيتىن سەكىلدىسىڭ، نە مەن سەنى جاقسى بىلمەيتىن سياقتىمىن. جوعا، سەنىڭ انسەلمو ەكەنىڭدى جاقسى بىلەمىن عوي، مەنىڭ لوتاريو ەكەنىمدى دە سەن بىلەسىڭ. ماسقارا بولعاندا، سەنى سول بۇرىنعى انسەلمو ەمەس-اۋ دەگەن ويعا كەلە باستادىم، ال سەن، مەنى، شاماسى، باياعى ءوزىڭ بىلەتىن لوتاريو ەمەس قوي دەپ ويلايتىن ءتارىزدىسىڭ، — ويتكەنى، وزىڭنەن ەستىگەن جايدى انسەلمو دوسىم ماعان ايتپاس ەدى، ال ءوزىڭ ءوتىنىش بىلدىرگەن نارسەڭدى وزىڭە جاقسى ءمالىم لوتاريودان سۇراي الماس ەدىڭ، ويتكەنى ەڭ جاقىن دوستارعا، اقىن سوزىمەن ايتقاندا، تەك usgue ad aras³⁶ ءبىر-بىرىن سىناۋ جانە بىر-بىرىنە كومەككە كەلۋ پارىز: ياعني، بۇل قۇداي قوش كورمەيتىن ىستەرگە دوستىقتى پايدالانۋعا بولمايدى دەگەن ءسوز. ەندەشە، ءماجۋسيدىڭ ءوزى دوستىقتى وسىلاي تۇسىنسە، وندا بۇ دۇنيەدەگى دوستىق ءۇشىن و دۇنيەدەگى دوستىقتى قۇربان ەتۋگە بولمايتىنىن بىلەتىن حريستيان ونى قانشالىقتى تەرەڭ تۇسىنۋگە ءتيىس؟ ادام ءوزىنىڭ و دۇنيەگە باراتىن ءازىز جانىنا قام جەمەيتىندەي، تەك قانا دوسىنىڭ دەگەنىن ورىنداۋعا قۇلشىناتىنداي ورەسكەلدىككە بوي ۇرسا، وندا ونىڭ مۇنداي ىسكە بارۋىنا ايتا قالارلىقتاي ماڭىزدى ءبىر سەبەپ، — مىسالعا، دوسىنىڭ ار-نامىسىنا نەمەسە ومىرىنە قاتەر تونگەن ساتتەردەگىدەي، — تۇرتپەك بولۋعا ءتيىس قوي. ال، ايتشى ءوزىڭ، انسەلمو، نە ءۇشىن مەن سونداي ۇياتتى ىسكە بارۋىم كەرەك، الدە ار-نامىسىڭا نەمەسە ومىرىڭە ءقاۋىپ ءتونىپ تۇر ما؟ ارينە، ولاي ەمەس، — قاتەلەسپەسەم، كەرىسىنشە، ءومىرىڭ مەن ار-نامىسىڭدى قازا قىلۋعا مەنى ءوزىڭ ايداپ وتىرسىڭ، سەنىكىنە قوسا، ارينە، ءوز ءومىرىم مەن ار-نامىسىم دا قازا بولماق. ويتكەنى ار-نامىستى جوعالتقاننان ولگەن ارتىق سانالاتىنى سەبەپتى، ار-نامىسىڭدى اياق-استى ەتكەنىم دە ءبىر، ءومىرىڭدى ۇزگەنىم دە ءبىر عوي، ال ەگەر باقىتسىزدىعىڭنىڭ باعبانى ەتىپ مەنى بەلگىلەگەن بولساڭ، وندا بۇل قالايشا مەنى ار-نامىستان ادا قىلماسىن، سونىڭ سالدارى رەتىندە ومىرىمنەن ايىرماسىن؟ مەنى جاقسىلاپ تىڭداپ ال، انسەلمو دوسىم، نيەت قىلعان ءىسىڭ جايىندا نە ويلايتىنىمنىڭ ءبارىن ايتىپ بولعانىمشا شىدام تاپ جانە ءسوزىمدى بولمە: ويتكەنى، ماعان كەيىن قارسى داۋ ايتا الاسىڭ جانە مەن نە ايتساڭ دا تىڭدايمىن.

— جارايدى، وندا. ءبىراق، تەك ەشتەڭە جاسىرما، — دەدى انسەلمو.

لوتاريو ءسوزىن ارمەن جالعادى:

— مەنىڭ ويىمشا، انسەلمو، اقىل-ويىڭنىڭ قازىرگى احۋالى ماۆرلار اقىل-ويىنىڭ قاشانعى اۋ-جايىنان اۋماي قالعان؛ ويتكەنى، ءدىني ىلىمدەرىنىڭ نەلىكتەن جالعان ەكەنىن ولارعا ۇقتىرۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس قوي: ونى قاسيەتتى جازباعا سىلتەمە جاساۋ ارقىلى دا، پايىمداۋ امالىمەن تۇزىلگەن تۇجىرىمدارعا نەگىزدەلگەن دالەلدەر ارقىلى دا، شىنايى سەنىمنىڭ دوگماتتارى ارقىلى دا تۇسىندىرە المايسىڭ — ولارعا سەزۋگە بولاتىن، سىڭىرۋگە وڭاي، قونىمدى، كورنەكى، كۇمان كەلتىرۋ قيىن، “ەگەر تەڭ كولەمدى ەكى شامادان كولەمى بىردەي ەكى بولىكتى الىپ تاستاساق، قالعاندارى دا تەڭ كولەمدى بولادى”، دەگەن سەكىلدى جوققا شىعارۋعا كونبەيتىن ماتەماتيكالىق دالەلدەمەسى بار مىسالدار كەرەك. ەگەردە ولارعا سوزبەن ايتىپ ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن بولماسا، — ولارعا بىردەڭە تۇسىندىرە قويۋ قاشان دا وڭاي ەمەس، — وندا قولمەن نۇسقاپ كورسەتۋگە، كوز الدىنا اكەپ توسۋعا تۋرا كەلەدى، ءبىراق قاسيەتتى ءدىنىمىزدىڭ شىنايىلىعىنا شاندىرۋ ءۇشىن ولارعا بۇنىڭ دا ازدىق ەتىپ جاتاتىنىن بايقايسىڭ. ەندى مىنە ءدال وسى ءادىس پەن ءتاسىلدى سەنىڭ وزىڭە قولدانۋىما تۋرا كەلىپ تۇر، ويتكەنى جۇزەگە اسىرماققا نيەت قىلعان تىلەگىڭ شەكتەن شىققان ەسالاڭدىق بوپ تابىلادى، وندا زارەدەي بولسا دا ءمان-ماعىنا جوق، سوندىقتان سەنىڭ، جۇمسارتىڭقىراپ ايتقانداعى، اڭقاۋلىعىڭنىڭ سەبەبى نەدە ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ جاتۋ دا ءبىر، ۋاقىتتى بوسقا ءراسۋا ەتۋ دە ءبىر؛ شىنىمدى ايتسام، وسىناۋ ارام پيعىلىڭنىڭ سازايىن تارتۋىڭ ءۇشىن سەنى سول اداسقان باعىتىڭمەن قويا بەرۋىمە دە بولار ەدى، ءبىراق وزىڭە دەگەن دوستىق سەزىمىم ساعان مۇنداي قاتالدىق جاساۋعا جىبەرمەي تۇر جانە اپاتقا ۇشىرارىڭ اقيقات شاقتا ءوزىڭدى تاستاپ كەتۋگە رۇقسات بەرمەي تۇر. وسىنىڭ ءبارى وزىڭە ۇعىنىقتى بولا ءتۇسۋى ءۇشىن سەن مىنانى ايتشى، انسەلمو، كۇناسىزدى كۇناكار ەتۋگە، ادالدى اينىتۋعا، اقپەيىلدى سىيلىقپەن الداۋعا، ادەپتىنى ازعىرۋعا مىندەتتى ەكەنىم جايىندا ايتتىڭ با سەن ماعان؟ ايتتىڭ، ارينە. ال ەگەر زايىبىڭنىڭ كۇناسىز، ادال، اقپەيىل، ادەپتى ەكەنىن ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن بولساڭ، وندا ساعان ودان ارتىق نە كەرەك؟ ەگەر ول تالپىنىسىمنىڭ تامىرىنا بالتا شاباتىنىنا سەنسەڭ، — جانە سولاي بولماي قويمايتىنى دا بەلگىلى، — وعان ءقازىردىڭ وزىندە بويىندا بار قاسيەتتەردەن ارتىق تاعى بىرەۋىن تاۋىپ بەرە الار ما ەدىڭ جانە ول بۇدان نە ۇتار ەدى؟ الدە سەن ول جايىندا مۇلدە باسقا ويدامىسىڭ نەمەسە نە ىستەپ، نە قويىپ جۇرگەنىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەيسىڭ بە؟ ەگەر ول جايىندا باسقا ويدا بولساڭ، ونى سىناقتان وتكىزۋدىڭ كەرەگى نە؟ ول كورگەنسىز بىرەۋ بولسا، وندا وعان ويىڭا نە كەلسە سونى ىستەي بەر. ءبىراق، ەگەر ول ءوزىڭ ەسەپتەيتىندەي كەرەمەت جاقسى جۇباي بولسا، وندا اقيقاتتى سىناققا سالۋ دەگەن بارىپ تۇرعان ەسسىزدىك بوپ شىعادى، ويتكەنى ونداي سىناق جۇبايىڭ جايىندا ءاۋ باستا قالىپتاسقان پىكىردى وزگەرتە المايدى. پايداسىنان گورى زيانى كوبىرەك كورىنەتىن ءىستى تەك ەسى كەمدەر مەن ەسەسى كەتكەندەر عانا قولعا الۋى مۇمكىن — اسىرەسە بۇعان ولاردى ەشكىم يتەرمەلەمەسە، ايداپ سالماسا جانە ەگەر مۇنىڭ ەسەرسوقتىق ەكەنى ءاۋ باستان-اق اڭعارىلىپ تۇرسا. ىرگەلى ىستەر جاراتقاننىڭ قۇرمەتى مەن بەيبىت ءومىردىڭ قۇرمەتىنە ارنالادى، نەمەسە ەكەۋىنىڭ بىردەي قۇرمەتى ءۇشىن اتقارىلادى: جاراتقان ءۇشىن جەر ۇستىندەگى پەرىشتە تىرلىگىن كەشەتىن اۋليەلەر قىزمەت ەتەدى، بەيبىت ءومىر ءۇشىن تەلەگەي تەڭىز سۋدى ءجۇزىپ ءوتىپ، ءتۇرلى ەلگە ساياحات جاسايتىندار، جات جەرلىكتەرمەن جۇزدەسەتىندەر ەڭبەك ەتەدى — ءبارى دە جان راقاتىن تاپتىرادى دەيتىن نارسەلەرگە قول جەتكىزۋدى مۇرات تۇتادى؛ ال جاراتقان مەن بەيبىت ءومىردىڭ ەكەۋىنە بىردەي ايبىندى جاۋىنگەرلەر قىزمەت ەتەدى: بۇلار دۇشپاننىڭ قاتارىن زەڭبىرەك دوبى وپىرىپ كەتكەنىن كورگەن بەتتە-اق قورقىنىش اتاۋلىنى مانسۇق ەتىپ، ءوز باستارىنا انىق قاتەر تونگەنىن قاپەرىنە دە الماي، ءدىندى، وتاندى، كورولدى قورعاپ قالۋ ارمانىمەن قاناتتانىپ، قاي-قايسىسىن دا قالت جىبەرمەي قاراۋىلداپ تۇرعان مىڭ ءتۇرلى قازاعا ەش قايمىقپاستان قارسى ۇمتىلادى. مىنە، دۇنيەدە وسىنداي ىستەر ىستەلىپ جاتادى جانە وسىعان وراي تۋىندايتىن ءتۇرلى قيىنشىلىق پەن قاۋىپ-قاتەرگە قاراماستان ولار ار-نامىس، اتاق-داڭق جانە بەرەكە-داۋلەت ءۇشىن قىزمەت ەتەدى. ال ءبىراق، ءوزىڭ ايتقانداي، نيەت قىلىپ جۇرگەن جانە جۇزەگە اسىرماق ويىڭ بار ىسىڭمەن سەن قۇدايدان قايىر كورە المايسىڭ، جان راقاتىنا كەنەلە المايسىڭ، ادامدار اراسىنان قۇرمەت-قوشەمەت تابا المايسىڭ، ويتكەنى ءتىپتى ءبارى ءوزىڭ تىلەگەندەي بولىپ اياقتالعان كۇندە دە، ءبارىبىر بۇل ساعان اناۋ ايتقان قۋانىش تا، پايدا دا، ابىروي دا اكەلە قويمايدى. ال، ەگەر ءبارى باسقاشا اياقتالاتىن جاعدايدا سەنىڭ كۇنىڭدى يت باسىنا بەرمەسىن، ويتكەنى قانداي باقىتسىزدىققا تاپ بولعانىڭدى جان بالاسى بىلمەيتىنى جايىنداعى وي ساعان جەڭىلدىك اكەلمەيدى، — ونى سەن ءوزىڭ بىلەسىڭ، وسىنىڭ ءوزى-اق جانىڭدى جەگىدەي جەپ، جىگەرىڭدى قۇم قىلىپ، ءجۇنجىتىپ جىبەرۋگە جەتىپ جاتىر. وسى ايتقان ءسوزىمنىڭ دالەلى رەتىندە ساعان اتاقتى اقىن لۋيدجي تانسيللونىڭ شاديار پەتردىڭ كوز جاسى اتتى تۋىندىسىنىڭ العاشقى ءبولىمىن ءتامامداعان شۋماقتارىن كەلتىرەيىن، — ولار مىناداي:

مولايتقاندا جارىعىن كوكتەن شاراينا،
مولايادى پەتردىڭ ۇجدان ازابى.
جوق بولسا دا جان بالاسى ماڭايدا،
ورتەنەدى ەسكە الىپ قيانات پەن مازاعىن:
ءوزىن-وزى ايىپتايدى تۋراشىل جان قاشان دا،
كەرەگى جوق كۋانىڭ، كۇتپەيدى ۇكىم باسقادان.
جان ازابى قۋىرادى ونى شوعىندا،
جۇرسە-داعى جاپان تۇزدە جان اياعى باسپاعان.

تاپ وسىلايشا سەنى دە جان بالاسى بىلمەيتىن قۇپياڭ ازاپتان قۇتقارىپ قالا المايدى، كەرىسىنشە سەن كۇنى-تۇنى جىلايتىن بولاسىڭ، — كوزىڭنىڭ جاسى كەپپەيتىن بولادى، كوزىڭنەن جاس شىقپاسا، جۇرەگىڭ قان جىلايتىن بولادى: ءبىر اڭعال دارىگەردىڭ كۋبوك سىناعىنان وتەم دەپ، اقىنىمىزدىڭ ايتۋىنشا، اقىلمان رينالد ۇستامدىلىق تانىتىپ باس تارتقان كۋبوك تولى شاراپتى تارتىپ جىبەرىپ وسىلايشا وڭباي وپىق جەگەنى بار-دى. بۇل ءوزى پوەتيكالىق قيسىن بولعانىمەن، ونىڭ استارىندا ەستە ساقتاۋعا، ءمانىن ۇعىنۋعا جانە ومىردە قولدانۋعا لايىقتى لۇعات جاسىرىنىپ جاتىر. بۇل دا از، مەن ساعان ءقازىر تاعى ءبىر نارسە ايتام، قانداي جان شوشىرلىق اعاتتىق جاساعالى تۇرعانىڭا بۇدان سوڭ كوزىڭ ءبىرجولا جەتەتىن بولادى. مىناداي نارسەنى كوز الدىڭا ەلەستەتىپ كور، انسەلمو، ايتالىق، قۇدىرەتتى كۇشتىڭ كومەگىمەن نەمەسە ءساتى وڭىنان كەلگەن كەزدەيسوقتىقتىڭ ناتيجەسىندە سەن ءبىر عاجايىپ الماستىڭ يەسى جانە زاڭدى قوجايىنى بولدىڭ دەيىك. ونىڭ تازالىعى مەن سالماعى ءوزىڭ اپارىپ كورسەتكەن زەرگەرلەردىڭ ءبارىن تاڭ-تاماشا قالدىرىپ، ءبارى دە ءبىر اۋىزدان بۇنىڭ سالماعى، تازالىعى جانە ساپاسى وسىنداي تاستىڭ جاراتىلىسى تۋىنداتا الاتىن ەڭ جوعارى دا اقىرعى مۇمكىندىك ەكەنىن ايتىپ، ءبارىنىڭ پىكىرى وسىعان توقايلاسادى جانە ءوزىڭ دە وسىنداي ويداسىڭ، ولارعا ەشقانداي قارسى داۋ ايتا المايسىڭ. ەندى دەيمىن-اۋ، ويلاماعان جەردەن وسى الماستى توسكە اپارىپ قويىپ، بەرىكتىگى مەن ساپاسىن سىناقتان وتكىزۋ ماقساتىمەن اۋىر بالعامەن بار كۇشپەن سوققىلاي باستاساڭ — بۇل اقىلعا قونىمدى ءىس بولار ما ەدى؟ ايتالىق، ءتىپتى سەن سولاي ەتتىڭ دەلىك، ال تاس وسىناۋ ورەسكەل سىناقتان امان-ساۋ ءوتتى دەلىك، ءبىراق بۇنىڭ ناتيجەسىندە ونىڭ قۇندىلىعىنا دا، اتاق-داڭقىنا دا دانەڭە قوسىلماس ەدى عوي. ال ەگەر ول ۋاتىلىپ كەتسە شە، بۇل ابدەن مۇمكىن نارسە، وندا ول قايتا قالپىنا كەلمەستەي بوپ قۇرىماي ما؟ ارينە، سويتەدى، ال ونىڭ يەسى زيالى قاۋىم اراسىندا ناقۇرىس دەگەن اتاققا يە بولادى. ەندەشە، ءبىلىپ قوي، انسەلمو دوسىم، وسىناۋ عاجايىپ الماس — بۇل كاميللا، ءوزىڭنىڭ كوز الدىڭدا دا، باسقا جۇرتتىڭ كوز الدىندا دا تاپ سولاي. سوندىقتان ونى كەزدەيسوق جاعدايعا كيلىكتىرۋدە ءمان دە، ماعىنادا جوق، ويتكەنى ول بۇلىنبەي امان قالسا، بۇدان قۇندىلىعى ارتا تۇسپەيدى، ال ەگەر شىداس بەرە الماي اجال تابار بولسا، وندا ونسىز قالاي تىرلىك كەشەتىنىڭ جايىندا، ونى دا، ءوزىڭدى دە اجالعا ۇشىراتقانىڭ ءۇشىن وزىڭە-وزىڭ قانداي اۋىر كىنا ارتاتىنىڭ جايىندا الدىن-الا ويلان. بۇل دۇنيەدە ادال دا ءجىبى ءتۇزۋ ايەلدەن ارتىق اسىل قازىنا جوقتىعىن، ايەلدىڭ ار-نامىسى دەگەنىمىز —جۇرتتىڭ اۋزىنداعى جاقسى اتى ەكەنىن ءتۇسىن. ال، جۇبايىڭ جايىنداعى جۇرتتىڭ لەبىزى — جان سۇيسىنەرلىك، ونى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، ەندەشە بۇل اقيقاتقا كۇمان كەلتىرۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار؟ ءتۇسىن، دوسىم، ايەل — ناۋەتەك پەندە، ونىڭ جولىنا كەدەرگى تۇرعىزباۋ كەرەك، ايتپەسە ول ءسۇرىنىپ كەتەدى دە قۇلاپ قالادى، كەرىسىنشە، كەدەرگىلەردى ارشىپ، جولىن تازارتىپ بەرۋ كەرەك، سوندا ول جەتىلۋدىڭ ىزگى قاسيەتتەرگە جەتەلەيتىن جولىمەن جانىن قيناماي جىلدام ءجۇرىپ وتەدى. جاراتىلىستانۋشىلار ايتاتىن ءبىر اڭگىمە بار. اقكىستىڭ تەرىسى قارداي اپپاق دەيدى ولار، وسى حايۋاناتتىڭ سوڭىنا تۇسكەن اڭشىلار مىناداي قۋلىققا باراتىن كورىنەدى: ونىڭ قاشقاندا بارىپ تىعىلاتىن جەرلەرىن الدىن-الا كورىپ-بىلىپ العان ولار سول ورىنداردى لاس بالشىقپەن بىلعاپ قويادى ەكەن دە، اقكىستى ۇركىتىپ، تۋرا الگى قۋىستارعا قاراي قۋالايدى ەكەن، ال اقكىس بولسا، قۋىستاعى لاستى كورىپ تۇرىپ قالاتىن كورىنەدى، ويتكەنى بالشىققا سۇعىنىپ ءۇستىن بىلعاعاننان گورى اڭشىنىڭ قولىنا تۇسكەندى حوش كورەدى ەكەن، ياعني كىرشىكسىز اپپاق تەرىسىن بوستاندىعىنان دا، ءتىپتى ومىرىنەن دە قىمبات سانايتىن بولعان. ادال دا ءجىبى ءتۇزۋ ايەل — بۇل اقكىس، ونىڭ ار-نامىسى قاردان دا اق جانە تازا، كىمدە-كىم ونىڭ ار-نامىستان ايرىلىپ قالماعانىن، كەرىسىنشە ونى ساقتاپ، ءقادىر تۇتقانىن ماقۇل كورسە، وندا ول اقكىستى اۋلاۋشىلار قولداناتىن ءتاسىلدى پايدالانباۋعا ءتيىس، ونى ءتۇرلى سىيلىقتار مەن جابىسقاق جالعان عاشىقتاردىڭ قىزمەتى سەكىلدى لاس نارسەلەرگە قاراي يتەرمەلەمەۋى كەرەك، — كىم بىلەدى، بالكىم ول جاراتىلىسىنا بايلانىستى ىزگى قاسيەتتەرگە ونشالىقتى باي دا بولا قويماس، دىنىنە بەرىك تە ەمەس شىعار، سوندىقتان، جولداعى كەدەرگىلەردەن بىرەۋدىڭ كومەگىنسىز وتۋگە دارمەنسىز بولار، ونداي جاعدايدا مۇنىڭ ءبارىن ونىڭ جولىنان الىپ تاستاۋ كەرەك، ءسويتىپ ونى ىزگى قاسيەتتەر مەن جاقسى اتاق ۇعىمى تۇزەتىن عاجايىپ الەمنىڭ كاۋسارىنان سۋسىنداتۋ كەرەك. ىزگى نيەتتى ايەلدى، سونداي-اق، جارقىراعان تازا حرۋستالدان جاسالعان اينامەن دە سالىستىرۋعا بولادى، — دەم جىبەرسەڭ بولعانى بەتىن بۋالدىر بۇركەپ، كۇڭگىرت تارتىپ سالا بەرەدى. ءجىبى ءتۇزۋ جاقسى ايەلگە دە كيەلى زاتتاي قاراعان ءجون: ونى ءقادىر تۇتۋ كەرەك، ءبىراق وعان جاناسپاعان دۇرىس. رايحان گۇلدەرى مەن باسقا دا گۇلگە تولى كوركەم باقتى، — قوجايىنى ەشكىمدى ىشىنە كىرگىزبەيتىن جانە گۇلدەرىنە قول تيگىزۋگە رۇقسات ەتپەيتىن، ولاردىڭ حوش ءيىسى مەن كوركىنە الىستان، قورشاۋ تورىنىڭ سىرتىنان عانا تامسانۋعا بولاتىن باقتى، — قالاي كۇتىپ، ماپەلەۋ قاجەت بولسا، ادال جاردى دا تاپ سولاي كۇتىپ، ماپەلەۋ قاجەت. ءسوزىمنىڭ سوڭىندا قازىرگى زامانعى ءبىر كومەديادان بىرنەشە شۋماق ولەڭ كەلتىرەيىن، — بۇلار وسى ءقازىر عانا ەسىمە ورالدى جانە، مەنىڭشە، ونى كەلتىرە كەتكەننىڭ وعاشتىعى جوق سەكىلدى. ءبىر اقىلمان قاريا بويجەتكەن قىزى بار ەكىنشى بىرەۋگە قىزىنان كوز جازباۋعا، ەشقايدا جىبەرمەۋگە جانە ۇيدە قاماپ قوياعا كەڭەس بەرەدى، وعان قوسا مىناداي نارسەنى ايتادى:

ايەل دە — اينەك اۋماعان.
سىنباي ما، دەپ، سىنا ما —
اۋرە بوپ بوسقا سىناما:
جان جوق قاپى قالماعان.
ەستىنىڭ بار ەسەبى،
قوزعامايدى ول، جالپى،
وپ-وڭاي قيراپ قالاتىن،
جوندەلمەس جانە نارسەنى.
ەسكەرىپ ءجۇرسىن ءاردايىم
قاعيدانى وسى، كىم-كىم دە:
داناياسى بار جەرلەردە،
التىن جاڭبىر دا تۇر دايىن.

وسى كەزگە شەيىن ايتقانىمنىڭ ءبارى ءبىر وزىڭە عانا قاتىستى بولاتىن، انسەلمو، ەندى ءوزىم جايىندا دا ايتا كەتكەنىم ارتىق ەتپەس جانە ەگەر بۇل ۇزاققا سوزىلىپ كەتسە، كەشىر، — ءوزىڭ تاپ بولعان جانە مەنىڭ كومەگىممەن جارىققا شىعۋدى كوزدەپ وتىرعان تاس قاراڭعى جولىڭ وسىنى تالاپ ەتەدى. مەنى دوس سانايسىڭ، سويتەسىڭ دە، مەنى ار-نامىستان ايىرعىڭ كەلەدى — بۇل دوستىققا جاتپايتىن نارسە. بۇل دا از: ءوز تاراپىمنان مەنىڭ دە ءوز ار-نامىسىڭدى اياققا تاپتاعانىمدى قالاپ وتىرسىڭ. مەنى ار-نامىستان ايىرعىڭ كەلەتىنى — ايدان انىق نارسە؛ ويتكەنى، وتىنىشىڭە وراي كاميللاعا كوز سالا باستاسام، ونىڭ مەنى ار-ۇياتتان جۇرداي جانە ازعىن دەپ ويلايتىنىندا ەش كۇمان جوق، سەبەبى دوس دەگەن اتىم مەن پارىزىمنىڭ شەكتەۋلى شەڭبەرىنەن شالعاي شىعاتىن قادامعا بارعاننان كەيىن مەنى باسقاشا قالاي دەپ اتاۋعا بولادى. سونداي-اق، ءوز كەزەگىمدە، ءوزىڭنىڭ دە ار-نامىسىڭدى قورلاعانىمدى قالايتىنىڭا ءشۇبا جوق، ويتكەنى ىنتىق ەكەنىمدى سەزدىرە باستاعانىمدى كورگەن كاميللانىڭ، شاماسى، بۇل بويىمنان الدەنەندەي ءبىر جەڭىلتەكتىكتى بايقاپ قالعان ەكەن، ءسويتىپ ارام پيعىلىن سەزدىرۋگە باتىل كىرىسكەن ەكەن دەپ ويلايتىنى ءسوزسىز، ءبىراق سەن ونىڭ سۇيگەن جارىسىڭ عوي، سوندىقتان ەگەر كاميللا ار-نامىسىم قورلاندى دەپ تاپسا، تاياقتىڭ ەكىنشى ۇشى ساعان دا تيەدى. كەڭىنەن تاراعان مىنا ءبىر سالت تا وسىدان تامىر جايادى: ايەلىنىڭ كىنالى ىسكە بارعانىنان كۇيەۋى مۇلدەم بەيحابار بولسا دا جانە جەڭىل جۇرىسكە سالىنۋىنا سىلتاۋ تاۋىپ بەرمەسە دە، ونى از دەسەك، وسى باقىتسىزدىقتىڭ الدىن الۋعا مۇلدەم شاراسىز بولسا دا، — سەبەبى، بۇل ونىڭ قامسىزدىعىنا نەمەسە اعاتتىق جىبەرۋىنە بايلانىستى ىستەلگەن نارسە ەمەس قوي، — قايتكەن كۇندە دە، ءبارىبىر جۇرت جەڭىلتەك ايەلدىڭ كۇيەۋىنە نامىسىنا تيەتىن، قورلايتىن نەشە ءتۇرلى ات قويىپ، ايدار تاعادى. ءتىپتى زايىبىنىڭ قۇشاققۇمارلىعىن جاقسى بىلەتىن، ءوز باسىنىڭ ايىپ-كىناسىنا بايلانىستى ەمەس، ايەلىنىڭ قىلتىڭ-سىلتىڭىنا بايلانىستى سورماڭداي بوپ جۇرگەنىن ىشتەي جاقسى سەزىپ تۇرعان جانداردىڭ ءوزى وعان اياۋشىلىقپەن قارامايدى، جيرەنىشپەن قارايدى. ال، ەندى مەن ساعان زايىبىنىڭ وپاسىزدىق جاساعانىنان مۇلدەم حابارسىز، وندا ەش ايىبى جوق، وعان ەش قاتىسى جوق جانە وعان سىلتاۋ تاۋىپ بەرمەگەن كۇننىڭ وزىندە دە جەڭىلتەك ايەلدىڭ كۇيەۋىن جۇرتتىڭ ءبارى نەلىكتەن ار-نامىسىن جوعالتقان ادام سانايتىنىن تۇسىندىرەيىن. ءسويتىپ، ەندى سوزىمە مۇقيات قۇلاق قوي، — بۇنىڭ دا ساعان پايداسى بولماسا زيانى جوق. قاسيەتتى جازبادا قۇدايتاعالا جەردەگى ءجانناتتا ارعى اتامىزدى جاراتقان كەزدە وعان قاتتى ۇيقى جىبەرىپتى دەلىنەدى، ءسويتىپ ادام ۇيقتاپ جاتقاندا ونىڭ سول جاق بۇيىرىنەن قابىرعاسىن سۋىرىپ الىپ، ودان ارعى انامىز حاۋانى جاراتىپتى. ادام ۇيقىسىنان ويانىپ، حاۋانى كورگەن كەزدە: “بۇل مەنىڭ تانىمنەن جارالعان ءتان، سۇيەگىمنەن جارالعان سۇيەك”، دەپتى. قۇدايتاعالا ايتىپتى: “ايەلى ءۇشىن ادام اكەسىنەن دە، شەشەسىنەن دە جىراقتايدى، ءسويتىپ ءبىر تانگە اينالادى”، دەپتى. مىنە، تەك ءولىم عانا ارا جىگىن اجىراتۋعا ىقتيارلى نەكەنىڭ قاسيەتتى قۇپياسى سول كەزدەن باستاۋ العان ەدى. نەكەنىڭ ايرىقشا كۇش-قۋاتقا يە بولاتىنى سونشا، ءار ءتۇرلى ەكى ادام ءبىرتۇتاس تانگە اينالادى؛ بۇل دا از: ءسۇيىپ قوسىلعان جۇبايلاردىڭ جانى — ەكەۋ، ءبىراق ارمان-ماقساتى — بىرەۋ عانا. بۇدان شىعار قورىتىندى، ەگەر كۇيەۋى مەن ايەلىن ءبىر ءتان دەسەك، وندا ايەلىنىڭ تانىندەگى داقتار مەن كەم-كەتىكتەر، الگىندە ايتىپ وتكەنىمدەي، ەشقانداي ايىبى بولماعان كۇننىڭ وزىندە، كۇيەۋىنىڭ دە ءتانىن بىلاپىتتايدى. ءبارى ءبىرتۇتاس ءتان بولۋى سەبەپتى، ادامنىڭ اياعى نەمەسە باسقا ءبىر دەنە مۇشەسى اۋىرعانىن تۇلا بويى تۇگەل سەزىنەتىنىندەي، ءسويتىپ بالتىردىڭ اۋىرعانى ەشقانداي ايىپ-كىناسى جوق باستىڭ دا مازاسىن الاتىنىنداي، كۇيەۋى دە ايەلىنىڭ ارسىز ءىسىنىڭ قۇربانى بولادى، ويتكەنى ەكەۋى ءبىرتۇتاس تانگە اينالعاندار. ەندەشە، بۇ دۇنيەدەگى ارلىلىق پەن ارسىزدىق اتاۋلىنىڭ ءبارى، سونىڭ ىشىندە جەڭىلتەك جۇبايدىڭ ارسىزدىعى دا، ءتان مەن قانعا تىكەلەي قاتىستى بولاتىن بولسا جانە سولاردان تۋىندايتىن بولسا، وندا كۇيەۋىنە دە ودان ءتيىستى ۇلەس تيەدى، ەشتەڭەدەن حابارسىز جۇرگەنىمەن، ءبارىبىر، ار-نامىسى اياققا باسىلادى. جايباراقات تىرلىك كەشىپ جاتقان اق نيەتتى ابزال جارىڭدى اۋرەگە سالۋ ارقىلى قانداي قاتەرگە باس تىگەتىنىڭدى ويلا، انسەلمو. ءپاتۋاسىز دا ءپارۋايسىز اۋەستىگىڭ ءجىبى ءتۇزۋ جۇبايىڭنىڭ بويىندا بۇعىپ جاتقان قۇپيا قۇشتارلىق قاقپاسىن اشىپ جىبەرۋى مۇمكىن ەكەنىن ويلا. ۇتىسىڭ شامالى عانا بولاتىنىن ۇعىن، ال ۇتىلىسىڭ شاش-ەتەكتەن كەلمەك، ول جايىندا ۇندەمەي-اق قويايىن، ويتكەنى ونى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايمىن. ەگەردە وسى ايتقانىمدارىم ارام پيعىلىڭنان اينىتۋعا ءماجبۇر ەتە الماسا، وندا ابىرويسىزدىعىڭ مەن باقىتسىزدىعىڭنىڭ باعبانى بولۋعا باسقا بىرەۋدى تاڭدا، مەن ونداي بولا المايمىن، ءتىپتى وسىنىڭ سالدارىنان ارامىزداعى دوستىق قاتىناستىڭ ۇزىلەتىنىنە دە قارامايمىن، ال مەن ءۇشىن بۇدان اسقان قۇرباندىق جوق.

وسىنى ايتىپ اق نيەتتى، اقىلعا باي لوتاريو ءۇنسىز تۇرىپ قالدى، ال الابۇرتىپ، ويعا شومعان انسەلمو بولسا، نە دەرىن بىلمەگەندەي كوپكە دەيىن ءۇن قاتپادى؛ اقىرى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:

— ايتپاق بولعانىڭنىڭ ءبارىن قالاي مۇقيات تىڭداعانىمدى ءوزىڭ دە كوردىڭ عوي، لوتاريو دوسىم، جاناشىر لەبىزىڭ، مىسالدارىڭ مەن تەڭەۋلەرىڭ اسقان اقىلدى ادام ەكەنىڭدى، دوستىق سەزىمىڭنىڭ ايرىقشا شىنايىلىعىن پاش ەتەدى، ال مەن، ءوز تاراپىمنان، پىكىرىڭە قۇلاق اسپاي، ءوز دەگەنىمدە قالار بولسام، جاقسىلىقتان جىراقتاپ، جاماندىقتىڭ جەتەگىندە كەتەتىنىمدى اڭعارىپ تۇرمىن. مۇنىڭ سولاي ەكەنى راس، ءبىراق سەن ءقازىر بويىمدى الدەنەندەي ءبىر دەرت جايلاپ العانىن تۇسىنۋگە ءتيىسسىڭ، ءدال وسىنداي دەرت كەيبىر ايەلدە دە بولادى، سول كەزدە ولاردىڭ توپىراقتى، اكتى، كومىردى، كەيدە ءتىپتى بۇدان دا جامان نارسەلەردى — اۋىزعا سالماق تۇگىل قاراۋعا دا جۇرەگىڭ اينيتىن نارسەلەردى — جەۋگە اڭسارى اۋادى. مەنى بۇدان ساۋىقتىرۋ ءۇشىن قۋلىق كەرەك بوپ تۇر جانە بۇل ۇلكەن دە قۋلىق ەمەس: كاميللاعا ءجۇردىم-باردىم، جورتا ىقىلاس بىلدىرە باستاعانىڭنىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر، ال ول العاشقى قارقىننان قالماي جىعىلا كەتەتىن ءالجۋاز بىرەۋ ەمەس. وسىنداي باستامانىڭ ءوزى-اق مەنى قاناعاتتاندىرار ەدى، ال سەن بولساڭ مەنى ومىرگە قايتا ورالتىپ قانا قويماي، ار-نامىسىما ءتونىپ تۇرعان قاتەردىڭ جوقتىعىنا دا كوزىمدى جەتكىزەسىڭ، ءسويتىپ دوستىق پارىزىڭدى وتەيسىڭ. ءوتىنىشىمدى ورىنداۋعا مىندەتتى بولاتىنىڭنىڭ سەبەبى مىنادا: وسىنداي سىناق وتكىزۋگە اقي-تاقي بەل بۋعاندىعىمنان، بۇل ءپارۋايسىز اۋرەشىلىگىم جايىندا باسقا بىرەۋلەرگە حابارلاپ قويۋىما، ءسويتىپ ءوزىڭ سونشالىقتى قامقور بوپ جۇرگەن ار-نامىسىمنىڭ اقساپ قالۋىنا جول بەرمەۋىڭ كەرەك. ەگەر كاميللاعا ىنتىزارلىق ءبىلدىرىپ جۇرگەن كەزىڭدە ونىڭ الدىندا ارىڭا ازدى-كەم اقاۋ تۇسكەنىن سەزسەڭ بۇعان ەشقانداي نەمەسە مۇلدەم دەرلىك ءمان بەرمە، ويتكەنى، ءوزىمىز كۇتكەندەي، يلىكپەيتىنىنە كوزىمىز جەتكەن سوڭ، سول بويدا-اق وعان ەكەۋ-ارا قۋلىعىمىز جايىنداعى بار شىندىقتى ايتىپ بەرە الاسىڭ، ودان سوڭ ونىڭ ءوزىڭ جايىنداعى پىكىرى قايتا قالپىنا كەلمەك. ءسويتىپ، جوعالتارىڭ تۇككە تۇرعىسىز بولاتىنىن، ال مەنى قانداي زور قۋانىشقا كەنەلتەتىنىڭدى تۇسىنە كەلىپ، نەندەي كەدەرگى جولىققانىنا قاراماي سەن وسىنى ىسكە اسىر، ويتكەنى، قايتالاپ ايتام، سەن تەك باستاپ بەر، ال مەن مۇنى بىتكەن شارۋا سانايمىن.

انسەلمونىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىنىن كورگەن، بۇل شەشىمىن وزگەرتۋ ءۇشىن تاعى قانداي مىسال كەلتىرىپ، تاعى قانداي دالەلدەمەنى العا تارتۋدى بىلمەگەن، ارام پيعىلى جايىندا باسقا بىرەۋلەرگە ايتىپ بەرمەك ويى بارىن ەستىگەن لوتاريو بۇدان دا زور لاڭ-سۇرەڭنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن دەگەنىنە كونىپ، دەدەگىمەن جۇرۋگە كەلىستى، الايدا ىشتەي بارلىعىن انسەلمو دا ىرزا بولاتىنداي جانە كاميللانىڭ دا جايماشۋاق كوڭىلىنە قاياۋ تۇسپەيتىندەي ەتىپ ورىنداماققا ۇيعارىم جاسادى؛ وسى ماقساتتا ول انسەلموعا ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپاۋدى تاپسىردى، ويتكەنى، ول، لوتاريو، بۇل ءىستى ءوز موينىنا الماق جانە انسەلمو قاشان لايىق كورسە سول كەزدەن كىرىسىپ كەتپەك. انسەلمو ونى ەلجىرەي قۇشاقتاپ، قۇددى ءبىر اناۋ ەرەن جاقسىلىق جاساعانداي العىسىن اياماي جاۋدىردى؛ ءسويتىپ، ولار ىسكە ەرتەڭنەن باستاپ كىرىسپەككە كەلىستى، انسەلمو لوتاريونىڭ كاميللامەن وڭاشا جولىعىسۋىنا ارناپ ورىن تاۋىپ، ۋاقىت بەلگىلەيتىن بولدى، سونداي-اق سىيلىققا بەرىلەتىن، تارتۋ ەتىلەتىن اقشامەن جانە باعالى بۇيىمدارمەن قامتاماسىز ەتۋدى مىندەتىنە الدى. بۇعان قوسا ول لوتاريوعا مۋزىكا ويناپ كاميللانىڭ كوڭىلىن كوتەرۋگە، وعان ارناپ ولەڭ شىعارۋعا كەڭەس ەتتى؛ ەگەر لوتاريو بۇدان باس تارتاتىن بولسا، وندا بۇل ءۇشىن ونىڭ ءوزى-اق ولەڭ شىعارىپ بەرە الاتىنىن ايتتى. لوتاريو مەن بارىنە دايىنمىن، دەپ الداي سالدى، انسەلمو بولسا بۇعان سەنىپ قالدى. ءوزارا وسىنداي كەلىسىمگە كەلگەن ولار انسەلمونىڭ ۇيىنە بارىپ، كاميللانىڭ مازاسى كەتىپ، ۋايىم شەگىپ وتىرعانىنىڭ ۇستىنەن ءتۇستى، سەبەبى سول كۇنى كۇيەۋى ۇيىنە ادەتتەگىدەن كەش ورالعان-دى.

لوتاريو ۇيىنە قايتتى، انسەلمو بولسا ءماز-شات كوڭىلدە قالا باردى. وسىناۋ ورەسكەل اۋرەشىلىكتىڭ ويداعىداي اياقتالۋى ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەگىن بىلمەي باسى قاتقان لوتاريو، الايدا، سول كۇنى تۇندە-اق انسەلمونى قالاي الداپ، كاميللانى قالاي رەنجىتپەۋدىڭ جولىن ويلاپ تاپتى. ءسويتىپ، ەرتەڭىنە دوسىنىڭ ۇيىنە تۇستەنۋگە باردى، كاميللا ونى جايدارى كوڭىلمەن قارسى الدى — جالپى، قاشان بارسا دا ول مۇنى ايرىقشا جىلى مەيىرىممەن قارسى الىپ، جانى قالماي كۇتەتىن، ويتكەنى وعان دەگەن كۇيەۋىنىڭ ىقىلاس-پەيىلى قانداي ەكەنى وزىنە جاقسى ءمالىم-دى. مىنە، تۇسكى اس تا ءىشىلدى، ىدىس-اياق تا جينالدى، سول ارادا انسەلمو لوتاريوعا تىعىز شارۋامەن ءبىر جەرگە بارۋى كەرەك بوپ تۇرعانىن، ءبىر جارىم ساعاتتىڭ اينالاسىندا قايتىپ ورالاتىنىن ايتىپ، وعان شەيىن كاميللامەن بىرگە بولا تۇرۋىن سۇرادى. كاميللا وعان بارماي-اق قويساڭشى دەپ جالىنا باستادى، لوتاريو ونى شىعارىپ سالۋعا تىلەك ءبىلدىردى، ءبىراق انسەلمو تابانداپ تۇرىپ الدى، — لوتاريونى قايتكەندە دە ءوزىن كۇتە تۇرۋعا كوندىردى: ونىڭ، انسەلمونىڭ، مۇنىمەن اسا ماڭىزدى ءبىر شارۋا جايىندا سويلەسۋى كەرەك كورىنەدى. ال، كاميللادان ءوزى قايتىپ ورالعانشا انسەلمونى جالعىز قالدىرماۋىن سۇرادى. قىسقاسى، جەدەل شارۋامەن، شىندىعىندا، ءجۇدا وتىرىك شارۋامەن، اسىعىس كەتىپ بارا جاتقانداي كورىنگەنى سونشا، مۇنىڭ جالعاندىعىنا ەشكىم كۇمان كەلتىرە الماعان بولار ەدى. انسەلمو شىعىپ كەتتى دە، اسحانادا كاميللا مەن لوتاريو ەكەۋى عانا قالدى، ويتكەنى مالايلار تۇسكى اسىن ءىشىپ جاتقان. لوتاريو ءوزىن بەينە ءبىر مايدان الاڭىندا، — انسەلمو ءوزى تاپ بولسا ەكەن دەپ ارمانداعان مايدان الاڭىندا، — قالعانداي، قارسى الدىندا ايداي سۇلۋ اجارىمەن-اق قارۋلى رىسارلاردىڭ قالىڭ توبىن جەر جاستاندىراتىن جاۋ تۇرعانداي سەزىمدە بولدى، — لوتاريونىڭ نە سەبەپتى قورقىنىشقا بوي الدىرعانىن تۇسىنەرسىز دەپ ويلايمىن. سوندىقتان، كرەسلونىڭ تايانىشىنا شىنتاعىن قويىپ، الاقانىمەن جاعىن تىرەگەن ول، ەڭ دۇرىسى، ادەپسىزدىگى ءۇشىن كاميللادان كەشىرىم سۇراپ، انسەلمو ورالعانشا كىشكەنە كوز ءىلىندىرىپ العىسى كەلەتىنىن ايتقان عوي دەپ شەشتى. كاميللا ونىڭ كرەسلودا ۇيقتاعانشا، ەسترادوعا جايعاسقانى جايلىراق بولاتىنىن بايقاپ، لوتاريونىڭ سوندا بارىپ جاتۋىن سۇرادى. الايدا، لوتاريو ودان باس تارتىپ، انسەلمو كەلگەنشە كرەسلودا جاتىپ ۇيقى سوقتى، ال اناۋ كاميللانى ءوز بولمەسىندە وتىرعان جەرىنەن، لوتاريونى ۇيقتاپ جاتقان جەرىنەن تاۋىپ، كىشكەنە كىدىرىڭكىرەپ قالعان ەكەم، بۇلار، شاماسى، سويلەسىپ تە، ءتىپتى شامالى قالعىپ تا الۋعا ۇلگەرگەن ەكەن دەپ ويلادى، سويتكەن سوڭ لوتاريو ۇيقىسىنان ويانعانشا دەگبىرى كەتىپ دىزاقتاپ ءبىتتى — ويانعان بويىندا ونى ۇيدەن الىپ شىعىپ، قانداي جاڭالىق بارىن سۇراماق ەدى. ءبارى دە تىلەگەنىندەي-اق بولدى: لوتاريو وياندى، سول بويدا ەكەۋى سىرتقا شىقتى، ول لوتاريوعا سۇراق قويدى، اناۋ العاشقى كەزدەسۋدە-اق ءبارىن جايىپ سالعان جارامسىز بولار دەپ تاپقانىن، سوندىقتان ازىرشە تەك ونىڭ سۇلۋلىعىنا سۇقتانىپ، اقىل-پاراساتى مەن اجارى قالا جۇرتىنىڭ اۋزىنان تۇسپەي جۇرگەنىن ايتىپ ماقتاۋمەن بولعانىن حابارلادى، سوندىقتان ول، لوتاريو، نەگىز قالاندى دەپ ەسەپتەيدى: كاميللانىڭ ىقىلاسىن باۋراۋعا باعىتتالعان ارەكەتىن باستاپ تا كەتتى جانە ونى الداعى اڭگىمەگە دايىنداپ قويدى، وسى سەبەپتى كەلەسى جولى ول مۇنىڭ اۋزىنان شىققان ءار سوزگە جان-تانىمەن قۇلاق قوياتىن بولادى، سول ءۇشىن بۇل ءار ادىمىن اڭداپ باساتىن ادامدى تۋرا جولدان تايدىرۋ ماقساتىندا شايتاننىڭ ءوزى قولداناتىن قۋلىققا بارىپ وتىر: تۇنەكتىڭ رۋحى بوپ تابىلاتىن شايتان جارىقتىڭ رۋحىنا اينالىپ، مەيىرىمدىلىك كەيپىنە ەنەدى ەمەس پە، وتىرىگى ءاۋ باستا-اق اشكەرە بوپ قالماسا، قاشان ويلاعان ماقساتىنا قول جەتكىزگەنشە بەت-بەينەسىن اشىپ كورسەتپەيدى ەمەس پە. بۇل ايتىلعاننىڭ ءبارى انسەلمونىڭ كوڭىلىنەن شىقتى، ءسويتىپ ول ەندى كۇن سايىن، ءتىپتى ۇيدەن كەتپەي-اق، الدەنەندەي ۇي-ىشىلىك شارۋامەن شۇعىلدانعان بوپ ءجۇرىپ-اق، ونى كاميللامەن وڭاشا قالدىراتىنىن، مۇنىڭ انشەيىن ايلا-شارعى ەكەنى كاميللانىڭ قاپەرىنە كىرىپ تە شىقپايتىنىن ءمالىم ەتتى.

ءسويتىپ، ءبىراز كۇن بويى لوتاريو كاميللامەن جاق اشىپ بىردە ءبىر مارتە سويلەسكەن جوق، ال دوسىن ونىمەن اڭگىمەلەسىپ ءجۇرمىن، ءبىراق وسىنشا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ونى تۋرا جولدان از دا بولسا اۋىتقيتىنداي ەشتەڭەگە ۇگىتتەپ كوندىرە المادىم، دامە ەتەرلىكتەي دانەڭە سەزدىرگەن جوق، دەپ سەندىرۋمەن بولدى؛ ول ءوز الدىنا، ەگەر پاسىق پيعىلدان ارىلماساڭ، ءبارىن كۇيەۋىمە ايتىپ بەرەم دەپ قورقىتادى، دەدى.

— تاماشا، — دەپ جۋاسي ءۇن قاتتى انسەلمو. — ءسويتىپ، كاميللا سوزگە توتەپ بەرە الدى، — ال ەندى ىسكە قالاي توتەپ بەرەر ەكەن، سونى كورەيىك. ەرتەڭ ساعان ەكى مىڭ التىن تەڭگە تابىس ەتەم، مۇنى وعان سىيلىق رەتىندە ۇسىناتىن بولاسىڭ، سوسىن التىن-كۇمىس پەن اسىل تاستان جاسالعان اشەكەي ساتىپ الۋى ءۇشىن تاعى ەكى مىڭ بەرەم، بۇل ونى ەرەكشە ەلىكتىرۋگە ءتيىس، — ويتكەنى، جەر بەتىندە قانشا ايەل بولسا، سونىڭ ءبارى، ءتىپتى سەرتىنە شەكتەن تىس بەرىكتەرى دە، ءساندى كيىم كيىپ، سالتانات قۇرعاندى ۇناتادى، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە ادەمى ايەلدەر مۇنى ايرىقشا جاقسى كورەدى، ال ەگەر ول وسى ارباۋعا دا توتەپ بەرسە، وندا ءوزىمدى قاناعات تاپتىم دەپ سانايمىن دا، ودان ءارى باسىڭدى اۋىرتپايتىن بولام.

لوتاريو ونىڭ ءبىر ءىستى باستاسا اياعىنا دەيىن جەتكىزبەي قويمايتىنىن، ءتىپتى قۇر بوسقا سۇلدەرى قۇرىپ، تاقىرعا وتىراتىنىن الدىن-الا ءبىلىپ تۇرعانىنا دا قارامايتىنىن بايقادى. ەرتەڭىنە ول ءتورت مىڭ ەسكۋدو الدى، ونىمەن بىرگە الدىنان ءتورت مىڭ قيىنشىلىق ورە تۇرەگەلدى، ويتكەنى تاعى قانداي وتىرىك ويلاپ تابارىن بىلمەپ ەدى: الايدا اقىر سوڭىندا كاميللا ماقتاۋ سوزگە قالاي نەمقۇرايدى بولسا، سىيلىقتار مەن سەرتتەرگە دە سونداي نەمقۇرايدى ەكەن، سوندىقتان بوسقا اۋرەلەنۋدىڭ قاجەتى جوق، ول ۋاقىتتى بوسقا جىبەرۋ بوپ شىعادى، دەگەندى ايتپاق بولدى. ءبىراق تاعدىر ءبارىن باسقا ارناعا سالدى: ادەتتەگىشە لوتاريو مەن كاميللانى وڭاشا قالدىرعان انسەلمو كورشى بولمەگە كىرىپ كىلتتەنىپ العان سوڭ، ولاردىڭ نە ىستەپ، نە قويىپ جاتقانىن بىلمەككە كىلت سالاتىن تەسىكتەن سىعالاپ، تىڭ تىڭداۋمەن بولعان-دى، ءسويتىپ جارتى ساعات بويى لوتاريونىڭ كاميللاعا قاراپ ءلام دەپ اۋىز اشپاعانىن كورىپ، ءتىپتى ەكەۋىن تۇتاس ءبىر جىل بىرگە قالدىرسا دا ەشتەڭە ايتپايتىنىن ءبىلىپ، دوسىنىڭ اۋزىنان ەستىگەن كاميللا جاۋاپتارىنىڭ ءبارى باستان-اياق ويدان شىعارىلعان وتىرىك دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. سوسىن وسىعان اقي-تاقي كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ولاردىڭ ۇستىنە كىردى دە، لوتاريونى بىلاي شىعارىپ الىپ، نە جاڭالىق بارىن، كاميللانىڭ كوڭىل كۇيى قالاي ەكەنىن سۇرادى. لوتاريو وعان ەندىگى جەردە ءبارىن جىلى جاۋىپ قوياتىنىن، ويتكەنى كاميللا قايتارعان جاۋاپتاردىڭ قاتالدىعى مەن قايىرىمسىزدىعى سونداي، ونىمەن اڭگىمەنى ءارى جالعاۋعا جۇرەگى داۋالامايتىنىن ايتتى.

— ءاي، لوتاريو، لوتاريو! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى انسەلمو. — دوستىق پارىزىڭدى ورىنداۋعا نەگە قۇلقىڭ جوق سەنىڭ، وزىڭە دەگەن شەكسىز سەنىمىمدى اقتاۋعا نەگە سالعىرتسىڭ سەن! جاڭا عانا قولىمداعى مىنا كىلتتى سالاتىن تەسىكتەن سەنى قاداعالاپ تۇردىم، كاميللامەن ءبىر اۋىز تىلدەسپەگەنىڭە كۋا بولدىم. سوعان قاراپ، سەن ونىمەن ءالى ەشتەڭە جايىندا سويلەسپەگەن ەكەنسىڭ دەپ ءتۇيدىم. ەگەر ءبارى ناق سولاي بولسا، — ال، وسىلاي ەكەنىندە ءشۇبا جوق، — وندا نە ءۇشىن مەنى الداپ جۇرگەنىڭدى، ءارتۇرلى ايلا-شارعىعا بارىپ، ءوز ماقساتىما وزگەشەلەۋ جولمەن جەتۋىمە نە ءۇشىن بوگەت جاساعانىڭدى ايتشى؟

انسەلمو باسقا ەشتەڭە دەگەن جوق، ءبىراق لوتاريونىڭ قاتتى ىڭعايسىزدانىپ، قىبىجىقتاپ قالۋىنا وسىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى بولدى، سويتكەن سوڭ، وتىرىك ايتۋمەن اينالىسقانى جايىندا وزىنە تاعىلعان ايىپتى جەكە باسىن قورلاۋ ەسەپتى قابىلداعان ول سول ارادا تۇرىپ انسەلموعا ەندىگى جەردە بۇل ىسكە بار ىنتى-شىنتىسىمەن كىرىسەتىنىن ايتىپ انت بەردى، وعان قوسا، ەگەر اۋەسقويلىق تانىتىپ ارتىنان اڭدىسا، بۇعان انسەلمونىڭ ءوزى-اق كوز جەتكىزەتىنىن ەسكەرتتى، — الايدا، مۇنداي قاداعالاۋعا قاجەتتىلىك تۋا قويمايدى، ويتكەنى انسەلمونىڭ كوڭىلىن تابۋ ماقساتىندا بايقاتپاق ەلگەزەكتىگى قانداي كۇدىككە دە جول قالدىرمايتىن بولادى، دەدى. انسەلمو ونىڭ بۇل سوزىنە سەندى، ءسويتىپ اناۋ ەركىنىرەك تە باتىلىراق قيمىلداسىن دەگەن ويمەن قالا ماڭايىنداعى دەريەۆنيادا تۇراتىن تانىسىنا ءبىر اپتاعا بارىپ قايتۋدى ۇيعاردى: ونىمەن الدىن-الا كەلىسىپ العاندىقتان، كاميللاعا كوز قىلۋ ءۇشىن اناۋ بۇعان قايتا-قايتا شاقىرتۋ جىبەرىپ جاتقان-دى. بەۋ، سورى قايناعان، كور سوقىر انسەلمو! نەمەن اينالىسىپ ءجۇرسىڭ؟ قانداي قاسىرەتكە قول سوزىپ تۇرسىڭ؟ قاي جاققا قاراي باستاۋعا ءامىر ەتتىڭ ءوزىڭدى؟ ويلانسايشى: وزىڭە ءوزىڭ ور قازىپ ءجۇرسىڭ عوي، ءوز ار-نامىسىڭدى ءوزىڭ قورلاعالى تۇرسىڭ عوي، ءوزىڭدى قۇردىمعا قاراي باستاۋعا ءامىر ەتتىڭ عوي. جۇبايىڭ كاميللا — ىزگى قاسيەتتەر يەسى؛ جايباراقات، جايماشۋاق قالىپتا قۇشاعىڭا الاسىڭ ونى؛ توسەك راقاتىن تاتۋىڭا ەشكىم كەدەرگى كەلتىرىپ جاتقان جوق ساعان؛ ونىڭ وي-نيەتى ءتورت قابىرعادان الىسقا ۇزامايدى؛ جەر بەتىندە جۇرگەن سەن ونىڭ اسپانى سەكىلدىسىڭ، ارمان-ماقساتىنىڭ شىرقاۋ شەگى دە سەن عانا، تالاپ-تىلەگىنىڭ ولشەمى دە سەن عانا، ءارقاشان ءوز ىقتيارىڭمەن جانە قۇدىرەتتى كۇشتىڭ ىقتيارىمەن عانا تىرلىك كەشەدى ول. ونىڭ ار-نامىسىنىڭ، سۇلۋلىعىنىڭ، تازالىعى مەن قاراپايىمدىلىعىنىڭ قويناۋىندا جاتقان قازىنا-بايلىقتىڭ قاي-قايسىسىن دا قالاۋىڭشا تەگىننەن-تەگىن يەلەنىپ وتىرعان بولساڭ، بۇرىن-سوڭدى كەزىكپەگەن جاڭا قازىنا كوزىن ىزدەپ جەر قازۋدىڭ نە قاجەتى بار ەدى ساعان؟ قاسىرەت توپىراعىنىڭ توبەڭە وپىرىلا قۇلاۋى دا مۇمكىن عوي، ويتكەنى ءبارىن دە، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ايەلدىڭ ءالجۋاز جاراتىلىسىنىڭ شاتقاياق باعاندارى تىرەپ تۇر عوي. ەسىڭدە بولسىن، قول جەتپەسكە قول سوزعاندار قول جەتەردەن دە قۇرالاقان قالادى، بۇل جايىندا اقىن بۇدان دا تاۋىرىرەك ايتقان:

ىزدەيمىن ەركىندىك — تۇرمەدەن،
قاپاس ۇيدەن — كەڭىستىك،
قاسىرەتتەن — جۇبانىش،
ولىمنەن — ءومىر، دەرتتەن — قۋانىش،
ۇرىدان كۇتەم — ەستىلىك.
قۇدىرەتتى كۇش پەن قۋ تاعدىر،
كەستىڭدەر مەنى جازاعا،
وسىنىم ءۇشىن ماڭگىلىك:
قولىم جەتپەسكە — قىزىعام،
قولىم جەتەرى — اڭگىلىك.

ەرتەڭىنە انسەلمو دەريەۆنياعا اتتاندى، كەتەرىندە كاميللاعا ءوزى جوقتا لوتاريونىڭ ۇيگە كوز قىرىن سالىپ تۇراتىنىن، ۇيدەن تۇستەنەتىنىن ايتىپ، كۇيەۋىنە قانداي جاعداي جاساسا، وعان دا سونداي جاعداي جاساۋعا ءتيىس ەكەنىن ءمالىم ەتتى. قاراپايىم دا ادال جۇباي بولعاندىقتان كاميللا قامىعىپ قالدى دا، كۇيەۋىنىڭ بەرگەن تارتىبىنە كوڭىلى تولماي، ءوزى جوقتا الدەكىمنىڭ ونىڭ ۇستەلىندە وتىرعانىن ونشا ورىندى كورىپ تۇرماعانىن، ال ەگەر شارۋانى جايعاۋ قابىلەتىنە كۇدىكتەنسە، وندا وسى جولى بايقاپ كورۋىنە بولاتىنىن —بۇدان دا قيىن ىستەردى اتقارۋ قولىنان كەلەتىنىنە سوعان قاراپ-اق كوز جەتكىزە الاتىنىن قۇلاققاعىس ەتتى. انسەلمو وسىنداي ۇيعارىم جاساعانىن، وعان قالعانى تەك باس ءيىپ، بۇيرىقتى بۇلجىتپاي ورىنداۋ عانا ەكەنىن ەسكەرتتى. كاميللا ونىڭ ايتقانىن ورىندايتىنىن، ءبىراق بۇعان ونشا ريزا ەمەستىگىن ءمالىم قىلدى. انسەلمو ءجۇرىپ كەتكەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە لوتاريو كەلدى، كاميللا ونى جايدارى جۇزبەن قارسى الدى، ءبىراق ءوزىن مەيلىنشە سىپايى ۇستادى. جالپى، ول لوتاريومەن وڭاشا قالماۋعا بارىن سالدى، اينالا-ماڭىندا مالاي جىگىتتەر مەن مالاي ايەلدەر قاپتاپ جۇرەتىن بولدى؛ كوبىنەسە لەونەللا ەسىمدى كۇتۋشى قىز جانىنان شىقپايتىن، ونى ايرىقشا جاقسى كورەتىن، ەكەۋى كاميللانىڭ اتا-اناسىنىڭ ۇيىندە بىرگە وسكەن-دى، انسەلموعا كۇيەۋگە شىققاننان كەيىن كاميللا ونى قاسىنا العان. العاشقى ءۇش كۇندە لوتاريو وعان ەشتەڭە ايتا المادى، ال ونىڭ ورايى كەلگەن ساتتەر دە بولماي قالماعان، دالىرەك ايتقاندا، مالايلار ىدىس-اياقتى جيناستىرىپ، كاميللانىڭ امىرىمەن تەز بارىپ تاماقتانىپ قايتۋعا كەتكەن كەزدەر سوعان قولايلى-اق ەدى؛ ءبىراق، بۇل دا از: ول لەونەللاعا تاماعىن ەرتەرەك ءىشىپ الۋعا، ودان سوڭ قايتىپ كەلىپ قاسىندا وتىرۋعا بۇيرىق بەرگەن-دى؛ الايدا، ەسىل-دەرتى ويىن-كۇلكى بولعان لەونەللا وسى مۇمكىندىگى مەن ۋاقىتىن ءوز قىزىعىنا بەرىلۋگە ارناپ، حانىمىنىڭ امىرىنە ءاردايىم قۇلاق اسا بەرمەيتىن، — كەرىسىنشە، بەينە ءبىر ءدال وسىنداي بۇيرىق العانداي، ونى لوتاريومەن وڭاشا قالدىرىپ كەتەتىن. الايدا، كاميللانىڭ بيازى قالپى، بايسالدى بەت-الپەتى جانە ارتىق-اۋىس اڭگىمەگە بارماي ءوزىن وتە پاڭ ۇستاۋى — وسىنىڭ ءبارى لوتاريونىڭ اۋزىنا قاقپاق قويعان-دى.

سويتسە دە، لوتاريونىڭ اۋزىن اشتىرماي قويعان كاميللانىڭ بويىنداعى ىزگى قاسيەتتەردىڭ پايداسى ەكەۋى ءۇشىن دە زيانعا شىقتى، ويتكەنى، اۋىزعا قاقپاق قويىلعانىمەن، ويعا بۇعاۋ سالىنباعان ەدى: ول كاميللانىڭ ءتىرى ادام تۇگىل ءمارمار ءمۇسىندى دە وزىنە عاشىق قىلا الاتىن ادەمى اجارى مەن جان سۇلۋلىعىنا ءتان عاجايىپتارىن تامسانا تاماشالاي الاتىن. كاميللامەن سويلەسۋگە ءتيىس بولعان ۋاقىت ارالىقتارى كەزىندە لوتاريو ودان كوز اۋدارا الماي، ماحابباتىنا قانشالىقتى لايىقتى ەكەنى جايىندا وي كەشەتىن؛ وسى وي ونىڭ انسەلموعا دەگەن ادالدىق سەزىمىن بىرتىندەپ ىعىستىرىپ شىعارا باستادى، سونى سەزگەندە قالانى تاستاپ، انسەلمو ءوزىن كورمەيتىن، ءوزى دە كاميللانى كورە المايتىن جاققا قاراي كەتۋگە سان مارتە وقتالدى دا، ءبىراق سۇلۋعا سۇقتانا كوز تىگىپ وتىرعان كەزدە تاباتىن جان راقاتى ونى ەشقايدا جىبەرمەي، تابانداتىپ قويدى. كاميللانىڭ سۇلۋلىعىنا ءسۇيسىنىپ جان راقاتىن تابۋعا ەلىكتىرەتىن سەزىمدى ەندى قايتا باستان كەشپەۋ ءۇشىن، بۇل سەزىمدى بويىندا تۇنشىقتىرۋ ءۇشىن وز-وزىمەن ارپالىسىپ-اق باقتى؛ وزىمەن-وزى وڭاشا قالعان ساتتەردە ول مۇنى ساندىراققا باعالادى؛ ءوزىن-وزى زالىم، ەكى ءجۇزدى دوس، ءتىپتى ازعىن حريستيان دەپ تە اتادى؛ سان-ساپالاق وي كەشىپ، انسەلمو مەن ءوزىن سالىستىرۋمەن بولدى، ءبىراق ناتيجەسىندە بارىنە كىنالى — بۇنىڭ، لوتاريونىڭ، ۇستامسىزدىعى ەمەس، انسەلمونىڭ ەسۋاستىعى مەن استامشىلىعى دەگەن تۇجىرىمعا تىرەلە بەردى، ادامدار الدىندا اقتالا الاتىنىنداي، قۇدايدىڭ الدىندا دا اقتالا السا، وندا كۇناسى ءۇشىن ەش قام جەمەۋىنە بولاتىنىنا سەندى.

كاميللانىڭ كورۋگە كوز كەرەك اجارى مەن جان سۇلۋلىعى، سونداي-اق اقىلسىز كۇيەۋىنىڭ ارقاسىندا وڭتايى كەلگەن جاعداي لوتاريونىڭ ادالدىعىنان جۇرناق تا قالدىرمادى؛ سويتكەن سوڭ، انسەلمو كەتكەننەن كەيىن ارادا ءۇش كۇن وتكەندە، ءوز تىلەگىن تۇنشىقتىرۋ ماقساتىنداعى ارپالىستان جەڭىلىپ، تەك قۇشتارلىعىنىڭ عانا جەتەگىنە ەرگەن ول، سونشالىقتى تولقۋ ۇستىندە جانە سونشالىقتى ىنتىزارلىقپەن كاميللاعا سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن اعىل-تەگىل اقتارا باستادى: نە قىلارىن بىلمەي ەسى شىققان كاميللا ءۇن-تۇنسىز ورنىنان تۇردى دا، بولمەسىنە كەتىپ قالدى. الايدا، ونىڭ سالقىندىعى لوتاريونىڭ ءۇمىتىن ۇزگەن جوق، ويتكەنى ءۇمىت ماحاببات سەزىمىمەن ءبىر مەزگىلدە پايدا بولادى، — كەرىسىنشە: ونىڭ ىقىلاس بولەتىنىنە دەگەن ءۇمىتى بۇرىنعىدان دا ارتا ءتۇستى. ال، لوتاريودان مۇندايدى ءومىرى كۇتپەگەن كاميللا نە ىستەردى بىلمەدى؛ اقىرى ويلانا كەلىپ، وعان سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن قايتا اقتارۋعا سىلتاۋ تاۋىپ بەرۋ جانە مۇمكىندىك جاساۋ ءارى قاتەرلى، ءارى ادەپسىزدىك بولار دەپ تاۋىپ، انسەلموعا مىناداي مازمۇندا حات جازىپ، مالاي ارقىلى بەرىپ جىبەرۋگە تاۋەكەل ەتتى — جانە ونى سول كۇنى كەشتە اتتاندىرىپ تا ۇلگەردى:

ءحححىۇ تاراۋ

مۇندا ءپارۋايسىز اۋەستىك جايىنداعى حيكايات ودان ءارى جالعاسادى

“اسكەردىڭ قولباسشىسىز، قامالدىڭ كومەندانتسىز قالعانى جامان دەسەدى، — ال مەن، الدەنەندەي ءبىر توسىن جاعدايلار تاپ كەلمەسە، جاس كەلىنشەكتىڭ كۇيەۋىنەن اجىراپ قالعانى ودان دا جامان دەر ەدىم. قاسىمدا جوقتىعىڭىز ماعان وتە اۋىر ءتيىپ تۇر جانە بىر-بىرىمىزدەن قول ءۇزىپ قالعانىمىزدىڭ قيىنشىلىعى سونداي، تەز ارادا كەلمەسەڭىز، اتا-انامنىڭ ۇيىنە بارىپ تۇرۋعا، ءۇيىڭىزدى كۇزەتشىسىز قالدىرۋعا ءماجبۇر بولام، ويتكەنى مەنى كۇزەتۋگە قالدىرعان ادامىڭىز، — ەگەر بۇل شىنىمەن كۇزەتشى بولسا، — سىزگە قاتىستى نارسەدەن گورى ءوزىنىڭ راقات-قىزىعى جايىندا كوبىرەك ويلايتىن سەكىلدى. اقىلدى ادامسىز عوي، نە ايتپاق بولعانىمدى ونسىز دا تۇسىنەرسىز، ونىڭ ۇستىنە بۇعان تاعى بىردەڭە قوسۋدىڭ ءوزى ماعان جاراسپايدى-اق”.

حاتتى وقىپ شىققان انسەلمو لوتاريو ىسكە كىرىسكەن ەكەن، ال كاميللا، شاماسى، لوتاريومەن ارا قاتىناسىن بۇنىڭ، انسەلمونىڭ، ءوزى ىشتەي قالاعانداي قالىپتا ۇستاپ تۇر ەكەن، دەپ ءتۇيدى؛ بۇل حابارعا قاتتى قۋانعان ول قانداي دا ءبىر سەبەپپەن بولسىن ءۇيدى تاستاپ كەتپەۋىن، ويتكەنى ۇزاماي بارىپ قالاتىنىن كاميللاعا ايتىپ بارۋعا ءامىر ەتتى. انسەلمونىڭ جاۋابى كاميللانى تاڭعالدىردى، بۇرىنعىدان دا بەتەر ابدىراپ كەتتى، ويتكەنى ۇيدە قالارىن الدە اتا-اناسىنا بارارىن بىلمەگەن-دى — قالايىن دەسە، ار-نامىسىن قاتەرگە بايلاۋى ىقتيمال، كەتەيىن دەسە، كۇيەۋىنىڭ سوزىنە قۇلاق اسپاعان بوپ شىعادى. اقىر سوڭىندا ءوزى ءۇشىن ەڭ اۋىر جولدى تاڭدادى، اتاپ ايتقاندا — ۇيدە قالۋعا جانە قىزمەتشى-كۇتۋشىلەردىڭ سىپسىڭىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن لوتاريومەن جۇزدەسۋدەن قاشقاقتاماۋعا بەكىندى؛ كاميللا ەندى جۇبايىنا الگىندەي حات جازىپ جىبەرگەنىنە وكىنە باستادى: لوتاريو بۇنىڭ تاراپىنان الدەنەندەي جەڭىل مىنەز بايقاپ، ادەپتەن اتتاۋىنا سول تۇرتكى بولعان-اۋ دەپ ويلاپ قالا ما دەپ قورىقتى. ءبىراق، پاك-تازالىعىنا نىق سەنىمدى ول، جاراتقاننىڭ جاردەمى مەن ءوز اقىل-ەسىنە ارقا سۇيەمەككە بەكىندى، ال اقىل-ەسى لوتاريو وزىنە قانداي ساۋال قويماسىن مەيلى ەشقانداي جاۋاپ بەرمەۋىن، بۇل جاعدايات كوڭىلىنە الاڭ كىرگىزبەۋى ءۇشىن جانە ۇرىس-كەرىس شىقپاۋى ءۇشىن كۇيەۋىنە ەندى ەشتەڭە حابارلاماۋىن ءجون كورىپ تۇرعان، — ونى از دەسەك، كاميللا ەندى كۇيەۋى وزىنەن الگى حاتتى نەلىكتەن جازعانىن سۇراعاندا لوتاريونى قالاي اقتاپ الۋعا بولاتىنىن دا ويلاستىرا باستاعان-دى. تىعىرىقتان جول تابار ۇشقىر قيال دەۋدەن گورى اقجۇرەكتىك ايناسى دەۋگە كەلىڭكىرەيتىن وسىنداي ويدىڭ جەتەگىندەگى كاميللا ەرتەڭىنە لوتاريو سوزىنە قۇلاق توستى، ال اناۋ مۇلدەم ورەكپىپ كەتتى، ناتيجەسىندە كاميللانىڭ شىدامدىلىعى شاتقاياقتاي باستادى؛ ءسويتىپ، لوتاريونىڭ جىلاۋى مەن جالبارىنۋى وياتقان جان اشىرلىق پەن ماحاببات مەيىرىمىن اڭداتارلىق الدەنە بايقالىپ قالماسى ءۇشىن، قاراپايىمدىلىعىنا باعىپ كوزىن تايدىرۋىنا تۋرا كەلدى. بۇنىڭ ءبارى لوتاريو نازارىنان قالىس قالمادى، قانىن قىزدىرا ءتۇستى. اقىر اياعىندا، انسەلمونىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ، قورشاۋ شەڭبەرىن ودان ءارى تارىلتقاندى ءجون كوردى، سويتكەن سوڭ سۇلۋلىعىن اسپەتتەيتىن ادەمى سوزدەرمەن قارۋلانعان ول كاميللانىڭ اتاققۇمارلىعىنا شابۋىل جاسادى، ويتكەنى سۇلۋلاردىڭ جۇرەگىندە ورىن تەپكەن داڭققۇمارلىق مۇنارالارىن ماقتاۋ مەن ماداققا مايتالمان اۋىز سومداعان دارىپتەۋلەر عانا جەدەل تۇردە كۇيرەتىپ، جەرمەن-جەكسەن ەتە الاتىن. سولاي بولىپ تا شىقتى: ءوق-دارىنى اياماي جۇمساعان لوتاريو ونىڭ ۇستامدىلىق جارتاسىنىڭ استىن اسقان ەپتىلىكپەن ۇڭگىگەنى سونشا، ءتىپتى كاميللا ءمارماردان قاشاپ جاسالعان كۇندە دە، ءبارىبىر قۇلاماي تىنبايتىن ەدى. لوتاريو جىلادى، جالبارىندى، ۋادە بەردى، جاعىمپازداندى، قاسارىستى، الداۋسىراتتى — وسىنىڭ ءبارىن بار ىنتى-شىنتىسىمەن جانە شىنايى ىقىلاسپەن ىستەگەنى سونشا، كاميللانىڭ ۇيالشاقتىعى ۇمىت بولدى، ءسويتىپ لوتاريو ءوزى ونشا ءۇمىت ەتە قويماعان، ءبىراق ارمان ەتكەن جەڭىسىنە جەتتى.

كاميللا بەرىلدى؛ بەرىلدى كاميللا؛ ءبىراق لوتاريونىڭ دوستىق سەزىمى دە توتەپ بەرە الماعاندا، بۇعان تاڭدانا قويارلىق نە بار؟ ماحاببات ىنتىزارلىعىنان قۇتىلۋ ءۇشىن ودان تەك اۋلاققا قاشۋ عانا قاجەت بولاتىنىن، مۇنداي الەۋەتتى دۇشپانمەن الىسۋعا ەشكىمنىڭ تاۋەكەل ەتپەگەنى ءجون ەكەنىن، ويتكەنى ونىڭ ادامي كۇشىنە قۇدىرەتتىڭ كۇشى عانا تويتارىس بەرە الاتىنىن انىق تانىتاتىن ءبىر مىسال وسىنداي. حانىمنىڭ جولدان تايعانىن جالعىز تەك لەونەللا عانا ءبىلدى، سەبەبى ساتقىن دوستار مەن جاڭا ناقسۇيەرلەر اتاۋلىنىڭ ءبارى ونىڭ نازارىنان تىس قالمايتىن. كاميللانىڭ الدىندا ءوز سەزىمىنىڭ باعاسىن تومەندەتىپ الۋدان جانە كوڭىل قالاۋىمەن ەمەس، كەزدەيسوق جانە عايىپتان قولىنا تۇسىرگەن ەكەن دەپ ويلاپ قالۋىنان قورىققان لوتاريو وعان انسەلمونىڭ اۋرەشىلىگى جايىندا دا، ونىمەن تابىسۋ ءۇشىن وزىنە، لوتاريوعا، مۇمكىندىك جاساعانى جونىندە دە جۇمعان اۋزىن اشقان جوق.

ارادا بىرنەشە كۇن وتكەندە انسەلمو ۇيىنە ورالدى، ۇيىنە كەلۋىن كەلگەنىمەن ساقتاۋعا مەيلىنشە سالعىرت قاراعان، ءبىراق بارىنشا جوعارى باعالايتىن نارسەسىنىڭ ورنى ۇڭىرەيىپ تۇرعانىن اڭعارمادى. سول بويدا لوتاريوعا اتتانىپ، ونى ۇيىنەن تاپتى؛ ەكەۋى قۇشاقتاسىپ كورىستى، سودان سوڭ انسەلمو نە جاڭالىق بارىن، ءومىر ءسۇرۋى كەرەك پە الدە ولە بەرگەنى ءجون بە، نە ىستەۋى كەرەگىن سۇرادى.

— جاڭالىق سول، انسەلمو دوسىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى لوتاريو، — جۇبايىڭ ۇلگى تۇتۋعا جانە كۇللى ادال ايەلدىڭ اۋليەسى بولۋعا لايىق جان ەكەن. وعان ارناپ ايتقان ءسوزىم دالاعا كەتتى، ۋادەلەرىمدى قۇلاعىنا دا ىلمەدى، سىيلىقتارىمدى قايتارىپ تاستادى، الدامشى كوز جاسىمدى كورىپ ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلىپ الدى. قىسقاسىن ايتقاندا، كاميللا دەگەن — سۇلۋلىقتىڭ شىرقاۋ شىڭى، ادالدىقتىڭ قاينار بۇلاعى، ادەپتىلىكتىڭ، قاراپايىمدىلىقتىڭ جانە ءجىبى ءتۇزۋ ايەلدەرگە ابىروي مەن باقىت اكەلەتىن باسقا دا بارلىق ىزگى قاسيەتتىڭ قويماسى. اقشاڭدى قايتىپ ال، دوسىم، مىنە مىناۋ، ونىڭ قاجەتى بولمادى، ويتكەنى كاميللانىڭ بەرىكتىگى سونداي، سىيلىق پەن ۋادەگە يلىكپەيدى، — ول ءۇشىن بۇل شەكتەن تىس جيىركەنىشتى نارسە. وسىنى قاناعات تۇت، انسەلمو، جاڭادان سىناق جاسايمىن دەپ اۋرەلەنبە. كۇيەۋىنىڭ جۇبايىنا قاتىستى تۋىندايتىن جانە تۋىنداۋى مۇمكىن سەنىمسىزدىك پەن كۇمان تەڭىزىن سەن تىزەڭنەن كەلتىرمەي-اق كەشىپ ءوتتىڭ، ەندەشە جاڭا قاۋىپ-قاتەردىڭ شالقار تەڭىزىنە قايتا شىعىپ باسىڭا بالە ىزدەمە، تىرشىلىك تەڭىزىنەن ءجۇزىپ ءوتۋىڭ ءۇشىن جاراتقان يەمىز بەرگەن كەمەنىڭ بەرىكتىگى مەن بەكەمدىگىن تەكسەرۋدى باسقا جەتەكشىگە جۇكتەۋشى بولما، — ءيا، سەن ءوزىڭدى تىنىش ايلاققا كەلىپ جەتتىم دەپ ەسەپتە، جان تىنىشتىعىنىڭ زاكىرىن تاستا دا، تاڭداۋلىلاردىڭ دا تاڭداۋلىسى تولەۋگە ءتيىس، تولەمەسكە لاجى جوق قارىزدى سۇراي كەلگەنشە سول جەردە تۇرا بەر.

لوتاريونىڭ ءسوزى انسەلمونى ايرىقشا قاناعات سەزىمىنە بولەدى، بۇعان ابىزدىڭ دۋالى اۋزىنان شىققان سوزدەي سەندى؛ ايتكەنمەن، ول دوسىنان اۋەسقويلىق ءۇشىن بولسا دا جانە ۋاقىتتى قىزىقتى وتكىزۋ ءۇشىن بولسا دا بۇل ىستەن ءبىرجولا قول ۇزبەۋىن سۇرادى؛ بولاشاقتا، ارينە، وسىنشالىقتى اق تەر، كوك تەر ارەكەت جاساماي-اق قويۋىڭا بولادى، دەدى ول، ءبىراق، ەندى ونىڭ، انسەلمونىڭ، جالعىز عانا تىلەگى — حلورا دەگەن بۇركەنشىك ەسىممەن كاميللاعا ارناپ ماداق ولەڭ جازىلعانى، ال ءوزى كاميللاعا لوتاريو ءبىر حانىمعا عاشىق بوپ قالىپ، ونىڭ قاراپايىمدىلىعىن ەسكەرىپ، ادەپتىلىك ساقتاۋ ءۇشىن ونى وسى ەسىممەن جىرعا قوسىپ ءجۇر دەمەك؛ ەگەردە لوتاريونىڭ ولەڭ شىعارۋعا قۇلقى بولماسا، ءوزى-اق شىعارىپ بەرە الادى.

— ءويتىپ اۋرەگە تۇسپەي-اق قوي، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى لوتاريو، — ويتكەنى، مۋزالار مەنى ونشا جاتىرقامايدى، سيرەك تە بولسا ءجۇز كورسەتىپ تۇرادى. ەندەشە، عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققانىم جايىندا الگىندە ايتقاندارىڭنىڭ ءبارىن كاميللاعا جەتكىزە بەر، ال ولەڭدى جازۋىن مەن جازىپ شىعام، ارناۋ يەسىنىڭ وزىندەي كەلىستى بولماسا دا، ايتەۋىر شاما-شارقىم جەتكەنشە ءتاۋىر عىپ جازارىم انىق.

ەسالاڭ دوس پەن ساتقىن دوس ەكەۋى وسىعان ءباتۋالاستى؛ ۇيىنە قايتىپ ورالعان انسەلمو بولسا، وسى ۋاقىتقا شەيىن سۇراۋ سالماي كاميللانى قاتتى تاڭىرقاتىپ جۇرگەن نارسەنى، اتاپ ايتقاندا، انانداي حاتتى جازۋعا نە تۇرتكى بولعانىن سۇرادى. كاميللا وعان انسەلمو ۇيدە جوقتا لوتاريو ءوزىن ەركىندەۋ ۇستاي ما دەپ قالعانىن، ءبىراق ارتىنان ول ويىنان اينىعانىن، سولاي كورىنگەن شىعار دەپ شامالايتىنىن، ويتكەنى لوتاريو ءقازىر وزىنەن قاشقاقتاپ، وڭاشا قالۋعا قۇلشىنبايتىنىن حابار ەتتى. انسەلمو بۇعان جاۋاپ رەتىندە، مۇنداي كۇدىكپەن ءبىرجولا قوش ايتىسۋى كەرەگىن، سەبەبى لوتاريونىڭ ءبىر اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان قىزعا عاشىق بوپ، ونى حلورا دەپ اتاپ ولەڭ شىعارىپ جۇرگەنىن قۇلاعى شالعانىن، ءتىپتى ول بىرەۋگە عاشىق بولماعان كۇندە دە لوتاريونىڭ ادالدىعىنا جانە ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى قىل وتپەس دوستىققا كۇمان كەلتىرۋىنە نەگىز جوقتىعىن ايتتى. ەگەر لوتاريو حلوراعا عاشىقتىعى جالعان ەكەنىن، بۇل جايىندا انسەلموعا ايتقاندا كاميللانى دارىپتەۋدەن قۋانىش تابۋعا مۇمكىندىك الماق بولعانىن كاميللاعا قۇلاققاعىس ەتىپ قويماعاندا، ونىڭ قىزعانىش تورىنا تۇتىلاتىنىندا كۇمان جوق-تى، الايدا بۇدان الدىن-الا ماعلۇمدار بولعان كەلىنشەك بۇل حابارعا جايباراقات قانا قۇلاق سالدى.

ەرتەڭىنە، تۇسكى استان كەيىن، ۇشەۋى وڭاشا قالعاندا انسەلمو لوتاريودان سۇيىكتى حلوراسىنا ارناپ شىعارعان ولەڭىن وقىپ بەرۋىن ءوتىندى، — كاميللا ونىڭ كىم ەكەنىن ءبارىبىر بىلمەيدى، سوندىقتان اياشىڭ جايىندا ويىڭداعىڭنىڭ ءبارىن ىركىلمەي ايتا بەرۋىڭە بولادى، دەدى.

— كاميللا بىلگەن كۇندە دە ەشتەڭە جاسىرىپ قالماس ەدىم، — دەدى لوتاريو كەلىسپەي. — عاشىق جىگىتتىڭ اياشىنىڭ سۇلۋلىعىن دارىپتەپ، قاتىگەزدىگىنە وكپە ايتقانى — ونىڭ جاقسى اتىنا كىر كەلتىرگەندىك ەمەس. قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، مىناۋ راقىمسىز حلورا جونىندە كەشە شىعارعان سونەتىم:

مىلقاۋ تۇنەك تۇسكەندە جەرگە بيىكتەن،
باۋراعاندا پەندەنى ۇيقى سامالى،
ازابىمنىڭ جۇرگىزەم مۇڭلى ساناعىن،
قۇدىرەت پەن حلوراعا ارناپ سۇيىكتى.
تاڭ شاپاعى اشقان كەزدە ءبىر دەمدە
شىعىس بەتتىڭ قىزىل اراي قاقپاسىن،
كۇرسىنىس پەن وكپە-رەنىش استاسىپ،
اعىتىلار تولاس تاپپاي كەۋدەمنەن.
كوك اسپاننان جەرگە قاراي ۇدەرىپ،
شاڭقاي تۇستە وت جەبەلەر جاۋعاندا،
زار يلەيمىن، ىشقىنامىن ەڭىرەپ.
مىنە، تاعى ءتۇن دە كەلدى تۇنەرىپ،
قۇدىرەت پەن حلورانىڭ ساڭىراۋعا
ۇقساسىن ءبىلىپ، اھ ۇرامىن دەبدىرەپ.

كاميللاعا سونەت ۇنادى، اسىرەسە ونى انسەلمو قاتتى ۇناتتى؛ جاقسى ەكەنىن ايتىپ، وسىنداي كەرەمەت شىنايى سەزىمگە قايرىلمايتىنىنا قاراعاندا بۇل حانىم، شاماسى، اسقان قاتىگەز بولعانى عوي، دەدى. ءبىراق، سول ارادا كاميللا:

— عاشىق اقىنداردىڭ اۋزىنان شىققان ءسوزدىڭ ءبارى شىندىق پا؟ — دەپ سۇرادى.

— اقىن رەتىندە ولار جالعان سويلەيدى، ءبىراق عاشىق رەتىندە ولاردىڭ ايتارى از بولادى ءارى ادالىن ايتادى، — دەپ جاۋاپ قاتتى لوتاريو.

— بۇعان ەش كۇمان جوق، — دەپ كەلىسە كەتتى انسەلمو ونىمەن. بۇلاي دەگەندە، وسى قوشتاۋى ارقىلى لوتاريونىڭ كاميللا الدىنداعى بەدەلىن ءوسىرۋ ماقساتىن عانا كوزدەگەن، ءبىراق لوتاريوعا ىقىلاسى اۋىپ كەتكەن كاميللا انسەلمونىڭ بۇل قيتۇرقىسىن اڭعارمادى.

لوتاريوعا قاتىستىنىڭ بارىنە بۇيرەگى بۇرىپ تۇراتىندىقتان، وعان قوسا ونىڭ بۇتكىل ارمان-ويى مەن جازبالارى وزىنە عانا باعىشتالعانىن جانە شىن مانىندەگى حلورانىڭ ءوزى ەكەنىن جاقسى بىلەتىندىكتەن، ول لوتاريودان تاعى قانداي سونەتى نەمەسە باسقاداي ولەڭدەرى بارىن سۇرادى.

— ءبىر سونەت بار، — دەپ جاۋاپ قاتتى لوتاريو، — ءبىراق بۇل العاشقىسى سەكىلدى جاقسى عوي نەمەسە، دۇرىسى، سول سەكىلدى شامالى عوي دەپ ويلامايمىن. ونى وزدەرىڭىز ايتا جاتارسىزدار:

جەك كورۋمەن-اق تۇبىمە جەتەرسىڭ سەن،
بىلەم ونى، قۇلارىم حاق قۇردىمعا.
بىلەم تاعى، جۇلدىز جانار، نۇر تۇلعا
اجارىڭنىڭ ق ۇلى بوپ وتەرمىن مەن.
اتاقتان، قۇشتارلىقتان، ومىردەن جەرىپ،
اتتاعان شاقتا اقىرعى شەكتەن،
ۇنسىزدىك ەلىنە، جانىمدى جۇدەتكەن
اسىل بەينەڭ بىرگە كەتەدى ەرىپ.
قاستەرلىمنەن وسى، ارداقتى التىننان،
ايىرا الماس مەنى اقىرعى ساتتە
سەلقوستىق تا، ۇناتپاۋ دا قابارىپ.
سورلى باسىم! اعىستا قالدىم القىنعان،
قاراسام دا قانشا، قۋات ىزدەپ داتكە،
جول كوزەر جۇلدىز كورسەتپەيدى جانارىن!

انسەلمو ەكىنشى سونەتتى دە بىرىنشىسىنەن ارتىق بولماسا كەم باعالامادى، وسىلايشا ءوزىن شىر اينالدىرا شىرماپ، ابىرويسىزدىققا بەرىك ەتىپ بايلاعان شىنجىردىڭ بۋىنىنا بۋىن جالعاي بەردى؛ ويتكەنى، لوتاريو ابىرويىن اسىرەسە قاتتى بىلاپىتتاعان كەزدە ول وعان: مىنە، ار-نامىسىم ءۇشىن ەندى عانا الاڭسىز بولاتىن بولدىم، دەگەندى ايتاتىن؛ ءدال وسىلاي كاميللا دا ماسقاراشىلىق تۇڭعيىعىنا قاراي باياۋ سىرعاناپ بارا جاتقان-دى، ال كۇيەۋىنە ول تازالىق پەن جاقسى اتاقتىڭ اسقار شىڭىنا قاراي ورلەپ بارا جاتقانداي كورىنەتىن. ايتسە دە، ءبىر جولى كاميللاعا كۇتۋشى قىزىمەن وڭاشا قالۋدىڭ ورايى كەلدى دە، كاميللا وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— قىمباتتى لەونەللا، ءوزىمدى تىم ارزان باعالاپ، جىلدام ىڭعاي بەرگەنىمنىڭ سالدارىنان لوتاريونىڭ ءبىر تابانداپ قول جەتكىزۋدىڭ ورنىنا جۇرەگىمدى بىردەن جاۋلاپ العانىنا ۇيالىپ ءجۇرمىن. قۇشتارلىعىنىڭ بەت قاراتپاس بولعانىن، قارسىلىعىمدى جاپىرىپ جىبەرگەنىن قاپەرىنەن شىعارىپ، مەنى يكەمگە كونگىش نەمەسە جەڭىلتەك دەپ جازعىرا ما دەپ قورقام.

— بۇعان بولا قاپا بولماي-اق قويىڭىز، مەيىربان حانىم، — دەدى لەونەللا، — وندا تۇرعان دانەڭە جوق: ەگەر سىيلىقتىڭ ءوزى شىنىمەن ءتاۋىر دە باعالى بولسا، ونىڭ قۇندىلىعى شاپشاڭ قولىمىزعا تيگەنىنە بايلانىستى تومەندەمەيدى. “يگىلىكتىڭ ەرتە-كەشى جوق” دەيتىن ماقال بار ەمەس پە.

— مىناداي دا ماقال بار: “ارزانعا تۇسكەننىڭ ءقادىرى دە ارزان”، دەلىنەدى، — دەپ ءسوز قىستىردى كاميللا.

— بۇل ماتەلدىڭ سىزگە قاتىسى جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى لەونەللا، — سەبەبى، ماحاببات، ەستۋىمشە، بىردە قۇس بوپ ۇشسا، بىردە جاياۋ جۇرەدى، بىرەۋمەن قۇيعىتسا، ەكىنشى بىرەۋمەن ميتىڭدايدى، بىرەۋلەردى مۇزداتسا، وڭگەلەردى ورتەپ جىبەرەدى، بىرەۋدى جاراقاتتاسا، ەكىنشى بىرەۋدى شەيىت قىلادى، ونىڭ تىلەگى قاس قاعىمدا تۇتانىپ، قاس قاعىمدا ءوشۋى مۇمكىن، تاڭەرتەڭ ول قامالدى قورشاۋعا الادى، ال كەشكىسىن قامال قيراپ جاتادى، ويتكەنى، وعان قارسى تۇرارلىق كۇش جوق. ولاي بولسا، نەدەن قاۋىپتەنىپ، نەدەن ۇرەيلەنىپ وتىرسىز؟ سەبەبى، لوتاريو دا تاپ سونداي كەپتى باستان كەشتى ەمەس پە، ويتكەنى ماحاببات ەكەۋىڭىزدى بىردەي تىزە بۇكتىرۋدىڭ قۇرالى ەتىپ قوجايىنىمنىڭ ساپارعا كەتۋىن قالاپ الدى عوي. ماحاببات ويلاستىرعان نارسە تاپ سول انسەلمونىڭ ۇيدە جوق كەزىندە، ول قايتىپ كەلگەنگە شەيىن ىسكە اسۋعا ءتيىس ەدى، ويتكەنى ونىڭ ساپاردان قايتىپ ورالۋى ءبارىنىڭ شىرقىن بۇزاتىن: سەبەبى، تىلەگىن ورىنداۋعا كەلگەندە ماحاببات ءۇشىن وڭتايلى جاعدايدان ارتىق جاقسى كومەكشى جوق قوي، سوندىقتان ول مۇنى، اسىرەسە العاشقى كەزدەردە، ويعا العاندارىن ورىنداۋعا بارىنشا پايدالانىپ قالۋعا تىرىسادى. مۇنىڭ ءبارىن نەگىزىنەن ءوز تاجىريبەمنەن بىلەم، الدەكىمنەن ەستىگەن اڭگىمەم ەمەس، كەيىن ءبىر رەتى كەلگەندە ءوزىم جايىندا ايتىپ بەرەرمىن سىزگە، سينورا، — سەبەبى مەن دە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان جانمىن عوي، وعان قوسا ءالى جاسپىن. ايتايىن دەگەنىم، سينورا كاميللا، ءسىز وعان سالعان جەردەن سەنىپ، بىردەن كونە كەتكەن جوقسىز، كوز جانارى، كۇرسىنىسى، ايتقان ءسوزى، بەرگەن ۋادەسى مەن تارتۋلارىنا قاراپ الدىمەن ونىڭ جان دۇنيەسىنە تەرەڭ بويلادىڭىز، ءسويتىپ ونىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن تانىپ، ماحابباتقا ابدەن لايىق ەكەنىنە كوزىڭىز جەتتى. ولاي بولسا، ەكى جۇزدىلىك پەن مەنمەندىك سىبىرىنا قۇلاق تۇرمەڭىز، لوتاريونى قالاي سىيلاساڭىز، ونىڭ دا ءسىزدى سولاي سىيلايتىنىنا ءوزىڭىزدى سەندىرىڭىز: ماحاببات تورىنا تۇتىلعانىڭىزعا ول سونشالىقتى قۋانىشتى ءارى باقىتتى، وسىناۋ ماحاببات تورى ونىڭ الدىنداعى قادىر-قۇرمەتىڭىزدى بۇرىنعىدان دا ارتتىرا تۇسەدى، وعان قوسا ول ءاربىر ءتۇتىنى ءتۇزۋ عاشىققا ءتان بولۋعا ءتيىس دەلىنەتىن ءتورت ب-مەن عانا ەمەس، ياعني باسى بوستىعى، بايقامپازدىعى، بولاتتاي بەرىكتىگى، بۇكپەلەي بىلەتىندىگىمەن عانا ەمەس، كۇللى الىپپەمەن دە ماقتانا الادى — مۇقيات تىڭداڭىز، ءقازىر ونى سىزگە جاتقا ايتىپ بەرەم. ءوز تۇسىنىگىمشە، ول اقىلدى، ودان سوڭ الگى ءتورت ب كەلەدى، ءدارىپتى، ەستى، جىگەرلى، زەيىندى، يناباتتى، كەلبەتتى، لاۋازىمدى، مەيىرىمدى، نامىسقوي، ورنىقتى، پاراساتتى، راقىمدى، سابىرلى، تاۋەكەلشىل، ءۋازيپالى، شالىمدى.

بۇل الىپپە كاميللانىڭ كوڭىلىن سەرگىتىپ جىبەردى، ءسويتىپ ول لەونەللانىڭ ماحاببات ماسەلەسىندەگى تاجىريبەسى سوزىنە قاراپ باعالاۋعا بولاتىننان، شىن مانىندە، الدەقايدا مولداۋ ەكەن دەپ شەشتى. سول ارادا لەونەللا مۇنىسىن مويىنداپ، ونەگەلى شاڭىراقتان شىققان، سول قالانىڭ تۇرعىنى بوپ تابىلاتىن ءبىر جاس جىگىتپەن ويناپ-كۇلىپ جۇرگەنىن كاميللاعا جايىپ سالدى؛ بۇل حابار كاميللانى شوشىتىپ جىبەردى، ار-ۇياتىنا قاتەر تۋسا وسى ءبىر تۇستان تۋۋى مۇمكىن-اۋ دەپ، ۇرەيلەنىپ قالدى. قاداعالاي سۇراپ، قاتىناستارى قانشالىقتى تەرەڭدەگەنىن بىلمەك بولدى. اناۋ ەش قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان قاتىناستارى تىپتەن تەرەڭدەپ كەتكەنىن ايتتى. البەتتە، ءاردايىم وسىلاي بولادى: حانىم ءمۇلت كەتسە بولدى، كۇتۋشى ايەل دە قولما-قول ۇياتىن جوعالتادى، ءسويتىپ، حانىمنىڭ سۇرىنگەنىن كورىپ ءوزى دە سىلتي باستايدى، ونى جۇرتتىڭ ءبىلىپ وتىرعانىنان قىمسىنبايدى. امالى تاۋسىلعان كاميللاعا لەونەللادان سۇيگەن جىگىتىنە ءوزىنىڭ اشىنالىعى جايىندا ايتپاۋىن سۇراپ جالىنۋدان باسقا ەشتەڭە قالمادى، سونداي-اق انسەلمو مەن لوتاريو ءبىلىپ قويماسى ءۇشىن جەكە باسىنىڭ جەڭىل ءجۇرىسىن دە قۇپيادا ۇستاۋىن ءوتىندى. لەونەللا ۋادەنى بەرۋدەي-اق بەردى، ءبىراق ونى ورىنداۋ جاعىن وڭدىرماعانى سونشا، كاميللانىڭ وسى قىزدىڭ قىرسىعىنان ابىرويدان ايرىلىپ قالۋىم مۇمكىن-اۋ دەگەن سەزىگى اقىرى راسقا شىقتى، ويتكەنى قوجايىن ايەلدىڭ بۇرىنعى وكتەمدىكتەن قول ۇزە باستاعانىن بايقاعان جانە كوڭىلدەسىمەن جاتقان جەرىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەن كۇندە دە ءبارىبىر ۇستاپ بەرمەيتىنىنە كامىل سەنىمدى، ۇيات دەگەندى ۇمىتقان، ادەپسىز لەونەللا جىگىتىن ۇيگە الىپ كەلۋدەن تايىنباعان-دى، — قوجايىن ايەلدەر جاسايتىن كۇنانىڭ زارداپتى سالدارىنىڭ ءبىرى وسىنداي: ولار كۇتۋشىلەرىنىڭ كۇڭىنە اينالىپ، جاعىمسىز دا جيىركەنىشتى ىستەرىن بۇركەمەلەپ وتىرۋعا ءماجبۇر بولادى. كاميللا دا تاپ وسىنداي كەپتى باستان كەشتى: ۇيىندەگى بولمەلەردىڭ بىرىندە سۇيىكتىسىمەن قۇشاق قاۋىشتىرىپ جاتقان لەونەللانىڭ ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ۇستىنەن ءتۇستى، الايدا وعان ءتىپتى رەنىش بىلدىرۋگە دە باتىلى جەتپەدى، كەرىسىنشە جىگىتىن جاسىرىپ تاستاۋعا جاردەمدەسىپ، انسەلمونىڭ كورىپ قالماۋى ءۇشىن قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ باقتى. الايدا، ولاردىڭ وسىنداي ايلا-امالدارىنا قاراماستان، ءبىر جولى لوتاريو الگى جىگىتتىڭ الا تاڭدا انسەلمو ۇيىنەن شىعىپ بارا جاتقانىن بايقاپ قالدى؛ بۇنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەگەن ول ءاۋ باستا كوزىمە قوس كورىنگەن ەكەن دەپ ويلادى؛ ءبىراق، پلاششىن قاۋسىرىنىپ العان الگىنىڭ اسقان ساقتىقپەن، ادىمىن ابايلاي باسىپ جىلىستاپ بارا جاتقانىن كورگەندە اڭعال بولجامىنان اينىپ، باسقا ءبىر تۇجىرىمعا كەلدى: اقىر اياعىندا كاميللا جول تاۋىپ شىقپاعاندا بۇل تۇجىرىمىنىڭ سالدارىنان ءبارى دە وڭالماستاي وپىق جەگەن بولار ەدى. لەونەللانىڭ بۇل دۇنيەدە بار-جوعىن لوتاريو مۇلدەم ۇمىتىپ كەتكەن-دى، سوندىقتان انسەلمونىڭ ۇيىنەن وسىنداي مەزگىلسىز ۋاقىتتا شىعىپ كەلە جاتقان ادامنىڭ لەونەللاعا كەلۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن وي قاپەرىنە كىرىپ تە شىقپاعان؛ سول ارادا ول وزىنە وپ-وڭاي ىڭعاي بەرگەنى سەكىلدى، بۇل جولى دا كاميللا كوڭىلشەكتىك جاساپ، جىلدام كونە قويعان ەكەن دەپ ءتۇيدى، — جەڭىل جۇرىسكە سالىنعان جۇبايدىڭ جامان قۇلىعىنان تۋىندايتىن سالدار وسىنداي بولادى: تىپتەن سول جالىنىپ-جالپايۋ، ۋادە بەرۋ ارقىلى تار توسەكتە تابىسۋعا قول جەتكىزگەن اشىناسىنىڭ الدىندا دا ءقادىرى قالمايدى، ويتكەنى اشىناسى ونىڭ باسقا بىرەۋمەن تابىسۋى ەندىگى جەردە بۇدان الدەقايدا جەڭىلگە تۇسەدى دەپ ويلايدى، سول سەبەپتى بولماشى كۇدىكتىڭ ءوزى وعان ەندى اقيقات شىندىق سەكىلدى ەلەس بەرەدى. وسىنى كورگەن لوتاريو، شاماسى، اقىلىن جوعالتىپ السا كەرەك، ۇستامدى مىنەزىنەن ايرىلىپ، دەبدىرەپ قالدى، ويتكەنى جانىن جەگىدەي جەگەن جويقىن قىزعانىش اپشىسىن قۋىرعان، كاميللادان قالايدا ءوش الۋعا ىنتىققان ول، — شىن مانىندە ءوزىنىڭ الدىندا ەش ايىپ-كىناسى بولماسا دا، — باس قاتىرىپ جاتپاي، ءالى توسەگىنەن دە تۇرىپ ۇلگەرمەگەن انسەلموعا جۇگىرىپ بارۋدان باسقا ءتاۋىر دە جوندەم ەشتەڭە ويلاپ تابا المادى، ءسويتىپ وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— ءبىلىپ قوي، انسەلمو، وزىڭە ايتۋعا وقتالعان ءبىر ءسوزىمدى ايتا الماي، وزىممەن ءوزىم ارپالىسىپ، ازاپقا ءتۇسىپ جۇرگەنىمە كوپ كۇن بولدى، ەندى ونى سەنەن جاسىرار شامام جوق جانە قاقىم دا جوق. ءبىلىپ قوي، كاميللا ەسىمدى قامال بەرىلۋگە كوندى، قانداي شارت قويسام دا قابىلداۋعا دايىن. بار شىندىقتى وزىڭە وسى كۇنگە شەيىن ايتپاي كەلگەنىمنىڭ جالعىز عانا سەبەبى — بۇل ونىڭ ايەلدەرگە ءتان انشەيىن قىلتىڭ-سىلتىڭى ەمەس پە ەكەن، ءوز رۇقساتىڭ بويىنشا بىلدىرە باستاعان سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىم شىنايى نارسە مە، سونى سىناقتان وتكىزىپ، تەكسەرۋ جايىن ويلاستىرىپ جۇرگەن جوق پا ەكەن، سوعان انىق كوز جەتكىزگىم كەلگەن. بۇعان قوسا، ەگەر كاميللا ادال جۇباي بولسا جانە ەكەۋىمىز ويلاعانداي ىزگى قاسيەتتەردىڭ يەسى بولسا، وندا وزىنە ىنتىزارلىق بىلدىرگەنىمدى ساعان حابارلايتىن شىعار دەپ ويلاعام، ءبىراق ونىڭ بۇعان اسىقپاي جۇرگەنىن كورىپ، بەرگەن ۋادەسىنىڭ جالعان ەمەستىگىن ءتۇسىندىم، — ال ماعان ول كيىم-كەشەگىڭدى ساقتايتىن بولمەدە (راس-اق: وزدەرى ادەتتە ءدال وسى بولمەدە تابىساتىن)، ءوزىڭ تاعى ءبىر جاققا كەتكەن كەزدە جولىعىسۋعا ۋادە ەتتى. الايدا، اشۋعا ەرىك بەرىپ، جەدەل تۇردە كەك قايتارۋعا كىرىسپەي تۇرا تۇرۋىڭدى سۇرار ەدىم، ويتكەنى ول ازىرشە تەك قيالمەن عانا كۇنا جاسادى، ال ونى ءىس جۇزىندە جاساعانشا ويى وزگەرىپ، باسقا ارناعا اۋىتقۋى، ءسويتىپ الگى كۇنانى وپاسىز پيعىلىنا دەگەن وكىنىش الماستىرۋى ابدەن مۇمكىن عوي. ەندەشە، وسى كۇنگە شەيىن ءاردايىم نەمەسە ءاردايىم دەرلىك اقىل-كەڭەسىمدى تىڭداپ كەلسەڭ، ءقازىر وزىڭە ايتقالى وتىرعان تاعى ءبىر كەڭەسىمە قۇلاق سال: كەيىن ءبارىن كوزىڭمەن كورىپ، كوڭىلگە تۇيگەننەن كەيىن قانداي شارا قولدانۋىڭا بولاتىنى جايىندا بايسالدى بايلام جاساۋىڭ ءۇشىن مۇنى جاقسىلاپ ەسىڭدە ساقتا. وتكەن جولعىداي، ەكى-ۇش كۇنگە ءبىر جاققا باراتىنىڭدى ايت تا، ءوزىڭ كيىم-كەشەك ساقتايتىن بولمەگە تىعىلىپ قال، وندا كىلەمدەر مەن باسقا دا مۇلىكتەر تۇرعاندىقتان وسىعان وتە قولايلى ورىن بوپ تابىلادى. سول جەردە ەكەۋىمىز كاميللانىڭ قانداي پيعىل-نيەتتە جۇرگەنىن ءوز كوزىمىزبەن كورەتىن بولامىز، ەگەر ويعا العان ءىسى وپاسىزدىق بولسا، سولاي ەكەنىندە ءشۇبا جوق، وندا التىن باسىڭدى قورلاعانى ءۇشىن اياۋسىز جازا بەرەتىن، ارتىق سوزگە بارمايتىن، ءبارىن الدىن-الا ەسكەرگەن، اقىلمەن ارەكەت ەتەتىن جەندەتكە اينالۋىڭا بولادى.

لوتاريونىڭ ايتقاندارى انسەلمونى ءارى تاڭعالدىرىپ، ءارى تاڭداندىرىپ، تىعىرىققا تىرەپ قويدى، ويتكەنى مۇنداي اڭگىمەنى ەندى ەستيمىن دەپ مۇلدەم كۇتپەگەن، — لوتاريونىڭ جالعان ۇزدىگۋىن جۇبايى ۇزىلدى-كەسىلدى تىيىپ تاستادى دەپ ويلاپ، توبەسى كوككە ەلى جەتپەي جۇرگەن. ەدەنگە كوز اۋدارماي قاراعان قالپى ۇزاق وتىردى، سوسىن اقىرى:

— سەن ناعىز دوس ەكەنىڭدى دالەلدەپ بەردىڭ، لوتاريو. اقىل-كەڭەسىڭدى بۇلجىتپاي ورىندايتىن بولام. نە ىستەسەڭ سونى ىستە، ءبىراق مىنا كۇتپەگەن جاعدايعا وراي مۇنى قۇپيادا ساقتا، — دەدى.

لوتاريو سوعان ۋادە ەتتى، ءبىراق انسەلمونىڭ ۇيىنەن شىققان بويدا-اق الگى ايتقاندارىنا وڭباي وكىندى، مۇنىڭ ۇلكەن اقىماقتىق بولعانىن ءتۇسىندى، ويتكەنى وسىنشا قاتىگەزدىك پەن جەكسۇرىندىققا بارماي-اق كاميللادان ونىڭ ءوزى-اق كەك الا الاتىن ەدى. ۇشقالاقتىعى ءۇشىن ءوزىن-وزى قارعاپ-سىلەپ، ۇستامسىزدىعى ءۇشىن تىلدەدى، بۇل اعاتتىقتى قالاي جوندەپ، تىعىرىقتان جول تابۋ ءۇشىن قانداي امال جاساۋ كەرەگىن بىلمەي داعداردى. اقىر سوڭىندا كاميللاعا بارىپ بولعان جايدىڭ ءبارىن ايتىپ ايىپتانعاندى ءجون كوردى؛ بۇنىڭ رەتىن كەلتىرۋ وعان قيىنعا تۇسكەن جوق — سول كۇنى-اق ونىمەن وڭاشا جۇزدەستى، وزدەرىن ەشكىم تىڭداپ تۇرماعانىنا كوز جەتكىزىپ العان سوڭ كاميللا بىلاي دەدى:

— بىلەسىڭ بە، جانىم لوتاريو، جۇرەگىمنىڭ قاتتى اۋىرىپ، سىزداپ تۇرعانى سونشا، وسى ءقازىر جارىلىپ كەتەتىن سەكىلدى، ەگەر دە اقي-تاقي جارىلماسا وندا ءبىر عاجاپتىڭ كومەگىمەن عانا امان قالۋى مۇمكىن. بەرى قارا: لەونەللانىڭ ارسىزدىققا سالىنعانى سونشا، كوڭىلدەسىن ۇيىمە الىپ كەلىپ ءتۇنى بويى ويناپ-كۇلەتىندى شىعاردى، مۇنىسى مەنىڭ جاقسى اتىما نۇقسان كەلتىرىپ ءجۇر، ويتكەنى الگى جىگىتتىڭ بەيمەزگىل ۋاقىتتا ۇيىمنەن شىعىپ بارا جاتقانىن كورگەندەردىڭ ويىنا نە ءتۇرلى كۇمان كىرۋى مۇمكىن عوي. ماعان اسىرەسە اۋىر تيەتىنى — ونى نە جازالاي المايتىنىم، نە ۇرسىپ-سوگە المايتىنىم، ويتكەنى ءوز ءىس-قىلىقتارىمىزدىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەندىكتەن ونىڭ ءىس-قىلىعى جايىندا جۇمعان اۋزىمدى اشپاۋعا ءماجبۇر بولام، وسىنىڭ ءبارى ءبىر بالەگە باستاي ما دەپ قورقام.

ونى ءۇنسىز تىڭداپ وتىرعان لوتاريو ءاۋ باستا مۇنىڭ ءبارىن كاميللا الگىنىڭ وزىنە ەمەس، لەونەللاعا كەلگەنىن دالەلدەمەك بوپ كوز الداۋ ءۇشىن قيىستىرىپ وتىر دەپ ويلاعان؛ الايدا كاميللانىڭ قاتتى كۇيزەلىپ، جىلاپ، وزىنەن اقىل-كەڭەس سۇراعانىن كورگەننەن كەيىن وعان قالتقىسىز سەندى، سەنگەن سوڭ بۇرىنعىدان دا بەتەر ۇيالىپ، ىستەگەن ىسىنە قاتتى وكىنىش ءبىلدىردى. سويتسە دە، كاميللادان بەكەردەن-بەكەر كۇيىنە بەرمەۋىن ءوتىنىپ، لەونەللانىڭ ەسەرلىگىن اۋىزدىقتاۋدىڭ ءبىر جولىن ويلاپ تاباتىنىن ايتتى. اقىر اياعىندا لوتاريو دەگبىرىن قۇرتقان دۇلەي قىزعانىشتان انسەلموعا بارىپ ءبارىن بايانداپ بەرگەنىن، ءسويتىپ كاميللانىڭ وپاسىزدىعىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن، ەكەۋارا كەلىسىم بويىنشا، ونىڭ كيىم ساقتايتىن بولمەدە جاسىرىنىپ جاتاتىنىن ايتتى. وسىناۋ ەسالاڭدىعىنا كەشىرىم ەتۋىن سۇراپ جالبارىنىپ، جاعدايدى قالاي قالپىنا كەلتىرۋگە بولاتىنى جايىندا، ناگۇماندىعى سالدارىنان كىرىپ كەتكەن مىنا قيىر-شيىر شىتىرماننان قالاي جول تاۋىپ شىعا الاتىنى جونىندە كەڭەس بەرۋىن ءوتىندى.

لوتاريونىڭ ايتقاندارىن ەستىگەن كاميللا نە دەردى بىلمەدى، ىزادان كۇيىپ كەتە جازداپ، ءوزى تۋرالى وسىنداي ورەسكەل ويدىڭ جەتەگىندە جۇرگەنى ءۇشىن جانە وعاش تا وسپادارسىز ىسكە بارعانى ءۇشىن لوتاريونى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ تىلدەپ، ءادىل دە ورىندى وكپە-رەنىش ءبىلدىردى؛ الايدا ايەلدىڭ اقىل-ويى تاتىمدى تۇجىرىم جاساۋعا كەلگەندە ەركەكتىڭ اقىل-ويىنان ولقى ءتۇسىپ جاتاتىنىمەن، جاقسىلىققا دا، جاماندىققا دا ءۇن قاتۋعا كەلگەندە جاراتىلىسىنا ءتان قاسيەتىنە بايلانىستى ودان العىرلاۋ بولعاندىقتان، كاميللا وسىناۋ ءبىر قاراعاندا سىنا قاعىلار ساڭىلاۋ جوقتاي كورىنەتىن تىعىرىقتان شىعار جولدى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا-اق تاپتى. ءسويتىپ، لوتاريوعا انسەلمو ەرتەڭىنە تاپ سول وزدەرى ۋاعدالاسقان جەردە تىعىلىپ جاتاتىن بولسىن، سونى قاتاڭ قاداعالا، دەدى؛ سوسىن وسىناۋ جاسىرىنباقتان اجەتتەرىنە اساتىن پايدا تاپپاق ويى بارىن، ناتيجەسىندە بىر-بىرىمەن الاڭسىز ايمالاسىپ، قۇمار قاندىرۋعا جول اشىلاتىنىن قۇلاققاعىس ەتتى؛ ارعى ويىن اقىر اياعىنا دەيىن اشپاعان ول، لوتاريوعا انسەلمو تىعىلىپ قالعان كەزدە لەونەللانىڭ شاقىرۋىمەن ىشكە كىرىپ، قويىلعان سۇراقتارعا انسەلمونىڭ ەستىپ جاتقانىن بىلمەيتىندەي كەيىپتە جاۋاپ بەرۋى كەرەگىن عانا ەسكەرتتى. لوتاريو ءوزىنىڭ ءارى باتىلىراق، ءارى مەيلىنشە ساق ارەكەت ەتۋى ءۇشىن كاميللادان ويعا العان ءىسى جايىندا تولىعىراق ايتىپ بەرۋىن سۇراپ جالىنا باستادى.

— ساعان ارەكەت ەتۋدىڭ كەرەگى جوق؛ قايتالاپ ايتام، ساعان تەك سۇراقتارىما جاۋاپ بەرۋ عانا قاجەت. — مىنە، كاميللانىڭ وعان ايتقانىنىڭ بار-جوعى وسى عانا بولدى، ويتكەنى وزىنە وتە ورايلى كورىنگەن نيەتىن لوتاريونىڭ جاقتىرماي تاستاۋىنان، ءسويتىپ تيىمسىزدەۋ باسقا بىردەڭەنى ويلاپ تاۋىپ، كىرىسىپ كەتۋىنەن قورقىپ، وعان ءوز جوسپارى جايىندا ايتپاي تۇرا تۇرعاندى ءجون كورگەن-دى.

بۇدان سوڭ لوتاريو كەتىپ قالدى، ال ەرتەڭىنە انسەلمو دەريەۆنياداعى تانىسىنا بارا جاتقان بوپ شىعىپ كەتتى دە، قايتىپ كەلىپ جاسىرىنىپ قالدى — كاميللا مەن لەونەللا قولايلى جاعدايدى قاراستىرىپ قويعاندىقتان، بۇل وعان قيىندىققا تۇسپەدى.

ءسويتىپ، انسەلمو تىعىلىپ قالدى، تۇلا بويىن ايرىقشا تولقۋ بيلەدى: وسى ءقازىر كوز الدىندا الدەكىمدەر ار-نامىسىن لاستاي باستايتىنىن، قاس قاعىم ءسات وتپەي-اق باعا جەتپەس بايلىعىن — سۇيگەن جارى كاميللانى ول وسىلاي باعالايتىن — الدەكىمدەر الىپ كەتەتىنىن كۇتىپ جاتقان ادام عانا، شاماسى، وسىنداي تولعانىستى باستان كەشسە كەرەك. انسەلمونىڭ تىعىلىپ جاتقانىنا كامىل سەنىمدى كاميللا مەن لەونەللا كيىم ساقتايتىن بولمەگە كەلىپ كىردى؛ تابالدىرىقتان اتتاي بەرە-اق كاميللا اۋىر كۇرسىنىپ الىپ بىلاي دەدى:

— اھ، مەيىرىمدى لەونەللا! رايىمنان قايتارۋعا تىرىسىپ اۋرە بولا ما دەپ ويعا العان ءىسىم جايىندا وزىڭە ەشتەڭە ايتپاعانمىن، سونى ءقازىر ورىنداۋعا ءداتىم جەتپەي تۇر، قانە، انسەلمونىڭ قانجارىن الشى، قاسيەتسىز كەۋدەمە قاداشى ونى! جو-جوق، تۇرا تۇر، نەگە مەن بىرەۋدىڭ كىناسىنە بولا قاسىرەت شەگۋگە ءتيىسپىن؟ ەڭ الدىمەن، لوتاريونىڭ اردان جۇرداي ادەپسىز كوزى بويىمنان سونشالىقتى نە تاپقانىن، نەگە بۇلايشا اياق استى باتىرلىق كورسەتىپ، قارا نيەت قۇشتارلىعىن ماعان بايان ەتكەنىن، ءسويتىپ ءوزىنىڭ دوسىن ماسقاراشىلىققا ۇشىراتىپ، مەنىڭ ار-نامىسىمدى اياققا باسقانىن بىلگىم كەلەدى. بارشى تەرەزەگە، لەونەللا، شاقىرشى ونى، — ءقازىر ونىڭ كوشەدە تۇرعانى انىق: ارسىز تىلەگىم قاشان ورىندالار ەكەن دەپ توسىپ تۇرعان شىعار. ءبىراق، ودان بۇرىن مەنىڭ تىلەگىم — قاتىگەز بولعانىمەن قاسيەتتى تىلەگىم ورىندالار.

— اھ، ءقادىرلى حانىم! — دەپ سارناپ قويا بەردى ءارى اڭعارىمپاز، ءارى بارىنەن حاباردار لەونەللا. — قانجار سىزگە نە كەرەك؟ شىنىمەن-اق ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز ولتىرگىڭىز كەلە مە الدە لوتاريونى ولتىرمەكسىز بە؟ ءبىراق، قانداي جاعدايدا دا ءبارىبىر ار-نامىسىڭىز بەن جاقسى اتىڭىزدى حاراپ قىلاسىز. ودان دا ىشتەن تىنىڭىز دا، وسىناۋ ازعىندى ءوزىمىز وڭاشا وتىرعاندا تابالدىرىقتان اتتاتپاڭىز. ويلاپ كورىڭىزشى، سينورا، ءبىز ناۋەتەك ايەلمىز، ال اناۋ ەر ادام جانە ونىڭ ۇستىنە ءاي-شايعا قارامايتىن دوكىر بىرەۋ. ەگەر ول مۇندا قۇشتارلىقتان كوزى قاراۋىتىپ، ارام پيعىل جەتەگىمەن كەلگەن بولسا، وندا ويعا العانىڭىزدى ورىندايمىن دەگەنشە ءوزىڭىز ءۇشىن ولىمنەن دە جامان بوپ شىعاتىن نيەتىن ىسكە اسىرىپ تا ۇلگەرۋى مۇمكىن عوي. ءاي، وسى انسەلمو مىرزامدى-اي، اناداي الدامشىنى ۇيىندە ەركىنسىتىپ قويعانى نەسى ەكەن؟ ايتالىق، سينورا، ونى ءولتىردىڭىز دەيىك، — مەنىڭشە، كوزدەپ جۇرگەنىڭىز دە وسى سياقتى، — سوندا ءمايىتتى قايتپەكپىز؟

— نە ىستەيمىز دەيسىڭ بە؟ — دەدى كاميللا. — ونى انسەلمو جەرلەسىن، — بۇل ءىس وعان كوڭىلدى دەمالىس سەكىلدى كورىنەتىن شىعار، ويتكەنى ول جەرگە ءوزىنىڭ ماسقاراشىلىعىن كومەدى عوي. ال، شاقىر ەندى ونى مۇندا، — قارا نيەتى ءۇشىن قايتارىلاتىن كەكتى كەشەۋىلدەتە بەرۋىم — جۇبايىلىق ادالدىققا بەرگەن سەرتىمە ساتقىندىق جاساۋمەن بىردەي سەكىلدى بوپ تۇر وزىمە.

انسەلمو ءبارىن ەستىپ تۇردى جانە كاميللانىڭ ءار سوزىنەن ول جايىندا قانشالىقتى تەرىس ويدا بولعانىن ءتۇسىنىپ تۇردى؛ ال لوتاريونى ولتىرۋگە انىق بەكىنگەنىن اڭعارعان كەزدە، مۇنداي ءىستى بولدىرماس ءۇشىن تىعىلعان جەرىنەن شىعا كەلىپ، بوي كورسەتۋگە وقتالدى، ءبىراق ەشتەڭەدەن شىمىرىكپەيتىن وسىناۋ وجەتتىك پەن وسىناۋ ىزگى نيەتتى شەشىم نەمەن اياقتالارىن بىلۋگە دەگەن قۇمارلىق ونى كىدىرتىپ قويدى، جەمە-جەمگە كەلگەندە عانا شىعىپ، كاميللاعا توقتاۋ سالارمىن دەپ ۇيعاردى.

ال، بۇل ەكى ارادا كاميللا وتىرىكتەن ەس-تۇستەن ايرىلىپ، تالىپ كەتكەن بولدى، ءسويتىپ كەرەۋەتكە گۇرس ەتىپ قۇلاعان كەزىندە لەونەللا شار ەتە قالدى دا:

— ويباي، بۇل نە دەگەن سۇمدىق! قانداي باقىتسىز سورلى ەدىم — جەر بەتىندەگى تازالىقتىڭ جاۋھارى، ىزگى قاسيەتتى جۇبايلاردىڭ اۋليەسى، ۇستامدىلىقتىڭ قايتالانباس ۇلگىسى كوز الدىمدا دۇنيەدەن وزعالى جاتىر عوي... — دەپ زار يلەپ جىلاي باستادى.

بۇعان قوسىمشا ول تاعى تالاي نارسەنى ايتتى، مۇنى ەستىگەن جاننىڭ ءبارى دە ونى الەمدەگى ەڭ جاناشىر جانە ادال كۇتۋشى، ال حانىمىن قۋعىن كورىپ جۇرگەن جاڭا پەنەلوپا دەپ ويلاپ قالار ەدى. كاميللا كوپ كۇتتىرمەي-اق ەسىن جيدى، باسىن كوتەرىپ، جان-جاعىنا قارانعان سوڭ:

— ساعان نە بولعان، لەونەللا، كۇن استىنداعى جانە اي استىنداعى الەمگە بىتكەن ەڭ ادال دوستى نەگە شاقىرمايسىڭ مۇندا؟ اسىقساڭشى، بارساڭشى، جۇگىرسەڭشى، ۇشساڭشى، جايباسارلىعىڭ اشۋىمنىڭ كۇشىن ازايتىپ جىبەرمەسە نەعىلسىن، ارمان ەتكەن ءادىل كەگىم قاھار توگىپ، قارعىس ايتۋمەن سەيىلىپ كەتپەسە نەعىلسىن، — دەدى.

— بارام، بارا جاتىرمىن، حانىم، — دەدى لەونەللا، — تەك اۋەلى قانجارىڭىزدى ماعان بەرىڭىزشى، ايتپەسە مەن جوق كەزدە بىردەڭە جاساپ قويارسىز دا، جاقىن-جۋىقتارىڭىز كەيىن ءومىر بويى جىلاۋمەن وتەر.

— وعان قام جەمەي-اق قوي، سۇيكىمدى لەونەللا، مەن ونداي ارتىق ىسكە بارمايمىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى كاميللا. — ءوز ار-نامىسىمدى قورعاۋىم، سەنىڭشە، ەسسىزدىك ءارى اقىلسىزدىق سياقتى كورىنەتىن شىعار، الايدا مەن، اۋەلى باقىتسىزدىعىنا ايىپتى ادامدى ءولتىرۋدىڭ ورنىنا، كىرشىكسىز تازا بولسا دا ءوزىن-وزى ولىمگە قيعان لۋكرەسيا ەمەسپىن عوي. ءيا، مەن ولەمىن، ەگەر وزىمە لايىقتى جازا سول بولسا، ءبىراق اۋەلى قانداي دا ءبىر جەلەۋ بەرمەگەنىمە قاراماستان وسپادارسىزدىق كورسەتكەن، ءسويتىپ كوزىمنىڭ جاسىن كەپتىرمەي قويعان ادامنىڭ سازايىن تارتقىزىپ، ودان كەگىمدى الىپ كەتۋىم كەرەك.

لەونەللا لوتاريونى شاقىرىپ كەلۋگە بارا قويماي ۇزاق جالىندىردى، ءسويتىپ اقىرى كەتتى، ول جوق كەزدە حانىمى وزىمەن-وزى سويلەستى:

— جاساعان-اي، جاساعان-اي! بۇرىن دا تالاي قۋىپ سالعانىمداي، لوتاريونى سول جولى دا قۋىپ جىبەرگەنىم ءجون بولاتىن ەدى عوي، ءوزىمدى اردان بەزگەن، ازعىن ايەل ساناتىنا قوسۋىنا جول بەرىپ قويعانىمدى قاراشى، — وكىنىشكە قاراي، ءقازىر وندا سونداي جەلەۋ بار، — ءبىراق بۇل ويىنان قۇلانتازا ارىلادى ءالى-اق! سويتكەنىمدە، ءسوز جوق، جاقسى بولاتىن ەدى. ءبىراق، قىلمىستى پيعىل-نيەتىنىڭ اۋانى الىپ بارعان جەردەن لوتاريو تۇك ەشتەڭە بولماعانداي امان-ساۋ شىقسا، ءوزىمنىڭ دە كەگىم قايتپاس ەدى، جۇبايىمنىڭ دا ار-نامىسى لاسقا بىلعانعان كۇيى قالار ەدى. حارامي تىلەگى ءۇشىن ول ساتقىن ومىرمەن قوش ايتىسۋعا ءتيىس! كاميللانىڭ كۇيەۋىنە دەگەن ادالدىعىن ساقتاپ قالعانىمەن قويماي، ونىڭ نامىسىن قورلاۋعا تالپىنعان ادامنان ءوش العانىنان زيالى قاۋىم حاباردار بولسىن (ەگەر زيالى قاۋىم بۇل جايىندا قاشان دا بولسا ءبىر بىلسە). سويتە تۇرعانىمەن، انسەلمونى قۇلاعدار ەتىپ قويعانىم دا ارتىق ەتپەيتىن ەدى دەپ ويلايمىن. ءبىراق، بۇل جايىندا دەريەۆنياعا جولداعان حاتىمدا ەمەۋرىن جاسادىم ەمەس پە، ال ونىڭ قۇلاققاعىس ەتكەن ءقاۋپىمنىڭ الدىن الۋعا اسىقپاعان سەبەبى، ءسىرا، مەيىربان دا اقجۇرەك ادام بولۋى سەبەپتى سىننان وتكەن دوسىنىڭ ءوز ار-نامىسىنا زارداپ كەلتىرەتىندەي ءىستى ويلاستىرىپ جۇرگەنىنە سەنە الماعانىنان جانە سەنگىسى دە كەلمەگەنىنەن عوي دەيمىن. ءتىپتى ءوزىم دە بۇعان كوپكە دەيىن ءمان بەرمەي كەلدىم عوي، سىيلاپ-قۇرمەتتەيتىنىنە سەندىرىپ باعۋدىڭ، باعالى سىيلىقتار بەرۋدىڭ، ەگىل-تەگىل كوز جاسىنىڭ استارىندا ارام پيعىلى جاتقانىن بايقاماسام، بالكىم، ءمان بەرمەس تە ەدىم. ءبىراق، بۇنداي اڭگىمەنىڭ ءقازىر قاجەتى نە؟ باتىل شەشىم بىرەۋدىڭ كەڭەسىنە مۇقتاج بولا ما؟ ارينە، مۇقتاج ەمەس. ەندەشە، ساقتان، ساتقىندىق، دايىن بول، ىزا-كەك! كىر ىشكە، وپاسىز، جاقىندا بەرمەن، ءول، ارام قات، ودان سوڭ نە بولسا و بولسىن! كوكتەگى قۇدىرەت ءوزىمدى جۇباي ەتىپ قوسقان جاننىڭ قۇشاعىنا پاك قالپىمدا كىردىم، ەندى ودان پاك قالپىمدا شىعۋعا ءتيىسپىن، — ول دا از: ونىڭ قۇشاعىنان ءوزىمنىڭ بەيكۇنا قانىم مەن جەر-الەمدە بۇرىن كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن زۇلىم دوستىڭ ارام قانىنا مالشىنىپ شىعاتىن بولام.

مۇنىڭ ءبارىن ول جالاڭ قانجاردى قولىنا ۇستاعان كۇيى بولمە ءىشىن ارلى-بەرلى كەزىپ ءجۇرىپ، ءسوز اراسىندا ويعا كەلمەيتىن وقىس قيمىلدار جاساي ءجۇرىپ جانە سەزىمگە شەكتەن تىس بەرىلە ءجۇرىپ ايتتى — مۇنى كورىپ تۇرعان ادام ونى اقىل-ەسىنەن ايرىلعان بىرەۋگە بالار ەدى، نازىك جاندى ايەل ەمەس، ويلاعان ءىسىن ورىنداماي تىنبايتىن ناعىز قانسۇرەك دەپ قالار ەدى.

كىلەمنىڭ تاساسىندا تۇرعان انسەلمو ءبارىن كورىپ، بارىنە تاڭىرقانۋمەن بولدى، سول ارادا وعان وسى كورگەندەرى مەن ەستىگەندەرى بۇدان دا گورى اۋقىمدىراق كۇماندى سەيىلتۋگە جاراپ قالاتىنداي سەزىلدى، ءسويتىپ، الدەنەندەي ءبىر شەتىن وقيعانىڭ ورىن الۋىنان قورىققان ول لوتاريونىڭ كەلۋىنە بايلانىستى جاسالاتىن تاجىريبەنى تىيىپ تاستاۋعا بەيىل بەردى. وسىعان بەكىنگەن انسەلمو تىعىلعان جەرىنەن اتىپ شىعىپ، جۇبايىن قۇشاعىنا الىپ، جۇباتۋعا وقتالعان دا ەدى، ءبىراق لەونەللانىڭ لوتاريونى قولىنان جەتەكتەپ كىرىپ كەلە جاتقانىن كوزى شالىپ ەرىكسىز ىركىلىپ قالدى. ال، كاميللا بولسا، لوتاريونى كورگەن بويدا-اق قانجارمەن ەدەنگە شەكتى بەلگىلەيتىن سىزىق سىزىپ، بىلاي دەدى:

— لوتاريو! ساعان ايتارىم مىناۋ: ەگەر مىنا شەكتەن اتتايتىن بولساڭ نەمەسە وعان ءسال دە بولسا جاقىندايتىن بولساڭ، وندا سول نيەتىڭدى بايقاپ قالعان ساتىمدە-اق مىنا قانجاردى كەۋدەمە قادايمىن! ەندى سەن جاۋاپ رەتىندە الدەنە ايتىپ ۇلگەرگەنىڭشە، ساعان ءوزىم بىرەر اۋىز ءسوز ايتقىم كەلىپ تۇر، ودان سوڭ قالاي حوش كورسەڭ، سولاي جاۋاپ بەرە جاتارسىڭ. بىرىنشىدەن، لوتاريو، سەن ءوزىڭ كۇيەۋىم انسەلمونى بىلەسىڭ بە جانە ونى قالاي باعالايسىڭ، سونى ايتساڭ، ال ەكىنشىدەن، سەن ءوزىڭ مەنى بىلەسىڭ بە، سونى ايتىپ بەرسەڭ. قانە، جاۋاپ بەر، ۇيالما جانە قانداي جاۋاپ قايتارام دەپ ويلانىپ تۇرىپ الما، ويتكەنى سۇراقتارىم قيىن ەمەس.

كاميللانىڭ نە ىستەمەك ويى بارىن ءاۋ باستان، انسەلمونى جاسىرىپ تاستاۋعا تاپسىرما بەرگەن كەزىندە-اق، سەزىپ-بىلۋىنە لوتاريونىڭ سۇڭعىلالىعى جەتەتىن؛ سوندىقتان بىردەن كاميللانىڭ ىڭعايىنا كوشىپ، تاپقىر دا ۇتقىر جاۋاپ قايتارا باستادى، ءسويتىپ ەكەۋىنىڭ اسقان شەبەر ويىنىنا بايلانىستى وسىناۋ وتىرىكتى اقيقات شىندىق رەتىندە قابىلداماۋ ەش مۇمكىن ەمەس-تى؛ ال، ونىڭ كاميللاعا قايتارعان جاۋابى مىنانداي بولدى:

— اياۋلى كاميللا، مەنى مۇندا شاقىرعانىڭدا كوزدەگەن ماقساتىما مۇلدەم ماڭايلاسپايتىن نارسەلەر جايىندا جاۋاپ الادى ەكەن دەپ استە ويلاماعام. ەگەر بەرمەك بولعان سىيلىعىڭدى كەيىنگە قالدىرۋعا نيەت قىلساڭ، وندا ءاۋ باستان دامەلەندىرمەي-اق قويعانىڭ ءجون ەدى، ويتكەنى ءۇمىتىڭ نەعۇرلىم كوبىرەك بولسا، ارمان ەتكەنىڭ دە سوعۇرلىم ۇزدىكتىرە تۇسپەك. ءبىراق، ساۋالدارىما جاۋاپ قايتارۋدان قاشقاقتايدى دەپ ويلاپ قالماۋىڭ ءۇشىن، ونىڭ بارىنە دە جاۋاپ بەرەمىن: ءيا، جۇبايىڭ انسەلمونى بىلەمىن، ءبىر-بىرىمىزدى بالا كەزدەن بىلەمىز، ءبىراق قانداي عالامات جاڭساق باسۋ بولسىن قاشان دا اقتاپ الۋعا ءازىر ماحابباتتىڭ سىبىر-كۇبىرى بويىنشا جاساعان جاماندىعىما ءوزىم كۋاگەرلىك ەتپەسىم ءۇشىن وزىڭە جاقسى ءمالىم دوستىعىمىز جايىندا ساعان بىردەڭە ايتىپ جاتپايمىن. مەن سەنى دە بىلەمىن، وعان قانداي قىمبات بولساڭ ماعان دا سوندايسىڭ: سەبەبى، ىزگى قاسيەتتەر يەسى بولماساڭ دۆورياندىق پارىزىما ەشقاشان قيانات جاساماس ەم جانە ءقازىر ءوزىم ماحابباتتىڭ، وسىناۋ الەۋەتتى قاسكويدىڭ، سىبىر-كۇبىرى بويىنشا مانسۇق ەتىپ وتىرعان شىنايى دوستىقتىڭ قاستەرلى قاعيدالارىنا قارسى ارەكەتكە بارماس ەم.

— ەگەر مۇنى مويىنداساڭ، شىنايى ماحابباتتان ساداعا كەتكىر سۇمەلەك، — دەدى كاميللا، — مەنىڭ الدىما قاي بەتىڭمەن كەلىپ تۇرسىڭ؟ مەن، ءوزىڭ دە جاقسى بىلەتىندەي، دوسىڭنىڭ قاراپ وتىراتىن ايناسى ەمەس پە ەدىم؟ ونى قانشالىقتى جازىقسىز جابىرلەپ جۇرگەنىڭدى كورۋىڭ ءۇشىن جۇزىنە دەمىل-دەمىل كوز سالىپ قويساڭ نەتتى؟ ءبىراق، مەن قانداي باقىتسىز ەدىم! ويتكەنى، دوستىق پارىز الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىڭدى جىلى جاۋىپ قويۋىڭا نە تۇرتكى بولعانىن شامالاۋ دا ونشا قيىن ەمەس: ءسىرا، مەنى الدەنەندەي ءبىر ادەپسىزدىككە باردى دەپ ويلاۋ كەرەك شىعار، — مەن مۇنى ۇياتسىزدىق دەپ اتاي الماس ەدىم، سەبەبى مۇندا الدىن-الا ويلانىپ ىستەلگەن ەشتەڭە بولعان ەمەس، الدەنەندەي ءبىر اعاتتىق قانا جىبەرىلۋى مۇمكىن، ادەتتە ايەلدەر ءقاۋىپ ەتەر دانەڭە جوقتىعىن بىلگەن كەزدە اڭعىرتتىعى سالدارىنان وسىنداي اعاتتىققا ۇرىنىپ جاتادى. شىنىندا دا، ايتشى ءوزىڭ، وپاسىز: جالبارىنىشتى لەپەسىڭە جاۋاپ رەتىندە پاسىق پيعىلىڭنىڭ جۇزەگە اسۋىنا زارەدەي بولسا دا ءۇمىت ۇشقىنداتاتىن ءبىر اۋىز ءسوز ايتتىم با نەمەسە بەلگى بەردىم بە ساعان؟ سۇيىسپەنشىلىك سوزدەرىڭدى تۇككە العىسىز ەتىپ ءاجۋالاپ، بارىنشا قاتىگەزدىكپەن جانە قاتالدىقپەن مىنەپ-سوكپەگەن كەزىم بولدى ما؟ اۋزىڭنان اعىل-تەگىل اقتارىلعان كوپ ءسوزدىڭ ەڭ قۇرىعاندا بىرەۋىنە سەنىپ پە ەدىم، سول ايتقان سوزدەرىڭنەن دە كوپ سىيلىقتارىڭنىڭ ەڭ بولماعاندا بىرەۋىنە قول سوزىپ پا ەدىم؟ دەگەنمەن دە، ەگەر ءۇمىت ۇكىسى جەلبىرەمەسە ماحاببات جايىنداعى ءتاتتى قيالدىڭ جەتەگىندە ۇزاق ۋاقىت جۇرۋگە بولمايدى عوي دەپ ويلايمىن، سول سەبەپتى سەنىڭ ەسەرسوقتىعىڭ ءۇشىن ءوزىم جاۋاپ بەرمەكپىن، ويتكەنى، ءوز تاراپىمنان جىبەرىلگەن الدەنەندەي ءبىر اڭداۋسىزدىق ماعان دەگەن توتەنشە ىقىلاسىڭا وسى ۋاقىتقا شەيىن سۇيەۋ بوپ كەلگەنى انىق، — مىنە سول ءۇشىن ءوزىمدى جازالاپ، سەنىڭ ايىبىڭ ءۇشىن ءوزىم قۇربان بولعىم كەلەدى. ەگەر وزىمە ءوزىم وسىنشا راقىمسىز بولسام، ساعان دا باسقاشا بولا المايتىنىمدى ءتۇسىنۋىڭ ءۇشىن، ءوزىڭ قولىڭنان كەلگەنىنشە قورلاپ بىتكەن، سونداي-اق ارام نيەتىڭە دەس بەرىپ، دامەلەندىرەتىن جايلاردان بوي تارتۋعا، — شاماسى، اقىرى بوي تارتا الماعانىم عوي، — بار ىنتى-شىنتىمدى سالماۋىم سالدارىنان ءوزىم دە قورلاۋعا ۇلەس قوسقان، اقپەيىل دە اقجۇرەك جۇبايىمنىڭ جابىرلەنگەن ار-نامىسى جولىنا شالماق قۇرباندىعىمنىڭ كۋاسى بولعانىڭدى قالايمىن. قايتالاپ ايتام: سەنىڭ ويىڭدا وسىنداي وعاش ارماننىڭ ورنىعۋىنا اڭعالدىعىم سەبەپ بولدى ما دەگەن كۇدىك مەنى اسىرەسە قاتتى كۇيىندىرەدى، مىنە تاپ وسى ءۇشىن عانا ءوزىمدى ءوز قولىممەن جازاعا تارتقىم كەلەدى، ويتكەنى ماعان باسقا بىرەۋ جەندەتتىك جاساسا، وندا ايىبىمنىڭ اۋىزدان اۋىزعا تاراپ كەتەرى حاق. ءبىراق، مەن تەك ءوزىم عانا و دۇنيەلىك بولىپ قويماي، ولسە عانا كەك الۋ ارمانىم ورىندالاتىن ادامدى دا وزىممەن بىرگە الا كەتكىم كەلەدى؛ بۇل — مەنى كۇندىز كۇلكى، تۇندە ۇيقىدان ايىرعان كەك، ويتكەنى، مەن قانداي جولمەن بولسىن قايتارىلعان كەكتى تۋرالىعىن ايتاتىن تورەلىك تاعايىنداعان جازا دەپ بىلەم جانە ونى ورىنداۋعا ءوزىمدى وسىنداي تورىعۋعا تاپ قىلعان ادام تۇك تە قارسى تۇرا المايدى!

اياق استى قۇبىلىپ، قاباعىن قارس ءتۇيىپ، قولىنداعى قانجارىن تىك كوتەرىپ العان ول كەۋدەسىنە كىرش ەتكىزە قاداماق نيەتپەن لوتاريوعا تۇرا ۇمتىلدى، مۇنى كورگەن اناۋ بۇل كاميللانىڭ ويىنى الدە شىنى ەكەنىن بىلمەي اڭتارىلىپ قالدى، ويتكەنى ونىڭ سوققىسىن دارىتپاۋ ءۇشىن بار ەپتىلىگى مەن كۇش-قايراتىن جۇمساۋىنا تۋرا كەلگەن-دى. كاميللا بولسا، وسىناۋ الابوتەن ويىندى ەش قىسىلىپ-قىمتىرىلماي ەركىن وينادى جانە جەلىگىپ العانى سونشا، وسى وتىرىكتىڭ ءبارىن شىندىق بوياۋىنا شىلاۋ ماقساتىندا ونى ءوز قانىمەن قىزارتۋدان دا تايىنبايتىنىن بايقاتتى، ويتكەنى لوتاريوعا قانجار سالا المايتىنىنا كوزى جەتكەننەن كەيىن نەمەسە كوزى جەتكەندەي ءتۇر جاساعاننان كەيىن:

— زاڭدى تىلەگىمنىڭ اقىر اياعىنا دەيىن جۇزەگە اسۋىنا تاعدىر-تالايىم وڭ قاباق تانىتپاي تۇر، ءبىراق ول قانشالىقتى قۇدىرەتتى بولعانىمەن بۇل ويىمدى جارتىلاي بولسا دا ىسكە اسىرۋعا كەدەرگى كەلتىرە المايدى! — دەدى.

سونى ايتىپ، جۇلقىنىپ، لوتاريودان قولىن بوساتىپ الدى دا، قانجاردىڭ ۇشىن ءوز دەنەسىنە قاراي باعىتتاپ، ءبىراق جاراقات اسا تەرەڭ بولماۋىن قاداعالاپ، ونى سول جاق بۇيىرىنە، يىقتان ءسال تومەندەۋ جەرگە قادادى، ءسويتتى دە ەستەن تانىپ قالعانداي كەيىپتە ەدەنگە قۇلاپ ءتۇستى.

قانعا بىلعانىپ ەدەندە سۇلاپ جاتقان كاميللاعا قاراپ قالعان لەونەللا مەن لوتاريو تاڭعالىپ-تاڭىرقانۋمەن بولدى: شىنى وسى ەكەنىن الدە قۇر الداۋسىراتىپ جاتقانىن ولار ءالى تۇسىنە الماعان-دى. ۇرەيى ۇشقان لوتاريو كاميللانىڭ قاسىنا جۇگىرىپ باردى، ءبىراق جاراقاتتان كەلەر ءقاۋىپ جوعىن كورىپ ساباسىنا ءتۇستى دە، سۇيكىمدى كاميللانىڭ زەرەكتىگىنە، تاپقىرلىعى مەن اقىلدىلىعىنا تاعى دا تاعى قايران بولدى؛ ءسويتىپ، بۇل ارادا ءوزىن قالاي ۇستاۋى كەرەگىن ەسىنە الىپ، قۇددى ءبىر كاميللا مارقۇم بوپ كەتكەندەي وكىرە جىلاپ، وزىنە دە، ونى وسىنداي تاقسىرەت تارتۋعا جەتكىزگەن جانعا دا قارعىس ءسوزدى قارداي بوراتتى. انسەلمو دوسى ءبارىن ەستىپ تۇرعانىن بىلەتىندىكتەن، ونىڭ نە ءتۇرلى سۇمدىقتى ايتقانى سونشا، بۇل سوزگە قۇلاق سالعاندار، ءتىپتى كاميللانىڭ دۇنيەدەن قايتقانىنان حاباردار بولعان كۇننىڭ وزىندە دە، ودان گورى بۇعان كوبىرەك جاناشىرلىق بىلدىرەر ەدى. لەونەللا كاميللانى كوتەرىپ الىپ، كەرەۋەتكە اپارىپ جاتقىزدى؛ سوسىن لوتاريودان سۇيىكتى حانىمىن جان بالاسىنا بىلدىرمەي جاسىرىن ەمدەپ جازاتىن دارىگەر تابۋىن سۇراپ جالىندى، ودان سوڭ حانىمى ساۋىعىپ شىققانشا قايتىپ ورالا قالسا، انسەلموعا كاميللانىڭ جاراقاتى جايىندا نە ايتسا بولاتىنى جونىندە كەڭەس بەرۋىن ءوتىندى. لوتاريو وعان قالاي ۇيعارساڭ، سولاي جاۋاپ بەر دەگەندى ايتتى، — ءقازىر جوندەم كەڭەس بەرە الاتىن حالدە ەمەستىگىن، ودان جالعىز عانا ءوتىنىشى — قاندى تەزىرەك توقتاتۋىن سۇرايتىنىن، ويتكەنى ءوزى جۇرتتىڭ كوزىنەن جوعالماق ويى بارىن ءمالىم ەتتى، — ءسويتتى دە، قاتتى قايعىرىپ، ۋايىمعا باتقان ادامنىڭ كەيپىندە بولمەدەن شىعىپ كەتتى. ەشكىم كورمەيتىن وڭاشاعا شىققاننان كەيىن ول كاميللانىڭ ايلا-شارعىسىنا جانە لەونەللا ىستەرىنىڭ قالايشا بوياماسىز، بارىنشا تابيعي بوپ كورىنگەنىنە تاڭىرقاۋى تاۋسىلماي، ۇستى-ۇستىنە شوقىنا باستادى. انسەلمونىڭ ەندى جۇبايىن پورسيانىڭ وزىمەن تەڭەستىرەتىنىنە ول كامىل سەنىمدى ەدى، سوندىقتان شىندىقتىڭ قوس جاۋىرىنىن بىردەي جەرگە تيگىزگەن وتىرىكتىڭ بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن جەڭىسىن بىرگە اتاپ ءوتۋ ءۇشىن ونىمەن كەزدەسپەككە اسىقتى.

سول ەكى ارادا لەونەللا حانىمىنىڭ قانىن توقتاتتى، — ونىڭ قانى ويلاستىرىلعان ءىستىڭ شىندىققا ۇقساس بوپ شىعۋىنا دالمە-دال جەتەتىندەي مولشەردە عانا اققان بولاتىن، — سوسىن جاراقاتتى شاراپپەن شايدى دا، مۇقيات تۇردە بايلاپ تاستادى؛ وسى شارۋانى اتقارا ءجۇرىپ ايتقان سوزدەرىنىڭ ءوزى-اق، ەگەر بۇل جەردە بۇدان بۇرىن باسقا ءبىر اۋىز ءسوز ايتىلماعان كۇندە دە، جۇبايى — ىزگى قاسيەتتەردىڭ قاينار بۇلاعى ەكەنىنە انسەلمونى ابدەن يلاندىرۋعا جەتىپ جاتاتىن. لەونەللانىڭ لەپەسىنە كاميللانىڭ ءوز لەپەسى دە قوساقتالدى، — ول ءوزىن قورقاق، قويانجۇرەك دەپ اتادى، ويتكەنى، ابدەن ىعىر قىلعان تىرشىلىكپەن قوش ايتىسپاققا نيەت قىلعانىممەن، جەمە-جەمگە كەلگەندە رۋحىمنىڭ بەرىكتىگىنەن ايرىلىپ قالدىم، دەدى. سوسىن كۇتۋشىسىنەن بولعان وقيعا جايىندا ارداقتى جۇبايىنا حابارلاۋدىڭ قاجەتى بار-جوعىن سۇرادى؛ اناۋ ايتپاي-اق قويعانى ءجون دەپ تاپتى، ويتكەنى ونىڭ لوتاريودان كەك الۋدى ماقسات تۇتۋى مۇمكىن، ال بۇل ونىڭ ءوز باسى ءۇشىن وتە قاتەرلى ءىس بوپ تابىلادى، — قامقور ايەل كۇيەۋىن شاتاققا ايداپ سالمايدى، كەرىسىنشە، ونى قولىنان كەلگەنىنشە ۇستاپ قالۋعا تىرىسادى، دەدى. كاميللا وعان كەڭەسى كوڭىلىنە قوناتىنىن، ءدال سولاي ىستەيتىنىن، ءبىراق بايقالماي قالمايتىنى كامىل مىنا جاراقاتتىڭ جايىن انسەلموعا قالاي تۇسىندىرۋگە بولاتىنىن ويلاستىرۋ كەرەكتىگىن ايتتى؛ لەونەللا بولسا، بۇعان جاۋاپ رەتىندە ءوزىنىڭ قالجىڭداپ بولسا دا وتىرىك ايتا المايتىنىن ءمالىم ەتتى.

— ال مەنى ايتا الادى دەيمىسىڭ، بيكەش-اۋ؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى كاميللا. — ءتىپتى ءومىر سۇرەر-سۇرمەسىم سوعان تىرەلىپ تۇرعان كۇندە دە، ءبارىبىر، نە ويدان شىعارۋعا، نە جالعان كۋالىك ەتۋگە ءداتىم جەتپەس ەدى. سوندىقتان، الداپ-سۋلاپ قۇتىلۋ قولىمىزدان كەلمەيتىندىكتەن، وتىرىك سوعىپ ايىپتى بولعانشا، ءبارىن جاسىرماي بايانداپ بەرگەنىمىز دۇرىس.

— قاپا بولماڭىز، سينورا، — دەپ جۇباتتى ونى لەونەللا، — ەرتەڭ تاڭەرتەڭگە دەيىن نە ايتۋ كەرەگىن ويلاپ تابارمىن، ونىڭ ۇستىنە جاراقاتىڭىز دا ول اڭعارا قوياتىنداي جەردە ەمەس، جاراتقان يەمىز جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ، اق تىلەۋ، ادال نيەتىمىزگە قولداۋ كورسەتپەس دەيمىسىڭ. سابىر ەتىڭىز، حانىم، قۇتىڭىز قاشىپ وتىرعانىن مىرزام بايقاپ قويماسى ءۇشىن ساباڭىزعا ءتۇسىڭىز، ال قالعانىن وزىمە جانە ىزگى تىلەكتەرگە قاشان دا وڭ كوزبەن قارايتىن جاراتقانعا تاپسىرىڭىز.

ار-نامىسىن مۇردەم كەتىرۋ تراگەدياسىن ويناپ جاتقانداردى انسەلمو بار ىقىلاس-زەيىنىن سالا تىڭداپ، تاماشالاپ تۇردى، ويىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءوز رولدەرىن ەرەكشە قۇلشىنىس، شىنايى ىقىلاسپەن ورىنداعاندارى سونشا، بەينەلەپ جاتقان كەيىپكەرلەرى بۇلاردىڭ تاپ سول وزدەرى سەكىلدەنىپ كەتتى. انسەلمو ۇيدەن شىعىپ، مەيىربان دوسى لوتاريومەن جۇزدەسىپ، جۇبايىنىڭ بەرىكتىگىن سىناققا سالۋ ارقىلى تاپقان باعا جەتپەس ءىنجۋ-مارجانىنا بىرگە قۋانۋ ءۇشىن كەش ءتۇسۋىن تاعاتسىزدانا كۇتتى. كاميللا مەن لەونەللا ونىڭ ۇيدەن شىعىپ كەتۋىنە قولايلى جاعداي تۋدىرىپ، ول مۇنى ءتيىمدى پايدالانا قويدى، ءسويتىپ ۇيدەن شىققان بويدا لوتاريوعا تارتتى؛ ەكەۋى اقىرى جولىقتى، جولىققان كەزدەگى ونىڭ دوسىن قالاي قۇشاقتاعانىن، قۋانىشىن قالاي جەتكىزگەنىن جانە كاميللانى قالاي جەر-كوككە سىيعىزباي دارىپتەگەنىن ايتىپ بەرۋگە ادامزات ءتىلى دارمەنسىز. لوتاريو ونى سەلقوس تىڭدادى، ويتكەنى دوسىنىڭ قانشالىقتى تۇرپايى تۇردە الدانىپ جۇرگەنى جانە ءوزىنىڭ وعان قانشالىقتى قيانات جاساعانى جايىندا وي كەشىپ كەتكەن-دى؛ انسەلمو لوتاريونىڭ قۋانباعانىن كورىپ تۇرعانىمەن، بۇنىسىن كاميللانى جارالانعان حالدە قالدىرىپ كەتكەنىنە جانە وسىناۋ باقىتسىزدىققا ءوزىن كىنالى سانايتىنىنا جورىدى؛ سوندىقتان انسەلمو، ايتا كەتكەن ءجون، لوتاريونىڭ كاميللا جايىندا الاڭداماۋىنا بولاتىنىن، ويتكەنى وزىنەن جاسىرىپ قالعىسى كەلەتىندەرىنە قاراعاندا، جاراقاتىنىڭ ءقاۋىپسىز ەكەنىنە كامىل سەنەتىنىن ءمالىم ەتتى، — ولاي بولسا، قورقاتىن دانەڭە جوق، بىرگە قۋانىپ، كوڭىلدەنۋى كەرەك، سەبەبى ونىڭ ايلاكەرلىگى مەن دەلدالدىعى ونى، انسەلمونى، جان راقاتىنىڭ ەڭ جوعارعى شىڭىنا شىعاردى، دەدى؛ ەندى ءوزىنىڭ، انسەلمونىڭ، جۇبايىنا ارناپ ولەڭ جازۋدان باسقا ەشتەڭەمەن شۇعىلدانعىسى كەلمەيتىنىن، كاميللانىڭ كەيىندەۋ ءوربيتىن ۇرپاقتار قاپەرىنەن ورىن الۋىن قالايتىنىن حابارلادى. لوتاريو ونىڭ بۇل ىزگى نيەتىن ماقۇلداپ، وسىناۋ عاجايىپ ەسكەرتكىشتى تۇرعىزۋعا ءوزى دە ۇلەس قوساتىنىن ايتتى.

انسەلمو وسىنداي تاڭىرقاۋعا تۇرارلىق تۇردە الداۋعا ۇشىرادى؛ شاڭىراعىنا اتاق-ابىرويىن اسىراتىن باعباندى ەنگىزدىم دەپ ويلاعان ول، ار-نامىسىن كۇلگە اينالدىرعان تاجالدى ەنگىزدى. كاميللا لوتاريونى قارسى العان كەزدە ءجۇزى قوڭىرايعانىمەن، جۇرەگى قوڭىراۋلاتىپ تۇراتىن بولدى. بۇل الداۋ الدەنەشە ايعا سوزىلدى، سونان سوڭ فورتۋنا اقىرى سىرتىن بەردى، ناتيجەسىندە سوعان شەيىن اسقان شەبەرلىكپەن بۇركەمەلەنىپ كەلگەن ازعىندىق اشكەرەلەنىپ، انسەلمو ءپارۋايسىز اۋەستىگى ءۇشىن جان تاپسىردى.

ءحححۇ تاراۋ

بۇل تاراۋدا دون كيحوتتىڭ قىزىل شاراپ قۇيىلعان مەستەرمەن ولىسپەي-بەرىسپەيتىن قىرعىن شايقاسى جونىندە ايتىلادى جانە ءپارۋايسىز اۋەستىك جايىنداعى حيكايات ءتامامدالادى

حيكايانىڭ اياقتالۋىنا از عانا قالعاندا دون كيحوت دەمالىپ جاتقان شولاننان ۇرەيى ۇشىپ ۇرگەلەكتەنگەن سانچو پانسا ايقايىن سالا اتىپ شىقتى:

— مۇندا كەلىڭىزدەر جىلدام، سەنورلار، كومەكتەسىڭىزدەر قوجايىنىما، — قوجايىنىم ولىسپەي-بەرىسپەيتىن اياۋسىز ايقاسقا ءتۇسىپ جاتىر: ءوزىم ءوز بولعالى مۇندايدى ەشقاشان كورگەن دە، بىلگەن دە ەمەن. الگى ءداۋدى، سەنورا پرينسەسسا ميكوميكونانىڭ دۇشپانىن، شاۋىپ كەپ قالعاندا باسى قاربىزداي دومالاپ كەتتى، وللاھي شىنىم!

— ءوي، نە دەپ تۇرسىڭ، باۋىرىم؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى، وقۋىن ۇزگەن سۆياششەننيك. — ەسىڭ دۇرىس پا ءوزىڭنىڭ، سانچو؟ ءداۋ وسى ارادان ەكى مىڭ ميل الىستا ەمەس پە، ول قايدان شىققان بالەكەت؟

وسى مەزگىلدە شولان جاقتان ساتىر-گۇتىر دىبىستار مەن دون كيحوتتىڭ:

— تۇرعان ورنىڭنان تىرپ ەتپە، ۇرى-قارى، قاراقشى، قورقاق! ەندى مەنەن قۇتىلا المايسىڭ، ناركەسكەنىڭنەن دە ەندى ساعان قايىر جوق! — دەگەن داۋىسى ەستىلدى.

وسى سوزدەردى ايتقان كەزدە ول، شاماسى، سەمسەرىمەن قابىرعانى بار كۇشپەن سالىپ جىبەرگەن بولسا كەرەك. سانچو بىلاي دەدى:

— اۋ، نەعىپ تۇرسىزدار اڭقيىپ، — نە توبەلەسىپ جاتقانداردى اجىراتىڭىزدار، نە قوجايىنىما كومەكتەسىڭىزدەر. ءبىراق بۇعان قاجەتتىلىك تە جوق قوي دەيمىن، ويتكەنى ءداۋدىڭ تىراپاي اسقانى ءسوزسىز، ەندىگى ول جاراتقاننىڭ الدىندا ارامزا ىستەرگە تولى ءومىرى جايىندا ەسەپ بەرىپ تە جاتقان شىعار. ولاي دەپ تۇرعانىم، قانى سۋداي اققانىن، شاراپ قۇيىلعان تورسىق سەكىلدى دىعال باسىنىڭ قالاي ۇشىپ تۇسكەنىن ءوز كوزىممەن كورگەم.

— الدا عانا سورىم-اي! — دەپ سول ارادا بەكەت ۇستاۋشى ايقايلاپ جىبەردى. — انا انتۇرعان دون كيحوت باس جاعىنداعى قىزىل شاراپ قۇيىلعان مەستىڭ ءبىرىن تەسىپ جىبەرگەن عوي، ال مىنا كەششە توگىلگەن شاراپتى قان دەپ ويلاعان!

وسى ءسوزدى ايتقان ول شولانعا بارىپ كىردى، قالعاندارى سوڭىنان ىلەستى، سول ءسات ولاردىڭ الدىنان ادام ايتسا نانعىسىز الەم-جالەم قياپاتتاعى دون كيحوت شىعا كەلدى. ۇستىندە جالعىز كويلەك قانا ەكەن، شولاقتىعى سونشا، قارا سانىنا ازەر جەتەدى، ال ارت جاعى ءتىپتى بەس-التى ەلىدەي قىسقا كورىندى؛ سيديعان ۇزىن، جۇندەس سيراقتارى جۋىلماعانىنا كوپ بولعانىن جاريا قىپ تۇر؛ باسىنا بەكەتشىنىڭ ماي ءسىڭدى قىزعىلتىم تۇنگى تەلپەگىن كيىپتى، سول قولىنا سانچونىڭ ەسىنە قايداعى-جايداعىنى سالاتىن كورپەنى وراپ الىپتى، ال وڭ قولىنا سەمسەرىن ۇستاعان، ونىسىن وڭدى-سولدى سۇققىلايدى ءارى ءوزى قۇددى داۋمەن ايقاسىپ جۇرگەندەي قوقيلانا سويلەپ قويادى. ەڭ جاقسىسى، كوزىنىڭ جۇمىق بولعانى بولدى، ويتكەنى ول ۇيقى قۇشاعىندا ەدى، داۋمەن تۇسىندە سايىسىپ جاتقان: باستان كەشپەك شىتىرمان وقيعالارىن كوز الدىنا ايقىن ەلەستەتكەنى سونشا، ءوزىن ميكوميكونا كورولدىگىنە كەلىپ جەتكەندەي، ءسويتىپ دۇشپانىمەن ايقاسقا كىرىسكەندەي سەزىنگەن ەدى؛ ءسويتىپ، داۋگە سەمسەر سىلتەپ ءجۇرمىن دەپ ويلاپ، مەستەردىڭ ءبارىن تەسكىلەپ تاستاعان-دى، ناتيجەسىندە شولاننىڭ ءىشى كول-كوسىر شاراپتان كولكىپ جاتقان. سونى كورگەن بەكەتشىنىڭ قۇتىرىنىپ كەتكەنى سونشالىق، دون كيحوتقا تۇرا ۇمتىلىپ، ونى تومپەشتىڭ استىنا الا باستادى، ەگەر كاردەنو مەن سۆياششەننيك ارا تۇسپەگەندە دون كيحوتتىڭ داۋمەن شايقاسى ماڭگىلىككە اياقتالعان بولار ەدى، ال بەيشارا رىسار ءتىپتى سونىڭ وزىندە دە ۇيقىسىنان ويانعان جوق؛ اقىرى شاشتاراز بارىپ قۇدىقتان ۇلكەن قازانعا تولتىرىپ سالقىن سۋ قۇيىپ اكەلدى دە، ونى باسىنان اياعىنا دەيىن مالشىندىردى، دون كيحوت سودان كەيىن عانا وياندى، ءبىراق ۇيقىلى-وياۋ كۇيدە ءوزىنىڭ قانداي كەيىپتە ەكەنىن بايقامادى. دوروتەيا بولسا، ونىڭ شولاق تا جەڭىل-جەلپى كيىمىن بايقاپ قالىپ، دوسى مەن دۇشپانىنىڭ اراسىنداعى شايقاستى قىزىقتاماي-اق قويۋدى ۇيعارعان.

سانچو ەدەننەن ءداۋدىڭ باسىن ىزدەپ، قاراماعان جەرى قالماي، اقىرى تاپپاعان سوڭ بىلاي دەدى:

— بۇل ءۇيسىماقتى بىلەم — ءۇي ەمەس، بارىپ تۇرعان جىن-شايتاننىڭ ورداسى. وتكەن جولى تاپ وسى ارادا بەيمالىم بىرەۋ ال كەپ ۇرىپ، ال كەپ ۇرىپ اڭكى-تاڭكىمدى شىعاردى، — ال، سونىڭ كىم ەكەنىن ءوزىم وسى كۇنگە شەيىن كورگەن ەمەن، — ءقازىر ەندى باس جوعالىپ وتىر، اۋ ونى قالاي شاۋىپ تۇسىرگەنىن ءوز كوزىممەن كوردىم ەمەس پە: قان دەگەن شەلەكتەپ اقتى عوي.

— اۋ، سەن قايداعى قاندى، قايداعى شەلەكتى ايتىپ تۇرسىڭ، جاراتقان يەمىز بەن قاسيەتتى اۋليەلەردىڭ جەككورىنىشتى جەتىمەگى-اۋ؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى بەكەتشى. — ەي، سەن ءوزىڭ كورىپ تۇر ەمەسپىسىڭ، الاياق-اۋ، قاننىڭ مەستەرى تەسىلگەن شەلەكتەردەن اعىپ جاتقانىن، — جوعا، دۇرىسىندا، كەرىسىنشە بولىپ جاتىر دەگىم كەلىپ ەدى، — مىنا اراداعى دۇنيەنىڭ ءبارى قىزىل شاراپتا قالقىپ ءجۇر، مەستەردى تەسكەننىڭ جانى دا توزاقتا تاپ وسىلاي قالقىپ جۇرگەي!

— تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — بىلەتىنىم تەك، سول باستى ىزدەپ تاپپاسام، ەڭ باقىتسىز ادام ءوزىم بولماقپىن، ويتكەنى گرافتىققا جەتەم دەگەن ارمانىم سۋعا باتقان تۇزداي ءىز-تۇزسىز جوعالماق.

وياۋ جۇرگەن سانچو ۇيقتاپ جۇرگەن دون كيحوتتان دا جامان بولدى — مىرزاسى بەرگەن ۋادەگە بار ىقىلاس-پەيىلىمەن ۇيىپ قالعانى بايقالادى. قوجايىنىنىڭ ەسەرلىگى مەن اتقوسشىسىنىڭ جايباراقاتتىعى بەكەتشىنىڭ جىنىن كەلتىردى، سويتكەن سوڭ، ەندى بۇلار مەنەن وڭايلىقپەن قۇتىلمايدى، وتكەن جولعىداي تۇك تولەمەي كەتىپ قالا المايدى، دەپ قارعانىپ-سىلەندى، — بۇل جولى رىسارلىقتىڭ ايرىقشا قۇقى دەگەننىڭ ولارعا كومەگى بولمايدى، وتكەن جولعىعا دا، وسى جولعىعا دا تولەيدى، وعان قوسا، جىرتىلعان مەستەرگە جاسالاتىن جاماۋدىڭ دا وتەمىن قايتارادى، دەدى.

سۆياششەننيك دون كيحوتتى قولىنان ۇستاپ تۇرعان، سوندىقتان اناۋ شىتىرمان وقيعا اياقتالعان ەكەن، قارسى الدىمدا پرينسەسسا ميكوميكونا تۇر ەكەن دەپ ويلاپ قالىپ، سۆياششەننيكتىڭ الدىنا تىزەرلەي كەتتى دە، بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:

— قۇدىرەتىڭىزگە قۇلدىق، ىزگى جۇرەكتى جانە داڭقتى سەنورا، وسىناۋ جيىركەنىشتى جاننىڭ وزىڭىزگە ەندى ەشقانداي ءجابىر كورسەتە المايتىنىنا سەنە بەرىڭىز. ال، ءوزىم بولسام، بەرگەن سەرتىمنەن ەندى ازاتپىن دەپ ساناۋىما بولادى، ويتكەنى جاساعان يەمىزدىڭ جارىلقاۋى مەن ءبىر سول ءۇشىن عانا تىرشىلىك ەتىپ، تىنىس الىپ جۇرگەن سۇيىكتىمنىڭ قامقورلىعى ارقاسىندا، ول سەرتىمدى كادىمگىدەي عىپ ورىنداپ شىقتىم.

— نە دەپ ەدىم سىزدەرگە؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى بۇل سوزدەردى ەستىگەن سانچو. — ماس ەمەس ەدىم عوي، ەشقانداي. سىباعاسىن بەرگەن عوي داۋگە قوجايىنىم، ءوللا-بىللا! قىسقاسى، ءىستىڭ بەتى بەرى قارادى، گرافتىعىم دا ۇزاماي قولىما ءتيىپ قالار!

مىرزاسى مەن مالايىنىڭ — ەكەۋىنىڭ بىردەي ساندىراقتاپ تۇرعانىنا كىم كۇلمەيدى دەيسىڭ؟ ءبارى دە كۇلدى، تەك بەكەتشى عانا كۇلمەي، بۇلاردى قارعاپ-سىلەۋمەن بولدى. اقىر سوڭىندا سۆياششەننيك، كاردەنو مەن شاشتاراز ۇشەۋى قاتتى شارشاپ-قالجىراعان دون كيحوتتى اكە-كوكەلەپ ءجۇرىپ توسەگىنە قايتا جاتقىزدى، اناۋ جاتقان بويدا ۇيقتاپ كەتتى. ونى ۇيقىسىن قاندىرسىن دەپ سول جەردە قالدىرعان ولار ءداۋدىڭ باسىن اقىرى تابا الماعان سانچونىڭ كوڭىلىن جۇباتۋ ءۇشىن ەسىك الدىنا شىقتى. الايدا، ودان گورى مەستەرىنىڭ مەزگىلىنەن بۇرىن وپات بولعانىنا وپىنىپ، ولشەۋسىز قايعىعا باتقان بەكەتشىنى جۇباتۋ قيىنعا ءتۇستى. ال، بەكەتشىنىڭ ايەلى بولسا، ول دا باقىرىپ-شاقىرىپ، زارىن توگىپ جاتىر ەدى:

— وسى ءبىر كەزبە رىسار ۇيىمە جاماندىقتان باسقا ەشتەڭە اكەلگەن جوق، جەلكەمنىڭ شۇقىرى عانا كورەتىن كىسى ەكەن ءوزى — سونشالىقتى شىعىنعا باتىردى مەنى! وتكەن جولى تۇنەمەگە اقىرى تۇك ەشتەڭە تولەمەستەن تايىپ تۇردى: وزىنە بەرىلگەن، اتقوسشىسىنا بەرىلگەن، اتىنا بەرىلگەن جانە ەسەگىنە بەرىلگەن نارسەلەرگە — كەشكى اسقا دا، توسەك-ورىنعا دا، سابانعا دا، سۇلىعا دا وتەم جاساماي كەتتى: مەن رىسارمىن، شىتىرمان وقيعا ىزدەيمىن، دەيدى (سونداي وقيعالارعا شىرماتىلىپ، شىعا الماي قالعىر — ءوزى دە، دۇنيەدەگى شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشى اتاۋلىنىڭ ءبارى دە!)، سوندىقتان تولەۋگە مىندەتتى ەمەسپىن، كەزبە رىسارلار قاۋىمىنىڭ ەرەجەسىندە سولاي جازىلعان، دەپ شاينايدى. ودان سوڭ ماعان مىنا سەنور كەلدى، — تاعى دا ءبارى الگىنىڭ قىرسىعىنان، — قۇيرىعىمدى سۇراپ اكەتتى دە، جۇلىم-جۇلىم قىپ ءبۇلدىرىپ قايتىپ اكەلدى، ەندى ونى كۇيەۋىم ءوز قاجەتىنە جوندەپ پايدالانا دا المايدى. وسىنىڭ ءبارى ازداي، مەستەرىمدى تەسكىلەپ، ىشىندەگى شارابىن اعىزىپ جىبەرۋ دەگەن نە سۇمدىق، قانىن سولاي اعىزىپ جىبەرگەي-داعى بىرەۋ! مەيلى نە قىلسا دا ەركى ءبىلسىن، ءبىراق، اكە-شەشەمنىڭ اسىل بەينەلەرىمەن انت ەتەيىن، ول ماعان سوقىر تيىنىما شەيىن ساناپ بەرەتىن بولادى، ايتپەسە اتىمدى باسقا قويىڭدار، ءوز اتا-انامنىڭ قىزى بولماي-اق كەتەيىن!

بەكەت ۇستاۋشىنىڭ اشۋ مەن ىزاعا ەرىك بەرگەن ايەلى مىنە وسىلاي دەگەن ەدى، ال مەيىربان كۇتۋشىسى ماريتورنەس ونى قوشتاپ-قۋاتتاۋمەن بولدى. قىزى ارەدىك-ارەدىك مىرس ەتىپ كۇلگەنى بولماسا، تۇك ءۇن قاتقان جوق. مەستەر مەن شاراپقا قاتىستى زياننىڭ، اسىرەسە بۇل جەردە ايرىقشا باعالاناتىن قۇيرىقتىڭ بۇلىنۋىنە بايلانىستى شىعىننىڭ ءبارىن تولىق وتەۋگە ۋادە بەرگەن سۆياششەننيك داۋ-دامايدى تىيدى. دوروتەيا سانچو پانسانى جۇباتىپ، مىرزاسىنىڭ ءداۋدىڭ باسىن العانى دالەلدەنسە، وندا كورولدىگىندە تىنىشتىق ورناعان بويدا وعان ەڭ ءتاۋىر گرافتىقتى بەرەتىنىن ءمالىم ەتتى. سانچو بۇعان قاتتى قۋانىپ، ءداۋدىڭ باسىن كورگەنى راس ەكەنىن، ءتىپتى مىناداي ءبىر ەرەكشەلىگىن: باستىڭ ساقالى بەلۋاردان كەلەتىنىن دە ەسىندە ساقتاپ قالعانىن ايتىپ، پرينسەسسانى سەندىرە باستادى، ال ونىڭ جوعالىپ كەتۋىنىڭ جالعىز عانا سەبەبى، بۇل ۇيدەگى وقيعالاردىڭ بارىنە سيقىرلاۋ مەن كوز بايلاۋ ارالاسادى، دەدى؛ وعان بۇل، سانچو، وتكەن جولى كوز جەتكىزىپتى. دوروتەيا ءوزى دە سولاي ويلايتىنىن، بەكەر-بوس كۇيزەلە بەرمەۋى كەرەگىن، ءبارى دە ويداعىداي بولاتىنىن ايتتى.

ءسويتىپ، ءبارىنىڭ كوڭىلى بىرلەگەن كەزدە سۆياششەننيك حيكاياتتى اياعىنا دەيىن وقىپ شىعۋعا ۇسىنىس ءبىلدىردى، ويتكەنى از-اق قالىپتى. كاردەنو، دوروتەيا جانە باسقالارى ودان وقىپ شىعۋىن ءوتىندى. سويتكەن سوڭ، جينالعانداردى راقاتقا باتىرۋ ءۇشىن جانە ءوزى دە ءلاززات الۋ ءۇشىن ول حيكاياتتى وقۋعا قايتا كىرىستى، ال حيكايات مىنا جەردەن ۇزىلگەن بولاتىن:

ءسويتىپ، كاميللانىڭ كورگەندىلىگى مەن ادەپتىلىگىنە كوز جەتكىزگەن انسەلمو قامسىز-مۇڭسىز كۇن كەشتى، ال كاميللا اناۋ كۇدىك الىپ قالماۋى ءۇشىن لوتاريونى كورگەندە قاباعىن جورتا قارس جاۋىپ الاتىندى شىعاردى؛ لوتاريو دا، ءوز تاراپىنان، انسەلمونىڭ كوڭىلىن ورنىقتىرا تۇسكىسى كەلىپ، ەندى ونىڭ ۇيىنە بارعىسى كەلمەيتىنىن ايتىپ، بۇل ءۇشىن وعان رەنجىمەۋىن ءوتىندى، ويتكەنى، كاميللانىڭ ءوزىمدى جاقتىرمايتىنىن سەزىپ ءجۇرمىن، دەدى؛ الايدا، الداۋعا ۇشىراعان انسەلمو بۇعان ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى شىقتى، — مىنە، وسىنداي سان قىرلى ورنەك ارقىلى ول ار-نامىسىن اياققا باسۋدىڭ ورمەگىن توقي بەردى، ال ءوزى بولسا مۇنى باقىت ورمەگى دەپ ويلاپ جۇرگەن-دى. ال، ماحاببات ويناعىنا قاتاڭ باقىلاۋ جوقتىعىنا ءماز، حانىمىنىڭ ۇياتقا قالدىرمايتىنىنا، قاجەت بولعان جاعدايدا ءتىپتى بەلگى بەرەتىنىنە، سوندىقتان قۇشتار ىسىمەن ەندى ەشتەڭەگە الاڭداماي، ەشتەڭەدەن قورىقپاي اينالىساتىنىنا كامىل سەنىمدى لەونەللا بولسا، كۇناكارلىق قۇشاعىنا كوزدى تارس جۇمىپ قويىپ تا كەتكەن-دى. ءسويتىپ جۇرگەندە، ءبىر كۇنى تۇندە انسەلمو لەونەللا بولمەسىنەن اياق دىبىسىن ەستىدى، مۇنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەككە تاۋەكەل ەتىپ ىشكە باس سۇقپاق بولعانىندا، ەسىكتى ىشتەن يتەرىپ تۇرعاندارىن سەزدى، بۇل جاعداي ونىڭ ەسىكتى قايتكەن كۇندە دە اشۋعا دەگەن ىنتىزارلىعىن وياتتى؛ بار كۇشىن سالىپ يتەرگەن سوڭ، ەسىك اقىرى اشىلىپ، ىشكە كىردى، ءبىراق سول ارادا الدەبىرەۋدىڭ تەرەزەدەن سىرتقا سەكىرىپ كەتكەنىن كوزى شالىپ قالدى؛ انسەلمو ونى ۇستاپ الماققا، نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، كىم ەكەنىن كورىپ قالماققا، سوڭىنان تۇرا ۇمتىلدى، الايدا بۇل ويىنىڭ ەشقايسىسىن دا ورىنداي المادى، ويتكەنى لەونەللا ونى قوس قولداپ قۇشاقتاي العان-دى.

— سابىر ەتىڭىز، قايىرىمدى مىرزام، — دەدى ول، — ابىرجىماڭىز جانە سەكىرىپ كەتكەننىڭ سوڭىنان دا جۇگىرمەڭىز، — بارىنە كىنالى — مەن، قىسقاسى، ول مەنىڭ كۇيەۋىم.

انسەلمو وعان سەنگەن جوق، — اشۋعا بۋلىققان ول قانجارىن سۋىرىپ الدى دا، لەونەللاعا ەشتەڭە جاسىرماي ءبارىن تۇگەل جايىپ سالۋعا ءامىر ەتىپ، ايتپەسە ولتىرەتىنىن ايتىپ، قانجاردى سالىپ الۋعا وقتالدى. زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن كۇتۋشى، نە ايتىپ، نە قويىپ تۇرعانىن ءوزى دە بىلمەي:

— ولتىرە كورمەڭىز مەنى، سەنور، ءوزىڭىز ءۇشىن ودان گورى الدەقايدا ماڭىزدىراق نارسە جايىندا بايانداپ بەرەيىن، — دەدى.

— ايت، ايتپەسە ولەسىڭ، — دەدى انسەلمو.

— ءقازىر ايتا المايمىن، — دەدى لەونەللا، — ءقازىر قۇتىم قاشىپ، بەرەكەم كەتىپ تۇر. تاڭەرتەڭگە شەيىن شىداڭىز، تاڭعالعاننان تالىپ تۇسەتىن نە قيلى جايلاردى ەستيسىز. تەك ءسىز بەكەرگە ابىرجىماڭىز: جاڭا مىنا جەردەن سەكىرىپ كەتكەن جاس جىگىت ءوز قالامىزدىڭ تۇرعىنى، ول ماعان ۇيلەنۋگە ۋادە ەتتى.

انسەلمو مۇنى قاناعات تۇتىپ، تاڭ اتقانشا كۇتە تۇرۋدى ۇيعاردى، ويتكەنى كاميللا جايىندا الدەنەندەي ءبىر جامان ءسوز ەستيمىن دەگەن وي ءۇش ۇيقتاسا تۇسىنە كىرمەيتىن نارسە ەدى، — جۇبايىنىڭ كورگەندىلىگى مەن ادەپتىلىگىنە دەگەن سەنىمى سونشالىق بولاتىن؛ وسى سەبەپتى بولمەدەن شىقتى دا، لەونەللانى سىرتىنان كىلتتەپ، وزىنە ايتپاق بولعان ءسوزىن ايتپايىنشا بۇل جەردەن ەشقايدا اتتاپ باسپايتىنىن ەسكەرتتى.

ودان سوڭ كۇتۋشى قىز بەن ارادا بولعان جايدى ءمالىم قىلماققا، سونداي-اق لەونەللانىڭ ەرتەڭ ءوزى ءۇشىن ەرەكشە ماڭىزى بار الدە ءبىر جايدى ايتىپ بەرۋگە ۋادە ەتكەنىن كاميللاعا حابارلاماققا جاتىن بولمەسىنە قاراي تارتتى. بۇل حاباردان كاميللا شوشىندى ما الدە جوق پا، ول جاعىن ءسوز عىپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولا قويماس، — لەونەللا انسەلموعا ءوزىنىڭ ويناس جاساپ جۇرگەنىن ايتپاقشى-اۋ دەگەن جورامالدان (بۇل ارادا باسقا بىردەڭە جايىندا جورامالداۋدىڭ ەش قيسىنى جوق-تى) يمانى تاس توبەسىنە شىعىپ، دەگبىردەن ايرىلىپ قالعان ول، كۇمان-كۇدىگى اقتالار-اقتالماسىن كۇتۋگە دە مۇعدارى بولماي، انسەلمونىڭ ۇيقتاپ قالعانىنا كوز جەتكىزگەن بويدا، سول كۇنى تۇندە، ەڭ باعالى زاتتارى مەن ازىن-اۋلاق اقشا الىپ، ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەي ۇيدەن شىقتى دا، جان ۇشىرا جۇگىرىپ لوتاريوعا بارىپ، بولعان جايدى بايانداپ بەرگەننەن كەيىن ودان ءوزىن ءبىر جەرگە جاسىرىپ تاستاۋىن نەمەسە انسەلمو ىزدەپ تابا المايتىنداي ءبىر جاققا بارىپ وزىمەن بىرگە بوي تاسالاۋىن ءوتىنىپ، جالىنىپ-جالبارىنا باستادى. بۇنىڭ ءبارى لوتاريونى توبەدەن ۇرعانداي ەسەڭگىرەتىپ جىبەردى، نە ايتاردى دا، نە ىستەردى دە بىلمەي داعداردى. اقىرى كاميللانى اپايى باسقارۋشى بولىپ ىستەيتىن موناستىرعا اپارماقشى بولدى. كاميللا كەلىستى، ءسويتىپ وسىنداي جاعدايلارعا لايىق اسىعىستىقپەن لوتاريو ونى موناستىرعا اپارىپ سالدى، سوسىن ءوزى، ەشكىمگە ءلام دەپ ەشتەڭە ايتپاستان، قالادان شىعىپ كەتتى.

ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ، كاميللانىڭ قاسىندا جوقتىعىنا دا كوڭىل اۋدارماعان، لەونەللانىڭ وزىنە نە ايتپاق بولعانىن بىلۋگە اڭسارى اۋعان انسەلمو ورنىنان تۇرعان بويدا كۇتۋشى قىزدى كىلتتەپ كەتكەن جەرىنە قاراي اسىقتى. ەسىكتى اشىپ ىشكە كىردى، ءبىراق لەونەللانى تاپپاي قالدى: تاپقانى تەك تەرەزە جاقتاۋىنا بايلانعان اق جايمالار عانا بولدى — بۇل ونىڭ وسى جايمالار ارقىلى تومەن ءتۇسىپ، قاشىپ كەتكەندىگىنىڭ ايقىن بەلگىسى ءارى دالەلدەمەسى ەدى. بۇعان قاتتى كۇيىنگەن ول ءبارىن كاميللاعا ايتىپ بەرمەك بولدى، ءبىراق ونى توسەگىنەن دە، ءۇيدىڭ ىشىنەن دە، ەش جەردەن تابا الماعان سوڭ، بويىن ۇرەي بيلەدى. مالايلاردان سۇراستىرىپ كورىپ ەدى، ەشقايسىسى ەشتەڭە بىلمەيتىن بوپ شىقتى. الايدا، كاميللانى ىزدەستىرىپ جۇرگەن ول ساندىقتارىنىڭ اشىق قالعانىن كەزدەيسوق كوزى شالدى، سونداي-اق كوپتەگەن باعالى زەرگەرلىك بۇيىمنىڭ جوق ەكەنىن بايقادى، مىنە وسى ارادا عانا ول قانداي قاسىرەتكە تاپ بولعانىن ۇعىندى جانە وعان كىنالى لەونەللا ەمەستىگىن دە ءتۇسىندى؛ ءسويتىپ، سول تۇرعان قالپىندا، ۇستىنە جوندەم كيىم دە كيمەستەن، اۋىر ويعا بەرىلگەن كۇيدە، قانداي باقىتسىزدىققا ۇشىراعانىن ايتپاققا دوسى لوتاريوعا اتتاندى. ءبىراق، لوتاريو دا ۇيىندە بولماي شىقتى، مالايلارى تۇندە ونىڭ بار اقشاسىن قالتاسىنا سالىپ، اتقا ءمىنىپ ءبىر جاققا كەتىپ قالعانىن حابارلادى، مۇنى ەستىگەن انسەلمو ويى ون ساققا جۇگىرىپ، ەشتەڭەنىڭ ۇشتىعىن ۇستاي الماي ماڭگىرىپ تۇرىپ قالدى. ال، ۇيىنە قايتىپ ورالعان كەزىندە، جىعىلعانعا جۇدىرىق دەگەندەي، مالايلارىنىڭ ءبارى، ەركەك-ايەلى بار، ءبىرى قالماي تۇگەل قاشىپ كەتكەنىن، ءۇيىنىڭ قاڭىراپ بوس قالعانىن كوردى.

ول نە جايىندا ويلاۋدى دا، نە ىستەۋدى دە، نە ايتۋدى دا بىلمەدى — جىندانىپ كەتە جازداپ شاق تۇرعانىن عانا سەزدى. ءبىر دەگەننەن ءبىرجولا ايەلىنەن، دوسىنان، مالايلارىنان ايرىلعانىن كورىپ تە، ءتۇسىنىپ تە تۇرعان-دى، قۇدىرەتتى كۇش وزىنەن تەرىس اينالعانىن، ال، ەڭ باستىسى، ار-ۇياتتان جۇرداي بولعانىن سەزىنگەن، ويتكەنى كاميللانىڭ ۇشتى-كۇيلى جوعالۋى ار-ۇياتىن جوعالتۋمەن بىردەي ەدى. ۇزاق ويلانعاننان كەيىن ول اقىرى دەريەۆنياداعى جولداسىنا بارۋدى ۇيعاردى، ونىڭ ۇيىندە ول بۇرىن دا تالاي قوناق بولعان، ال ءوزى سوندا جۇرگەندە مۇندا قايعى-قاسىرەتىنىڭ ورمەگى توقىلىپ جاتاتىن. ءۇيىن قۇلىپتاپ، اتىنا قارعىپ ءمىندى دە، باسىمەن قايعى بولعان كۇيى ءارى-سارى حالدە جولعا شىقتى؛ ءبىراق جارتى جولدان اسقاندا جانىن جەگىدەي جەگەن ويلاردان دارمەنى قۇرىپ، توقتاپ، اتىن اعاشقا بايلاپ قويدى دا، ەڭىرەي جىلاپ، اھ ۇرىپ جەرگە قۇلاي كەتتى؛ سول جەردە قاراڭعى تۇسكەنشە جاتىپ، كوز بايلانار شاقتا قالا جاقتان كەلە جاتقان سالت اتتىنى كورىپ، سالەمدەسكەننەن كەيىن، فلورەنسيادا نە جاڭالىق بارىن سۇرادى. قالادان كەلە جاتقان جولاۋشى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:

— جاڭالىق جەتەدى، مۇندايدى كوپتەن قۇلاعىمىز شالماعان. انسەلمو ەسىمدى بايدىڭ دوسى، سان-دجوۆانني ماڭايىندا تۇراتىن لوتاريو وتكەن تۇندە دوسىنىڭ ايەلى كاميللانى الىپ قاشىپ كەتىپتى دەسىپ جۇرت اشىقتان-اشىق ايتىپ جاتىر، انسەلمونىڭ ءوزى دە ءىز-تۇزسىز عايىپ بوپتى. مۇنىڭ ءبارىن كاميللانىڭ كۇتۋشىسى ايتىپ بەرىپتى، ال ونىڭ ءوزىن تۇندە انسەلمو ءۇيىنىڭ تەرەزەسىنەن جايما بايلاپ ءتۇسىپ جاتقان جەرىنەن قالا باستىعى ۇستاپ الىپتى. ءوز باسىم نەندەي جاعداي بولعانىن انىق بىلمەيمىن. بىلەتىنىم، وسى وقيعاعا بايلانىستى بۇكىل قالانىڭ شۋلاپ جاتقانى عانا، ويتكەنى الگى ەكەۋى ارالارىنان قىل وتپەس دوس بولعاندىقتان، ولاردان مۇنداي سوراقىلىقتى ەشكىم كۇتپەپتى، — سەبەبى، ايتۋلارىنشا، جۇرتتىڭ ءبارى ولاردى ەكى دوس دەپ قانا اتايدى ەكەن.

— لوتاريو مەن كاميللانىڭ قاي جولمەن كەتكەنىن قۇلاعىڭىز شالعان جوق پا؟ — دەپ سۇرادى انسەلمو.

— ول جاعىنان مۇلدەم حابارىم جوق، قالا باستىعى ولاردى ىندەتە ىزدەستىرىپ جاتقان كورىنەدى، — دەدى قالالىق.

— جولىڭىز بولسىن، سەنور، — دەدى انسەلمو.

— امانشىلىقتا بولىڭىز، — دەپ جاۋاپ قاتقان قالالىق ساپارىن جالعادى.

وسىناۋ جامانات حاباردىڭ انسەلمونى جابىقتىرىپ جىبەرگەنى سونشا، ول جىندانىپ كەتۋدىڭ عانا ەمەس، جان تاپسىرۋدىڭ دا از-اق الدىندا تۇرعان-دى. زوردىڭ كۇشىمەن ورنىنان كوتەرىلگەن ول جولداسىنىڭ ۇيىنە قاراي باعىت الدى، — اناۋ مۇنىڭ قانداي قاسىرەتكە ۇشىراعانىنان بەيحابار ەدى، ءبىراق بەت-الپەتى اپپاق قۋداي بوپ، جۇدەپ-جاداپ، تيتىعىنا جەتىپ شاق تۇرعانىن كورىپ، ايتىپ جەتكىزگىسىز اۋىر قايعىسى بارىن ۇقتى. انسەلمو جاتقىسى كەلەتىنىن ايتتى جانە قاعاز-قالام سۇرادى. جولداسى ونىڭ تىلەگىن ورىنداپ توسەككە اكەپ جاتقىزدى، وڭاشا قالدىرىپ، ءتىپتى، ءوتىنىشى بويىنشا، ەسىكتى سىرتىنان كىلتتەپ تە تاستادى. ال، وڭاشا قالعان كەزىندە قانداي تاقسىرەتكە تاپ بولعانى جايىنداعى ويدىڭ اپشىسىن قۋىرىپ، كوڭىلىن استان-كەستەڭ ەتىپ جىبەرگەنى سونشا، اقىرعى دەمى جاقىنداپ قالعانىن انىق سەزدى؛ وسىعان بايلانىستى حات قالدىرىپ، ءوزىنىڭ ويلاماعان جەردەن ءولىم تابۋ سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ كەتكەندى ءجون كوردى؛ وسىلاي ۇيعارعان ول حاتىن جازا باستادى، ءبىراق ايتايىن دەگەنىن تۇگەل ايتىپ ۇلگەرمەي جاتىپ، دەمى ءۇزىلىپ كەتتى، ءسويتىپ ءپارۋايسىز اۋەستىگى سالدارىنان تاپقان قايعىسى كورەر كۇنىن ءبىرجولا شەكتەپ تىندى. ارادا اجەپتاۋىر ۋاقىت وتكەنىمەن انسەلمونىڭ ەشكىمدى شاقىرماي جاتقانىن بايقاعان ءۇي يەسى ءحالى قالاي ەكەنىن سۇراماققا ىشكە كىرىپ، باسىن جازۋ ۇستەلىنە سىلق تۇسىرگەن انسەلمونىڭ كەرەۋەتكە جامباس سۇيەپ وتىرعانىن، الدىندا جازىلىپ بىتپەگەن بەتى اشىق پاراق جاتقانىن، ال قالامىن قولىنان ءالى شىعارماعانىن كوردى. قوجايىن بەرمەن جاقىنداپ، اتىن اتاپ دىبىس بەرگەن، جاۋاپ بولماعان سوڭ بىلەگىن ۇستاپ كورىپ، سۋىق ەكەنىن سەزىپ، ءجۇرىپ كەتكەنىن ءتۇسىندى. بۇل جايدان قاتتى شوشىنىپ، قاپالانعان ءۇي يەسى انسەلمونىڭ اجالىنا كۋالىك ەتۋ ءۇشىن مالايلارىن شاقىرىپ الدى، سوسىن مارقۇمنىڭ ءوز قولىمەن جازىلعانىن جاريا ەتىپ، قالدىرعان حاتىن وقىپ شىقتى، ال وندا مىناداي جولدار بار-تىن:

“ءپاتۋاسىز دا ءپارۋايسىز تىلەگىم تۇبىمە جەتتى. ەگەر ومىردەن وتكەنىم جايىنداعى حابار كاميللاعا جەتەر بولسا، ونى كەشىرگەنىمدى ءبىلسىن، ويتكەنى عاجايىپ بىردەڭە جاساۋ ونىڭ قولىنان كەلمەس ەدى، ال مەن ودان وندايدى تالاپ ەتپەۋگە ءتيىس ەدىم، وسى سەبەپتى، ار-ۇياتىمنىڭ اياققا باسىلۋىنا ءوزىم باسشى بولعاندىقتان، مەنى اياۋدىڭ...”

انسەلمونىڭ حاتى وسى جەردەن ۇزىلەتىن؛ بۇعان قاراپ ونىڭ ءدال وسى قاس قاعىمدا، ويىن اياقتاي الماعان كۇيى ومىرمەن قوش ايتىسقانىن اڭعارۋعا بولاتىن. ەرتەڭىنە ءۇي يەسى انسەلمونىڭ ءولىمى جايىندا تۋىستارىنا حابار بەردى، — ونىڭ باسىنداعى تاقسىرەتتەن ولار دا قۇلاقتانىپ ۇلگەرگەن ەكەن، سونداي-اق كاميللانىڭ موناستىردا جاتقانىن، ونىڭ دا جۇبايىنىڭ وسىناۋ امالسىزدان جاسالعان ساپارىنا سەرىك بولا جازداپ شاق قالعانىن بىلەدى ەكەن، ءبىراق بۇعان سەبەپ بولعان كۇيەۋىنىڭ دۇنيە سالعانى جايىنداعى حابار ەمەس، اشىناسىنىڭ ءىز-تۇزسىز جوعالعانى جايىنداعى حابار كورىنەدى. جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، جەسىر قالعاننان كەيىن دە ول موناستىردان كەتە قويماپتى، شاشىن قىرقىپ ءدىندارلار قاۋىمىنا كىرۋگە دە اسىقپاپتى. الايدا، ارادا كوپ ۋاقىت وتپەي جاتىپ، لوتاريونىڭ دە لوترەك پەن ۇلى قولباسشى گونسالو فەرناندەس كوردوۆسكيي اراسىنداعى شايقاستا قازا تاپقانى جايىندا حابار كەلدى؛ بۇل شايقاس نەاپوليتان كورولدىگىندە بولعان ەدى، ال وسىناۋ تىم كەشتەۋ ءتاۋباسىنا كەلگەن دوس سوندا جان تاپسىرعان-دى؛ وسىنى ەستىگەننەن كەيىن كاميللا شاشىن قىرىقتى، سوسىن، ارادا ونشا كوپ ۋاقىت وتپەي، تورىعۋ مەن ۋايىم-قايعى زاردابىنان دۇنيەدەن قايتتى. ءسويتىپ، بىرەۋىنىڭ اقىلعا قونىمسىز باستاماسى ۇشەۋىنىڭ دە كورەر كۇنىن شەكتەپ كەتتى.

— حيكايات ماعان ۇنايدى، — دەدى سۆياششەننيك، — ءبىراق تەك مۇنىڭ ومىردە شىنىمەن-اق وسىلاي بولعانىنا سەنبەيمىن، ال ەگەر ويدان شىعارىلسا، وندا ونشا ءساتتى ويلاپ تابىلماعان، — ويتكەنى، اقيقاتىن ايتقاندا، مىنا سياقتى كەسەپاتتى سىناق وتكىزۋگە قۇشتار انسەلموداي اقىماق كۇيەۋدىڭ دۇنيەدە بولاتىنىنا سەنۋ قيىن. اشىنالار ءسويتىپ جاتىر ەكەن دەسە يلانۋعا بولار، ءبىراق كۇيەۋى مەن ايەلى اراسىندا مۇنداي اۋرەشىلىككە جول بەرىلەدى دەۋ — جوعا، بۇل ونشا قيسىنى كەلىڭكىرەمەيتىن نارسە. ال، ەندى بايانداۋ تاسىلىنە كەلسەك، ونىسى ءتاپ-تاۋىر.

ءحححۇى تاراۋ

مۇندا بەكەتتە ورىن العان باسقا دا وتە سيرەك كەزدەسەتىن وقيعالار جايىندا باياندالادى

وسى كەزدە قاقپا جانىندا تۇرعان بەكەتشى:

— انە، ءسانى مەن سالتاناتى جاراسقان ءبىر توپ سالت اتتى كەلە جاتىر. ولار وسىندا تۇسسە، بىزدە بۇگىن كەرەمەت توي-توپىر بولماق، — دەدى.

— ول نەعىلعان ادامدار؟ — دەپ سۇرادى كاردەنو.

— اتقا سالت مىنگەن ءتورت ەركەك، ۇزەڭگىلەرى قىسقا، نايزالارى مەن دوڭگەلەك قالقاندارى بار، ءبارى دە قارا بەتپەردە تاعىنعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى قوجايىن، — ولارمەن بىرگە حانىمدارعا ارنالعان ەرگە قونعان ءبىر ايەل كەلەدى، ۇستىنە تۇگەل اق كيگەن، ول دا بەتپەردە تاققان، ولارعا ەكى مالاي جاياۋ ەرىپ كەلەدى.

— جاقىنداپ قالدى ما؟ — دەپ سۇرادى سۆياششەننيك.

— تاقاپ قالدى، ءقازىر كەلەدى، — دەدى قوجايىن.

مۇنى ەستىگەن بويدا دوروتەيا بەتىن بۇركەمەلەدى، ال كاردەنو دون كيحوتتىڭ جانىنا كەتتى؛ ولاردىڭ وسىنداي قام جاساپ ۇلگەرگەنى سول-اق، بەكەتشى ايتقان جۇرگىنشىلەر ساۋ ەتىپ اۋلاعا كىرىپ كەلدى، سوسىن ءتورت سالت اتتى، شەتىنەن سەن تۇر، مەن اتايىن الپامساداي جىگىتتەر، وزدەرى دە اتتان ءتۇسىپ، ايەلدىڭ دە اتتان تۇسۋىنە كومەكتەستى، ارالارىنداعى بىرەۋى ونى كوتەرىپ الىپ، كاردەنو بارىپ تىعىلعان بولمە ەسىگىنىڭ جانىنداعى كرەسلوعا وتىرعىزدى. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەركەكتەر دە، ولارعا ەرگەن ايەل دە ءلام دەپ اۋىز اشقان جوق، بەتپەردەلەرىن دە سىپىرعان ەشقايسىسى بولمادى؛ تەك ايەل عانا كرەسلوعا وتىرا بەرە ۋھ دەپ اۋىر كۇرسىنىپ الدى دا، سىرقات جانداي قولىن سىلق ءتۇسىردى. مالايلار اتتاردى اتقوراعا اكەتتى.

سۆياششەننيك دەگبىرسىزدەنىپ، بۇلاردىڭ نەعىلعان ادام ەكەنىن، نەلىكتەن بۇلايشا كيىنگەنىن جانە نەگە ءتىل قاتپايتىنىن بىلگىسى كەلىپ، مالايلاردىڭ بىرىنەن وسىنى ءتۇسىندىرىپ بەرۋىن سۇرادى؛ اناۋ وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— وتىرىك ايتىپ قايتەم، سەنور، بۇلاردىڭ كىم ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن. بىلەتىنىم، بۇلار، ءسىراعىسىندا، لاۋازىمدى ادامدار بولار، اسىرەسە انا سەنورانى كوتەرىپ العان مىرزانى ايتام، ونى ءوزىڭىز دە كوردىڭىز عوي. مۇنداي تۇجىرىمعا توقتاپ تۇرعانىم، وڭگەلەرى سوعان قۇرمەت كورسەتەدى جانە نە نارسەنىڭ ءبارى دە سونىڭ بۇيرىعى مەن ايتقانى بويىنشا ىستەلەدى.

— ال، انا سەنورا كىم؟ — دەپ اۋەستىك ءبىلدىردى سۆياششەننيك.

— بۇل جايىندا دا سىزگە ءجوندى ەشتەڭە ايتا المايمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى مالاي، — قانشاما ۋاقىت بىرگە كەلە جاتساق تا، بەت-الپەتىن ءالى كورگەن ەمەسپىن. راس، كۇرسىنۋىن ول وتە ءجيى كۇرسىنەدى، ال اھ ۇرعاندا قايعى-شەردىڭ زاپىرانىمەن بىرگە جانى دا اۋزىنان قوسا شىعىپ كەتەتىندەي كورىنەدى. بۇدان باسقا ەشتەڭە بىلمەيتىنىمىزگە تاڭعالاتىن تۇك تە جوق، ويتكەنى جولداسىمىز ەكەۋىمىزدىڭ بۇلاردىڭ قاسىنا ەرگەنىمىزگە ەكى-اق كۇن بولدى: ولاردى جولدان ۇشىراتتىق تا، ولار ءبىزدى وزدەرىن اندالۋسياعا شەيىن شىعارىپ سالۋعا ۇگىتتەپ كوندىردى جانە جاقسىلاپ اقى تولەۋگە ۋادە ەتتى.

— ال، بۇلار كوزدەرىڭشە ءبىر-بىرىن اتىمەن اتاعان جوق پا؟ — دەپ سۇرادى سۆياششەننيك.

— اتاماق تۇگىل جول بويى جاق اشقان جوق — سوعان ءوزىمىز دە تاڭعالدىق، — دەپ جاۋاپ قاتتى مالاي. — تەك بەيشارا سەنورانىڭ كۇيزەلە كۇرسىنگەنى مەن ەگىلىپ جىلاعانى عانا ەستىلىپ تۇردى، سونداي قاتتى ايانىش تۋعىزدى. ونى ءبىر جاققا كۇشتەپ الىپ بارا جاتقاندارىنا كۇمانىمىز جوق، ال كيىمىنە قاراعاندا ول موناحينيا سەكىلدى نەمەسە موناستىرعا بارا جاتقان سياقتى، ءسىرا، شىنىندا دا سولاي شىعار جانە، شاماسى، ەركىنەن تىس تۇردە شاشىن قىرىقپاقشى ءتارىزدى، قايعىعا بەرىلۋ سەبەبى دە سودان بولار.

— ابدەن مۇمكىن، — دەدى سۆياششەننيك.

مالايلاردى جايىنا قالدىرعان ول دوروتەيانىڭ قاسىنا قايتىپ ورالدى. ال، بەتپەردە كيگەن حانىمنىڭ كۇرسىنىسىنە جان اشىرلىق بىلدىرگەن دوروتەيا بولسا، ونىڭ جانىنا جاقىنداپ:

— نەندەي جاعداي ءسىزدى قايعىعا باتىرىپ وتىرعان، مەيىرباندى حانىم؟ — دەپ سۇرادى. — ويلانىپ كورىڭىزشى، ايەلدەر قاۋىمىنىڭ قولىنان كەلەتىن جانە وزدەرى-اق سەيىلتىپ جىبەرە الاتىن قايعى ەمەس پە ەكەن بۇل؟ ءوز تاراپىمنان سىزگە قانداي كومەك كورسەتۋگە دە دايىنمىن.

قامىعىپ وتىرعان سەنورا وعان جاۋاپ قاتقان جوق؛ دوروتەيا قويار بولماي، قىلقىلداپ الگى ءوتىنىشىن تاعى قايتالادى، ال اناۋ سول بۇرىنعىشا سەلت ەتپەي وتىرا بەردى؛ اقىرى بەتپەردە كيگەن كاۆالەرو (مالايدىڭ ايتۋىنشا، ءبارى الدىندا باس ۇراتىن مىرزا) كەلىپ، دوروتەياعا:

— بۇل ايەلدى الدە بىردەڭەمەن الداندىرام دەپ اۋرە بولماڭىز، سەنورا، — ول قانداي دا بولسىن جاقسىلىعىڭىزعا جاقسىلىقپەن جاۋاپ قايتارماۋدى ءوز قاعيداسىنا اينالدىرعان، سونداي-اق ودان ساۋالىڭىزعا جاۋاپ الامىن دەپ تە شارشاماڭىز، ەگەر تەك وتىرىك بىردەڭە ەستىگىڭىز كەلمەسە، — دەدى.

— مەن ءومىرى وتىرىك ايتىپ كورگەن ەمەسپىن، — دەپ وسى كەزگە شەيىن جۇمعان اۋزىن اشپاعان حانىم اياق استى سويلەپ قويا بەردى، — كەرىسىنشە، تاپ وسى شەكتەن تىس شىنشىلدىعىم مەن ەشقاشان ەكى سويلەمەگەنىمنىڭ سالدارىنان عانا وسىنداي باقىتسىزدىققا تاپ بولىپ وتىرمىن، ونىڭ كۋاسى مىنا ءوزىڭىز، ويتكەنى مەنىڭ اقيقاتتان قىل ەلى اتتامايتىن ادالدىعىم ءسىزدى ناعىز وتىرىكشىگە ءارى سۋايتقا اينالدىردى.

بۇل سوزدەردى كاردەنو اپ-انىق ەستىدى، — ول وتە جاقىن جەردە، دون كيحوتتىڭ بولمەسىندە بولاتىن، الگى ءسوزدى ايتقان سەنورادان ونى تەك ەسىك قانا ءبولىپ تۇرعان، — ءسويتىپ، سونى ەستىگەن بويدا ول:

— وۋ، جاراتقان! ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟ كىمنىڭ داۋىسىن ەستىپ تۇرمىن مەن؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى.

تۇلا بويىن تولقۋ بيلەگەن سەنورا باسىن جالت بۇردى، ءبىراق ايقايلاعان ادامنىڭ كىم ەكەنىن كورە الماعان سوڭ، ورنىنان تۇرىپ الگى بولمەگە قاراي وتكىسى كەلدى، الايدا كاۆالەرو ونى توقتاتىپ، ادىم اتتاتپاي قويدى. كوڭىلىنە الاڭ كىرىپ، قاتتى ابىرجىعان سەنورا بەتىن جاۋىپ تۇرعان بۇركەۋىش ماتانىڭ قالاي تومەن ءتۇسىپ كەتكەنىن اڭداماي قالدى، جينالىپ تۇرعاندار بولسا، ونىڭ ءسال قۋقىل تارتقان، ءبىراق كورۋگە كوز كەرەك ادەمى الپەتىن كورىپ اڭىرىپ قالدى، — سونداي-اق، قىزدىڭ وڭىنەن ۇرەيگە بوي الدىرعانى دا اڭعارىلىپ تۇر ەدى، ويتكەنى جانارىنا ىلىككەن نارسەنىڭ ءبارىن شاپشاڭداتا شولىپ شىققانى سونشا، قۇددى ەسىن جوعالتىپ العانداي كورىندى؛ وسىناۋ تۇسىنىكسىز قۇبىلىس دوروتەيانىڭ دا، وعان كوز تىگىپ تۇرعانداردىڭ دا بويىندا ۇلكەن ايانىش تۋعىزدى. كاۆالەرو قىزدى يىعىنان قاتتى قىسىپ قۇشاقتاپ العان بولاتىن، وسىعان زەيىنى اۋعان ول بەتىندەگى پەردەنىڭ سىرعىپ بارا جاتقانىن اڭعارمادى، ءسويتىپ، بەتپەردەسى اقىرى جەرگە قۇلاپ تىندى؛ سەنورانى سۇيەمەلدەپ تۇرعان دوروتەيانىڭ وسى ءسات وعان كوزى ءتۇسىپ كەتتى دە، سەنورانى يىعىنان قۇشاقتاپ العان جاننىڭ باسقا ەشكىم ەمەس، ءوزىنىڭ كۇيەۋى دون فەرناندو ەكەنىن كوردى؛ ونى تانىعان بويدا-اق كەۋدەسىنەن اھ ۇرعان زارلى ءۇن شىعىپ، تالىقسىپ كەتتى؛ ەگەر جانىندا تۇرعان شاشتاراز شاپ بەرىپ ۇستاي الماعاندا جەرگە قۇلاپ تۇسەرىندە كۇمان جوق-تى. سول ارادا وعان سۆياششەننيك كومەككە كەلىپ، بەتىن بۇركەگەن جامىلعىنى قايىرىپ تاستاپ، سۋ شاشتى، اناۋ قىزدىڭ بەتىن اشقان كەزدە دون فەرناندو، — ەكىنشى قىزدى يىعىنان قۇشاقتاپ تۇرعان سول ەدى، — دوروتەيانى قولما-قول تانىپ، ابىرجىپ تۇرىپ قالدى، ءبىراق لۋسيندانى بوساتۋدى قاپەرىنە دە المادى — ءيا، ونىڭ قولىنان بوسانىپ شىقپاققا تىرىسىپ جاتقان لۋسيندانىڭ تاپ ءوزى ەدى: كۇرسىنگەن داۋىسىنا قاراپ ول كاردەنونى تانىعان بولاتىن، ال كاردەنو ونى تانىپ ەدى. دوروتەيانىڭ ەس-تۇسسىز قۇلاعان كەزىندەگى اھ ۇرعان داۋىسىن كاردەنو دا ەستىگەن، سونى قۇلاعى شالعان بويدا بۇل ءوزىنىڭ لۋسينداسى ەكەن دەپ ويلاپ شوشىپ كەتكەن ول باسقا بولمەدەن سىرتقا اتىپ شىقتى، شىققان بويدا كوزىنە العاش شالىنعانى — لۋسيندانى قۇشاقتاپ تۇرعان دون فەرناندو بولدى. دون فەرناندو كاردەنونى دا بىردەن تانىدى، ءسويتىپ لۋسيندا، كاردەنو جانە دوروتەيا ۇشەۋىنىڭ تاڭعالعاننان تىلدەرى بايلانىپ قالدى، — ولار قانداي كەپكە تاپ بولعاندارىن وزدەرى دە بىلمەي اڭتارىلىپ تۇرعان-دى.

ولار ءۇن قاتپاي بىر-بىرىنە تەسىلە قاراپ تۇردى: دوروتەيا دون فەرناندوعا، دون فەرناندو كاردەنوعا، كاردەنو لۋسينداعا، لۋسيندا كاردەنوعا قاراپ قالعان بولاتىن. اقىرى العاش بوپ لۋسيندا ءتىل قاتىپ، دون فەرناندوعا بىلاي دەدى:

— بوساتىڭىزشى مەنى، سەنور دون فەرناندو، — باسقا ەشتەڭەنى ۇيات ساناماساڭىز دا، دۆورياندىق ار-نامىسىڭىزدىڭ اياق-استى بولاتىنىنا ۇيالساڭىزشى، — ءوزىم شىرماۋىعى بوپ تابىلاتىن قابىرعاعا، ۇزدىگۋىڭىز، قورقىتىپ-ۇركىتۋىڭىز، ۋادەلەرىڭىز بەن سىيلىقتارىڭىز جۇلىپ الا الماعان تىرەگىمە جىبەرىڭىزشى مەنى. قاراڭىزشى، قانداي عاجايىپ ءارى ادام سەنگىسىز جولدارمەن جاراتقان يەمنىڭ مەنى جان جارىما جولىقتىرىپ تۇرعانىن، ال ونى قاپەرىمنەن تەك اجال عانا ءبىرجولا ىعىستىرىپ شىعارا الاتىنىن وزىڭىزگە وسىنشالىقتى قىمباتقا تۇسكەن تاجىريبەڭىز ارقىلى جاقسى بىلۋگە ءتيىسسىز عوي. جانىڭىزعا باتىرا ايتىلعان وسىناۋ اشىق مويىنداۋ ماعان دەگەن ماحابباتىڭىزدى — اشۋ-ىزاعا، مەيىرىمىڭىزدى — وشپەندىلىككە اينالدىرسا نەتتى (قولىڭىزدان كەلەتىن بۇدان باسقا ەشتەڭە جوق قوي)، ءسويتىپ، مەنى مۇردەم كەتىرۋگە يتەرمەلەسە ەكەن، — سۇيىكتى جۇبايىمنىڭ كوز الدىندا جان تاپسىرسام، بۇل دۇنيەدە بوسقا عۇمىر كەشتىم دەمەس ەم: بالكىم، وسىلايشا ءولىم تابۋىم ءومىرىمنىڭ اقىرعى ساتىنە شەيىن ادال بولعاندىعىما ونىڭ كوزىن جەتكىزەتىن شىعار.

سول ەكى ارادا دوروتەيا وزىنە-وزى كەلىپ، لۋسيندانىڭ سوزىنە قاراپ ونىڭ كىم ەكەنىن تۇسىنە قويدى، سوسىن دون فەرناندونىڭ لۋسيندانى بوساتۋ ويىندا جوعىن ءارى وعان ەشقانداي جاۋاپ قاتپاي تۇرعانىن كورىپ، بار كۇشىن جۇمساپ تۇرەگەلدى دە، اياعىن قۇشاقتاي قۇلاپ، ەگىل-تەگىل ەڭىرەي جىلاپ جاتىپ مىناداي اڭگىمە ايتتى:

— ءقازىر قۇشاعىڭدا ۇستاپ تۇرعان كۇن ساۋلەسى كوزىڭدى قارىقتىرماعاندا، اياعىڭنىڭ استىندا سۇلاپ جاتقان، قاشان ءوزىڭ قۇتقارىپ العانشا قاسىرەت قۇلدىعىندا قالا بەرەتىن بەيشارا دوروتەيانى الدەقاشان بايقاعان دا بولار ەدىڭ-اۋ. مەن — سول ءوزىڭ بىلەتىن، قايىرىمدىلىعىڭ ارقاسىندا الدە كوڭىل اۋانىمەن ءوزىڭ زور قۇرمەت كورسەتكەن، ءسويتىپ سۇيگەنىم دەپ اتاعان شارۋا قىزىمىن. مەن — سول ءوزىڭ بىلەتىن، قاراپايىمدىلىق اياسىنان ءارى اسپايتىن قۋانىشتى عۇمىر كەشىپ جاتقان، ءبىراق اقىرىندا ۇزدىگۋىڭە، شىنايى سەكىلدى بوپ كورىنگەن سەزىمىڭە ءۇن قاتىپ، وڭاشا تىرلىگىنىڭ قاقپاسىن اشىپ تاستاعان، ءسويتىپ بوستاندىعىنىڭ كىلتىن قولىڭا تابىس ەتكەن قىزبىن، الايدا وسىناۋ اق-ادال پەيىلىمە سەن قارا نيەتتىلىك تانىتتىڭ، بۇعان وزىممەن وڭاشا كەزدەسكەن كەزىڭ جانە قانداي كەيىپتە ءجۇز كورسەتكەنىڭ ايقىن دالەل بولا الادى. سونىمەن بىرگە، مەنى بۇل جەرگە ار-نامىسىمنىڭ اياققا تاپتالۋى ايداپ كەلدى دەپ ويلاپ قالماعانىڭدى قالار ەدىم، — جوق، بۇل جەرگە مەنى ءوزىمدى ۇمىت قالدىرعانىڭنان تۋعان وكىنىش پەن كۇيىك ايداپ كەلدى. سەن مەنىڭ وزىڭدىكى بولعانىمدى قالادىڭ جانە سونداي كەرەمەت قۇشتارلىق كورسەتتىڭ، سوندىقتان، ءقازىر ءتىپتى باسقاعا اڭسارىڭ اۋىپ تۇرعان كۇندە دە، ءبارىبىر مەندىك بولماي قويا المايسىڭ. ويلانىپ كورشى، ءامىرشىم، سەن عوي سول ارۋدىڭ ادەمىلىگى مەن تەكتى جەردەن شىققانىنا بولا مەنەن تەرىس اينالدىڭ، ال مەنىڭ شەتسىز دە شەكسىز ماحابباتىم ونىڭ ادەمىلىگى مەن تەكتىلىگىنىڭ وتەمىنە جاراماي ما ەكەن؟ سەن اياۋلى لۋسينداعا جار بولا المايسىڭ، سەبەبى سەن — مەندىكسىڭ، ول دا ساعان جار بولا المايدى، سەبەبى ول — كاردەنونىكى. وسى جونىندە ويلانىپ كورشى، سوندا وزىڭنەن جيرەنەتىن جانعا ۇناۋعا ۇمتىلعاننان گورى، ءوزىڭدى ارداق تۇتاتىن جانعا بەيىل بەرۋگە ءوزىڭدى-وزىڭ كوندىرۋ الدەقايدا جەڭىلگە تۇسەتىنىنە كوزىڭ انىق جەتەتىن بولادى. سەن قامسىز-مۇڭسىز جۇرگەنىمدى پايدالانىپ كەتتىڭ، پاكتىگىمدى ارباۋعا ءتۇسىردىڭ، قانداي شاڭىراقتان شىققانىم دا ساعان قۇپيا بولعان جوق، ءوز ىرقىڭا قالاي كونگەنىمدى دە جاقسى بىلەسىڭ، — ەندەشە، الدانىپ قالدىم دەپ وكىنەتىندەي سەبەبىڭ دە، نەگىزىڭ دە جوق. ەگەر وسىنىڭ ءبارى راس بولسا، ەگەر شىنايى كاۆالەرو ەكەنىڭ سەكىلدى، شىنايى حريستيان بولساڭ، وندا ءاۋ باستا قول سوزىم جەردە عانا تۇرعانداي كورىنگەن باقىتىمدى ءارتۇرلى ايلا-شارعىلار ارقىلى نەگە الىستاتا بەرەسىڭ؟ ەگەر مەنى ءدال وسى قالپىمدا سۇيمەيتىن بولساڭ، ال مەن شىن مانىندەگى ءارى زاڭدى تۇردەگى زايىبىڭمىن، ونداشى مەنى، تىم بولماعاندا، كۇڭىڭ رەتىندە جاقسى كورىپ، جانىڭا جاقىنداتساڭشى، ويتكەنى قاراماعىڭدا قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمدى ءوزىم ءۇشىن زور باقىت، تاعدىردىڭ وڭ قاباق تانىتقانى دەپ باعالار ەدىم. تاستاما مەنى، باس تارتپا مەنەن، ويتسەڭ مەنىڭ ماسقارا بولعانىم جايىندا جۇرت نە ءتۇرلى وسەك پەن قاۋەسەت تاراتادى، اتا-انامدى قارتايعاندا قايعى جۇتۋدان قۇتقار: سەبەبى ولار سەنىڭ اتا-اناڭا اق پەيىل، ادال نيەتپەن قىزمەت ەتتى عوي، سوندىقتان وزىڭنەن وڭ شەشىم كۇتۋگە ىقتيارلى. ەگەر دە مەنىڭ قانىممەن ارالاستىرۋ ارقىلى ءوز قانىمدى قورلايمىن دەيتىن بولساڭ، وندا مىنا نارسەگە وي جۇگىرتىپ كور: تەكتى رۋلاردىڭ ءبارى نەمەسە ءبارى دەرلىك وسىنداي جولدان وتكەن، سونداي-اق تەكتى جەردەن شىققاندىقتى انىقتار كەزدە شەشەنىڭ قانى ەسەپكە الىنبايدى. ونىڭ ۇستىنە، شىنايى تەكتىلىك ادامنىڭ ىزگى قاسيەتتەرى بويىنشا تانىلادى، ەگەر سەن تولىق قاقىم بار نارسەنىڭ ءوزىن بۇيىرتپاي وڭمەنىمنەن يتەرىپ، مەيىرىمسىزدىك كورسەتەر بولساڭ، ونداشى مەنىڭ سەنەن گورى تەكتىلەۋ بولعاندىعىم. سونىمەن، سەنور، ءسوزىمنىڭ سوڭىندا وزىڭە ايتارىم مىناۋ: حوش كورەسىڭ بە، جوق پا، ول ءوز ەركىڭ، ءبىراق مەن سەنىڭ جۇبايىڭمىن، بۇعان كۋا — ءوزىڭ ايتقان سوزدەر، ونىڭ جالعان بولۋى مۇمكىن ەمەس جانە ءتيىس تە ەمەس، ەگەر تەك مەنى ءقادىر تۇتپاۋعا سەبەپكەر بولىپ تۇرعان نارسەڭدى شىنىڭمەن-اق ءقادىر تۇتاتىن بولساڭ؛ بۇعان كۋا — بەرگەن سەرتىڭ، بۇعان كۋا — وتىرىك ايتپاعانىڭا كۋالىك ەتۋگە شاقىرعان كوكتەگى قۇدىرەت. ەگەر مۇنىڭ ءبارى از بولسا، وندا ساۋىق-سايران كەشىپ وتىرعان شاعىڭدا ار-ۇياتىڭنىڭ ءۇنسىز ايقايىن ەستيتىن بولاسىڭ، ول ءوزىم ايتقان شىندىقتى ەسىڭە سالىپ، ءماز-شات كوڭىلىڭدى جەر ەتەتىن بولادى.

اشىنعان دوروتەيا ءالى دە تالاي ءسوز ايتتى جانە سەزىمگە بەرىلىپ، كوزىنىڭ جاسىن توگىپ وتىرىپ ايتقانى سونشا، ءتىپتى دون فەرناندونىڭ سەرىكتەرى دە، سول جەردە جينالىپ تۇرعاندار دا كوزىنە جاس الدى. دون فەرناندو ونىڭ ءبىر ءسوزىن بولمەي مۇقيات تىڭدادى، ال دوروتەيا بولسا، ايتارىن تۇگەل ايتىپ بولعان سوڭ، اھ ۇرىپ، سولقىلداپ جىلاي باستادى، ونىڭ قانشالىقتى قايعى شەگىپ جاتقانىن كورگەن جانە جان اشىرلىق بىلدىرمەگەن ادامنىڭ جۇرەگى تاستان جاراتىلۋعا ءتيىس-تى. قايعىسىنا ورتاقتاستىق ءبىلدىرىپ، سۇڭعىلالىعى مەن اجارىنا سۇقتانعان لۋسيندا ودان كوز اۋدارا اپماي قالدى؛ جاقىن بارىپ، جۇباتۋ ايتقىسى دا كەلگەن، ءبىراق دون فەرناندو ونى ءالى قۇشاعىندا ۇستاپ تۇرعان بولاتىن. دون فەرناندو دوروتەياعا ۇزاق ۋاقىت قادالا قاراپ تۇردى، اقىرى وتە ىڭعايسىز جاعدايدا قالعان ءارى مۇندايدى كۇتپەگەن ول قۇشاعىن جازىپ، لۋسيندانى بوساتىپ جىبەردى دە:

— سەن جەڭدىڭ، اياۋلى دوروتەيا، سەن جەڭدىڭ. ايتقان ءسوزىڭنىڭ ءبارى اقيقات شىندىق ەكەنىن مويىنداماسقا ءداتى جەتەر جان تابىلماس، — دەدى.

لۋسيندا ەس-تۇستەن ايرىلۋدىڭ از-اق الدىندا ەدى، دون فەرناندو ونى بوساتقان كەزدە تەڭسەلىپ كەتتى، ءبىراق دون فەرناندو تانىپ قويماسى ءۇشىن ونىڭ ارقا تۇسىندا تاسالانىپ تۇرعان كاردەنو قورقىنىشىن بىلاي سەرپىپ تاستاپ سول ساتتە-اق ونى سۇيەمەلدەۋگە ۇمتىلىپ، قۇشاقتاي الدى دا، بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— ەگەر شاپاعاتى مول قۇدىرەت ساعان تىنىشتىق تاپتىرۋعا نيەت ەتىپ، سولاي ۇيعارعان بولسا، بەۋ، جۇرەگىمنىڭ ادال دا تاباندى ءھام سۇيىكتى ءامىرشىسى، ونداشى بۇل تىنىشتىعىڭ مەنىڭ قۇشاعىمنان باسقا ەش جەردە جايباراقات بولا المايدى، مىنە ەندى سەنى قۇشاعىما الامىن جانە تاعدىر مەندىكسىڭ دەپ اتاۋعا بۇيىرعان شاقتاردا بۇل قۇشاققا ءوزىڭدى بۇرىن دا تالاي العانمىن.

وسى سوزدەردى قۇلاعى شالعان، كاردەنونى اۋەلى داۋىسى بويىنشا تانىپ قويعان لۋسيندا وعان جانارىن تىكتەدى، سوسىن كوز شاراسىندا ونىڭ تاپ سول ەكەنى ايقىن كەيىپتەلگەن كەزدە، تۇلا بويىن كەرنەگەن قۋانىشتان ادەپ اتاۋلىنى بىلاي جيىپ قويىپ ونى موينىنان قۇشاقتاي الدى دا، بەتىنە بەتىن باسىپ تۇرعان كۇيى بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:

— بەيشارا تۇتقىن قىزدىڭ زاڭدى قوجايىنى جالعىز سەن عانا، بەۋ، مارحاباتتى مىرزام، دۇشپان-نيەت تاعدىر بۇعان قانشا قارسىلىق جاساماسىن مەيلى، سەنىڭ ومىرىڭمەن ءومىر سۇرەتىن مەنىڭ ومىرىمە قانداي قاۋىپ-قاتەر تونبەسىن مەيلى، ءبارىبىر وعان ءوزىڭ عانا قوجاسىڭ، باسقا ەشكىم دە ەمەس!..

دون فەرناندو مەن سول جەردە جينالىپ تۇرعاندار ءۇشىن بۇل ءبىر عاجايىپ كورىنىس بولدى، ءبارى دە وسىناۋ وتە سيرەك كەزدەسەتىن وقيعاعا تاڭىرقانا قاراپ تۇرىستى. دوروتەياعا دون فەرناندونىڭ ءوڭى بوزارىپ كەتكەندەي جانە كاردەنودان كەك الۋدى ماقسات تۇتقانداي كەيىپتە قولىن شپاگاسىنىڭ تۇتقاسىنا قويعانداي كورىندى؛ وسى وي جىلت ەتكەن ساتتە-اق ول اسقان ابجىلدىكپەن ونىڭ اياعىن قوس قولداپ قۇشاقتاي جىعىلدى دا، اياعىن ۇستى-ۇستىنە ءسۇيىپ، قوزعالا المايتىنداي ەتىپ قاتتى قىسىپ العان كۇيى ءارى بوتاداي بوزداپ جىلاعان كۇيى بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:

— بەۋ، مەنىڭ جالعىز عانا جان سايام، وسىناۋ جەمە-جەمدە نە ىستەگەلى تۇرسىڭ سەن؟ ءوز جۇبايىڭ اياعىڭدى قۇشىپ جاتىر، ال ءوزىڭ جۇباي قىلماققا نيەت ەتكەن ارۋ كۇيەۋىنىڭ قۇشاعىندا تۇر. ويلانىپ كورشى، قۇدىرەتتى كۇشتىڭ ءوزى ورايىن كەلتىرگەن نارسەنىڭ شىرقىن بۇزعان دۇرىس پا الدە بارلىق قيىندىقتى باستان كەشىپ، شىن بەرىلگەندىگى مەن پيعىل-نيەتىنىڭ پاكتىگىن وزىڭە دالەلدەپ بەرگەن، ەكى كوزىن وزىڭنەن الا الماي، زاڭدى قوساعىنىڭ بەتى مەن ومىراۋىن ماحابباتتىڭ كوز جاسىنا سۋارىپ تۇرعان جاندى باۋىرىڭا تارتقانىڭ دۇرىس پا؟ جاراتقان يەمە جالىنامىن جانە ار-ۇياتىڭا تاپسىرامىن، بەلگىلى بولعان بۇل جاعداي اشۋ-ىزاڭدى قوزدىرماسا ەكەن، كەرىسىنشە، ونى باسەڭدەتسە ەكەن، سوندا وسىناۋ عاشىقتاردىڭ ءوز تاراپىڭنان ەشقانداي كەدەرگى كورمەي، جاراتقان يەمىز تارتۋ ەتكەن مەرزىمنىڭ ۇزىنا بويىندا ءتاتۋ-تاتتى عۇمىر كەشۋىنە رەنجىپ-نالىماي ىقىلاستى تۇردە پۇرسات بەرەر ەدىڭ، وسىلايشا سەن ابزال دا پاك جانىڭنىڭ تەكتىلىگىن تانىتار ەدىڭ، ءسويتىپ جۇرتتىڭ ءبارى سەنىڭ ىندىنقۇمارلىقتان گورى اقىل-پاراساتقا كوبىرەك باس يەتىندىگىڭە كوز جەتكىزەر ەدى.

ال، كاردەنو بولسا، لۋسيندانى تاس قىلىپ قۇشاقتاپ العان كۇيى دون فەرناندودان كوز جازباي قاراپ تۇرعان: دۇشپاندىق ارەكەتىن بايقاپ قالعان بويدا-اق وعان تويتارىس بەرمەكشى ەدى، رەتى سولاي كەلىپ جاتسا ءتىپتى تەرىس نيەتتەگىلەرگە ءوزى تاپ بەرمەك ويى بار-دى، بۇل ءۇشىن باسىن قاتەرگە تىگۋدەن دە تايىنباعان؛ الايدا، بۇل كەزدە دون فەرناندونى دوستارى، سونداي-اق سول جەردە تۇرعان سۆياششەننيك پەن شاشتاراز اينالا قاۋمالاپ، ءبارى ءبىر اۋىزدان، ىشتەرىندە اقكوڭىل سانچو پانسا دا بار، ودان دوروتەياننىڭ كوز جاسىنا اياۋشىلىق ءبىلدىرۋىن سۇراپ جالىنىپ-جالبارىنا باستاعان. ەگەر دوروتەيا ايتقاننىڭ ءبارى اقيقات بولسا، ال ولاردىڭ بۇعان سەنىمى كامىل، وندا ونىڭ مەيلىنشە زاڭدى بوپ تابىلاتىن ۇمىتىنەن الدانىپ قالماۋىنا قام جاساۋ كەرەك، دەستى ولار؛ سونداي-اق، بارلىعىنىڭ وسى ارادا، كەزدەسەمىز دەپ ءومىرى ويلاماعان جەردە، ءبىر قاراعاندا سولاي كورىنگەنىمەن، استە كەزدەيسوق باس قوسىپ تۇرماعانىن، ءبارى دە قۇدىرەتتى كۇشتىڭ امىرىمەن بولىپ جاتقانىن ءتۇسىنۋى كەرەگىن ايتتى. سۆياششەننيك ءوز تاراپىنان لۋسيندانى كاردەنودان اجىراتۋعا ەندى تەك اجال عانا ىقتيارلى ەكەنىن، ءتىپتى ولاردى شپاگانىڭ ۇشتىعى اجىراتقان كۇندە دە، ولار مۇنداي ءولىمدى وزىنە زور باقىت سانايتىنىن قۇلاققاعىس ەتتى؛ سونداي-اق، ءومىردىڭ قيىن-قىستاۋ تۇستارىندا ءوز ءناپسىڭدى ءوزىڭ تىيا ءبىلۋ ارقىلى تەكتىلىگىڭدى تانىتىپ، باسقا ەكى پەندەنىڭ قۇدىرەتتى كۇش تارتۋ ەتكەن باقىتتىڭ قىزىعىن كورۋىنە كەڭشىلىك جاساۋدىڭ ءوزى اسا ۇلكەن دانالىق بوپ تابىلاتىنىن ەسكە سالدى؛ سوسىن ونىڭ دوروتەيانىڭ كوركىنە جوندەپ كوز تىككەنى ءجون ەكەنىن، جوندەپ كوز تىكسە، ودان اسىپ تۇسەتىن ايەلدى ايتپاعاندا، ونىمەن تەڭەسە الاتىن ايەلدىڭ دە سيرەك ەكەنىن ءوزى-اق بايقايتىنىن تىلگە تيەك ەتتى؛ وسىنداي سۇلۋلىعىنا قوسا ونىڭ كونپىستىگى مەن وزىنە دەگەن شەكسىز سۇيىسپەنشىلىگىن دە ۇمىتپاۋى كەرەگىن، ال، ەڭ باستىسى، ەگەر ول ءوزىن كاۆالەرومىن جانە حريستيانمىن دەپ سانايتىن بولسا، وندا ءوز پارىزىن ورىنداۋعا ءتيىستى ەكەنىن، — سول پارىزىن ورىنداۋى ارقىلى ونىڭ قۇداي الدىنداعى پارىزىن دا ورىنداپ، سانالى ادامداردىڭ ءبارىن قۋانىشقا بولەيتىنىن، ال سانالى ادامدار بولسا، سۇلۋلىقتىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى، ءتىپتى ول تەكتى جەردەن شىقپاعان پەندەنىڭ باسىنا بۇيىرعان كۇندە دە، جان دۇنيەسىنىڭ كىرشىكسىز تازالىعىنا ۇلاسقان شاقتا، جاڭا بيىككە كوتەرىلىپ، كەز-كەلگەن ۇلىلىقپەن بوي سالىستىرا الاتىنىن، ونى ءوز دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىپ، وزىمەن تەڭەستىرگەن جاننىڭ ار-نامىسىنا زارەدەي نۇقسان كەلتىرمەيتىنىن جاقسى بىلەتىنىن ءھام تۇسىنەتىنىن ايتتى؛ وعان قوسا، ەگەر كۇناعا باتىراتىن ارەكەتكە باستاماسا، ىنتىزارلىق ىرقىنىڭ ىڭعايىنا جىعىلعان جاندى كۇستانالاۋعا بولمايتىنىن دا ەسكەرتتى.

وڭگەلەرى دە قاراپ قالماي، نە ءتۇرلى ءسوزدى ايتقانى سونشا، دون فەرناندونىڭ مەيىربان جۇرەگى جۇمسارىپ (تەكتى اۋلەتتەن شىققانى تەگىن دەيمىسىڭ)، قانشا تىرمىسسا دا جوققا شىعارا المايتىن شىندىقتىڭ الدىندا ءتاۋباعا كەلدى؛ ءسويتىپ، رايدان قايتقانىنىڭ جانە وسى ارادا وزىنە ارناپ ايتىلعان اقىلعا قونىمدى دالەلدەمەلەر كوڭىلىنەن شىققانىنىڭ بەلگىسى رەتىندە دوروتەياعا قاراپ ەڭكەيىپ، ونى قۇشاعىنا الدى دا، بىلاي دەپ جۋاسي ءۇن قاتتى:

— تۇرا عوي، ورنىڭنان، اياۋلىم، — قاشان دا جۇرەگىمنىڭ تورىنەن ورىن الىپ جۇرگەن جاننىڭ الدىمدا تىزەرلەپ وتىرعانى جاراسپايتىن نارسە. ەگەر وسى كۇنگە شەيىن مۇنى وزىڭە ايتپاي كەلسەم، بالكىم، بۇل قۇدىرەتتى كۇشتىڭ سولاي ۇيعارعانىنان شىعار: قادىرىڭە شىنداپ جەتۋ ءۇشىن، الدىمەن تۇراقتىلىعىڭا كوز جەتكىزۋىم قاجەت بولدى. ساعان ايتار جالعىز تىلەگىم: وزىڭە دەگەن شەكتەن تىس وزبىرلىعىم مەن مەنسىنبەۋشىلىگىم ءۇشىن مەنى جازعىرماشى، ويتكەنى تاپ سول ءوزىڭدى سۇيىكتىم دەپ ايتۋعا يتەرمەلەگەن سەبەپ پەن سيقىر مەنى سۇيىكتىڭ بولماۋىم ءۇشىن قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋعا قۇشتار قىلدى. ال ەندى مەنىڭ وتىرىك ايتىپ تۇرماعانىمدى ارتىڭا بۇرىلىپ قاراپ، باقىت قۇشاعىنا ەنىپ تە كەتكەن لۋسيندانىڭ كوزىنە كوزىڭدى قاداعان بويدا-اق بىلەرسىڭ دەپ ويلايمىن، ونىڭ كوزىنەن مەنىڭ بارلىق قىلمىسىمدى اقتايتىن ۇكىمدى وقۋىڭا بولادى. ەگەر ول ارمان ەتكەنىن اقىرى تاپقان بولسا، مەن دە ساعان ۇشىراسۋ ارقىلى ءوز ارمانىمنىڭ اسقار بيىگىنە جەتتىم، ەندەشە ول ءوز كاردەنوسىمەن بىرگە باقىت پەن قۋانىش تولى ۇزاق عۇمىر كەشسىن، مەن دە ەكەۋىمىز ءۇشىن جاراتقاننان سونى سۇراپ جالبارىناتىن بولام.

وسىنى ايتىپ ول ەرەكشە ءبىر نازىك سەزىممەن دوروتەيانى قۇشاعىنا الىپ، قۇشىرلانا ءسۇيدى، ءسويتىپ وعان شىنايى سۇيىسپەنشىلىگى مەن وكىنىشىنىڭ بۇلتارتپاس سوڭعى دالەلىندەي بوپ كوزىنەن جاس دومالاپ كەتپەۋى ءۇشىن بار ۇستامدىلىعىن جۇمساۋعا تۋرا كەلدى. لۋسيندا مەن كاردەنو دا، سونداي-اق، سول ارادا تۇرعاندار دا بۇل سەكىلدى مىقتىلىق كورسەتە المادى، ويتكەنى ءبارى دە ەگىل-تەگىل بوپ جىلاپ تۇردى: ءبىرى ءوز تىلەگىنىڭ ورىندالعانىنا ىرزا بوپ جىلاسا، ەكىنشىسى وڭگە بىرەۋدى اياپ جىلاعان-دى، ولارعا سىرتتاي كوز سالعانداردىڭ بۇلار الدەنەندەي ءبىر اۋىر قايعىعا دۋشار بولعان ەكەن دەپ ويلاپ قالارى كامىل-دى. ءتىپتى سانچو پانسا دا جىلادى، ءبىراق كەيىن ءوزى اعىنان جارىلىپ ايتقانىنداي، ول دوروتەيانىڭ مۇلدەم ميكوميكونا كوروليەۆاسى بولماي شىققانىنا دەگەن وكىنىشتەن جىلاعان كورىنەدى، سەبەبى ودان كوپ جاقسىلىق كورەم بە دەپ سونشالىقتى دامەلەنىپ جۇرگەن-دى. جىلاپ-سىقتاۋ ءبىرازعا دەيىن سوزىلدى، سونان سوڭ كاردەنو مەن لۋسيندا دون فەرناندونىڭ الدىنا تىزەرلەي كەتىپ، وعان شەكسىز ىرزاشىلىق ءبىلدىردى جانە ونى ەرەكشە قوشەمەتپەن بىلدىرگەندەرى سونشا، اناۋ نە جاۋاپ قايتارارىن بىلمەي ابىرجىپ قالدى دا، بار بولعانى ولاردى ورنىنان تۇرعىزىپ ايرىقشا قۇرمەتپەن جانە اسا ءبىر ىززەتتىلىكپەن قۇشاعىنا قىستى.

ودان سوڭ ول دوروتەيادان تۋعان جەردەن تىم شالعاي مىنا وڭىرگە قالاي تاپ بولعانىن سۇرادى. دوروتەيا بولسا، انا جولى كاردەنوعا ايتقانىنىڭ ءبارىن قىسقا دا نۇسقا تۇردە بايانداپ بەردى، اڭگىمەسىنىڭ دون فەرناندو مەن سەرىكتەرىنە ۇناعانى سونشا، ولاردىڭ تاعى دا تاعى تىڭداي تۇسكىسى كەلدى — كۇيىنىش-نالاسى جايىندا دوروتەيا سونداي جاعىمدى تۇردە سىر شەرتكەن ەدى. ول اڭگىمەسىن اياقتاعاسىن دون فەرناندو لۋسيندانىڭ قوينىنان ءوزىنىڭ كاردەنونىڭ جۇبايى ەكەنىن، سوندىقتان وعان جار بولا المايتىنىن جاريا ەتكەن حاتتى تاۋىپ العاننان كەيىن قانداي كەپتى باستان كەشكەنىن ايتتى. لۋسيندانى ولتىرگىسى كەلىپتى، اتا-اناسى اراشا تۇسپەگەندە، بالكىم، ءتىپتى ءولتىرىپ تە تاستاۋى مۇمكىن ەكەن؛ سويتكەن سوڭ بۇل وڭتايى كەلگەن بويدا كەك قايتارۋعا نيەتتەنىپ كەتىپ قالىپتى، ال ەرتەڭىنە لۋسيندانىڭ ۇيىنەن قاشىپ كەتكەنىن، ءقازىر ونىڭ قايدا ەكەنىن ەشكىم بىلمەيتىنىن ەستىپتى؛ ارادا بىرنەشە اي وتكەندە اقىرى ول لۋسيندانىڭ موناستىردا جاتقانىن، ەگەر كاردەنوعا اقي-تاقي قوسىلا المايتىن بولسا، وندا قالعان عۇمىرىن سوندا وتكىزۋگە ۇيعارعانىن ءبىلىپتى؛ وسى حاباردى العان بويدا جانىنا ءۇش كاۆالەرونى ەرتىپ موناستىرعا قاراي باعىت ۇستاپتى، الايدا ونىڭ وسىندا جۇرگەنىن بىلسە، موناستىرداعىلار كۇزەتتى كۇشەيتىپ جىبەرە مە دەپ قورقىپ، لۋسيندانىڭ كوزىنە تۇسپەگەندى حوش كورىپتى؛ ءسويتىپ، قاقپانىڭ اشىق قالعان كەزىن تاۋىپ، ەكى كاۆالەرونى كىرە بەرىسكە قاراۋىلعا قويىپ، ءوزى ۇشىنشىسىمەن بىرگە لۋسيندانى الىپ شىقپاققا ىشكە كىرىپتى. لۋسيندا بۇل كەزدە موناستىر اۋلاسىندا موناحينيامەن اڭگىمەلەسىپ وتىر ەكەن؛ ولار بۇنىڭ ەسىن جيىپ ۇلگەرۋگە مۇرشاسىن كەلتىرمەي كوتەرىپ الا جونەلىپتى دە، جولعا شىعۋعا دايارلىق جاساۋ ءۇشىن ەشكىم تابا المايتىن جەرگە جاسىرىپ قويىپتى؛ بۇنىڭ ءبارىن ولار ەش قيىندىقسىز اتقارىپتى، ويتكەنى موناستىر ەلدى مەكەننەن جىراقتا، جازىق دالادا ورنالاسقان ەكەن. لۋسيندا بولسا، دون فەرناندونىڭ قولىنا تۇسكەننەن كەيىن تالىپ قالىپتى، ال ەسىن جيعاننان كەيىن تەك ءۇنسىز كۇرسىنىپ، ەگىلۋمەن بولىپتى؛ وسىلايشا ۇنسىزدىك پەن جىلاپ-سىقتاۋدى سەرىك ەتكەن ولار ءجۇرىپ وتىرىپ وسى بەكەتكە جەتىپتى، ءقازىر بۇل بەكەت ولارعا وتكەن-كەتكەننىڭ ءبارى ۇمىت بولاتىن، بۇ دۇنيەدەگى ازاپ پەن مازاقتان ارىلاتىن بەيىش سەكىلدى كورىنەدى ەكەن.

ءحححۇىى تاراۋ

مۇندا سۇيكىمدى ينفانتا ميكوميكونا باستان وتكەرگەن جايدىڭ جالعاسى باياندالادى جانە باسقا دا قىزىقتى وقيعالار جونىندە اڭگىمەلەنەدى

سانچو بۇل اڭگىمەلەرگە جانى كۇيزەلە وتىرىپ قۇلاق سالدى، ەندى ءقايتسىن، دارەجەلى اتاققا يە بولام با دەگەن دامەسىنەن بىقسىعان شالا عانا قالدى: سۇيكىمدى پرينسەسسا ميكوميكونا — دوروتەياعا، ءداۋ — دون فەرناندوعا اينالىپ كەتتى، ال قوجايىنى بولسا قورىلداپ ۇيقى سوعىپ جاتىر. دوروتەيا ءوز باقىتىنىڭ ءتۇسى ەمەس، ءوڭى ەكەنىنە ءالى سەنە الماي تۇردى؛ كاردەنوعا دا ءوز باقىتى — قيال ءتارىزدى كورىندى، لۋسيندا دا ءوز باقىتى جايىندا تاپ وسىنداي ويعا بەيىم بولدى. دون فەرناندو ار-نامىسى مەن ابىرويىن جوعالتىپ الا جازداعان قيىر-شيىر شىتىرماننان جول تاۋىپ شىعۋىنا جاردەم بەرىپ، اياۋشىلىق جاساعان جاراتقانعا العىس جاۋدىردى؛ قىسقاسى، بەكەتتە تابىسقانداردىڭ ءبارى دە شات-شادىمان كوڭىل-كۇيدە بولدى، ءسويتىپ، ابدەن شاتىسىپ-بىتىسقان شىرعالاڭ اقىرى وسىلايشا وڭ شەشىمىن تاپقانداي ەدى. سۆياششەننيك بۇنىڭ بارىنە اقىلعا قونىمدى تۇسىنىكتەمە بەرىپ، ءارقايسىسىن قۋانىشتارىمەن قۇتتىقتادى؛ ءبىراق، بەكەتشى ايەلىنەن ارتىق شاتتانىپ، شالقىپ-تاسىعان ەشكىم بولعان جوق، ويتكەنى دون كيحوتتىڭ قىرسىعىنان شەككەن شىعىندارىن كاردەنو مەن سۆياششەننيك ارتىعىمەن قايتارىپ بەرۋگە ۋادە ەتكەن ەدى. تەك سانچو عانا، الگىندە ايتىلعانداي، جاپا شەگىپ، قايعىرىپ، قامىعۋمەن بولدى؛ ءدال وسى شامادا ۇيقىسىنان ويانعان مىرزاسىنا ول اسا جابىعىڭقى كەيىپتە كەلىپ، بىلاي دەدى:

— تاقسىر، قايعىلى بەينە، قانشا ۇيقتايمىن دەسەڭىز دە ەرىكتىسىز: ەندى ەشقانداي ءداۋدى ءولتىرۋدىڭ كەرەگى جوق، پرينسەسساعا كورولدىگىن قايتارۋدىڭ دا قاجەتى بولماي قالدى، — ءبارى تىندى، ءبارى ءتامام.

— ءوزىم دە سولاي ويلايمىن، — دەدى دون كيحوت، — ءداۋ مەن ارامىزدا سونداي ءبىر ولىسپەي-بەرىسپەيتىن قاندى شايقاس بولىپ ءوتتى، مۇنداي شايقاسقا ءتۇسۋ، شاماسى، ەندى ماعان ەشقاشان بۇيىرمايتىن دا شىعار. مەن الدىم دا سەمسەرىمدى سىلتەپ كەپ قالدىم، قاراسام — باسى جوق، ۇشىپ كەتىپتى، ال ەندى قانىنىڭ كوپ كەتكەنى سونشا، ەدەندە سۋ سياقتى سارىلداپ اعىپ جاتتى.

— ودان دا — شاراپ سياقتى، دەسەڭىزشى، تاقسىر، — دەدى نارازى سانچو. — ەگەر بىلمەسەڭىز ءبىلىپ قويعانىڭىز دۇرىس بولار، ولتىرىلگەن ءداۋ دەگەنىڭىز — تەسىلىپ قالعان مەس، قان دەگەنىڭىز — ونىڭ قۇرساعىنداعى التى ارروب قىزىل شاراپ، شاۋىپ تاستالعان باس دەگەنىڭىز... ءجا، اتاسىنا نالەت، قۇرىپ كەتسىنشى ءبارى!

— ءاي، سەن نە شاتىپ تۇرسىڭ، نايساپ! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — ەسىڭ دۇرىس پا ءوزىڭنىڭ؟

— ورنىڭىزدان تۇرىڭىز، تاقسىر، — دەدى سانچو، — نە ىستەپ، نە قويعانىڭىزعا قاراڭىز، بۇل ءۇشىن بىزگە قانشا اقشا تولەۋ كەرەگىن باجايلاڭىز، ودان سوڭ دوروتەيا ەسىمدى كادىمگى قاراپايىم حانىمعا اينالىپ شىعا كەلگەن كوروليەۆانى كورىڭىز، وعان قوسا بۇل ارادا نە بولىپ، نە قويمادى دەيسىز، ونىڭ بارىنە زەيىن سالساڭىز شىنىمەن-اق تاڭ-تاماشا قالارىڭىز حاق.

— مەنى ەشنارسە تاڭعالدىرمايدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — ەسىڭدە بولسا، وتكەن جولى ەكەۋىمىز وسىندا توقتاعاندا-اق ساعان بۇل ۇيدەگى وقيعالاردىڭ قاندايىنا دا كوز بايلاۋ مەن سيقىرشىلىقتىڭ قاتىسى بولادى دەگەنمىن، سوندىقتان وسى جولى دا سولاي بوپ جاتسا، وعان تاڭداناتىن نە بار.

— ەگەر كورپەدە ۇشقانىم سوعان قاتىستى ءىس بولسا، سونىڭ بارىنە سەنەر-اق ەدىم، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — ءبىراق، اڭگىمە ونىڭ ناعىز شىن مانىندەگى ۇشۋ ەكەنىندە بوپ تۇر عوي. تاپ وسى بەكەتشىنىڭ ءوزى كورپەنىڭ ءبىر شەتىنەن ۇستاپ، ءماز بولا كۇلىپ، مەنى اسقان ەپتىلىكپەن اسپانعا جەتكىزە اۋەلەتىپ تۇرعانىن ءوز كوزىممەن كورگەم، دەنەسىنىڭ قيمىل-قوزعالىسى قانداي ەكپىندى بولسا، كۇلكىسى دە قۇلاقتى جارىپ جىبەرە جازدايتىنداي قاتتى ەدى. مەن ءوزىم قاراپايىم دا كۇناكار پەندە بولعانىممەن، مەنىڭ دە وي-بولجامىم بار: ەگەر بۇل ادامدار وزىڭە تانىس بولسا، ونداشى ەشقانداي كوز بايلاۋ دەگەننىڭ بولماعانى، جاقسىلاپ شەكەلەۋ مەن ەشتەڭەنىڭ ءمانىن تۇسىنبەي ماڭگىرۋدىڭ عانا بولعانى.

— ءجا، جاراتقان يەمىز حوش كورسە، ءبىر ءجونى تابىلار، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت. — كيىمدەرىمدى الىپ بەرشى، كيىنەيىن دە، ءوزىڭ ايتقان وقيعالار مەن وزگەرىستەردىڭ نەعىلعان نارسە ەكەنىن بىلەيىن.

سانچو وعان كيىمدەرىن الىپ بەردى، اناۋ كيىنىپ جاتقان كەزدە دون فەرناندو مەن سول جەردە تۇرعاندارعا سۆياششەننيك دون كيحوتتىڭ اقىلعا سىيىمسىز ىس-ارەكەتتەرىن جانە ونى جۇپىنى جارتاستان الىپ شىعۋ ءۇشىن وزدەرىنىڭ قانداي قۋلىق جاساعاندارىن، ول جەرگە بارىپ جاتىپ الۋىنا سەنوراسى ءوزىن مەنسىنبەگەندەي كورگەنى سەبەپ بولعانىن ايتىپ بەردى. ودان ءارى سۆياششەننيك ونىڭ باستان كەشكەن حيكايالارىن تۇگەل دەرلىك بايان ەتتى: مۇنىڭ ءبارىن ول سانچودان ەستىگەن-دى. تىڭداۋشىلار ءارى تاڭىرقانىسىپ، ءارى ءماز بولا كۇلىستى، ءسويتىپ، اقىر سوڭىندا، ولار دا دون كيحوتپەن ديدارلاسقانداردىڭ ءبارى توقتايتىن بايلامعا، اتاپ ايتقاندا — شىرقى كەتكەن سانا-سەزىمنىڭ ەشقايسىسى اقىل-ەستى جوعالتۋدىڭ مۇنداي ەرەكشە تۇرىنە شالدىقپاعان دەيتىن تۇجىرىمعا توقتادى. ودان سوڭ سۆياششەننيك تاعى: قيىن ءتۇيىننىڭ قۋانىشتى شەشىم تابۋى سەنورا دوروتەياعا ويىندى ارمەن جالعاۋعا مۇمكىندىك بەرمەسە، وندا باسقا بىرەۋدى ىزدەپ تاۋىپ، وعان دون كيحوتتى تۋعان جەرىنە جەتكىزىپ سالۋ جونىندە ءوتىنىش ءبىلدىرۋ كەرەك بولاتىنىن ايتتى. كاردەنو تۇرىپ، باستاعان ءىستى اياعىنا جەتكىزگەن ءجون ەكەنىن، دوروتەيانى لۋسيندا ايىرباستاپ، ونىڭ ورنىنا ويناي الاتىنىن ءمالىم ەتتى.

— جوعا، ول دۇرىس بولمايدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون فەرناندو، — ودان دا دوروتەيا سول باياعىسىنشا جالعاستىرا بەرسىن. مەيىربان كاۆالەرونىڭ يەلىگى بۇل ارادان ونشا قاشىق بولماسا، سىرقاتىنان ايىعىپ شىعۋىنا قۋانا-قۋانا قول ۇشىن بەرەر ەدىم.

— وسى ارادان ەكى كۇندىك جول.

— ءتىپتى ودان كوپ بولسا دا مەيلى — وسىناۋ ىزگىلىكتى ءىس ءۇشىن وندا بارىپ قايتۋعا ىقىلاسىم اۋىپ-اق تۇر.

وسى مەزگىلدە ۇستىنە اسكەري جاراعىن تولىق اسىنعان، باسىنا مايىسىپ قالعان مامبرين دۋلىعاسىن كيگەن، قولىنا قالقان ۇستاعان جانە سىرىققا ۇقساس نايزاسىنا سۇيەنگەن دون كيحوت بوي كورسەتتى. ول دون فەرناندونى دا، باسقالاردى دا ءوزىنىڭ ەرەپەيسىز تۇر-سىقپىتىمەن: قابارىپ-ىسىنگەن، قۋقىل تارتقان جارتى شاقىرىمدىق سوپاقشا بەتىمەن، ساۋىت-سايمانىنىڭ الا-قۇلالىعىمەن جانە پاڭ دا تاكاپپار كەيپىمەن قايران قالدىردى، ونىڭ نە ايتارىن كۇتىپ ءبارى تىم-تىرىس تىنا قالدى، ال دون كيحوت بولسا سۇيكىمدى دوروتەياعا جانارىن قاداعان كۇيى مەيلىنشە ماڭعاز ءارى بايسالدى كەيىپتە سويلەپ كەتتى:

— سۇيكىمدى سەنورا، اتقوسشىم ماعان ۇلىلىعىڭىزدان ۇشقىن دا قالماعانىن، وسىعان دەيىنگى ءمالىم بەينەڭىز ءبىرجولا عايىپ بولعانىن، ويتكەنى ءارى كوروليەۆا، ءارى اقسۇيەك سەنورادان قاراپايىم قىزعا اينالىپ شىعا كەلگەنىڭىزدى حابارلادى. ەگەر بۇل مەنىڭ تاراپىمنان وزىڭىزگە ءتيىستى كومەك كورسەتىلمەيدى-اۋ دەپ قاۋىپتەنگەن اكەڭىزدىڭ، امالشى-كورولدىڭ، ىقتيارى بويىنشا جاسالسا، وندا، وسى سوزىمە سەنىڭىز، ونىڭ قاس نادان بولعانى، سونداي-اق بۇل ونىڭ رىسارلار جايىنداعى حيكايالاردان مۇلدەم ماقۇرىم ەكەنىن دە كورسەتەدى. سەبەبى، ەگەر ول اتالمىش حيكايالاردى مىنا مەن سەكىلدى ۇزاق ۋاقىت بويى ءارى اسا مۇقيات تۇردە وقىپ، زەردەلەسە، وندا اتاق-داڭقى ءوز اتاق-داڭقىمنان الدەقايدا ءپاس رىسارلاردىڭ ءوزى بۇدان دا كۇردەلى مىندەتتەردى مىڭعىرىنا دىڭعىر كىرمەي-اق اتقارىپ جاتاتىندىعىنىڭ مىسالىن ادىم اتتاعان سايىن كەزىكتىرگەن بولار ەدى، ال ەندى الدەنەندەي ءبىر ءداۋسىماقتى، ءتىپتى ول دوكىردىڭ دوكىرى بولسا دا، ولتىرە سالۋ دەگەنىڭىز تۇككە ارزىمايتىن نارسە عوي. سەبەبى، مەن ونىمەن وسىدان بار-جوعى بىرنەشە ساعات بۇرىن عانا كەزدەسكەنمىن، ودان سوڭ... ءجا، بۇل جايىندا اڭگىمە ەتپەي-اق قويايىن، ايتپەسە مەنى وتىرىك ايتادى دەپ ايىپتاۋلارى مۇمكىن. الايدا، قۇپيا اتاۋلىنىڭ ارتىن اشاتىن ۋاقىت شىركىن ءبىر كۇنى مەنىڭ دە قۇپيامنىڭ قۇلپىن اشىپ بەرەرى اقيقات.

— ءسىز داۋمەن ەمەس، الپامساداي ەكى مەسپەن كەزدەستىڭىز، — دەپ بەكەتشى ءسوز قىستىردى.

ءبىراق، دون فەرناندو وعان سويلەمەي تىنىش تۇرۋعا جانە دون كيحوتتىڭ ءسوزىن ەشقانداي سىلتاۋمەن ەشقاشان بولمەۋگە ءامىر ەتتى، ال دون كيحوت اڭگىمەسىن ارمەن جالعادى:

— ءسوزىمنىڭ سوڭىندا وزىڭىزگە ايتارىم، قادىرمەندى دە قاراپايىم عانا سەنورا، ەگەر باسىڭىزدان كەشكەن اتالمىش قۇبىلىستى اكەڭىز جوعارىدا ءوزىم ەسكەرتىپ وتكەن سەبەپپەن ىسكە اسىرعان بولسا، وعان قۇلاي سەنىپ قالماڭىز، ويتكەنى بۇل دۇنيەدە سەمسەرىم وزىنە جول سالىپ وتە المايتىن قاۋىپ-قاتەر دەيتىن اتىمەن جوق جانە ورتاق جاۋىمىزدىڭ باسىن شاۋىپ، دەنەسىن جەرگە سۇلاتىپ تۇسىرگەن وسى سەمسەردىڭ كومەگىمەن كوپ ۇزاماي-اق تۋعان جەرىڭىزدىڭ ءتاجىن باسىڭىزعا كيگىزەتىن بولام.

دون كيحوت ءۇنسىز قالدى دا، پرينسەسسا نە ايتار ەكەن دەپ كۇتتى، ال اناۋ دون فەرناندونىڭ قاشان ۇيىنە جەتكىزىپ سالعانشا دون كيحوتتى الداپ-سۋلاۋدى جالعاستىرا بەرۋگە ۇيعارعانىن بىلەتىندىكتەن، كەرەمەتتەي كەربەزدىكپەن ءارى سونداي سۇيكىمدى داۋىسپەن سويلەپ كەتتى:

— بەۋ، جاۋجۇرەك قايعىلى بەينە رىسارى، مەنى بولمىسى وزگەردى، وڭگە بىرەۋگە اينالىپ كەتتى دەپ وزىڭىزگە كىم ايتسىن مەيلى، ءبارى دە وتىرىك اڭگىمە، ويتكەنى كەشە قانداي بولسام، بۇگىن دە سوندايمىن. ارينە، تاعدىر-تالايىما بۇيىرعان ازىن-اۋلاق باقتىڭ ارقاسىندا بويىمدا بەلگىلى ءبىر دارەجەدە وزگەرىس بولعانى راس، ءسويتىپ قازىرگى احۋالىم ءوزىم ويلاعاننان الدەقايدا تاۋىرلەۋ، ءبىراق بۇل استە دە مەنى بۇرىنعىدان باسقا بولىپ كەتتى، ءوزىڭىزدىڭ ءارى الەۋەتتى، ءارى جەڭىلىس دەگەننەن بەيحابار بىلەگىڭىزگە ارقا سۇيەسەم دەيتىن كۇندىز-تۇنى بىردەي ويدان شىقپايتىن اسىل ارمانىمنان باس تارتتى دەگەندى بىلدىرمەيدى. سوندىقتان، مارحاباتتى مىرزام، تۋعان اكەمە بايلانىستى كۇدىگىڭىزدەن ارىلىڭىز، ونىڭ كەمەڭگەر دە كورەگەن ادام بولعانىن مويىنداڭىز، ويتكەنى ءوز ءىلىم-بىلىمىنىڭ ارقاسىندا عانا ول مەنى قاسىرەتتەن قۇتقارۋدىڭ وسىنشا وڭاي دا سەنىمدى جولىن تاۋىپ بەردى عوي: سەبەبى، ەگەر ءسىز بولماساڭىز، سەنور، وسىندا وزىمە بۇيىرعان باقتىڭ ماعان جاقىن دا جۋىمايتىنىنا ەش كۇمانىم جوق. مۇنى باقىتىمنىڭ بۇلتارتپاس كۋالارى، ياعني وسى ارادا تۇرعان سەنورلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى راستاپ بەرە الادى. ءبىز تەك ەرتەڭ عانا جولعا شىعا الامىز، ويتكەنى بۇگىن ءبارىبىر الىس ۇزاپ كەتە المايمىز، ال ەندى باستاعان ءىسىمىزدى اياعىنا دەيىن ابىرويلى جەتكىزۋ جاعىن ءبىر قۇدايعا تاپسىرام جانە ءوزىڭىزدىڭ جۇرەك جۇتقان باتىرلىعىڭىزعا سەنەم.

اقىلعا باي دوروتەيا وسىنداي ءۋاج ايتتى، ونى تىڭداپ العان دون كيحوت سانچوعا اشۋلانا قاراپ، بىلاي دەدى:

— ساعان ايتارىم، انتۇرعان سانچو: تاپ سەندەي مۇنداردى بۇكىل يسپانيادان شىراق الىپ ىزدەسەڭ دە تاپپايسىڭ. ال، ايتشى قانە، قارا نيەت قاڭعىباس، پرينسەسسانى — دوروتەيا ەسىمدى بيكەشكە اينالىپ كەتتى، ال ءداۋدىڭ ءوزىم شاۋىپ تۇسىرگەن باسى — تاعى بىردەڭە بولدى دەگەندى وسى ءقازىر عانا ماعان ءوزىڭ ايتقان جوق پا ەڭ، ءسويتىپ وسى كۇنگە شەيىن ەشكىم ابىرجىتا الماعان مەنى وسىنداي بىلجىراقتارىڭمەن قاتتى ابىرجىتىپ تاستاعان سەن ەمەس پە ەڭ؟ انت ەتەم... — وسى ارادا ول كوككە كوزىن تىگىپ، تىستەنىپ الدى، — كەزبە رىسارلاردا ەرتە مە، كەش پە پايدا بولاتىن كۇللى الدامشى اتقوسشىنىڭ بارىنە ساباق بولۋى ءۇشىن سەنى ءقازىر تابان استىندا كەسكىلەپ تاستاۋدان تايىنبايمىن!

— سابىر ەتىڭىز، مارحاباتتى مىرزام، — دەدى سانچو. — بالكىم، سەنورا پرينسەسسا ميكوميكونانىڭ قۇبىلىسى جونىندە قاتەلەسسەم قاتەلەسكەن دە شىعارمىن، ال ءبىراق ءداۋدىڭ باسىنا، دالىرەك ايتقاندا، شۇرىق-تەسىك بولعان مەستەرگە جانە قان دەگەنىڭىزدىڭ — قىزىل شاراپ ەكەنىنە كەلسەك، بۇل ارادا، قۇداي اقى، قاتەلەسكەن جوقپىن، ويتكەنى سەمىپ قالعان مەستەر، انە، باس جاعىڭىزدا ءىلۋلى تۇر، ال ەدەندە شاراپ كول بوپ اعىپ جاتىر. اسىقپاڭىز، بۇنىڭ سالماعى قالتاڭىزعا تۇسكەندە ءالى-اق كوزىڭىز جەتەتىن بولادى، ياعني، ايتايىن دەگەنىم، سەنور بەكەتشى وزىڭىزگە تولەم قاعازىن بەرگەندە بۇعان انىق كوز جەتكىزە الاسىز. ال، سەنورا كوروليەۆانىڭ بۇرىن قانداي بولسا، ءقازىر دە سونداي ەكەنىنە شىن جۇرەكتەن قۋانىشتىمىن، — دەمەك، بۇيىرعان كەتپەيدى دەگەن ءسوزدىڭ راس بولعانى عوي.

— ساعان ايتار ءسوزىم بىرەۋ عانا، سانچو، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — سەن مەنى كەشىر، ءبىراق سەن اقىماقسىڭ، وسىمەن اڭگىمە ءتامام.

— اڭگىمە ءتامام، — دەپ دون فەرناندو ونىڭ ءسوزىن ءىلىپ اكەتتى، — بۇل جايىندا ەندى ءسوز ەتۋدىڭ قاجەتى جوق. ال، ەندى سەنورا پرينسەسسا ەرتەڭ جۇرگەنىمىزدى قالاسا، ويتكەنى بۇگىن كەش بوپ كەتتى، وندا تاپ سولاي ىستەگەنىمىز ءجون، بۇگىن تۇندە تاڭ اتقانشا اسىقپاي اڭگىمە سوعامىز، تاڭ اتقان سوڭ جولعا شىعىپ، سەنور دون كيحوتقا سەرىك بولامىز، ويتكەنى ونىڭ قاستەرلى سەرتىن ورىنداۋ جولىنداعى بۇرىن-سوڭدى ەستىلمەگەن ەرەن ەرلىكتەرىن ءوز كوزىمىزبەن كورگىمىز كەلەدى.

— كەرىسىنشە، مەن سىزدەرگە قىزمەت ەتىپ، سەرىك بولۋعا ءتيىسپىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — وزىمە دەگەن ىقىلاس-پەيىلىڭىز ءۇشىن جانە ءوزىمدى وسىنشا جوعارى باعالاعانىڭىز ءۇشىن سىزگە شەكسىز ريزامىن، بۇل جوعارى باعاڭىزدى قايتسەم دە اقتاپ شىعۋعا تىرىسامىن، بۇل ءۇشىن ءتىپتى ءومىرىمدى قيۋدان دا، ەگەر ودان گورى قىمباتىراق ءبىر نارسە تابىلا قالسا، سونىڭ ءوزىن قۇربان ەتۋدەن دە تايىنبايمىن.

دون كيحوت پەن فەرناندو وسىلايشا ءبىرازعا دەيىن ءبىر-بىرىن كوتەرمەلەپ، ءبىر-بىرىن شىن بەرىلگەندىگىنە سەندىرىپ باقتى؛ بەكەتكە الدەبىر ساياحاتشى كەلىپ كىرگەن كەزدە عانا ولاردىڭ اۋىزدارىنا امالسىز تيىم بولدى؛ كيىم-كەشەگىنە قاراپ بۇنىڭ جاقىندا عانا ماۆرلار ەلىنەن كەلگەن حريستيان ەكەنىن اڭعارۋعا بولاتىن، ويتكەنى ۇستىنە كيگەنى كوك شۇعادان تىگىلگەن، جەڭى شىنتاققا عانا جەتەتىن، جاعاسىز شولاق كافتان، كوك ءتۇستى كەنەپ شالبار، وسىنداي تۇستەگى بەرەت ەدى، اياعىنا كيگەنى قىسقا قونىشتى سارى ەتىك بولاتىن؛ يىعىنا قايىس بەلبەۋ اسىنىپتى، بەلبەۋگە ماۆر قىلىشى بايلانىپتى. ەسەككە مىنگەن ماۆر ايەل سوڭىنان ەرىپ كەلە جاتتى: بەتىن جامىلعىمەن بۇركەپ الىپتى، باسىنا قامقا تەلپەك كيىپتى، ۇستىندەگى المالافاسى توبىعىنا دەيىن كەلىپ تۇر. ەر ادام دەنە ءمۇسىنى سىمباتتى، جاۋىرىندى ەدى، جاسى قىرىققا جەتەر-جەتپەس، ءوڭى قارا تورىلاۋ، ۇزىن مۇرتى مەن ءساندى ساقالى بار-دى؛ ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەگەر كيىمى كەلىسكەندە ونى اقسۇيەكتەر اۋلەتىنەن شىققان دەپ قالۋعا ابدەن بولاتىن. كەلگەن بويدا ول بولمە سۇرادى؛ وعان بوس بولمە جوق ەكەنى ايتىلدى، بۇل ونى رەنجىتىپ تاستاعانداي كورىندى؛ سوسىن كيىمىنە قاراپ ماۆر دەپ ويلاۋعا بولاتىن ايەلگە بارىپ، ونى ەسەكتەن كوتەرىپ ءتۇسىردى. لۋسيندا، دوروتەيا، بەكەتشىنىڭ جۇبايى، ونىڭ قىزى جانە ماريتورنەس ماۆر ايەلىنىڭ وزدەرى بۇرىن ەشقاشان كورمەگەن، ەلدەن ەرەك كيىمىنە اۋەستىك ءبىلدىرىپ، ونى قاۋمالاپ تۇرا قالدى، ماۆر ايەل مەن سەرىگىنىڭ تۇسەتىن جەر تابىلماعانىنا قامىعىپ قالعانىن بايقاعان دوروتەيا وزىنە ءتان اق كوڭىلدىلىك، سىپايىلىق جانە سۇڭعىلالىقپەن وعان بىلاي دەدى:

— جايلى ورىننىڭ جوقتىعىنا بولا جابىرقاماڭىز، مەيىربان حانىم، بەكەتتەردىڭ بارلىعىنداعى جاعداي وسىنداي، الايدا ەگەر قاسىمىزعا قونۋدى قولاي كورسەڭىز، — دەپ ول لۋسينداعا قاراپ يشارات جاساپ قويدى، — وندا بۇكىل ساپارىڭىزدىڭ بارىسىندا بۇدان اسقان قوناقجايلىلىق كەزدەستىرمەيتىن بولاسىز.

بەتىن جامىلعىمەن بۇركەگەن ايەل وعان ەشقانداي جاۋاپ قاتقان جوق، تەك بويىن تۇزەپ، قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرا ۇستادى دا، العىس بىلدىرگەنىنىڭ بەلگىسى رەتىندە ءيىلىپ تاعزىم ەتتى. وسىناۋ كىشىپەيىلدىلىك يشاراسىن جاساپ جاتقان كەزىندە ءبىر اۋىز بىردەڭە ايتپاعاندىقتان بۇنىڭ ماۆر ايەل ەكەنىنە، حريستيان تىلىندە سويلەي المايتىنىنا بۇلاردىڭ ەش كۇمان-كۇدىگى قالماعان-دى. بۇعان دەيىن الدەنەمەن اۋرە بوپ جۇرگەن تۇتقىن وسى ارادا بۇلاردىڭ جانىنا جاقىنداپ، ايەلدەردىڭ سەرىگىن قاۋمالاپ العانىن، وزىنە ارنالعان لەبىزدەرگە ءلام دەپ جاۋاپ قاتپاي تۇرعانىن كورىپ:

— قادىرمەندى سەنورالار! بۇل قىز ءبىزدىڭ ءتىلىمىزدى ءجوندى تۇسىنبەيدى، تۋعان جەرىنىڭ تىلىندە عانا سويلەيدى، سۇراقتارىڭىزعا جاۋاپ بەرمەگەنىنىڭ جانە جاۋاپ بەرمەيتىنىنىڭ سەبەبى دە سوندا، — دەدى.

— وعان ەشقانداي سۇراق قويعان جوقپىز، — دەدى لۋسيندا كەلىسىڭكىرەمەي، —ءوزىمىز تۇسكەن بولمەدە بىزبەن بىرگە قونىپ شىعا الاتىنىن، بەكەتتەردەگى تۇنەمە كەزىندە تابۋعا بولاتىن بارلىق جاعدايدى جاسايتىنىمىزدى عانا ايتتىق، ويتكەنى مۇقتاجدىق كورىپ تۇرعان جات جەرلىكتەرگە، سونىڭ ىشىندە ايەلدەرگە قوناقجايلىق جاساۋدى بورىشىمىز دەپ بىلەمىز.

— ءوز اتىمنان جانە مىنا قىزدىڭ اتىنان قولىڭىزدان ءسۇيدىم، مەيىربان حانىم، — دەدى تۇتقىن، — سونداي-اق، وسىناۋ ءىلتيپاتىڭىزدى لايىقتى دارەجەسىندە اسا جوعارى باعالايمىن، ويتكەنى قانداي جاعدايات كەزىندە جانە، ءتۇر-سىمباتتارىڭىزعا قاراپ باعالاعاندا، قانداي حانىمدار تاراپىنان كورسەتىلىپ تۇرعانىن ەسەپكە العاندا، مۇنى جارىلقاۋشىلىق دەپ اتاماۋدىڭ ءجونى جوق.

— ايتىڭىزشى، سەنور، مىنا سەنورا حريستيان با الدە ماۆر ما؟ — دەپ سۇرادى دوروتەيا. — كيگەن كيىمى مەن جۇمعان اۋزىن اشپايتىنى ءبىزدى مۇلدەم باسقا ويعا جەتەلەپ تۇر.

— ونىڭ كيىم-كەشەگى دە، ءتانى دە — ماۆر، ال ءبىراق جانى — ناعىز حريستيان، ويتكەنى سونداي بولماققا قۇلشىنىپ ءجۇر.

— ەندەشە، ول ءالى شوقىنباعان بولدى عوي؟ — دەپ سۇرادى لۋسيندا.

— ءبىز وعان ۇلگەرمەدىك، — دەپ جاۋاپ قاتتى تۇتقىن. — ءالجيردى، ءوزىنىڭ تۋىپ-وسكەن جەرى مەن ەلىن، تاستاپ شىققان كەزدەن كۇنى بۇگىنگە دەيىنگى مەرزىم ارالىعىندا وعان مۇلتىكسىز ورىندالۋىن قاسيەتتى شىركەۋ وزىمىزگە مىندەت ەتكەن سالتتارمەن الدىن-الا تانىسپاي-اق شوقىنۋعا ءماجبۇر بولاتىنداي ءولىم ءقاۋپى تونگەن بىردە-بىر جاعداي جولىققان ەمەس. ءبىراق، قۇداي قوسسا، ۇزاماي-اق ول ءوز دارەجە-اتاعىنا لايىق شوقىنادى، ويتكەنى ونىڭ دارەجە-اتاعى ۇستىندەگى كيىمى مەن مەنىڭ كيىم-كەشەگىمە قاراپ باعالاۋعا بولاتىننان الدەقايدا جوعارى.

ونىڭ بۇل ءسوزى تىڭداۋشىلاردىڭ ماۆر قىز بەن تۇتقىننىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە دەگەن ىنتىزارلىعىن تۋعىزدى، ءبىراق سۇراۋعا ەشقايسىسى باتپادى، — بۇلاردىڭ اۋەلى دەمالىپ، كوڭىل بىرلەۋى كەرەگىن، سوسىن بارىپ قانا سۇراستىرۋعا بولاتىنىن ءبارى دە جاقسى ءتۇسىنىپ تۇرعان. دوروتەيا ماۆر قىزدى بىلەگىنەن الىپ، قاسىنا وتىرعىزدى دا، بۇركەنىشىن الىپ تاستاۋىن ءوتىندى. ماۆر قىزى وزىنە نە ايتىلعانىن، نە ىستەۋى كەرەگىن بىلگىسى كەلگەندەي تۇتقىنعا سۇراۋلى كوزبەن قارادى. اناۋ وعان اراب تىلىندە بۇركەنىشىن الىپ تاستاۋدى سۇراپ تۇرعاندارىن جانە سولاي ىستەگەنى ءجون ەكەنىن ايتتى؛ ماۆر قىزى بۇركەنىشىن قايىرىپ قويدى، سول ارادا جينالعاندار ونىڭ كەرەمەت ادەمى كەلبەتىنە سۇقتانا قاراپ قالدى: دوروتەياعا ول لۋسيندادان دا اجارلى كورىندى، لۋسينداعا ول دوروتەيادان دا شىرايلى سياقتاندى، وڭگەلەرى بۇل ەكەۋىمەن سۇلۋلىق جارىستىرۋعا جارايتىن بىرەۋ تابىلسا، ول تەك وسى ماۆر قىزى عانا بولار دەپ ءتۇيدى، تاعى بىرەۋلەرى ماۆر قىزىنىڭ ازدى-كەم ارتىقشىلىعى دا بارىن اڭعارعانداي بولدى. ال سۇلۋلىقتىڭ جاندى جاي تاپقىزىپ، جۇرەكتى باۋرايتىن ايرىقشا قابىلەتى مەن ەرەكشە قۇدىرەتى بولاتىندىقتان، ءبارى دە سۇيكىمدى ماۆر قىزىن ايالاپ، ونىڭ كوڭىلىن تابۋعا ىنتىق بولدى.

دون فەرناندو تۇتقىننان قىزدىڭ ەسىمى كىم ەكەنىن سۇرادى، — اناۋ ونىڭ ەسىمى لەلا زورايدا ەكەنىن ايتتى، ال مۇنى ەستىپ قالعان ماۆر قىزى تۇتقىننان حريستيان تىلىندە نە جايىندا سۇراپ جاتقاندارىن تۇسىنە قويىپ، بەيمازا كۇيگە ءتۇسىپ، اسىپ-ساسىپ، اپتىعىپ:

— جوق، زورايدا ەمەس، — ماريا، ماريا! — دەدى. ياعني، ەسىمىنىڭ زورايدا ەمەس، ماريا ەكەنىن ايتقىسى كەلگەن-دى.

وسى ءسوزىنىڭ ءوزى جانە ماۆر قىزىنىڭ مۇنى ايتقاندا قالايشا قاتتى تولقىپ، ابىرجىعانى سول ارادا تۇرعانداردىڭ كوزىنە جاس پارلاتتى، اسىرەسە جاراتىلىسى نازىك ءارى جۇرەگى جۇمساق ايەلدەر جاعى كوبىرەك بوسادى. لۋسيندا ونى ەرەكشە ەلجىرەي قۇشاقتاپ:

— ءيا، سەنىڭ اتىڭ ماريا، ماريا، — دەدى.

ماۆر قىزى ونى قوشتادى:

— ءيا، ءيا، ماريا، — زورايدا ماكانش! (“جوق” دەگەندى بىلدىرەدى.)

وسى ەكى ورتادا كەش تە ءتۇسىپ، دون فەرناندو سەرىكتەرىنىڭ تاپسىرماسىمەن بەكەتشى كەشكى استىڭ كوڭىلدەگىدەي بوپ شىعۋىنا بار ىنتى-شىنتىسىن سالدى. ءسويتىپ، اس تا ءازىر بولىپ، ولار توي-دۋمان وتكىزىلەتىن جانە جۇرتشىلىق تاماقتاناتىن ورىندارداعىداي ۇزىن ۇستەلدىڭ باسىنا، — ويتكەنى بەكەتتە دوڭگەلەك ۇستەل دە، ءتورت بۇرىشتى ۇستەل دە جوق بوپ شىقتى، — جينالعان كەزدە، ءبارى ءتوراعالىق قۇرمەتتى ورىنعا، قارسىلىق بىلدىرگەنىنە قاراماي دون كيحوتتى اكەپ وتىرعىزدى، ال دون كيحوت بولسا، قاسىنا سەنورا ميكوميكونانىڭ جايعاسقانىن قالادى، سەبەبى ءوزىن ونىڭ وققاعارىمىن دەپ سانايتىن. ولاردىڭ جانىنان لۋسيندا مەن زورايدا، بۇلاردىڭ قارسى بەتىنەن دون فەرناندو مەن كاردەنو، ودان سوڭ تۇتقىن جانە باسقا دا كاۆالەرولار ورىن الدى، ال حانىمداردىڭ جانىنا سۆياششەننيك پەن شاشتاراز جايعاستى، ءسويتىپ ءبارى ايرىقشا زور تابەتپەن تاماقتانۋعا كىرىستى، الايدا ولاردى دون كيحوت بۇدان دا زور راقاتقا كەنەلتتى، — ەشكى باعۋشىلارمەن بىرگە كەشكى اس ءىشىپ وتىرعاندا شابىتقا ءمىنىپ ۇزاق-سونار اڭگىمە اعىتقان شاعىنداعىداي شابىتتانىپ كەتكەن ول الدىنداعى اسىن بىلاي ىسىرىپ قويىپ، سويلەپ الا جونەلدى:

— اسىقپاي اقىلعا سالىپ كورسەڭ، مارحاباتتى مىرزالار، كەزبە رىسارلار وردەنىنە جاتاتىنداردىڭ ادام ايتسا نانعىسىز عالامات وقيعالارعا ءجيى كۋا بولاتىنى جايىندا تۇجىرىم جاساماس ءاددىڭ قالمايدى. شىن مانىندە دە، جەر بەتىندە تىرلىك كەشىپ جۇرگەن پەندەلەردىڭ ءبىرى ءقازىر مىنا قامال-سارايدىڭ قاقپاسىنان كىرىپ كەلسە، ءسويتىپ ءبىز ونىڭ كوزىنە تاپ وسى قالپىمىزدا كورىنىس بەرسەك، ول ءبىزدىڭ شىن مانىندە كىم ەكەنىمىزدى بىلە الار ما ەدى؟ جانىمدا وتىرعان مىنا سەنورانىڭ — بارىمىزگە جاقسى ءمالىم ۇلى كوروليەۆا بوپ تابىلاتىنى، ال ءوزىمنىڭ — داڭق تۇعىرىنىڭ ەڭ بيىگىنە شىققان تاپ سول قايعىلى بەينە رىسارى ەكەنىم ونىڭ قاپەرىنە كىرەر مە ەدى؟.. رىسارلىق ونەردىڭ ادامزات بالاسى ويلاپ تاپقان كۇللى ونەر مەن كاسىپ اتاۋلىدان الدەقايدا ارتىق ەكەنى ءقازىر ەشقانداي داۋ تۋدىرمايتىن اقيقاتقا اينالدى، ونىڭ ۇلكەن قاۋىپ-قاتەرلەرگە ۇشتاسىپ جاتاتىنىنىڭ ءوزى-اق قۇرمەتكە ابدەن لايىق ەكەنىن كورسەتەدى. اسكەري قىزمەتتەن وقىمىستىلىق ارتىق دەيتىن ءسوزدى دە قۇلاعىم شالادى، مۇنداي اڭگىمەنى بىقسىتاتىندار كىم بولسا دا مەيلى، مەن ولاردى نە ايتىپ، نە قويىپ جۇرگەنىن ءوزى دە بىلمەيتىن جاندار دەپ باعالار ەدىم. سونداعى ولاردىڭ العا تارتاتىن جانە وزدەرىنە اسا سالماقتى كورىنەتىن دالەلى — وي جۇمىسى قول جۇمىسىنان ارتىق، ال اسكەري قىزمەتتە تەك قانا ءتان جاتتىعادى دەسەدى، — سوندا دەيمىن-اۋ، اسكەريلەر — قارا كۇشىنە عانا سەنەتىن قاراپايىم جۇمىسكەر بولعانى ما، سوندا ءبىز، اسكەريلەر، ءوزىمىز اسكەري ونەر دەپ اتايتىن ۇعىمعا الىمدى دا شالىمدى اقىل-وي قاجەت ەتىلەتىن ەرلىك ىستەر كىرمەيتىن بولعانى ما، سوندا قاراماعىنا تۇتاس ءبىر قوسىن سەنىپ تاپسىرىلعان نەمەسە قورشاۋدا قالعان قالانى قورعاۋ مىندەتى جۇكتەلگەن قولباسشىنىڭ اقىل-ويى تانىمەن سالىستىرعاندا از ەڭبەك ەتەتىن بولعانى ما! ويلاپ كورىڭىزدەرشى: جالعىز ءتان قۋاتى ارقىلى عانا دۇشپاننىڭ پيعىل-نيەتىن، وي-جوسپارىن، اسكەري قۋلىقتارىن تۇسىنۋگە جانە جۇمباعىن شەشۋگە، قۇرعان تورىن اڭعارۋعا، قاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋعا بولا ما؟ جوق، بۇنىڭ ءبارى تەك پاراسات-پايىمعا عانا بايلانىستى، ءتاننىڭ بۇعان قاتىسى جوق. سونىمەن، وقىمىستىلىققا اقىل-وي قانشالىقتى قاجەت بولسا، اسكەري قىزمەت ءۇشىن دە سونشالىقتى قاجەت ەكەنىن كوردىك، ەندى عالىم ادامنىڭ با الدە اسكەري ادامنىڭ با — قايسىسىنىڭ ويى كوبىرەك ەڭبەك ەتەتىنىنە نازار سالايىق، ال بۇنىڭ ءوزى ولاردىڭ كوزدەگەن مۇراتى مەن دىتتەگەن مۇددەسى قانداي ەكەنىنەن كورىنىس تابادى، ويتكەنى نەعۇرلىم ىزگى ماقساتقا ۇمتىلعان تالاپ سوعۇرلىم ءقادىرلى بولادى. عىلىمداردىڭ مەجەسى مەن ماقساتى، — بۇل ارادا مەن جانىمىزدىڭ جۇماقتان ورىن الۋىنا جاردەمدەسەتىن ءدىني ىلىمدەر جايىندا ايتىپ وتىرعانىم جوق، ويتكەنى ءتۇپ ماقساتى وسىنداي ءتۇپسىز تەرەڭ مۇنداي عىلىممەن باسقا بىردە ءبىر عىلىم تەڭەسە المايدى، — مەن داعدىلى عىلىمدار جايىندا ايتىپ وتىرمىن، ال بۇلاردىڭ ماقساتى — يگىلىكتەردى ادىلەتتى تۇردە ۇلەستىرۋ، اركىمنىڭ تيەسىلى سىباعادان قۇر قالماۋىن قاراستىرۋ، كوپشىلىك يگىلىگىن كوزدەيتىن زاڭداردىڭ ساقتالۋىن قاداعالاپ، شارالار قولدانۋ بوپ تابىلادى. بۇل، ءسوز جوق، جوعارى دا ىزگى ماقسات، ونى قالاي ماقتاساڭ دا ارتىق ەمەس، الايدا مۇنىڭ اسكەري ونەرگە لايىق ماقتاۋ مەن ماداققا شەندەسە المايتىنى جانە بەلگىلى، ويتكەنى اسكەري ونەردىڭ ماقساتى مەن ول دىتتەگەن مۇددەنىڭ ءتۇپ قازىعى — بەيبىتشىلىك بوپ تابىلادى، ال بەيبىتشىلىك دەگەنىمىز دۇنيەدەگى ەڭ جوعارى ىزگىلىك. مىنە، سوندىقتان دا جەر-الەم مەن ادامداردىڭ ەڭ العاش ەستىگەن ىزگى حابارى ءبارىمىز ءۇشىن شۋاقتى كۇنگە اينالعان تۇندە پەرىشتەلەر اسپان تورىنەن انمەن جەتكىزگەن: “كوكتەگى جاراتقاننىڭ داڭقى ارتا بەرسىن، جەر بەتىندە بەيبىتشىلىك ورناسىن، ادامدار راقىمشىل بولسىن”، دەگەن حابار-دى. اسپان مەن جەردىڭ ەڭ ۇلاعاتتى ۇستازى وزىنە شىن بەرىلگەن، ءوزى بەيىل بەرگەن پەندەلەرىنە بىرەۋدىڭ بوساعاسىنان اتتاعان كەزدە: “بۇل ۇيدە بەيبىت ءومىر بولسىن”، دەۋگە وسيەت ەتتى. وسىناۋ پەندەلەرىنە ول: “سەندەرگە بەيبىت ءومىر قالدىرام، سەندەرگە بەيبىت پيعىل-نيەت بەرەم؛ بەيبىت تىرلىك كەشىڭدەر”، دەگەندى سان قايتالاپ ايتتى، شىن مانىندە دە بۇل بىزگە قۇدىرەتتى كۇش بەرگەن جانە مەنشىككە قالدىرعان اسىل قازىنا بوپ تابىلادى، ونسىز اسپاندا دا، جەردە دە وڭدى ەشنارسە بولىپ جارىتپايدى. توق ەتەرىن ايتقاندا، سوعىستىڭ تىكەلەي ماقساتى — بەيبىتشىلىك، ال سوعىستىڭ ماقساتى وسى بولسا، ەندەشە، اسكەريلەردىڭ دە ماقساتى سول عوي. ءسويتىپ، سوعىستىڭ ماقساتى بەيبىتشىلىك ەكەنىن، سوندىقتان ونىڭ عىلىمدار كوزدەگەن ماقساتتان بيىك بولاتىنىن داۋسىز اقيقات رەتىندە مويىنداساق، ەندى وقىمىستى ادام مەن جاۋىنگەردىڭ ءتان ازابى ماسەلەسىنە ويىسىپ، قايسىسى كوبىرەك ەكەنىنە زەر سالايىق.

دون كيحوتتىڭ لەپىرە سويلەپ، قىزىل سوزدەن قىرمان جاساعانى سونشا، تىڭداۋشىلاردىڭ ەشقايسىسى ءقازىر ونى ەسى اۋىسقانعا بالاي قويمايتىن، — كەرىسىنشە، بۇلاردىڭ كوپشىلىگى كاۆالەرو، ياعني مايدان الاڭىندا ەر جەتكەن ادام بولا تۇرعانىمەن، ونى ايرىقشا ىقىلاسپەن تىڭدادى، ال اناۋ ءسوزىن ارمەن جالعاستىرا بەردى:

— ءسويتىپ، ستۋدەنتتىڭ شەگەتىن ازابى مىناداي؛ بىرىنشىدەن، جوقشىلىق (ارينە، ولاردىڭ ءبارى بىردەي سورلى ەمەس، مەن ادەيى ەڭ ناشار دەگەن جاعداياتتى تىلگە تيەك ەتىپ وتىرمىن)، ال ستۋدەنت تارىعادى دەگەن سوزدەن، مەنىڭشە، ونىڭ قانداي بەيشارالىقتى باستان كەشەتىنىن ايتقىزباي-اق اڭعارۋعا بولادى، سەبەبى جوق-جىتىكتىڭ ءحالى مۇشكىل. ونىڭ كورمەيتىن قورلىعى جوق: اشتىقتى دا، جالاڭاشتىقتى دا، توڭىپ-شاشىراۋدى دا باستان كەشەدى، ال كەيدە وسىنىڭ ءبارىن سونىڭ ءبىر باسىنان تابۋعا بولادى. دەگەنمەن، مەزگىلىمەن بولماسا دا، داۋلەتتىلەر داستارقانىنىڭ قالعان-قۇتقان بىردەڭەسىمەن بولسا دا، ايتەۋىر جۇرەك جالعايدى، بۇل — ستۋدەنتتەردىڭ ابدەن جاداپ-جۇدەگەنىنىڭ نىشانى، وزدەرىنىڭ اراسىندا بۇنداي جاعدايدى ولار جان باعۋ دەپ اتايدى، ءسويتىپ بىرەۋ بولماسا بىرەۋدەن بۇلار ءۇشىن قازان-وشاقتىڭ قاسىنان نەمەسە پەشتىڭ جانىنان جاتا كەتەتىن ورىن تابىلادى، بۇل جەردە ولار شىپ-شىپ تەرلەمەسە دە، ايتەۋىر، قالتىراپ توڭبايدى، ەڭ باستىسى، ايتەۋىر، باسىندا باسپانا بولادى. كويلەك-كونشەكتىڭ جوقتىعى، اياق كيىمنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، سىرت كيىمنىڭ توزىڭقىراپ كەتۋى، — بۇل ەندى سيرەك تە بولسا ۇشىراسىپ تۇراتىن نارسە، — سونداي-اق، ءساتى تۇسكەن جاعداي ارا-تۇرا ىشىپ-جەمگە تاپ كەلتىرگەن شاقتا ولاردىڭ ىركىلمەي باس سالاتىن اشقاراقتىعى سەكىلدى ۇساق-تۇيەكتەرگە توقتالىپ جاتپايمىن. مىنە، ءوزىم سيپاتتاپ بەرگەن وسىنداي جولمەن، قيىن-قىستاۋ، سوقپاقتى جولمەن، قايتا-قايتا ءسۇرىنىپ، قايتا-قايتا قۇلاپ، قۇلاۋ ءۇشىن جانە قايتا تۇرىپ، ولار وزدەرى ارمان ەتكەن عىلىمي دارەجەگە دە جەتەدى. مىنە، اقىرى دارەجەگە دە قول جەتتى، شاراپات-مەيىرىمى مول فورتۋنا بەينە قاناتىنا مىنگىزىپ الىپ وتكەندەي-اق، قايىرلاتىپ قوياتىن قايراڭدار، سيللالار مەن حاريبدالار دا ارتتا، مىنە، ولاردىڭ ءبىرازى كرەسلوعا جايعاسىپ كوز الدىمىزدا الەمگە ءامىر جۇرگىزىپ، بيلەپ-توستەپ تە وتىر، ال وزدەرىنىڭ جاقسى مىنەز-قۇلىقتارىنا بەرىلگەن لايىقتى وتەماقى رەتىندە اشتىق — توقتىققا، جالاڭاشتىق — ءسانقويلىققا اينالدى، توڭىپ-شاشىراۋدىڭ ورنىنا ولار قوڭىر-سالقىندا وتىراتىن بولدى، بويرادا جاتىپ ۇيقى سوعۋدىڭ ورنىنا — گوللاند شۇعاسى مەن داماسكىلىك جىبەك توسەنىپ دەمالاتىن بولدى... ال ەندى ولاردىڭ شەگەتىن اۋىرتپالىعى مەن مايدان دالاسىنداعى جاۋىنگەردىڭ باستان كەشەتىن اۋىرتپالىعىن سالىستىرىپ قاراڭىز، ستۋدەنت قيىنشىلىعى جاۋىنگەر تاقسىرەتىنىڭ شيرەگىنە دە تاتىمايتىنىن ءقازىر وزدەرىڭىز-اق كورەتىن بولاسىزدار.

ءحححۇىىى تاراۋ

مۇندا دون كيحوتتىڭ اسكەري قىزمەت پەن وقىمىستىلىق جايىنداعى قىزعىلىقتى وي-تۇجىرىمى باياندالادى

ودان ءارى دون كيحوت بىلاي دەدى:

— ءبىز ستۋدەنت كەدەيشىلىگىنىڭ قانداي ءتۇرى بولاتىنىن تالداۋدان باستادىق، — ەندى سولدات ودان گورى باي ما ەكەن، سوعان كەلەيىك. باقساق، دۇنيەدە سولداتتان كەدەي ەشكىم جوق ەكەن، ويتكەنى ول جارىتىمسىز جالاقىسىنا تىرلىك كەشەدى، ونىڭ ءوزىن كەشىكتىرىپ بەرەدى، كەيدە ءتىپتى بەرمەي قويادى، نەمەسە باسىن قاتەرگە تىگىپ جانە بەتتىڭ ارىن بەلگە ءتۇيىپ توناپ العانىن تالعاجاۋ ەتەدى. كيىم-كەشەك جاعىنىڭ دا جۇتاڭدىعى سونشا، جاماۋلى-جاسقاۋلى كولەتى وعان ءارى ءسان-سالتاناتقا كيەتىن كيىم، ءارى كويلەك ورنىنا جۇرەدى، قىستىڭ قاقاعان سۋىعىندا، ايدالادا ول ادەتتە ءوزىنىڭ دەمىمەن عانا جىلىنادى، ال مەنىڭ ءوز تۇسىنىگىمشە، اش ادامنىڭ اۋزىنان شىققان دەم دە سالقىن بولادى، ول جاراتىلىس زاڭىن مويىنسۇنبايدى. ەندى مىنا قىزىققا قاراڭىزدار: ول دا قاراڭعىلىق تۇسكەن كەزدە جاۋىن-شاشىننان پانا تابادى، ونى كۇي تالعامايتىن ادامعا تارلاۋ كورىنبەيتىن توسەك-ورىن كۇتىپ تۇرادى، — راسىندا دا، تاقىر جەردە اياعىن قالاي-قالاي سوزسا دا نەمەسە اق جايمانى قىرتىستاندىرۋدان قورىقپاي، ءبىر بۇيىرىنەن ەكىنشىسىنە قانشا اۋناسا دا ەرىكتى ەمەس پە. ءسويتىپ، مىنە اقىرى اسكەري ادامعا ارنالعان دارەجەنى الاتىن دا شاق تۋادى: شايقاس بولاتىن كۇن كەلەدى، ءسويتىپ ەگەر وق باسىنان تيسە، وندا وعان جاراقات تاڭعىشتان دوكتورلىق تەلپەك كيگىزىلەدى، ال ەگەر وق باسىنان تيمەسە، دەمەك، اياعى نەمەسە قولى زاقىمعا ۇشىراعانى. ءبىراق ءتىپتى مۇنداي كۇيگە تاپ بولماي، مەيىرىمى مول جاراتقان ونى بالە-جالادان امان ساقتاپ قالعان كۇندە دە، ءبارىبىر، ونىڭ بايىپ شىعا كەلۋى ەكىتالاي نارسە، وعان قوسا بۇل جازعاننىڭ ءالى دە تالاي ايقاس پەن شايقاسقا تۇسۋىنە تۋرا كەلەدى جانە اسكەري قىزمەت ساتىسىمەن ازدى-كەم جوعارى ورلەۋى ءۇشىن بارلىق ۇرىستا جەڭىسكە جەتۋى شارت، ءبىراق مۇنداي عاجايىپتار سيرەك بولادى. ال وزدەرىڭىز ايتىڭىزدارشى، سەنورلار، سوعىستا قازا تاپقاندارمەن سالىستىرعاندا ەرلىگى ءۇشىن ماراپاتتالعانداردىڭ الدەقايدا از بولاتىنى جايىندا ويلانىپ كوردىڭىزدەر مە؟ ارينە، مۇنى سالىستىرۋدىڭ قيسىنى جوق، قازا تاپقاندارعا سان جەتپەيدى، ال ءتىرى قالعاندار اراسىنداعى ماراپاتتالعاندار ءۇش ورىندىق سانمەن ەسەپتەلەدى، دەۋلەرىڭىز مۇمكىن. ال، ەندى سوت ماڭايىنداعىلاردىڭ جاعدايى مۇلدەم باسقا: ولار ىشىپ-جەمنەن ەشقاشان كەندەلىك كورمەيدى، الدىڭعى ەسىكتەن كىرگىزۋ مۇمكىن بولماسا ارتقى ەسىكتەن كىرگىزىپ بەرەدى، — وسىنىڭ بارىنەن سولدات ەڭبەگىنىڭ ازابى ەرەن، ماراپاتى از ەكەنىن كورەمىز. بالكىم، وتىز مىڭ سولداتتان گورى ەكى مىڭ سوت قىزمەتكەرىن ماراپاتتاۋ وڭاي عوي دەيتىندەردىڭ دە تابىلۋى مۇمكىن، ويتكەنى سوڭعىلارى جاقسى قىزمەتپەن ماراپاتتالادى، ال مۇنداي قىزمەتتەردىڭ قاجەتتىلىك تۋۋىنا وراي ءتيىستى كاسىپ تۇرىمەن اينالىساتىن ادامدارعا ءاردايىم بەرىلىپ تۇراتىنى ءمالىم، ال سولداتتى جالعىز تەك وزدەرى قىزمەت ەتەتىن سەنوردىڭ قاراجاتىنا عانا ماراپاتتاۋعا بولادى، ءبىراق وسىنىڭ ءوزى-اق مەنىڭ ويىمدى ماقۇلداپ تۇر ەمەس پە. الايدا بۇل اڭگىمەنى قويا تۇرايىق، ويتكەنى مۇنداي شىرعالاڭنان جول تاۋىپ شىعۋ قيىن، سوندىقتان اسكەري قىزمەتتىڭ وقىمىستىلىقتان باسىمدىعى جايىنا — وسى كۇنگە شەيىن شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان ماسەلەگە ورالايىق، سەبەبى ءوز پىكىرىن قۋاتتايتىن جاڭا دالەلدەمەلەردى ەكى جاق تا ىندەتە ىزدەستىرىپ، كوپتەپ تاۋىپ جاتىر. ەسكەرتە كەتكەن ارتىق ەتپەس، وقىمىستى ادامدار وزدەرى بولماسا اسكەريلەر دە ءومىر سۇرە الماس ەدى دەگەندى ايتادى، ويتكەنى سوعىستىڭ ءوزى دە ءسوزسىز باعىناتىن زاڭدار بار، ال ونداي زاڭداردى جاساقتاۋ عىلىم مەن وقىپ-توقىعانى مول ادامداردىڭ ءىسى، دەسەدى ولار. اسكەريلەر بۇعان داۋ ايتىپ، وزدەرى بولماسا زاڭدار دا بولماس ەدى دەيدى، ويتكەنى مەملەكەتتى امان الىپ قالاتىن، كورولدىكتەردى ساقتايتىن، قالالاردى قورعايتىن، جولداردى كۇزەتەتىن، تەڭىزدەردى قاراقشىلاردان تازارتاتىن وزدەرى ەكەنىن العا تارتادى، — قىسقاسى، ەگەر وزدەرى بولماسا، مەملەكەتتەردە، كورولدىكتەردە، مونارحيالاردا، قالالاردا، جەر بەتىندەگى جولدار مەن تەڭىز جولدارىندا — بارلىق جەردە، سوعىس كەزىندە، اسىرەسە وعان ايرىقشا ەرىك پەن بيلىك بەرىلگەن شاقتا، بولىپ جاتاتىن ايتىپ جەتكىزگىسىز سۇمدىقتار مەن جونسىزدىكتەر ورىن الار ەدى دەگەندى تىلگە تيەك ەتەدى. راسىندا، نە نارسە قىمباتقا تۇسسە، سونىڭ جوعارى باعالاناتىنى جانە سولاي باعالانۋعا ءتيىس تە ەكەنى بەلگىلى عوي، — بۇل بارشاعا ءمالىم ءجايت. اجەپتاۋىر دارەجەدەگى زاڭ شىعارۋشىعا اينالۋ ءۇشىن ۋاقىت قاجەت بولادى، تابانداپ وتىرىپ وقىپ-توقۋ قاجەت بولادى، كيىم-كەشەك پەن ىشىپ-جەمنەن تارىعۋعا تۋرا كەلەدى، باستىڭ اينالۋىمەن، اسقازاننىڭ سىر بەرۋىمەن، ءوزىم شەت جاعىن ايتىپ كەتكەن، باسقا دا وسىعان بايلانىستى ءبىرقاتار جايلارمەن ساناسپاۋ كەرەك بولادى. ال، ەندى جاقسى سولداتقا اينالۋ ءۇشىن ونىڭ ستۋدەنت باستان وتكەرگەننىڭ ءبارىن دە باستان كەشۋىنە تۋرا كەلەدى، ءبىراق مۇنىڭ شەتىندىگى سونشا، ءتىپتى سالىستىرۋدىڭ ءوزى ساپپاستىق بوپ شىعار ەدى، ويتكەنى سولدات قاس قاعىم سايىن باسىن قاتەرگە تىگەدى. شىن مانىندە دە، ستۋدەنتتىڭ بويىن بيلەگەن جانە قىر سوڭىنان قالماي قويعان كەدەيلىك پەن جوق-جۇتاڭدىق الدىنداعى قورقىنىشتى قورشاۋداعى قامالدا راۆەليندەر مەن كاۆالەرلەردى كۇزەتىپ تۇرعان، دۇشپاننىڭ قامال قابىرعاسى استىن ۇڭگىپ جاتقانىن سەزگەنىمەن، قاراۋىل ورنىن تاستاپ، وسىناۋ زور قاتەردەن قاشىپ قۇتىلۋعا بولمايتىنىن ءبىلىپ تۇرعان سولداتتىڭ باستان كەشكەن قورقىنىشىن سالىستىرۋعا بولا ما؟ قولىنان كەلەر جالعىز عانا نارسەسى — باستىعىنا بەلگى بەرۋ عانا، سوندا باستىق كونترمينا ارقىلى قاتەردىڭ الدىن الۋعا قام جاسايدى، ال انا جازعان بولسا قاشان بۇلتتاردى بەتكە الىپ قانات بايلاماي-اق ۇشىپ كەتەرىن نەمەسە قاشان ىقتيارىنان تىس قۇزعا قۇلارىن كۇتىپ تىكەسىنەن تىك، سىرەسكەن قالپى تۇرا بەرەدى. ال ەگەر، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، بۇل دا ونشا ۇلكەن ءقاۋىپ كورىنبەسە، وندا اشىق تەڭىزدە ەكى گالەرانىڭ ءبىر-بىرىن ابورداجعا الماق بوپ تىم جاقىن كەلىپ توقايلاسقان ساتىندە سولداتتىڭ ەنى ەكى-اق فۋت تاراندا تۇرۋى وعان الگىدەن كەم قاتەر توندىرمەيتىنىن، ءتىپتى ودان دا قاۋىپتىرەك ەكەنىن ايتۋعا بولادى. بۇعان قوسا ول تۋرا قارسى الدىنان، دۇشپان جاقتان، بار بولعانى نايزا ۇسىنىمداي عانا جەردەن، وزىنە قاراپ وقتالعان قانشا مىلتىق بولسا، سونشا جاننىڭ وزىنە اجال تاپتىرۋعا اسىعۋلى ەكەنىن ءوز كوزىمەن كورىپ تۇرادى، اياعىن ءبىر ادىم شالىس باسسا-اق نەپتۋننىڭ سۋ استى يەلىگىن ارالاۋعا اتتانىپ كەتەتىنىن دە سەزىپ تۇرادى، ءبىراق ار-نامىسى تايساقتاۋعا جول بەرمەي، كەۋدەسىن شىمىرىكپەستەن وققا توسادى، الگى ەنسىز تاقتايشا ارقىلى دۇشپاننىڭ كەمەسىنە ءوتىپ كەتۋگە تىرمىسادى. ءبىراق، اسىرەسە قاتتى تاڭعالدىراتىنى مىنا نارسە: بىرەۋى ەندى قايتىپ ەشقاشان شىعا المايتىن جاققا قۇلاپ كەتسە-اق بولدى، ورنىنا ەكىنشىسى كەلىپ تۇرا قالادى، ال ول دا اتا جاۋىنداي اڭدىپ جاتقان تەڭىز تولقىنىنا توعىتىلسا، ونىڭ ورنىن وڭگەلەرى كەزەكپەن كەزەك كەلىپ باسا بەرەدى، ءتىپتى ولاردىڭ قالايشا اڭداۋسىز تۇردە قۇردىمعا قۇلاپ جوعالىپ جاتقانىن دا اڭعارا الماي قالاسىڭ، — ءيا، مۇنداي جۇرەك جۇتقاندىق پەن كوزسىز ەرلىكتى باسقا ەشقانداي شايقاستان جولىقتىرۋ مۇمكىن ەمەس. قورعاسىن وق بۇركەتىن مىلتىق دەگەننىڭ، — قارعىس اتقىر ونەرتابىسىنا بەرىلەر سىيلىق رەتىندە ونى ويلاپ تاپقان جاننىڭ تامۇققا جىبەرىلگەنىنە سەنىمىم كامىل، — جان تۇرشىگەرلىك قاھارىنان حابارسىز زامان قانداي عانيبەت ەدى دەسەڭىزشى! سونداي مىلتىق قولىنا تۇسكەن كەز-كەلگەن سۇمەلەك ءقازىر ايبىندى كاۆالەرونىڭ، — جاۋدان جاسقانۋدى بىلمەيتىن، جۇرەك جۇتقان باتىرلىعىمەن وزگەلەردى دە ەرلىككە جىگەرلەندىرەتىن كاۆالەرونىڭ، — ءومىرىن ءبىر دەمدە-اق ۇزە الادى: كەنەتتەن تارس ەتىپ اتىلعان وق (ونى اتقان ادامنىڭ ءتىپتى وسىناۋ انت اتقان قارۋدىڭ اۋزىنان جارق ەتكەن وتتان زارە-قۇتى قالماي قورقىپ، قاشىپ تا كەتۋى ىقتيمال) قاس قاعىم ساتتە-اق اتپال ازاماتتىڭ وي اعىمىن دا، وعان قوسا ۇزاق جىلدار بويى جان راقاتىن كەشۋگە لايىق عۇمىرىن دا ءۇزىپ كەتە بارادى. مىنە، وسى سەبەپتەن، الگى ايتىلعاننىڭ ءبارىن وي ەلەگىنەن وتكىزە كەلىپ، مىناداي مەيىرىمسىز زاماندا كەزبە رىسارلىق قىزمەتىن تاڭداعانىما ىشتەي قاتتى وكىنىپ تە ءجۇرمىن، ويتكەنى ءوزىم قانداي قاۋىپ-قاتەردەن بولسىن قورىقپاعانىممەن، ءبارىبىر، قورعاسىن مەن ءدارى اق بىلەگىمنىڭ كۇشىمەن، اق نايزامنىڭ ۇشىمەن الەمنىڭ وزىمىزگە ءمالىم بارلىق ەلىندە بىردەي قۇرمەت پەن داڭققا بولەنۋ مۇمكىندىگىمنەن ايىرادى-اۋ دەپ ويلاعان شاعىمدا كوڭىلىمدى كۇمان جايلايتىن بولىپ ءجۇر. ءبىراق، ءبارى دە جاراتقاننىڭ ىقتيارىندا، ەگەر ويعا العاندارىمدى تۇگەل ورىنداپ شىعا السام، ەڭ زور قۇرمەتكە بولەنەرىمە كۇمانىم جوق، ويتكەنى مەن وتكەن عاسىرلارداعى كەزبە رىسارلاردىڭ ەشقايسىسى كەزىكتىرمەگەن قاۋىپ-قاتەرمەن كۇندەگىسىن-كۇندە بەتپە-بەت ۇشىراسىپ ءجۇرمىن عوي.

باسقالار تاماق ءىشىپ جاتقاندا دون كيحوت وسىنداي ۇزىن-شۇباق وي-تۇجىرىمىن ورتاعا سالدى، ال ءوزى، سانچو پانسانىڭ ءقازىر اس ىشەتىن ۋاقىت، اڭگىمەنى كەيىن ايتۋعا بولادى عوي دەپ الدەنەشە رەت قۇلاققاعىس جاساعانىنا قاراماستان، الدىنداعى دامنەن تاتىپ تا العان جوق. وسىنداي، ءبىر قاراعاندا، اجەپتاۋىر پاراساتتى ءتۇيىن جاساي الاتىن، كوپ نارسەدەن حابارى بار ادامنىڭ اڭگىمە ارناسى الگى اتى وشكىر رىسارلىق جايىنا ويىسسا بولدى، اقىل-ەستەن ءبىرجولا ايرىلىپ قالاتىنىنا تىڭداۋشىلار تاعى دا تاعى وكىنىش ءبىلدىردى. سۆياششەننيك دون كيحوتتىڭ اسكەري قىزمەتتىڭ پايدالىلىعىن دارىپتەگەن دالەلدەمەلەرى كوڭىلگە ابدەن قونىمدى ەكەنىن، ءوزى سۆياششەننيك، وقىپ-توقىعان، وعان قوسا عىلىمي دارەجەسى بار ادام بولا تۇرعانىمەن، ونىڭ پىكىرىن قولدايتىنىن ايتتى.

مىنە، كەشكى اس تا ءىشىلدى، ۇستەلدەگى ىدىس-اياق تا جينالدى، ءسويتىپ بەكەتشىنىڭ جۇبايى قىزىمەن جانە ماريتورنەسپەن بىرگە لامانچالىق دون كيحوتتىڭ شولانىن تارتىپكە كەلتىرۋگە كىرىسكەن كەزدە، — بۇل جولى وندا حانىمدار عانا قونىپ شىقپاقشى ەدى، — دون فەرناندو تۇتقىننان ءومىر تاريحى جايىندا اڭگىمەلەپ بەرۋىن ءوتىندى، ونىڭ وسى جەردە زورايدامەن بىرگە بوي كورسەتۋىنىڭ ءوزى-اق ءومىر جولىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بارىن جانە قىزعىلىقتى ەكەنىن اڭعارتاتىنىن ايتتى. تۇتقىن وعان بۇل ءوتىنىشىن قۋانا-قۋانا ورىندايتىنىن، الايدا اڭگىمەسى بۇلاردى ونشا قىزىقتىرا قويمايدى-اۋ دەيتىن ءقاۋپى بارىن، ءبىراق ولاردىڭ دەگەنىن ورىنداۋعا ءارقاشان ءازىر ەكەنىنە كوزدەرى جەتۋى ءۇشىن، قالاي بولعان كۇندە دە، ايتىپ بەرەتىنىن ءمالىم ەتتى. سۆياششەننيك تە، باسقالارى دا وعان العىس جاۋدىرىپ، وتىنىشتەرىن تاعى ءبىر مارتە قايتالادى، ال اناۋ بولسا، جۇرتتىڭ ءبارى ءبىراۋىزدان ىقىلاس ءبىلدىرىپ جاتقانىن كورىپ، ءامىر ەتۋدىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى جەردە ءوتىنىش ايتقان ورىنسىز بولادى، دەدى.

— ەندەشە، مەيىربان مىرزالار مەن حانىمدار، مەيلىنشە شىنشىل بۇل حيكاياعا زەيىن قويا قۇلاق سالىڭىزدار، ونىمەن سالىستىرعاندا ويدان شىعارىلعان، ۇزاق ويلانىپ-تولعانۋ مەن مايتالمان شەبەرلىكتىڭ تابى سەزىلىپ تۇراتىن اڭگىمەلەر سىزدەرگە، بالكىم، ونشا تارتىمدى دا بولماي قالار.

وسى سوزدەن سوڭ ءبارى ءوز ورىندارىنا قايتا جايعاستى، ەشكىم ءتىل قاتىپ، ءتىس جارمادى، ال اناۋ جۇرتتىڭ ءبارى تىڭداۋعا ازىرلەنىپ تىنا قالعانىن كورىپ، باسەڭ دە ۇنامدى ۇنمەن اڭگىمەسىن بىلاي دەپ باستاپ كەتتى:

ءحححىح تاراۋ

مۇندا تۇتقىن ءوز ءومىر جولى مەن باستان كەشكەن تاۋقىمەتتەرى جايىندا اڭگىمەلەيدى

— فورتۋنادان گورى جاراتىلىس كوبىرەك جارىلقاۋشىلىق كورسەتكەن مەنىڭ اتالارىم لەون تاۋىنداعى ءبىر ەلدى مەكەندە ونىپ-وسكەن ەدى، — اشىعىن ايتقاندا، اينالا-ماڭايدى جوقشىلىق جايلاپ العانى سونشا، جۇرتتىڭ كوزىنە اكەم داۋلەتتى ادام سەكىلدى كورىنەتىن، ال ەگەر ورىنسىز شاشىپ-توگۋگە بەيىم بولماي، ۇنەمشىلدىككە اۋەس بولعاندا ول شىنىمەن-اق سونداي ادامعا اينالار دا ەدى. ونىڭ ءجونسىز جومارتتىعى پەن اقشانى بوسقا ءراسۋا قىلۋعا بەيىمدىگى جاس كەزىندە، سولداتتىقتا جۇرگەندە قالىپتاسقان-دى، ويتكەنى سولداتتىق دەگەننىڭ ءوزى ەرەكشە ءبىر مەكتەپ، وندا ۇنەمشىل — جومارتقا، ال جومارت — ىسىراپقورعا اينالادى، ال ساراڭ سولدات كەزدەسە قالسا، ونى جەر استىنان شىققان جىكتەي كورەدى، ويتكەنى مۇندايلار وندا وتە سيرەك. اكەمنىڭ مىرزالىعى ىسىراپقورلىقپەن شەندەسىپ جاتتى، ال ۇيەلمەنى بار ادامدى، موينىندا اۋلەتىنىڭ اتاعى مەن ابىرويىن بالالارىنا مۇرا قىلۋ پارىزى بار ادامدى مۇنداي قاسيەت جاقسىلىققا جەتكىزبەيتىنى بەلگىلى. اكەدەن ۇشەۋ ەدىك، ۇشەۋىمىز دە ەر بالا بولاتىنبىز جانە ءبارىمىز دە وزىمىزگە لايىق كاسىپ تاڭدايتىن جاسقا جەتكەنبىز. ءوزى ايتقانداي، ىرقىنا يە بولا المايتىنىن كورگەن اكەم ىسىراپقورلىعى مەن اقشا شاشۋعا دەگەن قۇشتارلىعىنىڭ قاينار بۇلاعىن اقي-تاقي بىتەپ تاستاۋدى ۇيعاردى، ياعني ءوزىن-وزى دۇنيە-مۇلىكتەن ايىرعاندى حوش كوردى، ال دۇنيە-مۇلىكسىز الەكساندر ماكەدونسكييدىڭ ءوزى دە تاس ساراڭ كورىنەر ەدى. ءسويتىپ، ءبىر كۇنى ول ۇشەۋىمىزدى بولمەسىنە ەرتىپ اپاردى دا، ەسىكتى ىشتەن كىلتتەپ الىپ، شامامەن مىناداي اڭگىمە ايتتى:

“بالالارىم! وزدەرىڭدى جاقسى كورەتىنىمدى ءبىلدىرۋىم ءۇشىن، سەندەر مەنىڭ بالامسىڭدار دەگەن ءسوزدى ايتقانىمنىڭ ءوزى-اق جەتەدى، ءبىراق سەندەردى نەگە ءتيىستى دارەجەدە جاقسى كورمەگەنىمدى ءبىلدىرۋىم ءۇشىن، وزدەرىڭە تيەسىلى دۇنيە-مۇلىكتى تولىق كۇيىندە ساقتاي الماعانىمدى ايتسام دا بولادى. مىنە، سوندىقتان، تۋعان اكە رەتىندە جاقسى كورەتىنىمە، وگەي اكە سەكىلدى ازىپ-توزىپ كەتكەندەرىڭدى تىلەمەيتىنىمە ەندى انىق كوز جەتكىزۋلەرىڭ ءۇشىن، بايىپپەن پايىمداي كەلىپ، ءبارىن دە اسىقپاي ولشەپ-پىشىپ، ەسكەرە وتىرىپ ءبىر قادام جاساۋعا بەل بۋدىم. سەندەر ءقازىر ومىردەن ورىندارىڭدى تاباتىن نەمەسە، ەڭ بولماعاندا، كەيىن وزدەرىڭە ابىروي اپەرەتىن جانە پايدا كەلتىرەتىن كاسىپ ءتۇرىن تاڭدايتىن جاستاسىڭدار. قوجالىعىمدى تورتكە ءبولۋدى ۇيعاردىم: ءۇش بولىگىن سەندەرگە بەرەم، ەشقايسىڭدى الالامايمىن، ءتورتىنشىسىن كورەر كۇنىم تۇگەسىلگەنشە تىرلىك كەشۋىم ءۇشىن وزىمدە قالدىرام. الايدا مەن ءارقايسىڭ قوجالىقتىڭ تيەسىلى بولىگىن العاننان كەيىن ءقازىر ءوزىم ۇسىنعالى وتىرعان جولداردىڭ ءبىرىن تاڭداعاندارىڭدى قالار ەدىم. بىزدە، يسپانيادا، ءوز تۇسىنىگىمشە، ءدوپ ايتىلعان ءبىر ماقال بار، جالپى العاندا، قانداي ماقال بولماسىن ءدوپ ايتىلمايتىنى جوق، ويتكەنى بۇلار، شىنتۋايتىندا، كوپ جاساپ، كوپتى كورگەن ادامداردىڭ قىسقاشا وي-تۇجىرىمى بوپ تابىلادى، ال ەندى ءوزىم مەڭزەپ وتىرعان ماقال: “نە شىركەۋ، نە تەڭىز، نە كورولدىڭ سارايى دەڭىز”، دەيدى، — باسقاشا سوزبەن ايتقاندا: ادام قاتارىنا قوسىلعىسى كەلگەندەر، وعان قوسا داۋلەت جيناعىسى كەلگەندەر نە ءدىني دارەجە الۋعا ءتيىس، نە ساۋدا-ساتتىق جولىن تاڭداپ، تەڭىزبەن ساپار شەگۋى قاجەت، ءجا بولماسا كورولگە قىزمەتكە كىرۋى كەرەك، — سەبەبى: “سەنوردىڭ سىي-سياپاتىنان، كورول داستارقانىنىڭ قيقىمى ارتىق” دەگەن ءسوز تەگىننەن-تەگىن ايتىلماعان عوي. مۇنىڭ ءبارىن جىر عىپ وتىرعان سەبەبىم، — ال، مۇنى مەنىڭ تىلەگىم ءارى وزدەرىڭە قويار تالابىم دەپ بىلىڭدەر، — بىرەۋىڭ ءوز ءومىرىڭدى عىلىمعا باعىشتاساڭ، ەكىنشىڭ — ساۋدا-ساتتىقپەن اينالىسساڭ، ال ءۇشىنشىڭ — كورول اسكەرىنىڭ قۇرامىندا كورول-اعزامعا قىزمەت ەتسەڭ دەپ ەدىم، ويتكەنى ساراي ادامىنا اينالۋ — وڭاي شارۋا ەمەس، ال اسكەري قىزمەتتە ونشالىقتى بايىپ تا كەتە المايسىڭ، ءبىراق، ەسەسىنە، زور داڭق پەن ۇلكەن قۇرمەتكە يە بولۋىڭ مۇمكىن. ءبىر اپتادان سوڭ ءارقايسىڭ مەنەن تيەسىلى ۇلەستەرىڭدى اقشالاي الاسىڭدار، سوقىر تيىنىن قالدىرماي ساناپ بەرەم، ونى وزدەرىڭ-اق كورەسىڭدەر. ال، ەندى وسى سوزىممەن كەلىسەسىڭدەر مە جانە ءتىلىمدى الاسىڭدار ما، سونى ايتىڭدارشى”.

ۇلكەندەرى ءوزىم بولعاندىقتان ماعان ءبىرىنشى بوپ جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلدى، سول ارادا مەن اكەمنەن دۇنيە-مۇلىكتى بولمەۋىن، ءوزى قانشا اقشا شىعىنداعىسى كەلسە سونشا شىعىنداي بەرۋىن وتىنە باستادىم، ءالى جاس ەكەنىمىزدى، اقشانى ءوز ەڭبەگىمىزبەن تابا الاتىنىمىزدى ايتتىم، ءسوزىمنىڭ سوڭىندا ونىڭ تىلەگىن ورىنداۋعا ءازىر ەكەنىمدى، ارمياعا بارعىم كەلەتىنىن، ءسويتىپ وسى سالادا قۇدايتاعالا مەن كورولگە قىزمەت ەتكەندى حوش كورەتىنىمدى ءمالىم ەتتىم. وزىمنەن كەيىنگى ءىنىم دە اۋەلى اكەمە ءدال سونداي تىلەك ءبىلدىردى، سوسىن امەريكاعا اتتانعىسى كەلەتىنىن، تيەسىلى اقشاسىن سوندا قولعا الماقشى ىسىنە جۇمسايتىنىن جاريا قىلدى. كەنجە ءىنىم، مەنىڭشە، ارامىزداعى ەڭ اقىلدىمىز دا سول، ءدىني قىزمەتشى بولعىسى كەلەتىنىن نەمەسە سالامانكادا باستاعان وقۋىن اياقتاپ شىقپاق ويى بارىن ايتتى.

ءسويتىپ، اينالىسپاق كاسىپتەرىمىزدى ءوز ىقتيارىمىزبەن تاڭداپ العان سوڭ اكەمىز ءبىزدى قۇشاعىنا قىستى. بەرگەن ۋادەسىن ول ءدال ۋاقىتىندا ورىندادى، ۇلەسىمىز قولعا تيگەننەن كەيىن، ۇمىتپاسام، ءۇش مىڭ دۋكاتتان كەلدى عوي دەيمىن (جات بىرەۋدىڭ قولىنا ءوتىپ كەتپەۋى ءۇشىن قوجالىقتى نەمەرە اعامىز ساتىپ العانىن، اقىسىن قولما-قول اقشامەن تولەگەنىن ايتا كەتكەنىم ارتىق ەتپەس)، ۇشەۋىمىز مەيىربان اكەمىزبەن قوشتاستىق؛ قارتايعان شاعىندا اكەمىزدى كوك تيىن قاراجاتسىز قالدىرعانىمىز ادامگەرشىلىككە جاتپايتىنىن ويلاپ، مەن ءوزىم سول كۇنى-اق ونى قولىمداعى ءۇش مىڭ دۋكاتتىڭ ەكى مىڭىن الۋعا ۇگىتتەپ كوندىردىم، ويتكەنى قالعان اقشاعا سولدات ءۇشىن نە قاجەتتىڭ ءبارىن الۋعا بولادى، دەپ سەندىردىم. ىنىلەرىم دە مۇنىمدى ماقۇل كورىپ، اكەمىزگە ءارقايسىسى مىڭ دۋكاتتان بەردى؛ ءسويتىپ، اكەمنىڭ قولىنا ءتورت مىڭداي ءتيدى، ونىڭ سىرتىندا ساتقىسى كەلمەي ءوز يەلىگىندە قالدىرعان جىلجىمايتىن مۇلكىن اقشاعا شاققاندا شىعاتىن ءۇش مىڭداي دۋكاتى تاعى بار ەدى. سونىمەن، ءبىز اكەمىزبەن جانە الگىندە اتاپ وتكەن نەمەرە اعامىزبەن قوشتاستىق؛ بويىمىزدى ايرىقشا تولقۋ باۋراپ العانى سونشا، ءبارىمىز دە كوزىمىزگە جاس الدىق، ال اكەمىز بولسا ءساتتى-ساتسىز قادامدارىمىز جايىندا حابار-وشار جولداپ تۇرۋ جاعىن ەستەن شىعارماۋىمىزدى سۇراپ جالىنۋمەن بولدى. ءبىز ۋادە ەتتىك، ول ءبىزدى قۇشاعىنا قىسىپ، باتاسىن بەردى، ودان سوڭ ءبىر ءىنىم سالامانكاعا، ەكىنشىسى سيەۆيلياعا جول تارتتى، ال مەن ءوزىم اليكانتەگە اتتاندىم، سوندا بارعانىمدا ءجۇن تيەگەن گەنۋيالىق ءبىر كەمەنىڭ گەنۋياعا جۇرمەككە دايىندالىپ جاتقانىن ءبىلدىم.

تۋىپ-وسكەن ۇيىمنەن جىراق كەتكەنىمە جيىرما ەكى جىل بولدى، وسى ۋاقىت ىشىندە سان قايتارا حات جولداعانىممەن، اكەم جايىندا دا، ىنىلەرىم جايىندا دا ەشقانداي حابار الا المادىم. اليكانتەدە كەمەگە وتىرىپ، امان-ەسەن گەنۋياعا كەلىپ جەتتىم، ودان ميلانعا بارىپ، سول جەردەن اسكەري كەرەك-جاراق پەن كيىم-كەشەك ساتىپ الدىم دا، پەمونت اسكەرى قاتارىنا كىردىم، ءبىراق الەسساندريا دەللا پاللاعا بارا جاتقان جولدا ۇلى گەرسوگ البانىڭ فلاندرياعا اتتانباقشى بوپ جاتقانىن ەستىدىم. العاشقى ويىمنان اينىپ، سوعان بارىپ قوسىلدىم دا، جورىقتى باسىنان اياعىنا شەيىن سونىمەن بىرگە وتكىزدىم، ەگمونت پەن گورن ەسىمدى گرافتاردىڭ ءولىم جازاسىنا كەسىلگەنىن ءوز كوزىممەن كوردىم، گۋادالاحارادا تۋىپ-وسكەن دەگو دە ۋربينا ەسىمدى اتاقتى اسكەر باسىنىڭ امىرىمەن تۋ ۇستاۋشى دارەجەسىنە كوتەرىلدىم. ءسويتىپ، ءوزىم فلاندرياعا كەلىپ جەتكەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي اۋليەلىگىڭە قۇلدىق، توپىراعىڭ تورقا بولعىر بەسىنشى ءپييدىڭ ورتاق جاۋ — تۇرىكتەرگە قارسى ۆەنەسيامەن جانە يسپانيامەن وداق قۇرعانى جايىندا قاۋەسەت تارادى، ويتكەنى بۇل كەزدە تۇرىك فلوتى وسى ۋاقىتقا شەيىن ۆەنەسيانىڭ قول استىنا قاراپ كەلگەن ايتۋلى كيپر ارالىن باسىپ الىپ، ونى ولشەۋسىز وكىنىشتە قالدىرىپ وتىرعان-دى.

وداقتاستار اسكەرىن مەيىربان كورولىمىز دون ءفيليپپتىڭ اكەدەن ءبىر تۋعان ءىنىسى، مارتەبەلى مىرزا دون حۋان اۆسترييسكييدىڭ باسقاراتىنى ءمالىم بولدى، سونداي-اق سوعىسقا ايرىقشا دايىندىق جاسالعانى جايىندا دا ايتىلىپ جاتتى، — وسىنىڭ ءبارى مەنى ەرەكشە ەلىتتىرىپ، الداعى جورىققا قاتىسۋعا قۇلشىندىردى. ورايى كەلگەن بويدا-اق ۇزاماي كاپيتان اتاعىن بەرەمىز دەپ ۇمىتتەندىرىپ، ءتىپتى اشىقتان-اشىق ۋادە بەرىپ جۇرگەندەرىنە قاراماي، ءبارىن تاستاپ كەتە بارماق بولدىم جانە سولاي ىستەدىم دە، ءسويتىپ يتالياعا كەلىپ جەتتىم، ساتىنە ساي كەلگەن كەزدەيسوقتىق شىعار، تاپ سول كەزدە سەنور دون حۋان اۆسترييسكيي ۆەنەسيالىق فلوتپەن بىرىگۋ ءۇشىن گەنۋيادان نەاپولعا اتتانعالى جاتىر ەكەن، ەكى اسكەر اقىرى مەسسينادا بىرىكتى عوي. قىسقاسى، وسىناۋ ايى وڭىنان تۋعان جورىققا مەن ينفانتەريا كاپيتانى شەنىندە قاتىستىم، بۇل جوعارى شەنگە، شىنىمدى ايتسام، سىڭىرگەن ەڭبەگىم ارقىلى ەمەس، جولىم بولعىشتىعى ارقاسىندا يە بولعام. ءبىراق، حريستياندار ءۇشىن وسىناۋ ەرەكشە زور قۋانىشقا تولى كۇنى، تۇرىكتەردى تەڭىزدە جەڭەتىن ەشكىم جوق دەگەن الدامشى ويدىڭ جەتەگىندە جۇرگەن بارشا الەم مەن جەر بەتىندەگى بارشا حالىقتىڭ كوزى اقىرى اشىلعان كۇنى، تاپ سول وتتوماندىق مەنمەندىك پەن تاكاپپارلىقتىڭ ك ۇلى كوككە ۇشقان كۇنى دەيمىن-اۋ، سونشاما كوپ باقىتتى جاندار اراسىندا (ويتكەنى، بۇل ايقاستا شەيىت بولعان حريستياندار — ءتىرى قالىپ، جەڭىپ شىققانداردان دا گورى باقىتتىراق) جالعىز مەن عانا باقىتسىزدىققا ۇشىرادىم؛ ەگەردە مۇنداي وقيعا ەجەلگى ريم زامانىندا ورىن العان بولسا، وندا باسىما تەڭىزشىلەرگە ارنالعان جەڭىس گۇلدەستەسىن كيەم بە دەپ دامەلەنۋىمە بولار ەدى، ءبىراق ونىڭ ورنىنا تاپ سول قۋانىش شۋاعىن شاشىراتقان كۇندى اۋىستىرعان تۇندە قولىما بۇعاۋ، اياعىما كىسەن سالىندى. بۇل بىلاي بولدى. الجير كورولى ۋلۋدج-الي، وجەت تە وتە ءبىر جولى بولعىش تەڭىز قاراقشىسى، مالتا وردەنىنىڭ فلاگماندىق گالەراسىنا تاپ بەرىپ، تاس-تالقانىن شىعاردى، ناتيجەسىندە وندا بار-جوعى ءۇش-اق جاۋىنگەر ءتىرى قالدى، ولاردىڭ ءوزى دە اۋىر جاراقاتتانعاندار بولاتىن، ءبىراق سول ارادا وعان دجوۆانني اندرەانىڭ فلاگماندىق گالەراسى كومەككە ۇمتىلدى، ال مەن ءوز روتاممەن سول كەمەدە بولاتىنمىن. وسىنداي جاعدايداعى داعدىلى ءداستۇر بويىنشا مەن دۇشپاننىڭ گالەراسىنا سەكىردىم، ءبىراق ءدال وسى ساتتە ءبىزدىڭ كەمە مەن گالەرانىڭ اراسى الشاقتاپ كەتتى دە، سولداتتارىم سوڭىمنان ىلەسە الماي قالدى، ناتيجەسىندە جاۋدىڭ ورتاسىندا جالعىز قالىپ، ولار كوپ بولعاندىقتان قارسىلىق كورسەتە المادىم، — قىسقاسى، جاراقاتتان ساۋ-تامتىعىم جوق قالپىمدا ولارعا تۇتقىنعا ءتۇستىم. بالكىم، وزدەرىڭىز دە بىلەتىن شىعارسىزدار، سەنورلار، ۋلۋدج-الي كۇللى ەسكادراسىمەن بىرگە قاشىپ قۇتىلدى عوي، ءسويتىپ مەن ونىڭ قولىنا تاپ بولدىم — سونشاما كوپ ءماز-شات جاراندار اراسىنداعى جالعىز عانا قايعى شەگۋشى، سونشاما كوپ بوستاندىق الۋشىلار اراسىنداعى جالعىز عانا تۇتقىن مەن بولدىم، ويتكەنى تۇرىك كەمەلەرىندە ەسكەكشىلىك ەتكەن ون بەس مىڭ حريستيان سول كۇنى اقىرى ارمانعا جەتىپ، ازاتتىق العان-دى.

مەنى كونستانتينوپولگە الىپ كەلدى، سول تۇستا سەليم سۇلتان وسى ايقاستا ءوز مىندەتىن مۇلتىكسىز ورىنداعانى ءۇشىن، ەرلىگىنىڭ ايعاعى رەتىندە مالتا وردەنىنىڭ تۋىن الىپ كەلگەنى ءۇشىن قوجايىنىمدى گەنەرال-ادميرال ەتىپ تاعايىندادى. ارادا ءبىر جىل وتكەندە، ياعني جەتپىس ەكىنشى جىلى، ادميرال كەمەسىندە ەسكەكشىلىكتە ءجۇرىپ ناۆارين شايقاسىنىڭ كۋاگەرى بولدىم. تۇرىك فلوتىن ايلاقتا باسىپ الۋ مۇمكىندىگى قالاي قولدان شىعىپ كەتكەنىن ءوز كوزىممەن كوردىم، ويتكەنى تۇرىكتىڭ بارلىق تەڭىز جانە قۇرلىق جاياۋ اسكەرى وزدەرىنە سول ايلاقتىڭ وزىندە شابۋىل جاسالادى دەپ كۇتىپ جاتقان، سوندىقتان، بوستان بوسقا قىرىلىپ قالعىلارى كەلمەي، قۇرعاقپەن قاشا جونەلۋ ءۇشىن كيىم-كەشەكتەرى مەن باشماقتارىن (تۇرىكتەر اياق كيىمدەرىن وسىلاي اتايدى) دايىن عىپ وتىرعان: ءبىزدىڭ فلوت ولارعا وسىنداي وراسان زور ۇرەي توندىرگەن بولاتىن. الايدا، ءبارى باسقاشا بوپ شىقتى — ءبىراق، بۇل ءبىزدىڭ ادميرالدىڭ كىناسىنەن نەمەسە نەمكەتتىلىگىنەن ەمەس-تى، كەرىسىنشە، حريستياندار كۇناعا باتقاندا جانە جاراتقان يەمىز قىرىن قاراعاندا وزىمىزگە جازا بەرەتىن جەندەتتەردىڭ دە تابىلا كەتەتىندىگىنەن ەدى. ءدال سولاي بولىپ تا شىقتى: ۋلۋدج-الي مودوناعا قاراي شەگىندى، — ناۆارين ماڭايىندا وسىنداي ارال بار، — ءسويتتى دە، اسكەرىن ءتۇسىرىپ، ايلاققا كىرەر اۋىزدى بەكىتىپ تاستادى، سول ارادا سەنور دون حۋان قايتىپ ورالعانشا تاپجىلماي وتىردى دا قويدى. وسى جورىقتىڭ بارىسىندا ءبىزدىڭ اسكەرلەر جيرەن ساقال دەيتىن اتاقتى تەڭىز قاراقشىسىنىڭ بالاسى باسقاراتىن “ولجا” اتتى گالەرانى قولعا ءتۇسىردى. ونى قولعا تۇسىرگەن سوعىس پاديشاسى جانە سولداتتارىنىڭ تۋعان اكەسى، قاشان دا جولى بولعىش جانە قاشان دا جەڭىلىس تابۋ دەگەندى بىلمەيتىن اسكەر باسى دون الۆارو دە باسان، دە سانتا كرۋس ماركيزى، باسقارعان نەاپولدىق فلاگماندىق “قۇرتقا” گالەراسى بولاتىن. وسى ارادا “ولجانىڭ” قالاي ولجا ەتىلگەنى جايىندا ايتپاي وتە المايمىن. جيرەن ساقالدىڭ بالاسى اسا قاتىگەز بولاتىن، تۇتقىندارعا كورسەتپەگەن قورلىعى جوق-تى، سودان “قۇرتقا” گالەراسى وزدەرىن وكشەلەپ كەلە جاتقانىن جانە قۋىپ جەتۋگە تاياپ تا قالعانىن كورگەن ەسكەكشىلەر ءبىر دەمدە ەسكەكتەرىن لاقتىرىپ تاستاپ، جىلدامىراق ەسۋگە ءامىر ەتىپ باقىرىپ-شاقىرىپ تۇرعان كاپيتاندى تۇتىپ الىپ ءبىر ساكىدەن ەكىنشى ساكىگە، كەمەنىڭ الدىڭعى جاعىنان ارتقى جاعىنا قاراي قاقپاقىلداي باستايدى، قاقپاقىلداۋ كەزىندە جول-جونەكەي وڭدىرماي تىستەلەگەندەرى سونشا، اقىرى جەرگە تۇسىرگەن كەزدەرىندە اناۋ كوپ كىدىرمەي انا دۇنيەگە اتتانىپ كەتە بارادى، — قايتالاپ ايتقانىم ارتىق بولماس، ول تۇتقىندارعا وتە قاتىگەز بولعان-دى جانە شەكتەن تىس وشپەندىلىك تۋعىزعان-دى. ءبىز كونستانتينوپولگە قايتىپ ورالدىق، ال كەلەسى، جەتپىس ءۇشىنشى جىلى، سوندا وتىرعان بىزگە سەنور دون حۋاننىڭ ءتۋنيستى باسىپ العانى، ونى تۇرىكتەردەن تازارتىپ، مۋلەي احمەتتىڭ باسقارۋىنا بەرگەنى، سونىسى ارقىلى مۋلەي ءحاميدتىڭ، دۇنيەدەگى ناعىز قانىپەزەر جانە ناعىز جاۋ جۇرەك ماۆردىڭ، تۋنيسكە قايتا ورالماق ءۇمىتىن ءبىرجولا ۇزگەنى ءمالىم بولدى. بۇل شىعىنعا جانى شىرقىراعان سۇلتان، ارعى-بەرگى اتالارىنا ءتان ايارلىقپەن ۆەنەسيالىقتارمەن بىتىمگە كەلدى، — بۇعان ۆەنەسيالىقتار ونىڭ وزىنەن دە كوبىرەك ءزارۋ بوپ وتىرعان-دى، — ءسويتتى دە، كەلەسى، جەتپىس ءتورتىنشى جىلى، گولەتا مەن ءتۋنيستىڭ ىرگەسىندەگى فورتتى قورشاۋعا الدى، — سەنور دون حۋان فورتتىڭ قۇرىلىسىن اياقتاپ ۇلگەرمەگەن-دى. وسىناۋ اسكەري قاقتىعىستاردىڭ بارلىعىندا دا مەن ەسكەكتە وتىردىم جانە بوسانىپ شىعامىن-اۋ دەپ تە ۇمىتتەنگەن ەمەسپىن، — قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، اقشا تولەۋ ارقىلى ازاتتىق الامىن-اۋ دەگەن وي مەندە بولعان جوق، ويتكەنى باقىتسىزدىعىم جايىندا اكەمە ەشتەڭە جازباۋدى ۇيعارعام.

اقىرى گولەتا بەرىلدى، فورت تا بەرىلدى، بۇلاردى قورشاۋعا جەتپىس بەس مىڭ جالدامالى تۇرىك اسكەرى مەن افريكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن جيناپ اكەلىنگەن ءتورت ءجۇز مىڭنان استام ماۆر مەن اراب قاتىستى، ونىڭ ۇستىنە وسىناۋ جەر قايىسقان قول جەتكىلىكتى مولشەردە وق-دارىمەن جانە اسكەري جاراقپەن قامتاماسىز ەتىلگەن-دى جانە جەر ۇڭگۋمەن اينالىساتىن ادامدارى دا ايتارلىقتاي مول بولاتىن، وسى سەبەپتى گولەتا مەن فورتتى بەتىنەن كەلتىرىپ كومىپ تاستاۋ ءۇشىن ءار سولداتتىڭ ءبىر-بىر ۋىس توپىراق تاستاعانىنىڭ ءوزى جەتىپ جاتاتىن. ءبىرىنشى بوپ گولەتا تىزە بۇكتى، سوعان دەيىن ونى ەشبىر دۇشپان الا المايتىنداي كورىنەتىن، — ونىڭ تىزە بۇككەنى قورعاۋشىلارىنىڭ كىناسىنەن ەمەس-تى، ولار قامالدى قورعاۋ جولىندا قولدان كەلگەننىڭ جانە وزدەرى مىندەتتى بولعاننىڭ ءبارىن جاسادى، ونىڭ بەرىلۋىنە، تاجىريبە كورسەتكەنىندەي، ءشول دالاداعى قۇمدا وكوپ قازۋدىڭ وڭايلىعى سەبەپ بولدى: ادەتتە ەكى سۇيەمدەي قازساڭ-اق سۋ شىعا كەلەتىن، ال تۇرىكتەر ەكى شىنتاق بويى قازعانىمەن سۋ كورىنە قويمادى. ءسويتىپ، ولار قۇم تولتىرىلعان سانسىز كوپ قاپشىقتان تاۋداي بيىك دۋال تۇرعىزدى، بۇل قامال قابىرعالارىنان يىق اسىرىپ تۇراتىن بولدى، ال قورشاۋداعىلار قورعانۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلىپ، بيىكتەن اتقىلاۋعا ەش كەدەرگى جاساي المادى.

ءبىزدىڭ جاۋىنگەرلەر گولەتادا قامالىپ جاتىپ الماي، جازىق دالاعا جايعاسىپ، دۇشپاننىڭ كەمەدەن اسكەر ءتۇسىرۋىن توسۋى كەرەك ەدى دەيتىن جەلبۋاز پىكىردى جاقتاۋشىلار دا از بولعان جوق، ءبىراق بۇلاي دەپ تەك سىرتتاي تون پىشۋشىلەر، مۇنداي ىسكە بۇرىن-سوڭدى قاتىسىپ كورمەگەندەر عانا ايتا الاتىن. شىنتۋايتىندا، گولەتا مەن فورتتا جەتى مىڭداي عانا جاۋىنگەر بولدى، قانشا جەردەن جاۋ جۇرەك بولسا دا، وسىنشا شاعىن قۇرامداعى اسكەر جازىق دالادا دۇشپاننىڭ بالەنباي ەسە باسىم كۇشىنىڭ تىقسىرۋىن توقتاتا الار ما ەدى؟ سانسىز كوپ ءارى وشپەندىلىكپەن وڭمەڭدەگەن جاۋدىڭ، وعان قوسا ءوز توپىراعىندا شايقاسىپ جاتقان جاۋدىڭ قورشاۋىندا قالعان، ەشكىمنەن كومەك الا الماعان قامال بەرىلمەگەن دە قايتەتىن ەدى؟ كەرىسىنشە، كوپشىلىك ادام، ونىڭ ىشىندە ءوزىم دە بارمىن، اعىل-تەگىل مول قاراجاتتى تەكتەن-تەك جەمىرىپ جاتقان وسىناۋ قىرسىقتىڭ، جالماۋىزدىڭ، قارا كۇيەنىڭ جويىلۋى، جالعىز تەك سول جەڭىلىس دەگەندى مۇلدەم بىلمەگەن، جانى جانناتتا بولعىر بەسىنشى كارلدىڭ ونى قالاي جاۋلاپ العانىن ەسكە تۇسىرۋدەن باسقا ەشتەڭەگە جارامايتىن (شىنىندا دا، ونىڭ ونسىز دا ماڭگىلىككە ساقتالعان جانە ساقتالا بەرمەك اتاق-داڭقىنا ارناپ وسىنىڭ تاستارىنان ەسكەرتكىش تۇرعىزعان وڭدى بولار ەدى!)، وسىناۋ قاسىرەتتىڭ قاينار كوزى مەن قورداسىنىڭ جويىلۋى، مىنە وسىنىڭ جويىلۋىن ايتامىن، — جاراتقان يەمىزدىڭ يسپانياعا دەگەن ايرىقشا ىقىلاس-پەيىلىنىڭ، ونى ءوز قاناتىنىڭ استىنا العانىنىڭ بەلگىسى شىعار دەپ تۇيدىك. سونداي-اق، فورت تا تىزە بۇكتى، الايدا تۇرىكتەردىڭ ونىڭ ءار سۇيەمى ءۇشىن قان توگۋىنە تۋرا كەلدى، ويتكەنى ونى قورعاۋشىلاردىڭ تايسالماي جانە تايىنباي شايقاسقانى سونشا، وعان جيىرما ەكى رەت شابۋىل جاساعان جاۋ جيىرما بەس مىڭ جاۋىنگەرىنەن ايرىلدى. ءتىرى قالعان ءۇش ءجۇز ادامنىڭ بىردە بىرەۋى مۇزداي قارا كوك قالپىندا تۇتقىنعا تۇسكەن جوق — بۇل ولاردىڭ جۇرەك جۇتقان باتىرلىعىنىڭ دالەلى، تاباندى تۇردە قورعانعاندارىنىڭ، ەشقايسىسىنىڭ مايدان الاڭىن تاستاپ كەتپەگەندىگىنىڭ ايعاعى. ۆالەنسيالىق كاۆالەرو جانە جۇرەك جۇتقان جاۋىنگەر، دون حۋان سانوگەرا قورعاعان تاعى ءبىر شاعىن فورت نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، شىعاناق جاعاسىندا تۇرعىزىلعان مۇنارا دا بەرىلدى. گولەتا كومەندانتى دون پەدرو پۋەرتوكاررەرو تۇتقىنعا الىندى، — ول قامالدى قورعاۋ ءۇشىن قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساعان-دى، اقىرى ونىڭ وسىلايشا كۇيرەۋىنىڭ كۇيىنىشى جانىنا قاتتى باتقانى سونشا، ءوزىن كونستانتينوپولعا قاراي ايداپ بارا جاتقان جولدا قۇسادان دۇنيە سالدى. فورتتىڭ كومەندانتى، ميلاندىق دۆوريان، قولى ۇسىناقتى قۇرىلىسشى ءارى كوزسىز باتىر گابريەلە چەرۆەللون دا تۇتقىنعا ءتۇستى. بۇل ەكى قامالدا يوانن شوقىندىرۋشى وردەنىنىڭ يەگەرى، جانى جايساڭ ازامات، ءوز ءىنىسى، اتاقتى دجوۆانني اندرەا دورياعا ولشەۋسىز جاقسىلىق جاساعان پاگانو دوريا سىندى تالاي ايتۋلى ادام قازا تاپتى. ونىڭ ءولىمىنىڭ وكىنىشتى بولاتىنى — فورتتى ۇستاپ تۇرا المايتىندارىنا كوز جەتكىزگەن سوڭ، ۋادەلەرىنە سەنىپ ارابتارعا بەرىلگەن بولاتىن، اقىرى سولاردىڭ قولىنان اجال تاپتى: ال، ارابتار ونى ماۆرشا كيىندىرىپ، تاباركاعا، گەنۋيالىقتار يەلىگىندەگى شاعىن ايلاققا، دالىرەك ايتقاندا، پوسەلكەگە، — مارجان تاس ءوندىرۋ ماقساتىندا گەنۋيالىقتار بۇل ايلاقتا ءجيى بولىپ تۇراتىن، — جەتكىزىپ سالامىز دەپ ۋادە ەتكەن-دى، مىنە تاپ سول ارابتار ونىڭ باسىن كەسىپ الىپتى دا، تۇرىك فلوتىنىڭ ساردارىنا اپارىپ بەرىپتى، ال اناۋ ولارعا ءوزىمىزدىڭ، كاستيليالىقتاردىڭ، “ساتقىندىقتى پايدالان، ساتقىنداردىڭ كوزىن قۇرت” دەيتىن ماتەلىمىزدە ايتىلعانىنداي شارا قولدانىپتى: ەستۋىمىزشە، دوريانى ءتىرى جەتكىزبەگەندەرى ءۇشىن ساردار ونىڭ باسىن وزىنە سىيلىققا اكەلگەندەردى دارعا اسۋعا بۇيىرىپتى.

تۇتقىنعا الىنعان حريستيانداردىڭ — فورتتى قورعاۋشىلاردىڭ اراسىندا اندالۋسيانىڭ ءبىر ايماعىندا تۋىپ-وسكەن دون پەدرو دە اگيلار دەيتىن جىگىت بولدى، — فورتتا تۋ ۇستاۋشى مىندەتىن اتقارعان-دى، جۇرتتىڭ ءبارى ونى جۇرەكتى جاۋىنگەر دەپ بىلەتىن جانە اسا ءبىر اقىلدى ادامعا بالايتىن، وعان قوسا ونىڭ ولەڭ شىعارۋعا دەگەن ايرىقشا قابىلەت-دارىنى بار-دى. ول جىگىت جايىندا اڭگىمە قوزعاعان سەبەبىم، تاعدىردىڭ ايداۋىمەن ول قوجايىنىمنىڭ قۇلىنا اينالدى، ءسويتىپ ەكەۋىمىز ءبىر گالەرادا باس قوستىق، ءتىپتى ءبىر ساكىدە وتىردىق. وسى ايلاقتى تاستاپ شىققانعا دەيىن-اق الگى كاۆالەرو سونەت تۇرىندەگى ەپيتافيا³⁷ ىسپەتتى، ءبىرى — گولەتاعا، ەكىنشىسى — فورتقا ارنالعان ەكى ولەڭ جازدى. شىنىمدى ايتسام، سولاردى وزدەرىڭىزگە وقىپ بەرسەم دەپ ەم، ويتكەنى ەكەۋىن دە جاتقا بىلەم جانە بۇلار سىزدەرگە ءىش پىستىرارلىق كورىنبەس، كەرىسىنشە، راقاتتانا وتىرىپ تىڭدارسىزدار دەپ ويلايمىن.

دون پەدرو دە اگيلار ەسىمىن ەستىگەن دون فەرناندو سەرىكتەرىنە كوز سالدى، سول بويدا ۇشەۋى بىر-بىرىنە قاراپ جىميا ەزۋ تارتتى. تۇتقىن سونەتتەردى وقىپ بەرۋگە وقتالىپ، ەندى باستاي بەرگەن كەزدە دون فەرناندو سەرىكتەرىنىڭ ءبىرى:

— وقۋدى جالعاستىرماس بۇرىن، مىرزا، راقىم ەتىپ، جاڭا ءوزىڭىز ەسىمىن اتاعان دون پەدرو دە اگيلاردىڭ كەيىنگى تاعدىرى نە بولعانى جونىندە ايتىپ بەرسەڭىز ەتتى، — دەپ ونى ءبولىپ جىبەردى.

— ول جايىندا بىلەتىنىم مىناۋ عانا، — دەپ جاۋاپ قاتتى تۇتقىن: — كونستانتينوپولدە ەكى جىلداي بولدى، سوسىن گرەك تىڭشىسىنىڭ كومەگىمەن ارناۋت بولىپ كيىنىپ قاشىپ كەتتى، ءبىراق بوستاندىققا قولى جەتتى مە، جەتپەدى مە، ول جاعىن انىق بىلمەيمىن، الايدا، ءوز ويىمشا، ول بوستاندىقتا بولۋعا ءتيىس، — ارادا ءبىر جىل وتكەندە انا گرەكتى كونستانتينوپولدەن جولىقتىرىپ قالعام، ءبىراق ولاردىڭ سوندا قاشىپ شىعا العان-الماعانىن سۇراۋدىڭ ورايى كەلمەدى.

— ول بوستاندىقتا ءجۇر، — دەدى كاۆالەرو. — دون پەدرو دەپ وتىرعانىڭىز مەنىڭ تۋعان اعام عوي، ءقازىر ول ايەلىمەن جانە ءۇش بالاسىمەن ءبىزدىڭ جاقتا كويلەگى كوك، تاماعى توق تۇرىپ جاتىر.

— شاراپاتى مول جاساعان، جاقسىلىعىڭا راقمەت! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى تۇتقىن. — مەن ءۇشىن بۇل دۇنيەدە ازاتتىقپەن قايتا تابىسۋ قۋانىشىنان ارتىق قۋانىش جوق.

— وعان قوسا ايتارىم، اعامنىڭ سونەتتەرىن جاتقا بىلەم، — دەپ ءسوزىن جالعادى كاۆالەرو.

— ەندەشە، بۇلاردى ءوزىڭىز وقىپ بەرسەڭىزشى، مەنەن گورى تاۋىرىرەك وقيتىنىڭىزدا كۇمانىم جوق، — دەدى تۇتقىن.

— ماقۇل، وقيىن، — دەدى كاۆالەرو. — مىنە، مىناۋ گولەتاعا ارنالعان سونەت:

XL تاراۋ

مۇندا تۇتقىن باستان كەشكەن جايلاردىڭ جالعاسى باياندالادى

سىزدەرگە، ءدىن جولىندا اجال تاپقان،
ادىرا قىلىپ اعزالارىن، جاس جانى
قانات قاعىپ تورىنە قاراي اسپاننىڭ،
جان راقاتىن جولىقتىرعان جانناتتان؛
سىزدەرگە، جات وڭىردە جان-تانىمەن
قالتقىسىز ادال قىزمەت ەتكەن ەلىنە؛
تەڭىز سۋىن، قۇمىن دۇشپان جەرىنىڭ
جاۋ قانىمەن بوياعان ءھام ءوز قانىمەن؛
سىزدەرگە قايسارلىق ەمەس — تەك كۇش-قايرات
جەتپەگەن-دى. جەڭىلىستى مۇنداي ماداقتاپ،
ءادىلىن ايتىپ، باعالايمىز جەڭىس دەپ.
قيراتىندى استىندا قالدىڭدار جايراپ،
و جاقتا — ماڭگى ومىرگە، بۇ جاقتا — اتاققا
جان قيۋ ارقىلى جەتتىڭدەر ءبارىڭ تەگىستەي.

— ءيا، بۇل تاپ سول سونەت، — دەپ قوشتادى تۇتقىن.

— ال ەندى مىناۋ، جاڭىلماسام، فورت جايىندا، — دەدى كاۆالەرو.

مىنا جەردە، ءنارسىز-سۋسىز قۇماقتا،
وق بورانى مۇنارالاردى قيراتتى،
ءۇش مىڭ سارباز ەرلىكپەنەن جاي تاپتى،
ەندى ولاردىڭ جانى ءقازىر جۇماقتا.
قورقىنىشتى بىلمەدى ولار، كەكتەسسە
جەڭە الماس ەدى جاۋ ولاردى جابىلىپ،
قىلىشتاسۋدان قالماسا تەك تالىعىپ،
بىلەكتەرىنەن ال-دارمەن ەگەر كەتپەسە.
نە قاسىرەتتى كورمەدى بۇل اتىراپ،
تىنىم بەرمەي تونگەندە جاۋ جان-جاقتان.
قانعا بوكپەي جانە ەشقاشان قالعان جوق.
ءبىراق، ەشقاشان مىنا سورلى توپىراق
سونشا جاندى جىبەرگەن جوق جانناتقا،
سونشا ءتاندى قۇرساعىنا دا العان جوق.

سونەتتەر بارلىعىنا دا ۇنادى، ال جولداسى جايىندا جاقسى حابار ەستىپ، جانى جاي تاپقان تۇتقىن اڭگىمەسىن ارمەن جالعادى.

— ءسويتىپ، گولەتا مەن فورت تىزە بۇكتى، سودان سوڭ تۇرىكتەر گولەتانى جەرمەن-جەكسەن ەتىپ كۇيرەتۋگە ءامىر ەتتى (ال، فورتتىڭ تالقانى شىققانى سونشا، وندا قيراتاتىن دا ەشتەڭە قالماعان-دى)، ولار جۇمىستى جەدەلدەتۋمەن بىرگە جەڭىلدەتۋ ءۇشىن گولەتانىڭ استىن ءۇش جاقتان ۇڭگىپ، دارىمەن قوپارماق بولدى، ناتيجەسىندە وسى كەزگە شەيىن ەڭ شىنجاۋ سانالعان نارسە، — اتاپ ايتقاندا، قامالدىڭ كونە قابىرعالارى، — اسپانعا كۇل بوپ ۇشۋدان امان قالدى دا، فراتينو تۇرعىزعان جاڭا قورعاننىڭ قالدىقتارى قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قىلجيىپ ءتۇستى. اقىرى ەسكادرا جەڭىس تۋىن كوتەرىپ، داڭق شۋاعىنا شومىلىپ كونستانتينوپولگە قايتىپ ورالدى، ال ارادا بىرنەشە اي وتكەندە قوجايىنىم ۋلۋدج-الي قايتىس بولدى؛ ونىڭ ۋلۋدج-الي-فارتاش، تۇرىكشە دىننەن بەزگەن قوتىراش دەيتىن لاقاپ اتى بار-دى، ويتكەنى ول شىن مانىندە دە سونداي بولاتىن، ال تۇرىكتەردىڭ بىرەۋگە ات قويىپ، ايدار تاققىسى كەلسە، ادامنىڭ الدەنەندەي ءبىر كەمشىلىگىن نەمەسە جەتىستىگىن جەلەۋ ەتەتىنى ءمالىم، — ولاي بولاتىن سەبەبى ولاردا وتتوماندار تەگىنە جاتاتىن ءتورت-اق اۋلەت ەسىمى بار، ال قالعاندارىنا ءوز ەسىمى مەن اۋلەت ەسىمى سول ادامنىڭ دەنە مۇشەسىنىڭ كەمشىلىگىنە نەمەسە ادامگەرشىلىك قاسيەتىنە قاراپ بەرىلەدى. ال، ەندى مىنا قوتىراشقا كەلسەك، سۇلتاننىڭ قۇلدىعىندا ءجۇرىپ اتتاي ون ءتورت جىل ەسكەك ەسىپتى، ال وتىز تورتكە كەلگەنىندە ءوز دىنىنەن بەزەتىنىن ءمالىم ەتىپتى؛ ويتكەن سەبەبى، گالەرادا ءوزىن بەتتەن وڭدىرماي ۇرعان تۇرىككە ءتىسىن قايراپ جۇرەتىن، ال دىنىنەن بەزۋى سودان كەك قايتارۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن. ونىڭ جان-جاقتى دارىندى ادام بولعانى سونشا، سۇلتاننىڭ ماڭايىنداعىلار اينالىساتىنداي ايلا-شارعىلارعا بارماي-اق ءالجيردىڭ كورولى اتاندى، ونان سوڭ گەنەرال-ادميرال لاۋازىمىنا يە بولدى، باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، ماڭىزدىلىق دارەجەسى جاعىنان بۇكىل يمپەرياداعى ءۇشىنشى قىزمەتتى اتقاردى. ول ءوزى كالابريادا تۋىپ-وسكەن-دى، جۇرەگى جۇمساق بولاتىن جانە قۇلدارىنا ادامگەرشىلىكپەن قارايتىن، ال قۇلدارىنىڭ ۇزىن سانى ءۇش مىڭعا جەتەتىن؛ ول قايتىس بولعان سوڭ، قالدىرعان وسيەتىنە وراي، قۇلدارى سۇلتانعا، — قاراماعىنداعى قاي پەندەسى قايتىس بولماسىن، سۇلتان ونىڭ مۇراگەرى سانالاتىن جانە مارقۇمنىڭ ۇلدارىمەن بىردەي مولشەردە ۇلەس الاتىن، — سونداي-اق ءۋلۋدج-اليدىڭ قول استىندا قىزمەت ەتكەن دىننەن بەزگەندەرگە ءبولىنىپ بەرىلدى. مەن ءوزىم ۆەنەسيادا تۋىپ-وسكەن ءبىر دىننەن بەزگەننىڭ قۇزىرىنا تاپ بولدىم، — ۋلۋدج-الي ونى تۇتقىنعا العان كەزدە ول كورابلدە كىشى ماتروس ەكەن، ۇزاماي-اق ءۋلۋدج-اليدىڭ سەنىمىنە كىرىپ، ونىڭ ەڭ سۇيىكتى كەڭەسشىلەرىنىڭ قاتارىنا قوسىلىپتى، اقىر سوڭىندا جەر-دۇنيەدەگى ەڭ قاتىگەز دىننەن بەزگەنگە اينالدى. ونىڭ ەسىمى گاسان اعا ەدى، وتە باي ادام بولاتىن، ءالجيردىڭ كورولى بوپ بەكىگەن-دى. ول مەنى كونستانتينوپولدان وزىمەن بىرگە الىپ كەتتى، كەتكەنىمە قۋاندىم دا، ويتكەنى الجيردەن يسپانيا وتە جاقىن عوي، — ايتقاندايىن، باسىما تۇسكەن تاقسىرەت جايىندا بىرەۋگە حابارلايىنشى دەگەن وي مەندە بولعان جوق، مەن تەك الجيردە تاعدىر ماعان كونستانتينوپولداعىدان گورى كەڭپەيىلدەۋ بولار دەپ ۇمىتتەندىم: ويتكەنى، مۇندا جۇرگەن كەزدە قاشىپ قۇتىلماققا قانشا تالپىنعانىممەن، ءبىر دە ءبىر رەت ءساتى تۇسپەي قويعان-دى. ءسويتىپ، الجيردە ءوزىم سونشالىقتى ارمان ەتكەن نارسەنى ىسكە اسىرۋدىڭ باسقا ءبىر جولىن تابارمىن دەپ ويلادىم، ويتكەنى بوستاندىققا شىعۋ جونىندەگى ۇمىتتەن ەشقاشان قول ءۇزىپ كورمەگەم، ەگەر ءوزىم جوبالاعان، جان-جاقتى ويلاستىرعان جانە ىسكە اسىرعان ارەكەتىمنەن ەشتەڭە ونبەسە، وعان بولا سارى ۋايىمعا سالىنبايتىنمىن، بولىمسىزداۋ، سەنىمسىزدەۋ بولسا دا مەيلى سول بويدا-اق باسقا ءبىر ءۇمىتتىڭ ەتەگىنە جارماسا كەتەتىنمىن. الجيردەگى اباقتىدا، نەمەسە تۇرىكتەر اتايتىنداي بانيادا، جۇرگەندە ءوزىمدى ءجۇنجىپ كەتۋدەن ساقتاعان دا وسى ەدى؛ بۇل اباقتىدا كورولدىڭ قۇلدارى — تۇتقىن حريستياندار مەن كەيبىر تۇرعىلىقتى ادامدار دا، سونداي-اق الماحزاننىڭ قۇلدارى، ياعني قالالىق كەڭەستىڭ قۇلدارى دا بار-دى؛ كەڭەستىڭ قۇلدارىن قالانى كوركەيتۋ جۇمىستارى مەن باسقا دا جۇمىستارعا سالاتىن جانە بۇلاردىڭ بوستاندىققا شىعۋى ايرىقشا قيىن ەدى، ويتكەنى ولار جەكە ادامداردىڭ مەنشىگى ەمەس، قاۋىمنىڭ مەنشىگى سانالاتىن، سوندىقتان ازاتتىعى ءۇشىن تولەيتىن اقشا تاپقانىمەن، ءبارىبىر، بۇل جايىندا كەلىسسوز جۇرگىزەتىن ادام تابا المايتىن. مۇنداعى اباقتىلاردا، الگىندە ايتقانىمداي، قۇلدار مەن جەرگىلىكتى تۇرعىن ساناتىنداعى جەكەلەگەن ادامدار جاتاتىن، بۇلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى بوستاندىعى ءۇشىن وتەم تولەي الاتىندار دەپ ەسەپتەلەتىن، وسى سەبەپتى ولاردى قارا جۇمىسقا قۋالاي بەرمەيتىن، وتەمى قولعا تيگەنشە قاراۋىلداۋمەن عانا شەكتەلەتىن. وتەمى انە-مىنە قولعا ءتيىپ قالار دەپ جۇرگەن كورولدىڭ قۇلدارىن دا وسىلايشا باسقالارمەن بىرگە قارا جۇمىسقا تەك وتەمى كەشىگىڭكىرەگەن كەزدە عانا سالاتىن؛ بۇنداي جاعدايدا، وتەمدى جەدەلىرەك جاساۋعا ىنتالاندىرۋ ءۇشىن، ولاردى جۇمىسقا جەگىپ، باسقالارمەن بىرگە ورماننان اعاش كەسۋگە جىبەرەتىن، ال بۇل دەگەنىڭىز وڭاي شارۋا ەمەس.

مەن دە وتەم تولەيتىندەر قاتارىنا ەنگىزىلدىم، ويتكەنى كاپيتان ەكەنىم انىقتالعاننان كەيىن، قاراجات جاعدايىم جارىتىمسىز، ەشقانداي دۇنيە-مۇلكىم جوق دەپ سەندىرىپ باققانىما قاراماي، ءبارىبىر دۆورياندار جانە وتەم الۋعا بولاتىن تۇتقىندار توبىنا جاتقىزىلدىم. مەنى شىنجىرمەن بۇعاۋلاپ تاستادى — ارينە، كۇزەتۋ وڭايعا ءتۇسۋى ءۇشىن ەمەس، تەك وتەم تولەي الاتىن ادام ەكەنىمدى ايگىلەۋ ءۇشىن عانا؛ ءسويتىپ، وسى بانيادا وتەم الۋعا جارامدى سانالاتىن جانە وسى ماقسات ءۇشىن عانا قامالعان كوپتەگەن دۆوريانمەن جانە باسقا دا ايتۋلى ادامدارمەن بىرگە تۇرىپ جاتتىم. كەي-كەيدە، ال دالىرەك ايتار بولسام، ىلعيدا دەرلىك اشتىق پەن جالاڭاشتىقتان ازاپ شەگىپ جۇرگەنىمىزبەن، ءبىزدى اسىرەسە قاتتى تورىقتىرعان جاعداي — قوجايىننىڭ حريستياندارعا قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن قاتىگەزدىك جاسايتىنىنا ادىم اتتاپ باسقان سايىن كۋا بولاتىندىعىمىز ەدى. كۇن سايىن ول بىرەۋدى دارعا اسىپ، ەكىنشى بىرەۋدى قازىققا وتىرعىزىپ، ءۇشىنشى بىرەۋدىڭ قۇلاعىن كەسىپ جاتاتىن، — بۇنىڭ بارىنە تۇككە تاتىمايتىن نارسەنى سىلتاۋ ەتەتىن، كەيدە ءتىپتى سىلتاۋ دا ىزدەپ جاتپايتىن، سوندىقتان مۇنىڭ قاتىگەزدىك ءۇشىن عانا جاسالاتىن قاتىگەزدىك ەكەنىن، ونىڭ بويىندا ادام اتاۋلىنى جاۋ كورەتىن تۋا ءبىتتى قاسيەت بارىن تۇرىكتەردىڭ ءوزى دە ءتۇسىنىپ ءجۇردى. ونىڭ جاقسى قاراعان جالعىز عانا ادامى — سااۆەدرا دەيتىن يسپان سولداتى بولدى، ونى تۇرىكتەر دە ءالى ۇمىتا قويماعان شىعار، ويتكەنى ول وندا نە ءتۇرلى حيكمەتتى جاسادى عوي جانە مۇنىڭ ءبارىن تەك قاپاستان بوساپ شىعۋ ماقساتىندا عانا ىستەگەن ەدى، الايدا قوجايىنىم وعان بىردە-بىر مارتە قول جۇمساعان جوق، ونى ساباۋعا بۇيرىق تا بەرگەن جوق جانە وعان جامان ءسوز دە ايتقان جوق، ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ءبىز جولداسىمىزدىڭ ەڭ بەيكۇنا دەگەن قىلىعىنىڭ ءوزى ءۇشىن عانا ونى قازىققا وتىرعىزاتىن شىعار دەپ زارەمىز قالمايتىن، ءتىپتى ونىڭ ءوزى دە تالاي رەت وسىنداي جازا تارتۋدان قاۋىپتەنگەن بولاتىن. ەگەر ۋاقىت تارلىق ەتپەگەندە سىزدەرگە بۇل سولداتتىڭ ەرلىك ىستەرى جايىندا ءبىراز قىزىقتى نارسە ايتىپ بەرگەن بولار ەم جانە بۇل اڭگىمەم ءوز باسىمنان وتكەن جايلاردان دا گورى الدەقايدا تارتىمدى ءارى تاڭىرقاۋعا تۇرارلىق بوپ شىعار ەدى.

ايتايىن دەگەنىم: ءارى باي، ءارى اتاقتى ءبىر ماۆر ءۇيىنىڭ تەرەزەلەرى اباقتىمىزدىڭ اۋلاسىنا قارايتىن، تەرەزە دەگەندە بۇلار ناعىز تەرەزەدەن گورى ماۆر اتاۋلىنىڭ ۇيلەرىندەگىدەي بولماشى عانا ساڭىلاۋعا ۇقسايتىن، ول دا از بولعانداي، بارىنشا قالىڭ، جارىق جىبەرمەيتىن جاپقىشپەن تۇمشالاۋلى تۇراتىن. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە مىناداي جايتكە كەز بولدىق: قاسىمدا ءۇش جولداسىم بار، ءبارىمىز وڭاشا قالعان سوڭ، — ويتكەنى، باسقا حريستياندار جۇمىسقا كەتكەن، — ىستەيتىن ءىس جوقتىقتان، اياعىمىزدا كىسەن بارىنا دا قاراماي، اباقتىمىزدىڭ كىرە بەرىسىندە تۇرىپ سەكىرمەككە ارەكەتتەنىپ جاتقانبىز، سول ارادا الگى ءۇي جاققا اڭداۋسىز كوزىم ءتۇسىپ كەتتى دە، تۇمشالاۋلى تۇرعان سول كىشكەنە تەرەزەلەردىڭ بىرىنەن ۇشىنا ورامال بايلانعان قامىس شىبىق شىعىپ تۇرعانىن جانە ونى الۋىمىزعا بەلگى بەرگەندەي الدەكىمنىڭ شىبىقتى ارلى-بەرلى قوزعاپ، بۇلتالاقتاتىپ تۇرعانىن بايقاپ قالدىم. ءبىز سوعان قاراپ قالدىق، اقىرى ارامىزداعى بىرەۋ شىبىقتى وزىنە تاستار ما ەكەن، ودان سوڭ نە بولار ەكەن، كورەيىن دەپ ۇيعاردى، ءبىراق ول تاياپ كەلە بەرگەندە الدەكىم شىبىقتى كوتەرىپ الدى دا، بەينە جاقتىرتپاي باس شايقاعانداي، ونى وڭدى-سولدى بۇلعالادى. حريستيان قايتىپ ورالدى، سول بويدا شىبىق تاعى تومەن ءتۇسىپ بۇرىنعىسىنشا بۇلعالاقتاي باستادى. ەندى ەكىنشى جولداسىم كەتتى، ءبىراق ول دا الگىنىڭ كەبىن كيدى. اقىرى ءۇشىنشى جىگىت كەتتى، ول دا العاشقى ەكەۋىنىڭ سيقىن تاپتى. سوسىن مەن دە باعىمدى سىناپ كورگىم كەلدى، ءسويتىپ تەرەزەنىڭ استىنا كەلىپ تۇرۋىم مۇڭ ەكەن، الدەكىم قامىس شىبىقتى قولىنان ءتۇسىرىپ جىبەردى دە، ول اباقتىنىڭ اۋلاسىنا، تۋرا مەنىڭ اياعىمنىڭ استىنا كەلىپ توپ ەتتى. مەن جالما-جان ورامالدى شەشىپ، ءبىر ۇشىنان تۇيىنشەك تاۋىپ، وندا ون سياني، ياعني ساپاسىزداۋ التىننان سوعىلعان ون تەڭگە جاتقانىن كوردىم: مۇنداي تەڭگەلەردى ماۆرلار تۇتىناتىن، ءارقايسىسى ءبىزدىڭ ون رەالعا تاتيتىن. وسىناۋ ولجانىڭ مەنى قالاي قۋانتىپ، شاتتىققا بولەگەنىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق، وعان قوسا مۇنداي جاقسىلىقتى بىزگە، شىنىن ايتقاندا، وزىمە، كىم جاساعانىن بىلە الماي دال بولدىم، ويتكەنى شىبىقتى مەنەن باسقا ەشكىمگە تۇسىرگىلەرى كەلمەگەن ەدى عوي، ال بۇنىڭ ءوزى سىيلىقتىڭ ماعان عانا ارنالعانىنىڭ ايقىن بەلگىسى. تەڭگەلەردى قالتاما سالىپ، شىبىق سىندىرىپ تاستادىم دا، كىرە بەرىسكە قايتا كوتەرىلدىم، سول ارادان تەرەزەگە كوز سالعانىمدا الدەكىمنىڭ اپپاق بىلەگى تەرەزەنى اشىپ، ىلە قايتا جاپقانىن كورىپ قالدىم. تەك سوندا عانا ءوزىمىزدى جارىلقاعان ادامنىڭ سول ۇيدە تۇراتىن ايەل ەكەنىن اڭعاردىق، ءسويتىپ وعان دەگەن ىرزاشىلىعىمىزدى ءبىلدىرۋ ءۇشىن ماۆرلار داستۇرىمەن وعان سالەم يشاراتىن جاسادىق، ياعني باسىمىزدى تومەن سالىپ يىلدىك تە، كەۋدەمىزگە قولىمىزدى قويدىق. ارادا كوپ ۋاقىت وتپەي-اق تەرەزەدەن قامىس شىبىقتان جاسالعان كىشكەنە كرەست تومەن ءتۇسىرىلدى دە، ىلە قايتا جوعارى كوتەرىپ الىندى. بۇل وندا تۇتقىنعا تۇسكەن حريستيان ايەل تۇرىپ جاتقانىن، ءبىزدى جارىلقاعان سول ەكەنىن مەڭزەيتىندەي بەلگى ەدى، الايدا بىلەگىنىڭ اپپاق ءتۇسى مەن بىلەزىكتەرىنىڭ بولۋى ول ويىمىزدان اينىتىپ، ءبىز بۇل، شاماسى، دىنىنەن باس تارتقان حريستيان ايەل شىعار دەگەن بايلامعا توقتادىق: دىنىنەن باس تارتقاندارعا ماۆرلار ۇيلەنەتىن جانە مۇنى وزىنە زور باقىت سانايتىن، ويتكەنى ولاردى ءوز قانداستارىنان جوعارى قوياتىن. بۇل جورامالىمىزدىڭ شىندىقتان اۋىلى الىس ەدى، سولاي بولا تۇرعانىمەن، سول كەزدەن باستاپ ءبىز، بەينە ءبىر سولتۇستىكتەن كوز اۋدارمايتىن كەمە ايداۋشىلار ءتارىزدى، قامىس شىبىق وزىمىزگە جول سىلتەر جارىق جۇلدىز بوپ ەلەس بەرگەن تەرەزەگە تەلمىرىپ قاراۋمەن عانا بولدىق، الايدا ەكى اپتا وتسە دە، قامىس شىبىق تا، اق بىلەك تە، نەمەسە باسقاداي ءبىر بەلگى دە كورىنبەدى. وسى ۋاقىت ىشىندە بۇل ۇيدە كىم تۇراتىنىن، وندا دىنىنەن باس تارتقان حريستيان ايەلدىڭ بار-جوعىن بىلمەككە بارىمىزدى سالعانىمىزبەن، بىزگە ەشكىم ءپاتۋالى جاۋاپ بەرە المادى: ايتەۋىر تەك وندا حادجي مۋرات ەسىمدى داۋلەتتى ءارى اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان ماۆر تۇراتىنىن، سونداي-اق ونىڭ بۇرىن ءال-باتانىڭ كومەندانتى بولعانىن عانا بىلدىك، ال بۇل ماۆرلار ايرىقشا ءقادىر تۇتاتىن قىزمەتتەردىڭ ءبىرى ەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە، توبەمىزدەن سياني جاڭبىرى جاۋا قويار دەپ مۇلدەم ويلاماعان شاعىمىزدا، كۇتپەگەن جەردەن قامىس شىبىق تاعى كورىندى، وعان تاعى ورامال بايلانىپتى، تۇيىنشەگى بۇرىنعىدان قوماقتىلاۋ ەكەن؛ بۇل جولى دا تاپ انا جولعىداي، بانيادا وزىمىزدەن باسقا ەشكىم جوق بولاتىن. وتكەندەگى تاجىريبەمىزدى تاعى قايتالادىق: مەنەن بۇرىن ءۇش جولداسىم باردى، ءبىراق قامىس شىبىق ولارعا بۇيىرمادى، ول تەك مەن جاقىنداعان كەزدە عانا جەرگە ءتۇستى. مەن تۇيىنشەكتى شەشىپ، ىشىنەن قىرىق يسپان التىن تەڭگەسىن جانە اراب تىلىندە جازىلعان، سوڭىنا ۇلكەن كرەست قويىلعان حاتتى تاپتىم. كرەستى ءسۇيىپ الدىم دا، التىن تەڭگەلەردى قالتاما زىتىردىم، سوسىن كىرە بەرىسكە قايتىپ ورالدىم؛ ءبىز سالەم يشاراتىمىزدى جاسادىق، تەرەزەدەن تاعى دا اپپاق بىلەك كوزگە شالىندى، مەن حاتتى وقىپ شىعام دەگەن يشارات جاسادىم، تەرەزە تارس جابىلدى. بۇل وقيعا ءبىزدى ءارى تاڭعالدىردى، ءارى قاتتى قۋانتتى، ءوزىمىز ارابشا قارا تانىمايتىنبىز، حاتتا نە ايتىلعانىن بىلۋگە قانشا قۇمارتقانىمىزبەن، ونى وقىپ بەرەتىن بىرەۋدى تابۋ ءبىزدى ۇلكەن قيىنشىلىققا تىرەدى. اقىر سوڭىندا مەن مۋرسيادا تۋىپ-وسكەن، دىنىنەن باس تارتقان ءبىر جىگىتكە سىر ايتۋعا تاۋەكەل ەتتىم: ول الدىمدا قۇراق ۇشىپ، ادالدىعىنا ءاردايىم يلاندىرىپ جۇرەتىن، ال مەن ونىڭ باسقا ەشكىمگە ايتپاعان، ايتۋعا تاۋەكەلى دە بارمايتىن سىرلارىنا قانىق ەدىم، سوندىقتان قۇپيامدى اشۋعا باتىلى جەتە قويماس دەپ ويلاعام. ءبىلىپ قويعاننىڭ ارتىعى جوق، حريستيان جەرىنە قايتىپ ورالۋدان ءۇمىتتى دىننەن بەزگەندەردىڭ كەيبىرى ادەتتە اقسۇيەك تۇتقىنداردان الدىن-الا حات جازدىرىپ الىپ قويادى، بۇل حاتتارىندا اتالمىش تۇتقىندار ءارقايسىسى ءوز تۇرعىسىنان: دىنىنەن باس تارتقان وسىنداي دا وسىنداي — ءجونى ءتۇزۋ ادام، حريستياندارمەن ءارقاشان كىشىپەيىل بولدى، قولايلى ءسات تۋعان بويدا-اق قاشۋعا دايىندالىپ ءجۇردى، دەپ كۋالىك ەتەدى. مۇنداي كۋالىكتەردى بىرەۋلەر ىزگى ماقساتپەن جيناستىرادى، ال وڭگەلەرى ءبىر پايداسى تيەر دەگەن ويمەن جيناپ، ارام نيەتىن ىسكە اسىرۋدى كوزدەيدى: حريستياندار جەرىن توناۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن شاقتارىندا كەيدە ولاردىڭ اداسىپ كەتىپ، تۇتقىنعا ءتۇسىپ قالاتىن دا جاعدايلارى بولماي تۇرمايدى، مىنە تاپ سول كەزدە الگى كۋالىكتەردى العا تارتادى دا، وزدەرىنىڭ مۇندا قانداي ماقساتپەن كەلگەنى وسى قاعازداردان-اق كورىنىپ تۇرعان جوق پا، دەسەدى، — ءبىزدىڭ ماقساتىمىز حريستياندار اراسىندا قالۋ، سول ءۇشىن سىزدەرگە تۇرىكتىڭ قاراقشى كەمەسىنە ءمىنىپ كەلدىك، دەيدى. بۇل ولاردى جازادان امان الىپ قالادى، ءسويتىپ ەسەن-ساۋ قۇتىلعان سوڭ شىركەۋگە دە شىدامدىلىق تانىتادى، ال وڭتايلى ءسات تۋعان بويدا-اق بەربەرياسىنا قايتىپ ورالادى دا، سول باياعى كاسىبىنە قايتا كىرىسەدى. بۇلاردىڭ اراسىندا اتالمىش حاتتاردى ىزگى ماقسات ءۇشىن جيناپ، پايداعا جاراتاتىندارى جانە حريستياندار اراسىندا قالاتىندارى دا بار. وسىنداي دىننەن بەزگەندەردىڭ ءبىرى مەنىڭ تانىسىم بولاتىن: ءبارىمىز دە وعان ماقتاۋىن جەتكىزگەن حات جازىپ بەرگەنبىز، ەگەر وزىندە ساقتاۋلى جۇرگەن سول قاعازداردى ماۆرلار تاۋىپ العانداي بولسا، ونى تىرىدەي وتقا ورتەپ جىبەرەر ەدى. ونىڭ ارابشا جاقسى سويلەپ قانا قويماي، جازا دا الاتىنىن بىلەتىنمىن. الايدا، بارلىق سىرىم مەن شىنىمدى اقتارماس بۇرىن، وعان ءوزىم جاتقان باراكتىڭ قۋىسىنان ويدا جوقتا ءبىر حات تاۋىپ العانىمدى ايتىپ، سونى وقىپ بەرۋىن سۇرادىم. ول حاتتىڭ بۇكتەۋىن جازدى دا، مۇرىن استىنان مىڭگىرلەگەن كۇيى وعان ۇڭىلە قاراپ، ۇزاق زەردەلەدى. مەن ودان مۇندا نە جازىلعانىن تۇسىنەتىن-تۇسىنبەيتىنىن سۇرادىم، ول وتە جاقسى تۇسىنەتىنىن، ەگەر سوزبە-سوز اۋدارىپ بەرگەنىن قالاسام قالام مەن سيا اكەپ بەرۋىم كەرەگىن ايتتى: وزىمە سول ىڭعايلىراق، دەدى. ءبىز سۇراعانىن تاۋىپ بەردىك تە، ول اۋدارماعا كىرىسىپ، بىتىرگەن سوڭ:

“مىناۋ اراب حاتىندا جازىلعان جايدىڭ يسپان تىلىندەگى سوزبە-سوز اۋدارماسى، — الدىن-الا ەسكەرتىپ قويايىن، لەلا ءماريام دەگەن ءسوز بارلىق جەردە ءامىرشىمىز ارۋ ماريا دەگەندى بىلدىرەدى”، دەگەندى ايتتى.

حاتتىڭ مازمۇنى مىناداي ەدى:

“كىشكەنتاي بالا كەزىمدە اكەمنىڭ كۇڭى ماعان ءوز انا تىلىمدە حريستيانشا سالااتتى³⁸ ۇيرەتكەن بولاتىن جانە ماعان لەلا ءماريام جايىندا كوپ اڭگىمەلەگەن ەدى. بۇل حريستيان ايەل دۇنيە سالدى، ءبىراق ونىڭ جانى توزاق وتىنا ەمەس، اللانىڭ مەيىرىمدى قۇشاعىنا تاپ بولعانى وزىمە بەك جاقسى ءمالىم، ويتكەنى كەيىن ول ماعان ەكى رەت ايان بەرىپ، حريستياندارعا بارۋعا، ءوزىمدى وتە جاقسى كورەتىن لەلا مارياممەن جۇزدەسۋگە ءامىر ەتتى، ال مەن بولسام قالاي بارارىمدى بىلمەيمىن. مەن تەرەزەدەن تالاي حريستياندى كوردىم، ءبىراق تەك جالعىز سەنى عانا ناعىز دۆوريانعا بالايمىن. مەن جاسپىن ءارى ادەمىمىن جانە وزىممەن بىرگە كوپ اقشا اكەتە الام، — مەنىمەن بىرگە كەتە الاسىڭ با، سول جايىندا ويلانىپ كورشى، سوسىن، اندا بارعان سوڭ، قالاساڭ، ماعان ۇيلەنۋىڭە بولادى، قالاماساڭ، وعان تىرەلىپ تۇرعان دانەڭە جوق: لەلا ءماريام ماعان كۇيەۋدى ءوزى-اق تاۋىپ بەرەدى. بۇل حاتتى كىمگە وقىتۋعا بولاتىنى جايىندا ويلان، تەك ماۆرلارعا سەنۋشى بولما، ولاردىڭ ءبارى ەكىجۇزدى. وسى مەنى قاتتى مازالايدى، اسىلى، سەنىڭ بۇل جايىندا ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپاعانىڭ جاقسى بولار ەدى، سەبەبى اكەم بۇل جايىندا ءبىلىپ قويسا مەنى قۇدىققا لاقتىرادى دا، ۇستىمنەن تاسپەن باستىرىپ تاستايدى. مەن شىبىققا ءجىپ بايلاپ تومەن تۇسىرەرمىن، سەن وعان جاۋابىڭدى جالعاپ جىبەر. ەگەر ارابشا حات جازا الاتىن ەشكىمىڭ بولماسا، وندا ىممەن-يشارامەن ۇعىندىر، — نە ايتقانىڭدى تۇسىنۋگە لەلا ءماريامنىڭ ءوزى كومەك بەرەدى. لەلا ءماريام مەن اللا، سونداي-اق مىنا كرەست وزىڭە جار بولعاي، بۇل كرەستى كۇڭنىڭ وزىمە تاپسىرۋى بويىنشا كۇنىنە سان قايتارا سۇيەمىن”.

بۇل حاتتىڭ ءبىزدى قالاي تاڭداندىرىپ، قالاي قۋانتقانى سىزدەردى تاڭعالدىرماۋعا ءتيىس، سەنورلار. سونشالىقتى شاتتانىپ، ءماز-مايرام بولعانىمىزعا قاراپ الگى دىننەن بەزگەن بۇل حاتتىڭ تەكتەن-تەك تابىلا قالماعانىن، ونىڭ شىن مانىندە ارامىزداعى بىرەۋگە ارناپ جازىلعانىن اڭعارىپ قويدى دا، ەگەر بۇل جورامالى راس بولسا، وزىنە سەنىم ءبىلدىرىپ، ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرۋىمىزدى ءوتىنىپ، بوستاندىققا شىعۋىمىز ءۇشىن ءومىرىن قۇربان ەتۋدەن دە تايىنبايتىنىن ايتىپ جالىنىپ-جالبارىنا باستادى، سول ارادا ول موينىنداعى تەمىر كرەسىن الىپ، كوز جاسىن كولدەتە وتىرىپ، سول كرەستە بەينەلەنگەن قۇدايدىڭ اتىمەن انت بەرىپ، كۇناكار ءارى جاۋىز ادام بولعانىمەن، وعان ءبارىبىر شىن كوڭىلدەن، كامىل سەنەتىنىن، ەشقاشان ساتقىندىققا بارمايتىنىن، وزىنە ءمالىم قىلعان سىرىمىزدىڭ ءبارىن تۇگەل قۇپيادا ساقتايتىنىن ايتتى، ويتكەنى ول حات جازعان قىزدىڭ كومەگىمەن ازاتتىق الاتىنىمىزعا، بىزبەن بىرگە ءوزىنىڭ دە بوستاندىققا شىعاتىنىنا، ءسويتىپ قاسيەتتى شىركەۋ-انامىزدىڭ اياسىنا قايتىپ ورالۋ جونىندەگى اسىل ارمانىنىڭ، — بىلمەستىگىنە جانە كۇناعا باتۋىنا بايلانىستى ول شىركەۋدەن شىرىگەن جۇمىرتقا رەتىندە الاستالىپ، ءبىرجولا شەتتەتىلگەن بولاتىن، — اقىرى ورىندالاتىنىنا ۇمىتتەنىپ، ءتىپتى سوعان قۇلاي سەنىپ تە قالعان ەدى. وسى سوزدەردى ايتقاندا ونىڭ ەڭىرەپ جىلاعانى جانە، بالكىم، شىن پەيىلىمەن دە شىعار، وتكەن ىستەرىنە قاتتى وكىنىش بىلدىرگەنى سونشا، ءبارىمىز سول جەردە بۇعان بار شىندىقتى ايتقان ءجون بولار دەگەنگە توقتادىق، اقىرى سولاي ىستەدىك تە: بارلىعىن تۇگەل جاسىرماي بايان ەتتىك. وعان قامىس شىبىق تۇسىرىلگەن تەرەزەنى كورسەتتىك، بۇل ءۇيدى قاپەرىنە العان ول وندا كىم تۇراتىنىن انىقتاۋ ءۇشىن قولىنان نە كەلسە سونىڭ ءبارىن جاساۋعا ۋادە بەردى. سونداي-اق، ءبىز ماۆر قىزىنىڭ حاتىنا مىندەتتى تۇردە جاۋاپ قايتارۋدى ۇيعاردىق، جازۋ جازا بىلەتىن ادامىمىز جانىمىزدا بولعاندىقتان، وعان حاتتى قولما-قول ايتىپ جازدىرا باستادىم؛ ونىڭ مازمۇنىن ءقازىر وزدەرىڭىزگە ءبىر ءسوزىن قالدىرماي ايتىپ بەرە الام، ويتكەنى بۇل وقيعاعا قاتىستى ەلەۋگە تۇرارلىق ۇساق-تۇيەك جايلاردىڭ ءبارى ءالى كۇنگە شەيىن جادىمنان وشكەن جوق جانە اقىرعى دەمىم بىتكەنشە وشپەيدى دە. ءسويتىپ، ماۆر قىزىنا مىناداي جاۋاپ جولداندى:

“اق پەيىلدى اللا جار بولعاي وزىڭە، مەيىربان حانىم، سونداي-اق جۇرەگىڭە حريستيان جەرىنە جول تارتۋ جونىندە وي دارىتقان، قاسيەتتى قۇداي اناسى، ءماريام ءامىرشىمىزدىڭ دە شاپاعاتى تيگەي ساعان. ءماريامعا جالىن، سۇرا ودان، بالكىم ول ساعان ءامىرىن قالاي ورىنداۋ كەرەگىن ۇعىندىرار، — ونىڭ مەيىرىمدىلىگىندە شەك جوق، جول تاۋىپ بەرەرى انىق. ءوز اتىمنان، سونداي-اق قاسىمدا جۇرگەن بارلىق حريستياننىڭ اتىنان، سەن ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاسايمىن دەپ ۋادە بەرەم، ال قاجەت بولىپ جاتسا سەن ءۇشىن جان قيۋعا دا ءازىرمىن. نە ىستەمەك ويىڭ بارىن ايتىپ حات جاز، حابار بەر، مەن ساعان جاۋاپتى كىدىرتپەيمىن، ويتكەنى قايىرىمى مول اللا بىزگە سەنىڭ تىلىڭدە سويلەي دە، جازا دا بىلەتىن تۇتقىن حريستياندى جولىقتىردى، ونى وسى حات ارقىلى-اق اڭعارارىڭ كامىل. ءسويتىپ، ەندى ەشتەڭەگە جالتاقتاماي-اق ءبارىن جاسىرماي ايتا بەرۋىڭە بولادى. حريستيان ەلىنە بارعان سوڭ ماعان كۇيەۋگە شىققىڭ كەلەتىنى جايىندا جازىپسىڭ، مەن ءوز تاراپىمنان، شىنايى حريستيان رەتىندە، ساعان ۇيلەنەم دەپ ۋادە ەتەمىن، ال حريستيانداردىڭ ءوز سەرتىنە ماۆرلارمەن سالىستىرعاندا بەرىكتەۋ بولاتىنىن ءبىلىپ قويعانىڭنىڭ زيانى جوق. وزىڭە اللا مەن ونىڭ اناسى ءماريام جار بولعاي، اياۋلى حانىم”.

حات جازىلىپ، جەلىمدەنگەننەن كەيىن ماعان اتتاي ەكى كۇن كۇتۋگە تۋرا كەلدى، — اقىرى بانيا تاعى دا قاڭىراپ قالدى دا، مەن كىرە بەرىستەگى داعدىلى ورنىما بارىپ شىبىق كورىنبەس پە ەكەن دەپ قاراي باستادىم، ۇزاماي شىبىق تا شوشاڭ ەتىپ شىعا كەلدى. سونى بايقاعان بويدا-اق، ونى كىمنىڭ ۇستاپ تۇرعانى كوزىمە شالىنباسا دا، قولما-قول حاتتى كورسەتىپ، ءجىپتى تومەن ءتۇسىرۋى كەرەگىن ءتۇسىندىردىم. الايدا، ءجىپ شىبىققا جالعانىپ تا قويعان ەكەن، سوعان حاتىمدى بايلاپ جىبەردىم، ال ارادا از ۋاقىت وتكەندە اق ورامال كەيپىندەگى ءۇمىتىمىزدىڭ جۇلدىزى تاعى جارق ەتتى. ورامال جەرگە تۇسكەن سوڭ، ونى الىپ، تۇيىنشەگىنەن ءتۇرلى كۇمىس جانە التىن تەڭگەلەردەن تۇراتىن ەلۋ ەسكۋدودان استام اقشا تاپتىم، بۇل قۋانىشىمىزدى ەلۋ ەسە ارتتىرىپ، بوسانىپ شىعۋعا دەگەن سەنىمىمىزدى نىعايتا ءتۇستى. دىننەن بەزگەن سول كۇنى تۇندە قايتىپ ورالىپ، ءوز مالىمەتتەرى بويىنشا، ول ۇيدە ءوزىمىز اجەپتاۋىر حاباردار ماۆردىڭ تۇراتىنىن، ءاتى-جونى حادجي مۋرات ەكەنىن، وسىناۋ شىلقىعان باي ادامنىڭ زور داۋلەتىنە مۇراگەر بوپ تابىلاتىن جالعىز عانا قىزى بارىن، ونى قالا جۇرتشىلىعى بەربەريادا جان تەڭ كەلمەيتىن سۇلۋ سانايتىنىن، قىزدى ايتتىرۋعا تالاي-تالاي ۆيسە-كورولدىڭ كەلگەنىن، ءبىراق قىزدىڭ ەشقايسىسىنا شىقپاعانىن ايتتى. بۇعان قوسا، ونىڭ حريستيان كۇڭى بولعانىن، كۇڭنىڭ دۇنيە سالعانىن حابارلادى. مۇنىڭ ءبارى حاتتان وزىمىزگە جاقسى ءمالىم جايتتاردان جىراقتامايتىن.

سول ارادا ءبىز ماۆر قىزىن قالاي الىپ قاشۋعا بولاتىنى جونىندە، ءسويتىپ ءبارىمىزدىڭ حريستيان جەرىنە قالاي جەتە الاتىنىمىز جايىندا دىننەن بەزگەنمەن اقىلداسا باستادىق، اقىر سوڭىندا زورايدانىڭ (ءقازىر ەندى ماريا اتانعىسى كەلىپ جۇرگەن مىنا قىزدىڭ ەسىمى وسىنداي ەدى) تاعى ءبىر حابارىن كۇتۋگە بايلام جاسادىق، ويتكەنى ونىڭ كومەگىنسىز قيىندىقتاردىڭ ءبارىن بىردەي جەڭە المايتىنىمىزدى ءبارىمىز دە بەك جاقسى ءبىلىپ تۇرعانبىز. وسىعان ءباتۋالاسقان كەزىمىزدە، دىننەن بەزگەن بىزگە بوسقا ابىرجي بەرمەڭدەر، ءوزىم ولسەم ولەرمىن، ءبىراق سەندەرگە بوستاندىق الىپ بەرەرمىن، دەگەندى ايتتى. ءتورت كۇن قاتارىنان اباقتى ادامعا تولى بولدى، سونىڭ سالدارىنان قامىس شىبىق كورىنىس بەرە قويمادى، ال بەسىنشى كۇنى، اباقتى تىنشۋ تاپقان بويدا قايتا پايدا بولدى جانە جەڭىلدەنۋى باقىتقا جەتكىزەتىنىن مەگزەگەندەي اجەپتاۋىر كولەمدە تومپايعان تۇيىنشەكپەن بىرگە بوي كورسەتتى. جاقىنداي بەرگەن ساتىمدە ورامال بايلانعان شىبىق جەرگە ءتۇستى دە، مەن ودان حات جانە وڭكەي التىن تەڭگەلەردەن تۇراتىن ءجۇز ەسكۋدو تاپتىم. دىننەن بەزگەن وسى جەردە بولاتىن، ءبىز ونى باراگىمىزعا الىپ كىردىك، سول ارادا ول بىزگە حاتتى اۋدارىپ تا بەردى:

“يسپانياعا قالاي بارىپ جەتۋىمىزگە بولاتىنىن مەن بىلمەيمىن، مەيىرىمدى مىرزام، لەلا ءماريام دا سۇراعانىممەن ەشتەڭە ايتقان جوق؛ دەگەنمەن، بىلاي ىستەۋگە بولاتىن سەكىلدى: مەن ساعان تەرەزەدەن مۇمكىن بولعانىنشا كوبىرەك التىن تەڭگە تۇسىرەمىن، ال سەن ول اقشاعا ءوزىڭ ءۇشىن جانە دوستارىڭ ءۇشىن وتەماقى تولەيسىڭ؛ سودان كەيىن بىرەۋىڭ حريستياندارعا بارىپ فەليۋگا³⁹ ساتىپ السىن دا، قايتىپ ورالىپ قالعاندارىڭدى الىپ كەتسىن، ال مەنى تەڭىز جاعاسىندا، باباسسۋن قاقپاسى ماڭايىندا تۇرعان اكەمنىڭ قالا سىرتىنداعى مەكەن-جايىنان تاباسىڭدار، — جاز ايىن اكەممەن جانە مالايلارىممەن بىرگە سول ارادا وتكىزەمىن. ءتۇن قاراڭعىسىندا سىزدەر مەنى ول جەردەن ونشا قينالماي-اق الىپ قاشاسىڭدار دا، فەليۋگاعا الىپ باراسىڭدار؛ تەك بايقا، ماعان ۇيلەنەتىن بول، ايتپەسە ءماريامعا ايتىپ قويام، سوسىن ول سەنىڭ سازايىڭدى بەرەدى. ەگەر قايىق ساتىپ الۋدى ەشكىمگە سەنىپ تاپسىرا المايتىن بولساڭ، وندا ءوز وتەماقىڭدى تولە دە، جالعىز بار، — ايتقان سوزىڭە ءبىر ادامداي بەرىك ەكەنىڭە كامىل سەنەمىن: ويتكەنى سەن دۆوريان ءارى حريستيانسىڭ عوي. ءبىزدىڭ قالا سىرتىنداعى ءۇيىمىزدى ىزدەپ تاۋىپ ال، ءۇي سىرتىندا سەرۋەندەپ جۇرگەنىڭدى كورسەم، بانيادا ەشكىمنىڭ قالماعانى ماعان سول بويدا-اق تۇسىنىكتى بولادى، سول جەردە ساعان كوپ اقشا بەرەم. اللا جار بولعاي وزىڭە، مەيىرىمدى مىرزام”.

بۇل ەكىنشى حاتتا مىنە وسىنداي جايتتار ءمالىم ەتىلگەن بولاتىن، ونى وقىپ شىققان بويدا ءبارىمىز ءبىر اۋىزدان وتەماقى تولەپ بوسانعىمىز كەلەتىنىن جاريا قىلدىق، فەليۋگا ساتىپ الۋعا بارعىمىز كەلەتىنىن ايتتىق جانە ۋاقىتىلى قايتىپ ورالۋعا ۋادە بەردىك، ولاردىڭ قاتارىندا، ارينە، مەن دە بولدىم؛ ءبىراق، دىننەن بەزگەن ءبىزدىڭ بۇل تىلەگىمىزدى تابان استىندا تويتارىپ، ىشىمىزدەگى بىرەۋدىڭ بوستاندىققا باسقالاردان ەرتەلەۋ شىعۋىنا جول بەرمەيتىنىن ءمالىم ەتتى: بوسانىپ شىققاندار تۇتقىندا جۇرگەندە بەرگەن ۋادەلەرىن جارىتىمدى ورىندامايتىنىن ءوز تاجىريبەمنەن بىلەم، دەدى ول، ويتكەنى تۇتقىندا جاتقان اقسۇيەكتەر مۇنداي ءتاسىلدى تالاي مارتە قولدانىپ كورگەن: جولداستارىنىڭ ءبىرىن وتەماقى تولەپ بوساتىپ الىپ، قالتاسىنا اقشا سالىپ، ۆالەنسياعا نەمەسە مايوركاعا اتتاندىرعان، اناۋ ول جاقتان فەليۋگا ساتىپ العان سوڭ وزىنە وتەماقى تولەگەندەرگە قايتىپ ورالۋعا ءتيىس-تىن، ءبىراق قايتىپ ورالعان بىردە-بىر ادام بولماپتى، — قول جەتكەن بوستاندىق پەن ونى قايتادان جوعالتىپ الۋ قورقىنىشى ولاردى ۋادە-سەرت اتاۋلىنىڭ ءبارىن تارس ەسىنەن شىعارۋعا ءماجبۇر ەتەتىن كورىنەدى. وسىعان مىسال رەتىندە ول بىزگە الدەبىر اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان حريستيانداردىڭ باسىنان تاياۋدا عانا وتكەن، نە ءتۇرلى تاڭداي قاقتىرارلىق سۇمدىقتار قاس قاعىم سايىن دەرلىك بولىپ جاتاتىن بۇل ايماقتاعى ەڭ ءبىر ەرەكشە سۇمدىق سانالاتىن سونداي ءبىر وقيعا جايىندا قىسقاشا تۇردە بايانداپ بەردى. قىسقاسى، ونىڭ ايتقان اڭگىمەسىنەن اڭعارعانىمىز: حريستيانداردىڭ ءبىرىنىڭ وتەماقىسى ءۇشىن وزىمىزگە تابىس ەتىلگەن اقشانى ونىڭ قولىنا ۇستاتۋعا ءتيىس بولادى ەكەنبىز، ول بۇعان وسى ارانىڭ وزىنەن، الجيردەن، تەتۋانمەن جانە جاعالاۋداعى ەلدى مەكەندەرمەن ساۋدا-ساتتىق جۇرگىزەم دەگەن جەلەۋمەن فەليۋگا ساتىپ الماق، ال فەليۋگا قولعا تۇسكەن بويدا-اق ول ءبىزدى اباقتىدان قالاي الىپ شىعىپ، فەليۋگاعا قالاي وتىرعىزۋ جايىن قولما-قول ءبىرىڭعايلاماق. ال ەگەر ماۆر قىز ۋادەسىندە تۇرىپ ءبارىمىزدى ساتىپ الۋعا جەتەتىن اقشا بەرسە، وندا تىپتەن جاقسى، ويتكەنى بوستاندىققا جىبەرىلگەن ادامدار فەليۋگاعا تاپا تالتۇستە دە وتىرا الادى. ەڭ باستى قيىندىق، دەدى ول، قاراقشىلىق جاساۋعا ارنالعان ءداۋ كەمە بولماسا، دىننەن باس تارتقاندارعا ماۆرلار باسقا ەشقانداي كەمە ساتىپ الۋعا دا، ونداي كەمەگە قوجالىق ەتۋگە دە رۇقسات بەرمەيدى، ويتكەنى كەمەنى ساتىپ الۋشى، اسىرەسە ول ءوزى يسپان بولسا، ونى باسقا ەشقانداي ماقساتقا ەمەس، جالعىز تەك حريستياندارعا قاراي قاشۋ ءۇشىن عانا الادى دەپ قاۋىپتەنەدى. ءبىراق، ول بۇدان شىعار جولدى دا ويلاستىرىپ قويىپتى: ول فەليۋگانى الدەبىر تاگارين-ماۆرمەن بىرلەسىپ، اقشاسىن تەڭدەي تولەپ ساتىپ الماق، وعان بولاشاقتا تۇسەتىن پايدانىڭ جارتىسىن بەرۋگە ۋادە ەتپەك، ءسويتىپ وسى جەلەۋمەن كەمە بيلىگىن ءوز قولىنا الماق، ال قالعان شارۋانى رەتتەۋ مۇنىڭ ءوز مىندەتى بوپ تابىلادى. ول وسىلاي دەگەنىمەن، ماعان دا، سەرىكتەرىمە دە ماۆر قىزىنىڭ اقىلىن تىڭداپ، مايوركادان فەليۋگا اكەلۋگە باسقا بىرەۋدى جىبەرگەنىمىز ءجون سەكىلدى بوپ كورىنگەن ەدى، الايدا مۇنىڭ ايتقانىنا كونبەسەك، ءبارىمىزدى تۇگەل ۇستاپ بەرە مە دەگەن قورقىنىشتان وعان قارسى كەلە المادىق، ويتكەنى ءوزىمىز جان قۇربان ەتۋگە قۇمبىل زورايدامەن ارامىزداعى اڭگىمە اشىلار بولسا، وندا تەك ونىڭ عانا ەمەس، ءبىزدىڭ دە ءومىرىمىز حاراپ بولارى انىق-تى. سول ءۇشىن تاعدىر-تالايىمىزدى جاراتقان يەمىز بەن دىننەن بەزگەننىڭ قولىنا تاپسىرعاندى دۇرىس دەپ تاپتىق، سويتتىك تە سول سەكۋندتا-اق زورايداعا جاۋاپ جازدىق، وندا اقىل-كەڭەستەرىن بۇلجىتپاي ورىندايتىنىمىزدى، ويتكەنى قۇددى ءبىر لەلا ءماريام قۇلاعىنا سىبىرلاعانداي ءوزى ءبارىن وتە وڭتايلى ەتىپ ويلاستىرعانىن، ەندى بۇل ءىستى كەيىنگە قالدىرعان ءجون بە الدە قولما-قول جۇزەگە اسىرۋ كەرەك پە، بۇل جاعى تەك ونىڭ وزىنە عانا بايلانىستى ەكەنىن ايتتىق. سونىمەن بىرگە، وعان ۇيلەنەتىنىم جايىندا تاعى ءبىر مارتە ۋادە ەتتىم. ەرتەڭىنە، باقىتىمىزعا قاراي، بانيا تاعى قاڭىراپ بوس قالدى، سوسىن زورايدا شىبىق پەن ورامالدىڭ كومەگى ارقىلى بىرنەشە مارتە ارەكەتتەنىپ، بىزگە ەكى مىڭ التىن تەڭگە مەن حات جىبەردى؛ حاتىندا ول الداعى جۇمادا اكەسىنىڭ قالا سىرتىنداعى ۇيىنە باراتىنىن جانە وندا كەتكەنىنشە بىزدەرگە تاعى اقشا بەرەتىنىن، ال ەگەر بۇل دا ازدىق ەتەتىن بولسا، وندا ءبىزدىڭ مىندەتىمىز قانشا كەرەگىن ايتۋ عانا ەكەنىن، ال ءوزى قانشا سۇراساق سونشا تاۋىپ بەرە الاتىنىن: اكەسىندە اقشانىڭ كوپتىگى سونشا، مۇنى اڭعارماي دا قالاتىنىن، كىلتتىڭ ءبارى ءوز قولىندا ەكەنىن حابارلاپتى. ءبىز فەليۋگا ساتىپ الۋى ءۇشىن دىننەن بەزگەنگە سول بويدا-اق بەس ءجۇز ەسكۋدو بەردىك، ال سەگىز ءجۇز ەسكۋدونى مەن سول كەزدە الجيردە جۇرگەن ۆالەنسيالىق ءبىر ساۋداگەرگە ءوزىمنىڭ وتەماقىم ءۇشىن بەردىم، — ول مەنى كورولدەن كەپىلدىك ەتۋ ارقىلى سۇراپ الدى، وتەماقىنى ۆالەنسيادان كەمە كەلگەن بويدا تولەۋگە ۋادە ەتتى. ال ەگەر وتەماقىمدى قولما-قول تولەسە، وندا وتەماقىنىڭ اقشاسى الجيرگە الدەقاشان كەلگەن عوي، ساۋداگەر سودان ۇنەم ايىرماققا ۇندەمەي جۇرگەن عوي دەپ كورولدىڭ كۇدىك الىپ قالۋى كامىل ەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قوجايىنىمنىڭ شەكتەن تىس كۇدىكشىلدىگى سالدارىنان وعان اقشانى بىردەن تولەۋگە باتپادىم. جۇما كۇنى اياۋلى زورايدا قالا سىرتىنداعى ۇيگە جۇرمەكشى ەدى، ال بەيسەنبى كۇنى ول بىزگە تاعى دا مىڭ ەسكۋدو بەردى، سوسىن ەرتەڭگى ساپارى جايىندا قۇلاققاعىس ەتىپ، ەگەر ءوزىمدى بوساتا قالعان جاعدايدا قالا سىرتىنداعى ءۇيدىڭ ورنالاسقان جەرىمەن تەزىرەك تانىسۋىمدى، قانداي دا بولسىن ءبىر سىلتاۋ تاۋىپ ۇيگە كىرىپ، وزىمەن جولىعىسۋىمدى سۇرادى. مەن قىسقاشا عانا جاۋاپ قاتىپ، ءبارىن اينىتپاي ورىندايتىنىمدى حابارلادىم، ءوزىمىزدى لەلا ءماريامعا تاپسىرۋىن، تۇتقىن ايەل وزىنە ۇيرەتكەن دۇعالاردى تۇگەل وقىپ شىعۋىن سۇرادىم. ودان سوڭ ءۇش سەرىگىمنىڭ وتەماقىسى تولەندى، — ولاردىڭ اباقتىدان شىعۋىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن، سونداي-اق، وزىمە وتەماقى تولەنگەنىمەن، اقشا بولا تۇرا وزدەرىنە ەشتەڭە تولەنبەگەنىنە رەنىش بىلدىرمەۋى ءۇشىن جانە شايتان ازعىرىپ زورايداعا الدەنەندەي ءبىر قيانات جاساماۋى ءۇشىن وسىلاي ىستەۋىمە تۋرا كەلدى. شىندىعىندا، جىگىتتەردى جاقسى بىلەتىندىكتەن مۇندايدان قاۋىپتەنبەۋىمە دە بولار ەدى، دەگەنمەن ويعا العان ءىسىمىزدىڭ الدە ءبىر جەرىنەن شي شىقپاۋىن قالاعام، سوندىقتان بۇلاردىڭ وتەماقىسىن دا تاپ سول وزىمە تولەگەندەي تاسىلمەن تولەدىم، ياعني ساۋداگەردىڭ ولاردى ابىرجىپ-الاڭداماي، كۇدىك تۋدىرماي كەپىلدىككە الۋى ءۇشىن اقشانى قولىنا الدىن-الا بەرىپ قويدىم، الايدا استىرتىن ارەكەتىمىز بەن قۇپيا ىستەرىمىز جايىندا وعان ءلام دەپ ەشتەڭە ايتقان جوقپىز، ويتكەنى بۇل بىزگە وتە ءقاۋىپتى كورىندى.

حLءى تاراۋ

مۇندا تۇتقىن اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعاستىرادى.

ارادا ەكى اپتاداي ۋاقىت وتەر-وتپەستە دىننەن بەزگەن وتىزدان اسا ادام سياتىن تاماشا فەليۋگا تاپتى. كوزدەگەن ماقساتى كۇمان تۋدىرماسى ءۇشىن جانە نانىمدى كورىنۋى ءۇشىن ول ورانعا قاراي جۇرگەندە الجيردەن وتىز شاقىرىمداي جەردەگى، كەپتىرىلگەن ىنجىرمەن ءىرى كولەمدە ساۋدا جاسالىپ جاتقان ساردجەلگە فەليۋگامەن ساپار شەگۋگە نيەت قىلىپ، اقىرى سوندا ساياحات جاساپ تا كەلدى. الگىندە ءوزىم ايتىپ وتكەن تاگارينمەن بىرگە كەيىن وندا تاعى بىرنەشە رەت بولىپ قايتتى. بەربەريادا تاگارين دەپ اراگوندىق ماۆرلاردى اتايدى، ال گرانادالىق ماۆرلاردى — مۋدەحار دەيدى، فەسسان كورولدىگىندە مۋدەحارلار ەلچ دەپ اتالادى، فەسساندىق كورولدىڭ اسكەرى دە نەگىزىنەن وسىلاردان تۇرادى. ايتايىن دەگەنىم، جولاي دىننەن بەزگەن شاعىن قويناۋعا، زورايدا ءوزىمىزدى كۇتىپ جاتقان ۇيدەن اربالەتتىڭ وعى ەكى اتىلعاندا دا جەتىڭكىرەمەيتىن جەرگە مىندەتتى تۇردە توقتاپ، زاكىر تاستايتىن. ارينە، ونىڭ بۇل اراعا توقتاۋىندا وزىندىك ءمان بارى بەلگىلى عوي، كەيدە ول ەسكەكشى ماۆرلارمەن بىرگە وسى ارادا سالاات وقيتىن، ال كەيدە ءتىپتى، تاجىريبە جيناي بەرەيىن دەگەندەي، ۇزاماي شىنداپ ىسكە اسىرماق شارۋاسىن قالجىڭ تۇرىندە ورىنداپ تا جۇرەتىن، اتاپ ايتقاندا: زورايدانىڭ ۇيىنە كىرىپ، جەمىس-جيدەك سۇرايتىن، زورايدانىڭ اكەسى ونى تانىماسا دا، ايتەۋىر ءوتىنىشىن اياقسىز قالدىرمايتىن. كەيىن ماعان دىننەن بەزگەننىڭ ءوزى ايتقانىنداي، زورايدامەن تىلدەسپەككە، ونى حريستياندارعا الىپ بارۋ جونىندە وزىنە تاپسىرما بەرگەنىمدى، ەشتەڭەگە قام جەمەۋىنە، الاڭداماۋىنا بولاتىنىن حابارلاماققا قانشا تالپىنسا دا ەشتەڭە ونبەپتى، ويتكەنى اكەسى نەمەسە كۇيەۋى ءامىر ەتپەسە ماۆر قىز-كەلىنشەكتەرى ادەتتە ماۆرلارمەن دە، تۇرىكتەرمەن دە ءجۇز كورىسپەيدى، ەسەسىنە ولار حريستيان تۇتقىندارمەن اڭگىمەلەسۋدەن بوي تارتپايدى، ونداي جۇزدەسۋلەردىڭ كەيدە ءتىپتى شامادان تىس ۇزاققا سوزىلىپ كەتەتىنى دە بار. ول زورايدامەن سويلەسە قالعانداي بولسا، بۇل ماعان ونشا ۇناماس تا ەدى: ءوز تاعدىرى دىننەن بەزگەننىڭ قولىندا ەكەنىن كورگەن قىزدىڭ تىنىشى كەتۋى ابدەن مۇمكىن ەدى. قايتكەن كۇندە دە ايتەۋىر، دىننەن بەزگەننىڭ بۇل ءتاۋىر نيەتىنىڭ ورىندالۋىن قۇداي قوش كورمەگەن-دى، ال دىننەن بەزگەن بولسا، ساردجەلگە دەيىن جانە كەرى قاراي ەش كىدىرىسسىز بارىپ-كەلۋگە بولاتىنىنا، قاي جەرگە، قاشان جانە قالاي كوڭىلى سوقسا سولاي زاكىر تاستاۋعا ەرىكتى ەكەنىنە، تاگارين سەرىگى ايتقانىن ەكى ەتكىزبەي تىڭدايتىنىنا، ال مەنىڭ وتەماقىم تولەنىپ تە قويىلعانىنا، ولاي بولسا ەندى تەك حريستياندار اراسىنان ەسكەكشىلەر ىزدەپ تابۋ عانا قالعانىنا كوزى جەتكەن سوڭ، ماعان وتەماقىسى تولەنگەندەردەن تىس تاعى كىمدەردى الۋىمىزعا بولاتىنىن ويلاستىرىپ، ولارمەن الداعى جۇماعا كەلىسىپ قويۋىم كەرەگىن ايتتى، ويتكەنى سول جۇما كۇنى اتتانامىز دەپ ءباتۋالاسقانبىز. مەن قالانى ەمىن-ەركىن تاستاپ شىعا الاتىن ءارى ەسكەك ەسۋدىڭ مايتالمانى بوپ تابىلاتىن ون ەكى يسپاندى تاۋىپ، ۋاعدالاستىم، وسىنشا ادامدى ىزدەپ تابۋ ماعان دا وڭايعا تۇسكەن جوق، ويتكەنى قاراقشىلاردىڭ جيىرما كەمەسى بارلىق ەسكەكشىنى الىپ كاسىپتەرىمەن اينالىسۋعا اتتانىپ تا كەتكەن-دى، سوندىقتان ەگەر قوجايىندارى ۆەرفتە تۇرعان گاليوتتىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋ ءۇشىن جاز ايلارىن ايلاقتا وتكىزۋگە ۇيعارىم جاساماعاندا بۇلاردىڭ ءوزىن تابا الماعان بولار ەم. وسى ون ەكى ەسكەكشىگە مەن بار-جوعى تەك الداعى جۇما كۇنى، كەشكىسىن، قۇپيا تۇردە جانە جەكە-دارا قالادان شىعىپ، ءوزىمدى حادجي مۋرات ءۇيى جانىندا كۇتىپ الۋى كەرەگىن عانا ايتتىم. بۇل ءتارتىبىمدى ولاردىڭ ءارقايسىسىنا جەكە-جەكە قۇلاعدار قىلدىم جانە جولاي ۇشىراسقان باسقا حريستياندارعا ءوزىمدى سول ارادان كۇت دەپ ءامىر ەتتى، دەگەننەن باسقا ەشتەڭەنى تىسىنەن شىعارماۋدى تاپسىردىم. بۇنى ءبىرىڭعايلاعاننان كەيىن، بۇدان دا زور قۇلشىنىسپەن ەكىنشى شارۋاعا كىرىستىم: زورايدانى نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىنان حاباردار ەتۋىم كەرەك-تى، مۇنىڭ ءبارىن الدىن-الا بىلگەن ول دايىن بوپ وتىراتىن، حريستيانداردان فەليۋگا كەلەدى دەپ مولشەرلەپ قويعان مەرزىمىنەن ەرتەلەۋ، كۇتپەگەن جەردەن تاپ بەرگەندەي بولساق قورقىنىشقا بوي الدىرمايتىن. ءسويتىپ، جول جۇرەر قارساڭىندا وعان بارىپ، وزىمەن تىلدەسۋدىڭ ءبىر امالىن تابۋعا بەكىندىم. ونىڭ ۇيىنە تاعامدىق ءشوپ جينايتىن كىسى سەكىلدى بوپ باردىم جانە ول ارادان العاش جولىقتىرعان ادامىم اكەسى بولدى: ول مەنىمەن كۇللى بەربەريادا، سونداي-اق ءتىپتى كونستانتينوپولدە دە، تۇتقىندار مەن ماۆرلار اراسىندا قولدانىلاتىن تىلدە، — ماۆرلاردىڭ دا، كاستيلدىكتەردىڭ دە، باسقا ءبىر تايپانىڭ دا تىلىندە ەمەس، بارلىق ءتىلدىڭ قويىرتپاعى بوپ تابىلاتىن، ءبىراق بارىمىزگە تۇسىنىكتى تىلدە، — ءتىلدىڭ وسى ءبىر وزگەشە تۇرىندە باعىندا نە ىستەپ جۇرگەنىمدى جانە كىم ەكەنىمدى سۇرادى. مەن وعان ارناۋت ءماميدىڭ باسىبايلىسى ەكەنىمدى (ارناۋت مامي ەڭ جاقىن دوسى ەكەنىن جاقسى بىلەتىنمىن)، سالات جاساۋعا قاجەت شوپتەردى ىزدەستىرىپ جۇرگەنىمدى ايتتىم. ودان سوڭ ول وتەم تولەيتىندەر قاتارىنا جاتاتىن-جاتپايتىنىمدى جانە ءوزىم ءۇشىن قوجايىنىم قانشا سۇرايتىنىن بىلگىسى كەلدى. ەكەۋىمىز وسىلاي اڭگىمەلەسىپ تۇرعاندا، كەلگەنىمدى الدەقاشان بايقاعان سۇيكىمدى زورايدا دا ۇيدەن شىققان-دى. ماۆر قىز-كەلىنشەكتەرى، قايتالاپ ايتايىن، حريستياندار الدىندا ءجۇز كورسەتۋدەن ۇيالمايتىندىقتان جانە ولارمەن تىلدەسۋدەن جالتارمايتىندىقتان، ول بىزگە قاراي بەت الۋدى وزىنە سوكەت كورگەن جوق. ول از بولعانداي، بىزگە قاراي جاي باسىپ جاقىنداپ كەلە جاتقانىن كوزى شالعان اكەسى ونى سول بويدا-اق قاسىنا شاقىرىپ الدى.

اياۋلى زورايدامنىڭ كورەرگە كوز كەرەك سۇلۋلىعى مەن سىمباتىن، سونداي-اق سوندا ۇستىنە كيىپ شىققان كيىمدەرىنىڭ ءسانى مەن سالتاناتىن سۋرەتتەۋگە ءسوزىم جەتپەيدى، ايتايىن دەگەنىم تەك ۇلبىرەگەن موينىنداعى، قۇلاعى مەن شاشىنداعى ىنجۋلەر باسىنداعى شاشىنان دا كوپ بولاتىن. سول ەلدىڭ سالتى بويىنشا جالاڭاش جۇرەتىن توبىعىنا تازا التىننان قۇيىلعان كاركادجيلەر (اياققا سالاتىن شىعىرشىقتار نەمەسە بىلەزىكتەر ماۆر تىلىندە وسىلاي اتالادى) سالىنعان ەدى جانە بۇلاردىڭ سانسىز كوپ گاۋھارمەن كومكەرىلگەنى سونشا، كەيىن زورايدادان سۇراپ بىلگەنىمدەي، اكەسى بۇل ەكى كاركادجيدى ون مىڭ دۋبلونعا باعالايدى ەكەن، سونداي-اق ونىڭ بىلەگى دە وسىنشا تۇراتىن. اشەكەيلەرى اراسىندا ءىنجۋ وتە كوپ ەدى جانە ءبارى دە ايرىقشا كوركەم ەدى، ويتكەنى ماۆر ايەلدەرى ءىرىلى-ۇساقتى ىنجۋلەردى ءسان-سالتانات پەن ماقتاننىڭ زاتىنا بالايتىن، ماۆرلارداعىداي اسا مول ءىنجۋدىڭ باسقا ەشبىر حالىقتا كەزىكپەيتىنى دە سوندىقتان؛ ال زورايدانىڭ اكەسى جايىندا جۇرت ونىڭ تەك الجيردەگى ەڭ كوپ ءتاۋىر ءىنجۋدىڭ عانا قوجاسى ەمەس، سونىمەن بىرگە اقشالاي ەكى ءجۇز مىڭنان استام يسپان ەسكۋدوسىنىڭ دا يەسى ەكەنىن ايتاتىن، سونىڭ ءبارىن ءقازىر وزىمە ءامىرىن جۇرگىزىپ جۇرگەن جان بيلەپ-توستەيتىن. وسىنداي اسەم كيىم-كەشەك، اشەكەيىمەن بوي كورسەتكەن ول ماعان ادەمى كورىنىپ پە ەدى؟ تالاي تاۋقىمەتتى باستان وتكەرىپ، جىرىم-جىرىمى شىققان مىناداي كيىممەن الدارىڭىزعا كەلىپ وتىرعان بۇل قىزعا زەيىن سالىپ قاراساڭىز ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل كەزىندە قانداي بولعانىن اڭعارار ەدىڭىز. كەي ايەلدىڭ اجار-كوركىنىڭ ءوز ۋاقىتى، ءوز كەزەڭى بولاتىنى بەلگىلى، الدەنەندەي ءبىر كەزدەيسوقتىقتان ولار نە ءجۇنجىپ كەتەدى، نە جايناي تۇسەدى، سوندىقتان جان دۇنيەسىندە بولعان بۇلعاقتىڭ سالدارى ولاردىڭ سۇيكىمىن اسىراتىنى نەمەسە سۇيكىمىن قاشىراتىنى، كوبىنە-كوپ كەسپىرسىزدەندىرىپ جىبەرەتىنى دە ابدەن تابيعي نارسە. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سوندا الدىمنان شىققان كەزدە ول ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي بوپ كيىمى دە، ءوڭى دە گۇل جايناپ تۇرعان ەدى، — ايتەۋىر، بۇرىن-سوڭدى ەشقاشان مۇنداي سۇلۋلىقتى كورمەگەن سەكىلدى بولدىم. سول ارادا، وزىمە قانداي جاقسىلىق جاساعانى ەسىمە تۇسە كەتكەن سول ءبىر كىرپىك قاعىمدا، ماعان بۇل وزىمە باقىت سىيلاۋ ءۇشىن جانە ءوزىمدى قۇتقارىپ الۋ ءۇشىن اسپاننان جەرگە تۇسكەن پەرىشتە عوي دەيتىن وي كەلدى. قاسىمىزعا جاقىنداعان كەزدە اكەسى وعان دوسى ارناۋت ءماميدىڭ باسىبايلىسى ەكەنىمدى، مۇندا سالاتقا ارناپ ءشوپ جيناۋعا كەلگەنىمدى ايتتى. بۇدان سوڭ قىز دا اڭگىمەگە ارالاسىپ، الگىندە ءوزىم ايتىپ وتكەن قويىرتپاق تىلدە مەنەن دۆوريانمىن با، كىم ەكەنىمدى جانە نە سەبەپتى وسى ۋاقىتقا شەيىن وتەماقى تولەمەي جۇرگەنىمدى سۇرادى. وعان وتەماقىم تولەنىپ تە قويعانىن جانە اقىما قاراپ-اق قوجايىنىمنىڭ مەنى قالاي جوعارى باعالايتىنىن بىلۋگە بولاتىنىن: وتەماقى ءۇشىن وعان مىڭ بەس ءجۇز سۋلتان تولەۋگە ءماجبۇر بولعانىمدى ايتتىم. ول ماعان بىلاي دەپ جاۋاپ قايتاردى:

“ەگەر اكەمنىڭ باسىبايلىسى بولساڭ جانە سەن ءۇشىن اكەمە الگىدەن ەكى ەسە كوپ تولەگەلى تۇرسا دا، ءبارىبىر مەن ونى كەلىسپەۋگە ۇگىتتەپ كوندىرگەن بولار ەم: سەندەر، حريستياندار، ادىم اتتاعان سايىن وتىرىك ايتاسىڭدار، جوق-جۇتاڭ بوپ كورىنگىلەرىڭ كەلەدى، ءسويتىپ ماۆرلاردى الدايسىڭدار”.

“بالكىم، كەي كەزدەرى سولاي بولاتىن دا شىعار، سەنورا، — دەدىم مەن، — ءبىراق قوجايىنىما مەن بارىمدى بارداي، جوعىمدى جوقتاي قىپ ايتتىم، بۇرىن دا وسىلاي شىنىمدى ايتۋشى ەم جانە بولاشاقتا دا بۇل ادەتىمنەن ايني قويماسپىن”.

“سوندا سەن قاشان كەتپەكشىسىڭ؟” دەپ سۇرادى زورايدا.

“ەرتەڭ كەتەم-اۋ، دەيمىن، — دەدىم مەن، — ەرتەڭ فرانسۋز كەمەسى زاكىر كوتەرمەك، سونىمەن ءجۇرىپ كەتسەم بە دەپ تۇرمىن”.

“ودان دا يسپان كەمەلەرىن كۇتكەنىڭ، سولارمەن بىرگە كەتكەنىڭ ءجون ەمەس پە؟ — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى زورايدا. — سەبەبى، فرانسۋزدار سىزدەرگە دوس ەمەس قوي”.

“جوق، — دەدىم مەن، — ەگەر يسپان كەمەلەرى جايىنداعى حابارلار جالعان بوپ جۇرمەسە، مەن، ارينە، كۇتكەن دە بولار ەدىم، ءبىراق، ابزالى، ەرتەڭ كەتەتىن شىعارمىن، ويتكەنى وتانىما قايتىپ ورالۋعا، جانىمداي جاقسى كورەتىن ادامدارىممەن جۇزدەسۋگە ىنتىعىپ جۇرگەنىم سونشا، ساپارىمدى كەيىنگە قالدىرا تۇرۋعا ەش قۇلقىم جوق، ءتىپتى كەيىن بۇدان دا قولايلى جاعداي تۋىپ قالۋى مۇمكىن ەكەنىنە دە قارامايمىن”.

“شاماسى، ەلىڭدە ايەلىڭ قالعان عوي، ءقازىر ەندى سونىمەن جۇزدەسۋگە ىنتىعىپ تۇرعان بولدىڭ عوي؟” دەدى زورايدا.

“جوعا، مەن بويداقپىن، — دەپ جاۋاپ قاتتىم مەن، — ءبىراق، وتانىما بارعان بويدا ۇيلەنەم دەگەن ءسوزىم بار”.

“ال، ول قىز سۇلۋ ما — الگى ءسوز بەرگەن قىزىڭدى ايتام؟” دەپ سۇرادى زورايدا.

“ونىڭ قانداي سۇلۋ ەكەنىن سيپاتتاپ جەتكىزە المايمىن، ايتارىم تەك مىناۋ عانا: ول ساعان وتە ۇقساس”، دەپ جاۋاپ بەردىم مەن.

وسى جەردە زورايدانىڭ اكەسى ءماز بوپ كۇلىپ جىبەردى دە، بىلاي دەدى:

“ءوللاھي-بىللاھي، حريستيان، ەگەر مەنىڭ قىزىما ۇقسايتىن بولسا ونىڭ وتە ادەمى بولعانى: ويتكەنى، مەنىڭ قىزىم — بۇكىل كورولدىكتەگى ەڭ سۇلۋ قىز سانالادى عوي. سەنبەسەڭ، زەيىن سالا كوز تىگىپ كور، شىن ايتىپ تۇرعانىما سوندا ءوزىڭ-اق يلاناتىن بولاسىڭ”.

ءتۇرلى ءتىلدى جەتىك بىلەتىن ادام رەتىندە زورايدانىڭ اكەسى وسى اڭگىمەنىڭ ۇزىنا بويىندا دەرلىك بىزگە ءتىلماشتىق ەتتى، ويتكەنى قىزى سول ايماقتاردا قولدانىلاتىن، جاڭاعى ءبىر ازىردە ءوزىم ايتىپ وتكەن، ءدۇبارا تىلدە سويلەگەنىمەن، ءوز ويىن سوزدەن گورى كوبىنە-كوپ ىم-يشارا ارقىلى بىلدىرۋمەن بولعان. اڭگىمەمىز اياقتالىپ كەلە جاتقاندا كەنەت ءبىر ماۆر جۇگىرىپ كەلدى دە، ءتورت تۇرىكتىڭ ب ا ق دۋالىنان سەكىرىپ ءوتىپ، ءالى پىسپەگەن جەمىستەردى جۇلىپ جاتقانىن ايتىپ ايقايلادى. شال شوشىپ كەتتى، زورايدانىڭ دا زارەسى ۇشتى، — بۇل تۇرىك تەپكىسىندە جۇرگەن ماۆرلاردىڭ داعدىعا سىڭگەن، قالىپتى دەۋگە بولارلىق قورقىنىشى ەدى، ويتكەنى انالار، اسىرەسە، تۇرىك سولداتتارى، وزدەرىن وكتەم ۇستايتىن، ماۆرلارعا ويىنا نە كەلسە سونى ىستەپ، قۇلدان بەتەر قورلايتىن. سول ارادا اكەسى زورايداعا بىلاي دەدى:

“قىزىم! ۇيگە كىر دە، ىشتەن كىلتتەنىپ ال، مەن بارىپ انا يتتەرمەن سويلەسەيىن، ال سەن، حريستيان، ءشوبىڭدى جينا، سوسىن — جولىڭ بولسىن، ەلىڭە ەسەن-ساۋ ورالۋىڭا ءبىر اللانىڭ ءوزى جار بولسىن”.

مەن وعان باسىمدى ءيىپ قۇرمەت كورسەتتىم، سوسىن ول زورايدا ەكەۋىمىزدى وڭاشا قالدىرىپ، تۇرىكتەرگە كەتتى، زورايدا بولسا، اكەسىنىڭ امىرىنە كونىپ ۇيىنە قاراي جۇرە ءتۇستى دە، اكەسى اعاش اراسىنا ەنىپ كورىنبەي كەتكەن بويدا-اق ماعان قايتىپ كەلىپ، جاستى كوزبەن جاۋتاڭ قاعىپ:

“تامشي، حريستيان، تامشي؟” (“كەتىپ بارا جاتىرسىڭ با، حريستيان، كەتىپ بارا جاتىرسىڭ با؟”) دەدى.

مەن وعان:

“ءيا، سەنورا، ءبىراق سەنسىز ەشقايدا اتتاپ باسپايمىن. مەنى الداعى جۇمادا كۇت جانە ءبىزدى كورگەندە شوشىپ كەتپەيتىن بول. ءبىز مىندەتتى تۇردە حريستياندارعا كەتەمىز”، دەدىم.

وعان ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ بەرگەنىم سونشا، اڭگىمەمىزدە ول ءۇشىن ەكىۇشتى كورىنەتىندەي ەشتەڭە قالعان جوق، سويتكەن سوڭ ول موينىما بىلەگىن وراعان كۇيى بۇراتىلا باسىپ ۇيىنە قاراي ءجۇردى، ال مۇنىڭ ناتيجەسى، ەگەر قۇدىرەت قيسىنىن باسقاشا ەتىپ كەلتىرمەگەندە، ءبىز ءۇشىن وتە جايسىز بولاتىن ەدى، انىعىراق ايتقاندا: الگىندە قۇلاققاعىس ەتكەنىمدەي، ەكەۋىمىز قۇشاقتاسقان كۇيى كەلە جاتىرمىز، اكەسى تۇرىكتەردى قۋىپ جىبەرگەن، قايتىپ ورالعان، قاراپ تۇر — مىنا جەردە ەكەۋىمىز قىدىرىپ كەلەمىز، ونىڭ ءوزىمىزدى كورىپ تۇرعانىن ءبىز دە كورىپ تۇرمىز، الايدا تاپقىر دا زەرەك زورايدا قولىن العان جوق، كەرىسىنشە، ول ماعان بۇرىنعىدان دا بەتەر تىعىلا ءتۇستى، باسىن كەۋدەمە سۇيەپ، تىزەسىن ءسال بۇگىڭكىرەي قويدى، — وسى قىلىعى ارقىلى ول ءبىر جايسىزدىققا ۇشىراعانىن ايقىن دا انىق اڭعارتىپ بەرگەن ەدى، ال مەن بولسام ونى سۇيەمەلدەۋگە ءماجبۇر بوپ كەلە جاتقانداي ءتۇر جاساي قويدىم. قاسىمىزعا جۇگىرە باسىپ جەتكەن اكەسى قىزىنىڭ قانداي حالدە ەكەنىن كورىپ، نە بولعانىن سۇرادى، ءبىراق جاۋاپ الماعان سوڭ:

“ءسوز جوق، الگى يتتەردىڭ شاپقىنشىلىعىنان شوشىنعان، سودان ەسەڭگىرەپ قالعان”، دەدى.

سول ارادا ول قىزىن مەنىڭ كەۋدەمنەن جۇلىپ الىپ ءوز كەۋدەسىنە باستى، ال زورايدا اۋىر كۇرسىندى دە، جاساۋراعان كوزىن سىعىرايتا اشىپ:

“امشي، حريستيان، امشي!” (“كەت، حريستيان، كەت!”) دەدى.

اكەسى بولسا، وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

“حريستياندى قۋماي-اق قوي، قىزىم، ول ساعان ەشقانداي جاماندىق جاساعان جوق، ال تۇرىكتەر كەتىپ قالدى. قورىقپا، — شىنىڭمەن-اق ەشتەڭەدەن قورىقپاۋىڭا بولادى: جاڭا ايتتىم عوي، تۇرىكتەرگە امان-ساۋ تۇرعاندا جوندەرىڭدى تابىڭدار دەدىم”.

“دۇرىس ايتاسىز، سەنور، قىزىڭىزدى شوشىتقان سولار، — دەدىم مەن، — ال قىزىڭىز كەتۋگە ءامىر ەتىپ تۇرسا، وندا مازاسىن الماي-اق قويايىن. ساۋشىلىقتا بولىڭىزدار. قاجەت بوپ قالعان جاعدايدا، رۇقسات ەتسەڭىز، باعىڭىزدان سالاتقا ءشوپ جيناۋ ءۇشىن تاعى كەلەم، — قوجايىنىمنىڭ ايتۋىنشا، وسىنداي جاقسى ءشوپ باسقا ەشبىر باقتا جوق كورىنەدى”.

“قاشان كەلگىڭ كەلسە، سوندا كەلە بەر، — دەدى حادجي مۋرات، — قىزىمنىڭ ساعان بۇلاي دەگەنى، ءوزىڭدى نەمەسە حريستياندار اراسىنداعى تاعى بىرەۋدى جەك كورگەندىگىنەن ەمەس، — “كەت” دەگەن ءسوزدى ول تۇرىكتەرگە ارناعان ەدى، ءبىراق ساعان قاراتىپ ايتتى، بالكىم، ءشوپ جينايتىن ۋاقىتىڭ بولعانىن مەگزەگەن شىعار”.

سول جەردە مەن ولارمەن قوشتاستىم. زورايدانىڭ كوڭىلى استان-كەستەڭ بولعانىندا كۇمان جوق-تى، ول اكەسىمەن بىرگە كەتتى دە، مەن ءشوپ جينايمىن دەگەن جەلەۋمەن اسپاي-ساسپاي، بۇكىل باقتى قالاعانىمشا ارالاپ شىقتىم: كىرەتىن-شىعاتىن جەرلەرىن اڭدادىم، ىسىرمالارىنىڭ بەرىكتىگىن تەكسەردىم، ويعا العان ءىسىمىزدىڭ وڭدى بوپ شىعۋىنا سەپتىگىن تيگىزەر باسقا دا جايلاردى بارلادىم. سوسىن كورگەن-بىلگەندەرىم جايىندا دىننەن بەزگەن مەن سەرىكتەرىمە ەگجەي-تەگجەيلى ەسەپ بەردىم، سويتكەن سوڭ تاعدىر وزىمە سۇيكىمدى دە تاڭعاجايىپ زورايدا كەيپىندە تارتۋ ەتكەن باقىتىمنىڭ ءلاززاتىن الاڭسىز تاتاتىن ءساتتىڭ جاقىنداۋىن توسىپ جانىمدى قويارعا جەر تاپپادىم. ۋاقىت ءوتىپ جاتتى، اقىرى ۇزاق كۇتتىرگەن ءسات تە كەلىپ جەتتى، ءسويتىپ بايىپتى تۇردە ويلاستىرىپ، سان مارتە تالقىلاۋدان وتكىزگەننەن كەيىن عانا بارىپ بەلگىلەگەن جوسپارىمىزعا سايكەس، ارماندى نىسانامىزعا دا جەتتىك: ءوزىم زورايدامەن باقتا اڭگىمەلەسكەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە، دالىرەك ايتقاندا، جۇما كۇنى، دىننەن بەزگەن ءىڭىر قاراڭعىلىعى قويۋلانعان بويدا زورايدا ءۇيىنىڭ تۋرا قارسى الدىنا دەرلىك كەلىپ زاكىر تاستادى.

الدىن-الا قۇلاعدار بولعان، ەسكەك ەسۋگە ءتيىستى حريستياندار ءۇي ماڭايىندا ءار جەردە تىعىلىپ جاتىر ەدى. وزدەرىنەن قول سوزىمداي جەردە عانا تۇرعان فەليۋگاعا تاپ بەرۋگە قۇلشىنىپ، مەنى تاعاتسىزدانا كۇتىپ الاعىزىپ جاتقان: سەبەبى، دىننەن بەزگەنمەن اراداعى ۋاعدالاستىعىمىزدان ولار بەيحابار بولاتىن، — بوستاندىققا ءوز كۇشىمىزبەن جەتەمىز، فەليۋگاداعى ماۆرلاردى جايراتىپ سالامىز دەپ ويلاعان. سەرىكتەرىممەن بىرگە سول ماڭايدان بوي كورسەتكەنىمدە، تىعىلعان جەرلەرىنەن اتىپ-اتىپ شىقتى. بۇل كەزدە قالا قاقپالارى جابىلىپ جاتقان، جاعالاۋدا دا جان بالاسى جوق-تى. سول ارادا ءبىز بىردەن تارتىپ زورايداعا بارعان ءجون بە الدە ەسكەكتەردە وتىرعان تەڭىزشى-ماۆرلارعا تارپا باس سالعان دۇرىس پا دەگەننىڭ توڭىرەگىندە اقىلداسا باستادىق. جانىمىزعا دىننەن بەزگەن كەلىپ، نەگە كەشەۋىلدەتىپ جاتقانىمىزدى سۇراعان كەزدە ءبىز ءالى ەكى ويلى بوپ تۇرعانبىز؛ دەرەۋ كىرىسۋ كەرەك، فەليۋگاداعى ماۆرلار قاننەن-قاپەرسىز، كوپشىلىگى ءتىپتى ۇيقتاپ تا قالدى، دەدى اناۋ. وعان نە ىستەردى بىلمەي تۇرعانىمىزدى ايتتىق، اناۋ: ەڭ باستىسى — اۋەلى فەليۋگانى باسىپ الۋ كەرەك، ال ونىڭ تۇك قيىندىعى جوق جانە ەشقانداي ءقاۋىپ تە جوق، زورايداعا سوسىن بارۋىمىزعا بولادى، دەدى. وسىنى ماقۇل كورىپ، سونىڭ باستاۋىمەن دەرەۋ فەليۋگاعا قاراي تارتتىق، — اناۋ كەمەگە ءبىرىنشى بوپ سەكىرىپ ءتۇستى دە، قىلىشىن سۋىرىپ الىپ، ماۆر تىلىندە:

“تىپىر ەتپەڭدەر، ايتپەسە قۇريسىڭدار!” دەپ ايقايدى سالدى.

بۇل كەزدە حريستيانداردىڭ ءبارى دەرلىك بورتتا ەدى. اررايستىڭ ايقايى ۇرگەلەك ماۆرلاردىڭ زارەسىن ءزار تۇبىنە جىبەردى، ءسويتىپ، قارۋعا جارماسۋدى ويعا دا الماعان ولار، — ايتا كەتەرلىگى، ەشقايسىسىندا دەرلىك قارۋ جوق-تى، — حريستيانداردىڭ وزدەرىن بايلاپ تاستاۋىنا ءۇن-تۇنسىز كونە بەردى، ال حريستياندار بولسا، قىڭق ەتكەن دىبىس شىعارساڭدار ءبارىڭدى تۇگەل باۋىزدايمىز دەپ قورقىتىپ، ماۆرلاردى ءا دەگەنشە-اق شاندىپ-ماتاپ ۇلگەردى. بۇدان سوڭ حريستيانداردىڭ جارتىسى ماۆرلاردى كۇزەتۋگە قالدى دا، وڭگەسى سول باياعى دىننەن بەزگەننىڭ باستاۋىمەن حادجي مۋراتتىڭ ۇيىنە قاراي تارتتى؛ ولار قاقپانى سىندىرماقشى بولعان، ءبىراق ءساتى تۇسكەن كەزدەيسوقتىق شىعار، قۇددى ەشقانداي كىلت سالىنباعانداي، قاقپا وز-وزىنەن وپ-وڭاي اشىلىپ كەتتى. ءسويتىپ، قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىقتا، ءۇن-تۇنسىز، ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەگەن كۇيىمىزدە، ۇيگە تاياپ كەلدىك.

اياۋلى زورايدا ءبىزدى كۇتىپ تەرەزە الدىندا تۇر ەدى، اياعىمىزدىڭ دىبىسىن ەستىپ، سىبىرلاپ قانا نيزاراني ەمەسسىزدەر مە، ياعني حريستيان ەمەسسىزدەر مە دەپ سۇرادى. حريستيانبىز دەپ جاۋاپ قاتتىم دا، تومەن ءتۇسۋىن سۇرادىم. مەنى داۋىسىمنان تانىعان ول ەكى ويلى بوپ جاتپادى، ءسوز ايتپاستان قۇستاي ۇشىپ تومەن ءتۇستى دە، ەسىكتى اشتى — ايداي سۇلۋ ءارى مەيلىنشە ءساندى كيىنگەن زورايدا قارسى الدىمىزدان جايناڭ قاعىپ شىعا كەلدى، مەن ءتىپتى سونىڭ ءبارىن سۋرەتتەپ بەرۋگە دە باتپاي وتىرمىن. ونى كورگەن بويدا جالما-جان قولىنا جارماسىپ، قايتا-قايتا سۇيە باستادىم، مەنەن كەيىن دىننەن بەزگەن مەن ەكى سەرىگىم ءسۇيدى، ارينە، قالعاندارى دا قاراپ قالماي ءبىزدىڭ ۇلگىمىزدى ونەگە تۇتتى، — بۇلار قۇپيامىزدان بەيحابار ەدى، ايتسە دە زورايداعا العىسىمىزدى ءبىلدىرىپ جاتقانىمىزدى، ونى قۇتقارۋشى سانايتىنىمىزدى، ارينە، جاقسى ءتۇسىنىپ تۇرعان. دىننەن بەزگەن ماۆر تىلىندە ودان اكەسىنىڭ ۇيدە بار-جوعىن سۇرادى. زورايدا ونىڭ ۇيدە ەكەنىن، ۇيقتاپ جاتقانىن ايتتى.

“امال قانشا، ونى وياتىپ، وزىمىزبەن بىرگە الا كەتۋگە تۋرا كەلەدى، — دەپ ءمالىم ەتتى دىننەن بەزگەن، — سونداي-اق، مىنا عالامات باي ۇيدەگى بار باعالى زاتتى دا قوسا اكەتۋگە ءماجبۇرمىز”.

“جوق، — دەدى زورايدا، — اكەمە تيىسۋگە مۇلدەم بولمايدى، ال بۇل ۇيدەگى بار باعالى دۇنيەنى وزىممەن بىرگە اكەتىپ بارام، سونىڭ ءوزى-اق ءبارىڭىزدى تۇگەل شىلقىعان باي ەتىپ، كوڭىلدەرىڭىزدى كونشىتۋگە جەتىپ ارتىلادى: ءسال شىداساڭىزدار، وزدەرىڭىز دە كورەسىزدەر”.

سول ارادا ول ءقازىر قايتىپ ورالاتىنىن ايتىپ، بىزدەن شۋ شىعارماي، تىنىش تۇرۋىمىزدى سۇراپ، ۇيگە كىرىپ كەتتى. مەن دىننەن بەزگەننەن زورايدامەن نە جايىندا سويلەسكەنىن سۇرادىم، اناۋ ماعان نە جايىندا ەكەنىن ايتتى، وعان زورايدانىڭ ەشبىر تىلەگىنە ەشقانداي جاعدايدا قارسى كەلۋگە بولمايتىنىن ەسكەرتتىم. ءسويتىپ تۇرعاندا قولىنا التىن تەڭگەگە تولى ساندىقشاسىن ۇستاعان زورايدانىڭ ءوزى دە بوي كورسەتتى، التىننىڭ كوپتىگى سونشا، ساندىقشانى ازەر كوتەرىپ كەلدى. قىرسىققاندا، تاپ وسى ساتتە زورايدانىڭ اكەسىنىڭ اياق استى ويانىپ كەتىپ، ب ا ق ىشىنەن شىعىپ جاتقان دابىر-دۇبىردى ەستىپ قويماسى بار ما!.. تەرەزەدەن باسىن شىعارىپ قاراعان ول، بۇلاردىڭ حريستياندار ەكەنىن بىردەن ءبىلىپ، اراب تىلىندە: “حريستياندار، حريستياندار! ۇرىلار، ۇرىلار!” دەپ جان داۋىسى شىعىپ ايقايلاي باستادى. بۇل ايقاي ازا بويىمىزدى قازا قىلىپ، ابدىراتىپ تاستادى، الايدا وزىمىزگە قانداي قاتەر تونگەنىن اڭعارا قويعان دىننەن بەزگەن، ونى ۇيدە الاس-كۇلەس باستالماس بۇرىن تىنىش تاپتىرعاندى ءجون ساناپ، حادجي مۋراتقا قاراي جان ۇشىرا جۇگىرە جونەلدى، بىرەر جىگىتىمىز وعان ىلەسە كەتتى، مەن بولسام قۇشاعىما ەس-تۇسسىز قۇلاعان زورايدانى تاستاپ كەتە الماي تۇرىپ قالدىم. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلگەندەردىڭ كەرەمەت ابجىلدىك كورسەتكەندەرى سونشا، كەلەسى كىرپىك قاعىمدا ولار حادجي مۋراتتى قولىن ارقاسىنا قايىرا بايلاپ، ءسوز شىعىنداپ اۋرە بولماسى ءۇشىن اۋزىن ورامالمەن تىعىنداپ، الدارىنا سالىپ ايداپ كەلە جاتتى، وعان قوسا: ەگەر ءبىر اۋىز بىردەڭە دەيتىن بولساڭ — ومىرمەن قوش ايتىساسىڭ دەپ قورقىتىپ تا قويادى. اكەسىنە قاراماۋ ءۇشىن زورايدا بەتىن قولىمەن بۇركەپ الدى، ونىڭ قولىمىزعا ءوز ەركىمەن تۇسكەنىنەن بەيحابار شال قىزىن كورىپ جۇرەگى قان جىلادى. الايدا ەندى بىزگە تەك ەكى اياعىمىزعا سەنۋدەن باسقا ەشتەڭە قالماعان، سوندىقتان اسىعا ادىمداپ فەليۋگاعا قاراي بەت الدىق، ونداعىلار دەگبىرى قالماي كۇتىپ وتىر ەكەن، ويتكەنى ءبىزدى الدەنەگە ۇشىراپ قالدى ما دەپ قوبالجي باستاپتى.

ءبارىمىز تۇگەل فەليۋگادا باس قوسقان كەزىمىزدە ساعات ءالى تۇنگى ەكى بولا قويماعان-دى، سول ارادا ءبىز زورايدانىڭ اكەسىنىڭ قولىن شەشىپ، اۋزىنداعى ورامال تىعىندى الىپ تاستادىق، دىننەن بەزگەن وعان ەگەر ءبىر اۋىز بىردەڭە ايتاتىن بولسا، سول بويدا اجال تاباتىنىن تاعى قايتالاپ ەسكەرتتى. قىزىنىڭ وسىندا ەكەنىن كورگەن، اسىرەسە ونى قۇشاعىما الىپ وتىرعانىمدى، ال قىزىنىڭ قارسىلاسپايتىنىن، رەنىش بىلدىرمەيتىنىن، بوسانىپ شىعۋعا دا تىرىسپايتىنىن — كوڭىلى تىنىش ەكەنىن بايقاعان اكەسى اۋىر-اۋىر كۇرسىنە باستادى. الايدا دىننەن بەزگەننىڭ قاتەرلى ەسكەرتپەسىن ورىنداۋىمىزدان قورقىپ، جۇمعان اۋزىن اشپادى. سول تۇستا زورايدا ءوزىنىڭ فەليۋگادا ەكەنىن، ەندى-ەندى جۇزگەلى تۇرعانىمىزدى، ال اكەسى مەن باسقا دا ماۆرلاردىڭ بايلاۋلى جاتقانىن اڭعارىپ، دىننەن بەزگەنگە قاراپ ءتىل قاتىپ: مەنەن وزىنە ءبىر قايىرىمدىلىق جاساۋدى — ماۆرلاردى قويا بەرۋىمدى جانە اكەسىن بوساتۋىمدى وتىنەتىنىن، ويتكەنى ءوزىن جانىنداي جاقسى كورەتىن، ونىڭ ۇستىنە ءوزىنىڭ قىرسىعىنان تۇتقىنعا اكەتىلىپ بارا جاتقان اكەسىن قارسى الدىنان كورىپ وتىرعانشا، تەڭىزگە قۇلاپ ولگەندى ارتىق سانايتىنىن، ماعان جەتكىزۋىن سۇرادى. دىننەن بەزگەن ونىڭ ءوتىنىشىن ماعان جەتكىزدى، مەن كەلىسىم بەردىم، ءبىراق اناۋ داۋ ايتىپ، بۇل مۇلدەم دۇرىس ەمەس، ەگەر بوساتىپ جىبەرسەك، ولار ويبايىن سالىپ، بۇكىل قالانى باسىنا كوتەرەدى، سوسىن فەليۋگانىڭ سوڭىنان قۋعىنعا كورۆەتتەر اتتاندىرىلادى، ودان كەيىن ءبىزدىڭ قۇرلىقتا دا، تەڭىزدە دە باس ساۋعالايتىن جەرىمىز قالمايدى، دەدى، — ونىڭ ويىنشا، قولدان كەلەر جالعىز عانا نارسە: بۇلاردى حريستيان جەرىنە تابانىمىز تيگەن بويدا بوساتىپ جىبەرۋ كورىنەدى. ءبىز ءوستۋدى ۇيعاردىق، ال ءوتىنىشىن نە سەبەپتى قولما-قول ورىنداي المايتىنىمىز زورايداعا ايتىلعان كەزدە، ول بۇعان تۇسىنىستىك تانىتتى.

مىنە، ءسويتىپ كوڭىلدەرى كۇپتى زىڭگىتتەي ەسكەكشىلەرىمىز ەسكەكتەرىن قۋانا-قۋانا قولعا الدى دا، تاعدىر-تالايىمىزدى ءبىر قۇدايدىڭ قۇزىرىنا تابىس ەتكەن بىزدەر مايوركا ارالدارىنا قاراي باعىت ۇستادىق، ويتكەنى ول بىزگە ەڭ جاقىن جاتقان حريستيان جەرى بولاتىن. ءبىراق، ۇزاماي تەرىستىك جەلى سارناپ قويا بەردى، تەڭىزدە تولقىن كۇشەيدى، سوندىقتان مايوركاعا قاراي تۋرا تارتۋ مۇمكىن بولماي قالدى — جاعالاۋدان تىم الىسقا جىراقتاماي، ورانعا قاراي جول شەگۋىمىزگە تۋرا كەلدى، بۇل بىزگە ونشا قولايلى بولا قويعان جوق، ويتكەنى الجير ورىن تەپكەن جاعالاۋدا، ودان الپىس ميلدەي عانا جەردە ورنالاسقان ساردجەلدەن بايقاپ قالۋلارى مۇمكىن-دى. وعان قوسا، بۇل سۋلاردان ادەتتەگىشە تەتۋاننان تاۋار تيەپ قايتاتىن گاليوتتاردىڭ ءبىرى ۇشىراسىپ قالا ما دەگەن ءقاۋپىمىز دە بار-دى. دەي تۇرعانمەن، قاي-قايسىمىز دا، ال تۇتاستاي العاندا بارلىعىمىز تۇگەل، ەگەر تاۋار تيەگەن گاليوت كەزدەسسە، تەك بۇل قاراقشىلار گاليوتى بوپ شىقپاسا، قۇردىمعا كەتىپ قور بولماق تۇگىل، كەرىسىنشە، كەمەنى باسىپ الار ەدىك، ودان سوڭ قاۋىپ-قاتەردى ونشا ەلەڭ قىلماي ساياحاتىمىزدى ءساتتى اياقتار ەدىك دەيتىن ويعا بەيىل بەرگەندەي بولعانبىز. زورايدا اكەسىن كورمەس ءۇشىن الدىمدا تەرىس قاراپ بۇكتۇسىپ وتىردى دا قويدى، سودان ءجۇزۋ بارىسىندا بىردە-بىر رەت بوي تۇزەگەن جوق جانە ونىڭ لەلا ءماريامنان كومەك سۇراپ جالبارىنعانىن قۇلاعىم شالدى. اقىرى تاڭ شاپاعى الاۋلاعان شاقتا ءبىز وتىز ميلدەي جەرگە جىراقتاپ تا كەتكەنبىز، تاڭ جارىعىندا جاعالاۋدان اركەبۋز⁴⁰ وعى ءۇش اتىلعاندا جەتەتىندەي قاشىقتىقتا كەلە جاتقانىمىزدى بىلدىك، بۇل كەزدە وندا جان بالاسى جوق-تى، ەشكىم ءبىزدى بايقامايتىن، سويتە تۇرعانىمەن، بىرلەسە كۇش جۇمساپ، كەمەنى بۇل شامادا ءبىرجولا تىنشۋ تاپقان تەڭىزدىڭ ورتاسىنا قاراي الىپ شىقتىق، سوسىن ەكى ميلدەي جۇرگەن سوڭ، كەزەكتەسىپ ەسۋگە ۇسىنىس بىلدىردىك، ونداعى ويىمىز ەسكەكشىلەر وزەك جالعاپ السىن دەگەنبىز، ال ىشىپ-جەم بىزدە جەتكىلىكتى بولاتىن؛ الايدا ەسكەكشىلەر ورە تۇرەگەلىپ، ءقازىر دەمالاتىن ۋاقىت ەمەس، ءبىزدى ەسكەك ەسپەيتىندەر تاماقتاندىرسىن، ال ءوزىمىز ەسكەگىمىزدى توقتاۋسىز ەسە بەرەمىز، دەگەندى ايتتى. ءبىز سولاي ەتتىك تە، ءبىراق تاپ وسى مەزگىلدە اڭقىلداپ پاسسات جەلى سوعا باستادى، سونىڭ سالدارىنان ەسكەكتى تاستاپ، جەلكەن كوتەرىپ، ورانعا قاراي بەت تۇزەۋگە ءماجبۇر بولدىق، ويتكەنى باسقا ءبىر جاققا قاراي باعىت الۋدىڭ ەش امالى قالماعان. بۇنىڭ ءبارىن اسا ءبىر اسىعىستىقپەن اتقاردىق، ءسويتىپ جەلكەن استىندا ساعاتىنا سەگىز ميلدەي الا باستادىق، ەندى قاراقشىلار كەمەسىنە جولىعىسىپ قالۋدان باسقا ءقاۋپىمىز جوق-تى. ەسكەكشى-ماۆرلارعا دا تاماق بەردىك، دىننەن بەزگەن ولاردىڭ تۇتقىن ەمەستىگىن، وڭتايى كەلگەن بويدا-اق بوساتىلاتىندارىن ايتىپ، كوڭىلدەرىن كوتەرىپ قويدى. زورايدانىڭ اكەسىنە دە وسى شارت ءمالىم ەتىلدى، ول بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

“سەندەر نە ايتساڭدار دا سەنۋگە بارمىن، حريستياندار، مەيىرىم-قايىرىمدارىڭنىڭ شاراپاتىن دا كورۋگە ءازىرمىن، ءبىراق مەنى بوساتام دەيسىڭدەر — جو-جوق، مەن سەندەر ويلاعانداي اقىماق ادام ەمەسپىن. ەركىندىگىمنەن ايىرۋ ءۇشىن وسىنشالىقتى قاتەرگە باس تىككەن ارەكەتتەرىڭ ادام سەنگىسىز اقجۇرەكتىكپەن ونى وزىمە قايتارۋ ءۇشىن جاسالماعان شىعار، ونىڭ ۇستىنە مەنىڭ كىم ەكەنىمدى جانە مەن ءۇشىن قانداي كوپ وتەماقى الۋعا بولاتىنىن دا جاقسى ءبىلىپ تۇرسىڭدار. ەگەردە وتەماقى سوماسىن بەلگىلەۋگە راقىمشىلىق ەتسەڭدەر، وندا مەن ءوزىم ءۇشىن جانە مىنا تالايسىز قىزىم ءۇشىن نە سۇراساڭدار دا ويلانباستان بەرەر ەدىم نەمەسە بار جيعان-تەرگەنىمدى تەك وسى قىزىم ءۇشىن عانا سارپ ەتەر ەدىم، ويتكەنى جالعانداعى جالعىز قۋانىشىم، جانىمنىڭ جۇبانىشى سول عانا”.

وسىنى ايتىپ ول ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى، ءبارىمىز دە ونى قاتتى اياپ كەتتىك، ال زورايدا وعان جالت قاراپ، جىلاپ جاتقانىن كورگەننەن كەيىن، ءوزى دە ادام ايتقىسىز تولقىپ، تىزەمدە وتىرعان جەرىنەن اتىپ تۇردى دا، جۇگىرىپ بارىپ اكەسىن قۇشاقتاي الدى، سول جەردە ەكەۋىنىڭ بىر-بىرىنە بەتتەرىن تاقاپ، وكىرە جىلاعاندارى سونداي، مۇنى كورىپ تۇرعانداردىڭ كوپشىلىگى ولارعا قوسىلا قورسىلداي باستادى. الايدا قىزىنىڭ ءسان-سالتاناتقا ارنالعان كيىمدەرىن كيىپ، اسىل تاستارىن تاعىنىپ العانىن كورگەن اكەسى وعان وزدەرىنىڭ تىلىندە بىلاي دەدى:

“بۇلايشا كيىنگەنىڭ نەعىلعانىڭ، قىزىم؟ مىنا قاسىرەتكە ۇشىرار الدىنداعى كەشتە ۇستىڭدە ۇيدە كيەتىن قاراپايىم كويلەك قانا بار-دى، بۇل ەكى ارادا كيىم اۋىستىرا قوياتىنداي دا ۋاقىتىڭ بولماپ ەدى عوي، وعان قوسا، ءساندى كيىمدەرىڭدى كيىم، سىلانىپ-سيپاناتىنداي قۋانىشتى حابار دا الا قويعان جوق ەدىڭ عوي، ال بۇگىن قاراسام، ءوزىم بىلەتىن جانە تاعدىر بىزگە وڭ قاباقپەن قاراپ تۇرعان كەزدە ساعان ءوزىم تارتۋ ەتكەن كۇللى ادەمى كويلەكتەرىڭنىڭ ىشىنەن ەڭ ءتاۋىرىن تاڭداپ كيىپسىڭ. جاۋاپ بەرشى وسىعان، ويتكەنى بۇل جاعداي مەنى ءوزىم تاپ بولعان تاقسىرەتتەن گورى كوبىرەك تاڭىرقاتىپ تۇر”.

ماۆردىڭ قىزىنا ايتقان ءسوزىن بىزگە دىننەن بەزگەن اۋدارىپ تۇردى، ءبىراق قىزى جۇمعان اۋزىن اشقان جوق. ال بورتتىڭ جانىندا تۇرعان، زورايدا التىن-كۇمىس، اسىل تاستان جاسالعان اشەكەيلەرىن ساقتايتىن ساندىقشانى كورگەندە ماۆردىڭ تاڭىرقاۋى تىپتەن ۇلعايا ءتۇستى، — زورايدانىڭ مۇنى قالا سىرتىنداعى ۇيگە الا شىقپاعانىنا، الجيردە قالدىرىپ كەتكەنىنە سەنىمدى ەدى، — سويتكەن سوڭ ول ساندىقشانىڭ قولىمىزعا قالاي تۇسكەنىن، ونىڭ ىشىندە نە بارىن سۇرادى. دىننەن بەزگەن بولسا، زورايدانىڭ جاۋابىن توسپاستان، ول ءۇشىن بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

“قىزىڭىز زورايداعا سونشاما كوپ سۇراق قويىپ بوسقا اۋرە بولماڭىز، سەنور، — بارلىق سۇراعىڭىزعا مەن ءبىر-اق جاۋاپ قايتارعالى تۇرمىن. ءسويتىپ، ەندى بىلمەسەڭىز ءبىلىپ قويىڭىز، ول — حريستيان، بۇعاۋىمىزدى بۇزىپ، بوستاندىققا الىپ شىققان دا — سول. ول بىزگە ءوز ەركىمەن ەرىپ بارا جاتىر، ونىڭ باقىتتى ەكەنىنە جانە ءدال ءقازىر بەينە تۇنەكتەن جارىققا، ولىمنەن ومىرگە، ازاپ شەگۋدەن راقات شەگۋگە اۋىسقانداي سەزىمدە جۇرگەنىنە ەش كۇمانىم جوق”.

“بۇل شىن ايتىپ تۇر ما، قىزىم؟” دەپ سۇرادى ماۆر.

“ءيا”، دەپ جاۋاپ قاتتى زورايدا.

“ە-ە، سەن حريستيان ەكەنسىڭ عوي، — دەدى قارت ءسوزىن ارمەن جالعاپ، — اكەڭدى ساتقىندىقپەن جاۋ قولىنا تابىس ەتكەن دە سەن بولدىڭ عوي؟”

بۇعان زورايدا بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

“ءيا، مەن حريستيانمىن، بۇل شىندىق، ءبىراق ساعان ساتقىندىق جاساعام جوق، —سەنى تاستاپ قاشىپ كەتۋدى نەمەسە ساعان جامانشىلىق جاساۋدى كوزدەگەم جوق، تەك جانىمنىڭ راقات تابۋىن عانا كوزدەدىم”.

“ول قانداي جان راقاتى، قىزىم؟”

“بۇل جايىندا لەلا ءماريامنان سۇرا، — دەپ جاۋاپ قاتتى زورايدا، — ول ساعان مەنەن گورى جاقسىراق ءتۇسىندىرىپ بەرە الادى”.

وسى ايتىلعان سوزدەردى ەستۋى-اق مۇڭ ەكەن، اكەسى كوز ىلەسپەس شاپشاڭدىقپەن اتىپ تۇرىپ تەڭىزگە كۇمپ بەرىپ قويىپ كەتتى، ەگەر شۇباتىلعان ۇزىن ءارى قولپىلداعان كەڭ كيىم-كەشەگى شامالى ۋاقىت سۋ بەتىندە ۇستاپ تۇرماعاندا، باتىپ كەتەتىنى دە ءسوزسىز ەدى. زورايدا زار يلەپ، قۇتقارۋىمىزدى سۇراپ جالىنا باستادى، سول بويدا ءبىز دە كومەككە ۇمتىلىپ، المالافاسىنان تارتىپ، ەس-تۇستەن ايرىلىپ ەسەڭگىرەپ قالعان قارتتى فەليۋگاعا شىعارىپ الدىق. قايعىعا باتقان زورايدا بەينە ءبىر اجال تاپقان ادامعا جوقتاۋ ايتقانداي كۇڭىرەنىپ جىلاۋعا كىرىستى. ءبىز قارتتى ەتپەتىنەن جاتقىزدىق، سول بويدا اۋزىنان سۋ اقتارىلا باستادى، ءسويتىپ ەكى ساعاتتان سوڭ شال وزىنە-وزى كەلدى، ال بۇل ەكى ارادا جەل باعىتىن وزگەرتىپ، ءبىزدى جاعالاۋعا قاراي تىقسىرا باستاعان، سوندىقتان فەليۋگامىزدى قۇرعاققا شىعارىپ تاستاماسى ءۇشىن ەسكەككە كۇش سالۋىمىزعا تۋرا كەلدى. الايدا، ءساتى وڭىنان كەلگەن كەزدەيسوقتىق سەپ بولىپ، جەل ءبىزدى كىشكەنە ءبىر ءمۇيىستىڭ الدە قۇمقايىردىڭ اينالماسىنداعى قويناۋعا ايداپ كەلدى؛ بۇنى ماۆرلار كاۆا رۋميا دەپ اتايتىن، بۇل ءبىزدىڭ تىلىمىزدە سايقال-حريستيان دەگەندى بىلدىرەدى، ويتكەنى ولاردىڭ اڭىزدارىنا قاراعاندا، بۇل ارادا يسپانيانىڭ كۇيرەۋىنە قىرسىعى تيگەن كاۆا جەرلەنىپتى، كاۆا دەگەن ءسوز ولاردىڭ تىلىندە سايقال دەگەندى، ال رۋميا — حريستيان ايەل دەگەندى بىلدىرەدى، سوندىقتان مۇقتاجدىق ولاردى وسى قويناۋعا كەلىپ زاكىر تاستاۋعا ءماجبۇر ەتكەن كەزدە، ولار مۇنى جامان ىرىمعا جوريدى، اسا ءبىر قاجەتتىلىك بولماسا بۇل جەردە زاكىر تاستاپ توقتاپ تۇرمايدى؛ ال ءبىز ءۇشىن بۇل سايقال ويناق سالاتىن جەر ەمەس، ءارى تىنىش، ءارى جانعا سايا تاپتىراتىن ورىنداي كورىندى، ويتكەنى تەڭىز ءالى تولقىپ جاتقان. ءبىز جاعالاۋعا شولعىنشى جىبەردىك، ءبىراق ءوزىمىز ەسكەگىمىزدى قاس قاعىم ساتكە قولدان شىعارمادىق؛ دىننەن بەزگەن بىزگە ءوز قورىنان تاماق بەردى، تاماق ىشكەن سوڭ كوكتەگى قۇدىرەت پەن اسپان پاتشايىمىنان كومەك كورسەتىپ، كوز قىرىن سالۋىن، وسىناۋ وڭدى باستالعان ءىستىڭ ويداعىداي اياقتالۋىنا جاردەمدەسۋىن سۇراپ بار ىقىلاس-پەيىلىمىزبەن جالبارىنا باستادىق. زورايدا اكەسى مەن بۇعاۋداعى بارلىق ماۆردى جاعاعا ءتۇسىرىپ كەتۋىمىزدى ءوتىنىپ قايتادان جالىنا باستادى، اياق-قولى بايلاۋلى اكەسى مەن تۇتقىنعا الىنعان وتانداستارىنا قاراۋعا بەتى بولماي وتىرعانىن، قاراسا جۇرەگى قان جىلايتىنىن ايتتى. ولاردى ناق ءجۇزىپ كەتەر الدىندا بوساتۋعا ۋادە بەردىك، ويتكەنى بۇلاردى مىناداي ەلسىز دالادا جاعاعا ءتۇسىرىپ كەتۋ ءبىز ءۇشىن ونشا ءقاۋىپتى ەمەس ەدى. دۇعامىز تەككە كەتپەپتى، قۇدىرەتتىڭ قۇلاعىنا بارىپتى: باقىتىمىزعا وراي جەل باسەڭ تارتىپ، ساياحاتىمىزدى قورىقپاي-ۇرىكپەي جالعاستىرا بەرۋگە شاقىرعانداي، تەڭىز دە قايتا تىنشۋ تاپتى. وسىعان بايلانىستى ءبىز ماۆرلاردىڭ بۇعاۋىن شەشىپ، تاڭ-تاماشا بولعان ولاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن جاعاعا تۇسىردىك. زورايدانىڭ اكەسى بۇل كەزدە ەسىن جيىپ، ەڭسەسىن تىكتەپ العان ەدى، جاعاعا تۇسىرە باستاعان كەزىمىزدە ول بىزگە قاراپ بىلاي دەدى:

“مەنى بوساتقاندارىڭا مىنا قانشىقتىڭ نەگە ءماز بوپ تۇرعانىن بىلەسىڭدەر مە، حريستياندار؟ ماعان دەگەن اياۋشىلىقتان دەپ ويلايسىڭدار ما؟ ارينە، ولاي ەمەس، — مۇندا قاراڭداپ جۇرگەنىم زاندەمى ويىن ىسكە اسىرۋعا بوگەت بولىپ تۇر عوي، بار بولعانى سول. ءوز ءدىنىن تاستاعان سەبەبى دە دىندەرىڭنىڭ ارتىقشىلىعىنا يلانعاندىقتان ەمەس — بار بولعانى زيناقورلىقپەن بىزدەن گورى سەندەردە ەركىنىرەك اينالىسۋعا بولاتىنىن ءبىلىپ العان”.

سودان سوڭ زورايداعا قاراپ، — بۇل كەزدە تاعى ءبىر حريستيان ەكەۋىمىز ونى توسىن ارەكەتكە بارىپ جۇرمەسىن دەپ ەكى قولىنان مىقتاپ ۇستاپ تۇرعانبىز، — بىلاي دەپ ايقايلادى:

“ءاي، جۇگەنسىز كەتكەن قىزىم-اي، جەتەسىز بالام-اي! مىنا ارسىز توبەتتەردىڭ، ەجەلگى جاۋلارىمىزدىڭ قولىنا نە ءۇشىن بەرىلدىڭ! ءوزىڭدى جارىق دۇنيەگە اكەلگەن كۇنىمدى قارعىس اتسىن، ءوزىڭ كورىپ وسكەن بار قۋانىش-قىزىقتى قارعىس اتسىن!”

ونىڭ اۋزىنا ءازىر تىنىم بولمايتىنىن كورگەن سوڭ مەن ونى جاعاعا ءتۇسىرىپ جىبەردىم، ءبىراق ول سول جەردەن دە بار داۋىسپەن قارعانىپ-سىلەنىپ، ءبىزدى قىرىپ-جويۋعا، قۇرتۋعا، ءولىم تاپتىرۋعا اللانى كوندىرۋدى مۇحاممەدتەن سۇراپ جاتتى. جەلكەن كوتەرىپ قايتا جۇزە باستاعان كەزىمىزدە ونىڭ داۋىسى ەستىلمەي كەتتى، ءبىراق ەسەسىنە نە ىستەپ جاتقانىن كوردىك: ول ساقالىنا جارماسىپ، شاشىن جۇلىپ، جەردە اۋناپ جاتتى، الايدا شامالىدان سوڭ بار داۋىسىمەن باقىرىپ بىلاي دەگەنىن ەستىدىك:

“كەيىن قايت، اياۋلى قىزىم، قايتىپ ورال وزىمە، ساعان كەشىرەم ءبارىن! انالارعا بارلىق اقشاڭدى بەر، — ءبارىبىر ەندى ول سولاردىڭ مەنشىگىنە اينالدى، — سوسىن مۇندا كەل دە قايعىدا قالعان اكەڭدى جۇبات، ونى تاستاپ كەتسەڭ، ول مىنا قۋ مەديەن جاعادا اجال تابادى”.

زورايدا مۇنىڭ ءبارىن ەستىپ تۇرعان، قاتتى كۇيىنىپ، كۇيزەلە جىلاپ تۇرعان، اقىرى ول اكەسىنە بىلاي دەپ جاۋاپ قايتاردى:

“مەن لەلا ءماريامنىڭ شاراپاتى ارقاسىندا حريستيان بولدىم، — سەنىڭ قايعىڭدى جەڭىلدەتۋگە دە اللانىڭ مەيىرىمىمەن سول لەلا ءماريام جاردەم ەتكەي، اكە. باسقاشا ىستەر امالىم بولماعانىنا ءبىر اللانىڭ ءوزى كۋا، مەنى بۇعان حريستياندار ءماجبۇر ەتكەن جوق: ءتىپتى ۇيدە قالۋعا، بۇلارمەن بىرگە كەتپەۋگە بەكىنگەنىممەن دە، ءبارىبىر، ءوز ەركىمە ءوزىم قوجالىق ەتە الماعان بولار ەم، — ءوزىم ءۇشىن وتە قاستەرلى كورىنەتىن، ال سەن ءۇشىن، ارداقتى اكەم، وتە قاسيەتسىز كورىنەتىن، وسى ماقساتتى ورىنداۋعا دەگەن قۇلشىنىس جانىمدى ەشقاشان جاي تاپتىرماس ەدى”.

زورايدا وسىنى ايتىپ تۇرعان كەزدە اكەسى ونىڭ ءسوزىن ەستۋدەن قالعان-دى، ال ءبىز ونى كورۋدەن قالعان ەدىك، سول جەردە مەن زورايدانى جۇباتا باستادىم، ءسويتىپ ەندى ءقازىر ءبارىمىزدىڭ وي-اڭسارىمىز ساياحاتىمىزعا قاراي اۋعان-دى، ال باعىتتاس جەل ساپارىمىزدى جەڭىلدەتە تۇسكەن، سوندىقتان قاي-قايسىمىز دا ەرتەڭ تاڭەرتەڭ يسپانيا جاعالاۋىن كورىپ تە قالارمىز دەگەن سەنىمدە بولعانبىز. الايدا باقىت قولعا ءارقاشان تەگىننەن-تەگىن كەلىپ قونا قالمايدى جانە ءار كەز شۋاقتى بولا بەرمەيدى، ونىمەن بىرگە ىلەسىپ نەمەسە سوڭىن الا مىندەتتى تۇردە باقىتسىزدىق تا كەلەدى، سويتەدى دە، ونىڭ شىرقىن بۇزىپ، بەرەكەسىن كەتىرەدى، ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، الدە تاعدىر سولاي جازدى ما، الدە ماۆردىڭ قىزىنا ايتقان قارعىسى اينىماي كەلدى مە، — اكە قانداي قارعىسى ايتپاسىن مەيلى، ودان قاشان دا قورىققان ءجون، — قىسقاسى، ساعات تۇنگى ءۇشتىڭ كەزىندە جەلكەندەردى جايىپ جىبەرىپ، ەسكەكتەردى جيناپ قويىپ، ويتكەنى جەل باعىتتاس ەدى، ەسكەك ەسۋدىڭ قاجەتى بولماي قالعان، اشىق تەڭىزدە ءجۇزىپ كەلە جاتقانىمىزدا، ايدىڭ سۇتتەي اپپاق جارىعىنان ءتورت بۇرىشتى جەلكەندەرىن جەل كەرنەگەن ءبىر كەمەنىڭ ءرولىن جەلگە قاراتا ۇستاپ، بىزگە قاراي كەسە كولدەنەڭ زاۋلاپ كەلە جاتقانىن كوردىك. ونىڭ تىم جاقىنداپ كەلگەنى سونشا، سوقتىعىسىپ قالۋدان قورقىپ جەلكەندەردى جيناپ تاستاۋعا ءماجبۇر بولدىق، ال انا كەمەدەگىلەر ءبىزدى وتكىزىپ جىبەرۋ ءۇشىن رولگە بار كۇشتەرىن سالدى. قارسى جولىققان كەمەنىڭ پالۋباسىنان الدەكىم ايقايلاپ، كىم بولاتىنىمىزدى، قايدان شىعىپ، قايدا بارا جاتقانىمىزدى سۇرادى، سۇراقتارىن ولار فرانسۋز تىلىندە قويعاندىقتان، دىننەن بەزگەن بىزگە:

“جاۋاپ قاتۋشى بولماڭدار. بۇلار فرانسۋز قاراقشىلارى، ولاردان اياۋشىلىق كۇتۋگە بولمايدى”، دەدى.

وسىنداي ەسكەرتۋ العاننان كەيىن ۇندەمەگەندى ءجون كوردىك. ءبىز ءسال عانا ىلگەرى وتكەنبىز، قارسى جولىققان كەمە ىق جاعىمىزدا قالعان، كەنەت زەڭبىرەكتەن دۇركىن-دۇركىن ەكى رەت وق اتىلدى جانە بۇلار، شاماسى، شىنجىرلى دوپتار بولسا كەرەك، ويتكەنى العاشقى دوپ ماچتامىزدى ورتان بەلىنەن قيىپ جىبەردى دە، ماچتا جەلكەنىمەن بىرگە سۋعا قۇلاپ ءتۇستى، ال ءىزىن الا ەكىنشى زەڭبىرەكتەن اتىلعان دوپ فەليۋگامىزدىڭ ورتاسىنا ءتۇسىپ، ونى تەسىپ ءوتتى، الايدا باسقا ەشقانداي زيان اكەلگەن جوق. سۋعا توعىتىلار ءتۇرىمىز بارىن بايقاپ، جان داۋىسىمىز شىعىپ ايقايلاپ، باتىپ بارا جاتقانىمىزدى ايتىپ جاۋ كەمەسىنەن ءوزىمىزدى قۇتقارىپ قالۋىن سۇرادىق. سول ارادا ولار جەلكەندەرىن جيناپ، سۋعا شليۋپكا ءتۇسىردى دە، وعان مۇزداي قارۋلانعان، بىلتەسى تۇتاتىلعان اركەبۋز ۇستاعان ون ەكى فرانسۋز ورنالاسىپ، بىزگە قاراي بەت الدى. ونشا كوپ ەمەستىگىمىزدى، فەليۋگانىڭ سۋعا كەتىپ بارا جاتقانىن كورگەن ولار ءبىزدى قايىقتارىنا وتىرعىزىپ الدى، ال بولعان جايدىڭ سەبەبىن ادەپسىزدىك كورسەتىپ، وزدەرىنە ەشقانداي جاۋاپ قايتارماعاندىعىمىزدان دەپ ءتۇسىندىردى. دىننەن بەزگەن بولسا، زورايدانىڭ اسىل زاتتار سالىنعان ساندىقشاسىن كوتەرىپ الدى دا، ەشكىمگە بايقاتپاي تەڭىزگە تاستاپ جىبەردى. قىسقاسىن ايتقاندا، ءبارىمىز فرانسۋزداردىڭ قولىنا تۇستىك، بىلمەك بولعاندارىنىڭ ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى سۇراپ العاننان كەيىن، قاس جاۋىمىز ەكەندەرىن دالەلدەپ تۇگىمىزدى قالدىرماي تونادى — ءتىپتى زورايدانىڭ اياعىنداعى كاركادجيىنە شەيىن سىپىرىپ الدى. ءبىراق، زورايدانىڭ وسىعان بايلانىستى كۇيىنىشى مەنى ونشا قوزعاعان جوق، مەنىڭ قايعىم باسقا بولاتىن: ونىڭ وسىناۋ اسا باي دا سيرەك كەزدەسەتىن قازىناسىنا يە بولعان ولار، مۇنىڭ باسقا ءبىر، ەشقانداي باعا جەتپەيتىن جانە ءوزى ايرىقشا قاستەرلەيتىن قازىناسىن دا قولدى قىلا ما دەگەن وي دەگبىرىمدى كەتىرىپ ەدى. الايدا، بۇل جارانداردىڭ كۇللى وي-اڭسارى وڭاي ولجامەن بايۋدىڭ توڭىرەگىنەن ءارى اسپايتىن جانە اشكوز تويىمسىزدىعى سونشا، اجەتىنە جارايدى دەپ ۇيعارسا ۇستىمىزدەگى قۇل-قۇتاننىڭ جالبا-جۇلبا كيىمدەرىن دە شەشىپ الۋدان تايىنبايتىن. سول ارادا ولاردىڭ ءبارىمىزدى جەلكەنگە وراپ، سۋعا لاقتىرۋعا ويى كەتتى، ويتكەنى وزدەرىن برەتوندىقپىز دەپ اتاپ يسپان ايلاقتارىندا ساۋدا جاساماقشى بولاتىن، ال ءبىزدى ءتىرى قالدىرسا، وندا توناۋشىلىق قىلمىستارى اشىلىپ قالىپ، جازاعا تارتىلار ەدى، ءبىراق اياۋلى زورايدامنىڭ اشەكەيلەرىن توناپ العان الگى كاپيتان وزىنە وسىناۋ ولجانىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى ەكەنىن، ەندى ەشقانداي يسپان ايلاعىنا بارمايتىنىن، ونىڭ ورنىنا تۇندە، نەمەسە ورايى قالاي كەلەتىنىنە قاراي، گيبرالتار بۇعازىنان ءوتىپ، وزدەرى قاراقشىلىق كاسىپكە اتتانعان لا روشەلگە قايتىپ ورالاتىنىن ايتتى. سول ءۇشىن ولار بىزگە كەمەلەرىندەگى ءبىر شليۋپكانى بەرەتىن بولدى، وعان قوسا جاقىن قالعان جەرگە جەتىپ الۋىمىزعا قاجەتتى نارسەلەرمەن جابدىقتاماق بولدى جانە ەرتەڭىنە ولار سولاي ىستەدى دە. بۇل كەزدە يسپانيا جاعالاۋى الىستان مەن مۇندالاپ تا تۇرعان، سونى كورگەندە باستان كەشكەن قايعى-قاسىرەتىمىزدىڭ ءبارى تارس ەسىمىزدەن شىقتى، ەشقاشان ەشقانداي اۋىرتپالىق تارتپاعانداي سەزىندىك — ەرىكسىز ايرىلعان ەركىندىكپەن قايتا تابىسۋدىڭ قۋانىشى كەرەمەت قوي.

ساسكەگە تامان ولار ءبىزدى شليۋپكاعا وتىرعىزىپ، شاعىنداۋ ەكى بوشكە تولى اۋىز سۋ جانە ازىن-اۋلاق كەپكەن نان بەردى. سۇيكىمدى زورايدا قايىققا وتىرىپ جاتقان كەزدە اياق استى اياۋشىلىق سەزىمى ويانىپ كەتكەن كاپيتان وعان قىرىق التىن تەڭگە بەردى جانە ۇستىندەگى ءقازىر وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعان كيىمدەرىن ماتروستاردىڭ شەشىپ الۋىنا رۇقسات ەتپەدى. ءبىز شليۋپكاعا وتىرىپ، فرانسۋزدارعا ەشقانداي وكپەمىز جوعىن، كەرىسىنشە، وزىمىزگە جاساعان جاقسىلىقتارى ءۇشىن ءدان ريزا ەكەنىمىزدى ءبىلدىرىپ ولارعا العىس جاۋدىردىق. ولار گيبرالتار بۇعازىن بەتكە الىپ تارتىپ بەردى، ال ءبىز جول سىلتەيتىن جارىق جۇلدىزىمىز — الىستان قاراۋىتقان قىراتقا قاراي باعىت ۇستادىق جانە ەسكەككە بارىمىزدى سالعانىمىز سونشا، ىمىرت ۇيىرىلگەن شاقتا جاعالاۋعا تاياپ تا قالدىق؛ ءوز مولشەرىمىزشە، قاراڭعىلىق قويۋلانعانعا دەيىن جاعاعا شىعىپ تا ۇلگەرەتىن شامامىز بار-دى. ءبىراق، اي ءالى تۋا قويماعان، اسپان قاراڭعى تارتىپ كەتكەن، ال مىنا ارا بىزگە تانىس ەمەس، سوندىقتان ءدال وسى ءقازىر جاعاعا شىعۋعا ارەكەت جاساۋ قاتەرلى ءىس بولاتىنىن باجايلادىق، الايدا ءبىراز ادام بۇعان كەلىسپەي، جارتاستى ءارى ەلسىز بولعانىنا قاراماستان، جاعالاۋعا جەتىپ الۋىمىز كەرەگىن، سوندا عانا تەتۋاندىق قاراقشىلار كەمەلەرىنىڭ قاۋپىنەن قۇتىلىپ، بويدى كەڭگە سالۋىمىزعا بولاتىنىن ايتتى: قاراقشىلار بەربەريادا تۇنەپ شىعاتىن دا، تاڭ سارىدە ادەتتەرىنشە يسپانيا جاعالاۋلارىندا جۇرەتىن، ءسويتىپ ولجالارىن الىپ ۇيلەرىنە قايتاتىن. اقىر سوڭىندا جاعاعا جايمەن جاقىنداپ، تەڭىز تىنشۋ تاپقان كەزدە وڭتايى كەلگەن تۇستان تۇسە سالۋعا كەڭەس ەتكەندەردىڭ دەگەنى بولدى. ءبىز سولاي ىستەۋگە ۇيعاردىق، ءسويتىپ ءتۇن ورتاسىنا تامان جاعالاۋدان ءسال عانا جىراق، تەڭىز بەن ەكى اراسىندا جەرگە اياق باسۋىمىزعا قولايلى شاعىن الاڭقايى بار، بيىك تاۋدىڭ ەتەگىنە كەلىپ جەتتىك. شليۋپكا قۇمعا تۇمسىق تىرەدى دە، ءبىز جاعاعا شىقتىق، جاتا قالىپ جەردى ءسۇيىپ، ايتىپ جەتكىزگىسىز مەيىرىمدىلىك كورسەتكەن جاراتقان يەمىزگە سۋرەتتەۋگە ءسوز جەتپەيتىن قۋانىش پەن شاتتىقتان كوز جاسىمىزدى كول عىپ توگىپ العىس ايتتىق. شليۋپكانى جاعاعا سۇيرەپ شىعارىپ، ازىق-تۇلىگىمىزدى الىپ، تاۋعا قاراي ورمەلەدىك، ءبىراق ءتىپتى اجەپتاۋىر بيىككە شىققاننىڭ وزىندە دە، تولقۋىمىز باسىلماي، تابانىمىزدىڭ استىندا حريستيان جەرى جاتقانىنا سەنە المادىق.

تاڭنىڭ اتۋىن دەگبىرىمىز تاۋسىلا كۇتتىك. اقىرى تاۋدىڭ ەڭ بيىك جەرىنە شىعىپ، الدەنەندەي ءبىر ەلدى مەكەن نەمەسە باقتاشى لاشىعى كورىنبەس پە ەكەن دەپ اينالا-ماڭدى شولۋعا كىرىستىك، ءبىراق قاي جاققا كوز جىبەرگەنىمىزبەن ادامدار دا، ەلدى مەكەندەر دە، سوقپاقتار دا، جولدار دا نازارعا ىلىگە قويمادى. ايتسە دە، ارمەن قاراي تارتا بەرگەندى ءجون كوردىك، ويتكەنى ۇزاماي-اق الدەبىرەۋدىڭ ۇشىراسپاۋى، قاي جەردە جۇرگەنىمىزدى ايتپاۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن ويدا بولعانبىز. زورايدانىڭ وسىناۋ نۋ جىنىستى جەرلەرمەن جاياۋ ءجۇرىپ كەلە جاتقانى مەنى اسىرەسە قاتتى مازالادى، — ايتا كەتكەن ارتىق بولماس، ونى يىعىما وتىرعىزىپ، كوتەرىپ جۇرمەككە دە تالپىنعام، ءبىراق ول ءوزىنىڭ دەمالىسىنان دەمالعانداعىسىنان گورى مەنىڭ قالجىراعانىمنان كوبىرەك قالجىرادى، سوندىقتان ەندى ماعان سالماق ارتا بەرگەندى قوش كورمەي، قولىمنان ۇستاپ العان قالپى قىڭق ەتپەستەن بىرگە ءجۇرىپ كەلە جاتتى جانە كوڭىلى دە كوتەرىڭكى كورىندى. ءسويتىپ، ءميلدىڭ شيرەگىندەي جەردى ارتتا قالدىرعان كەزىمىزدە قوڭىراۋ دىبىسىن قۇلاعىمىز شالدى — بۇل جاقىن ماڭايدا تابىن جايىلىپ جۇرگەنىن بىلدىرەتىن بەلگى ەدى. بىرەۋ-مىرەۋ كورىنبەس پە ەكەن دەپ اينالاعا زەر سالا قاراپ، ەمەن اعاشىنىڭ تۇبىندە قاننەن-قاپەرسىز پىشاقپەن تاياق جونىپ وتىرعان باقتاشى بالانى كوردىك. ايقايلاپ دىبىس بەرگەنىمىزدە ءبىز جاققا جالت قاراپ، ورنىنان اتىپ تۇردى، — كەيىن بىلگەنىمىزدەي، ارامىزدان كوزىنە العاش شالىنعاندار ماۆر كيىمىن كيگەن دىننەن بەزگەن مەن زورايدا بولعان ەكەن، سونى كورىپ، بەربەريالىق بارلىق ماۆر قاپتاپ كەلىپ تۇر دەپ ويلاپ قالعان بالا بار داۋىسىمەن باقىرىپ ورمانعا قاراي قاشا جونەلدى:

“ماۆرلار، ماۆرلار كەلدى ءبىزدىڭ جەرگە! ماۆرلار، ماۆرلار!.. اتتان، اتتان!..”

بۇل ايقاي ءبىزدى اسا قولايسىز جاعدايدا قالدىردى، نە ىستەرىمىزدى بىلمەي داعداردىق. الايدا، باقتاشىنىڭ ايقايى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى اياعىنان تىك تۇرعىزىپ، نە بولعانىن بىلۋگە جاعالاۋ كۇزەتەتىن سالت اتتى جاساقتىڭ دەم ارادا كەلىپ جەتەتىنىن ەسكەرىپ، دىننەن بەزگەننىڭ ۇستىندەگى تۇرىك كيىمىن تاستاپ، تۇتقىنداردىڭ يەلەگىن، ياعني كۇرتەسىن، كيگەنى ءجون دەپ تاپتىق، سول جەردە ارامىزداعى بىرەۋ ءوزى جالعىز كويلەكپەن عانا قالىپ، ۇستىندەگى كۇرتەسىن شەشىپ بەردى. ءسويتىپ، قۇدايدىڭ باسقا سالعانىنا كونىپ، جاعالاۋ كۇزەتى قاشان تاپ بەرەر ەكەن دەپ زارە-قۇتىمىز قالماي، باقتاشى زىتقان جاققا قاراي بەت الدىق. تۇيسىگىمىز الداماپتى، ويتكەنى ارادا ەكى ساعات وتپەي-اق، نۋ جىنىستان جازىققا ەندى-ەندى شىققانىمىزدا قۇيعىتا شاۋىپ وزىمىزگە قاراي سالىپ ۇرىپ كەلە جاتقان ەلۋ شاقتى سالت اتتىنى كوردىك، سولاردى كورگەن سوڭ جاقىنداۋىن توسىپ تۇرىپ قالدىق. الايدا قاسىمىزعا كەلىپ توقتاعان ولار ماۆرلار ەكەن دەپ سۇرەن سالىپ كەلگەندەرى جالبا-جۇلبا حريستياندار بوپ شىققانىن كورىپ ىڭعايسىزدانىپ قالدى دا، ارالارىنداعى بىرەۋى باقتاشىنىڭ اتتانعا شاقىرۋىنىڭ سەبەپكەرى سىزدەر ەمەسسىزدەر مە دەپ سۇرادى.

“ءيا، بىزدەر”، دەپ جاۋاپ قاتتىم مەن، سوسىن ءوز تەپەرىشىمدى، قايدان كەلە جاتقانىمىزدى، كىمدەر ەكەنىمىزدى ايتقالى وقتالعانىم سول ەدى، سەرىكتەرىمىزدىڭ ءبىرى وزىمىزگە تەرگەۋ جۇرگىزىپ جاتقان سالت اتتىنى تانىپ قويدى دا، ءسوزىمدى ءبولىپ، بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:

“بۇل نە دەگەن زور باقىت، سەنورلار، مىڭ العىس ساعان، جاراتقان! قاتەلەسپەسەم، ۆەلەس مالاگا جەرىن باسىپ تۇرمىز عوي دەيمىن جانە ەگەر تۇتقىندا وتكىزگەن جىلدار قاپەرىمنەن ايىرماسا، وندا ءسىز، سەنور، — ءسىزدى، كىم ەكەنىمىزدى سۇراپ تۇرعان سەنوردى ايتام، — ءسىز ناعاشى اعام پەدرو دە بەستۋمانتەنىڭ تاپ ءوزى بولاسىز!”

تۇتقىن حريستياننىڭ وسىنى ايتىپ ۇلگەرۋى مۇڭ ەكەن، اناۋ اتىنان سەكىرىپ ءتۇستى دە، جىگىتتى قۇشاقتاي الىپ، بىلاي دەپ قۋانا داۋىستاپ جىبەردى:

“اينالايىن، اياۋلى جيەنىم، سەنى تانىدىم! ءوزىڭدى بۇ دۇنيەدە جوق دەپ ويلاپ، جوقتاۋىمدى ايتىپ تا قويىپ ەدىم، ءوزىم دە، سەنىڭ اناڭ، مەنىڭ اپايىم دا، ءقازىر كوزى ءتىرى بارشا تۋىسقانىڭ دا سەنەن ءبىرجولا ايرىلدىق دەپ جۇرگەنبىز، — شاماسى، قۇداي ولاردىڭ ءومىر جاسىن ۇزاق قىلىپ، وزىڭمەن قاۋىشتىرايىن دەگەن عوي. الجيردە ەكەنىڭدى بىلەتىنبىز، سەنىڭ دە، سەرىكتەرىڭنىڭ دە ىلگەن كيىمدەرىڭە قاراپ، تۇتقىننان زوردىڭ كۇشىمەن قۇتىلىپ شىققاندارىڭدى سەزىپ تۇرمىن”.

“ول راس، — دەپ ماقۇلدادى جاس جىگىت، — كەيىن ءبارىن اسىقپاي جاتا-جاستانا ايتىپ بەرەمىز ءالى”.

تۇتقىن حريستيان ەكەنىمىزدى بىلگەن باسقا ساربازدار دا دەرەۋ اتتارىنان تۇسە-تۇسە قالىپ، وسى ارادان ءبىر جارىم ميلدەي جەردەگى ۆەلەس مالاگا قالاسىنا جەتكىزىپ سالۋ ءۇشىن اتتارىن ۇسىندى. ارالارىنداعى بىرەۋلەرى شليۋپكا قالدىرىپ كەتكەنىمىزدى ءبىلىپ، ونى قالاعا الىپ بارماق بولدى، وڭگەلەرى ءبىزدى اتتارىنا مىنگىزدى، ال زورايدانى سەرىگىمىزدىڭ اعاسى ارتىنا مىڭگەستىرىپ الدى. سالت اتتىنىڭ ءبىرى تۇتقىننان ورالعانىمىز جايىندا تۇرعىندارعا حابارلاۋ ءۇشىن ادەيى العا وزىپ كەتتى، ءسويتىپ ءبىزدى قاراقۇرىم ادام قارسى الدى. الايدا قالالىقتاردى تاڭعالدىرعان بوستاندىققا سىتىلىپ شىققان تۇتقىن حريستياندار دا، تۇتقىنعا الىنعان ماۆرلار دا ەمەس-تى، جاعالاۋدى مەكەندەيتىن تۇرعىندارعا بۇل تاڭسىق بولمايتىن، ولاردى تاڭ-تاماشا قالدىرعان — زورايدانىڭ سۇلۋلىعى ەدى: ءدال وسى مينۋتتا، ءدال وسى قاس قاعىمدا ول ءسوز جەتپەستەي سۇيكىمدى كورىنىپ تۇرعان، بۇعان جول ءجۇرىپ شامالى شارشاعانى دا، سونداي-اق حريستياندار اراسىنا كەلگەندىگى جانە قاۋىپ-قاتەردىڭ ءبارى ارتتا قالعاندىعى جايلى ويدىڭ قۋانىشى دا اسەرىن تيگىزگەن-دى، سوندىقتان ءوڭىنىڭ بال-بۇل جانىپ، ايرىقشا الابۇرتقانى سونشالىق، ەگەر سول ءبىر ساتتە سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىنەن كوزىم قاراۋىتىپ قالماسا، جەر دۇنيەدە ودان اسقان عاجايىپ سۇلۋ جان يەسى جوق دەپ ويلانباستان ايتار ەدىم، — قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر، ءوزىم ونداي جاندى كورگەن ەمەسپىن.

ءوزىمىزدى قولداپ-قورعاعانى ءۇشىن قۇدايعا العىسىمىزدى ءبىلدىرۋ ماقساتىندا ەشقايدا بۇرىلماستان بىردەن شىركەۋگە باردىق، عيباداتحاناعا كىرگەن زورايدا مۇندا لەلا ءماريامدى ەسكە سالاتىن پىشىندەر بار ەكەنىن ايتتى. زورايداعا بۇل شىنىمەن-اق سونىڭ بەينەسى ەكەنىن ايتتىق، ال دىننەن بەزگەن وعان بۇلاردىڭ نەنى بىلدىرەتىنىن جانە ونىڭ نە سەبەپتى بۇلاردىڭ قاي-قايسىسىن دا وزىمەن تىلدەسكەن لەلا ءماريامنىڭ شىنايى ءپىشىنى رەتىندە قۇرمەتتەۋى كەرەگىن ءتۇسىندىرىپ بەرۋگە تىرىستى. سۇڭعىلا دا زەرەك، اقىلدى قىز بولعاندىقتان اتالمىش بەينەلەر جايىندا وزىنە ايتىلعاننىڭ ءبارىن زورايدا تەز ۇعىپ الدى. ودان سوڭ بىزدەردى ۇيدى-ۇيگە ءبولىپ اكەتتى، ال دىننەن بەزگەندى، زورايدانى جانە مەنى باقىتسىزدىقتا باستاس بولعان بۇرىنعى سەرىگىمىز اتا-اناسىنىڭ ۇيىنە ەرتىپ باردى، بۇلار ايتارلىقتاي داۋلەتتى ادامدار ەكەن، ءوز بالاسىمەن بىردەي قۇرمەتتەپ، قۇشاق جايا قارسى الدى.

ۆەلەستە ءبىز التى كۇن بولدىق، ودان سوڭ قاجەتتى مالىمەتتەرگە قانىققان دىننەن بەزگەن گرانادا قالاسىنا كەتتى، سوندا بارىپ قاسيەتتى ينكۆيزيسيانىڭ كومەگىمەن قاسيەتتى شىركەۋدىڭ اياسىنا قايتا ورالماقشى ەدى، ال ەركىندىك العان باسقا حريستياندار ءوز جوندەرىنە اتتاندى. مۇندا تەك زورايدا ەكەۋىمىز عانا قالعانبىز، الگى فرانسۋز جاناشىرلىق كورسەتىپ قولىنا ۇستاتقان اقشاعا ەسەك ساتىپ الدىم، وسى جەرگە ول سول ەسەككە ءمىنىپ كەلدى، ال ءوزىم بولسام وسى كۇنگە شەيىن وعان جۇباي ەمەس، اكە ءارى مالاي بولىپ ءجۇرمىن. ءسويتىپ ەندى اكەم ءتىرى مە ەكەن، ىنىلەرىمنىڭ ىشىندە وزىمە قاراعاندا جولى بولعاندارى بار ما ەكەن، سونى بىلگەلى بارا جاتىرمىز؛ دەي تۇرعانمەن، وزىمە زورايدا سىندى ومىرلىك سەرىكتى تارتۋ ەتكەن قۇدىرەتتى كۇش ماعان ۇلكەن قۋانىش ازىرلەپ وتىر دەپ ويلامايمىن. زورايدانىڭ جوقشىلىق تۋدىراتىن ءتۇرلى اۋىرتپالىقتاردى قىڭق ەتپەي كوتەرەتىن شىدامدىلىعى، سونداي-اق حريستيان بولۋعا دەگەن ايرىقشا قۇشتارلىعى مەنى قاتتى سۇيسىندىرەدى جانە اقىرعى دەمىم بىتكەنشە ونىڭ ق ۇلى بوپ وتۋگە قۇلشىندىرادى. ايتسە دە، ەندى ەكەۋىمىزدىڭ ءومىر-باقي بىرگە بولاتىنىمىز جايىنداعى قۋانىشىمنىڭ كۇڭگىرت تارتىپ سالا بەرەتىن دە جايى بار، ويتكەنى تۋعان جەرىمدە ەكەۋىمىز بارىپ ورىن تەبەتىندەي باسپانا تابىلا ما، جوق پا — بۇل جاعى ماعان بەيمالىم، — كىم بىلەدى، مەيىرىمسىز ۋاقىت پەن مەزگىلسىز اجال اكەم مەن ىنىلەرىمنىڭ تىرلىكتەرىنە جانە ونىمەن قوسىپ ومىرلەرىنە دە وراسان وزگەرىس ەنگىزىپ، ول جەردەگىلەردىڭ مەنى مۇلدەم تانىماي قالۋى دا مۇمكىن عوي.

مىنە، سەنورلار، ءومىر تاريحىم وسىنداي، — ال، بۇل قانشالىقتى قىزىقتى جانە قانشالىقتى ەرەكشە، ونى كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ ادام رەتىندە وزدەرىڭىز باعامداي جاتارسىزدار. ءوز تاراپىمنان ايتارىم: بارىنشا ىقشام بايانداۋعا تىرىستىم، سىزدەردى جالىقتىرىپ جىبەرمەۋدى ويلاپ ونسىز دا كەي نارسەنىڭ ەگجەي-تەگجەيىنە توقتالعام جوق.

حLءىى تاراۋ

مۇندا بەكەتتە تاعى قانداي وقيعا بولعانى جايىندا جانە باسقا دا كوپتەگەن كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق نارسەلەر جونىندە باياندالادى

تۇتقىن وسىنى ايتىپ ءۇنسىز قالعان، سول كەزدە وعان دون فەرناندو بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— باستان كەشكەن شىتىرمان وقيعالارىڭىزدى بايانداۋ مانەرىڭىز، سەنور كاپيتان، سول وقيعالاردىڭ تىڭ تۇرپاتى مەن ايرىقشا سيپاتىنان بىردە كەم ەمەس ەكەن. مۇندا تاڭىرقارلىق جاي جەتەرلىك، وزىندىك ەرەكشەلىكتەر دە مول، كۇتپەگەن نارسەلەر دە كوپ كەزدەسەدى، سوندىقتان تىڭدارماندى قىزىقتىرادى، تاڭداندىرادى. اڭگىمەڭىزدىڭ ءبىزدى راقاتقا باتىرعانى سونشا، تاڭ اعارىپ اتقاننىڭ وزىندە دە ونى تاعى ءبىر مارتە تىڭداۋدان باس تارتپاعان بولار ەك.

سول ارادا دون فەرناندو دا، باسقالار دا وعان اق پەيىلمەن، الىپ-ۇشىپ قولدارىنان كەلەتىن كومەكتەرىن ۇسىنىپ شۋلاسىپ كەتتى، ولاردىڭ بۇل جاناشىرلىعى كاپيتاننىڭ كوڭىلىن بوساتتى. دون فەرناندو، ءوز تاراپىنان، ەگەر وزىمەن بىرگە بارۋعا كەلىسسە، ماركيز اعاسىنىڭ زورايدانىڭ كىندىك اكەسى اتانۋىنا قول جەتكىزەتىنىن، ال ماركيز، ءوز تاراپىنان، كاپيتاننىڭ تۋعان جەرىنە ءوز دارەجەسىنە لايىق ابىرويمەن جانە قاراجاتپەن ورالۋى ءۇشىن نە قاجەتتىڭ بارىمەن قامتاماسىز ەتەتىنىن جاريا قىلدى. تۇتقىن مەيلىنشە ىزەتتىلىكپەن ىرزاشىلىق ءبىلدىردى، ءبىراق جاناشىر ۇسىنىستاردان باس تارتتى.

ال، بۇل كەزدە ءتۇن كەمەلىنە كەلگەن-دى، مىنە وسى تاس قاراڭعى تۇنەكتە بەكەتتىڭ اۋلاسىنا بىرنەشە سالت اتتى نوكەرى بار كۇيمە كەلىپ كىردى. ولار قونىپ شىققىلارى كەلەتىنىن ايتتى، ءبىراق بەكەتشىنىڭ جۇبايى بەكەتتە ەشقانداي بوس ورىن جوعىن ءمالىم ەتتى.

— باسقاعا تابىلماسا تابىلماس، ءبىراق سەنور اۋديتورعا ورىن قاشان دا تابىلادى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سالت اتتىنىڭ ءبىرى.

بۇل سوزدەردى ەستىگەن بايبىشە ابدىراپ قالدى.

— سەنور! — دەدى ول. — اڭگىمە بىزدە بىردە-بىر كەرەۋەتتىڭ جوقتىعىندا بوپ تۇر. ەگەر سەنور اۋديتوردىڭ ءوز توسەك-ورنى بولسا، مەنىڭشە، ول كىسىدە توسەك-ورىن بولۋعا ءتيىس، وندا تورلەتىڭىزدەر، كۇيەۋىمىز ەكەۋىمىز وعان بولمەمىزدى بوساتىپ بەرەمىز.

— بۇعان دا شۇكىر، — دەدى مالاي.

وسى كەزدە كۇيمەدەن ءبىر ادام ءتۇستى، كيىمىنە قاراپ ونىڭ دارەجە-مانسابىن بىردەن-اق تاپ باسىپ تانۋعا بولاتىن ەدى، ويتكەنى جەڭى قاتپارلى ۇزىن-شۇباق مانتياسى مالايدىڭ وتىرىك الداماعانىن، مۇنىڭ شىن مانىندە دە سوت ەكەنىن اڭعارتىپ تۇرعان. ول ۇستىنە جول كيىمىن كيگەن ون بەس - ون التى جاستاعى قىزدى قولىنان جەتەكتەپ كەلە جاتتى، قىزدىڭ سونداي سۇيكىمدى، اسەم دە نازىكتىگى سونشا، جۇرتتىڭ ءبارى ودان كوز اۋدارا الماي قالدى، ەگەر بەكەتتە دوروتەيا، لۋسيندا، زورايدالار جۇرمەسە، مۇنداي سۇلۋ قىزدى اينالا-ماڭايدان جولىقتىرۋ قيىن-اۋ دەپ ويلاپ قالۋعا دا بولاتىن. سول ارادا تۇرعان دون كيحوت اۋديتور مەن قىزعا قاراپ بىلاي دەدى:

— مىنا قامال-سارايعا ەشتەڭەدەن قاۋىپتەنبەي ەمىن-ەركىن ورنالاسۋىڭىزعا بولادى، مارحاباتتى مىرزا. راس، مۇندا تارلاۋ ءارى قولايسىزداۋ، ءبىراق بۇل دۇنيەدە اسكەري ونەر مەن وقىمىستىلىقتىڭ الدىندا ىعىسپايتىن تارلىق تا، قولايسىزدىق تا جوق، اسىرەسە بۇلارعا سۇلۋلىق جول باسشىلىق ءھام جەتەكشىلىك ەتكەن كەزدە، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە ءسىزدىڭ وقىمىستىلىعىڭىزعا مىناداي ايداي سۇلۋ ارۋ جول باسشىلىق جاساپ كەلە جاتقان كەزدە، ويتكەنى مۇنداي ارۋدى وتكىزىپ جىبەرۋ ءۇشىن ونىڭ الدىنان تەك قامال-سارايدىڭ قاقپالارى عانا اڭقايا اشىلىپ قويماي، جارتاستار دا قاق جارىلىپ، تاۋلار دا ورنىنان ىسىرىلىپ، كۇل-تالقان بوپ كۇيرەۋگە ءتيىس. كەلىڭىز، مارحاباتتى مىرزا، كىرىڭىز مىنا جۇماققا، بۇل جەردەن وزىڭىزبەن بىرگە الىپ كەلگەن اسپانعا سەرىك بولا الاتىن جۇلدىزدى دا، كۇندى دە تابا الاسىز: بۇل ارادان بارىنشا جەتىلگەن اسكەري ونەردى دە، كورەرگە كوز كەرەك سۇلۋلىقتى دا جولىقتىراسىز.

اڭ-تاڭ بولعان اۋديتور وعان تەسىرەيە قاراپ قالدى: دون كيحوتتىڭ ءسوزى قالاي تاڭعالدىرسا، ءتۇر-ۇسقىنى دا ونى سونشالىقتى تانداندىردى؛ بۇعان نەندەي جاۋاپ قايتارارىن بىلمەي دەبدىرەپ تۇرعان ول جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان لۋسيندا، دوروتەيا مەن زورايدانى كورىپ تاعى تاڭىرقاندى: بەكەتشى ايەلىنەن جاڭا قوناقتاردىڭ كەلگەنىن، قىزدىڭ كەرەمەت سۇلۋ ەكەنىن ەستىگەن ولار سونى كورۋ ءۇشىن جانە سالەمدەسۋ ءۇشىن شىققان-دى، ءبىراق ءدال وسى مەزەتتە دون فەرناندو، كاردەنو مەن سۆياششەننيك اۋديتورعا ايرىقشا دوستىق پەيىلمەن جانە مەيلىنشە ىزەتتىلىكپەن ءوز كومەكتەرىن ۇسىنا باستاعان بولاتىن. ەستىگەن-كورگەندەرى ەسىن كەتىرىپ، اڭىلجىپ قالعان سەنور اۋديتور اقىرى ىشكە كىردى، مىنە، تاپ وسى ارادا بەكەتتىڭ سۇيكىمدى تۇرعىندارى سۇيكىمدى قىزبەن سالەمدەستى. قالاي بولعان كۇندە دە، بۇلاردىڭ ءبارى دە اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان ادامدار ەكەنىن اۋديتور اڭعارماي قالعان جوق، الايدا دون كيحوتتىڭ بەت-پىشىنى مەن ءتۇر-سىقپىتى، سونداي-اق ونىڭ ءوزىن-وزى ۇستاۋ مانەرى كوڭىلىن الاڭداتا بەردى. سول ارادا تۇرعاندار بىر-بىرىنە سىپايىگەرشىلىك ءىلتيپات بىلدىرە ءجۇرىپ، بولمەنى قاراپ شىققاننان كەيىن بۇرىنىراقتا قابىلدانعان ۇيعارىم دۇرىس ەكەن دەپ تاپتى، انىعىراق ايتقاندا: ايەلدەر مەيماندارعا ارنالعان، ىلگەرىدە ايتىلىپ وتكەن بولمەدە قونىپ شىعاتىن بولدى دا، ەركەكتەر، قۇددى ءبىر كۇزەتشىلىك مىندەت اتقاراتىنداي، سەنەدە قالا بەرەتىن بولدى. قىسقاسى، اۋديتور قىزىنا، — الگى بويجەتكەن ونىڭ قىزى ەكەنىن ەسكەرتە كەتكەن ءجون، — باسقا ايەلدەرمەن ءبىر بولمەدە قونىپ شىعۋعا كەڭشىلىك ەتتى، بۇعان قىزى كەرەمەتتەي قۋاندى، ءسويتىپ بەكەتشى تابىس ەتكەن ەنسىزدەۋ توسەكتى اۋديتور توسەك-ورنىنىڭ جارتى بولەگىمەن جالعاپ-قۇراپ، ايەلدەر وزدەرى ويلاعاننان الدەقايدا جاقسى جايعاستى.

سوتتى كورگەن تۇتقىننىڭ جۇرەگى دۇرسىلدەپ قويا بەرگەن-دى، ويتكەنى ءبىر كومەسكى تۇيسىك مۇنىڭ ءوز ءىنىسى ەكەنىن سەزدىرگەن، وسى سەبەپتى ول اۋديتور نوكەرىندەگى ءبىر مالايدان ونىڭ كىم ەكەنىن، قايدا تۋىپ-وسكەنىن سۇرادى. مالاي ونىڭ ليسەنسيات حۋان پەرەس دە ۆەدما ەكەنىن، جوبالاۋىنشا، لەون تاۋىندا تۋىپ-وسكەنىن ايتتى. كوزىمەن كورىپ تۇرعانىنا قوسىمشا بولعان بۇل حابار مۇنىڭ اكەسى بەرگەن كەڭەس بويىنشا عىلىم جولىنا تۇسكەن تۋعان ءىنىسى ەكەنىنە تۇتقىننىڭ كوزىن ابدەن جەتكىزدى؛ ءسويتىپ، بويىن قۋانىش كەرنەگەن تۇتقىن دون فەرناندونى، كاردەنو مەن سۆياششەننيكتى بىلاي شىعارىپ الىپ، ولارعا وسى جاڭالىقتى حابارلاپ، مىنا اۋديتور ءوز ءىنىسى ەكەنىنە سەندىردى. مالاي وعان، سونداي-اق، قوجايىنى امەريكاعا جۇرگەلى تۇرعانىن، مەكسيكاندىق سوت پالاتاسىنا قىزمەتكە تاعايىندالعانىن دا حابارلاعان؛ وعان قوسا، تۇتقىن الگى بويجەتكەننىڭ سوتتىڭ قىزى ەكەنىن، زايىبى بوسانۋ ۇستىندە قايتىس بولعانىن، بۇعان قىزىن جانە جاساۋىنا كەلگەن قىرۋار دۇنيە-مۇلكىن قالدىرىپ كەتكەنىن دە ءبىلىپ العان-دى. تۇتقىن ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن وسى ءقازىر قولما-قول جاريا ەتكەنى ءجون بە الدە ءىنىسى مۇنىڭ مىنا جوق-جۇتاڭ ءتۇرىن كورىپ تارتىنشاقتار ما ەكەن نەمەسە نە قۇشاق جايىپ قارسى الار ما ەكەن، سونى استىرتىن تۇردە ءبىلىپ العانى ءجون بە، نە ىستەۋى كەرەگىن سۇرادى.

— بۇل سىناقتى ماعان تاپسىرىڭىز، — دەدى سۆياششەننيك، — ونىڭ ۇستىنە، ول سىزگە، سەنور كاپيتان، سالقىن قاباق بولار دەگەن ويدان مۇلدەم اۋلاقپىن: ءىنىڭىزدىڭ تۇر-الپەتىنەن ادامگەرشىلىك پەن اقىلدىلىق ءيىسى اڭقىپ تۇرعانى سونداي، ونى اسىپ-تاسىعان، قارا جۇرەككە اينالعان، تاعدىردىڭ تەپەرىشىمەن ساناسپايتىن بىرەۋگە بالاۋدىڭ ەش قيسىنى جوق.

— سويتە تۇرعانىمەن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى كاپيتان، — ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى اياق استىنان ەمەس، اقىرىنداپ بىلدىرگەنىم ءجون بولار ەدى.

— قايتالاپ ايتايىن، ءبارىمىز دە ىرزا بولاتىنداي تۇردە ۇيلەستىرەرىم انىق، — دەپ ءمالىم ەتتى سۆياششەننيك.

سول ەكى ارادا كەشكى اس تا كەلتىرىلدى، تۇتقىن مەن ءوز بولمەلەرىندە وڭاشا تاماقتانىپ جاتقان حانىمداردان باسقالارىنىڭ ءبارى داستارقان باسىنا جايعاستى. اس ۇستىندە سۆياششەننيك بىلاي دەدى:

— كونستانتينوپولدە بىرنەشە جىل تۇتقىندا بولعان كەزىمدە تاپ ءوزىڭىزدىڭ اۋلەت ەسىمىڭىزدەي اۋلەت ەسىمى بار ءبىر تانىسىم بولىپ ەدى، سەنور اۋديتور. بۇل تانىسىمدى جۇرت كۇللى يسپان جاياۋ اسكەرىندەگى ەڭ جۇرەكتى جاۋىنگەر جانە اسكەر باسى رەتىندە قۇرمەت تۇتاتىن، ءبىراق ول قانشالىقتى داڭقتى دا باتىل بولعانىمەن، سونشالىقتى باقىتسىز دا ەدى.

— ول اسكەر باسىنىڭ ەسىمى كىم ەدى، مارحاباتتى مىرزا؟ — دەپ سۇرادى سوت.

— ونىڭ ەسىمى رۋي پەرەس دە ۆەدما بولاتىن جانە ول ءوزى لەون تاۋىندا تۋىپ-وسكەن جىگىت ەدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۆياششەننيك. — ول ماعان اكەسى مەن ىنىلەرى جونىندە نە ءتۇرلى قىزىق اڭگىمە ايتىپ بەرگەن، ەگەر ول ەرەكشە شىنشىل ادام بولماي، باسقا بىرەۋ بولسا، وندا مۇنى كەمپىرلەردىڭ قىستىگۇنى جىلى پەشتىڭ تۇبىندە وتىرىپ كويىتەتىن ەرتەگىگە بەرگىسىز كوپ اڭگىمەسىنىڭ ءبىرى دەپ ويلاعان دا بولار ەم. ول ماعان اكەسىنىڭ ءوز يەلىگىن ءۇش بالاسىنا تەڭدەي بولگەنىن جانە ولارعا كاتوننىڭ ءوزى قىزىعارلىق اقىلدى كەڭەس بەرگەنىن ايتتى. مىنا عاجاپتى قاراساڭىزشى، سوعىسقا بارۋعا قۇشتارلىق بىلدىرگەن ۇلىنىڭ جاقسى قىرىنان كورىنگەنى سونشا، جۇرەك جۇتقان باتىرلىعى ءۇشىن ۇزاماي وعان ينفانتەريا كاپيتانى دەگەن شەن بەرىلگەن، بۇل لاۋازىمعا ول تەك ءوز قادىر-قاسيەتى ارقاسىندا عانا يە بولعان، ەندى وعان ەرتەڭ-ارعى كۇنى پولكوۆنيك شەنى بەرىلمەكشى ەكەن. ءبىراق، فورتۋنانىڭ وسىنداي ايرىقشا ءىلتيپاتىنا يە بولام دەپ جۇرگەن شاعىندا، ول تەرىس قاراپ كەتىپتى دە، ونىڭ ىلتيپاتىمەن قوسا بۇل باس بوستاندىعىنان دا ايرىلىپتى، ال سول كۇنى، ياعني لەپانتو ماڭايىندا ايقاس بولعان كۇنى، كوپ ادام، كەرىسىنشە، ەركىندىك العان ەدى عوي. مەن باس ەركىمنەن گولەتادا ايرىلعام، ءسويتىپ تالاي شىتىرمان وقيعانى ارتقا سالىپ ەكەۋىمىز كونستانتينوپولدە كەزدەستىك تە، دوستاسىپ كەتتىك. سول جەردەن ول الجيرگە تاپ بولدى، ەستۋىمشە، سوندا جۇرگەندە دۇنيەدە بولىپ جاتاتىن نە ءتۇرلى حيكمەتتىڭ ىشىندەگى ادام ايتسا نانعىسىز بىرەۋىن باستان وتكەرىپتى.

ودان ءارى سۆياششەننيك زورايدا مەن سوتتىڭ اعاسى اراسىندا بولعان جايدى مەيلىنشە قىسقا دا نۇسقا تۇردە بايانداپ بەردى، سوتتىڭ وعان ىقىلاستانا قۇلاق قويعانى سونشالىق، ءسىرا، سوت تالقىلاۋى كەزىندە دە ەشكىمدى مۇنشالىقتى مۇقيات تىڭداماعان شىعار. فرانسۋزداردىڭ فەليۋگادا كەلە جاتقان حريستيانداردى توناپ العان جەرىنە كەلگەندە سۆياششەننيك تانىسى مەن ماۆر سۇلۋى تاپ بولعان جوقشىلىق پەن قايىرشىلىق حالدى جەرىنە جەتكىزە سۋرەتتەدى، ال ودان سوڭ ولار نە قىلدى: يسپانياعا بارىپ جەتتى مە الدە فرانسۋزدار ولاردى فرانسياعا الىپ كەتتى مە، — ول جاعىنان حابارسىزبىن، دەدى.

كاپيتان ارمەنىرەكتە سۆياششەننيكتىڭ نە ايتىپ جاتقانىن تىڭداپ تۇرعان ءارى ءىنىسىنىڭ قاسى مەن قاباعىن باعىپ، قانداي جاۋاپ قايتارارىن كۇتىپ تۇرعان، ال اناۋ بولسا سۆياششەننيكتىڭ اڭگىمەسى اياقتالا كەلگەنىن كورىپ، اۋىر كۇرسىندى دە، كوزىنە جاس الىپ، بىلاي دەپ قاتتى داۋىستاپ سويلەپ كەتتى:

— اھ، سەنور! ماعان قانداي حابار ايتقانىڭىزدى جانە ونىڭ مەنى قالاي قاتتى تولقىتىپ جىبەرگەنىن بىلسەڭىز ەتتى! بايسالدىلىعىم مەن بايىپتىلىعىما، ءوزىمدى ءوزىم ۇستاي الاتىندىعىما قاراماستان، قاتتى تولقىعاندىقتان كوزىمە كەلگەن جاستى ىركە الماي قالدىم؛ ءوزىڭىز اڭگىمە ەتكەن ەرجۇرەك كاپيتان مەنىڭ اعام بولادى؛ وزىمە دە، انا اعاما دا قاراعاندا وجەتتەۋ ءارى بيىك ارماندار جەتەگىندە جۇرەتىن ادام بولعاندىقتان ول اسا قۇرمەتتى سالانى، ياعني اكەمىز وزىمىزگە ايقىنداپ بەرگەن جولداردىڭ ءبىرىن تاڭداعان ەدى، ول جايىندا ءومىر تاريحى وزىڭىزگە ەرتەگىگە ۇقساس كورىنگەن جولداسىڭىزدىڭ ايتۋىنان جاقسى بىلەسىز عوي. مەن ءوزىم عىلىم جولىن قۋعام جانە بۇل جولدا جاراتقان يەمىزدىڭ جاردەمىمەن، سونداي-اق تاباندى ىزدەنىسىمنىڭ ارقاسىندا وزىڭىزگە ءمالىم دارەجەلەرگە جەتتىم. ال، ەكىنشى اعامنىڭ پەرۋگە بارىپ بايىپ العانى سونشالىق، اكەمە جانە ماعان سالىپ تۇرعان اقشاسى ارقىلى يەلىكتەن العان ۇلەسىن الدەنەشە ەسە عىپ قايتارىپ قانا قويماي، وعان قوسا اكەمنىڭ ءوز تابيعاتىنا ءتان جومارتتىق جاساۋىنا، ال ماعان وقۋىمدى ويداعىداي اياقتاپ، مىنا قازىرگى قىزمەتىمە كىرىسۋىمە مۇمكىندىك تۋعىزدى. اكەم ءولىم اۋزىندا، ۇلكەن ۇلىنان قاشان حابار كەلەر ەكەن دەپ كۇتىپ جاتىر، ۇلىنىڭ ءجۇزىن ءبىر كورمەي كوزى جۇمىلىپ كەتپەۋىن كۇندىز-تۇنى قۇدايدان تىلەپ جاتىر؛ ال ەندى اعامنىڭ اسا سەزىمتال، ەلگەزەك ادام بولا تۇرا، ءوزى جايىندا ءبىر اۋىز حات جولداپ، قانداي بالە-قىرسىققا تاپ بولعانى جونىندە، سونداي-اق قانداي جەتىستىكتەرگە جەتكەنى جايىندا اكەمە نەگە حابار بەرمەگەنى مەنى قاتتى تاڭعالدىرادى: سەبەبى، اكەم نەمەسە ىنىلەرى ول جايىندا بىردەڭە بىلسە، وتەماقى تولەۋ ءۇشىن قامىس شىبىققا ىلىنگەن عاجايىپتى كۇتىپ ەكى كوزى ءتورت بولماس ەدى عوي. ءقازىر ەندى فرانسۋزدار ونى بوساتىپ جىبەردى مە، الدە توناۋشىلىق قىلمىستارىن جاسىرۋ ءۇشىن ءولتىرىپ تاستادى ما دەگەن ويدان دەگبىرىم قالماي وتىر. شات كوڭىلمەن باستاعان ساپارىمدى قۋانىشقا بولەنە وتىرىپ جالعاستىرماي، قاسىرەت-قايعى كەشە ءجۇرىپ جالعاۋىما وسى ويدىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر. بەۋ، ابزال اعام-اي! ەگەر بىرەۋ-مىرەۋ ءقازىر قايدا ەكەنىڭدى ايتسا، سەنى ىزدەپ تاۋىپ العان بولار ەم، ءتىپتى باسىمدى باسكە تىكسەم دە، سەنى ازاپتان قۇتقارار ەم! ەھ، شىركىن، بىرەۋ-مىرەۋ قارتايعان اكەمە سەنىڭ ءتىرى ەكەنىڭدى، ءبىراق بەربەريالىق ەڭ تەرەڭ زىنداننىڭ قاراڭعى قاپاسىندا جاپا شەگىپ جاتقانىڭدى ايتسا، وندا ءبىزدىڭ بايلىعىمىز، اكەمنىڭ، اعامنىڭ جانە مەنىڭ بايلىعىم سەنى ول جەردەن سۋىرىپ الار ەدى-اۋ! بەۋ، سۇيكىمدى دە ەلگەزەك زورايدا! شىركىن، اعاما جاساعان جاقسىلىعىڭنىڭ وتەمىن قايتاراتىن كۇن تۋسا! شىركىن، رۋحىڭنىڭ جاڭارۋ ءساتىن كوزبەن كورىپ، ءبارىمىزدى شەكتەن تىس قۋانىشقا بولەيتىن تۇرمىسقا شىعار تويىڭا قاتىساتىن بولساق!..

اعاسى جايىنداعى حاباردى ەستىپ قاتتى تولقىپ-تەبىرەنگەن اۋديتور وسىلاي دەدى، ونىڭ كۇيىنىش-نالاسى تىڭداپ وتىرعان جۇرتتىڭ كوڭىلىن الاي-تۇلەي ەتىپ جىبەردى. كوزدەگەن ماقساتىنا جەتكەنىن، كاپيتاننىڭ تىلەگى ورىندالعانىن كورگەن سۆياششەننيك سول ارادا جۇرتتىڭ وسى جابىرقاعانى دا جەتەر دەپ شەشىپ، ۇستەل باسىنان تۇردى دا، زورايدا وتىرعان بولمەگە بارىپ، ونى بىلەگىنەن الدى، لۋسيندا، دوروتەيا جانە اۋديتوردىڭ قىزى ۇشەۋى زورايداعا ىلەسە شىقتى. كاپيتان سۆياششەننيك نە ىستەر ەكەن دەپ توسىپ تۇرعان، اناۋ ونى دا قولىنان الىپ، ەكەۋىن جەتەلەگەن كۇيى اۋديتور مەن باسقا دا كاۆالەرولارعا قاراي جاقىندادى.

— سەنور اۋديتور! جاسىڭىزدى ءسۇرتىڭىز، — دەدى ول باسەڭ داۋىسپەن. — قيالىڭىزدا عانا جولىعاتىن زور قۋانىشقا تاپ بولدىڭىز — ويتكەنى قارسى الدىڭىزدا ابزال اعاڭىز بەن ابزال جەڭگەڭىز تۇر. مىناۋ — كاپيتان ۆەدما، ال مىناۋ — وعان سونشا جاقسىلىق جاساعان سۇيكىمدى ماۆر قىزى. الگىندە ءوزىم ايتىپ وتكەن فرانسۋزدار بۇلاردى قايىرشىلىققا ۇشىراتتى، ەندى ءسىز ولارعا مەيىربان جۇرەگىڭىزدىڭ جومارتتىعىن كورسەتۋگە ءتيىسسىز.

كاپيتان ىنىسىنە قۇشاق جايا ۇمتىلدى، ال اناۋ انىقتاپ قاراپ العىسى كەلىپ، ونىڭ يىعىنا قولىن قويدى؛ ءسويتىپ، الدىندا تۇرعان ادامنىڭ كىم ەكەنىنە اقي-تاقي كوز جەتكىزگەن كەزدە ونى شاپ بەرىپ قۇشاقتاي الىپ، كوكىرەگىن كەرنەگەن زور قۋانىشتان ەڭكىلدەپ جىلاپ جىبەردى، بۇل ەكەۋىنە قاراپ، سول جەردە تۇرعاننىڭ دا ءبىرازى كوزىنە جاس الدى. ءاعالى-ىنىلى ەكەۋدىڭ ايتقان ءسوزىن، سونداي-اق ولاردىڭ شىنايى جان تەبىرەنىسىن سۋرەتتەپ بەرمەك تۇگىل، كوز الدىنا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى دە قيىن-اۋ دەپ ويلايمىن. مىنە، ولار بىر-بىرىنە وزدەرى جايىندا قىسقاشا تۇردە بايانداپ تا بەردى؛ مىنە، اعايىندى ەكەۋى دوستىق سەزىمدەرىنىڭ ءبىر مىسقال وزگەرمەگەنىنە كوزدەرىن جەتكىزىپ تە ۇلگەردى؛ مىنە، اۋديتور زورايدانى قۇشاقتاپ تا جاتىر؛ مىنە، ول جەڭگەسىنە ءوز يەلىگىن جەكە مەنشىگىندەي پايدالانۋىنا بولاتىنىن ايتىپ تا ۇلگەردى؛ مىنە، ول قىزىنا زورايدانى قۇشاقتاۋعا ءامىر ەتتى؛ مىنە، سۇيكىمدى حريستيان قىزى مەن اسا سۇيكىمدى ماۆر قىزىنا قاراپ تۇرعانداردىڭ ءبارى تاعى كوزدەرىن سۋلاپ الدى. مىنە، وسىناۋ ادام ايتسا نانعىسىز وقيعالاردىڭ ءبارىن ءۇن-تۇنسىز جانە ىقتياتتى باقىلاپ تۇرعان دون كيحوت مۇنىڭ بارىنە كەزبە رىسارلىققا قاتىستى قيالي اڭىز-اڭگىمەلەر تۇرعىسىندا تۇسىنىكتەمە بەرىپ تە ۇلگەردى. مىنە، ولار — زورايدا، كاپيتان جانە ءىنىسى ۇشەۋى سيەۆيلياعا بىرگە اتتاناتىن بولىپ شەشىم قابىلداپ تا قويدى؛ سول جەردەن ولار ۇلىنىڭ تابىلعانى، تۇتقىننان قاشىپ شىققانى جايىندا اكەلەرىنە حابار بەرىپ، جۇرۋگە شاماسى كەلسە سيەۆيلياعا جەتۋىن سۇراماق-تى — اۋديتورعا جولدان قالۋعا بولمايتىندىقتان، اكەسى سونىڭ ورنىندا زورايدانى شوقىندىرۋعا جانە ۇيلەنۋ تويىنا قاتىسۋعا ءتيىستى ەدى، ويتكەنى اۋديتور ءبىر ايدان سوڭ سيەۆيليادان جاڭا يسپانياعا فلوتيليا اتتاناتىنى جايىندا حابار الىپتى، وعان قايتسە دە وسى مۇمكىندىكتى پايدالانىپ قالۋ قاجەت كورىنەدى. قىسقاسى، تۇتقىننىڭ باستان كەشكەن حيكمەتتەرى وسىلايشا ويداعىداي اياقتالعانىنا ءبارى دە شىن جۇرەكتەن قۋانىپ، ىرزا بولعان-دى، ال بۇل كەزدە ءتۇننىڭ ۇشتەن ەكى بولەگى ءوتىپ تە كەتكەندىكتەن ەندى اناۋ-مىناۋعا الاڭداي بەرمەي، كوز ءىلىندىرىپ الماق بولىستى. الدەنەندەي ءبىر ءداۋ شابۋىل جاساپ جۇرمەسى ءۇشىن جانە الدەبىر ارام ويلى ازعىن سۇلۋلىقتىڭ قامال-سارايدا ساقتاۋلى باعا جەتپەس قازىنالارىنا قول سۇقپاسى ءۇشىن دون كيحوت قامال-سارايدى كۇزەتۋگە تىلەك ءبىلدىردى. دون كيحوتتى بىلەتىندەردىڭ ءبارى وعان العىس جاۋدىرىپ، ونىڭ اۋىشتىعى جايىندا اۋديتورعا ايتىپ بەردى، ءسويتىپ ونى كۇلكىگە قارىق قىلدى. تەك سانچو پانسا عانا وسىناۋ ءقادىرلى جيىننىڭ قاۋقىلى تەز ارادا باسىلا قويماعانىنا قاتتى رەنجۋلى بولاتىن، تەك جالعىز سول عانا ەسەگىنىڭ ەر-توقىمىن توسەنىش ەتىپ، جايلى ورىن تاۋىپ جايعاسقان ەدى، ءبىراق بۇل راقاتىنىڭ سوڭى ماشاقاتقا اينالاتىن-دى، الايدا ول جايىنداعى اڭگىمە الدا. ءسويتىپ، حانىمدار بولمەلەرىنە كەتتى دە، ەركەكتەر وزدەرىنە مۇمكىن بولعانىنشا جايلىراق ورىن تابۋ جاعىن قاراستىرا باستادى، ال دون كيحوت اتىنا قونىپ، بەرگەن ۋادەسىنە ساي، قامال-سارايدىڭ ءار جاق، بەر جاعىن شولۋ ءۇشىن قاقپا سىرتىنا شىقتى.

الايدا، تاڭ الدىندا سونداي ۇنامدى، سونداي سۇيكىمدى الابوتەن ءبىر اۋەز حانىمدار قۇلاعىنا شالىنىپ، ءبارى دە ەرىكسىز تىڭ تىڭداپ قالدى، اسىرەسە دونيا كلارا دە ۆەدمانىڭ (اۋديتوردىڭ قىزىن وسىلاي اتايتىن) جانىندا وياۋ جاتقان دوروتەيا قاتتى ەلەگىزدى. ءاندى وسىنشاما كەرەمەت ءارى قانداي دا بولسىن اسپاپتىڭ قوشتاۋىنسىز شىرقاتقان بۇل كىم ەكەنىن ەشقايسىسى بىلمەدى. ءان بىرەسە اۋلادان، بىرەسە ات قورادان شىرقالعانداي كورىندى، ولار ونى وسىلاي اڭ-تاڭ حالدە بەرىلە تىڭداپ جاتقان كەزدە ەسىككە كاردەنو تاياپ كەلىپ:

— ۇيقتاپ جاتپاساڭدار، قۇلاق سالىڭدار: قاشىر ايداۋشى ءان ايتىپ جاتىر، داۋىسى شىنىمەن عاجاپ-اق، — دەدى.

— تىڭداپ جاتىرمىز، سەنور، — دەدى دوروتەيا ءۇن قاتىپ.

كاردەنو سونى ايتتى دا، جونىنە كەتتى، ال دوروتەيا بار ىقىلاسىن سالا تىڭداپ، الگى ءاننىڭ ءسوزىن جادىندا ساقتاپ قالدى:

حLءىىى تاراۋ

بۇل تاراۋدا قاشىر ايداۋشىعا قاتىستى قىزىقتى حيكايا باياندالادى جانە بەكەتتە بولعان باسقا دا الابوتەن وقيعالار سۋرەتتەلەدى

ماحابباتتىڭ مۇحيتىندا مازاسىز،
شەگى جوق ءارى تۇڭعيىق تەرەڭ،
جەتەر سەنىم بولماسا دا پورتقا،
تەڭىزشى سىندى ءجۇزىپ-اق كەلەم.
جول باستاۋشىم — جارىق جۇلدىز،
ايماقتى تۇگەل بولەگەن نۇرعا.
كورمەگەن شىعار شىراقتى ونداي
ەنەي جولباسشىسى پالينۋر دا.
بەيمالىم قايدا اپارارى ونىڭ،
تۋلاعان تەڭىزدە لاعىپ بارام،
كۇندىز-تۇنى ودان كوز المايمىن،
تاڭعالام ءارى قورقىپ تا قالام.
بىرەسە شەكتەن تىس ۇيالشاقتىعىڭ،
بىرەسە مىنەزىڭ تاكاپپار،
تاسالاپ ونى كەتەدى كوزدەن،
جاۋىن بۇلتىنداي سان قاتپار.
بەۋ، جارىق جۇلدىز، سەنىڭ ساۋلەڭ
جادىراتار ءدايىم جانىمدى.
كورىنبەسەڭ قايتىپ ەگەر دە سەن،
ايتامىن مەن دە يمانىمدى.

وسى ءسات دوروتەياعا مىناداي عاجاپ داۋىستى كلارانىڭ دا تىڭداعانى ارتىق بولمايدى-اۋ دەگەن وي كەلدى، سويتكەن سوڭ بايەك بوپ ونى وياتۋعا كىرىستى دە، وياتىپ العاننان كەيىن، بىلاي دەدى:

— ۇيقىڭدى بۇزعانىمدى ايىپ ەتپە، كىشكەنتاي، مىنا ءاندى سەنىڭ دە تىڭداعانىڭ جاقسى بولار ەدى، بالكىم مۇنداي كەرەمەت داۋىستى ومىرىڭدە ەندى قايتىپ ەستىمەسسىڭ دە.

كلارا وياندى، ءبىراق ۇيقىلى-وياۋ حالدە وتىرىپ قاپەلىمدە ەشتەڭەنىڭ ءمان-جايىن ۇعا قويمادى؛ دوروتەيادان قايتالاپ سۇراپ، دوروتەيا وعان تاعى ءبىر مارتە ايتقان كەزدە عانا قۇلاق تىگە باستادى؛ الايدا ءان ءسوزىنىڭ كەلەسى ەكى جولىن ەستىر-ەستىمەستە-اق، تۇلا بويىن بەزگەك ۇستاعانداي تۇسىنىكسىز ءدىرىل بيلەپ، دوروتەيانى قۇشاقتاي الىپ، بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:

— اھ، قىمباتتى دا سۇيكىمدى سەنورام! نەگە عانا وياتتىڭىز ەكەن مەنى؟ مىنا بەيشارا ءانشىنى كورمەۋىم دە، ەستىمەۋىم دە ءۇشىن كوزىم مەن قۇلاعىمدى تاس بىتەپ تاستاعانى — تاعدىردىڭ ءدال ءقازىر وزىمە كورسەتكەن ەڭ ۇلكەن جاقسىلىعى بولار ەدى.

— و نە دەگەنىڭ، كىشكەنتاي؟ ول ءوزى انشەيىن قاشىر ايداۋشى بىرەۋ دەيدى عوي.

— ول بىرنەشە قوجالىقتىڭ يەسى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى كلارا، — وعان قوسا، جۇرەگىمدى جاۋلاپ العانى سونشا، ەندىگى جەردە ءوزى تاستاپ شىعۋعا تىلەك بىلدىرمەسە جۇرەگىم ماڭگى-باقي سونىكى بوپ قالماق.

جاستىعىنا قاراماي قىزدىڭ سونشالىقتى مايپازداپ ءارى مانىستەپ سويلەيتىنىنە تاڭىرقانعان دوروتەيا وعان بىلاي دەدى:

— ايتقان سوزىڭىزدەن، سەنورا كلارا، ءجوندى ەشتەڭە ۇعا الماي وتىرمىن. جۇرەك جايىنداعى، قوجالىق جايىنداعى جانە داۋىسى كوڭىلىڭىزدە قاتتى الاڭ تۋعىزعان مىنا ءانشى جايىنداعى ءسوزىڭىزدى قالاي تۇسىنۋگە بولادى، انىعىراق ەتىپ ايتساڭىزشى. الايدا، ءدال ءقازىر ەشتەڭە ايتپاي تۇرا تۇرىڭىز، ايتپەسە ءسىزدى جۇباتىپ اۋرەگە تۇسەرىم كامىل، ويتكەنى ءان تىڭداۋ ءلاززاتىنان ايرىلعىم كەلمەيدى، ونىڭ ۇستىنە بۇل جاڭا ءان، جاڭا اۋەن سەكىلدى.

— مەيلى، ايتقىسى كەلسە ايتا بەرسىن، — دەدى كلارا.

سوسىن، ءاندى تىڭداماۋ ءۇشىن، دوروتەيانى تاعى دا تاڭ-تاماشا قالدىرىپ قۇلاعىن ساۋساعىمەن تىعىنداپ الدى، ال دوروتەيا بولسا، انگە ىنتالانا زەيىن اۋدارىپ، مىناداي سوزدەردى ەسىندە ساقتاپ قالدى:

ءۇمىتىم مەنىڭ! ارمانىڭا
جەتۋگە ۇمتىل سوقپاقتى جولمەن ءبىر عايىپ،
جالتاقتاما جان-جاعىڭا،
جۇرەكسىنىپ، شىعا كەلمە سەن تايىپ.
شىدايدى مىقتى جان بۇعان،
اۋىر جولدا، ءار ادىمدى قاۋىپ-قاتەر اڭدىعان.
ەنجار بولسا ەگەر ادام،
تويتارماسا قاسىرەتتىڭ قيلى-قيلى شاپقىنىن،
تاۋەكەل دەپ باسپاسا قادام،
كورە المايدى ول جەڭىستەردىڭ شاتتىعىن:
ايقاستا تارتىپ الماعان،
باقىت زايا، جەتۋگە وعان بار كۇشىڭدى سالماعان.
ماحابباتتىڭ، ءسىرا دا،
ىزدەگەن ادام جۇلدەسىن وڭاي تاپپايدى.
تەگىننەن تەگىن سۇراما،
سىيلىعىن ول قازىناداي اسىل ساقتايدى.
و زاماننان وسىنداي ءومىر امالى:
قيىندىقپەن قول جەتكىزگەن نارسە عانا باعالى.
قايسارلىق، تەك سول عانا،
بولمايتىندى بولدىراتىن، جەتكىزەتىن جاقسى اتقا.
قاتسا دا سىلەم قورلانا،
تۇسىنىستىك اڭسايمىن مەن، جۇزدەستىرەر ماقساتقا.
كۇتۋمەن تالاي تاڭ اتتى،
جەر بەتىنەن تابارمىن دەپ اسپانداعى ءجانناتتى.

ءان وسىمەن اياقتالدى، ال كلارا ەڭىرەپ جىلاي باستادى، مۇنىسى دوروتەيانىڭ اۋەستىگىن تۋعىزدى، ول وسىناۋ ادەمى ءان مەن ايانىشتى كوز جاسىنىڭ نەنى بىلدىرەتىنىن بىلۋگە قۇمارتقان-دى؛ وسى سەبەپتى ول كلارادان نە ايتقىسى كەلگەنىن قايتالاپ سۇرادى. لۋسيندا ەستىپ قويماسىن دەپ قورىققان كلارا دوروتەياعا جابىسا ءتۇستى دە، قۇلاعىنا اۋزىن تاقاپ، قۇپياسىنىڭ بەرىك ساقتالاتىنىنا كوزىن ابدەن جەتكىزگەندەي بولعان سوڭ عانا، بىلاي دەپ سىبىرلادى:

— جاڭاعى ءان ايتقان، مەيىربان حانىم، استانادا، اكەمنىڭ ءۇيىنىڭ تۋرا قارسى بەتىندە تۇراتىن، ەكى قوجالىعى بار، اراگوندىق ءبىر كاۆالەرونىڭ تۋعان بالاسى. اكەم ءۇيىنىڭ تەرەزەلەرى قىستا جاپقىشپەن، جازدا تور كوز اعاش جارمامەن جابۋلى تۇراتىن بولسا دا، استانادا وقيتىن بۇل كاۆالەرو الدە شىركەۋدەن بە ەكەن، الدە باسقا ءبىر جەردەن بە، ايتەۋىر مەنى كورىپ قالىپتى. قىسقاسىن ايتقاندا، ول ماعان عاشىق بوپ قالدى، ءسويتىپ تەرەزەسىنەن ءتۇرلى يشارات-بەلگى بەرىپ جانە ەڭىرەي جىلاپ ءوزىمدى شىنىمەن سۇيەتىندىگىن تۇسىندىرە باستادى، ءسويتىپ اقىرى بۇعان سەنبەيتىن امالىم بولماي، مەن دە وعان عاشىق بوپ قالدىم، ال وعان نە ءۇشىن عاشىق ەكەنىمدى ول كەزدە ءوزىم دە بىلمەيتىنمىن. ماعان جاساعان يشاراتتارىنىڭ بىرىندە — ەكى قولىن قۋسىرعان ەدى، وسى ارقىلى ماعان ۇيلەنەتىنىن ۇعىندىرعان. ونىڭ ماعان ۇيلەنگەنى جاقسى بولار ەدى، ءبىراق مەن جالعىزبىن، شەشەم جوق، كىممەن اقىلداسارىمدى بىلمەيمىن، سوندىقتان ونىڭ كوڭىلىن جاي تاپتىرۋ ءۇشىن ويلاپ تاپقان جالعىز عانا امالىم — ءجۇزىم وعان جاقسىراق كورىنسىن دەپ ۇلكەن كىسىلەر ۇيدە جوق كەزدە تەرەزە جاپقىشىن نەمەسە جارماسىن اشىڭقىراپ قوياتىنمىن، ال اناۋ بۇعان ەسى كەتە قۋانىپ، شات-شادىمان بولاتىن. ءسويتىپ جۇرگەندە، اكەم ەكەۋىمىزدىڭ ساپارعا شىعار ۋاقىتىمىز دا تايانعان، بۇل جايىندا كاۆالەرو ءبىلىپ قويىپتى، ءبىراق ونى مەنەن بىلگەن جوق-تى، ويتكەنى، مۇنى وعان ەشتەبىر حابارلاي المايتىنمىن. ول اۋىرىپ قالدى، — ءسىرا، قايعىدان بولار، — اتتاناتىن كۇنى وعان ءتىپتى كوز قيىعىن تاستاپ قوشتاسا دا المادىم، ءبىراق ارادا ەكى كۇن ءوتتى، كۇيمەمىز وسى ارادان ءبىر كۇندىك جەردەگى سەلومەن كەلە جاتقان، ءبىر مەزگىلدە قاراسام، اناۋ بەكەت قاقپاسىنىڭ الدىندا تۇر: قاتىرىپ تۇرىپ قاشىر ايداۋشى بوپ كيىنىپ العان، ەگەر بەينەسى جۇرەگىمدە جاتتالىپ قالماسا، ونى ەشقاشان تانىماعان دا بولار ەم. ونى تانىپ، اڭ-تاڭ بوپ اۋزىمدى اشىپ قالدىم ءارى قاتتى قۋاندىم. ول ماعان اكەم بايقاپ قويمايتىنداي عىپ ۇرلانا كوز تاستادى، ءقازىر جولدا نەمەسە بەكەتتەردە كەزدەسە قالساق اكەمنىڭ كوزىنە تۇسۋدەن ءدايىم قاشقاقتاپ جۇرەدى. مىنە، ەندى ونىڭ كىم ەكەنىن جاقسى بىلگەندىگىمنەن جانە ءوزىمدى سۇيەتىندىگىنە بولا جاياۋ-جالپى ساپار شەگىپ، نە ءتۇرلى جايسىزدىقتى باستان وتكەرىپ كەلە جاتقانىن تۇسىنگەندىگىمنەن وعان سونداي جانىم اشيدى جانە قايدا بارسام دا ونى كوز تاسا قىلعىم كەلمەيدى. قانداي ماقسات كوزدەپ كەلە جاتقانىن دا، اكەسىنەن قالاي قاشىپ شىققانىن دا بىلمەيمىن، اكەسى ونى جانىنداي جاقسى كورەتىن، ويتكەنى بۇل جالعىز ۇلى عوي جانە ءوزى جاقسى كورۋگە تۇراتىن دا بالا، بۇعان ونى كورگەن بويدا-اق كوزىڭىز جەتەرى انىق. تاعى ءبىر ايتايىن دەگەنىم: الگى اندەردىڭ ءبارىن ول ءوزى شىعارعان، — ونىڭ وقۋدا دا، ولەڭ شىعارۋدا دا ەلەۋلى جەتىستىكتەرى بارىن ەستىگەم. تاعى دا ايتسام: ونى كورگەندە جانە ءان سالعانىن ەستىگەندە بويىمدى ۇرەي مەن تولقۋ بيلەپ قالتىراپ كەتەم، — اكەم ونى تانىپ قويا ما، بىر-بىرىمىزگە ىنتىق بوپ جۇرگەنىمىزدى ءبىلىپ قويا ما دەپ زارەم ۇشادى. مىنە، داۋىسى وزىڭىزگە سونداي ۇناعان ءانشى جايىندا حابار ەتەيىن دەگەنىم وسى ەدى، مەيىربان حانىم، ونىڭ، ءوزىڭىز ايتقانداي، قاشىر ايداۋشى ەمەس ەكەنىن تەك وسى ونەرى ارقىلى عانا اڭعارۋعا بولاتىن ەدى عوي، ول، الگىندە ءوزىم ايتقانداي، قوجالىقتار مەن جۇرەكتەر يەسى.

— ەندى ماعان ەشتەڭە دە ايتپاي-اق قويىڭىز، دونيا كلارا، — دەدى بۇعان جاۋاپ رەتىندە دوروتەيا، ونى بەتىنەن قايتا-قايتا ءسۇيىپ. — نە دەپ تۇرمىن سىزگە، ەندى ماعان باسقا ەشتەڭە دە ايتپاڭىز جانە تاڭ اتقانشا كۇتە تۇرىڭىز: بەيكۇنا تۇردە باستالعان بۇل شارۋالارىڭىز، قۇداي ءساتىن سالسا، سوعان لايىق قۋانىشتى تۇردە اياقتالادى.

— اھ، سەنورا! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دونيا كلارا. — اكەسى اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان ءارى اسقان باي ادام ەمەس پە، ودان ماعان نە كۇتۋگە بولادى؟ ونىڭ ويىنشا مەن، ارينە، بالاسىنا ايەل بولماق تۇگىل ءتىپتى مالاي بولۋعا دا جارامايتىن شىعارمىن. ال، ەندى، اشىعىن ايتسام، اكەمە حابارلاماي، قاشىپ-پىسىپ وعان ەشقاشان كۇيەۋگە شىقپايمىن. ماعان كەرەگى: بوزبالانىڭ باسىمدى قاتىرعاندى قويىپ، ۇيىنە قايتقانى، — بىر-بىرىمىزدەن قول ءۇزۋىمىز جانە ارامىزدا جاتاتىن ۇلكەن ارا قاشىقتىق، بالكىم، جانىمنىڭ جاراسىن ەمدەپ جازاتىن دا شىعار. ءبىراق، ءوزىم ويلاپ تاپقان بۇل امالدىڭ ماعان ونشا پايداسى تيمەيتىنىن دە انىق سەزىپ-بىلىپ تۇرمىن. بۇل ءوزى نەعىلعان ءازازىل سەزىم ەكەنىن، ماحابباتتىڭ جۇرەگىمە قالاي ۇيالاپ قالعانىن تۇسىنبەيمىن، — سەبەبى، مەن ءالى سونداي جاسپىن عوي، ول دا سونداي جاس، ايتسە دە، ەكەۋىمىز قۇرداسپىز عوي دەپ ويلايمىن، ءوزىم بولسام ءالى ون التىعا دا تولعام جوق: اكەم ايتقان، ميحايل-جەبىرەيىلدە ون التىعا تولاسىڭ دەگەن.

دونيا كلارانىڭ بالالىق بىلدىر سوزىنە دوروتەيا كۇلىپ الدى دا، وعان:

— كانە، كىشكەنە كوز ءىلىندىرىپ الايىق، سەنورا، تاڭ دا اتىپ قالدى عوي، ال تاڭەرتەڭ، قۇداي قالاسا، ويلاعانىمىز ورىندالار، كورەرسىز ءالى-اق ايتقانىمنىڭ قالاي اينىماي كەلگەنىن! — دەدى.

سودان سوڭ ولار ۇيقتاپ قالدى دا، بەكەتتە مەڭىرەۋ تىنىشتىق ورنادى؛ تەك بەكەتشىنىڭ قىزى مەن ماريتورنەس قانا وياۋ بولاتىن: دون كيحوتتىڭ ويقى-شويقىلىعى جايىنداعى اڭگىمەلەردى كوپ ەستىگەن جانە ونىڭ ءقازىر بەس قارۋى ساي، اتقا سالت مىنگەن كۇيدە بەكەتتى كۇزەتىپ جۇرگەنىن بىلەتىن ولار مۇنى مازاق قىپ كۇلۋگە، ال وندايدىڭ رەتى كەلمەي جاتسا، ءباتۋاسىز مىلجىڭىن تىڭداپ كىشكەنە كوڭىل كوتەرۋگە نيەتتەنگەن ەدى.

ايتا كەتەر نارسە، بەكەتتىڭ بىردە ءبىر تەرەزەسى دالاعا قارامايتىن، تەك سارايدا عانا سىرتتان ىشكە قاراي سابان تاستاۋعا ارنالعان ويىق بار-دى. ءبىرى تولىق، ەكىنشىسى جارتى ەكى بيكەش ەردىڭ ۇستىنە شالقايا جايعاسىپ، نايزاسىنا سۇيەنىپ تۇرعان دون كيحوتتىڭ قاسىنا جاقىنداپ، ونىڭ دەمىل-دەمىل كوكىرەگى قارس ايرىلا اۋىر كۇرسىنىپ قوياتىنىن، كۇرسىنگەن سايىن جانى ءتانىن تاستاپ شىعاتىن سەكىلدى كورىنەتىنىن بايقادى. ولار، سونداي-اق، ونىڭ باسەڭ دە بيازى، قۇشتارلىققا تولى داۋىسىن دا ەستىدى:

— بەۋ، جۇرەگىمنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيا توبوسسكايا، سۇلۋلىقتىڭ ءپىرى، دانالىقتىڭ اسقار شىڭى جانە اقىرعى دەڭگەيى، سۇڭعىلالىقتىڭ قاينار بۇلاعى، ىزگى قاسيەتتەردىڭ كەنىشى، جانە، بۇعان قوسا تاعى ايتارىم، جەر-دۇنيەدەگى كۇللى جاناشىرلىقتىڭ، پاكتىكتىڭ جانە تۇشىمى ازباس تاتتىلىكتىڭ قوراباسى! ءدال ءقازىر نە جايىندا ويلاپ وتىر ەكەنسىڭ، اياشىم؟ بالكىم، وزىڭە شىن بەرىلگەن، ءوز ىقتيارىمەن، جالعىز تەك سەن ءۇشىن عانا، سونشالىقتى قاۋىپ-قاتەرگە باسىن بايلاعان رىسار جايىندا ويلاپ وتىرعان شىعارسىڭ؟ بەۋ، ءۇش كەيىپتەگى اسپان شىراعى، ەڭ بولماسا سەن ايتشى سونى ماعان! بالكىم، سۇلۋىمنىڭ جۇزىنە سەن قىزعانىشپەن كوز تىگىپ تۇرعان بولارسىڭ، ال ول بولسا بۇل كەزدە كوڭىل اۋانىنا ەرىك بەرىپ، ءسان-سالتاناتقا بولەنگەن سارايىنىڭ گالەرەياسىمەن سەرۋەندەپ جۇرگەن شىعار نەمەسە بالكوننىڭ كەنەرەسىنە كەۋدەسىن تىرەگەن كۇيى، ار-نامىسىنا كولەڭكە تۇسىرمەۋ جاعىن ءارى ءقادىرىن كەتىرىپ الماۋ جاعىن قاراستىرا تۇرىپ، سورلى جۇرەگىمنىڭ سونىڭ جولىندا تارتىپ جۇرگەن ازابىن جەڭىلدەتۋ جونىندە، مەحناتىمنىڭ وتەمى ءۇشىن ءوزىمدى قانداي راقاتقا كەنەلتۋگە بولاتىنى تۋراسىندا، قامقورلىعىم ءۇشىن — قانداي كوڭىل قوشتىعىن، ءولىمىم ءۇشىن — قانداي ءومىر، قىزمەتىم ءۇشىن — قانداي سىي-سياپات تارتۋ ەتۋگە بولاتىنى جايىندا ويلانىپ تۇرعان شىعار؟ ال، سەن، جۇرەگىمنىڭ امىرشىسىنە قاراي ەرتەلەتىپ اتتانۋ ماقساتىندا اتتارىڭدى جەگۋگە اسىعىپ تۇرعان اسپاننىڭ التىن شاشتى شامشىراعى، — سەنەن جالىنىپ سۇرارىم، كورگەن بويىڭدا وعان مەنەن سالەم ايت، ءبىراق ونىڭ كەلبەتىنە كوز تىگىپ، سالەمدەسىپ تۇرعان كەزىڭدە، ابايلا، بەتىنەن سۇيۋگە قۇمارتۋشى بولما، ايتپەسە ونى سەنەن ءوزىڭ ءور مىنەز جەلاياق قىزدى قىزعانعاننان دا بەتەر قىزعاناتىن بولام، ال سەن ول قىزدى فەسساليانىڭ جازىق دالالارىمەن بە، الدە پەنەيا وزەنىنىڭ جاعالاۋىمەن بە، — قىزعانشاق تا ماحابباتقۇمار سەنىڭ ول كەزدە قاي جەرلەرمەن جۇيتكىپ جۇرگەنىڭدى مەن قايدان بىلەيىن، — ابدەن سىلەڭ قاتقانشا قۋعان بولاتىنسىڭ.

دون كيحوت وسىناۋ جان تەبىرەنتەرلىك ءسوزىن ودان ءارى جالعاستىرا بەرمەك نيەتتە ەدى، ءبىراق ءدال وسى كەزدە بەكەتشىنىڭ قىزى داۋىس بەرىپ:

— مارحاباتتى مىرزا! بەرمەنىرەك كەلۋگە راقىم ەتىڭىزشى! — دەدى.

دون كيحوت ونىڭ يشارات-بەلگىلەرى مەن داۋىسىنا باسىن بۇرىپ، ءدال وسى ساتتە ساۋلەسىن اسىرەسە مول شاشىراتا باستاعان ايدىڭ جارىعىندا ساراي ىشىنەن الدەكىمنىڭ ءوزىن شاقىرىپ تۇرعانىن كوردى؛ سونىمەن بىرگە، بۇل ويىق وعان تەرەزە سەكىلدى جانە جاي انشەيىن تەرەزە ەمەس، ءسان-سالتاناتى مول قامال-سارايدىڭ التىن جالاتقان تور كوزدى قاقپاعى بار تەرەزەسى سەكىلدى ەلەستەپ كەتتى، ويتكەنى ءوزى بەكەتتى وسىنداي قامال-ساراي رەتىندە قابىلداپ جۇرگەن بولاتىن؛ سول ءسات ونىڭ قيۋى قاشقان وي-قيالىنا قامال-ساراي يەسىنىڭ ۇلبىرەگەن سۇلۋ قىزى ءقازىر دە تاپ سول وتكەن جولعىداي قۇشتارلىق سەزىمىن تىنشىتار دارمەن تاپپاي، بۇعان تاعى ەسى كەتە ىنتىعىپ تۇرعانداي كورىنىپ كەتتى؛ وسى بايلامعا بەكىگەننەن كەيىن، ءوزى جايىندا جاقسىلىقتى بىلمەيتىن تاكاپپار ادام دەگەن وي تۋماسىن دەپ تىزگىندى قاعىپ قالدى دا، ويىققا تامان جاقىنداپ، ار جاعىنداعى ەكى قىزعا بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:

— ماحاببات قىزىعىنا باتۋ جونىندەگى ارمان-قيالىڭىز بويىڭىزداعى بار جاقسى قاسيەتتەر مەن مەيىرىم-قايىرىمىڭىزعا ساي دارەجەدە جاۋاپ قايتارۋ مۇمكىندىگىنەن ادا بولعان ادامعا باعىشتالعانىنا زور وكىنىش ءبىلدىرىپ تۇرمىن، سۇيكىمدى سەنورا، — جانە ول ءۇشىن بەيشارا كەزبە رىساردى ايىپتاۋىڭىزدىڭ ەشبىر رەتى جوق، ويتكەنى امۋر وعان كوز قيىعى تۇسكەن ساتتە-اق جۇرەگىنىڭ امىرشىسىنە اينالعان جاننان باسقا ەشكىمنىڭ ىقتيارىندا بولۋعا رۇقسات ەتپەيدى. كەشىرىڭىز مەنى، اسا قۇرمەتتى سەنورا، وتاۋىڭىزعا ورالىڭىز، ماعان سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىڭىزدى بىلدىرمەي-اق قويىڭىز، ويتكەنى ءسىزدىڭ الدىڭىزدا تاعى جاماناتتى بولعىم كەلمەيدى. ال، اگاراكي، ءوزىڭىز مەنى وسىنشالىقتى سۇيە تۇرىپ، ماعان الدەنەندەي ءبىر، البەتتە، ماحابباتقا قاتىسى جوق، نارسەگە بايلانىستى قىزمەت كورسەتۋ جونىندە ءوتىنىش ايتقىڭىز كەلسە، ايتا بەرىڭىز — ءقازىر بۇل ارادا بولماي تۇرعان ەركەتوتاي اياشىمنىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، نە تىلەسەڭىز سونى، ءتىپتى مەدۋزانىڭ ءبىر ۋىس شاشىن بولسىن مەيلى، — ال بۇل ءوزى شىن مانىندە شاش ەمەس، جىلاندار عوي، — نەمەسە ءتىپتى كۇننىڭ اينەك قۇتىعا قامالعان ساۋلەسىن بولسىن مەيلى، كىرپىك قاعىمدا-اق تاۋىپ بەرەم.

— مەيىربان حانىمىم مۇندايدىڭ ەشقايسىسىنا مۇقتاج ەمەس، سەنور رىسار، — دەپ جاۋاپ قاتتى بۇعان ماريتورنەس.

— سوندا مەيىربان حانىمىڭىز نە نارسەگە مۇقتاج، داناگوي دۋەنيا؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— تەك ءسىزدىڭ شاراپاتتى قولىڭىزعا عانا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ماريتورنەس، — وسى تەرەزەگە ءوزىن الىپ كەلگەن قۇشتارلىقتىڭ وتىن ءوشىرۋ ءۇشىن قولىڭىزدى سوزىڭىز، ال ونىڭ بۇل قۇشتارلىعى ار-ۇياتىن ايرانداي توگۋى دە عاجاپ ەمەس، ويتكەنى اكەسى كورىپ قويسا جونىنان تاسپا تىلەرى كامىل.

— ە، ونى كورىپ الارمىز! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — بايقاسىن، ماحاببات وتىنا ورتەنىپ جۇرگەن بالاۋسا قىزىنا قول جۇمساۋعا ءداتى بارعانى ءۇشىن جەر-دۇنيەدەگى بىردە-بىر اكە باستان كەشىپ كورمەگەندەي اقيرەتكە ۇشىراعىسى كەلمەسە، ابايلاسىن.

دون كيحوتتىڭ قولىن سوزباي قويمايتىنىنا كوزى جەتكەن ماريتورنەس قانداي ارەكەت جاساۋ كەرەگىن تۇسىنە قويدى، ءسويتتى دە قۇستاي ۇشىپ ات قوراعا بارىپ، سانچو پانسا ەسەگىنىڭ نوقتاسىن الدى دا، ويىقتىڭ قاسىنا كەپ تۇرا قالدى؛ ال دون كيحوت بولسا، ءدال وسى كەزدە، ءوز تۇسىنىگىنشە، ار جاق بەتىندە ماحاببات بۋىنا بالقىعان بيكەش وتىر دەپ ويلاعان تەمىر تور تۇتىلعان تەرەزەگە، ەر ۇستىنەن ەڭكەيىپ قولىن سۇعىپ، باسەڭ ۇنمەن بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— مىنە، مىناۋ، سەنورا، سىزگە ۇسىنىپ تۇرعان قولىم، نەمەسە، دۇرىسىن ايتقاندا، دۇنيەدەگى كۇللى قارا نيەتتىنىڭ قاتەرى. مىنە، مىناۋ سىزگە ۇسىنىپ تۇرعان قولىم، دەيمىن سىزگە، وسى كۇنگە شەيىن وعان ەشبىر ايەل زاتىنىڭ قولى جاناسقان ەمەس، ءتىپتى ءوزىمنىڭ بۇتكىل بولمىسىمدى ءباسى-بۇتىن باۋراپ العان ارۋدىڭ دا قولى جۋىقتاعان ەمەس وعان. مەن ونى سىزگە ءسۇيۋ ءۇشىن ەمەس، تەك سىڭىرلەرىنىڭ تارامىن، بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جىمداسۋىن، تارامىستارىنىڭ ۇزىندىعى مەن جالپاقتىعىن جاقسىلاپ كورىپ الۋىڭىز ءۇشىن عانا ۇسىنىپ تۇرمىن، وسىعان قاراپ-اق قولدىڭ باسى مۇنداي بولعاندا، قولدىڭ ءوزى قانداي قۋاتتى بولاتىنىن ءوزىڭىز دە جوبالاي الاسىز.

— ونى ءقازىر كورەمىز، — دەدى ماريتورنەس، سونى ايتىپ نوقتانىڭ ءبىر ۇشىن تۇزاقتاپ جىبەردى دە، ونى دون كيحوتتىڭ بىلەزىگىنە كيگىزىپ، مىقتاپ بەكىتىپ، ەكىنشى ۇشىن جۇگىرىپ بارىپ ساراي قاقپاسىنىڭ ىسىرماسىنا تاس قىپ بايلاپ تاستادى. قايىستىڭ قولىنا باتقانىن سەزگەن دون كيحوت بىلاي دەدى:

— ءسىز ءوزى، جارقىنىم، قولىمدى سيپالاۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە، قىرعىشپەن قىرىپ جاتقاندايسىز با، قالاي. قولىما سونشالىقتى مەيىرىمسىز بولماساڭىز ەتتى، ويتكەنى جۇرەگىمنىڭ وزىڭىزگە كورسەتكەن قاتىگەزدىگىندە ونىڭ ەش ايىپ-كىناسى جوق قوي: بارلىق اشۋىڭىزدى دەنە مۇشەسىنىڭ وسىناۋ شاعىنداۋ عانا ءبىر بولەگىنەن الۋىڭىز قاتىباستىق بوپ تابىلادى عوي. ەسىڭىزدە بولسىن، شىن جۇرەكتەن سۇيگەن ادام مۇنشالىقتى راقىمسىزدىقپەن كەك قايتارماۋعا ءتيىس.

ءبىراق دون كيحوتتى تىڭداپ جاتقان ەشكىم جوق-تى، ويتكەنى ونى بايلاپ تاستاعان بويدا-اق ماريتورنەس پەن بەكەتشىنىڭ قىزى كۇلكىدەن جارىلا جازداپ زىتا جونەلگەن، ال دون كيحوت بولسا، تىپىر ەتە الماي تۇرىپ قالعان.

بۇرىن ايتىلعانىنداي، ول روسينانتتىڭ ۇستىندە وتىرعان-دى، قولى بولسا ويىققا سۇعۋلى جانە قاقپانىڭ ىسىرماسىنا بايلاۋلى ەدى، وسى سەبەپتى روسينانت ورنىنان قوزعالىپ كەتسە قانداي كۇيگە ۇشىرايمىن دەگەن ويدان زارە-قۇتى قالماي، قاتتى مازاسىزدانىپ، قىبىر ەتۋگە مۇعدارى بولماي تۇرعان، الايدا روسينانت سەكىلدى جۋاس تا كونپىس جانۋاردىڭ ءبىر ورنىندا ايلاپ-جىلداپ تىرپ ەتپەي تۇرا بەرەتىنىندە كۇمان جوق-تى. بايلاۋلى تۇرعانىنا، ال حانىمداردىڭ كەتىپ قالعانىنا اقىرى كامىل كوز جەتكىزگەن دون كيحوت ءوزىن جادىلاۋعا ۇشىراعانداي سەزىندى، — سەبەبى، وتكەن جولى دا تاپ وسى قامال-سارايدا مالشى كەيپىندەگى دۋالانعان ماۆر ونى وڭدىرماي ساباپ تاستاعان؛ سوندىقتان اشىقاۋىزدىعى مەن اڭعىرتتىعى ءۇشىن ءوزىن-وزى ويشا كۇستانالاي باستادى: انا جولى كەلگەنىندە باسىن ازەر دەگەندە امان الىپ قالعان ونىڭ بۇل قامال-سارايعا ەكىنشى مارتە اياق باسۋعا تاۋەكەل ەتكەنىن كورمەيمىسىڭ، ويتكەنى، الدەنەندەي ءبىر شىتىرمان وقيعا كەزبە رىسار ءۇشىن ءساتسىز اياقتالار بولسا، وندا بۇل اتالمىش وقيعانىڭ وزىنە ەمەس، باسقا بىرەۋگە ارنالعانىن اڭعارتاتىنى، سوندىقتان ونداي وقيعانى ول جەردەن قايتا ىزدەۋدىڭ ءمانسىز دە ماعىناسىز ءىس بولاتىنى تاجىريبەدەن بەلگىلى ەدى عوي. سويتە تۇرعانىمەن، بوساتىپ الماققا تىرىسىپ قولىن جۇلقىلاۋمەن بولدى، ءبىراق ونى مىقتاپ بايلاپ تاستاعاندىقتان، بۇل ارەكەتىنەن تۇك شىقپادى. شىنىن ايتقاندا، روسينانت ورنىنان قوزعالىپ كەتە مە دەپ قولىن ابايلاپ جۇلقىعان ەدى؛ ءبىراق، ەرگە تۇزەلىپ وتىرۋعا اڭسارى قانشا اۋعانىمەن، قولىن جۇلىپ كەتۋ قاتەرىنەن قورقىپ، وسى جاعدايىنا امالسىز توزۋىنە تۋرا كەلدى.

ودان سوڭ نە شۇرايلى ءسوز اعىتىلدى دەيسىڭ كەلىپ: وزىندە ءاماديستىڭ جادىلاۋدىڭ قانداي ءتۇرىن دە قاۋقارسىز ەتە قوياتىن سەمسەرىنىڭ جوقتىعىنا وكىنىش ءبىلدىرۋ باستالدى؛ تاعدىر-تالايىنا قارعىس ايتۋ باستالدى؛ ءوزى جادىلاۋ قۇرىعىنان بوسانعانعا دەيىنگى ارالىقتا، — ال جادىلانعانىنا زارەدەي كۇدىگى جوق-تى، — كۇللى الەمنىڭ شەگەتىن زاردابى جايىنداعى اسىرا سىلتەۋشىلىگى باسىم اڭگىمەلەر ايتىلدى؛ ودان سوڭ تاعى دا اسا قادىرمەندى دۋلسينەيا توبوسسكايا جايىنداعى ەستەلىكتەر كەتتى؛ ودان سوڭ مەيىربان اتقوسشىسى سانچو پانسا كومەككە شاقىرىلدى، ال بۇل كەزدە ول ەسەگىنىڭ ەرىن جاستانىپ ەس-تۇس جوق ۇيقى سوعىپ جاتقان، ءتىپتى تۋعان شەشەسىنىڭ ەسىمى كىم ەكەنىن دە ۇمىتىپ كەتكەن؛ ودان سوڭ سيقىرشىلار ليرگاندەي مەن الكيفادان جاردەم سۇراۋ باستالدى؛ ودان سوڭ اسا قۇرمەت تۇتاتىن حانىمى ۋرگانداعا وزىنە ارا ءتۇسۋ جايىندا جالبارىنۋ باستالدى، ءسويتىپ اقىرى تاڭ اعارىپ اتقان شاقتا كۇدەرى ءۇزىلىپ، ءۇمىتى كەسىلىپ، مىسى قۇرىعان ول اڭىراپ جىلاۋعا كوشكەن بولاتىن، ويتكەنى جادىلانۋى سەبەپتى ماڭگىلىككە سوزىلاتىنداي كورىنگەن ازابىنان جاڭا تۋعان كۇننىڭ قۇلانتازا ارىلتاتىنىنا ەشقانداي سەنىمى قالماعان. روسينانتتىڭ ورنىندا تىپىر ەتپەي تۇرعانىن كورىپ، وسى ويىنا ورنىعا تۇسكەن-دى؛ اسپان شامشىراقتارىنىڭ جاعىمسىز ىقپالى اياقتالعانشا نەمەسە الدەبىر داناگوي كوزبايلاۋشى جادىلاۋ كۇشىن جويعانشا ءوزى دە، اتى دا وسىلايشا ەشتەڭە ىشپەي، ەشتەڭە جەمەي، كىرپىك ىلمەي تۇرا بەرەتىندەي كورىنگەن.

ءبىراق ونىڭ ەسەپ-قيسابى ونشا ءدال بولماي شىقتى، ويتكەنى تاڭ قىلاڭ بەرگەن بويدا-اق بەكەتكە ءتورت سالت اتتى كەلىپ ات باسىن تىرەدى، ءبارى دە كەرەمەت جاقسى كيىنىپ، جاراقتانعان، ەرلەرىنىڭ قاسىنا مۋشكەت بايلاپ العان. بەكەتتىڭ قاقپاسى بۇل كەزدە ءالى جابىق ەدى، سوندىقتان ولار قاقپانى بار كۇشپەن تارسىلداتىپ قاعا باستادى؛ سونى كورگەن دون كيحوت، قانداي كەپكە ۇشىراعانىما قاراماستان قاراۋىل بولۋ مىندەتىم دەپ تاۋىپ، بىلاي دەپ قىزبالانا ايقايلاپ جىبەردى:

— رىسارمىسىڭدار نەمەسە اتقوسشىمىسىڭدار، كىم بولساڭدار دا مەيىلدەرىڭ! قامال-سارايدىڭ قاقپاسىن تارسىلداتىپ قاققاندى قويىڭدار، ويتكەنى مىناداي قۇلقىن سارىدە ونداعى تۇرعىنداردىڭ ءتاتتى ۇيقىدا جاتاتىنى وزىنەن-وزى تۇسىنىكتى عوي، وعان قوسا، قاي قامالدىڭ دا قاقپاسى كۇن ءوز ساۋلەسىن كۇللى الەمگە تاراتقان كەزدە عانا اشىلاتىنى ءمالىم. ءسويتىپ، ات باسىن بۇرىڭدار دا، تاڭنىڭ اتۋىن كۇتىڭدەر، سەندەرگە قاقپانى اشۋعا بولا ما، الدە بولماي ما، ونى كەيىن كورە جاتامىز.

— قايداعى قامالدى نەمەسە قامال-سارايدى ايتىپ تۇرسىز جانە بىزگە الدەنەندەي ءبىر شارت قويىپ، ارنەنى شاتىپ تۇرعانىڭىزعا جول بولسىن! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سالت اتتىنىڭ ءبىرى. — ەگەر بەكەت يەسى بولساڭىز، وندا قاقپانى اشسىن دەپ ءامىر ەتىڭىز، — اتىمىزدى جەمدەپ الامىز دا ءارى كەتەمىز: شۇعىل شارۋامەن بارا جاتىرمىز.

— اپىراي، رىسارلار-اي، مەن بەكەتتىڭ قوجاسىنا ۇقساي ما ەكەم؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.

— كىمگە ۇقسايتىنىڭىزدى مەن بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى ەكىنشى سالت اتتى، — بىلەتىنىم تەك ساندىراقتاپ تۇرعانىڭىز عانا، ويتكەنى بەكەتتى قامال-ساراي دەپ اتايسىز.

— بۇل — قامال-ساراي، — دەدى دون كيحوت ايتقانىنان قايتپاي، — جانە قانداي — اينالا-ماڭداعى ەڭ تاۋىرلەرىنىڭ ءبىرى، ءبىر كەزدە تۇرعىندارىنىڭ قولىندا — اسا تاياق، باسىندا — ءتاج بولعان.

— كەرىسىنشە بولعانى، ياعني، اسا تاياعى — باسىندا، ءتاجى — قولىندا

بولعانى جاقسى ەدى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى ساياحاتشى. — جانە ولار، مەنىڭ ويىمشا، ماسقاراپاز بىرەۋلەر عانا شىعار، سەبەبى ولاردىڭ اساي-مۇسەيلەرى اراسىنان ءتاج بەن اسا تاياقتى ءجيى كەزىكتىرۋگە بولادى، وعان قوسا مىنا بەكەت تىم شاعىن، ار جاقتان ەشقانداي دابىر-دۇبىر ەستىلمەيدى، سوندىقتان بۇعان ءتاج كيىپ، اسا تاياق ۇستاۋعا لايىق تۇلعالاردىڭ توقتاي قويۋى ەكىتالاي.

— كەزبە رىسارلاردىڭ قانداي جاعدايلارعا جولىعىپ جاتاتىنىنان حابارىڭ بولماسا، ومىردەن دە بىلگەن-تۇيگەنىڭ كوپ ەمەس شىعار، — دەدى نارازى دون كيحوت.

بۇل بەرەكەسىز يت-ىرعىلجىڭ دون كيحوتپەن ءتىل قاتىسىپ تۇرعان سالت اتتىنىڭ سەرىكتەرىن جالىقتىرىپ جىبەردى دە، ولار قاقپانى قايتادان بار كۇشپەن تارسىلداتىپ قاعا باستادى، ناتيجەسىندە بەكەتتە قونىپ جاتقانداردىڭ ءبارى تۇگەل ۇيقىسىنان وياندى، ال بەكەتشى كىم مازالاپ جاتقانىن بىلمەككە قاقپاعا قاراي بەتتەدى. ءدال وسى مەزگىلدە جاڭادان كەلگەندەردىڭ استىنداعى اتتاردىڭ ءبىرى روسينانتتى يىسكەلەۋگە ىنتىق بولا قالدى، ال انا قايعىلى دا قامكوڭىل، قۇلاعى سالبىراپ، سۇلق تۇرعان بەيشارا اسپان مەن جەردىڭ اراسىندا سالاقتاعان قوجايىنىن ءوز دەنەسىمەن دەمەپ تۇرعان-دى؛ ءبىراق، اعاش ات سەكىلدى كورىنگەنىمەن، قانشا دەگەنمەن، كەۋدەسىندە جانى بار ءتىرى حايۋان بولعاندىقتان ول دا قارىزدار قالعىسى كەلمەدى — وزىنە ىقىلاس بىلدىرگەن اتتى ول دا يىسكەلەۋگە كىرىستى؛ ءسويتىپ، بۇنىڭ ءسال عانا قوزعالۋى مۇڭ ەكەن، دون كيحوتتىڭ اياعى كەرىلىپ سالا بەردى دە، ەردەن سىرعىپ كەتتى، ەگەر قولى بايلاۋلى بولماعاندا گۇرس ەتىپ جەرگە قۇلاۋى دا ىقتيمال ەدى؛ سونىمەن بىرگە، ول قۇددى بىرەۋ قولىن بىلەزىگىنەن كەسىپ جاتقانداي نەمەسە يىعىن شىعارىپ جىبەرۋگە تىرىسىپ جاتقانداي دەنەسىنىڭ جان شىداتپاي اۋىرعانىن سەزدى، — تىم تومەن سالبىراپ قالعانى سونشا، باشپايلارى جەرگە تيەر-تيمەستەي بوپ تۇرعان، ءبىراق بۇل ونىڭ جاعدايىن ودان ارمەن اۋىرلاتا تۇسكەن ەدى، سەبەبى تاعى كىشكەنە تىرمىسسا تابانىمەن جەر باساتىنىن سەزىپ، اياعىن جەرگە تىرەۋ ءۇشىن ءبيتىن سالىپ جاتقان-دى، — جازالاۋ قۇرالىنا بلوك تاڭدالعان، دار اعاشىنا وتە تومەن اسىلعان قىلمىسكەرلەر تاپ وسىلايشا ءوز ازابىن ءوزى ۇلعايتا تۇسەتىن: تاعى دا شامالى تالپىنسا تابانى جەرگە تىرەلەردەي كورىپ، بويىن بارىنشا سوزىپ باعۋعا تىرىساتىن.

حLءىۇ تاراۋ

بۇل تاراۋدا بەكەتتەگى قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن وقيعالار جايىنداعى اڭگىمە ارمەن جالعاسادى

قىسقاسى، دون كيحوتتىڭ قىلعىنا ايقايلاعانى سونشا، جۇرەگى تاس توبەسىنە شىققان بەكەتشى قاقپانى اسىعىس-ۇسىگىس اشا سالىپ، ايقاي شىققان جاققا قاراي جان ۇشىرا جۇگىردى، ونىڭ سوڭىنان جاڭادان كەلگەندەر ەردى. بۇل ايقاي-شۋ ماريتورنەستى دە وياتىپ جىبەرگەن-دى، ءسويتىپ، بۇنىڭ نە سەبەپتەن شىعىپ جاتقان دابىرا-شۋ ەكەنىن جىلدام اڭعارا قويعان ول جان بالاسىنىڭ كوزىنە تۇسپەي سارايعا جەتىپ باردى دا، رىسارىمىز سالبىراي ءىلىنىپ تۇرعان نوقتانى شەشىپ جىبەردى، اناۋ سول بويدا-اق بەكەتشى مەن جولاۋشىلاردىڭ كوز الدىندا جەرگە جالپ ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى؛ جولاۋشىلار بولسا، ونىڭ قاسىنا جاقىنداپ نە بولعانىن، نە سەبەپتى سونشا ايقايلاعانىن سۇراستىرىپ جاتتى. قولىنا بايلانعان قايىستى ءۇن-تۇنسىز سىپىرىپ تاستاعان دون كيحوت ورنىنان تۇرىپ، روسينانتقا قونعاننان كەيىن، قالقانىن كوكىرەگىنە تۇتىپ، نايزاسىن كولدەنەڭ ۇستاپ، اجەپتاۋىر قاشىققا ۇزاپ كەتتى؛ سونان سوڭ اتىنىڭ باسىن جالت بۇرىپ، تەبىنىپ قالدى دا، شوقىراقتاي شاپتى، شاۋىپ كەلە جاتقان كۇيى بىلاي دەپ ايقاي سالدى:

— ەگەر دە كىمدە-كىم مەنى تەكتەن-تەك جادىلانباعان دەيتىن بولسا، مەيىربان حانىمىم پرينسەسسا ميكوميكونانىڭ رۇقساتىمەن سول ادامنىڭ سۋايت ەكەنىن اشكەرەلەپ، ونى جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر ەتەم جانە جەكپە-جەككە شاقىرام!

جاڭادان كەلگەندەر دون كيحوتتىڭ سوزىنە تاڭىرقانىپ قالىستى، ءبىراق بەكەتشى دون كيحوتتىڭ كىم ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، وعان ەشقانداي كوڭىل ءبولۋدىڭ قاجەتى جوقتىعىن، ميى شاتىسقان ادام ەكەنىن، سوندىقتان تاڭعالماي-اق قويۋلارىنا بولاتىنىن ايتتى.

سول كەزدە ولار بەكەتشىدەن جاسى ون بەستەردەگى، قاشىر ايداۋشى بوپ كيىنگەن بوزبالانىڭ عايىپتان-تايىپ بەكەتىنە تۇسكەن-تۇسپەگەنىن سۇرادى، ءسويتىپ دونيا كلارا عاشىعىنىڭ ءتۇر-سىمباتىن ەگجەي-تەگجەيلى سۋرەتتەپ بەردى. قوجايىن بەكەتتە ادامنىڭ قاراقۇرىم ەكەنىن، ونداي بالانى كورگەن-كورمەگەنىن ەسىنە تۇسىرە الماي تۇرعانىن ايتتى. وسى ارادا جاڭادان كەلگەندەردىڭ ءبىرى اۋديتوردىڭ كۇيمەسىن كورىپ قالدى دا:

— ارينە، ول وسىندا، — اناۋ مىرزامىز سوڭىنان قالماي ەرىپ كەلە جاتقان كۇيمە. بىرەۋىمىز قاقپانىڭ جانىندا قالايىق، باسقالارىمىز بەكەتتىڭ ىشىنەن ىزدەسىن، سونداي-اق، اناۋ دۋالدان قارعىپ قاشىپ كەتپەۋى ءۇشىن، تاعى بىرەۋىمىزدىڭ بەكەتتى سىرتىنان تورۋىلداعانىمىز دۇرىس بولار، — دەدى.

— ءداپ سولاي جاسايمىز، — دەدى ەكىنشىسى.

سول ارادا ەكەۋى بەكەتكە قاراي كەتتى دە، ءۇشىنشىسى قاقپا جانىندا قالدى، ال ءتورتىنشىسى بەكەتتى سىرتىنان وراعىتا باستادى؛ ولاردىڭ بۇل تىرلىگىن ءۇنسىز باقىلاپ تۇرعان بەكەت يەسى نەلىكتەن وسىنشاما ابىگەرشىلىك جاسالىپ جاتقانىنا قايران بولدى، ءبىراق جاڭادان كەلگەندەردىڭ الگىندە عانا ەرەكشە بەلگىلەرىن وزىنە سيپاتتاپ بەرگەن بوزبالانى ىزدەستىرىپ جۇرگەنىن ول جاقسى ءتۇسىنىپ تۇرعان.

سول ەكى ارادا كۇن دە ۇياسىنان كوتەرىلگەن ەدى، ءبىر جاعىنان، وسى سەبەپتەن، ەكىنشى جاعىنان، دون كيحوتتىڭ ايقاي-ۇيقايىنان، بارلىعى دا ويانىپ، تۇرىپ كەتكەن بولاتىن، ال جۇرتتىڭ بارىنەن بۇرىن كلارا مەن دوروتەيا تۇرعان-دى: بىرىنە — عاشىعىنىڭ تاياۋ ماڭدا جۇرگەنى مازا بەرمەسە، ەكىنشىسىنە — سۇيگەنىن كورۋگە دەگەن ىنتىزارلىق تىنىشتىق بەرمەگەن-دى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ەكەۋىنىڭ دە ۇيقىلارىنىڭ ءسانى كەتۋىنە سەبەپ جەتكىلىكتى بولاتىن. ءتورت جولاۋشىنىڭ بىردە بىرەۋى وزىنە زارەدەي كوڭىل اۋدارماعانىن جانە شاقىرۋىن قابىل الماعانىن كورگەن دون كيحوت كۇيىنىش پەن ىزادان جارىلىپ كەتە جازداپ شاق تۇردى، ەگەر رىسارلىق قارەكەت قاعيدالارى كەزبە رىسارعا ۋادەسىن ورىنداماي جاتىپ باسقا ءبىر ىسپەن اينالىسپايتىنى جونىندەگى سەرتىنە قاراماي-اق جاڭا ءبىر شارۋالاردى قولعا الىپ، سونىمەن شۇعىلدانىپ كەتۋگە ەرىك بەرەتىن بولسا، وندا بۇل الگىلەردى قولما-قول شابۋىلداپ، شاقىرۋىن قابىل الۋعا ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز ءماجبۇر ەتەر-اق ەدى، ءبىراق ميكوميكونانى ءوز كورولدىگىنە ەنگىزبەي تۇرىپ جاڭا ارەكەتكە كىرىسۋىنە بولمايتىنىن جانە ءتيىس تە ەمەستىگىن ەسىندە ۇستاعان ول ساباسىنا ءتۇسىپ، جاڭادان كەلگەندەردىڭ اۋرەشىلىگى نەمەن تىنارىن كۇتىپ ءۇنسىز قالدى؛ ال ولاردىڭ ءبىرى سول تۇستا بوزبالانى ىزدەپ تاۋىپ تا العان-دى، — ءوزىن بىرەۋلەر ىزدەپ ءجۇر-اۋ دەگەن ويدان ماقۇرىم بوزبالا شىن مانىندەگى قاشىر ايداۋشىنىڭ جانىندا ۇيقىنى سوعىپ جاتقان، ال ءوزىنىڭ قولعا تۇسكەنىنەن، ەكىباستان، بەيحابار-تۇعىن. جاڭادان كەلگەن ونى بىلەگىنەن شاپ بەرىپ ۇستاي الدى دا:

— اپىراي، سەنور دون لۋيس، كيىمىڭىز دارەجە دەڭگەيىڭىزگە ابدەن-اق ۇيلەسىمدى ەكەن، ال توسەك-ورنىڭىز اياۋلى اناڭىزدىڭ ءوزىڭىزدى ءسان-سالتاناتتا ماپەلەپ وسىرگەنىنە ايعاق بولارداي-اق، — دەدى.

بوزبالا ۇيقىلى كوزىن ۋقالاپ جىبەرىپ، وعان تەسىرەيە قاراپ قالدى دا، بۇنىڭ اكەسىنىڭ مالايى ەكەنىن اجىراتتى، بۇل جاڭالىق ونى قاتتى تاڭعالدىرعانى سونشا، ۇزاق ۋاقىت بويى ءبىر اۋىز بىردەڭە ايتارلىق شاماسى بولمادى، ال مالاي ءسوزىن ارمەن جالعاپ جاتتى:

— ءسىزدىڭ اياۋلى اكەڭىز، ال مەنىڭ قوجايىنىم، انا دۇنيەگە اتتانىپ كەتپەسىن دەسەڭىز، جارقىنىم، سەنور دون لۋيس، سىزگە بار شارۋاڭىزدى بىلاي قويىپ ۇيگە قايتۋدان باسقا ەشتەڭە قالمايدى، ويتكەنى ۇيدە بولماۋىڭىزدىڭ جانىنا قاتتى باتقانى سونشا، اكەڭىز شىنىمەن سونداي حالگە جەتىپ وتىر.

— ال، سوندا اكەم وسىلاي قاراي كەتكەنىمدى جانە وسىنداي كيىم كيگەنىمدى قايدان بىلگەن؟ — دەپ سۇرادى دون لۋيس.

— ويعا العان ءىسىڭىز جايىندا سىر بولىسكەن ءبىر شاكىرت بالا اكەڭىزدىڭ ءسىزدى جەر-كوكتەن ىزدەپ تاپپاي اھ ۇرىپ جاتقانىن كورىپ جانى اشىپ، ءبارىن تۇگەل بايان ەتتى، ال اكەڭىز سول بويدا ءتورت مالايىن قۋعىنعا اتتاندىردى، ءسويتىپ مىنە تورتەۋىمىز دە الدىڭىزعا كەلىپ باس ءيىپ تۇرمىز جانە قۋانىشىمىز قوينىمىزعا سىيماي تۇر، سەبەبى ساپارىمىز سونداي ءساتتى بوپ شىقتى، ۇزاماي ءوزىڭىزدى جانىنداي جاقسى كورەتىن ادامىڭىزبەن تابىساتىن بولاسىز.

— ە، بۇل قايتۋعا قۇلقىم سوعا ما، جوق پا، كوكتەگى قۇدىرەت قالاي قارايدى — سوعان بايلانىستى، — دەدى دون لۋيس قىڭىراتقىپ.

— سوعا ما، قاراي ما دەپ باس قاتىراتىن نە بار، ۇيگە قايتۋعا كەلىسكەنىڭىزدىڭ ءوزى-اق جەتەدى. بۇدان باسقا جاسايتىن امالىڭىز دا جوق.

دون ءلۋيستىڭ جانىنداعى قاشىر ايداۋشى وسى اڭگىمەنىڭ ءبارىن ەستىپ جاتقان-دى، — توسەگىنەن اتىپ تۇردى دا، بۇل وقيعا جايىندا دون فەرناندوعا، كاردەنوعا جانە ولاردىڭ كيىنىپ ۇلگەرگەن باسقا دا سەرىكتەرىنە حابارلاۋعا اسىقتى؛ الگى ادامنىڭ بوزبالانى دون دەپ اسپەتتەيتىنىن، ولاردىڭ ەكەۋارا نە جايىندا سويلەسكەنىن جانە الگىنىڭ بالانى الىپ كەتكىسى كەلەتىنىن، بالانىڭ بارعىسى كەلمەيتىنىن ولار، مىنە، وسى جىگىتتەن ەستىدى. قاشىر ايداۋشىنىڭ بۇل حابارى، سونداي-اق وسىناۋ بوزبالا جايىندا وزدەرىنە بۇرىننان ءمالىم جاي، انىعىراق ايتقاندا — قۇدىرەتتىڭ وعان عاجايىپ داۋىس سىيلاعانى، ولاردى بۇل بوزبالا جايىندا كوبىرەك بىلۋگە ىنتىقتىردى، وعان كۇش كورسەتىلەتىندەي بولسا ءتىپتى كومەك بەرگىلەرى دە كەلدى، سول ءۇشىن ءبارى بوزبالا مەن مالاي اراسىنداعى كيكىلجىڭ ءالى جالعاسىن تاۋىپ جاتقان جەرگە قاراي باعىت الدى. ءدال وسى كەزدە دوروتەيا بولمەسىنەن سىرتقا شىققان-دى، وعان ەرىپ ۇرگەلەكتەنە باسىپ دونيا كلارا دا شىققان، سول ارادا دوروتەيا كاردەنونى اۋلاقتاۋ شىعارىپ الىپ، وعان جاس ءانشى مەن دونيا كلارا اراسىنداعى جايدى قىسقاشا تۇردە بايانداپ بەردى، ال كاردەنو، ءوز كەزەگىندە، وعان بوزبالانىڭ اكەسى قۋعىنعا جىبەرگەن مالايلاردىڭ كەلىپ جەتكەنىن حابارلادى جانە كلارا ەستىمەيتىندەي ەتىپ اقىرىن داۋىسپەن ايتپاعاندىقتان، وسىنىڭ ءبارى قىزدى قاتتى تولقىتىپ جىبەرگەنى سونشا، دوروتەيا ۇستاپ قالماعاندا ەس-تۇسسىز قۇلاپ تۇسەرى كامىل-دى. كاردەنو دوروتەياعا ونى بولمەگە كىرگىزۋگە كەڭەس بەردى، قالعانىنىڭ ءبارىن ءوزى رەتتەيتىنىن ايتتى؛ دوروتەيا سولاي ەتتى دە.

ال بۇل كەزدە ءتورت مالايدىڭ تورتەۋى دە بەكەتتىڭ اۋلاسىنا جينالىپ، دون ءلۋيستى ورتاعا الىپ، اكەسىن قۋانتۋ ءۇشىن وسى ءقازىر قولما-قول ءجۇرىپ كەتۋىن سۇراپ جابىلا ۇگىتتەپ جاتتى. دون لۋيس ولارعا ءومىرىن دە، ارىن دا، جانىن دا باسكە تىككەن شارۋاسىن ءبىرىڭعايلى قىلماي ەشقايدا بارمايتىنىن ءمالىم ەتتى. مالايلار بولسا، ونى مۇندا قالدىرىپ قۇر وزدەرى قايتپايتىنىن، جاقتىرسىن مەيلى، جاقتىرماسىن مەيلى، ءبارىبىر ونى قالايدا ۇيىنە الىپ باراتىندارىن ايتىپ تابانداپ تۇرىپ الدى.

— سىزدەر مەنىڭ ءمايىتىمدى عانا الىپ باراسىزدار، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون لۋيس. — قالاي، ءقايتىپ اپارساڭىزدار دا مەنىڭ جانسىز دەنەمدى عانا اپاراسىزدار.

بۇل ەكى ارادا داۋ-داماي دابىراسىنا مەيمانداردىڭ كوپشىلىگى-اق جينالىپ قالعان، ولاردىڭ اراسىندا كاردەنو، دون فەرناندو، ونىڭ سەرىكتەرى، اۋديتور، سۆياششەننيك، شاشتاراز، سونداي-اق ەندى قامال-سارايدى كۇزەتۋگە مۇقتاجدىق جوق دەپ شەشكەن دون كيحوت تا بار ەدى. بوزبالانىڭ باسىنداعى جايدان حاباردار بوپ ۇلگەرگەن كاردەنو مالايلاردان جاس جىگىتتى كۇشتەپ الىپ كەتۋگە نە يتەرمەلەپ تۇرعانىن سۇرادى.

— ءبىزدى يتەرمەلەپ تۇرعان — اكەسىن ومىرگە قايتا ورالتۋ تىلەگى عانا، مىنا كاۆالەرودان ويدا جوقتا قول ءۇزىپ قالۋى سەبەپتى وعان ومىرمەن قوش ايتىسۋ قاتەرى ءتونىپ تۇر، — دەپ جاۋاپ قاتتى تورتەۋدىڭ ءبىرى.

دون لۋيس وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— بۇل ارا مەنىڭ جەكە باسىما قاتىستى جايلاردى تالقىلايتىن جەر ەمەس. مەن ەرىكتى اداممىن، قايتقىم كەلسە — قايتامىن، قايتقىم كەلمەسە — ەشقايسىڭىز دا ءماجبۇر ەتە المايسىزدار.

— ءسىزدى، مەيىربان مىرزام، اقىل-پاراساتىڭىز ءماجبۇر ەتەدى، — دەدى مالاي كەلىسىڭكىرەمەي، — ال، ەگەر ول سىزدە ازداۋ بولسا، بىزدە جەتەرلىك، ايتەۋىر وسى جەرگە كەلىپ تۇرعانداعى ماقساتىمىز بەن جۇكتەلگەن مىندەتىمىزدى اقىرىنا دەيىن ورىنداپ شىعۋعا جەتەدى.

— ماسەلەنى ەگجەي-تەگجەيلى انىقتاپ العان ءجون بولار ەدى، — دەپ سوزگە اۋديتور ارالاستى.

سول ارادا بۇل قوجايىنىنىڭ كورشىسى ەكەنىن شىرامىتقان مالاي:

— اپىراي، مارحاباتتى مىرزا، سەنور اۋديتور، مىنا كاۆالەرونى قالاي عانا تانىماي تۇرسىز؟ بۇل كورشىڭىزدىڭ ۇلى عوي، — دارەجە-اتاعىنا ساي كەلمەيتىن كيىم كيىپ اتا-اناسىنىڭ ۇيىنەن قاشىپ كەتكەن بولاتىن، ونىسىن ءوزىڭىز دە كورىپ تۇرعان شىعارسىز، — دەدى.

مۇنى ەستىگەن اۋديتور بوزبالاعا زەيىن سالا قاراپ، ونى تاني كەتتى دە، قۇشاعىنا الىپ:

— دارەجە-اتاعىڭىزعا كىر كەلتىرەتىن مىناداي كيىم كيىپ جانە وسىنداي ىڭعايدا ساياحات جاساپ جۇرگەنىڭىز نەعىلعانىڭىز، سەنور دون لۋيس: انشەيىن بالالىق پا نەمەسە ونىڭ الدەنەندەي ءبىر سەبەبى بار ما؟ — دەدى.

بوزبالانىڭ كوزىنە جاس تولىپ كەتتى دە، اۋديتورعا ەشقانداي جاۋاپ قايتارا المادى، ال اۋديتور بولسا مالايلاردان سابىر ەتۋىن سۇراپ، ءبارى دە ويداعىداي رەتتەلەتىنىن ايتتى؛ ءوزى دون ءلۋيستى قولىنان ۇستاپ، وڭاشاعا الىپ شىققان سوڭ، قانداي كەپكە تاپ بولعانىن سۇرادى. ول ءوستىپ ودان باسىنداعى جايدى ەگجەي-تەگجەيلى سۇراستىرىپ جاتقان كەزدە بەكەت قاقپاسى جانىنان شاڭقىلداعان داۋىستار ەستىلدى، وعان سەبەپكەر مىناداي جاعداي ەدى: وسىندا قونىپ شىققان ەكى مەيمان دون ءلۋيستىڭ مالايلارى جۇرتتىڭ نازارىن بۇرىپ العانىن كورىپ، ەشتەڭە تولەمەي كەتىپ قالماق بولىپتى؛ الايدا باسقا بىرەۋدىڭ شارۋاسىنان گورى ءوز شارۋاسىن كوبىرەك قۇنتتاعاندى ءجون كورەتىن بەكەتشى ولاردى قاقپانىڭ جانىنان ۇستاپ، اقى تولەۋدى تالاپ ەتكەن جانە پاسىق پيعىلدارىن وتە ءبىر بىلعانىشتى سوزدەرمەن مىنەپ-سوككەنى سونشا، انالار جاۋاپ ورنىنا جۇدىرىعىن الا جۇگىرگەن؛ ءسويتىپ، ولاردىڭ مۇنى وڭدىرماي تومپەشتەي باستاعانى سونشا، بەيشارا بەكەتشىنىڭ جان داۋىسى شىعا باقىرىپ كومەك سۇراۋدان باسقا شاراسى قالماعان. بەكەتشىنىڭ جۇبايى مەن قىزى دون كيحوتتى نەعۇرلىم قولى بوس جانە كومەك كورسەتۋگە نەعۇرلىم قابىلەتتى ادام دەپ تاپقان-دى، سوندىقتان وعان بەكەتشىنىڭ قىزى كەلىپ:

— كومەكتەسە كورىڭىز، سەنور رىسار، جاراتقان يەمىز وزىڭىزگە وسىنداي قابىلەتتى تەككە بەرمەگەن بولار، ەكى سۇرقيا سورلى اكەمنىڭ قاققاندا قانىن، سوققاندا ءسولىن شىعارىپ جاتىر! — دەدى.

ونىڭ لەبىزىن تىڭداپ العان دون كيحوت اسپاي-ساسپاي جانە مەيلىنشە بايسالدى كەيىپتە بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:

— اياۋلى ارۋ! قازىرگى تاڭدا بۇل ءوتىنىشىڭىز اياقسىز قالۋعا ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن، ويتكەنى بەرگەن ۋادەم بويىنشا اياقتاپ شىعۋعا ءماجبۇر بوپ تۇرعان شارۋامدى جەرىنە جەتكىزبەيىنشە، قانداي دا ءبىر باسقا شىتىرمان وقيعاعا ارالاسۋعا قاقىم جوق. الايدا، سىزگە مىناداي باعالى كەڭەس بەرسەم بە دەيمىن: جۇگىرىپ بارىڭىز دا اكەڭىزگە ايتىڭىز، بۇل ايقاستا ول بارىنشا تاباندىلىق تانىتسىن جانە قانداي سەبەپپەن بولسا دا بەرىلمەيتىن بولسىن، ال بۇل ەكى ارادا مەن پرينسەسسا ميكوميكونادان ونى وسىناۋ باقىتسىزدىقتان اراشالاپ الۋعا پۇرسات سۇرايمىن، ەگەر ول پۇرساتىن بەرسە، ەش ساسپاڭىز، ونى قۇتقارىپ الام.

— الدا، قۇداي-اي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سول جەردە تۇرعان ماريتورنەس. — ءسىز ءوتىنىش ايتىپ، اتالمىش پۇرساتىڭىزدى الىپ بولعانشا قوجايىنىم انا دۇنيەگە اتتانىپ تا كەتەدى عوي.

— ماعان سونداي پۇرساتتى الۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىزدەر، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي، — ال اناۋ بۇل كەزدە انا دۇنيەگە اتتانا ما، اتتانباي ما — وندا تۇرعان دانەڭە جوق، ويتكەنى ونى ول جاقتان دا بوساتىپ الام، ءتىپتى بۇعان ول جاقتىڭ تۇگەل قارسىلىق كورسەتكەنىنە دە قارامايمىن نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، ونى سول جاققا اتتاندىرىپ جىبەرگەندەردى جاقسىلاپ تۇرىپ جەلكەلەيتىنىم سونشا، بارشاڭىز دا تولىق قاناعاتتانعاندىق سەزىمگە يە بولاسىزدار.

سونى ايتىپ، كوپ ويلانىپ تۇرماستان، دوروتەيانىڭ الدىندا تىزەسىن بۇكتى دە، ءوزىنىڭ كەزبەلىك-رىسارلىق تىلىندە مارتەبەلى حانىمعا مىنا قامال-سارايدىڭ توتەنشە قاسىرەتكە تاپ بولعان يەسىنە جەدەل تۇردە جاردەم كورسەتۋىنە كەڭشىلىك جاساپ، پۇرسات بەرۋ جونىندە ءوتىنىش ءبىلدىردى. پرينسەسسا قۋانا-قۋانا كەلىسىم بەردى دە، دون كيحوت قالقانىن بەتكە ۇستاپ، سەمسەرىن سۋىرىپ الىپ، قاقپاعا قاراي تۇرا جۇگىردى، ول جەردە ەكى مەيمان بەكەتشىگە الىگە شەيىن اسىقپاي الىمجەتتىك جاساپ جاتقان بولاتىن؛ ءبىراق دون كيحوت ولارعا جاقىنداي بەرە قالت تۇرىپ قالدى، ماريتورنەس پەن بەكەتشىنىڭ ايەلى كىدىرمەۋىن، ءبىرى قوجايىنىن، ەكىنشىسى كۇيەۋىن جەدەل قۇتقارىپ الۋىن سۇراپ ايقايلاعاندارىمەن، بىلق ەتپەدى.

— مەن اسىقپايىن دەپ تۇرمىن، — دەدى دون كيحوت، — ويتكەنى، قاراپايىم قىزمەتشىلەرگە قارسى سەمسەر سۋىرۋعا قاقىم جوق. اتقوسشىم سانچونى شاقىرىڭدار، ويتكەنى بۇندايلاردان اراشالاۋ مەن كەك قايتارۋ سونىڭ ۇلەسىندەگى شارۋا.

بۇل اڭگىمە بەكەتتىڭ قاقپاسى جانىندا ايتىلىپ جاتقان-دى، ال ول جەردە ايتۋعا تۇرارلىقتاي دارەجەدە ءدوپ ءتيىپ، ءدال سوعىلعان جۇدىرىقتار سول بۇرىنعىشا جاڭبىرداي جاۋىپ، بەكەتشىگە اجەپتاۋىر مولشەردە زيان اكەلىپ، ماريتورنەستىڭ، ايەلى مەن قىزىنىڭ جانىن قويارعا جەر تاپتىرماي تۇرعان، دون كيحوتتىڭ قويانجۇرەكتىگى، سونداي-اق ءبىرىنىڭ قوجايىنى، ەكىنشىسىنىڭ جۇبايى، ءۇشىنشىسىنىڭ اكەسى تاپ بولعان مىنا قاسىرەت ولاردى قاتتى كۇيزەلتىپ جىبەرگەن.

ايتسە دە، بەكەتشىنى از ۋاقىتقا جايىنا قالدىرا تۇرايىق، ويتكەنى ونى اراشالاپ الاتىنداردىڭ تابىلارى انىق، ال تابىلماسا — ءالى كەلمەيتىن ىسكە تاۋەكەل ەتىپ الەك بولعانى ءۇشىن شىداسىن، قىڭق ەتكەن دىبىس شىعارماسىن، سويتەيىك تە، ەلۋ قادامداي كەيىن ءجۇرىپ دون ءلۋيستىڭ اۋديتورعا نە دەپ جاتقانىنا قۇلاق تۇرەيىك: ءبىز ولاردان اۋديتور بوزبالادان نەلىكتەن جاياۋ كەلە جاتقانىن، نە سەبەپتى ۇستىنە سونشالىقتى جۇپىنى كيىم كيگەنىن تاپتىشتەپ سۇراپ جاتقان كەزدە قول ءۇزىپ ەدىك قوي. سول ارادا بوزبالا بەينە جۇرەگى قايعىدان قارس ايرىلىپ تۇرعانىنىڭ بەلگىسىندەي ونىڭ قولىن قاتتى قىسىپ ۇستاپ العان كۇيى جانە كوزىنىڭ جاسىن كولدەتىپ تۇرىپ بىلاي دەدى:

— مارحاباتتى مىرزا! سىزگە ايتارىم تەك بىرەۋ عانا: مەيىربان حانىمىم دونيا كلارانى كورۋىمە قۇدىرەتتى كۇش وڭ قاباق بىلدىرگەن ساتتە-اق، بۇعان وزىڭىزبەن كورشىلىگىمىزدىڭ دە سەپتىگى تيگەنى راس، سول ءبىر قاس قاعىمدا-اق ءسىزدىڭ قىزىڭىز، ال مەنىڭ مەيىربان حانىمىم، جۇرەگىمنىڭ قوجاسىنا اينالعان بولاتىن، ەگەردە ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىز، شىن مانىندەگى ءامىرشىم ءارى اكەم، بۇعان قارسىلىق بىلدىرمەسە، وندا ول تاپ بۇگىن مەنىڭ زايىبىما اينالادى. تەك سول ءۇشىن عانا مەن تۋىپ-وسكەن ءۇيىمدى تاستاپ شىقتىم، تەك سول ءۇشىن عانا مىناداي كيىمدى كيدىم، ءسويتىپ نىساناعا قاراي اتىلعان وق سەكىلدى، كومپاستىڭ جەتەگىنە ەرگەن تەڭىزشى سەكىلدى ول قايدا بارسا سوندا بارماققا سوڭىنان قالماي ىلەسىپ كەلەم. وزىنە دەگەن سەزىمىم جايىندا ول تەك كوزىمنەن سورعالاعان جاستان بايقاعانىنان باسقا ەشتەڭە دە بىلمەيدى، ونىڭ ءوزىن دە تەك بىرنەشە رەت الىستان عانا كورگەن بولاتىن. سىزگە، سەنور، اتا-انامنىڭ داۋلەتتى ءارى اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان ادامدار ەكەنى ءمالىم شىعار، مەن ولاردىڭ جالعىز عانا مۇراگەر ۇلىمىن، ەگەر تىلەگىمدى تولىق قاناعاتتاندىرۋ جونىندە شەشىم قابىلداۋىڭىزعا وسىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى دەپ ويلاساڭىز، وندا مەنى تاپ وسى ءقازىر ۇلىم دەپ اتاڭىزشى. ەگەر دە اكەم، باسقاشا ءبىر وزىندىك وي-جوسپارىن ورىنداماق بوپ، ىزدەپ تاپقان قازىنامدى دۇرىس باعالامايتىن بولسا، وندا كۇيرەتۋ مەن وزگەرتۋ جاعىنا كەلگەندە ۋاقىت شىركىننىڭ ادام مۇددەسىنەن الدەقايدا الدىرەك بولاتىنى بەلگىلى عوي.

وسىنى ايتىپ عاشىق بالا ءۇنسىز قالدى؛ دون ءلۋيستىڭ ءوز سەزىمى جايىندا شەشىلگەن كەزدەگى شەشەندىگى مەن پاراسات-پايىمى اۋديتوردى قاتتى تاڭىرقاتتى، سونىمەن بىرگە ول نە ىستەۋ كەرەگىن بىلمەي داعدارىپ تا قالعان، ويتكەنى ءبارى اياق استىنان، كۇتپەگەن جەردەن بولعان-دى؛ وسىعان بايلانىستى ول ازىرشە وعان ەشتەڭە ايتا دا المادى، اقىل-كەڭەس تە بەرە المادى، بار-جوعى تەك ساباسىنا ءتۇسىپ، ءبارىنىڭ دە كوڭىلىن كونشىتەتىن شەشىمنىڭ جايىن اسىقپاي ويلاستىرۋ ءۇشىن مالايلاردى ەرتەڭگە شەيىن ۇستاپ قالۋ كەرەك دەگەن ۇيعارىم جاسادى. قارسىلىق بىلدىرگەنىنە قاراماي دون لۋيس ونى قولىنان ءسۇيىپ، كوزىنىڭ جاسىمەن سۋعاردى، ونىڭ بۇل ءىسى اۋديتوردىڭ جۇرەگىن عانا ەمەس، تاستان جارالعان جۇرەكتى دە جۇمسارتقان بولار ەدى، ال اۋديتوردىڭ ءوزى، اقىلدى ادام بولۋى سەبەپتى، بۇل نەكەنىڭ قىزىنا قانداي يگىلىك اكەلەتىنىن بەك جاقسى ءبىلىپ تۇرعان؛ ول تەك بۇلاردىڭ، مۇمكىن بوپ جاتسا، دون ءلۋيستىڭ اكەسىنىڭ اق باتاسى بويىنشا عانا ۇيلەنگەندەرىن عانا قالاعان، ال ونىڭ بالاسىنا اقسۇيەكتىك اتاق الىپ بەرۋدى كوزدەپ جۇرگەنىن قۇلاعى شالعان-دى.

دون كيحوتتىڭ قورقىتىپ-ۇركىتۋىنە ەمەس، سەندىرە، كوڭىلگە قونىمدى دالەلدەر كەلتىرە ايتقان سوزىنە دەن قويعان مەيماندار سول ەكى ارادا بەكەتشىمەن تاتۋلاسىپ، اقىسىن تولىق وتەگەن ەدى، ال دون ءلۋيستىڭ مالايلارى بولسا مىرزالارىنىڭ اۋديتورمەن اڭگىمەسى نەمەن اياقتالارىن جانە قانداي شەشىم قابىلدارىن توسىپ تۇرعان، مىنە ءدال وسى كەزدە قاشان دا سەرگەك جۇرەتىن قاعىلەز شايتاننىڭ ازعىرۋىمەن بەكەتكە انا جولى دون كيحوت مامبرين دۋلىعاسىن تارتىپ العان، ال سانچو پانسا تاۋىرلەۋ ەر-تۇرمانىن زورلىق قىلىپ ءوز ابزەلىنە اۋىستىرىپ العان، شاشتارازدىڭ كەلىپ كىرمەسى بار ما! ەسەگىن ات قوراعا قويماق بولعان شاشتاراز سانچو پانسانىڭ ەر-تۇرمانمەن اۋرە بوپ جاتقانىن كورىپ قالىپ، ءوزىنىڭ ەرىن سول بويدا تانىپ، ىزادان جارىلىپ كەتە جازداپ سانچوعا ايقايدى سالا تاپ بەردى:

— ءاي، سەن، الاياق، اقىرى قولعا ءتۇستىڭ بە! ساقال قىراتىن لەگەنىمدى، ەرىمدى جانە ءوزىڭ ۇرلاپ اكەتكەن نوقتا-جۇگەنىمدى قايتار جانىڭ بارىندا!

كۇتپەگەن جەردەن مۇنداي شابۋىلعا تاپ بولعان جانە ءوزىن قالاي سىقپىرتا بوقتاپ جاتقانىن قۇلاعى شالعان سانچو ءبىر قولىمەن ەرگە جارماسىپ، ەكىنشى قولىمەن شاشتارازدى بەتتەن ءبىر سالىپ، اۋزىن قان قىلدى؛ ءبىراق، بۇعان قاراماستان شاشتاراز ولجاسىن — ياعني، ءوزىنىڭ مەنشىكتى ەرىن، قولدان شىعارا قويمادى، كەرىسىنشە، ايقايدى كۇشەيتىپ جىبەرگەنى سونشا، بوراعان بوعاۋىز بەن شاڭ-شۇڭ داۋىس بەكەتتەگى بارلىق تۇرعىننىڭ نازارىن اۋداردى.

— ءادىل سوت، مۇندا كەل، كورول اتىمەن شاقىرام! — دەپ ايقايلادى ول. — مەن ءوز مۇلكىمدى قايتارماق بوپ جاتىرمىن، ال مىنا قارا جولدىڭ قاراقشىسى مەنى ولتىرگىسى كەلەدى!

— وتتاپسىڭ، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى سانچو، — مەن قارا جولدىڭ قاراقشىسى ەمەسپىن، ال مىنا ولجانى قوجايىنىم دون كيحوت ءادىل سايىستىڭ ارقاسىندا قولعا ءتۇسىردى.

دون كيحوت تا وسى اراعا جەتىپ ۇلگەرگەن-دى؛ اتقوسشىسىنىڭ قالايشا قورعانىپ، قالايشا شابۋىل جاساپ جاتقانىنا سۇيىسىنە قاراپ قالعان ول، بۇل ءوزى ابدەن لايىقتى ادام ەكەن-اۋ دەگەن تۇجىرىمعا ءبىرجولا ورنىعىپ، قۇيتتاي قولايلى ءسات تۋعان بويدا-اق ونى رىسارلار قاتارىنا وتكىزۋگە وزىنە-وزى ءسوز بەردى، ويتكەنى سانچو وعان رىسارلار وردەنىنىڭ بەدەلىنە بەدەل قوساتىن ادام سەكىلدى بوپ كورىندى. ايتقاندايىن، ۇرىس-كەرىستىڭ قىزعان شاعىندا شاشتاراز بىلاي دەپ ءمالىم ەتتى:

— قۇدايدىڭ ماعان ءولىم جىبەرەتىنى قانداي انىق بولسا، بۇل ەردىڭ دە وزىمدىكى ەكەنى سونداي انىق، سەنورلار؛ جانە بۇل ەردى تۋعان بالامداي جاقسى تانيمىن. وعان قوسا، مىنا جەردە، اتقورادا ەسەگىم تۇر، نانباساڭدار سودان بارىپ سۇراڭدار، ايتپەسە وزدەرىڭ ولشەپ كورىڭدەر — ەگەر ەرىم وعان قۇيىپ قويعانداي شاق بولماسا، وندا مەن ارسىزبىن. بۇل بۇل ما: تاپ سول ەرىم قولدى بولعان كۇنى جاپ-جاڭا مىس لەگەنىمنىڭ دە جوعالىپ كەتكەنىن ءبىلدىم، — ال ول ءۇشىن از دا ەمەس، كوپ تە ەمەس، تۇتاس ءبىر ەسكۋدو تولەگەنمىن.

سول ارادا دون كيحوت شىداماي كەتتى دە، ەكەۋىنىڭ اراسىنا بارىپ كيلىگىپ، اجىراتىپ جىبەرگەننەن كەيىن، اقيقات انىقتالعانشا كوپتىڭ كوز الدىندا تۇرۋى ءۇشىن ەردى جەرگە قويىپ، بىلاي دەدى:

— مەيىرباندى مىرزالار، مىنا اتقوسشىنىڭ قانداي اداسۋشىلىققا ۇرىنعانى كوز الدارىڭىزدا مەيلىنشە انىق تا ايقىن كورىنىس بەرىپ تۇرعانى كامىل، ويتكەنى مامبرين دۋلىعاسى بولعان، بولاتىن جانە بولاشاقتا دا بولا بەرەتىن نارسەنى ول ساقال قىراتىن لەگەن دەپ تۇر، بۇل دۋلىعانى ءوزىم ودان ءادىل سايىس ناتيجەسىندە تارتىپ العام، ءسويتىپ ونىڭ زاڭدى دا تولىققاندى قوجاسىنا اينالعام. ال، ەندى ەرگە كەلەتىن بولساق، وعان مەن ارالاسپايمىن. بىلەتىنىم بىرەۋ عانا: اتقوسشىم سانچو سايگۇلىگىن ساندەمەك ويمەن مىنا جەڭىلىس تاپقان سۋجۇرەكتىڭ اتىنداعى جابۋدى الۋعا كەڭشىلىك ەتۋىمدى وتىنگەن ەدى. مەن كەڭشىلىك ەتكەم، ول جابۋدى العان، ال ونىڭ قالايشا ەرگە اينالىپ شىعا كەلگەنىن ءتۇسىندىرۋدىڭ تۇك تە قيىندىعى جوق: ءبىز رىسارلار الەمىندە تۇراقتى ۇشىراساتىن قۇبىلىسقا، ءبىر نارسە ءوڭىن اينالدىرىپ ەكىنشى نارسەگە ۇقساس بوپ شىعا كەلەتىن قۇبىلىسقا جولىعىپ تۇرمىز. سونىڭ تاعى ءبىر داۋسىز دالەلى بولسىن، دوستىم سانچو، مىنا تۋىسقان الگىندە شاشتاراز لەگەنىنە بالاعان دۋلىعانى وسىندا اكەلە قويشى.

— ءوي-وي، سەنور، — دەپ دىزاقتادى سانچو، — بەيكۇنالىگىمىزگە ءوزىڭىز كەلتىرگەننەن باسقا دالەلدەمەلەر تابىلماسا، وندا مىنا تۋىسقاننىڭ جابۋى — ەرگە قانشالىقتى ۇقساس بولسا، شاشتارازدىڭ لەگەنى دە، كىم ەدى الگى، مالعۇن با ەدى، سونىڭ دۋلىعاسىنا سونشالىقتى ۇقساس بوپ شىعا كەلەرىنە ەش كۇمان جوق.

— ايتقاندى ىستەسەيشى، بۇل قامال-سارايداعى نارسەنىڭ ءبارى تۇگەل جادىلانىپ قويعان دەيمىسىڭ، — دەدى دون كيحوت.

سانچو بارىپ لەگەندى الىپ كەلدى، دون كيحوت ونى دەرەۋ قولىنا الىپ، بىلاي دەدى:

— ال، ەندى ايتىڭىزدارشى، مارحاباتتى مىرزالار، الگىندە ءوزىم قۇلاققاعىس ەتكەن مىنا دۋلىعانى بۇل اتقوسشىنىڭ قاي بەتىمەن ساقال قىراتىن لەگەن دەۋگە ءداتى بارادى، ءوزىم مۇشەسى بوپ تابىلاتىن رىسارلىق وردەننىڭ اتىمەن انت ەتەم، بۇل وزىنەن تارتىپ الىنعان دۋلىعانىڭ ناق ءوزى، سول قالپى، جاماپ-جاسقاعان ەشتەڭەم جوق.

— بۇعان ەشقانداي كۇدىك كەلتىرۋگە بولمايدى، — دەپ قىستىرىلا كەتتى سانچو، — مىرزام مۇنى جەڭىپ العاننان كەيىن ونىمەن تەك جالعىز رەت قانا شايقاسقا شىعىپ، شىنجىرمەن بۇعاۋلانعان بەيباقتارعا بوستاندىق الىپ بەردى، ەگەر مىنا لەگەن-دۋلىعا بولماعاندا ونىڭ جاعدايى وتە قيىن بولاتىن-دى، سەبەبى دۇشپان بىزگە تاس لاقتىرىپ كوز اشتىرماي قويدى.

حLءۇ تاراۋ

مۇندا مامبرين دۋلىعاسى مەن ەرگە قاتىستى كۇمان ءبىرجولا سەيىلەدى، سونداي-اق باسقا دا وقيعالار جايىندا بارىنشا شىنشىلدىقپەن باياندالادى

— مىنا سابازدار قايتەدى-اي، سەنورلار؟ — دەپ شاڭق ەتتى شاشتاراز. — مۇنى ساقال قىراتىن لەگەن ەمەس، دۋلىعا دەپ بەت باقتىرماي تۇرعانىن كوردىڭىزدەر مە!

— كىمدە-كىم ولاي ەمەس دەپ وڭەشتەسە، — دەپ ءىلىپ اكەتتى دون كيحوت، — ەگەر ول رىسار بولسا، وندا ونىڭ وتىرىك ايتىپ تۇرعانىنا كوزىن جەتكىزەم، ال ەگەر ول اتقوسشى بولسا، وندا ونىڭ — بارىپ تۇرعان ءپاتۋاسىز سۋايت بولعانى.

وسى جەردە تۇرعان جانە دون كيحوتتىڭ مىنەز-قۇلقىنان جاقسى حاباردار ءبىزدىڭ شاشتارازىمىز كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىن كوتەرۋدى ويلاپ، مۇنىڭ ءبارىن سايقىمازاق كۇلكىگە اينالدىرماق بولىپ ءارى رىساردىڭ كوڭىلىن اۋلاۋدى كوزدەپ، باسقا شاشتارازعا قاراپ بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— سەنور شاشتاراز! قاتەلەسپەسەم، شاشتاراز بولارسىز. ەندەشە، مەنىڭ دە كاسىپتەس اعايىنىڭىز ەكەنىمدى ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق ەتپەس، ديپلوم العانىما جيىرما جىلدان استى، سوندىقتان قىرىنۋعا قاجەت كەرەك-جاراقتى بەس ساۋساعىمداي بىلەم، ال جاس كەزىمدە، ونى دا ايتا كەتەيىن، سولدات بولۋىما تۋرا كەلدى، سول سەبەپتى دۋلىعا دەگەننىڭ، تەمىر تەلپەك دەگەننىڭ، بەت جابار دەگەننىڭ، اسكەري ىسكە قاتىستى باسقا دا زاتتاردىڭ ءمان-جايىنان ماعلۇماتىم بارشىلىق، باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، قارۋ-جاراقتىڭ بارلىق ءتۇرى ماعان جاقسى تانىس. سوندىقتان، بىلاي دەپ سەنىمدى تۇردە ءمالىم ەتپەكپىن، — قاتەلەسسەم، تۇزەتە جاتارسىز، — مىنا مەيىربان سەنور قولىندا ۇستاپ تۇرعان زات استە دە ساقال قىراتىن لەگەن ەمەس جانە مۇنىڭ ودان ايىرماشىلىعى اق ءتۇستىڭ قارا تۇستەن، اقيقاتتىڭ جالعاندىقتان ايىرماشىلىعىنداي. الايدا، بۇل ناعىز دۋلىعا بولعانىمەن، ونشا ءبۇتىن ەمەس-اۋ دەپ شامالاپ تۇرعانىمدى دا ايتا كەتكەندى ءجون سانايمىن.

— قايدان ءبۇتىن بولسىن، — دەدى دون كيحوت، — مۇنىڭ جارتى بولەگى، دالىرەك ايتقاندا — يەك جابارى جوق.

— بارەكەلدى، — دەپ قوشتاي كەتتى سۆياششەننيك شاشتاراز دوسىنىڭ قۋلىعىن تۇسىنە قويىپ.

شاشتارازدى كاردەنو دا، دون فەرناندو مەن ونىڭ سەرىكتەرى دە جاقتاپ شىقتى؛ دون ءلۋيستىڭ ماسەلەسىن قالاي ءبىرجاقتى قىلۋ جايىنداعى ويدىڭ شىرماۋىنا ىلىكپەگەندە ءتىپتى اۋديتوردىڭ دا سونىڭ جاعىنا كوشەرى كامىل ەدى، ءبىراق الگىندەي ماڭىزدى شارۋامەن باسى قاتىپ جۇرگەندىكتەن ول مىناداي ەرمەككە ەشقانداي دەرلىك كوڭىل اۋدارعان جوق.

— جاساعان قۇداي ساقتاي گور! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دال بولعان شاشتاراز. — اپىراي، قادىرمەندى مىرزالاردىڭ مۇنى ساقال قىراتىن لەگەن ەمەس، دۋلىعا دەپ تابانداپ تۇرىپ العانى نەعىلعانى؟ مۇنى ەستىسە ءتىپتى ءعىلىم-بىلىم قوردالانعان تۇتاس ءبىر ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءوزى تاڭعالعاننان تالىپ تۇسەرى انىق. بۇل ارادا ەندى باس قاتىراتىن نە بار: ەگەر مىنا لەگەن — دۋلىعا بولسا، وندا، مىنا سەنور وڭەشتەپ قويماي تۇرعانداي، ەردىڭ دە — جابۋ بولعانى عوي، شاماسى.

— مەنىڭشە، بۇل ەر سەكىلدى. ايتسە دە، بۇرىن ايتقانىمداي، مەن بۇل ىسكە ارالاسپايمىن، — دەدى دون كيحوت.

— ەر مە، جابۋ ما — ونى سەنور دون كيحوت ايتۋعا ءتيىس، — دەپ ءمالىم ەتتى سۆياششەننيك، — رىسارلىق جابدىق-جاراقتىڭ جايىن مىنا سەنورلار دا، مەن دە بۇل كىسىدەن ارتىق بىلمەيمىز.

— قۇداي اتىمەن انت ەتەيىن، مارحاباتتى مىرزالار، — دەپ دون كيحوت قايتا سويلەپ كەتتى، — ءوزىم ەكى رەت توقتاعان مىنا قامال-سارايدا نەشە ءتۇرلى عاجايىپتى باستان كەشكەنىم سونشا، اتالمىش مەكەن-جايعا قاتىستى ساۋالداردىڭ قاندايىنا دا وڭ جاۋاپ بەرۋگە تاۋەكەلىم بارمايدى، ويتكەنى مۇندا بولىپ تۇراتىن وقيعالاردىڭ ءبارى دە جادىلاۋ ارقىلى جۇزەگە اساتىنىن سەزەم. العاشقى جولى وسىندا جاتقان جادىلانعان ماۆر ماعان كورمەگەندى كورسەتتى، ونىڭ جاندايشاپتارىنان سانچو دا سىباعاسىن الدى، ال بۇگىن تۇندە قولىمنان بايلانعان قالپىمدا ەكى ساعاتتاي سالاقتاپ تۇردىم، مۇنداي كەسەپاتتىڭ باسىما قايدان تاپ بولعانىن ءالى تۇسىنە الار ەمەسپىن. مىنە، سوندىقتان دا مىنا بىقي-تىقي بىلىقتار جايىندا بىردەڭە ايتۋ مەنىڭ تاراپىمنان ابەستىك بوپ شىعار ەدى. بۇل دۋلىعا ەمەس، لەگەن دەيتىن پىكىردى ۇستانعاندارعا جاۋابىمدى بەرىپ تە قويدىم، ال ەندى اناۋ ەر مە الدە جابۋ ما دەيتىنگە كەلەر بولساق، بۇل جايىندا ناقتى ءبىر بايلامعا توقتاي الماي تۇرعانىم سەبەپتى، مۇنى، مارحاباتتى مىرزالار، ءوز قالاۋىڭىزعا قالدىرام: ءوزىم سەكىلدى رىسارلار قاتارىنا قابىلدانباعاندىقتان سىزدەرگە جەرگىلىكتى سيقىرشىلار ەشقانداي دارمەن جاساي المايتىنى سەبەپتى، وسىعان وراي ۇعىم-تۇسىنىكتەرىڭىز تاۋەلسىز بولاتىنى سەبەپتى، اتالمىش قامال-سارايدا بولىپ جاتاتىن جايلاردىڭ بارىنە ءوز دولبار-پايىمىمشا باعا بەرەتىن ماعان قاراعاندا، بالكىم، سىزدەر ءارى ءادىل، ءارى شىندىققا ساي كەلەتىن پىكىر ايتاتىن شىعارسىزدار.

— بۇعان داۋ جوق، — دەپ سوزگە دون فەرناندو ارالاستى، — سەنور دون كيحوت تاماشا ايتتى: شىن مانىندە دە بۇل ماسەلەنى ءبىزدىڭ شەشكەنىمىز ءجون، سول ءۇشىن، شەشىم سالماقتى دا ساليقالى بوپ شىعۋى ءۇشىن، مەن قۇپيا تۇردە مىنا سەنورلاردان پىكىر جينايمىن، ناتيجەسى قانداي بولعانى جايىندا سوڭىنان تولىق ەسەپ بەرەم.

دون كيحوتتىڭ دالدۇرىشتىگىن بىلەتىندەر ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ جاتتى، ال وڭگەلەرگە، ونىڭ ىشىندە دون ءلۋيستىڭ ءتورت مالايى مەن دون ءلۋيستىڭ وزىنە دە، سونداي-اق بەكەتكە ەندى عانا كەلىپ كىرگەن، تۇرلەرىنە قاراعاندا جاساۋىل ءتارىزدى كورىنگەن، كەيىن انىقتالعانىنداي، شىن مانىندە دە جاساۋىل بوپ شىققان، ءۇش جولاۋشىعا دا، مۇنىڭ ءبارى ادام ايتسا نانعىسىز اقىماقشىلىق ىسپەتتى كورىندى. ءبىراق، باسقالارعا قاراعاندا جەكە مەنشىك لەگەنى كوز الدىندا مامبرين دۋلىعاسىنا اينالىپ شىعا كەلگەن، ال ەسەگىنە سالاتىن ەرى ءدال ءقازىر، وعان زارەدەي كۇمان جوق، كەرەمەت كوركەم جابۋعا اينالماقشى شاشتاراز كوبىرەك كۇيىپ-پىسىپ، زىعىردانى قايناپ تۇرعان؛ ال بۇل كەزدە جۇرت دون فەرناندونىڭ قالاي پىكىر جيناپ جۇرگەنىن كورىپ ءماز بولا كۇلىسىپ جاتقان-دى: ول اركىمگە كەزەكپەن-كەزەك جاناسىپ، سىبىرلاي سويلەپ، ۇلكەن داۋ-داماي تۋدىرىپ جاتقان مىنا اسىل قازىنانىڭ ەر مە الدە جابۋ ما، نە ەكەنىن وزىنە قۇپيا تۇردە ايتىپ بەرۋىن سۇراستىرىپ جۇرگەن-دى؛ دون كيحوتتى جاقسى بىلەتىندەردىڭ پىكىرلەرىن جيناستىرعاننان كەيىن ول، جۇرتتىڭ ءبارى ەستيتىندەي عىپ مىنانى جاريا ەتتى:

— اڭگىمە بىلاي، باۋىرىم: جۇرتتان پىكىر سۇراي-سۇراي ابدەن شارشادىم، — كىمنەن سۇراساڭ دا ءبارى بۇل استە ەسەككە سالاتىن ەر ەمەس، ول وتتاعان ءسوز، بۇل اتتىڭ جابۋى جانە ات بولعاندا دا اسىل تۇقىمدى اتتىڭ جابۋى، دەگەندى ايتادى. سوندىقتان ەندى ەشتەڭە ىستەي المايسىز، — وزىڭىزگە دە، ەسەگىڭىزگە دە ونشا جاعىمدى بولا قويماعانىمەن، بۇل ەر ەمەس، جابۋ دەپ، ال ءسىزدىڭ بارلىق ايعاق-دالەلدەمەلەرىڭىز قاتە دەپ تانىلدى.

— مەيىرباندى مىرزالار، سىزدەر ەمەس، مەن قاتەلەسىپ تۇرعان بولسام، انا دۇنيە ەسىگىن كورمەي-اق كەتەيىن! — دەپ زار يلەدى بەيشارا شاشتاراز. — ەگەر الدىمدا جاتقان مىنا نارسە ەسەككە سالاتىن ەر بولماسا، جانىم جاراتقاننىڭ الدىنا بارماي-اق كەتسىن، ءبىراق زاڭ كورولگە ارناپ جازىلمايدى عوي... — ءجا، قويدىم، قويدىم! — ءبىراق، ماس ەمەستىگىم دە انىق: باسقا بىردەڭەگە كۇنالى بولسام بولارمىن، ءبىراق تاڭعى اسىمدى ءالى ىشپەگەنىم راس.

دون كيحوتتىڭ ساندىراعى سەكىلدى، شاشتارازدىڭ وسىناۋ شاتتى-بۇتتى ءپاتۋاسىز ءسوزى دە جۇرتتى كۇلكىگە كەنەلتتى، ال اناۋ ءدال وسى ساتتە قايتادان سويلەپ قويا بەرگەن:

— ەندى اركىمگە ءوز دۇنيەسىنە يە بولۋ عانا قالدى، قۇداي بەرگەنگە شاديار پەتر دە باتاسىن بەرەدى.

ءتورت مالايدىڭ ءبىرى وسى كەز بىلاي دەدى:

— مۇنىڭ ءبارى انشەيىن ءازىل-وسپاق بولماسا، وندا وسى ارادا تۇرعان، جاراتىلىسىنان اقىل-پاراسات يەسى سانالاتىن نەمەسە، ەڭ قۇرىعاندا، سولاي دەپ ويلاۋعا بولاتىن جانداردىڭ ءبارى تۇگەل باتىلى بارىپ نەلىكتەن مىنالاردى لەگەن دە ەمەس، ەر دە ەمەس دەپ بەت باقتىرمايتىنىن تۇسىنبەدىم. الايدا بۇلار باسقاشا ەمەس، تاپ وسىلايشا بەت باقتىرماي جاتقاندىقتان جانە جۇرتتىڭ ءبارى اقيقاتتىڭ ءوزى ايعاققا ءجۇرىپ، قاراپايىم تاجىريبە ناق پا ناق كورسەتىپ تۇرعان نارسە جايىندا ايتىسىپ جاتقاندىقتان، مەن بۇل ىسكە ءازازىل ارالاسقان دەپ سانايمىن، سوندىقتان ءبارىڭىز دە وسى ارادا... — ول بوعاۋىز قىستىردى، — قايتكەن كۇندە دە، ءبارىبىر، مىنانى ساقال قىراتىن لەگەن ەمەس، انانى ەسەككە سالاتىن ەر ەمەس دەپ ساناۋعا مەنى كۇللى الەمنىڭ ەشبىر كەرەمەتى ەشقاشان ءماجبۇر ەتە المايدى.

— بالكىم، ول ەسەكتىڭ وزىنە ەمەس، ماشىنە سالاتىن ەر شىعار، — دەپ كەكەپ قويدى سۆياششەننيك.

— ايىرماشىلىق ازعانتاي، اڭگىمە وندا ەمەس، — دەدى مالاي. — بۇل ەر مە، جوق الدە، وزدەرىڭىز سەندىرىپ تۇرعانداي، ەر ەمەس پە، اڭگىمە سوندا.

داۋ-دامايعا كۋا بوپ تۇرعان جاڭادان كەلگەن جاساۋىلداردىڭ ءبىرى وسى ارادا قىزبالانىپ ءارى ىزالانىپ:

— ءوز اكەمنىڭ تۋعان بالاسى ەكەنىم قانداي شىندىق بولسا، بۇل دا تاپ سونداي ەر، ال ەگەر كىمدە-كىم ولاي ەمەس دەسە، وندا ونىڭ، شاماسى، ارتىعىراق الىڭقىراپ قويعانى، — دەپ سالدى.

— ءسىز ناعىز اردان بەزگەن ارامزا سەكىلدى كوكىپ تۇرسىز، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت.

سونى ايتىپ، قاشان دا قولىنان تاستاماي ۇستاپ جۇرەتىن شولاق نايزاسىن جوعارى كوتەردى دە، جاساۋىلدىڭ باسىنان بار كۇشىمەن پەرمەك بولدى، ەگەر اناۋ جالتارىپ ۇلگەرمەگەندە جەرگە جالپ ەتە تۇسەرى كامىل-دى. نايزاسى جەرگە سوعىلىپ، بىرنەشە بولىككە ءبولىنىپ كەتتى، ال جولداستارىنا قانداي ءجابىر جاسالىپ جاتقانىن كورگەن جاساۋىلدار قاسيەتتى اعايىندىقتى كومەككە شاقىرىپ بار داۋىسپەن ايقايعا باستى.

اعايىندىقتا قىزمەت ەتكەن بەكەتشى جۇگىرىپ بارىپ ۇيىنەن جەزلى مەن شپاگاسىن الىپ شىعىپ، تۋىسقاندارىنىڭ قاتارىنا قوسىلدى؛ ال دون ءلۋيستىڭ مالايلارى بولسا، مىرزاسى مىنا قاربالاستى پايدالانىپ قاشىپ كەتپەسىن دەپ ونى قاۋمالاپ الدى؛ الاتوپالاڭ باستالعانىن بايقاعان شاشتاراز ەرگە باس سالدى، سانچو دا قالىسپاي دەرەۋ جارماسا كەتتى؛ دون كيحوت سەمسەرىن سۋىرىپ جاساۋىلدارعا قاراي ۇمتىلدى؛ دون لۋيس مالايلارىنا ايقايلاپ ءوزىن قاۋمالاعاندى قويىپ، دون كيحوتقا، سونداي-اق سونىڭ جاعىنا شىققان كاردەنو مەن دون فەرناندوعا بولىسۋعا ءامىر ەتتى؛ سۆياششەننيك جاراتقاننان جاردەم سۇراپ جالبارىندى؛ بەكەتشىنىڭ ايەلى باجىلداپ جاتتى؛ ونىڭ قىزى اۋىر كۇرسىنۋمەن بولدى؛ ماريتورنەس ويبايعا باستى؛ دوروتەيا نە ىستەردى بىلمەي داعدارىپ قالدى؛ لۋسيندا قاتتى ابىرجىپ كەتتى، ال دونيا كلارا تالىپ كەتتى. شاشتاراز سانچونى سوققىلاپ، سانچو شاشتارازدى پەرگىلەدى؛ قاشىپ كەتپەسىن دەپ قولىنان ۇستاپ تۇرماق بولعان ءبىر مالايدى دون لۋيس بەتتەن ۇرىپ، اۋزىن قان جالاتتى؛ اۋديتور ونى قورعاۋعا ۇمتىلدى؛ دون فەرناندو ءبىر جاساۋىلدى ۇرىپ قۇلاتتى دا، ونى اياماي تەپكىلەي باستادى؛ بەكەتشى جان داۋىسى شىعا باقىرىپ قاسيەتتى اعايىندىق قىزمەتشىلەرىن كومەككە شاقىرۋمەن بولدى، — قىسقاسى، بۇتكىل بەكەت ىڭىرانىپ، ايقايلاپ، ۇلىپ، جان ۇشىرا شاپقىلاپ، ۇرەيگە بوي الدىرىپ، كومەك سۇراپ، اپاتقا دۋشار بولىپ، شپاگامەن تۇيرەسىپ، جۇدىرىقپەن پەرگىلەپ، سويىلمەن سوققىلاپ، اياقپەن تەۋىپ جانە قان توگىپ جاتتى. مىنە، وسىناۋ بەرەكەسىز جانجال، بىلىق پەن ءباتۋاسىزدىق شەگىنە جەتكەن مەزگىلدە، دون كيحوتتىڭ وي-قيالىندا ءوزى دەلقۇلىلىق جاساپ، اگرامانت قوسىنىندا پايدا بولعان ءوزارا قىرقىسقا ارالاسىپ جۇرگەندەي كورىنىس قىلاڭ ەتە قالدى، وسىعان بايلانىستى ول جۇرتتىڭ قۇلاعىن جارىپ جىبەرەردەي قاتتى داۋىسپەن:

— توقتا! سەمسەر قىنعا سۇعىلسىن! تۇرا قال! ءومىر قىمبات بولسا، سوزىمە قۇلاق سالىڭىزدار! — دەپ اقىردى.

ونىڭ جەر جاڭعىرتقان داۋىسى جۇرتتىڭ ەسىن جيعىزدى، ال اناۋ ءسوزىن ارمەن جالعاي بەردى:

— سىزدەرگە ايتقان جوق پا ەدىم، سەنورلار، بۇل قامال-ساراي جادىلانعان جانە مۇنى جىن-شايتاننىڭ ۇلكەن شوعىرى جايلاپ العان دەپ؟ مىنە، سونىڭ ءبىر دالەلى وسى: اگرامانت قوسىنىنداعى ءوزارا قىرقىس ءقازىر عانا كوز الدارىڭىزدا وسىندا اۋىسىپ، ءبىزدىڭ ارامىزدا قايتا تۇتاندى. قاراڭىزدار: بىرەۋ سەمسەر، بىرەۋ سايگۇلىك ءۇشىن، بىرەۋ بۇركىت، بىرەۋ دۋلىعا ءۇشىن دەگەندەي، بىر-بىرىمىزبەن شىم-شىتىرىق شايقاستى باستاپ جىبەردىك، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز تۇسىنۋدەن قالدىق. ءسويتىپ، بەرمەنىرەك كەلىڭىز، مارحاباتتى مىرزا سەنور اۋديتور، ءسىز دە، مارحاباتتى مىرزا سەنور سۆياششەننيك، ءسويتىپ، ءبىرىڭىز ءوزىڭىزدى اگرامانت پاتشا، ەكىنشىڭىز سوبرين پاتشا سەكىلدى سەزىنىڭىز دە، ءوزارا بەيبىت كەلىسىمگە كەلىڭىز، ويتكەنى — قۇدىرەتى كۇشتى جاراتقاننىڭ اتىمەن انت ەتەيىن — بىزدەردىڭ، تەكتى تۇقىمنان تاراعان ادامداردىڭ، ءبىر-بىرىمىزدى ءولتىرىپ جاتقانىمىزدان اسقان ماسقاراشىلىق جوق.

دون كيحوتتىڭ سوزىنەن دانەڭە دە ۇقپاعان، ءبىراق كاردەنودان، دون فەرناندو مەن ونىڭ سەرىكتەرىنەن جاقسىلاپ جۇدىرىق جەگەن جاساۋىلدار باسىلار بولمادى؛ شاشتاراز، كەرىسىنشە، قولما-قول تيىلا قالدى، ويتكەنى توبەلەس كەزىندە ساقالى مەن ەرى زارداپ شەككەن-دى؛ شىن بەرىلگەن مالاي رەتىندە سانچو قوجايىن لەبىزى ەستىلگەن بويدا كونە قويدى؛ دون ءلۋيستىڭ ءتورت مالايى دا ەندى شىنىمەن-اق ەشتەڭەگە الاڭداماۋعا بولادى دەپ ءتۇيىپ، ولار دا تىنىش تاپتى؛ تەك جالعىز بەكەت ۇستاۋشى عانا ءاماندا بەكەتىنىڭ اپتەر-تاپتەرىن شىعارىپ جۇرەتىن مىنا جىندىنىڭ وسپادارسىزدىعىن جازالاۋ كەرەك دەگەنىنەن تانباي تۇرىپ الدى. اقىر سوڭىندا ايقاي-شۋ سايابىر تاۋىپ باسىلدى، ءبىراق دون كيحوتتىڭ تۇسىنىك-پايىمىندا ەسەككە سالاتىن ەر — اتتىڭ جابۋى، لەگەن — دۋلىعا، جولاۋشىلار بەكەتى — قامال-ساراي بولىپ اقىر زامان ورناعانشا وزگەرمەس ورنىقتى كۇيىندە قالا باردى.

اۋديتور مەن سۆياششەننيكتىڭ باسۋ ايتۋىمەن جۇرت ساباسىنا ءتۇسىپ، تاتۋلاسقان كەزدە دون لۋيستىڭ مالايلارى ءدال ءقازىر ءجۇرىپ كەتەلىك دەپ ونى قايتا مازالاي باستادى. ول كەلىسپەي، مالايلارىمەن كەرىسىپ جاتقان كەزدە اۋديتور دون فەرناندودان، كاردەنو مەن سۆياششەننيكتەن مىناداي جاعدايدا نە ىستەۋگە بولاتىنى جونىندە اقىل سۇراپ، ولارعا دون لۋيستان ەستىگەن جايلارىن باستان-اياق بايانداپ بەردى. اقىر سوڭىندا مىناداي شەشىم قابىلداندى: دون لۋيستىڭ ءوزى ءدال ءقازىر اكە الدىنا بارىپ اياعىنا جىعىلعاننان قىلىشپەن قىرىق ءپارشا بوپ تۋرالعاندى ارتىق كورىپ تۇرعاندىقتان، دون فەرناندو مالايلارعا ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن ايتىپ، دون لۋيستى اندالۋسياعا الىپ كەتەتىنىن، وندا اعاسى، ماركيز، دون لۋيسقا كەرەكتى جاعدايدىڭ ءبارىن جاسايتىنىن ءمالىم ەتەتىن بولدى. ءسويتىپ، دون فەرناندونىڭ قانداي لاۋازىم يەسى ەكەنىن جانە دون لۋيستىڭ نەنى ويعا العانىن بىلگەن ءتورت مالاي ءوزارا كەڭەسە كەلىپ، ۇشەۋى كەيىن قايتىپ وسى اڭگىمەنى اكەسىنە حابارلايتىن بولىپ، ال ءتورتىنشىسى قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن دون لۋيستىڭ قاسىندا قالىپ، انا ۇشەۋى ونى الىپ كەتۋگە قايتا ورالعانشا نەمەسە اكەسىنەن باسقا ءبىر بۇيرىق كەلىپ تۇسكەنشە ونى تاستاپ ەشقايدا كەتپەيتىن بولىپ كەلىستى. اگرامانت پاتشانىڭ ءامىرى جانە سوبرين پاتشانىڭ كەمەڭگەرلىگى ارقاسىندا ءوزارا قيان-كەسكى قىرقىسقا وسىلايشا تىيىم سالىندى؛ الايدا مامىلە اتاۋلىنىڭ دۇشپانى ءارى تاتۋلىقتىڭ قاس جاۋى ءوزىن قارا بەت بوپ قاڭعىرىپ قالعانداي سەزىنىپ، بۇلىنشىلىك جاساۋعا باعىتتالعان جىمىسقى ارەكەتتەرى بولماشى عانا جەمىس بەرگەنىن بايقاپ، تاعى ءبىر تالپىنىپ كورمەككە، جاڭا ءبىر شاتاق باستاپ، شاڭ-شۇڭ شىعارماققا نيەتتەندى.

ماسەلە بىلاي بولعان ەدى: وزدەرىمەن ايقاسقا تۇسكەن ادامداردىڭ قاراپايىم بىرەۋلەر ەمەسىن سەزگەن بويدا-اق جاساۋىلداردىڭ جىگەرى قۇم بولىپ، مايدان الاڭىن تاستاپ كەتكەن-دى — جانجالدىڭ قالاي تىنعانىنا قاراماي بارىنە كىنالى وزدەرى بوپ شىعاتىنىن ولار بىردەن اڭعارا قويعان؛ ءبىراق، ىشىندەگى بىرەۋى، اناۋ الگى دون فەرناندو ۇرىپ قۇلاتىپ، تەپكىلەگەنى، قىلمىسكەرلەردى ۇستاۋ جونىندەگى جارلىقتار اراسىندا دون كيحوتقا تىكەلەي قاتىستى جارلىقتىڭ دا بارىن ەسىنە ءتۇسىردى: كاتورگاعا كەسىلگەن قىلمىسكەرلەردى بوساتقانى ءۇشىن قاسيەتتى اعايىندىق ونى تۇتقىنعا الۋ جونىندە نۇسقاۋ بەرگەن؛ سانچونىڭ ايرىقشا قاۋىپتەنگەن جارلىعى دا وسى بولاتىن. ءسويتىپ، وسىنى ەسكە تۇسىرگەن جاساۋىل دون كيحوتتىڭ ەرەكشە بەلگىلەرى جارلىقتا كورسەتىلگەنىمەن سايكەس كەلەتىن-كەلمەيتىنىن تەكسەرىپ الۋدى ۇيعاردى، سول ءۇشىن قوينىنان گراموتاسىن شىعارىپ ءتيىستى جەرىن تاپقاننان كەيىن، ساۋاتى جۇيرىك جاراندار قاتارىنا جاتپايتىندىقتان ونى ەجىكتەپ وقۋعا كىرىستى، ءار ءسوزىن وقىعان سايىن دون كيحوتقا قاراپ قويىپ، جارلىقتا كورسەتىلگەن بەلگىلەردى ونىڭ بەت-پىشىنىمەن سالىستىرىپ تۇردى، ءسويتىپ اقىرى مۇنىڭ جارلىق نۇسقاعان ادامنىڭ تاپ ءوزى ەكەنىندە ەشقانداي كۇمان جوق دەپ تاپتى. سوعان كوزىن جەتكىزگەن سوڭ جارلىقتى شيىرشىقتاپ وراپ، سول قولىنا اۋىستىردى دا، وڭ قولىمەن دون كيحوتتى جاعاسىنان تىنىسىن تارىلتارداي عىپ قىلعىندىرا ۇستاي الىپ، بار داۋسىمەن ايقايدى سالىپ:

— قاسيەتتى اعايىندىققا كومەككە كەلىڭىزدەر! تەكتەن-تەك كومەك شاقىرىپ تۇرماعانىما كوزدەرىڭ جەتۋى ءۇشىن مىنا قارا جولدىڭ قاراقشىسىن تۇتقىنداۋ جونىندە وزىمە بەرىلگەن جارلىقتى وقىپ كورىڭىزدەر! — دەدى.

سۆياششەننيك جارلىقتى الىپ، جاساۋىلدىڭ شىن ايتىپ تۇرعانىنا، دون كيحوتتىڭ ەرەكشە بەلگىلەرىنىڭ ءدال كەلەتىنىنە كوز جەتكىزدى؛ دون كيحوت بولسا، مىنا نايساپتىڭ ءوزىن وڭدىرماي جابىرلەپ جاتقانىنا قانى قايناپ، جانى قانشالىقتى قينالىپ تۇرعانىنا قاراماستان جاساۋىلدىڭ وندىرشەگىنە قوس قولداپ جارماسا كەتتى — جولداستارى كەلىپ جاساۋىلدى قۇتقارىپ الماعاندا، دون كيحوت قۇرباندىعىن ءبىرجولا بوساتىپ جىبەرگەنشە ول دا تىرشىلىكپەن ءبىرجولا قوش ايتىسىپ ۇلگەرگەن بولار ەدى. بەكەتشى قىزمەت بابىنا سايكەس اعايىندارىنا كومەك كورسەتۋگە ءتيىس-تى، سوندىقتان ول سول بويدا-اق جاساۋىلعا كومەككە ۇمتىلدى. كۇيەۋىنىڭ مايدانعا قايتا كىرگەنىن كورگەن بەكەتشىنىڭ ايەلى بوتاداي بوزداپ سول باياعى انىنە قايتا باستى، بۇل ءاندى قىزى مەن ماريتورنەس قولما-قول ءىلىپ اكەتىپ، كوكتەگى قۇدىرەت پەن اسپانداعى بارلىق كەرەمەتتەردى كومەككە شاقىرا باستادى. بۇل جەردە نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىن كورىپ تۇرعان سانچو:

— قۇداي اقى، راس، بۇل قامال-سارايدىڭ جادىلانعانى جايىندا مىرزام ايتقان ءسوزدىڭ ءبارى اقيقات شىندىق، ويتكەنى مۇندا ءبىر ساعات تا بولسا تىنىش ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس! — دەدى.

دون فەرناندو جاساۋىل مەن دون كيحوتتى اجىراتىپ، ەكەۋىنىڭ دە جانىن جاي تاپتىرىپ، بىرەۋىنىڭ جاعاسىنا قىلعىندىرارداي بوپ جارماسقان، ەكىنشىسىنىڭ وندىرشەگىن جۇلىپ الارداي بوپ قارماسقان ساۋساقتاردى جازدى؛ سويتە تۇرعانىمەن، جاساۋىلدار قىلمىسكەردى ءوز قولىنا بەرۋدى، ونى بايلاپ تاستاۋعا كومەكتەسۋدى جانە بۇلاردىڭ قۇزىرىنا باسى ءبۇتىن وتكىزۋدى تالاپ ەتىپ تۇرىپ الدى، كورول مەن قاسيەتتى اعايىندىق بەلگىلەگەن ءتارتىپ وسىعان مىندەتتەيتىنىن ايتىپ، وسىناۋ توناۋشىنى جانە قارا جولدار مەن جايداق جولدار قاراقشىسىن قۇرىقتاۋعا سەپتىك جاساپ، كومەك كورسەتۋدى اعايىندىق اتىنان تاعى دا تالاپ ەتتى. بۇل سوزدەرگە قۇلاق توسقان دون كيحوت ءاۋ باستا تەك مىرس-مىرس كۇلىپ قانا تۇرعان، ودان سوڭ بارىنشا بايسالدىلىقپەن سويلەپ كەتتى:

— بەرمەن كەلىڭدەر، تەكسىز دە كورگەنسىز كىساپىرلەر! سەندەر، نەمەنە، بۇعاۋلانعانعا بوستاندىق اپەرەتىن، قاپاستاعىنى بوساتاتىن، بەيباققا جاردەم جاسايتىن، ازىپ-توزعانعا قول ۇشىن بەرەتىن، سىباعادان قاعىلعانعا سىي كورسەتەتىن ادامدى قارا جولدىڭ قاراقشىسى دەپ تۇرسىڭدار ما؟ بەۋ، اردان بەزگەن ارامزا توبىر! سەندەردىڭ زۇلىمدىق پەن زالىمدىق ورىن تەپكەن وي-سانالارىڭ كەزبە رىسارلىقتىڭ اتى مەن زاتى ايتىپ تۇرعان ۇلىلىعىن كوكتەگى قۇدىرەتتىڭ كومەگىمەن ۇعىنۋعا دا دارمەنسىز عوي، سونىمەن بىرگە، كەزبە رىسارلاردىڭ قاي-قايسىسىنا بولسىن، ءوزى تۇرماق ءتىپتى كولەڭكەسىنە دە قۇرمەت تانىتۋ كەرەگىن بىلمەيتىندىكتەرىڭ — نادان دا كۇناكار پەندە بولعاندىقتارىڭنىڭ سالدارى ەكەنىن ۇعىندىرۋعا دا شاراسىز عوي! سەندەر وزدەرىڭ قاسيەتتى اعايىندىقتىڭ اتىن جامىلىپ قاراقشىلىق جاساپ جۇرگەن قارا جولدىڭ جاساۋىلىسىڭدار، — ەندەشە، بەرمەن كەلىڭدەر دە ايتىڭدارشى: مەن سەكىلدى رىساردى قاماۋعا الۋ جونىندەگى جارلىققا قول قويىپ جۇرگەن قاي توپاس؟ كەزبە رىسارلاردىڭ ەشكىمنىڭ ەرەجە-تارتىبىنە باعىنبايتىنىن، ولاردىڭ زاڭى — سەمسەر، ەرەجە-تارتىبى — ەرلىك، قاعيدالار جيناعى — كوڭىل قالاۋى ەكەنىن بىلمەيتىن كىم ول؟ كەزبە رىساردىڭ رىسارلار وردەنى قاتارىنا كىرىپ، ءوز ءومىرىن رىسارلىقتىڭ اۋىر دا مەحناتتى جولىنا باعىشتاعان كۇنى العان جەڭىلدىكتەرى مەن ارتىقشىلىقتارىن بىردە-بىر دۆورياندىق گراموتا بەرە المايتىنىنان بەيحابار ول كەششە كىم دەيمىن سەندەرگە؟ كەزبە رىسارلاردىڭ قايسىسى “الكاۆالانى”، “كوروليەۆا ءتۋفليىن”، جال اقىسىن، كەدەن، جول جانە وزەن سالىعىن تولەيتىن ەدى؟ تىگىنشى ودان تىككەن كيىمى ءۇشىن اقى الاتىن با ەدى؟ ول كەلىپ تۇسكەن قامال-سارايدىڭ يەسى ونى تەگىن قوناق قىلمايتىن با ەدى؟ ونى ءوز داستارقانىنا شاقىرمايتىن كورول بولىپ پا ەدى؟ وعان ىستىق ىقىلاس بىلدىرمەگەن جانە ول نە تىلەسە سونى ورىنداۋعا بەيىل تانىتپاعان بيكەش بار ما ەدى؟ بۇعان قوسا تاعى ايتارىم، جولىنا كەسە-كولدەنەڭ تۇرماققا تالپىنعان ءتورت ءجۇز جاساۋىلعا ءوز قولىمەن ءتورت ءجۇز رەت تاياقپەن دۇرە جەگىزۋگە باتىلى جەتپەيتىن قانداي دا ءبىر كەزبە رىسار بولدى ما ەكەن، بار ما ەكەن جانە بولار ما ەكەن؟

حLءۇى تاراۋ

جاساۋىلدار باستان كەشكەن وقيعا جونىندە جانە ىزگى نيەتتى رىسارىمىز دون كيحوتتىڭ جان شىداتپاس اشۋى جايىندا

دون كيحوت وسىنى ايتىپ جاتقان كەزدە سۆياششەننيك جاساۋىلدارعا دون كيحوتتىڭ ناگۇماندىعىمەن ساناسۋلارى قاجەتتىگىن، ونىڭ ءسوزى مەن ىسىنە قاراپ بۇعان وزدەرى دە كامىل كوز جەتكىزە الاتىنىن، سوندىقتان بۇل اڭگىمەنى دوعارعاندارى ءجون ەكەنىن، ويتكەنى ونى تۇتقىنداپ اكەتكەننىڭ وزىندە دە، ءبارىبىر كەيىن ەسى اۋىسقان ادام رەتىندە بوساتىپ جىبەرۋگە ءماجبۇر بولاتىندارىن ءمالىم ەتكەن-دى، وعان جاۋاپ رەتىندە قولىندا جارلىعى بار جاساۋىل دون كيحوت جىندى ما، جوق پا ونى تەرگەپ-موشقاۋمەن اينالىسپايتىنىن، ونىڭ مىندەتى جوعارى جاقتىڭ بۇيرىعىن ورىنداۋ عانا ەكەنىن جانە وسى جولى دون كيحوتتى قالاي دا قاماۋعا الاتىندارىن، ودان سوڭ انا جاقتاعىلاردىڭ ونى بوساتپاق تۇگىل قانات بايلاپ ۇشىرىپ جىبەرسە دە ءوز ەرىكتەرى ەكەنىن ايتتى.

— سولاي بولا تۇرعانىمەن، بۇل جولى ونى ايداپ اكەتە المايسىزدار جانە ونىڭ ءوزى دە ايداۋعا كونە قويماس دەپ ويلايمىن، — دەدى سۆياششەننيك.

اقىر سوڭىندا ولارعا سۆياششەننيكتىڭ ايتپاعاندى ايتىپ، دون كيحوتتىڭ كورسەتپەگەندى كورسەتكەنى سونشا، دون كيحوتتىڭ دەلق ۇلى ەكەنىن مويىنداماعان جاعدايدا وزدەرىنىڭ ودان دا اسقان دەلق ۇلى بوپ شىعارىنا جاساۋىلداردىڭ كوزى انىق جەتتى؛ ءسويتىپ، ولار اقىرى بۇل ءىستى جىلى جاۋىپ قويعاندى ماقۇل كوردى، سونداي-اق الىگە شەيىن تىنشۋ تاپپاي بىر-بىرىمەن وشىگە وجەكتەسۋمەن جۇرگەن شاشتاراز بەن سانچو پانسا اراسىندا ءبىتۋاجا بولۋعا ىقىلاس ءبىلدىردى. ءسويتىپ ءادىل سوت وكىلى رەتىندە ولار بۇل شارۋاعا بەلسەنە ارالاسىپ، ەكى جاقتى دا بىردەي قۋانتپاعانىمەن، ءبىرشاما قاناعاتتاندىرعان شەشىم شىعاردى: بۇل شەشىم بويىنشا قۋىنۋشىلار ەرلەرىن الماستىرىپ الاتىن بولدى دا، ايىل-نوقتالارى وزدەرىندە قالاتىن بولدى؛ ال مامبرين دۋلىعاسىنىڭ ماسەلەسى بىلاي شەشىلدى: سۆياششەننيك دون كيحوتقا كورسەتپەي قۇپيا تۇردە شاشتارازعا لەگەنى ءۇشىن سەگىز رەال ۇستاتتى، ال اناۋ الداۋعا تۇسكەنى جايىندا ەندى قايتىپ ءومىر باقي ارىز ايتپايتىنى جونىندە انت-سۋ ءىشىپ، قولحات جازىپ بەردى. ءسويتىپ، ەڭ ماڭىزدى جانە ەڭ كۇردەلى دەگەن ەكى داۋ وسىلاي تىندى، ەندى تەك دون ءلۋيستىڭ ءۇش مالايىنىڭ ۇيگە قايتۋعا، ال ءتورتىنشىسىنىڭ دون فەرناندو قايدا بارسا دا قاسىنان قالماي ەرىپ جۇرۋگە كەلىسىمدەرىن الۋ عانا قالعان-دى؛ ءساتى تۇسكەن كەزدەيسوقتىق جانە بەكەتتە باس قوسقان عاشىقتار مەن ەرجۇرەكتەردىڭ تاڭعالارلىق تاعدىرى بۇلاردىڭ جولىن ارشىپ، كەدەرگىلەرىنەن ارىلتا دا باستاعاندىقتان، ولار بۇل ءىستى اياعىنا شەيىن اپارىپ، وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزگەندى ءجون كوردى جانە اقىرى سولاي بولىپ تا شىقتى: مالايلار دون ءلۋيستىڭ ءوتىنىشىن ورىنداۋعا كەلىسىم بەردى، بۇعان كلارانىڭ قاتتى قۋانعانى سونشا، جۇرەگىن كەرنەگەن شاتتىعىن الابۇرتقان اجارىنان-اق اڭعارۋعا بولاتىن. كوز الدىندا ءوتىپ جاتقان وقيعالاردىڭ ءمان-جايىن زورايدا ونشا تەرەڭ ۇعىنا قويمادى، دەي تۇرعانمەن، كوڭىلىندەگى الدەنەندەي ءبىر تۇسىنىكسىز كىربىڭنىڭ ورنىن ماڭايىنداعى ءوزى زەر سالا باقىلاپ، قاداعالاۋمەن بولعان ادامداردىڭ، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە ءوزى كوزى جاۋدىراپ قاراپ وتىرعان جانە ءومىرىنىڭ جالعىز قۋانىشى مەن جۇبانىشىنا اينالعان يسپان جىگىتىنىڭ بەت الپەتىندەگى وزگەرىستەرگە وراي تاپ سونداي ءبىر تۇسىنىكسىز قۋانىش الماستىرىپ تۇردى. سۆياششەننيكتىڭ شاشتارازعا اقشا تارتۋ ەتكەنى قوجايىننىڭ نازارىنان قالىس قالماعان-دى، سوندىقتان بارلىق شىعىنى مەن زيانى تولىق وتەلمەيىنشە روسينانتتى دا، سانچونىڭ ەسەگىن دە اۋلادان شىعارماۋعا انت ەتىپ، دون كيحوتتىڭ جامباس اقىسىن، سونداي-اق بۇلىنگەن مەستەر مەن توگىلگەن شاراپ اقىسىن تولەۋدى تالاپ ەتتى. سۆياششەننيك مۇنى دا ءبىرىڭعايلاپ جىبەردى: بارلىعىن دون فەرناندو تولەدى، — ايتا كەتەرلىگى، ءوز تاراپىنان، اۋديتور دا دون كيحوت ءۇشىن تولەم جاساۋعا شىنىمەن-اق قۇلشىنعان ەدى؛ وسىنىڭ ارقاسىندا بەكەتتە تاتۋلىق پەن تىنىشتىق ورنادى، ەندى ول، دون كيحوت ايتقانداي، بىرىنە-بىرى بالاعات جاۋدىرىپ، قىرقىسىپ جاتقان اگرامانت قوسىنىنا مۇلدەم ۇقسامايتىن، مۇندا وكتاۆيان تۇسىنداعىداي تىنىشتىق پەن الاڭسىزدىق ۇستەمدىك ەتىپ تۇرعان-دى، جۇرتتىڭ ءبارى ءبىراۋىزدان مۇنى سۆياششەننيكتىڭ اسقان كەڭپەيىلدىلىگى مەن شەشەندىگىنىڭ، سونداي-اق دون فەرناندونىڭ شامادان تىس شۇلەنگىرلىگىنىڭ ارقاسى دەپ تاپتى.

ال، دون كيحوت بولسا، ءوز ەركى وزىنە تيگەنىن، بىرەسە اتقوسشىسى تاراپىنان، بىرەسە ءوز تاراپىنان تۋىنداۋمەن بولعان شاتاقتاردان قۇتىلعانىن سەزىپ، ساپاردى ارمەن جالعايتىن جانە وزىنە پارىز ءھام قارىز ەتىلگەن ۇلى ءىستى اياعىنا جەتكىزەتىن شاق تۋدى دەپ سانادى، ءسويتتى دە ىسكە شىنداپ كىرىسپەك نيەتتە دوروتەيانىڭ الدىنا بارىپ تىزەرلەي كەتتى، ءبىراق اناۋ وعان ورنىنان تۇرمايىنشا ءبىر اۋىز ءسوز ايتۋعا دا رۇقسات ەتپەدى، — ونىڭ كوڭىلىن قالدىرعىسى كەلمەگەن دون كيحوت ورنىنان كوتەرىلىپ، بىلاي دەدى:

— سۇيكىمدى سەنورا، “تاباندىلىق — تابىس كەپىلى” دەگەن ءسوزدىڭ ماتەلگە اينالىپ كەتكەنى ءمالىم، وعان قوسا كۇندەلىكتى تاجىريبەنىڭ ءوزى-اق ومىردەگى الۋان ءتۇرلى ءارى اسا ماڭىزدى جاعدايلاردا ءتىپتى ەڭ كۇماندى دەگەن داۋ-دامايدىڭ دا وڭ شەشىم تابۋى تالاپكەردىڭ تالماي تالپىنۋىنا تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن كورسەتەدى، ءبىراق بۇل اقيقات تەك سوعىستا عانا ناقتى دالەلدەمەلەرگە يە بولا الادى: سوعىس كەزىندەگى جەدەلدىك پەن تەگەۋىرىن جاۋدىڭ جوسپارىن بىت-شىت قىپ شاتىستىرىپ جىبەرەدى دە، جاۋ قورعانىس قامىن جاساپ ۇلگەرگەنشە جەڭىس تە قولعا تيەدى. مۇنىڭ ءبارىن ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، اسىل تۋعان ارداقتى سەنورا، بۇل قامال-سارايدا بۇدان ءارى جاتا بەرگەنىمىزدىڭ، مەنىڭشە، ەش پايداسى جوق، كەرىسىنشە، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءتىپتى مەيلىنشە زياندى بولىپ تا شىعۋى مۇمكىن، ويتكەنى، — كىم بىلەدى؟ — قۇپيا دا جىمىسقى جاندايشاپتارى ارقىلى ءداۋ-دۇشپانىمىز ءوزىن كۇيرەتكەلى كەلە جاتقانىمدى ءبىلىپ تە قويعان شىعار، ءسويتىپ جان اياماس قارەكەتىم مەن قاجىپ-تالماس بىلەگىمنىڭ قايراتى قيراتۋعا شاراسىز بوپ شىعاتىن الدەنەندەي ءبىر قامال-سارايعا نەمەسە قورعانعا بارىپ بەكىنىپ تە العان بولار. سوندىقتان دا، مارتەبەلى حانىمىم، الگىندە ايتقانىمداي، جان اياماس قارەكەتىمىز ونىڭ ارام ويلارىنىڭ الدىن وراۋى ءۇشىن، وڭتايلى ءسات تۋىپ تۇرعاندا جولعا شىعايىق، ال ءوزىڭىز ارمان ەتىپ جۇرگەن باقىتتى ساتكە دۇشپانىڭىزبەن ءوزىم بەتپە-بەت كەزدەسكەن بويدا-اق قول جەتكىزەسىز.

وسىنى ايتىپ دون كيحوت ءۇنسىز قالدى، باسقا ءبىر اۋىز ءسوز قوسقان جوق، بايسالدى دا باسالقالى كەيىپپەن سۇيكىمدى ينفانتانىڭ جاۋابىن توسىپ تۇردى، ال اناۋ اسا ءبىر پاڭ دا ماڭعاز پىشىندە ءارى دون كيحوتتىڭ ءسوز ساپتاۋ مانەرىنە ەلىكتەپ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:

— باسىما تۋعان زوبالاڭنان قۇتقارىپ قالۋعا تىلەك بىلدىرگەنىڭىز ءۇشىن سىزگە، سەنور رىسار، ايرىقشا العىس ايتام، — بۇل جەتىم-جەسىرلەر مەن قورعانسىزداردى قاناتىنىڭ استىنا الۋ پارىزى ءارى مىندەتى بوپ تابىلاتىن شىنايى رىسارعا عانا ءتان تىلەك، ەندەشە بۇل دۇنيەدە ىزگى جاندى ايەلدەردىڭ دە ءالى بار ەكەنىنە كوزىڭىز جەتۋى ءۇشىن وسىناۋ ورتاق تىلەگىمىزگە جاساعان يەمىزدىڭ ءوزى جار بولا كورگەي. ال ەندى جولعا شىعۋ جايىنا كەلسەك، وسى ءقازىر-اق اتتانايىق ساپارعا، نيەتىمىز ساي كەلىپ تۇر ەكەن، — مەنى ءباسى-بۇتىن ءوز ىقتيارىمدا دەپ ساناي بەرىڭىز: ءومىرىن قورعاۋ جونىندە وزىڭىزگە ءاۋ باستان-اق سەنىم بىلدىرگەن جانە يەلىگىن قولىنا قايتارىپ بەرۋ جونىندەگى ءىستى وزىڭىزگە تاپسىرعان پەندە كەمەڭگەر شەشىمىڭىز قانداي ۇيعارىم جاساسا دا قارسى تۇرماق ەمەس.

— ءسات ساپار! — دەدى دون كيحوت. — قانداي دا ءبىر سەنورا كوز الدىمدا ءجابىر كورىپ جاتسا، ونىڭ باق-داۋلەتىن بۇرىنعى دارەجەسىنە جەتكىزىپ، تاق مۇراگەرلىگىن قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلىپ قالۋدى وزىمە ار سانايمىن. ەندەشە، اتتانايىق ءدال ءقازىر، كەش قالۋدان اسقان كەمىستىك جوق،

دەگەن بار، جالعىز تەك وسى ويدىڭ وزىنەن-اق تەزىرەك جولعا شىققىم كەپ جانىم شىرقىراپ تۇر. مەنى قورقىتىپ، سەسكەندىرە الاتىن ادامدى قۇداي ءالى دۇنيەگە كەلتىرگەن جوق، توزاق تا ونداي جاندى ءالى كورگەن ەمەس، ەندەشە، ەرتتە روسينانتتى، سانچو، جۇگەندە ەسەگىڭ مەن كوروليەۆانىڭ جورعاسىن، سوسىن قامال-ساراي يەسىمەن جانە مىنا سەنورلارمەن قوشتاسايىق تا — ماقساتىمىزدى بەتكە ۇستاپ تارتىپ كەتەيىك!

مۇنى تىڭداپ تۇرعان سانچو باسىن شايقاپ، بىلاي دەدى:

— اھ، سەنور! بىلە بىلسەڭىز، دەريەۆنيامىزداعى ازعىندىق، تەك ايەلدەر كوڭىلىنە الا كورمەسىن، جۇرت ايتىپ جۇرگەننەن الدەقايدا مول.

— ءاي، نادان، ايتىپ تۇرعان ازعىندىعىڭ الدەقانداي ءبىر دەريەۆنيانى عانا ەمەس، الەمنىڭ بارلىق قالاسىن جايلاپ السىن مەيلى، بۇل جايىنداعى بىلشىلىڭ مەنى نەگە مۇقاتۋعا ءتيىس؟

— اشۋلاناتىن بولساڭىز، اۋزىمدى جاپتىم، — دەدى سانچو. — ادال اتقوسشى رەتىندە ايتۋعا مىندەتتى نارسەمدى، ادال مالاي اتاۋلىنىڭ ءبارى قوجايىنىنا قۇلاققاعىس ەتۋگە ءتيىس جايدى، ايتپاي-اق تا قويدىم.

— ايتقىڭ كەلسە، ايتا بەر، — دەدى دون كيحوت، — سەنىڭ سوزىڭنەن قورقىپ-ۇركەتىن ادام مەن ەمەس، — قورىقساڭ سەن قورقاسىڭ، سەبەبى دارەجەڭ سونداي ادامسىڭ، ال مەن قورىقپايمىن، سەبەبى تۇرپاتىم مۇلدە بولەك جانمىن.

— قۇداي ساقتاسىن، مەن تىپتەن باسقا نارسە جايىندا ايتىپ تۇرمىن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ميكوميكونسكيي ۇلى كورولدىگىنىڭ كوروليەۆاسىمىن دەپ جۇرگەن مىنا سەنورانىڭ، مارقۇم شەشەم قانداي كوروليەۆا بولسا مۇنىڭ دا سونداي ادام ەكەنى مەن ءۇشىن — داۋ تۋدىرمايتىن اقيقات، ويتكەنى كوروليەۆا ارامىزداعى ءبىر جىگىتپەن ءالسىن-الى جانە ءار نارسەنى ءبىر سىلتاۋراتىپ سۇيىسە بەرمەس ەدى.

بۇل ءسوزدى ەستىگەن دوروتەيانىڭ بەتى دۋ ەتە قالدى، — شىندىعىندا دا، جۇبايى دون فەرناندو جۇرتتىڭ كوزىن الا بەرىپ سەزىمىنە ابدەن تيەسىلى سىيلىقتىڭ ءبىر بولەگىن الا قويۋ ماقساتىندا الدەنەشە رەت ونى ەرنىنەن وپكەن بولاتىن، ال سانچو ونى كورىپ قويىپ، مۇنداي جەڭىلتەكتىك وسىنشاما ۇلى كورولدىكتىڭ كوروليەۆاسىنان گورى قۇشاققۇمار بيكەشتەرگە عانا لايىقتى نارسە دەپ ۇيعارعان-دى، مىنە سوندىقتان دا دوروتەيا سانچوعا قارسى داۋ ايتارلىقتاي دانەڭە تاپپاعان، قياپاتسىز ءسوزىن دە ءبولىپ جىبەرە الماعان، ال اناۋ بولسا بۇل كەزدە ءسوزىن ارمەن جالعاپ جاتتى:

— مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم مىناۋ، سەنور: ەكەۋىمىز جەر-دۇنيەنى شارلاپ جول كەزەمىز، سونشاما مازاسىز تۇندەر مەن ودان دا مازاسىز كۇندەردى باستان وتكەرەمىز، سويتكەن بارلىق ەڭبەگىمىزدىڭ جەمىسىن ويدا جوقتا وسى ارادا، جولاۋشىلار بەكەتىندە، مىنا قىزدىڭ قىتىعىن تاپقان جىگىت جيناپ الادى، ول قالاي؟ ەندەشە، روسينانتتى دا، ەسەكتى دە، جورعانى دا ەرتتەۋگە اسىعىپ نەم بار، ودان دا وسىندا تىرپ ەتپەي وتىرعان جاقسى: جەزوكشەگە ويناعان راقات، ال بىزگە تويلاعان راقات، دەگەن بار ەمەس پە.

قۇداي باسقا بەرمەسىن، اتقوسشىسىنىڭ سولەكەت ءسوزى اشۋىن كەلتىرگەن دون كيحوت جارىلىپ كەتە جازدادى! قاتتى اشىنعانى سونشا، بويىن ءدىرىل بيلەپ، دەمىگىپ، كوزىنەن وت شاشىراپ، بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:

— بەۋ، داراقى ديقان، كورگەنسىز، كىساپىر، نادان، ءتىلىن تىستەگەن مىسكىن، اۋىزى لاس ازعىن، وسەكشى جانە جالاقور! مەنىڭ الدىمدا، سونداي-اق مىنا ايتۋلى حانىمداردىڭ الدىندا مىناداي ءسوزدى ايتۋعا قالاي ءداتىڭ بارادى سەنىڭ، سونداي-اق، وسىنداي ارسىز دا انايى ويلاردى مىنا ميلاۋ باسىڭا قالاي مىقتاپ ورنىقتىرعانسىڭ سەن؟ جوعال، كوزىمە كورىنبە، جاراتىلىستىڭ جەكسۇرىنى، وتىرىكتىڭ ورداسى، جالعاندىقتىڭ جيىنتىعى، پاسىقتىقتىڭ قويماسى، قاسكويلىكتىڭ ۇيىتقىسى، وسەك-اياڭ تاراتۋشى، كورول تۇقىمىنان شىققاندارعا ەشقانداي قۇرمەت كورسەتپەيتىن مۇندار! جوعال، اشۋ ۇستىندە اكەڭدى تانىتقانىمدى قالاماساڭ، كوزىمە كورىنۋشى بولما!

ىزادان ءىشى قىج-قىج قايناعان ول قاباعىن قارس ءتۇيىپ الدى، بەتى دولىرىپ سالا بەردى، كوزى ويناقشىپ كەتتى، اقىر سوڭىندا وڭ اياعىمەن جەردى بار كۇشپەن ءبىر تەپتى. وسىنداي سوزدەردى ەستىگەن، وسىنداي اشۋلى مىنەزدى كورگەن سانچونىڭ زارەسى ءزار تۇبىنە كەتىپ قورىققانى سونشا، ەگەر قارسى الدىنان جەر قاق ايرىلىپ، ءوزى سونىڭ جارىعىنا ءتۇسىپ كەتسە، بۇعان ول تەك قۋانباسا رەنجىمەگەن بولار ەدى، سوندىقتان سەنورىنا جەدەل جون ارقاسىن بەرىپ، جان شىداتپاس اشۋىنان دەرەۋ باس ساۋعالاعاندى ءجون كوردى. الايدا، دون كيحوتتىڭ مىنەزى وزىنە تاڭسىق بولۋدان قالعان، تاپقىر دوروتەيا ونى ساباسىنا ءتۇسىرۋدى كوزدەپ، بىلاي دەدى:

— سەنور، قايعىلى بەينە رىسارى، ادەپسىزدىڭ اڭگىمەسىن ايتقانى ءۇشىن اقپەيىل اتقوسشىڭىزعا رەنجىمەي-اق قويىڭىز: كىم بىلەدى، بالكىم، ءسوزىنىڭ جانى بار شىعار؟ زەردەلى ادام ءارى شىنايى حريستيان ەكەنى ءمالىم بولۋى سەبەپتى، ونىڭ بىرەۋگە جالا جابۋى مۇمكىن-اۋ دەپ كۇمان كەلتىرۋدىڭ ءوزى بەكەر، سوندىقتان دا شۇبا-سەزىك اتاۋلىنىڭ ءبارىن بىلاي سەرپىپ تاستاپ، مىنا ءوزىڭىزدىڭ، سەنور رىسار، ايتۋىڭىزشا، بۇل قامال-سارايداعى وقيعالاردىڭ ءبارى جادىلاۋ مەن سيقىرلاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىپ جاتادى دەپ جوبالايتىن بولساق، وندا دەيمىن-اۋ، سانچو ءوز كوزىممەن كوردىم دەپ سەندىرىپ تۇرعان، مەنىڭ ار-نامىسىما نۇقسان كەلتىرەتىن نارسەنىڭ ءبارى جاي انشەيىن جىن-شايتاننىڭ الداپ-ارباۋى بوپ شىعۋى دا مۇمكىن عوي.

— قۇدىرەتتى قۇدايدىڭ اتىمەن انت ەتەم، ءدال تاپتىڭىز، جوعارى مارتەبەلىم! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — كوز بايلاۋ ارقىلى عانا كورۋگە بولاتىن نارسەنى مىنا كۇناكار سانچونىڭ كورۋىنە الدەبىر سايتان سەپتىك جاساعانى كامىل، بۇل بەيباقتىڭ ادالدىعى مەن بەتكە ايتاتىن تۋرالىعى وزىمە جاقسى ءمالىم، ول بىرەۋگە كۇيە جاعۋ دەگەندى بىلمەيتىن جان.

— دۇرىس ايتىپ تۇرسىز، — دەدى دون فەرناندو، — سوندىقتان، سەنور دون كيحوت، وسىنداي ەلەس-كۇلەستەردەن ەسىن ءبىرجولا جوعالتىپ الماس بۇرىن، وعان كەشىرىم جاساڭىز دا، sءىcut erat ءىn prءىncءىpءىo⁴¹ قاناتىڭىزدىڭ استىنا قايتا الىڭىز.

دون كيحوت ونى كەشىرەتىنىن ءمالىم ەتكەن سوڭ، سۆياششەننيك سانچونى شاقىرىپ كەلدى، اسا ءبىر ءمۇتتايىم كەيىپتە بوي كورسەتكەن اناۋ مىرزاسىنىڭ الدىنا كەپ تىزەرلەي كەتتى دە، قولىن بەرۋىن سۇرادى، مىرزاسى قولىن ۇسىنىپ، اتقوسشىسى ونى سۇيگەننەن كەيىن، وعان باتاسىن بەرىپ تۇرىپ:

— سانچو بالام، بۇل قامال-سارايداعى وقيعالار جادىلاۋ جولىمەن ءوتىپ جاتادى دەپ سان مارتە قايتالاپ ايتقانىمنىڭ شىندىق ەكەنىنە ەندى كوزىڭ اقي-تاقي جەتكەن شىعار، — دەدى.

— كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداۋ عانا بولماسا، قالعانىنىڭ ءبارى سولاي ەكەنىن ءوزىم دە ءبىلىپ ءجۇرمىن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — ال ەندى قاقپاقىلداۋدىڭ شىنىمەن جانە ادەتتەگى تاسىلمەن جاسالعانىنا ەش كۇمان جوق.

— ولاي ويلاۋىڭ بەكەر، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي، — سەبەبى، بۇل شىنىمەن سولاي بولسا، وندا مەن سول كەزدە-اق نەمەسە تاپ وسى ءقازىر-اق كەگىڭدى الىپ بەرەر ەم، ءبىراق وزىڭە كورسەتىلگەن ءجابىر ءۇشىن كەك قايتارۋعا بولاتىن جانداردى وتكەن جولعىداي ءقازىر دە ەش جەردەن كەزىكتىرە الماي تۇرمىن.

جۇرتتىڭ ءبارى بۇل نەعىلعان قاقپاقىلداۋ ەكەنىن بىلگىلەرى كەلىپ قۇمارتتى، سول ارادا بەكەتشى سانچونىڭ اۋەدە قالىقتاۋ وقيعاسىن ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ بەردى، بۇل اڭگىمە جۇرتتى كۇلكىگە باتىردى، ەگەر سەنورى بۇل ناعىز كوز بايلاۋ دەپ تاعى دا تاعى سەندىرىپ باقپاسا، سانچونىڭ ۇياتتان كىرەرگە جەر تاپپاي قالارى انىق ەدى، الايدا سانچونىڭ دا اڭقاۋلىعىنىڭ شەگى بار-دى، سوندىقتان ول قوجايىنى ويلاعانداي جانە سەندىرىپ باققانداي، باسىن دۋالاپ، وي-قيالى ارقىلى ارەكەت ەتكەن ەلەستەر ەمەس، ءوزىن كادىمگى ءتىرى ادامداردىڭ قاقپاقىل جاساعانىن ەشتەبىر جالعانى جوق شىندىق، تالاسسىز اقيقات دەپ بىلەتىن.

وسىناۋ زيالى قاۋىمنىڭ بەكەتتەن ورىن تەپكەنىنە ەكى كۇن بولعان، ءسويتىپ اقىرى جولاۋشىلار اتتانار ۋاقىتىمىز بولدى دەپ شەشكەن كەزدە دون فەرناندو مەن دوروتەيانى ميكوميكونا كوروليەۆاسىنىڭ جەرىن ازات ەتەمىز دەگەن جەلەۋمەن دون كيحوتقا ىلەسىپ ونىڭ سەلوسىنا بارۋدان بوساتۋ جونىندە ۇيعارىم جاسالدى، ويتكەنى سۆياششەننيك پەن شاشتاراز ونى وزدەرى-اق الىپ بارا الاتىندارىن، ءسويتىپ ونى سول جەردە ەمدەۋگە كىرىسەتىندەرىن ايتقان. سول ءۇشىن ولار جاندارىنان ءوتىپ بارا جاتقان وگىز ارباسى بار بىرەۋمەن سويلەسكەن، اناۋ الىپ بارۋعا كەلىسكەن، ءبىراق ونى بۇل ەكەۋى بىلاي اپاراتىن بولدى: ولار بىر-بىرىنە ايقاستىرا شەگەلەنگەن تاياقتاردان دون كيحوت ەركىن سىيىپ وتىرا الاتىن تور ءتارىزدى قاماشاۋ جاسادى؛ ودان كەيىن دون فەراندو مەن سەرىكتەرى، دون ءلۋيستىڭ مالايلارى، جاساۋىلدار مەن بەكەتشى بارلىعى سۆياششەننيكتىڭ ويعا العانىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا جانە سونىڭ امىرىمەن دون كيحوت وزدەرىن تانىپ قويماسى ءۇشىن بەتتەرىنە پەردە تۇتىپ، تاپقاندارىنا قاراي اركىم ءارقالاي كيىنىپ الدى. سوسىن ءبارى اياقتارىن ۇشىنان باسىپ، اناۋ مازالى جايلاردان دامىل تاۋىپ، دەمالىپ جاتقان بولمەگە بارىپ كىردى.

بولاشاق وقيعالاردان بەيحابار رىسار الاڭسىز ۇيقى سوعىپ جاتقان-دى، بۇلار وعان تارپا باس سالىپ، تىرپ ەتە المايتىنداي ەتىپ اياق-قولىن بايلاپ تاستادى، ءسويتىپ ۇيقىسىنان شوشىپ ويانعان دون كيحوت قىبىر ەتىپ قوزعالا الماي، بار بولعانى تەك جان-جاعىنان انداعان الباستىداي سۇدىندەرگە اڭ-تاڭ بولعان ءارى ابىرجىعان قالىپتا الاقتاپ قاراي بەردى؛ ءسويتىپ، نە قيلىنى قيىستىرۋعا شەبەر ءارى شىرقى بۇزىلعان وي-قيالىنىڭ ورىسىنە سايكەس ولاردى جادىلانعان قامال-سارايدىڭ ەلەستەرى دەپ، قوزعالا دا، قورعانا دا المايتىندىعى سەبەپتى ءوزىن جادىلانعان دەپ باجايلادى، — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءبارى وسىناۋ اۋرەشىلىكتى باستاعان سۆياششەننيكتىڭ ويلاعانىنداي بولدى دا شىقتى. سول ارادا تۇرعاندار اراسىنداعى اقىل-ەسى ورنىندا جانە ءوز كەسكىن-كەلبەتى بار جالعىز ادام سانچو عانا ەدى، ول دا قوجايىنى شالدىققان اۋرۋعا شالدىعاردىڭ از-اق الدىندا جۇرگەن كىسى بولعانىمەن، الەم-جالەم بوپ كيىنگەن مىنالاردىڭ كىم ەكەنىن سول بويدا-اق اڭعارا قويعان، ءبىراق ءلام دەپ اۋىز اشپادى، ويتكەنى مىرزاسىنىڭ تۇتقىنعا الىنۋىنىڭ سوڭى نەمەن تىنارىن ءالى جوبالاي الماي تۇرعان، ال مىرزاسى بولسا، مىنا قاسىرەتىنىڭ اقىرعى شەگى قانداي بولارىن توسىپ ول دا تۇك ءۇن قاتپاي تىم-تىرىس قالعان-دى، ال مۇنىڭ اقىرعى شەگى مىناداي بولدى: الگى تور بولمەگە اكەلىندى دە، مىنالار ونى سونىڭ ىشىنە وتىرعىزىپ، تاياقتاردى جاقسىلاپ تۇرىپ شەگەلەپ تاستادى، ونى بار كۇشپەن جۇلقىعانمەن دە جۇلىپ الۋ مۇمكىن ەمەس-تى.

الەم-جالەم كيىنگەندەر توردى يىقتارىنا سالدى، ءبىراق تاپ وسى ساتتە، توردى الىپ بولمەدەن شىعىپ بارا جاتقان كەزدەرىندە، جان شوشىرلىق جامان داۋىس ەستىلدى، مۇنداي جان شوشىرلىق داۋىسقا تەك شاشتاراز عانا، — الگى ەسەككە سالاتىن ەردىڭ يەسى ەمەس، باسقا شاشتاراز، — يە بولاتىن:

— بەۋ، قايعىلى بەينە رىسارى! ءوزىڭدى تۇتقىنعا الدى دەپ كۇيزەلمە، — جۇرەك جۇتقان باتىرلىعىڭنىڭ ارقاسىندا باستان كەشىپ جۇرگەن شىتىرمان وقيعالارىڭ بارىنشا جىلدام اياقتالۋى ءۇشىن وسىلاي ىستەۋ قاجەت بولدى. ال، بۇل وقيعالار لامانچالىق مەيىرىمسىز ارىستان مەن توبوسولىق مومىن كوگەرشىن بىرگە تۇرا باستاعاننان كەيىن جانە ولاردىڭ موينىنا نەكەنىڭ ماقپال قامىتى ىقتيارلى تۇردە كيگىزىلگەننەن كەيىن عانا ءتامامدالماق، ومىردە بۇرىن بولىپ كورمەگەن وسىناۋ قوساقتان قانسۇرەك تۇقىم دۇنيەگە كەلەدى، ولار ايبىندى اكەسىنىڭ قانجارداي وتكىر تىرناعىن مۇرا ەتەدى. جانە بۇل وقيعا قاشىپ بارا جاتقان نيمفانىڭ سوڭىنداعى قۋعىنشى ءوزىنىڭ قارقىندى دا ماشىقتى ساپارىندا جارقىراعان بەلگىلەرگە ەكى مارتە ورالىپ سوققانعا دەيىن ورىن الادى. ال، سەن، بەلىنە سەمسەر بايلاعان، يەگىندە بەس تال قىلى، تۇمسىعىندا ءيىس سەزۋ قابىلەتى بار اتقوسشىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اقپەيىل دە ايتقانعا كونگىشى! كەزبە رىسارلار قاۋىمىنىڭ جان تەڭ كەلمەس وكىلىن كوز الدىڭدا وسىلاي تورعا قاماپ اكەتىپ بارا جاتقانىنا وكىنبە دە، قايعىرما دا، — جاراتۋشى قۇدىرەت جار بولسا، كوپ ۇزاماي-اق ۇلانعايىر بيلىك پەن زور مانساپقا يە بولاسىڭ، ءتىپتى ءوزىڭدى ءوزىڭ تانىماي دا قالاسىڭ، ياعني مەيىربان مىرزاڭنىڭ بەرگەن ۋادەسى اقىرى ىسكە اساتىن بولادى. وعان قوسا، داناگوي بوسەربايدىڭ اتىمەن انت ەتە وتىرىپ، وزىڭە جالاقى تولەنەتىندىگىنە سەندىرگىم كەلەدى، وعان ءالى-اق كوزىڭ جەتەدى. ءسويتىپ، وسىناۋ جاۋ جۇرەك تە جادىلانعان رىساردىڭ سوڭىنان قالماي ەرە بەر، ويتكەنى ەكەۋىڭ بارىپ توقتايتىن جەرگە دەيىن سونىڭ سوڭىنان ەرىپ جۇرۋگە ءتيىسسىڭ. ماعان بۇدان باسقا ەشتەڭە ايتۋعا بولمايتىندىقتان، ساپارلارىڭ ءساتتى بولسىن دەمەكپىن، ال ءوزىمنىڭ قايدا بارا جاتقانىمدى ءوزىم عانا بىلەمىن.

وسىناۋ كورىپكەلدىك كوپ ءسوزىنىڭ باس جاعىندا شاشتاراز قاتتى داۋىستاپ سويلەگەن-دى، كەيىن داۋىسىن باسەڭدەتە كەلىپ اياق جاعىن بالداي ءتاتتى بىلدىرعا اينالدىرىپ جىبەرگەنى سونشا، ءتىپتى بۇعان سىبايلاستارىنىڭ ءوزى دە سەنىپ قالا جازدادى.

شاشتارازدىڭ بولجامىن دون كيحوت ۇناتىپ قالدى، ويتكەنى ونىڭ ءمان-ماعىناسىن ءبىرشاما انىق ۇعىنعان-دى، ءسويتىپ بۇدان عاشىعى دۋلسينەيا توبوسسكايامەن زاڭدى نەكەگە تۇراتىنىن، ونىڭ قۇت تولى قۇرساعىنىڭ جەمىستەرى، ياعني، ءوزىنىڭ ۇلدارى، لامانچانىڭ داڭقىن عاسىردان عاسىرعا اسىراتىنىن كوڭىلىنە تۇيگەن؛ وسىنىڭ ءبارىن ەش ويلانباستان اقيقات شىندىققا بالاعان ول سەرگەك ۇنمەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:

— وسىنشالىقتى تەڭدەسسىز ىزگىلىككە جەتەتىنىمدى بولجاعان جان، سەن ءوزىڭ كىم بولساڭ دا، سەنەن جالىنىپ سۇرارىم، وزىمە وڭ كوزبەن قاراپ جۇرگەن سيقىرشىعا ماعان جەتكىزگەن اسا قۋانىشتى ءارى تاڭعالارلىق وسى جورامالىڭ ورىندالعانشا مىنا ءوزىمدى الىپ بارا جاتقان اباقتىدا اجال تابۋىما جول بەرمەۋى جونىندە مەنىڭ اتىمنان ءوتىنىش ايتشى، ويتكەنى بۇل جورامالىڭ جۇزەگە اسسا تار قاپاستىڭ ازابىن — باقىت، اياق-قولىمدى بۇعاۋلاعان شىنجىردى — جان راقاتى سانار ەدىم، ال ءوزىمدى اكەپ لاقتىرعان تۇرمە ەدەنى ماعان قۋ تاقىرعا اينالعان ايقاس الاڭى ەمەس، مامىق كورپە، ءلاززاتقا بولەيتىن جار توسەگى سەكىلدى كورىنەر ەدى. ال، ەندى اتقوسشىم سانچو پانسانىڭ كوڭىلىن اۋلاپ ايتقان سوزدەرىڭە كەلسەك، ادال دا اقپەيىل ادام بولعاندىقتان ونىڭ قۋانىشتا دا، قايعىدا دا مەنى تاستاپ كەتپەيتىنىنە كامىل سەنەم. ەگەر ونىڭ دا جولى بولماي، مەنىڭ دە ءىسىم وڭعارىلماي وعان ءبىر ارالدى، نەمەسە سوعان جەتەقابىل باسقا بىردەڭەنى تارتۋ ەتە الماسام، وندا، قايتكەن كۇندە دە، ول ايتەۋىر، جالاقىسىن الاتىن بولادى، ويتكەنى ءقازىردىڭ وزىندە-اق دايىن تۇرعان وسيەتىمدە، — ارينە، ونىڭ مەيلىنشە كوپ ءارى ماڭىزدى قىزمەتىن باعالاۋ تۇرعىسىنان ەمەس، جالعىز تەك قولدا بار دۇنيە-مۇلكىم تۇرعىسىنان عانا، — وعان نە تيەسىلى بولاتىنىن كورسەتىپ تە قويعام.

سانچو پانسا ايرىقشا قۇرمەت بىلدىرە ەڭكەيىپ، ونىڭ ەكى قولىن بىردەي ءسۇيىپ-سۇيىپ الدى، ال ونى ءبىر قولىنان عانا ءسۇيۋدىڭ ەش مۇمكىندىگى جوق-تى، سەبەبى قولدارى بىرگە بايلاۋلى تۇرعان.

ودان سوڭ ەلەستەر توردى يىقتارىنا سالىپ الدى دا، وگىز ارباعا اپارىپ ورنالاستىردى.

حLءۇىى تاراۋ

دون كيحوتتىڭ قالايشا قىزىقتى تۇردە جادىلانعانى جايىندا، سونداي-اق ەستە قالارلىق باسقا دا وقيعالار جونىندە

ءوزىن تورعا قاماپ، توردى ارباعا اكەپ تيەگەندەرىن كورگەن دون كيحوت بىلاي دەدى:

— كەزبە رىسارلار جايىندا نە ءتۇرلى عاجاپ حيكايا وقىعان ەدىم، الايدا جادىلانعان رىسارلاردى مىنا جالقاۋ دا جايباسار جانۋارلاردىڭ سىلبىر اياڭىنداي جۇرىسپەن ءبىر جاققا اكەتكەندەرىن ەشقاشان وقىعان دا جوقپىن، كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەسپىن. ادەتتە رىسارلاردى ادام تاڭعالارلىق جىلدامدىقپەن سۇرعىلت نەمەسە قارا بۇلتقا قىمتاپ اۋەمەن الىپ ۇشادى، وتقا ورانعان ەكى اياقتى اربامەن، گيپپوگريفپەن نەمەسە باسقا دا سونداي حايۋانمەن اكەتەدى، ال ەندى وگىز اربامەن اكەتتى دەگەن مۇلدەم اقىلعا قونبايدى-اق! ءبىراق، بۇعان تاڭدانۋدىڭ دا رەتى جوق، ءبىزدىڭ زاماننىڭ رىسارلىعى مەن سيقىرشىلىعى باعزىدان قالعان جولمەن ەمەس، باسقا جولمەن كەتكەنى انىق. بالكىم، ءتىپتى مەنىڭ ءوزىم جاڭا زاماننىڭ رىسارى، ياعني الدەقاشان ۇمىت بولعان كاسىپتى — شىتىرمان وقيعا ىزدەيتىن رىسارلىقتى قايتا تىرىلتكەن دۇنيەدەگى تۇڭعىش رىسار بولۋىم سەبەپتى، سيقىرشىلىقتىڭ جاڭا تۇرلەرى مەن جادىلانعانداردى الىپ قاشۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى پايدا بولۋى دا مۇمكىن عوي. بۇعان سەن قالاي قارايسىڭ، سانچو بالام؟

— وعان قالاي قارايتىنىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — سەبەبى كەزبەلىك جايلى جازبالاردى ءوزىڭىز سەكىلدى كوپ وقىعان جوقپىن عوي، تاقسىر. سولاي بولا تۇرعانىمەن، وسى ماڭايدى كەزىپ جۇرگەن ەلەستەردىڭ استە دە تاقۋا بىرەۋلەر ەمەستىگىنە انت بەرۋگە بارمىن.

— تاقۋا دەيمىسىڭ؟ و نە دەگەنىڭ سەنىڭ! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — قايداعى تاقۋالىق، بۇلار دەگەن ارامزا ويىن ىسكە اسىرىپ، مەنى وسىنداي جاعدايعا جەتكىزۋ ءۇشىن ادام سەكىلدى الدامشى كەيىپكە ەنگەن ناعىز ىبىلىستار عوي. بۇعان كوزىڭدى جەتكىزگىڭ كەلسە، قولىڭدى تيگىزىپ، سيپالاپ كور، دەنەلەرىنىڭ اۋادان تۇراتىنىن، الىستان عانا دەنە سەكىلدى كورىنىس بەرەتىنىن سوندا ءوزىڭ دە بىلەسىڭ.

— قۇداي اقى، سەنور، ولاردىڭ دەنەسىنە قولىمدى تيگىزىپ تە كوردىم، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — وسى ارادا تىنىم تاپپاي جۇرگەن انە ءبىر شايتاننىڭ دەنەسى جۇپ-جۇمىر، وعان قوسا، ونىڭ شايتاندارعا ءتان ەمەس تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى بار: شايتاندار كۇكىرت ساسىپ جانە باسقا دا جۇرەك اينىتارلىق جامان ءيىس تاراتىپ جۇرەدى دەۋشى ەدى عوي، ال مىنانىڭ ۇستىنەن سونادايدان-اق امبرا اڭقيدى.

سانچو مۇنى ايتقاندا، فەرناندونى مەگزەگەن: اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان سەنور بولعاندىقتان، شاماسى، ودان وسىنداي ءبىر ۇنامدى ءيىس كەلىپ تۇرسا كەرەك.

— بۇعان تاڭىرقاماي-اق قوي، دوستىم سانچو، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — شايتانداردىڭ شامادان تىس تاقىس كەلەتىنى ەسىڭدە بولسىن: ولار جۇرەك اينىتاتىن جامان ءيىس تاراتادى، ءبىراق ءوز بويىنان ەشقانداي ءيىس بولمەيدى، ويتكەنى ولار — جىن-جىبىرلار، ال ەگەر ءيىس شىعارا قالسا، جاعىمدى ءيىس شىعارمايدى، قولقانى قاباتىن ساسىق ءيىس مۇڭكىتەدى. مۇنىڭ سەبەبى، ولار قاشان دا توزاقتىڭ توپانىنا توعىتىلىپ جۇرەدى جانە ازاپ-اقيرەتتەرىنە جەڭىلدىك الۋدان ادا-كۇدە قول ۇزگەن، ال جاقسى ءيىستىڭ جاندى جاي تاپتىرىپ، راقاتقا بولەيتىنى بەلگىلى، سوندىقتان بۇلار ەشقاشان جاقسى ءيىس شىعارا المايدى. ال، ەگەر ءوزىڭ ايتقان جىن-جىبىر امبرا ءيىسىن تاراتىپ تۇرسا، وندا نە سەنىڭ الدانىپ قالعانىڭ، نە شايتان ەكەنىن ءبىلىپ قويماۋىڭ ءۇشىن ونىڭ سەنى الداپ جىبەرگەنى.

مىرزاسى مەن مالايىنىڭ اراسىنداعى اڭگىمەنىڭ سيقى وسىنداي ەدى؛ ال دون فەرناندو مەن كاردەنو بولسا، ويعا العان ىستەرىنىڭ سىرىن سانچو اياعىنا دەيىن اڭعارىپ قويماسى ءۇشىن، — ول ءبىراز جايدى جوبالاپ تا قالعان-دى، — تەزىرەك ءجۇرىپ كەتكەندى ءجون كوردى، سول ءۇشىن بەكەتشىنى وڭاشاعا شاقىرىپ، روسينانت پەن سانچونىڭ ەسەگىن ەرتتەۋگە ءامىر ەتتى، اناۋ مۇنى اسا ءبىر ابجىلدىكپەن ورىندادى. سول ارالىقتا سۆياششەننيك جاساۋىلدارمەن سويلەسىپ ۇلگەرگەن، ولار دون كيحوتتى بارار جەرىنە دەيىن شىعارىپ سالۋعا كەلىستى، بۇل ءۇشىن ولارعا قانشا تاۋلىك جول جۇرگەندەرىنە قاراي اقى تولەنەتىن بولدى. كاردەنو روسينانت ەرىنىڭ قاسىنا بەرگى جاعىنان قالقاندى، ارعى جاعىنان ساقال قىراتىن لەگەندى ءىلىپ، ىم-يشارات ارقىلى سانچوعا ەسەگىنە قونىپ، روسينانتتى جەتەككە الۋدى، ال مۋشكەت اسىنعان ەكى جاساۋىلعا: ءبىرى — وڭ جاعىنان، ەكىنشىسى — سول جاعىنان اربامەن قاپتالداسا ءجۇرىپ وتىرۋدى بۇيىردى. الايدا، اربا ورنىنان قوزعالماس بۇرىن بەكەتشىنىڭ جۇبايى، ونىڭ قىزى جانە ماريتورنەس ۇشەۋى قۇددى ءبىر دون كيحوتتىڭ باسىنا تۇسكەن باقىتسىزدىققا قاتتى قايعىرعان جاندارداي كەيىپ تانىتىپ، ونىمەن قوشتاسۋعا كەلدى. دون كيحوت بولسا، ولارعا بىلاي دەدى:

— جىلاماڭىزدار، مەيىربان سەنورالارىم، — مۇنداي قىستالاڭ جايلار ءوزىم تاڭداعان سالادا قارەكەت جاساپ جۇرگەندەر ءۇشىن ۇيرەنشىكتى نارسە، ەگەر وسىنداي تەپەرىشكە تاپ بولماسام، وندا ءوزىمدى ايبىندى كەزبە رىسار قاتارىنا قوسپاعان بولار ەم، ويتكەنى كوپشىلىككە تانىلماعان جانە ەرەكشە ىستەرىمەن اتى شىقپاعان رىسارلار مۇنداي شىتىرمان وقيعالاردى ەشقاشان باستان كەشپەيدى، سول سەبەپتى ولار ەشكىمنىڭ ەسىندە قالمايدى، ال ايبىندى رىسارلاردىڭ ءجونى ءبىر باسقا، ويتكەنى پاتشالار مەن رىسارلاردىڭ كوپشىلىگى بۇلاردىڭ ىزگى قاسيەتتەرى مەن جۇرەك جۇتقان باتىرلىعىن كورە المايدى، ءسويتىپ ءتۇرلى زىميان ايلا-شارعى ارقىلى ولاردىڭ كوزىن قۇرتۋعا تىرىسادى. الايدا، ىزگىلىك قۋاتىنىڭ سارقىلماس مولدىعى سونشا، العاش ويلاپ تاۋىپ ىسكە اسىرعان زورواستردىڭ كۇللى قارا نيەت سيقىرشىلىعىنا قاساقانا، قانداي وتكەلەكتەن دە قينالماي ءوتىپ، جەر بەتىنە كۇندەي كۇلىپ شۋاق شاشىپ تۇراتىن بولادى. ەگەر وزدەرىڭىزگە الدەنەندەي ءبىر ءجابىر جاساسام، — ونداي ءجابىردى، البەتتە، ەركىمنەن تىس تۇردە جاساعان شىعارمىن، ويتكەنى ەشكىمدى ەشقاشان ادەيى دە ارنايى جابىرلەپ كورگەن ەمەسپىن، — كەشىرە كورىڭىزدەر مەنى، سۇيكىمدى حانىمدار، سونسوڭ ءوزىمدى بەيمالىم ارامزا سيقىرشى اكەپ قاماپ تاستاعان مىنا قاپاستان قۇتقارۋىن سۇراپ قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىڭىزدەر. ەگەر ەركىندىككە شىعا قالسام، وزىمە وسىناۋ قامال-سارايدا جاسالعان جاقسىلىقتار ماڭگى باقي ەسىمدە جۇرەتىن بولادى، ءسويتىپ وزدەرىڭىزگە وسىعان لايىق قۇرمەت-قوشەمەت، سىي-سىياپات كورسەتەتىن بولام.

دون كيحوت قامال-سارايدا تۇراتىن ايەلدەرمەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ جاتقان كەزدە، سۆياششەننيك پەن شاشتاراز دون فەرناندومەن جانە ونىڭ سەرىكتەرىمەن، كاپيتانمەن جانە ونىڭ اعاسىمەن، سونداي-اق تاعدىرىنا ءدان ريزا بارلىق حانىممەن، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە لۋسيندامەن جانە دوروتەيامەن قوشتاستى. ءبارى بىر-بىرىمەن قۇشاقتاسىپ، حابار الىسىپ تۇرۋعا ۋادە ەتىستى، ال دون فەرناندو سۆياششەننيككە حاتتى وزىنە قايدا جازۋعا بولاتىنىن حابارلاپ، دون كيحوتتىڭ كەيىنگى تاعدىرى جايىندا حابارلاۋىن ءوتىندى، بۇل ءوزىن وتە قىزىقتىراتىنىنا سەندىردى، سونداي-اق، ءوز تاراپىنان، سۆياششەننيككە قىزىقتى كورىنۋى مۇمكىن جايلار تۋرالى: ءوزىنىڭ ۇيلەنۋ تويى، زورايدانى شوقىندىرۋ، دون ءلۋيستىڭ تاعدىرى جانە لۋسيندانىڭ اتا-اناسىنىڭ ۇيىنە قايتىپ ورالۋى جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى حابارلايتىنىن ايتتى. سۆياششەننيك ونىڭ ءوتىنىشىن بۇلجىتپاي ورىنداۋعا ۋادە ەتتى. ءبارى دە قايتادان قۇشاقتاسىپ، قايتادان ۇيىپ-توگىپ ۋادە بەرىستى. سول ارادا بەكەتشى سۆياششەننيككە كەلىپ، وعان الدەنەندەي ءبىر قاعازداردى تابىس ەتىپ تۇرىپ، بۇلاردى ءپارۋايسىز اۋەستىك جايىنداعى حيكايات جاتقان ساندىقشا استارىنان تاۋىپ العانىن حابارلادى، يەسى اقىرى توبە كورسەتپەگەندىكتەن، مۇنى سۆياششەننيكتىڭ الۋىنا بولاتىنىن ايتتى، ويتكەنى ءوزىم ءبارىبىر وقي المايمىن، سوندىقتان مۇنىڭ ماعان قاجەتى جوق، دەدى. سۆياششەننيك العىس جاۋدىرىپ، سول بويدا-اق قولجازبانى اشىپ جىبەرىپ: رينكونەتا مەن كورتاديلو جايىنداعى حيكايات دەگەن تاقىرىبىن وقىپ شىقتى، وسىعان قاراپ شامالاعاندا مۇندا تاعى ءبىر حيكاياتتىڭ بارى انىق بولدى؛ ءسويتىپ، ءپارۋايسىز اۋەستىك سەكىلدى بۇل دا ءبىرشاما ءتاۋىر دۇنيە بوپ شىعار، ويتكەنى، ايقىن اڭعارىلىپ تۇرعانىنداي، ەكەۋىنىڭ دە اۆتورى ءبىر ادام ەكەن دەپ تۇيگەن ول، وڭتايى كەلگەن بويدا-اق وقىپ شىقپاق بوپ قولجازبانى قورجىنىنا سالىپ قويدى.

ودان سوڭ شاشتاراز دوسى ەكەۋى اتقا قوندى دا، اربانىڭ ارتىنان ەردى — ەكەۋىنىڭ دە بەتىندە پەردە بار-دى، ويتكەنى دون كيحوت وزدەرىن تانىپ قويماسىن دەگەن. شەرۋ مىناداي تارتىپپەن قوزعالىپ كەلە جاتتى: ەڭ الدا — يەسى ايداپ كەلە جاتقان وگىز اربا؛ ونىڭ قوس قاپتالىندا — الگىندە ايتىلعانداي، مۋشكەت اسىنعان جاساۋىلدار؛ اربانىڭ سوڭىندا — ەسەگىنە ءمىنىپ، روسينانتتى جەتەككە العان سانچو، ال ەڭ ارتىندا — الگىندە بايان ەتىلگەندەي، بەتپەردە كيگەن، پاڭ دا ماڭعاز پوشىمعا ەنگەن، قاشىرلارىنىڭ العىر اياڭىن وگىزدەردىڭ سىلبىر جۇرىسىنەن وزدىرماۋعا تىرىسىپ تىزگىن تارتىپ، سۆياششەننيك پەن شاشتاراز كەلە جاتتى. ال، توردىڭ ىشىندە اياعىن سوزىپ جىبەرىپ، تورعا ارقاسىن سۇيەپ، قولى بايلاۋلى دون كيحوت وتىردى، جۋاس-قوڭىر، موماقان تۇرىنە قاراپ، ونى ءتىرى ادام ەمەس، بەينە ءبىر تاستان قاشاپ جاسالعان ءمۇسىن بە دەپ قالۋعا بولاتىنداي-اق ەدى. وسىلايشا ءۇن-تۇنسىز، جاي باسىپ العا جىلجىعان ولار ەكى ميلدەي جەردى ارتتا قالدىرعاننان كەيىن ءبىر جاسىل القاپقا جاقىندادى، بۇل ارا ارباكەشكە دەمالۋعا جانە وگىزدەرىن وتتاتىپ الۋعا وتە وڭتايلى كورىنگەن-دى، ءبىراق سۆياششەننيكپەن كەڭەسىپ العان شاشتاراز تاعى دا شامالى جۇرە تۇسكەندەرى دۇرىس ەكەنىن، ويتكەنى اۋدەم جەردەن كورىنىپ تۇرعان جوتانىڭ ارعى جاعىندا شالعىنى بۇدان دا قالىڭ، ارباكەش توقتاۋعا نيەت ەتكەن مىنا ارادان الدەقايدا ءتاۋىر شابىندىق بارىن بىلەتىنىن ايتتى. شاشتارازدىڭ پىكىرى ۇستەم بولىپ، ساياحاتشىلار ءجۇرىسىن جالعادى.

الايدا، وسى مەزگىلدە ارتىنا بۇرىلىپ قاراعان سۆياششەننيك جاقسى كيىنىپ، جاقسى جاراقتانعان التى-جەتى سالت اتتىنىڭ سالىپ ۇرىپ جەتىپ قالعانىن كوردى، ۇزاماي بۇلار جولاۋشىلارىمىزدى قۋىپ تا جەتتى، ويتكەنى قامسىز-مۇڭسىز، جاي باسىپ جالپاق العان وگىزدەردىڭ اياڭى مەن ءبىر مىنسە كانونيكتەر عانا مىنەتىن قاشىرلاردىڭ ءجۇرىسىن، ارينە، سالىستىرۋعا بولمايتىن جانە ولار، شاماسى، وسى ارادان ءبىر ميلدەي عانا جەردەن بوي كورسەتىپ تۇرعان بەكەتكە ءتۇس الەتىنە دەيىن بارىپ جايعاسۋدى كوزدەپ كەلە جاتسا كەرەك. قاتارلاسقاننان كەيىن جۇردەكتەر جايباسارلارمەن ءىلتيپاتتى تۇردە باس ءيىپ امانداستى، ال، كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، تولەدولىق كانونيك ءارى وسى توپتىڭ باسشىسى بوپ شىققان بىرەۋى، اربانى، جاساۋىلداردى، سانچونى، روسينانتتى، سۆياششەننيك پەن شاشتارازدى، اقىر اياعىندا، تۇتقىنعا الىنىپ، تورعا قامالعان دون كيحوتتى، بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن قوزعالىپ كەلە جاتقان بۇكىل مىنا شەرۋدى كوزبەن شولىپ وتكەننەن كەيىن، نەلىكتەن بۇل ادامدى وسىلاي الىپ كەلە جاتقاندارىن سۇراماي قالا المادى، سونىمەن بىرگە، جاساۋىلداردىڭ دارەجە بەلگىلەرىن بايقاپ قالعان ول بۇل ادامنىڭ قاسيەتتى اعايىندىق اينالىسۋعا ءتيىستى الدەنەندەي ءبىر قانقۇيلى قاراقشى، جالپى، الدەنەندەي ءبىر قىلمىسكەر ەكەنىن جاقسى ءتۇسىنىپ تۇرعانىن دا ايتتى. وزىنە وسىنداي سۇراق قويىلعان جاساۋىل وعان:

— سەنور! نەگە بۇلاي الىپ كەلە جاتقانىمىزدى مىنا كاۆالەرونىڭ ءوزى ايتسىن، ءبىز ەشتەڭە بىلمەيمىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى.

اڭگىمە ءوزى جايىندا بولىپ جاتقانىن ەستىگەن دون كيحوت:

— بۇل مىرزالار كەزبە رىسارلىق دەگەننىڭ نە ەكەنىنەن ماعلۇمدار ما ەكەن وزدەرى؟ ماعلۇمدار بولسا، باسىمداعى تاقسىرەتىم جايىندا بايانداپ بەرەيىن، ەگەر ولاي بولماسا، اۋزىمدى بوسقا اۋىرتپاي-اق قويايىن، — دەدى.

جولاۋشىلاردىڭ دون كيحوتپەن شۇيىركەلەسە باستاعانىن كورگەن سۆياششەننيك پەن شاشتاراز قۋلىقتارى اشىلىپ قالاتىنداي بوپ جاتسا، ونى بۇركەمەلەيتىندەي تۇسىنىك بەرمەك ويمەن اتتارىن تەبىنىپ، جاقىنىراق كەلىپ تۇردى.

دون كيحوتتىڭ ساۋالىنا كانونيك بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:

— شىنىمدى ايتسام، بالام، رىسارلىق رومانداردى مەن ۆيليالپاندونىڭ Sumulas⁴² وقۋلىعىنان دا جاقسىراق بىلەم، سوندىقتان، ماسەلە وسىعان تىرەلىپ تۇرسا، ەشتەڭەگە الاڭداماي، ايتقىڭىز كەلگەننىڭ ءبارىن ايتا بەرۋىڭىزگە بولادى.

— وعان دا شۇكىر، — دەپ جۋاسي سويلەدى دون كيحوت. — ەندەشە، سەنور كاۆالەرو، مەنى جادىلاپ، تورعا قاماپ تاستاعانىن ءبىلىپ قويىڭىز، ال بۇعان سەبەپ بولعان نارسە — جاۋىز سيقىرشىلاردىڭ كورە الماۋشىلىعى مەن زىمياندىعى، ويتكەنى پاك جاندار ىزگىلىكتى قانشالىقتى ءقادىر تۇتسا، كۇناكارلار ونى سونشالىقتى جەك كورەدى. مەن — كەزبە رىسارمىن، ءبىراق ەسىمدەرىن داڭق ءبىر رەت تە بولسا ەسكە الىپ، ماڭگىلىككە ساقتاۋعا بەيىل بەرمەگەندەر قاتارىنا جاتپايمىن، مەن قىزعانىش دەيتىننىڭ تاپ وزىنە، سونداي-اق كۇللى پەرسيانىڭ كوزبايلاۋشىلارىنا، ينديانىڭ براميندەرىنە ءھام ەفيوپيانىڭ گيمنوسوفيستەرىنە قاساقانا تۇردە جانە ادەيى، — كەيىنگى ۇرپاقتارعا ۇلگى-ونەگە بولۋى ءۇشىن، بولاشاقتىڭ كەزبە رىسارلارى سوعىس ىسىندە ەڭ جوعارى قۇرمەتكە قانداي جولمەن جەتۋگە بولاتىنىن ءبىلۋى ءۇشىن، — ءوز ەسىمىن ماڭگىلىكتىڭ حرامىنا جازىپ قويۋ باقىتى بۇيىرعاندار قاتارىنا جاتامىن.

— سەنور لامانچالىق دون كيحوت شىندىقتى ايتىپ وتىر، — دەپ جاۋاپ قاتتى بۇعان سۆياششەننيك. — ول، شىنىمەن-اق، جادىلانعان كۇيدە وسى اربامەن كەلە جاتىر، ءبىراق مۇنداي جاعدايعا ول ءوز كۇناسى مەن كىناسى ءۇشىن ەمەس، ىزگىلىكتى سۋقانى سۇيمەيتىندەر مەن جاقسى اتاقتى جاقتىرمايتىنداردىڭ زۇلىمدىق ارەكەتى سالدارىنان دۋشار بوپ وتىر. بۇل، سەنور، قايعىلى بەينە رىسارى بوپ تابىلادى، ول جايىندا، بالكىم، بىرەۋ-مىرەۋدەن ەستىگەن دە شىعارسىز، قىزعانىش قانشالىقتى قارالاپ باعۋعا، مەكەرلىك قانشالىقتى جاسىرىپ باعۋعا تىرىسقانىمەن ونىڭ جۇرەك جۇتقان ەرلىكتەرى مەن ۇلى ىستەرى توزبايتىن مىس پەن مۇجىلمەيتىن ءمارماردا تاڭبالاناتىن بولادى.

تۇتقىندا وتىرعاننىڭ دا، ەركىندىكتە جۇرگەننىڭ دە قالاي-قالاي سويلەيتىندەرىنە قايران بولعان كانونيك شوقىنا جازداپ شاق قالدى، — بۇنىڭ نە نارسە ەكەنىن ول تۇسىنە المادى، بۇعان سەرىكتەرى دە ايران-اسىر بولدى. جۇرتتىڭ نە ايتىپ جاتقانىن تىڭداماققا جاقىنداپ كەلىپ تۇرعان سانچو پانسا سول ارادا ماسەلەنىڭ اۋ-جايىن مەيلىنشە تولىق اشىپ بەرۋ ماقساتىمەن بىلاي دەدى:

— اڭگىمە بىلاي، سەنورلار: ۇناي ما، ۇناماي ما، ونى بىلمەيمىن، ءبىراق وزدەرىڭىز قانشالىقتى جادىلانعان بولساڭىزدار مەنىڭ مىرزام دون كيحوت تا سونشالىقتى جادىلانعان، — اقىل-ەسى ساپ-ساۋ، باسقالار سەكىلدى ول دا، كۇنى كەشە، ءالى تورعا قامالماعان كەزدەگىدەي، تاماق ىشەدى جانە تابيعي قاجەتتىگىن وتەيدى. ەندەشە، ونىڭ جادىلانعانىن ماعان نەمەن دالەلدەي الاسىزدار؟ سەبەبى، جۇرتتان ەستۋىمشە، جادىلانعاندار تاماق تا ىشپەيتىن كورىنەدى، ۇيقتامايتىن دا، سويلەمەيتىن دە كورىنەدى، ال مەنىڭ مىرزام، ەگەر توقتاتپاي سويلەتە بەرسەڭ، ءبىر ءوزى سوتتىڭ وتىز قىزمەتشىسىنەن ارتىق سويلەپ بەرەدى.

ودان سوڭ ول سۆياششەننيككە قاراپ ءسوزىن جالعادى:

— اھ، سەنور سۆياششەننيك، سەنور سۆياششەننيك! اپىراي، مارحاباتتى مىرزام-اي، مەنى ءوزىڭىزدى تانىمايدى دەپ جانە مىنا جاڭا سيقىرشىلىقتىڭ نەندەي ماقساتتى كوزدەيتىنىن تۇسىنبەيدى دەپ قالاي عانا ويلادىڭىز ەكەن؟ ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، بەتپەردە استىنا قانشا جاسىرىنساڭىز دا، ءبارىبىر، ءوزىڭىزدى تانىپ تۇرمىن، ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، ايلا-شارعىلارىڭىزدى قانشا قىمتاساڭىز دا، ءبارىبىر، ءتۇسىنىپ تۇرمىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قىزعانىش پاتشالىق قۇرعان جەردە ىزگىلىككە ورىن جوق، جومارتتىق پەن ساراڭدىق ەشقاشان سيىسپايدى. اتتەڭ! ەگەر ءسىز، ءدىندار اكەي، بوگەت جاساماعانىڭىزدا مىرزام ينفانتا ميكوميكوناعا الدەقاشان-اق ۇيلەنگەن بولار ەدى، ال مەن كەم دەگەندە گراف اتاعىن العان بولار ەم، — وعان قايعىلى بەينەمنىڭ قايىرىمدىلىعى، سونداي-اق كورسەتكەن قىزمەتىمنىڭ ماڭىزدىلىعى كەپىل! جۇرتتىڭ: فورتۋنا دوڭعالاعى ديىرمەن دوڭعالاعىنان جىلدامىراق قوزعالادى جانە كەشە بىرەۋ اسپانداپ تۇرسا بۇگىن جەر تابانداپ جاتادى، دەيتىن ءسوزىنىڭ جانى بار ەكەنىنە كوزىم ابدەن جەتىپ تۇر. ايەلىم مەن بالالارىمدى قاتتى اياپ تۇرمىن، ويتكەنى اكەلەرى ۇيىنە ارالدىڭ گۋبەرناتورى نەمەسە الدەنەندەي ءبىر كورولدىكتىڭ — قالاي ەدى الگى؟ — بوسپە-كورولى⁴³ بوپ ورالادى دەپ ويلاۋعا تولىق قاقىلى ەدى عوي ولار، ال ونىڭ ورنىنا ول اتشى بوپ ورالماق. مۇنىڭ ءبارىن، سەنور سۆياششەننيك، وزىڭىزگە ايتىپ تۇرعانداعى جالعىز عانا ماقساتىم، سىزگە، جوعارى مارتەبەلى ءدىندار اكەي، مىرزاما كورسەتكەن ءجابىر-جاپاڭىز ءۇشىن وكىنىش ءبىلدىرىپ، رايدان قايتۋىڭىز كەرەگىن ەسكەرتۋ عانا، ويتپەگەن جاعدايدا، بايقاڭىز، ونى قاماپ تاستاعانىڭىز ءۇشىن انا دۇنيەگە بارعاندا قۇداي قاتتى رەنىش ءبىلدىرىپ جۇرمەسىن، تۇتقىنعا قامالعان ۋاقىتى تەككە كەتىپ، وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە بىردە ءبىر ىزگى ءىس تىندىرماعانى ءۇشىن جانە ەشكىمگە كومەكتەسپەگەنى ءۇشىن جازعىرىپ جۇرمەسىن ءسىزدى.

— قالاي-قالاي سايرايدى مىناۋ! — دەپ شاشتاراز سويلەپ كەتتى. — بايقايمىن، سانچو، مىرزاڭ ەكەۋىڭ ەگىز قوزى سەكىلدىسىڭدەر. قۇداي اقى، سەنى دە اناعان سەرىك قىپ تورعا بىرگە وتىرعىزىپ قويۋ كەرەك-اۋ، ونىمەن بىرگە سەنىڭ دە جادىلانعاندار جاعدايىندا بولعانىڭ ءجون-اۋ دەگەن وي كەلىپ تۇر ماعان، ويتكەنى ونىڭ قىلدۋ-سىلدۋى مەن رىسارشىلدىعى ساعان دا جۇعىپتى. بەرگەن ۋادەلەرىمەن سەنى ول ونشا ءبىر وڭدى ماقساتتا قىزىقتىرماعان، ءوزىڭ ارمان ەتەتىن الگى ارال دا سەنى وڭدى مۇراتقا جەتەلەپ تۇرعان جوق.

— قىزىقتىرۋعا بولاتىنداي مەن قىز ەمەسپىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — مەنى ءالى ەشكىم قىزىقتىرا العان جوق، ءتىپتى كورولدىڭ ءوزى دە؛ جارلى-جاقىباي بولعانىممەن شىن بەرىلگەن حريستيانمىن جانە ەشكىمگە ەشتەڭە قارىز ەمەسپىن. ارال جايىندا ارمان ەتەتىنىم دە راس، ال باسقا بىرەۋلەر ودان دا ناشار نارسەنى ارماندايدى، ءبارى دە ادامنىڭ وزىنە بايلانىستى، ەندەشە، مەن ادام ەكەنمىن، ارالدىڭ گۋبەرناتورى تۇگىل پاپا دا بولا الام، ال ارال دەگەننىڭ مىرزام بىرەۋىن ەمەس، مىڭىن جاۋلاپ الا الادى، ءتىپتى تاراتىپ بەرەتىن ادام دا تابىلماي قالۋى مۇمكىن. نە دەپ تۇرعانىڭىز جايىندا ويلانىپ كورىڭىز، سەنور شاشتاراز، بۇل سىزگە ساقال قىرۋ ەمەس، جۇرتتىڭ ءبارىن ءبىر ولشەممەن ولشەۋگە بولمايدى. مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، ءبىر-بىرىمىزدىڭ سىرىمىزدى جاقسى بىلەمىز، سوندىقتان باسىمدى بوسقا قاتىرماڭىز. ال، مىرزامنىڭ جادىلانعانىنا كەلسەك، قۇداي اقيقاتىن كورىپ تۇر، سوندىقتان ازىرشە ۇندەمەي قويا تۇرايىق، سەبەبى بۇل جاعىن قوزعاماي-اق قويعان ابزال.

سانچونىڭ اشىق اۋىزدىعىنان سۆياششەننيك ەكەۋىنىڭ وسىنشالىقتى مۇقيات تۇردە جاسىرىپ جۇرگەن جايلارى اشىلىپ قالا ما دەپ قورىققان شاشتاراز وعان جاۋاپ بەرمەگەندى ءجون كوردى؛ سۆياششەننيك تە ءدال وسى سەبەپتەن كانونيككە وزىمەن بىرگە كىشكەنە بىلايىراق شىعۋعا ءوتىنىش ءبىلدىردى، — ونى توردا وتىرعان ادامنىڭ قۇپياسى مەن باسقا دا ءبىراز قىزىقتى جايلارعا قانىقتىرماق ويى بارىن ايتتى. كانونيك كەلىسىم بەردى دە، مالايلارىمەن جانە سۆياششەننيكپەن بىرگە ىلگەرى وزىڭقىراعاننان كەيىن، دون كيحوتتىڭ لاۋازىمى، مىنەز-قۇلقى، ءومىر سالتى مەن جارىمەستىگى جايىندا سۆياششەننيكتىڭ ايتقان اڭگىمەسىنە مۇقيات قۇلاق ءتۇردى؛ اناۋ، سونداي-اق، ونىڭ اقىلدان اداسۋىنا نەگىز بولعان باستى سەبەپ جايىندا، تورعا قامالعانعا دەيىنگى ءىس-قىلىقتارى تۋراسىندا قىسقاشا بايان ەتىپ، كانونيككە ەندى ونى ۇيىنە الىپ بارا جاتقانىن، سوندا بارعاننان كەيىن ونى ەمدەتۋگە كىرىسەتىنىن حابارلادى. دون كيحوتتىڭ باستان كەشكەن حيكاياسىن ەستىگەن كانونيك پەن سەرىكتەرى تاعى دا تاڭىرقانىس ءبىلدىردى؛ اڭگىمەنى تىڭداپ العان كانونيك بىلاي دەدى:

— شىنىمدى ايتسام، سەنور سۆياششەننيك، رىسارلىق رومان دەيتىندەردىڭ مەملەكەت ءۇشىن مەيلىنشە زياندى ەكەنىندە ەش كۇمانىم جوق، ەرىككەننەن ءارى جالعان اۋەسقويلىقتىڭ جەتەگىنە ەرىپ، باسپا ءجۇزىن كورگەن رومانداردىڭ تۇگەل دەرلىك باستاپقى بولىكتەرىن وقىپ شىققانىممەن، بىردە بىرەۋىن اياعىنا دەيىن وقۋعا ءوزىمدى-وزىم ءماجبۇر ەتە المادىم، ويتكەنى، ءوز ويىمشا، ولاردىڭ ءبارى دە، جالپى العاندا، ءبىر قالىپتان شىققانداي، بىرىندە بار نارسە ەكىنشىسىندە جۇرەدى، ەكىنشىسىنەن كەزىكتىرگەنىڭدى ۇشىنشىسىنەن جولىقتىراسىڭ. وعان قوسا، جازۋ-سىزۋدىڭ بۇل ءتۇرى اناۋ الگى جاندى راقاتقا كەنەلتۋگە قۇمبىل بولعانىمەن، ءجون-جوبا كورسەتۋگە قۇرالاقان ميلەت ەرتەگىلەرى دەيتىندەرگە، وسىناۋ ءمان دە، ماعىنا دا جوق مىسالدارعا، جۋىقتاسادى-اۋ دەگەن وي كەلەدى ماعان، بۇل رەتتە اپولوگتاردىڭ بۇلارعا كەرىعالاڭ تۇردە ءارى جان راقاتىن تاپتىراتىنىن، ءارى ءجون-جوبا كورسەتە الاتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك. ەگەر مۇنداي رومانداردىڭ باستى ماقساتى جانعا راقات تاپتىرۋ بولسا، وندا بۇل ماقساتتارىنا جەتە قويۋى دا نەعايبىل، ويتكەنى توبە شاشىڭدى تىك تۇرعىزاتىن وعاشتىقتارعا تولى بوپ كەلەدى. ال، شىندىعىندا، كوز الدىمىزعا كولدەنەڭ تارتىلاتىن نەمەسە كوڭىلىمىزگە ورالاتىن قۇبىلىستاردان ءسان مەن سىمبات تاۋىپ، سولارعا سۇيسىنە قاراپ، سۇزىلە كوز تىككەن كەزدە عانا جان ءلاززاتقا كەنەلەدى، ال ۇسقىنسىز بەن قيسىنسىز اتاۋلى ەشقانداي راقات بەرە المايدى. ەندەشە، بويى مۇناراداي ءداۋدى، قۇددى ءبىر ول بولپىلداق قامىردان جاسالعانداي، ون التى جاستاعى بوزبالانىڭ سەمسەرمەن بەلىنەن قاق ءبولىپ تاستايتىنى ايتىلاتىن جانە اۆتوردىڭ ءوزى، ايقاستى سۋرەتتەي وتىرىپ، دۇشپاننىڭ اسكەرىندە ميلليون سارباز بولعانىن حابارلايتىن، — ارينە، ولارعا باس كەيىپكەر قارسى شىعىپ تۇرعاندىقتان، قالاساق تا، قالاماساق تا، اتالمىش رىسار تەك الەۋەتتى بىلەگىنىڭ اسقان زور قۋاتى ارقىلى عانا جەڭىسكە جەتكەنىنە سەنبەيتىن امالىمىز جوق، — روماندا نەمەسە حيكاياتتا قانداي سۇلۋلىق، بولشەكتەردىڭ بۇتىنمەن، ءبۇتىننىڭ بولشەكتەرمەن قانداي ۇيلەسىمى بولۋى مۇمكىن؟ ال، بەيتانىس كەزبە رىسارلاردىڭ قۇشاعىنا ويلانباستان قۇلاي كەتەتىن كوروليەۆالارعا، نەمەسە بولاشاق يمپەراتور جۇبايلارىنا نە دەيسىز؟ رىسارلار تولى وراسان ۇلكەن مۇنارا تەڭىزدە جەلكەنىن جەل كەرنەگەن كەمەدەي جۇزەدى، لومبارديادا تۇنەيدى دە، تاڭدى ينديالىق پرەسۆيتەر يواننىڭ جەرىندە نەمەسە ءتىپتى پتولەمەي دە سۋرەتتەمەگەن، ماركو پولو دا كورمەگەن جەرلەردە قارسى الادى دەيتىندى وقىعاننان جەتىلمەي قالعان، جارتىكەش اقىل-سانا يەسىنەن باسقا كىم جان راقاتىن تابۋى مۇمكىن؟ رىسارلىق روماندى جازعىشتار ونى ادەيى ويدان قۇراستىرىلعان دۇنيە رەتىندە جازادى، سوندىقتان قىبىن تاۋىپ، قيسىنىن كەلتىرۋى، شىندىققا جاناسىمدى بولۋى ءۇشىن جان سالۋى شارت ەمەس دەگەن داۋ ايتىلۋى دا مۇمكىن ماعان، — ال مەن بۇعان جاۋاپ رەتىندە: ويدان شىعارىلعان دۇنيە نەعۇرلىم نانىمدى بولسا، سولعۇرلىم جاقسى بولاتىنىن، ومىردە ورىن الاتىن نەمەسە ورىن الۋى ىقتيمال جاعدايلارعا نەعۇرلىم جاقىن بولسا، سولعۇرلىم سۇيكىمدى بولاتىنىن ايتار ەدىم. ويدان شىعارىلعان وقيعاعا نەگىزدەلگەن شىعارمالار وقىرمان جاقسى تۇسىنەتىندەي دارەجەدە بولۋعا ءتيىس، بۇنداي دۇنيەلەردى جازعاندا اقىلعا سىيىمسىز جايلاردى جايمالاپ، ءوسىرىپ ايتاتىن تۇستاردى جۋىپ-شايىپ، وقىرمان نازارىن ءبىر ساتكە بوساڭسىتپاۋمەن قاتار، وقيعا ونى تاڭداندىراتىنداي، قىزىقتىراتىنداي، قايران قالدىراتىنداي جانە كوڭىلىن الداندىراتىنداي ەتىپ، تاڭىرقاۋ مەن ءسۇيسىنۋ سەزىمى بىر-بىرىنە سەرىكتەسىپ وتىراتىنداي عىپ جازۋ كەرەك. ءبىراق، مۇندايعا شىندىققا سايكەستىك پەن تابيعاتقا ەلىكتەۋدەن بويدى اۋلاق سالاتىن جان ەشقاشان قول جەتكىزە المايدى، ال شىن مانىندە شىعارمانىڭ شىنايى تۋىندىعا اينالۋىنىڭ كىلتى تاپ وسى قاسيەتتەرىندە عوي. حيكايانىڭ بارلىق بولشەگى ءبىرتۇتاس دەنەنى قۇرايتىن، ياعني ورتا تۇسى باس جاعىمەن ۇيلەسىم تاۋىپ تۇراتىن، ال اياق جاعى — باس جاعىمەن جانە ورتا تۇسىمەن جىمداسىپ جاتاتىن ءبىر دە ءبىر رىسارلىق روماندى كەزىكتىرگەن ەمەسپىن، — شىعارماشى سىمباتتى دا سۇلۋ ءمۇسىن جاساۋدىڭ ورنىنا، قۇددى ءبىر قۇبىجىقتى نەمەسە كەمتاردى سومداۋعا نيەت قىلعانداي، كىلەڭ قىرىق جاماۋ بوپ كەلەدى. وعان قوسا، اتالمىش رومانداردا ءسوز ساپتاۋ جاعى دا وتە قارابايىر، ەرلىك ىستەر اقىلعا سىيىمسىز، ماحاببات ءناپسىقۇمارلىققا ۇلاسادى، كىشىپەيىلدىلىك كەلىسسىز، ايقاس ابدەن ىعىر قىلادى، پايىمداۋلار ءپاتۋاسىز، ساياحاتتار قۇر انشەيىن سەرگەلدەڭ — قىسقاسى، ونەگە بولارلىق ونەرگە ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى، وسى سەبەپتى پايداسىز ادامدارمەن قابات بۇلاردى دا حريستياندىق مەملەكەتتەن قۋىپ تاستاعان ءجون.

سۆياششەننيك ونى زور ىقىلاسپەن تىڭداپ، كانونيكتى پاراسات-پايىمى مول ادام دەپ، ال الگى ايتقاندارىنىڭ ءبارىن اقيقات شىندىق دەپ تاپتى، سويتكەن سوڭ ءوزىنىڭ دە وسى پىكىردى ۇستاناتىنىن، رىسارلىق رومانداردى مەيلىنشە جەك كورەتىندىكتەن دون كيحوتتىڭ وسىنداي ەسەپسىز كوپ كىتابىنىڭ ءبارىن وتقا جاققانىن جاريا ەتتى. سول ارادا ول كانونيككە بۇل كىتاپتاردى قالاي تەكسەرۋدەن وتكىزگەنىن، قايسىسىن وتقا تاستاعانىن، قايسىسىنا كەڭپەيىلدىك جاساعانىن ايتىپ بەردى. كانونيك ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ الدى، سوسىن الگىندە اتاپ كورسەتىلگەندەي كەمشىلىكتەرىمەن قاتار رىسارلىق رومانداردىڭ ءبىر ۇتىقتى قاسيەتى بارىن، شىعارما تاقىرىبىنىڭ ءوزى-اق كەمەلىنە كەلگەن اقىل-پاراساتقا مۇمكىندىگىن تولىق تانىتۋعا قولايلى جاعداي جاسايتىنىن ايتتى؛ ويتكەنى، مۇنداي شىعارمالار وعان قالامىن كوسىلتە سىلتەۋگە بولاتىن كەڭ بايتاق كەڭىستىك اشىپ بەرەدى، ياعني، ونىڭ: كەمە اپاتتارى مەن دۇلەي داۋىلداردى، ايقاستار مەن شايقاستاردى سيپاتتاۋعا؛ بويىنان بار جاقسى قاسيەتتىڭ ءبارى تابىلاتىن: جاۋدىڭ ايلا-شارعىسىن الدىن-الا اڭعارۋ قاجەت بولعاندا — بايقامپازدىق، ساربازداردى سەندىرۋ نەمەسە كوندىرۋ قاجەت بولعاندا — ءدىلمارلىق، كەڭەس بەرگەندە — كەمەڭگەرلىك، شەشىم قابىلداعاندا — شاپشاڭدىق، شابۋىلعا شىققانداعى سەكىلدى قورعانىستا دا — وجەتتىك تانىتاتىن ايبىندى قولباسشىنى بەينەلەۋگە؛ بىردە قايعىلى دا قاسىرەتتى جايلاردى، ەندى بىردە كۇتپەگەن جەردەن بولعان قۋانىشتى وقيعالاردى تىلگە تيەك ەتۋىنە، بىردە ىزگى قاسيەتتەر يەسى بوپ تابىلاتىن، اقىلدى دا اڭعارىمپاز، اسقان سۇلۋ حانىمدى، ەندى بىردە ەر جۇرەك تە سىپايى حريستيان-رىساردى، بىردە ار-ۇياتتان ادا، ادەپسىز بوسپەنى، ەندى بىردە ايباتتى دا يناباتتى پاتشانى سيپاتتاۋعا؛ ۆاسسالداردىڭ ىزەتتىلىگى مەن ادالدىعىن، سەنورلاردىڭ ايبارى مەن اقپەيىلىن جەرىنە جەتكىزە سۋرەتتەۋگە بارلىق مۇمكىندىگى بار. شىعارماشى ءوزىنىڭ استرولوگيانى بىلەتىنىن دە، كەرەمەت جاقسى كوسموگراف ەكەنىن دە، مۋزىكانت ەكەنىن دە، مەملەكەتتىك ىستەردىڭ جايىن جاقسى مەڭگەرگەنىن دە كورسەتۋگە قۇقىلى، ەگەر كوڭىلى سوقسا جىن-شايتان جاردەمىمەن جادىلاۋ جايىن زەردەلەگەنىن دە اڭعارتىپ وتۋىنە ءبىر سىلتاۋ تابىلماي قالمايدى. ول وديسسەيدىڭ ورالىمدىلىعىن، ەنەيدىڭ ءدىندارلىعىن، ءاحيللدىڭ جۇرەكتىلىگىن، گەكتوردىڭ باقىتسىزدىعىن، سينوننىڭ ساتقىندىعىن، ەۆريالدىڭ دوستىققا ادالدىعىن، الەكساندر ماكەدونسكييدىڭ جومارتتىعىن، سەزاردىڭ ايباتتىلىعىن، تراياننىڭ مەيىرىمدىلىگى مەن شىنشىلدىعىن، ءزوپيردىڭ تۇراقتىلىعىن، كاتوننىڭ كەمەڭگەرلىگىن — قىسقاسى، ەسىمى ءمالىم ەرلەردى كەمەلىنە كەلتىرىپ، داڭقىن اسىرعان قاسيەتتەردىڭ بارلىعىن دا بەينەلەۋگە ەرىكتى، سونداي-اق وسى قاسيەتتەردىڭ ءبارىن ءبىر كەيىپكەرىنىڭ باسىنا ۇيىپ-توگۋگە دە، بولماسا بىرنەشەۋىنە ءبولىپ بەرۋگە دە ىقتيارلى. ال، ەگەر وسىعان ءسوز ساپتاۋ كوركەمدىگى مەن شىندىققا مەيلىنشە جاقىن بولۋدى كوزدەگەن وي-قيال ومىرشەڭدىگى قوسىلسا، وندا ونىڭ ءتۇرلى ءتۇستى جانە ءتاۋىر جىپتەردەن توقىلعان كەزدەمە ازىرلەپ شىعاراتىنىندا ءسوز جوق جانە ابدەن دايار بولعان كەزىندە مۇنىڭ كوركەم دە كەلىستى دۇنيە دەپ تانىلارىنا دا داۋ جوق، مىنە، وسىلايشا ول شىعارماشىلىقتىڭ ەڭ ۇلى ماقساتىنا قول جەتكىزبەك، انىعىراق ايتقاندا، الگىندە قۇلاققاعىس ەتىلگەندەي، ءبىر مەزگىلدە ءارى ءجون-جوبا كورسەتپەك، ءارى جانعا راقات تاپتىرماق. تاعى ءبىر ايتپاعىم، رىسارلىق رومانداعى بايانداۋ ءتاسىلىنىڭ ەركىندىگى اۆتوردىڭ ەپيك، ليريك، تراگيك جانە كوميك رەتىندە كورىنۋىنە، سونداي-اق اسا سۇيكىمدى دە تارتىمدى ەكى عىلىمنىڭ: پوەزيا مەن ريتوريكانىڭ بارلىق بەينەلەۋ قۇرالىن پايدالانۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى، — سەبەبى ەپيكالىق شىعارمالاردى پروزادا قالاي جازۋعا بولسا، جىر جولدارى ارقىلى دا سولاي تۋىنداتۋعا بولاتىنى بەلگىلى عوي.

حLءۇىىى تاراۋ

بۇل تاراۋدا كانونيك رىسارلىق روماندار جايىنداعى، سونداي-اق ءوزىن تولعاندىرىپ جۇرگەن باسقا دا نارسەلەر جونىندەگى وي-پىكىرلەرىن ودان ءارى جالعاستىرادى

— تاۋىپ ايتتىڭىز، سەنور كانونيك، — دەدى سۆياششەننيك، — رىسارلىق روماندار اۆتورلارىنىڭ ارنايى ايىپتاۋعا لايىق بولاتىنى — ولار اقىل-پاراسات ولشەمدەرىمەن ەسەپتەسىپ جاتپايدى جانە ونەر قاعيدالارىنا قۇلاق اسپايدى، ال ەگەر وسىلاردى باسشىلىققا السا، وندا گرەك جانە لاتىن پوەزيالارىنىڭ قوس الىبى ولەڭ جازۋدا قانداي زور داڭققا يە بولسا، ولار دا پروزادا سونداي داڭققا بولەنەر ەدى.

— ءوز باسىم، ايتەۋىر، الگىندە ايتىپ وتكەن ەرەجەلەردى قاتاڭ ساقتاي وتىرىپ رىسارلىق رومان جازۋعا قۇلشىنعام، — دەپ ءمالىم ەتتى كانونيك، — جانە، جاسىراتىنى جوق، ءجۇز پاراقتان استام جازىپ تا تاستاعام. سوسىن ءوز ەڭبەگىمدى ءوزىمنىڭ قالاي باعالايتىنىما كوزىمدى جەتكىزە ءتۇسۋ ءۇشىن ونى وسىنداي دۇنيەلەردى ايرىقشا ۇناتاتىندارعا وقىپ بەردىم، ولاردىڭ اراسىندا ءبىلىمدى ءارى اقىلدى جاندار دا، سونداي-اق بالدىر-باتپاق بىردەڭەنى تىڭداعانعا ءماز ناداندار دا بولدى، ءبىراق سولاردىڭ ءبارى تۇگەل ماقتاپ شىقتى. سويتە تۇرعانىمەن، جالعاستىرعاندى ءجون كورمەدىم: بىرىنشىدەن، بۇعان ءدىني دارەجەم جول بەرمەيدى دەپ ءتۇيدىم؛ ال، ەكىنشىدەن، دۇنيەدە اقىلدى جانداردان گورى اقىماقتاردىڭ كوپ ەكەنىنە كوزىم جەتتى. ارينە، كەششەلەر ءنوپىرىنىڭ مىسقىلدى كۇلكىسىنەن ساۋساقپەن سانارلىق ءبىلىمپازداردىڭ ماقتاۋى الدەقايدا ارتىق بولعانىمەن، تەك وسىنداي كىتاپتاردى عانا وقيتىن قارا توبىردىڭ دالباسا لەبىز-پىكىرلەرىنىڭ ق ۇلى بوپ قالعىم كەلمەيدى. راس، تەك قازىرگى كەزدە قويىلىپ جاتقان كومەديالار وزىمە وي سالعاننان كەيىن عانا رومانعا ءبىرجولا سۋىپ، ونى جالعاستىرۋ جايىنداعى نيەتىمنەن ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتىم. “ويدان شىعارىلعان جايلارعا، سونداي-اق تاريحي وقيعالارعا نەگىزدەلگەن قازىرگى زامانعى كومەديالاردىڭ، — دەدىم وزىمە ءوزىم، — بارلىعى دا، بارلىعى دەمەسەك تە، ايتەۋىر، باسىم كوپشىلىگى، تۇككە العىسىز بىلجىراق، قىرىق جاماۋ قويىرتپاق، سولاي بولا تۇرعانىمەن قارا توبىر ونى قۋانا-قۋانا كورىپ جاتىر، ۇناتىپ جاتىر جانە جاقسى دۇنيە دەپ ماقتاپ جاتىر، ال شىن مانىندە ولار ونداي باعاعا مۇلدەم تاتىمايتىن نارسەلەر؛ بۇلاردى جازعان اۆتورلار مەن ساحنالاعان اكتەرلەر مۇنداي دۇنيەلەردىڭ باسقاشا بولۋى ەش مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى قارا توبىر بۇلاردى تاپ وسىنداي كۇيىندە عانا ۇناتادى، ال ەندى انا ونەر زاڭى تالاپ ەتەتىندەي ىشكى بايلانىسى بەرىك، وقيعالارى ءوربىپ وتىراتىن تۋىندىلار ەكى-ۇش ءبىلىمداردى عانا ءماز-مايرام قىلادى، قالعان جۇرتتىڭ بارىنە ولاردىڭ شەبەرلىگى — دالاعا اتقان وقپەن بىردەي، اۆتورلار مەن اكتەرلەر ءۇشىن كوپشىلىك قالتاسىنان تۇسەتىن ءناپاقا ازىن-اۋلاق ادامنىڭ پىكىرىنەن الدەقايدا ءقادىرلى دەگەندى ايتادى، ولاي بولسا، مەنىڭ رومانىم دا ءدال وسىنداي احۋالعا تاپ بولارىندا كۇمان جوق: اتالعان ەرەجەلەردەن الشاق كەتپەۋ ءۇشىن ءتۇن بالاسى تىنىم تاپپاي تەر توكپەكپىن، اقىر اياعىندا الگى تىككەن كيىمىنە استاردى ءوز ەسەبىنەن سالاتىن، ءبىراق اقىسىنا ەشتەڭە المايتىن تىگىنشىنىڭ كەبىن كيمەكپىن. ال، ەندى تەرىس تۇسىنىكتە جۇرگەندەرىن، شاتتى-بۇتتى بىردەڭەلەردى ەمەس، ونەردىڭ بارلىق قاعيدالارىن ساقتاي وتىرىپ جازىلعان كومەديالاردى ساحنالايتىن بولسا كورەرمەندەردى دە كوبىرەك تارتاتىندارىن، اتاق-ابىرويلارىنىڭ دا جوعارى بولاتىنىن ايتىپ اكتەرلەردى جالىقپاي ۇگىتتەپ تە باققان ەدىڭ عوي، ءبىراق ولاردىڭ ءوز پىكىرلەرىنە دەن قويىپ العاندارى سونشا، بىلق ەتەر بولمادى، سوندىقتان قانداي دا ءبىر دالەلدەمە دە، سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي اقيقات تا ولاردى ويىنان اينىتا الماق ەمەس”. ءبىر جولى ءوزىمنىڭ وسىنداي ءبىر قيتابانعا: “بۇدان ءبىراز جىل بۇرىن يسپانيادا ءبىر اتاقتى جازۋشىمىزدىڭ ءۇش تراگەدياسى قويىلعانى، بۇلار بارلىق كورەرمەندى تۇگەل: وقىماي قالعانى مەن وقىعانىن دا، جوعارعى قاۋىمعا جاتاتىنى مەن قارا توبىر سانالاتىنىن دا، ءبارىن دە ىرزا قىلىپ، ايرىقشا شاتتىق پەن قۋانىشقا بولەگەنى، ءسويتىپ وسى ءۇش تراگەديانىڭ ءوزى عانا اكتەرلەرگە كەيىننەن قويىلعان، ءتاۋىر دەگەن وتىز كومەديادان كوپ ءتۇسىم كەلتىرگەنى ەسىڭىزدە مە؟” دەگەنىم بار-دى. “شاماسى، ءسىز يزابەللانى، فيليدانى جانە الەكساندرانى مەگزەپ وتىرسىز-اۋ؟” دەدى تەاتردىڭ ديرەكتورى. “ءدال تاپتىڭىز، — دەدىم مەن. — بايقاعان بولساڭىز، اتالمىش تۋىندىلاردا ونەر ەرەجەلەرى مۇقيات ساقتالعان ەدى عوي، الايدا بۇل ولاردىڭ الگىندەي ابىرويعا جەتۋىنە جانە بارشا جۇرتقا ۇناۋىنا بوگەت جاساعان جوق. ەندەشە، بوس ىرجاقايعا قۇمار سانالاتىن كورەرمەن قاۋىم ەمەس، وعان باسقاداي بىردەڭە كورسەتە الماي جۇرگەندەر كىنالى. ويتكەنى، وقىپ-توقىعانى مول اقىنداردىڭ قالامىنان شىققان، جازعان ادامدار مەن قويعان ادامدارعا ايتارلىقتاي ابىروي-اتاق پەن تابىس اكەلگەن جازالانعان قايىرىمسىزدىق، نۋمانسيا، ساۋداگەر ماحابباتى، كورگەندى كۇندەس جانە جەكەلەگەن باسقا دا كومەديالاردى تۇككە العىسىز دەپ ايتۋعا بولمايدى عوي”. مەن ونىمەن وسى توڭىرەكتە تاعى ءبىراز سويلەستىم، ءبىراق، اناۋ ازدى-كەم ىڭعايسىزدانعانداي ءتۇر بىلدىرگەنىمەن دالەلدەمەلەرىمە قاناعاتتانا قويمادى جانە ءوز ۇعىمىنان دا قول ۇزبەدى، ءسويتىپ جاڭساق پىكىرىن ۇستانىپ قالا باردى.

— سەنور كانونيك! رىسارلىق رومانداردى قانشالىقتى ۇناتپاسام، قازىرگى كومەديالاردى دا كوپتەن سونشالىقتى جاقتىرماۋشى ەم، ءوزىڭىز وسىعان سەبەپكەر بولعان نارسەلەردى تىلگە تيەك ەتتىڭىز، — دەدى بۇعان جاۋاپ رەتىندە سۆياششەننيك. — ويتكەنى، تۋلليي ايتقانداي، كومەديا ادام ءومىرىنىڭ ايناسى، ادامگەرشىلىك ونەگەسى، اقيقاتتىڭ ايعاق-نىشانى بولۋعا ءتيىس، ال قازىرگى كومەديالار، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ءپارۋايسىزدىق ايناسى، اقىلسىزدىق ونەگەسى، ازعىندىقتىڭ ايعاق-نىشانى بولىپ وتىر. ايتالىق، العاشقى اكتىنىڭ العاشقى كورىنىسىندە جورگەكتە جاتقان بالانىڭ، ەكىنشى كورىنىستە ساقال-مۇرت قويعان ساقايعان ەركەك بوپ شىعا كەلۋىنەن اسقان اقىلعا سىيىمسىزدىق بولار ما؟ قارتتى — قاھارمان، جىگىتتى — قويانجۇرەك، مالايدى — شەشەن، پاجدى — كەمەڭگەر، كورولدى — جۇمىسكەر، پرينسەسسانى — ىدىس-اياق جۋۋشى ەتىپ بەينەلەۋدەن اسقان ەرسىلىك بار ما؟ ال، كورسەتىلىپ جاتقان وقيعالار وتكەن نەمەسە ءوتۋى مۇمكىن ۋاقىت اياسى جايىندا ءسوز ەتۋدىڭ ءوزى اۋرەشىلىك. مەن ءبىر كومەديانى كورگەم، ونىڭ ءبىرىنشى پەردەسىندە وقيعا ەۆروپادا، ەكىنشىسىندە — ازيادا، ال ۇشىنشىسىندە — افريكادا وتەدى، ەگەر الگىنىڭ ءتورت پەردەسى بولعان بولسا، وندا تورتىنشىسىندەگى وقيعا امەريكادا وتەر ەدى، ءسويتىپ دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشى تۇگەل قامتىلار ەدى. ەگەر جاراتىلىستى ۇلگى تۇتۋدى كومەديانىڭ ءتۇپ قازىعى دەپ بىلسەك، وندا وقيعاسى پيپين مەن ۇلى كارل زامانىندا ءوتىپ جاتقان كومەديانىڭ باستى كەيىپكەرى يمپەراتور يراكلييدىڭ، گوتفريد بۋلونسكييگە ۇقساپ، يەرۋساليمگە كرەست جورىعىن جاساپ، حاقتاعالانىڭ تابىتىن جاۋلاپ العانىنان ءتىپتى ەڭ قارابايىر دەگەن تالعام يەسىنىڭ ءوزى قانداي ءلاززات الماق — ويتكەنى، اتالمىش بيلەۋشىلەر عۇمىر كەشكەن كەزەڭدەر اراسىندا الدەنەشە عاسىر جاتىر ەمەس پە؟ ەگەر كومەديا ويدان شىعارىلعان جايلارعا نەگىزدەلەتىن بولسا، ەندەشە وعان تاريحي وقيعالاردى، ونىڭ ۇستىنە ءارتۇرلى كەزەڭدە وتەتىن جانە ءارقيلى تۇلعالار قاتىساتىن، ونىمەن دە قويماي، شىندىققا مۇلدەم جاناسپايتىن، كەرىسىنشە، ەشقانداي كەشىرىم جاساۋعا بولمايتىن قاتەلىكتەر ارالاسقان وقيعالاردى ورتاقتاستىرۋدىڭ قاجەتى نە؟ بارىنەن دە جامانى، وسىنىڭ ءبارىن شەبەرلىكتىڭ اسقار شىڭى، بۇدان ارتىقتى ارمانداۋ — قۇستىڭ ءسۇتىن اڭساۋمەن پارا-پار دەپ باعالايتىن نادانداردىڭ تابىلىپ وتىرعانى. ال، ءدىني تاقىرىپتاعى كومەديالار شە؟ ەشقاشان بولىپ كورمەگەن نەندەي عاجايىپ ىستەر، دىنگە پايداسى ءدۇدامال نەندەي وقيعالار ويلاپ تابىلماي جاتىر، ءبىر اۋليەنىڭ عاجايىپ ىستەرىن ەكىنشىسىنە تەلۋ ءتارىزدى نەندەي سوراقىلىقتار جاسالماي جاتىر! زايىرلى الەۋمەتكە ارنالعان كومەديالاردا دا جازعىشتار وسىنداي عاجايىپتاردى بەينەلەۋدەن جاسقانبايدى، ولاردىڭ كوكەيىن تەسكەن نارسە — عاجايىپتار مەن، وزدەرى ايتاتىنداي، قۇبىلىستار، ياعني ءبىر نارسەنىڭ ءوڭىن وزگەرتىپ ەكىنشى نارسەگە اينالىپ قۇبىلىپ شىعا كەلۋى، قاراڭعى حالىقتىڭ وي-قيالىنا كۇشتى اسەر ەتەدى، ءسويتىپ ولاردى تەاترعا ۇيىرسەك قىلادى دەپ سانايدى. مۇنىڭ ءبارى شىندىقتى بۇرمالاۋعا، تاريحقا قيانات جاساۋعا اكەپ سوقتىرادى، يسپانيانىڭ اقىل-ويىنا كولەڭكە تۇسىرەدى، ويتكەنى كومەديا زاڭدارىن ساقتايتىن جات جۇرتتىقتار ەرسىلىكتەرىمىز بەن سوكەتتىكتەرىمىزدى كورگەن سوڭ ءبىزدى جابايى دا نادان حالىق دەپ ۇعىنادى. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل مەملەكەتتەر كوپشىلىككە ارنالعان ساۋىق-سايران وتكىزۋگە كەڭشىلىك جاساعاندا قوعامنىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ ماقساتىن، ونى تاماعى توقتىق پەن ۋايىمى جوقتىق سالدارىنان تۋىندايتىن تەرىس پيعىلداردان الاڭداتۋ ماقساتىن كوزدەيدى، ەندەشە، كەز-كەلگەن كومەديا، ءتاۋىرى دە، تۇرپايىسى دا، وسى اجەتتى وتەيتىن بولسا، وندا الدەنەندەي ءبىر ەرەجە بەلگىلەپ، شىعارماشىلار مەن اكتەرلەردى شەكتەپ وتىرۋدىڭ قاجەتى جوق، ويتكەنى، الگىندە ايتىلعانداي، كومەديانىڭ قاي-قايسىسى دا ءوز ماقساتىنا لايىق، دەيتىندەر دە تابىلىپ قالار، — الايدا، بۇل ءبارىبىر ولاردىڭ پىكىرى دۇرىس دەگەنگە دالەل بوپ جارىتپايدى. مەن بۇعان اتالمىش ماقساتقا ناشار كومەديالار ارقىلى ەمەس، كەرىسىنشە، جاقسى كومەديالار ارقىلى الدەقايدا تەزىرەك جەتۋگە بولادى دەيتىن داۋ ايتار ەم؛ وقيعاسى قىزىقتى، باۋراپ الار قاسيەتى بار كومەديانى كورگەن جان تەاتردان ىرزا بوپ شىعادى: ءازىل-قالجىڭىنا كۇلەدى، اقىل-كەڭەسىنە دەن قويادى، وقيعالارىنا تاڭدانادى، وي-پىكىرلەرىن كوڭىلگە توقيدى، قاسكويلىك ارەكەتتەردى قاپەرىندە ساقتايدى، تاعدىرلاردان ءتالىم الادى، ازعىندىققا كۇيىنەدى، ىزگلىككە سۇيىنەدى، ويتكەنى جاقسى كومەديا كەز-كەلگەن ادامنىڭ، ءتىپتى ەڭ تۇرپايى، وجار جاننىڭ دا بويىندا وسىنداي الاي-تۇلەي سەزىمدەردى وياتا الادى، مىنە سوندىقتان دا وسىنداي قاسيەت دارىعان كومەديانىڭ ونداي قاسيەتتەن ادا قويىلىمداردان گورى، — ال، بۇگىنگى كومەديالاردىڭ بارلىعى دەرلىك سونداي، — الدەقايدا كوبىرەك كوڭىلدەندىرىپ، الدەقايدا مول قۋانىشقا كەنەلتۋگە ءتيىس ەكەنى وزىنەن ءوزى تۇسىنىكتى. شىنتۋايتىندا، مۇنداي نارسەلەردى جازعان اقىنداردىڭ دا جازىعى جوق، ويتكەنى كەيبىرى ءوز كەمشىلىكتەرىن جاقسى بىلەدى جانە قالاي جازۋ كەرەگىن دە جەتە تۇسىنەدى — اڭگىمە، بۇگىندە كومەديانىڭ تاۋارعا اينالىپ كەتكەنىندە بولىپ تۇر، ويتكەنى اۆتورلار باسقاداي سىپاتتاعى كومەديانى وزدەرىنەن ەشبىر تەاتردىڭ ساتىپ المايتىنىن ايتادى جانە ولاردىڭ بۇل ءسوزىنىڭ ءبىر وتىرىگى جوق، وسى سەبەپتى اقىنعا ءوز شىعارماسىن ساتىپ الاتىن تەاتر تالاپتارىنىڭ ىڭعايىنا جىعىلۋعا تۋرا كەلەدى. بۇعان باق-تالايى مول ءبىر جازۋشىمىزدىڭ سانسىز كوپ كومەدياسىن مىسالعا كەلتىرۋگە بولادى؛ وقيعالارىنىڭ شىنايىلىعى مەن تارتىمدىلىعى، ولەڭ جولدارىمەن كوركەم كەستەلەنۋى، كوكەيگە قونىمدى وي-تۇجىرىمدار مەن تەرەڭ ءماندى قاناتتى سوزدەردىڭ كوپتەپ جولىعاتىنى، وعان قوسا ورامدى دا ايشىقتى، شەبەر تىلمەن جازىلۋى ونىڭ شىعارمالارىنىڭ داڭقىن كۇللى الەمگە تاراتىپ جىبەردى، ءبىراق اۆتوردىڭ اكتەرلەر تالعامىنا جاقپاق بولعان تىلەگىنەن سول دۇنيەلەردىڭ ءبارى ەمەس، تەك كەيبىرەۋلەرى عانا تەڭدەسسىز تۋىندىعا اينالدى. ال، وڭگەلەرىنىڭ ىقىلاسسىز، ءجۇردىم-باردىم جازاتىنى سونشا، جۇدىرىق جەپ قالۋدان قورىققان اكتەرلەر قويىلىم اياقتالعان بويدا-اق باس ساۋعالاپ قاشۋعا، تىعىلىپ قالۋعا ءماجبۇر بولادى، كورولدىڭ اتىنا عايبات ءسوز ايتىلعان نەمەسە الدەبىر تەكتى تۇقىمنىڭ نامىسىن قورلاعان قويىلىمداردان كەيىن مۇنداي جاعدايدىڭ الدەنەشە مارتە ورىن العانى ءمالىم. ەگەر استاناداعى كوزى اشىق، كوڭىلى وياۋ، پاراسات-پارقى مول ادامداردىڭ ءبىرى كومەديا اتاۋلىنىڭ ءبارىن، — تەك استانادا ساحنالاناتىندارىن عانا ەمەس، يسپانيانىڭ قاي تۇكپىرىندە بولسىن قويىلماقشى قانداي دا ءبىر كومەديانى دا، — ساحناعا شىعارىلعانعا دەيىن قاراپ شىعاتىن بولسا، ول ىرزاشىلىق بەرىپ، قول قويىپ، ءمور سوقپايىنشا جەرگىلىكتى وكىمەت ورىندارى بىردە ءبىر كومەديانى ساحنالاۋعا رۇقسات ەتپەيتىن بولسا، جاڭاعىداي سوراقىلىقتارعا، سونداي-اق، ءوزىم بۇل ارادا اڭگىمە ەتۋدى ارتىق كورىپ وتىرعان باسقا دا ورەسكەلدىكتەرگە ورىن بەرىلمەس ەدى، — ءسويتىپ، كومەديانتتارعا كومەديالارىن اۋەلى استاناعا اتتاندىرۋعا تۋرا كەلەر ەدى، ءبىراق ەسەسىنە كەيىن ەش الاڭسىز قويا بەرەر ەدى، ال ءبىلىمداردىڭ قاتاڭ سىنىنا ۇشىراۋىنان قاۋىپتەنگەن شىعارماشىلار كومەديالارىن جازۋعا اسا مۇقيات قاراپ، بار كۇش-جىگەرىن جۇمسار ەدى. سويتكەندە بىزدە ءوز ماقسات-مۇراتىنا تولىق ساي كەلەتىن ءتاۋىر كومەديالار پايدا بولار ەدى، ياعني ولار حالىقتىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، يسپانياداعى وزىق وي يەلەرىن قاناعاتتاندىرىپ، اكتەرلەرگە تابىس اكەلىپ، قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەر ەدى، ال وكىمەت ورىندارى ولاردى قۋدالاۋ مەحناتىنان قۇتىلار ەدى. ەگەر سول ادامعا نەمەسە باسقا ءبىر كىسىگە جاڭادان شىعىپ جاتقان رىسارلىق رومانداردى قاراپ شىعۋ تاپسىرىلسا، بۇلاردىڭ كەيبىرى، مارحاباتتى مىرزا، ءوزىڭىز ارمان ەتەتىن شەبەرلىك دەڭگەيىنە جەتەر ەدى: بۇلار ءتىلىمىزدى شەشەندىك ءسوزدىڭ جان تەبىرەنتەر ءھام اسا باعالى ۇلگىلەرىمەن بايىتار ەدى، ءسويتىپ، ەسكى رومانداردىڭ دابىرا-داڭقى جاڭادان شىققان دۇنيەلەردىڭ كولەڭكەسىندە قالار ەدى دە، نە ىستەردى بىلمەي زەرىككەن جارانداردىڭ عانا ەمەس، ءتىپتى قاۋىرت شارۋالارمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن ادامداردىڭ دا كوڭىل الدارقاتار قىزىعىنا اينالار ەدى، ويتكەنى ساداقتىڭ ادىرناسى ءارقاشان كەرىلىپ تۇرمايتىنى سەكىلدى، ادام جاراتىلىسى دا بوساڭدىعىنا بايلانىستى بەلگىلى ءبىر دارەجەدەگى كوڭىل كوتەرۋگە ءزارۋ بولاتىنى بەلگىلى.

كانونيك پەن سۆياششەننيكتىڭ سۇقباتىن وسى ارادا شاشتاراز كەلىپ ءبولىپ جىبەردى؛ ەكەۋىن سوڭىنان قۋىپ جەتكەن ول سۆياششەننيككە:

— سەنور ليسەنسيات! ماناعى ءبىر ازىردە ايتقانىمداي، تاپ وسى اراعا توقتاپ، جۇرەك جالعاپ الۋىمىزعا بولادى، وگىزدەر دە شابىندىقتا ەمىن-ەركىن جايىلا الادى، — دەدى.

— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەدى سۆياششەننيك.

بۇل نيەتىن ول كانونيككە ايتىپ بەردى؛ كوز الدىندا كولبەپ جاتقان كورىكتى القاپقا سۇيسىنە قاراپ قالعان كانونيك تە وسى اراعا توقتايتىنىن ءمالىم ەتتى. ءسويتىپ، وسىناۋ اسەم كورىنىستەن جانە ءوزى قۇرمەتپەن قاراي باستاعان سۆياششەننيكپەن اراداعى اڭگىمەدەن تويات الۋ ءۇشىن، سونداي-اق دون كيحوتتىڭ ەرلىك ىستەرىنىڭ جاي-جاپسارىنا ابدەن قانىعۋ ءۇشىن ول بىرنەشە مالايىنا وسى ارادا تۇستەنەتىن ايتىپ، جاقىن ماڭايدا ورىن تەپكەن بەكەتكە بارىپ وسىنداعى جۇرتتىڭ بارىنە جەتەرلىك اس-سۋ الىپ كەلۋگە ءامىر ەتتى؛ مالايى بۇعان جاۋاپ رەتىندە وزدەرىنىڭ ازىق-تۇلىك ارتىلعان قاشىرى ءقازىر بەكەتكە بارىپ تا قالعانىن، وندا تاعامنىڭ نە ءتۇرى بارىن، ەندى بەكەتتەن تەك قاشىرلارعا س ۇلى ساتىپ السا عانا بولاتىنىن حابارلادى.

— ونداي جاعدايدا قاشىرىمىزدىڭ ءبارىن سوندا اپارىپ جەمگە قويىڭدار دا، ازىق-تۇلىك ارتىلعان قاشىردى وسىندا الىپ كەلىڭدەر، — دەدى كانونيك،

ولار وسىلاي سويلەسىپ جاتقان كەزدە، كوڭىلىنە كۇماندىلەۋ بوپ كورىنگەن ەكەۋدىڭ — سۆياششەننيك پەن شاشتارازدىڭ جىراق كەتكەنىن كورىپ، دون كيحوتپەن تىلدەسەر قولايلى ءسات تۋعانىن سەزگەن سانچو مىرزاسى قامالعان تورعا جاقىنداپ، وعان بىلاي دەدى:

— سەنور! ارىم تازا بولۋى ءۇشىن وزىڭىزبەن جادىلانعانىڭىز جايىندا سويلەسسەم دەپ ەم. ماسەلە مىنادا: بەتپەردە تاققان انا ەكى ادامنىڭ سەلومىزداعى سۆياششەننيك پەن شاشتاراز ەكەنىندە ەش كۇمان جوق. مەنىڭ ويىمشا، ولار ءسىزدى قىزعانىشتان وسىلاي الىپ جۇرۋگە ۇيعارعان سەكىلدى، سەبەبى داڭقتى ەرلىك ىستەرىڭىز ولاردىڭ ابدەن تىنىشىن كەتىرگەن. ەگەر وسى جورامالىم جوندەم بولسا، وندا ءسىز جادىلانعان بوپ شىقپايسىز، الدانىپ، اقىماقشىلىققا ۇشىراعان بوپ شىعاسىز. وسى ويىمدى دالەلدەۋ ءۇشىن سىزدەن ءبىر نارسە جايىندا سۇراعالى تۇرمىن، ەگەر بۇعان ءوزىم كۇتكەندەي جاۋاپ قايتارساڭىز، وندا مۇنىڭ ءبارى الداپ-سۋلاۋ ەكەنىنە ءوزىڭىز-اق كوز جەتكىزەسىز، جادىلانعان ادام ەمەس، جاي انشەيىن جارىمەس ەكەنىڭىزدى تۇسىنەسىز.

— نە سۇراعىڭ كەلسە دە سۇراي بەر، بالام سانچو، — دەدى دون كيحوت، — بىلگىڭ كەلگەن جايدىڭ ءبارىن ايتىپ بەرەم، قانداي سۇراعىڭا دا بولسىن جاۋاپ قايتارام. ال، ەندى وزىمىزبەن بىرگە كەلە جاتقان انا ەكى ادامعا —تانىستارىمىز بەن جەرلەستەرىمىزگە، سۆياششەننيك پەن شاشتارازعا كەلسەك، ولاردىڭ ساعان سولار سەكىلدى بوپ ەلەستەۋى ابدەن مۇمكىن، سوندىقتان مۇنى ەشقاشان كادىمگىدەي-اق كورىپ، شىن مانىندە سولاي ەكەن دەپ جۇرمە. ەگەر ولار، ءوزىڭ ۇيعارعانداي، سۆياششەننيك پەن شاشتارازعا ۇقساس بولسا، وندا مەنى جادىلاعانداردىڭ سولاردىڭ كەسكىن-كەيپىنە ەنگەنى دەپ ويلاۋىڭ كەرەك جانە سولاي تۇسىنۋگە ءتيىسسىڭ دە، — ويتكەنى كەز-كەلگەن بىرەۋدىڭ كەيپىنە ەنۋ سيقىرشىلار ءۇشىن وپ-وڭاي نارسە، — ال دوستارىمىزدىڭ كەسكىن-كەيپىنە ەنگەندەگى ولاردىڭ ماقساتى: ءدال وسى ءقازىر قانداي ويعا بەرىلىپ تۇرساڭ، سەنى تاپ سولاي ويلاۋعا ءماجبۇر ەتۋ عانا، ءسويتىپ ولار سەنى ءتىپتى قولىڭدا تەزەي ارقاۋى بولعان كۇندە دە جول تاۋىپ شىعا المايتىن قيال شىتىرمانىنا ەنگىزىپ جىبەرۋدى كوزدەيدى. بۇلاي ىستەگەندەرىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى: ولار اقىل-ەسىمنەن ايرىلىپ، وسىناۋ باقىتسىزدىقتىڭ باسىما قالاي تاپ بولعانىن اڭعارا الماي قالعانىمدى ءجون كورگەن، ويتكەنى، ەگەر، ءبىر جاقتان سەن ماعان سەلومىزداعى سۆياششەننيك پەن شاشتاراز بىزگە ەرىپ كەلە جاتىر دەسەڭ، ەكىنشى جاقتان، ءوزىمدى تورعا قاماپ تاستاعاندارىن كورىپ وتىرسام جانە مەنى تورعا قاماۋ دەگەن تەك جىن-شايتاننىڭ عانا قولىنان كەلمەسە ادام بالاسىنىڭ قولىنان كەلمەيتىنىنە ءوزىم كامىل سەنىمدى بولسام، وندا مەنى جادىلاۋعا ۇشىراتقان ءادىستىڭ كەزبە رىسارلاردى قالاي دۋالاعاندارى جايىندا كىتاپتان وقىعاندارىمنىڭ بارىنەن دە اسىپ تۇسكەنىن پاش ەتۋدەن باسقا نە ىستەي الام؟ وسىنداي جاعداياتقا بايلانىستى مۇنىڭ ءبارىن مۇلدەم ەستەن شىعارىپ، ەشتەڭە ويلاماي-اق قويۋىڭا بولادى، ويتكەنى مەن قانداي تۇرىك بولسام، ولاردىڭ دا سونداي سۆياششەننيك پەن شاشتاراز بولعانى. ال، ەندى مەنەن بىردەڭە جايىندا سۇراماقشى ەڭ عوي — سۇراي بەر، قىسىلما، ءتىپتى تاڭ اتقانشا سۇراساڭ دا مەيلىڭ، بارلىق سۇراعىڭا تۇگەل جاۋاپ بەرەم.

— قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي-اي! — دەپ شىڭعىرىپ جىبەردى سانچو. — اپىراي، تاقسىر، سونشالىقتى توپاس جانە سونشالىقتى كەششە مە ەدىڭىز، ايتىپ تۇرعان ءسوزىمنىڭ شىندىق ەكەنىن، تۇتقىنعا الىنۋىڭىز بەن تاقسىرەت تارتۋىڭىزعا سيقىرلىقتان گورى ايارلىق كىنالى ەكەنىن قالاي عانا تۇسىنبەيسىز؟ ءجا، جارايدى، جادىلانعان دانەڭەڭىز جوقتىعىن ءقازىر-اق سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي عىپ دالەلدەيىن سىزگە. ءسويتىپ، ەندى سۇراعىما جاۋاپ بەرىڭىزشى، جاراتقان يەمىز جارىلقاپ، ءوزىڭىزدى بۇل قىرسىقتان قۇتقارا كورسىن-داعى، ءسويتىپ اقىرى ءبىر ءساتتى كۇنى سەنورا دۋلسينەيانىڭ قۇشاعىنان تابىلعايسىز-داعى!

— ءجا، بولار، تىلەنە بەرمەي، — دەدى دون كيحوت، — ودان دا وزىڭە نە كەرەگىن سۇرا، ايتتىم عوي ساعان، جاۋاپتان جالتارمايمىن دەپ.

— ءوزىم دە وسىنى وتىنگەلى تۇر ەدىم، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، —جانىڭىزدان ەشتەڭە قوسپاي، ەشتەڭەنى بۇگىپ تە قالماي اق-ادال شىنىڭىزدى ايتساڭىز دەپ ەم، ويتكەنى، مىنا ءوزىڭىز سەكىلدى، تاقسىر، اسكەري جولدى تاڭداعان، ءسويتىپ كەزبە رىسار اتاعىنا يە بولعان جانداردىڭ ءبارى دە سولاي ايتۋعا ءتيىستى عوي جانە سولاي ايتادى دا عوي...

— اۋ، ساعان نە دەدىم، جالعان سويلەمەيمىن دەگەم جوقپىن با، — دەدى دون كيحوت. — سۇراساڭشى ەندى سۇرايتىنىڭدى، — شىنىم سول، سانچو، جالبارىنۋىڭمەن، جاعاتتاۋىڭمەن جانە وڭدى-سولدى وراعىتۋىڭمەن ابدەن جىنىمدى كەلتىرىپ تۇرسىڭ.

— مىرزامنىڭ ادالدىعى مەن شىنشىلدىعىنا زارەدەي ءشۇبام جوق. ءجا، ەندى ءسوزدىڭ رەتى كەلىپ قالعان ەكەن، سىزدەن سۇرايىن دەگەنىم، ۇلى سوزدە ۇيات جوق دەگەن، ءوزىڭىزدى تورعا اكەپ قاماعان كەزدەن بەرى، ال، ءوز تۇسىنىگىڭىزشە، جادىلاعان كەزدەن بەرى، سىزدە، تاقسىر، ۇلكەن نەمەسە كىشى مۇقتاجدىقتى وتەۋگە دەگەن ىنتا-ىقىلاس پايدا بولعان جوق پا؟

— مۇقتاجدىقتى وتەۋ دەگەنىڭنىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەي تۇرمىن، سانچو. تۋرا جاۋاپ بەرگەنىمدى قالاساڭ، كۇلبىلتەلەمەي اشىپ ايت.

— اپىراي، كىشى جانە ۇلكەن مۇقتاجدىقتىڭ نە ەكەنىن شىنىمەن-اق تۇسىنبەي تۇرسىز با؟ اۋ، ونى بەسىكتەگى بالا دا بىلەدى عوي. قىسقاسى، ايتايىن دەگەنىم، تىندىرماۋعا بولمايتىن تىعىز شارۋاعا زاۋقىڭىز سوققان جوق پا؟

— ءا، ءتۇسىندىم، سانچو! تالاي مارتە سوققان، وسى ءقازىر دە سوعىپ تۇر. قامقورلىق جاساپ، كومەكتەسىپ جىبەرگىن، ايتپەسە مىنا ارانى ءبۇلدىرىپ قوياتىن سىڭايىم بار.

حLءىح تاراۋ

بۇل تاراۋدا سانچو پانسا مەن قوجايىنى دون كيحوتتىڭ اراسىنداعى اسا ءبىر ءماندى اڭگىمە جايىندا ايتىلادى

— سولاي ما ەدى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ءتۇستىڭىز-اۋ اقىرى ءبىر قولعا، بىلگىم كەلگەنى دە وسى بولاتىن جانە قالاي ارمان ەتتىم دەسەڭىزشى مۇنى. ال، ايتىڭىزشى، سەنور، ادام سىرقاتتانىپ قالعاندا ول جايىندا ادەتتە: “بۇعان نە بولعانىن بىلمەيمىن، قۇددى بىرەۋ دۋالاپ تاستاعانداي تاماق تا جەمەيدى، سۋ دا ىشپەيدى، ۇيقتامايدى، ساندىراقتاپ سويلەيدى”، دەيتىن ءسوزدىڭ ايتىلاتىنى دا وتىرىك پە سوندا؟ ەندەشە، جادىلانعاندار تاپ سول تاماق جەمەيتىن، سۋ ىشپەيتىن، ۇيقتامايتىن جانە الگىندە ءوزىم ايتىپ وتكەن تابيعي قاجەتتىگىن وتەمەيتىن جاندار عانا بوپ تۇر عوي، استە دە ءوزىڭىز سەكىلدى سۋ بەرسەڭ ىشەتىن، تاماق تاۋىپ بەرسەڭ جەيتىن جانە كەز-كەلگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىندەر ەمەس.

— ءسوزىڭنىڭ جانى بار، سانچو، — دەدى دون كيحوت. — ءبىراق، وزىڭە قۇلاققاعىس ەتكەنىمدەي، دۋالاۋدىڭ سان قيلى ءتاسىلى بار، سول سەبەپتى ۋاقىت وتە كەلە ءبىر ءتۇرى ەكىنشىسىن الماستىرىپ، جادىلانعاندار بۇرىن وزدەرى اينالىسپاعان نارسەمەن اينالىساتىن، ءقازىر ءوزىم نە ىستەپ جۇرسەم سونىڭ ءبارىن ىستەيتىن سيقىرلاۋ امالى قولدانىلا باستاۋى مۇمكىن. سوندىقتان، ۋاقىت اعىمىنا قارسى شىعۋدىڭ قاجەتى جوق، سونداي-اق بۇل جايىندا بالەندەي ءبىر بايلام جاساۋعا دا بولمايدى. دۋالانعانىمدى ءوزىم انىق بىلەم جانە وسى پىكىرىمنەن قايتپايمىن، سول سەبەپتى دە كوڭىلىم تىنىش، ال ەگەر ءوزىمدى دۋالاۋدان امان، تەك جالقاۋلىق پەن قورقاقتىقتان عانا تورعا تىعىلىپ وتىرعانداي كورسەم، سونىڭ سالدارىنان ءدال وسى شاقتا كومەگىمە ايرىقشا ءزارۋ قىرۋار جوق-جىتىك پەن ءجابىر-جاپا شەككەندەردى قامقورلىعىمنان تىس قالدىرعانداي سەزىنسەم، وندا جانىمدى قويارعا جەر تاپپاعان بولار ەم.

— قايتكەن كۇندە دە، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — جانىڭىز جاي تاۋىپ، كوڭىلىڭىز تىنىشتالۋى ءۇشىن مىنا قاپاستان قۇتىلۋ جاعىن قاراستىرعانىڭىز ءجون، — ال، مەن، ءوز تاراپىمنان، شاقتىم كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋعا، ءتىپتى ءسىزدى بۇل ارادان ءوز قولىممەن بوساتىپ الۋعا دا دايىنمىن، — ءسويتىپ، مەيىربان روسينانتىڭىزعا قايتا قونۋعا تالاپ قىلعانىڭىز دۇرىس، ول بەيشارا دا، شاماسى، جادىلانعان-اۋ دەيمىن: قايعىلى دا قامكوڭىل پوشىمىنا قاراساڭىزشى. سودان سوڭ، قايتادان باعىمىزدى سىناپ، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋگە شىعاتىن بولامىز. ەگەر ساتسىزدىككە ۇشىراپ جاتساق، تورعا قايتىپ ورالۋىمىز قيىن شارۋا ەمەس جانە ەگەر ءسىز، تاقسىر، سونشالىقتى جولى اۋىر بىرەۋ بوپ شىعىپ، ءوزىم دە سونشالىقتى تۇزى جەڭىل بىرەۋ بوپ شىعىپ، ەكەۋىمىز دە تۇك ەشتەڭە بىتىرە الماساق، وندا ادال دا شىن بەرىلگەن اتقوسشىڭىز رەتىندە، تورعا وزىڭىزبەن بىرگە قامالۋعا ۋادە بەرەم.

— ءوزىڭ ۇسىنىپ تۇرعانداي ارەكەت جاساۋعا قارسىلىعىم جوق، سانچو باۋىرىم، — دەدى دون كيحوت، — ءسويتىپ بوسانىپ شىعۋىما تيتتەي ءبىر مۇمكىندىك تاپقان بويىڭدا-اق ساعان سوزگە كەلمەستەن مويىنسۇنىپ، نە ايتساڭ دا ورىندايتىن بولام. الايدا، باسىما تۇسكەن باقىتسىزدىق جايىنداعى تۇسىنىگىڭنىڭ تەرىس ەكەنىنە ءالى-اق كوزىڭ جەتەدى.

كەزبە رىسارىمىز بەن ناگويلىگى ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلاتىن اتقوسشىسى ەكەۋى وسىنداي سارىندا سىر بولىسە وتىرىپ سۆياششەننيك، كانونيك پەن شاشتاراز وزدەرىن اتتارىنان ءتۇسىپ توسىپ تۇرعان جەرگە دە جەتتى-اۋ اقىرى. ارباكەش سول بويدا-اق وگىزدەرىن تۋارىپ، كوك شالعىندى، كورىكتى القاپقا جايىلىمعا قويا بەردى. القاپتان ەسكەن قوڭىرسالقىن لەپ دون كيحوت سەكىلدى دۋالانعان ادامداردى ەمەس، ونىڭ اتقوسشىسى سەكىلدى ءار نارسەنىڭ رەتى مەن ءجونىن بىلەتىن جانداردى وزىنە قاراي ەرەكشە ەلىتتىرىپ تۇرعان، سول سەبەپتى ول سۆياششەننيكتەن مىرزاسىن توردان از عانا ۋاقىتتا بوساتا تۇرۋىن سۇرادى: كەرىسىنشە جاعدايدا، ءوز مىرزاسى ىسپەتتى رىساردىڭ تۇرمەدە وتىرۋىنا وتە جاعىمسىز جاعداي ورنايدى، دەدى ول. سۆياششەننيك سانچونىڭ ەمەۋرىنىن ءتۇسىنىپ، ءوتىنىشىن قۋانا-قۋانا ورىندايتىنىن، ءبىراق ازاتتىق العان بويدا دون كيحوت ءوز كاسىبىنە قايتا كىرىسىپ، تابانىن جالتىراتىپ تايىپ تۇرا ما دەپ قورقاتىنىن ايتتى.

— ونىڭ قاشىپ كەتپەيتىنىنە — مەن كەپىل، — دەدى سانچو.

— مەن دە، — دەدى كانونيك. — تەك ول ءبىزدىڭ رۇقساتىمىزسىز ەشقايدا كەتپەيتىنىن ايتىپ رىسارلىق ءسوزىن بەرسىن.

— بەردىم، — دەدى باسەڭ داۋىسپەن، وسى اڭگىمەنىڭ ءبارىن ەستىپ وتىرعان دون كيحوت. — بەرمەيتىن دە امالىم جوق، ويتكەنى مەن سەكىلدى دۋالانعان جانداردىڭ ءوز ىقتيارى وزىندە بولمايدى، — جادىلاعان ادام ونى ءۇش ءجۇز جىل بويى ءبىر ورىندا قاقشيتىپ تۇرعىزىپ قويا الادى، قاشىپ كەتكەن كۇندە دە، ءبارىبىر ونى اۋە ارقىلى ورنىنا قايتا الىپ كەلەدى.

سوندىقتان، ونى ەشتەڭەدەن قاۋىپتەنبەي-اق بوساتىپ جىبەرگەندەرى ءجون، — بۇل وزدەرىنە جاقسى، دەدى ول؛ ەگەردە ولار بۇعان كەلىسىم بەرمەسە، وندا ارمەنىرەك بارىپ تۇرسىن، ونداي جاعدايدا بۇل ولاردىڭ ءيىس سەزۋ قابىلەتىن جابىرلەۋگە ءماجبۇر بولاتىنى جونىندە بارشا جۇرتتى قۇلاعدار ەتەدى.

كانونيك ونى قولىنان ۇستادى، — دون كيحوتتىڭ قولى بايلاۋلى ەدى، — ءسويتىپ، الدامايتىنى جونىندەگى سەرتىن الىپ، ونى توردان شىعاردى، اناۋ بۇعان ەسى كەتە قۋانىپ، ءماز-مايرام بولدى؛ ەڭ الدىمەن راقاتتانا كەرىلىپ الدى، سوسىن روسينانتتىڭ قاسىنا بارىپ، ونى ارقاسىنان سيپاپ تۇرىپ، بىلاي دەدى:

— جاساعان يەمىز بەن ونىڭ اسىل اناسى ۇزاماي-اق ەكەۋىمىزدىڭ تىلەگىمىزدى بەرەر دەپ سەنەم، بەۋ، ءمىنىس اتتارىنىڭ ەڭ مىقتىسى ءھام ايبىندىسى، ءسويتىپ سەن قايتادان قوجايىنىڭدى الىپ جۇرەتىن بولاسىڭ، ال مەن وزىڭە سالت ءمىنىپ، جاساعان يەم ءوزىمدى جارىق دۇنيەگە اكەلگەن كەزدە موينىما ارتقان پارىزدى ورىنداۋعا قايتا كىرىسەتىن بولام.

وسىنى ايتقان دون كيحوت سانچومەن بىرگە كوز تاسا جەرگە قاراي ۇزاي بەردى دە، ول جاقتان ءارى جەڭىلدەنىپ، ءارى اتقوسشىسى ويعا العان ءىستى جۇزەگە اسىرۋعا دەگەن ىنتاسى كۇشەيىپ قايتتى.

دون كيحوتتان كوز اۋدارماي قاراپ قالعان كانونيكتى وسىناۋ ەرەن ەسۋاستىقتىڭ ادەتتەن تىس ەرەكشە قاسيەتى قاتتى تاڭداندىردى، ويتكەنى دون كيحوتتىڭ وي-تۇجىرىمى مەن قايتارعان جاۋابىنىڭ ءبارى اقىلعا قونىمدى بولاتىن؛ تەك اڭگىمە رىسارلىق جونىنە ويىسقاندا عانا، بۇرىن دا الدەنەشە رەت ايتىلعانىنداي، بەت الدى لاعا باستايتىن. ءسويتىپ، جۇرتتىڭ ءبارى كوكورايعا جايعاسىپ، كانونيك قورىنداعى ازىق-تۇلىكتىڭ كەلۋىن توسىپ وتىرعان كەزدە، دون كيحوتقا جاناشىرلىق بىلدىرگەن ول وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— اپىراي، سەنور يدالگو، جۇرەك اينىتاتىن جانە بوس مىلجىڭ رىسارلىق رومانداردى وقۋدىڭ وزىڭىزگە قاتتى اسەر ەتكەنى سونشا، اقىلدان جاڭىلىپ، ءوزىڭىزدى بىرەۋلەر جادىلاپ قويعانداي سەزىنىپ، جالعاندىق شىندىقتان قانشالىقتى جىراق بولسا، ءبىتىم-بولمىسى دا اقيقاتتان سونشالىقتى الشاق باسقا دا نارسەلەرگە بوي ۇرىپ كەتكەنىڭىز بە؟ راسىندا دا، ادامزات بالاسىنىڭ اقىل-ساناسى ءبىر كەزدە قيساپسىز كوپ نە قيلى اماديستەر، اناۋ الگى رىسارسىماقتار بولدى دەگەنگە، اناۋ الگى تراپەزۋندتىق يمپەراتورلار، فەليسمارت گيركانسكييلەر، جورعا اتتار، ەل كەزگەن بيكەشتەر، جىلاندار، اندرياكتار، داۋلەر، قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن شىتىرمان وقيعالار، نە ءتۇرلى ارباۋشىلىق ايلا-تاسىلدەر، شايقاستار، جان الىپ، جان بەرگەن ايقاستار، الەم-جالەم كيىم-كەشەكتەر، عاشىق بولعىش پرينسەسسالار، اتقوسشى-گرافتار، ەرمەك ەتەتىن ەرگەجەيلىلەر، سىرعا تولى جولداۋلار، سۇيەتىندىگىنە سەرت بەرۋشىلىكتەر، تۇك ەشتەڭەدەن تايىنبايتىن ايەلدەر — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، رىسارلىق روماندار لىقا تولى ءبالدىرۋ-بالدىرۋ ءبارى وتىرىكتىڭ ءبارى دە ومىردە بولدى دەگەنگە قالاي عانا يلانعان دەسەڭشى؟ وزىمە كەلسەم، بۇلاردىڭ شىلعي وتىرىك، بوس جولدىباي اڭگىمە ەكەنىنە كوڭىل اۋدارا قويماي وقي باستاعان كەزىمدە ازدى-كوپتى قىزىعۋشىلىق تاباتىنىم راس، ءبىراق مۇنىڭ نە نارسە ەكەنى ويىما ورالعان بويدا-اق سولاردىڭ ەڭ كەرەمەت دەگەنىنىڭ ءوزىن الىپ قابىرعاعا قۇلاشتاي ۇرۋدان ەش شىمىرىكپەس ەدىم، ال ەگەر سول مەزەتتە ۇيىمدە وت جانىپ جاتسا، سولاردىڭ ءبارىن تۇگەل وتقا لاقتىرعان بولار ەم جانە بۇلار وسىنداي جازاعا شىن مانىندە ابدەن لايىقتى دا، ويتكەنى ءبارى ويدان شىعارىلعان وتىرىك جانە كەيىپكەرلەرىنىڭ ىس-ارەكەتى دە مۇلدەم اقىلعا سىيىمسىز؛ ويتكەنى، ولار جاڭا سەكتالار جاساقتايدى جانە ءومىردىڭ جاڭا ءتارتىبىن تۇزەدى؛ ويتكەنى، ساۋاتسىز قارا توبىر وسىناۋ ساندىراقتىڭ بارىنە قالتقىسىز سەنەدى جانە ونى اينا-قاتەسىز شىندىق دەپ تۇسىنەدى. ونىمەن دە قويماي، وسىنداي رومانداردى جازۋشىلار سانالى دا سالاۋاتتى يدالگولاردى اقىل-ەسىنەن اداستىرۋدان دا تايىنبايدى، ونىڭ مىسالىن مىنا سىزدەن كورىپ وتىرمىز، شەكتەن شىعارىپ جىبەرگەندەرى سونشا، ءوزىڭىزدى تورعا قاماپ، وگىز اربامەن الىپ جۇرۋگە تۋرا كەلىپ تۇر، ارىستان مەن جولبارىستى عانا ءبىر ورىننان ەكىنشى ورىنعا وسىلاي الىپ ءجۇرىپ، اقشا تولەگەندەرگە كورسەتۋشى ەدى عوي. جەتەر ەندى سىزگە، سەنور دون كيحوت، ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز جابىرلەي بەرمەڭىز، اقىل-پاراسات اياسىنا قايتىپ ورالىڭىز، قۇدىرەتتى كۇش تارتۋ ەتكەن وي-ساناڭىزدى ىزگىلىك جولىنا جۇمساڭىز جانە ايرىقشا قابىلەت-مۇمكىندىگىڭىزدى ابىرويىڭىزدى ارتتىراتىن، جانىڭىزعا جاقسىلىق شۋاعىن سەبەتىن باسقا سىپاتتاعى كىتاپتاردى وقۋعا ارناڭىز. ەگەردە، قانعا بىتكەن قاسيەتىڭىزگە قاراي، قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، ەرلىك ىستەر مەن رىسارلىق قارەكەتتەر جايىندا وقۋعا قۇشتار بولساڭىز، وندا قاسيەتتى جازبانى اشىڭىز دا، سوتتار كىتابىن وقىڭىز: بۇل كىتاپتان ءسىز ءارى ەلەۋلى، ءارى اقيقات وقيعالار مەن شىن مانىندە ومىردە بولعان، تاۋەكەلگە باس تىگىپ اتقارىلعان ارەكەتتەردى كوپتەپ تاباسىز. لۋزيتانيادا ۆيريات بيلىك جۇرگىزدى، ريمدە — سەزار، كارفاگەندە — گاننيبال، گرەكيادا — الەكساندر، كاستيليادا — گراف فەرنان گونسالەس، ۆالەنسيادا — سيد، اندالۋسيادا — گونسالو فەرناندەس، ەسترەمادۋردا — دەگو گارسيا دە پارەدەس، حەرەستە — گارسيا پەرەس دە ۆارگاس، تولەدودا — گارسيلاسو، سيەۆيليادا — دون مانۋەل دە لەون بيلىك جۇرگىزدى جانە ولاردىڭ داڭقتى ەرلىك ىستەرى جايىنداعى بۇل حيكايات ەڭ بيىك پاراسات يەلەرىن دە قىزىقتىرىپ، ءبىلىمىن مولىقتىرىپ، جانىن راقاتقا بولەپ، تاڭ-تاماشا قالدىرا الادى. ءسىزدىڭ سۇڭعىلا اقىل-ويىڭىزعا مىنە، وسى كىتاپتار عانا لايىق، مەيىرىمدى مىرزا، سەنور دون كيحوت: وسىنداي دۇنيەلەردى وقۋدىڭ ارقاسىندا تاريحتى بىلەتىن بولاسىز، ىزگىلىكتى ىستەرگە بەيىل بەرەسىز، بار جاقسى قاسيەتتى بويعا سىڭىرەسىز، ءتاۋىر مىنەز-قۇلىق تاباسىز، باتىلدىققا ۇيرەنەسىز، ءبىراق بۇل ەسسىز باتىلدىق بولمايدى، تاۋەكەلشىل بولۋعا ۇيرەنەسىز، ءبىراق بۇل ۇرگەلەكتىكتەن تۋعان تاۋەكەلشىلدىك بولمايدى، — جانە مۇنىڭ ءبارى دە قۇدايدىڭ قۇدىرەتىن ءقادىر تۇتۋعا، ءوز پايداڭىزعا، سونداي-اق لامانچانىڭ ابىرويىن ارتتىرۋعا باعىشتالادى، ەستۋىمشە، ءسىز، مەيىرىمدى مىرزا، سول وڭىردەن شىققان كورىنەسىز عوي.

كانونيكتىڭ پايىمداۋلارىن دون كيحوت بار ىقىلاسىمەن زەيىن قويا تىڭدادى، ءسويتىپ اناۋ ءسوزىن اياقتاعان كەزدە وعان ءبىراز ۋاقىت تەسىرەيە قاراپ وتىرعاننان كەيىن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:

— قاتەلەسپەسەم، سەنور يدالگو، اڭگىمەڭىزدىڭ سىڭايى كەزبە رىسارلار ومىردە ەشقاشان بولماعان، رىسارلىق رومان اتاۋلىنىڭ ءبارى — باستان-اياق ويدان شىعارىلعان وتىرىك، ال مەملەكەت ءۇشىن بۇلاردىڭ تۇك پايداسى جوق، ءتىپتى زياندى دا، بۇلاردى وقىعانىم — اعاتتىق، بۇلاردا ايتىلعانعا سەنگەنىم ودان دا اسقان ورەسكەلدىك، ال جەتەگىنە ەرىپ، سولارعا ەلىكتەپ كەزبە رىسارلىقتىڭ تار سوقپاعىنا تۇسكەنىم تىپتەن سوراقىلىق دەگەنگە سايىپ تۇر عوي دەيمىن، ءسويتىپ، ءوز ويىڭىزشا، دۇنيەدە ەشقانداي اماديستەر دە، گاللسكيي دە، گرەچەسكيي دە، سونداي-اق وسىناۋ تۋىندىلار تولى باسقا دا رىسارلار بولماعان دەگەنگە كوزىمدى جەتكىزگىڭىز كەلەتىن سەكىلدى.

— ايتايىن دەگەنىمدى مەيلىنشە انىق ءتۇسىنىپسىز، — دەدى بۇعان جاۋاپ رەتىندە كانونيك.

ال، دون كيحوت ءسوزىن ارمەن جالعادى:

— بۇعان قوسا، بۇل رومانداردىڭ ماعان ايتارلىقتاي زيان تيگىزگەنى، ويتكەنى، سولاردىڭ قىرسىعىنان اقىل-ەسىمدى جوعالتىپ، تورعا تاپ بولعانىم جايىندا، ەندى ماعان جوندەلۋ قاجەتتىگىن، ءسويتىپ باسقا سىپاتتاعى كىتاپتاردى، انالاردان گورى شىنشىل، ءلاززاتقا مولىراق كەنەلتەتىن جانە تاربيە-تاعىلىمى كوپ كىتاپتاردى وقۋعا كىرىسۋىم كەرەگى جايىندا دا ايتتىڭىز.

— سولاي، — دەپ ماقۇلدادى كانونيك.

— ال، مەن، ءوز تاراپىمنان، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي، — اقىلدان اداسقان جانە دۋالانعان ادام مەن ەمەس، ناق مىنا ءوزىڭىز دەپ توپشىلايمىن، ويتكەنى ءسىز كۇللى الەم اقيقات شىندىق رەتىندە مويىنداپ وتىرعان نارسەگە قارا كۇيە جاقتىڭىز، ال ەندى كىمدە-كىم مۇنى مويىنداماي تەرىسكە شىعاراتىن بولسا، — ال، ءسىز تەرىسكە شىعارىپ وتىرسىز، — سول ادام، الگىندە ءوزىڭىز ايتقانداي، جاقتىرمايتىن روماندارىڭىزدى قانداي جازاعا تارتاتىن بولساڭىز، تاپ سونداي جازاعا تارتىلۋعا لايىقتى. اماديس تە، سونداي-اق رومانداردا ءجيى جولىعاتىن، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشى باسقا رىسارلار دا ومىردە بولماعان دەپ بىرەۋ-مىرەۋدى سەندىرىپ باعۋ دا ءبىر، كۇن ساۋلە شاشپايدى، مۇز توڭازىتپايدى، جەر كوتەرمەيدى دەپ دالەلدەپ باعۋ دا ءبىر. ينفانتا فلوريپا مەن گي بۋرگۋندسكيي جايىندا، سونداي-اق ۇلى كارل تۇسىندا، مانتيبل كوپىرىندە فەرابراستىڭ جاساعان ەرلىگى جايىندا جازىلعانداردىڭ ءبارى جالعان دەپ بىرەۋ-مىرەۋگە دالەلدەپ بەرە الاتىن ادام تابىلار ما ەكەن؟ ونداي ادام تابىلسا، قازىرگى ۋاقىتتىڭ ءتۇن ەمەس كۇندىز ەكەنى قانداي اقيقات بولسا، الگى ايتقانىمدارىم دا ءدال سونداي اقيقات ەكەنىنە جانىمدى باسكە تىگەر ەم. ال ەگەر بۇلار جالعان بولسا، ونداشى گەكتوردىڭ دا، احيللدىڭ دا، ترويا سوعىسىنىڭ دا، فرانسيانىڭ ون ەكى پەرىنىڭ دە، ارتۋر انگلييسكيي كورولدىڭ دە بولماعانى عوي؛ ايتا كەتەرلىك نارسە، اتالمىش كورول ارباۋ ارقىلى قارعاعا اينالدىرىلىپ جىبەرىلگەن ەدى، سول ارباۋدان ءالى ارىلعان جوق، ال تۋعان كورولدىگىندە ونى انە كەلەر، مىنە كەلەر دەپ ەلى سارسىلىپ كۇتىپ وتىر. تەگىندە، بەيشارا گۆاريننىڭ باستان كەشكەندەرى مەن قاسيەتتى گراالدى ىزدەستىرۋ دە وتىرىك، تريستان مەن كوروليەۆا يزولدانىڭ دا، سونداي-اق دجينيەۆرا مەن لانسەلوتتىڭ دا سۇيىسپەنشىلىكتەرى جالعان دەۋگە ءجۇز جانبايتىنداردىڭ دا تابىلىپ قالۋى ىقتيمال، ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، كۇللى ۇلىبريتانياداعى ەڭ تاڭداۋلى شاراپ داياشىسى بولعان ساراي حانىمى كينتانونانى ەمىس-ەمىس بولسا دا ەستە ساقتاعان ادامدار ءالى كۇنگە ءتىرى. ءيا، بۇل تالاسسىز شىندىق، ويتكەنى جەسىرلەردىڭ ۇزىن ەتەكتى جامىلعىسىن كيگەن الدەبىر دۋەنيامەن ۇشىراسىپ قالعان كەزدەرىمىزدە تۋعان اجەمنىڭ ماعان: “انا ايەلدى قارا، نەمەرەتاي، ساراي حانىمى كينتانوناعا قانداي ۇقساس دەسەڭشى”، دەيتىنى ءالى كۇنگە ەسىمدە. بۇعان قاراپ اجەمنىڭ اتالمىش ساراي حانىمىمەن جەكە تانىستىعى بولعان-اۋ نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، ونىڭ پورترەتىن كورگەن-اۋ دەگەن قورىتىندىعا كەلەم. ال، پەر مەن ماگەلونا سۇلۋ حيكاياسى دا جالعان دەپ ايتۋعا كىمنىڭ اۋزى بارادى، ويتكەنى كورول ارسەنالىندا پەر ءوزىن اۋەمەن الىپ ۇشقان اعاش اتتى ايداپ وتىرعان، ۇلكەندىگى تەرتەدەي تەمىر تاياق كۇنى بۇگىنگە شەيىن ساقتاۋلى تۇر ەمەس پە؟ ال، سول تاياقتىڭ جانىندا بابەكانىڭ ەر-تۇرمانى دا تۇر، ال رونسيەۆالدا رولاندتىڭ ۇلكەندىگى بەلاعاشتاي شاراپ ىشەتىن ءمۇيىز قۇتىسى بار. وسىعان قاراپ ون ەكى پەردىڭ دە، پەردىڭ دە، ءسيدتىڭ دە، سول سياقتى شىتىرمان وقيعا ىزدەۋ ارقىلى ماڭگىلىك اتاق-داڭققا بولەنگەن باسقا رىسارلاردىڭ دا ومىردە بولعانىن انىق اڭعارۋعا بولادى. سونداي-اق، بۋرگۋندياعا ساپار شەگىپ، ارراس قالاسىندا موسەن پەر ەسىمىمەن ءمالىم، داڭقى جەر جارعان سەنور دە شارنيمەن ايقاسقا تۇسكەن، ودان سوڭ بازەل قالاسىندا موسەن انري دە رەمەستانمەن جەكپە-جەككە شىققان، ەكى ايقاستا دا جەڭىسكە جەتىپ، ماڭگى ولمەس داڭققا جەتكەن كەزبە رىسار، كوزسىز باتىر لۋزيتاندىق جۋان دي مەرلۋ دا بولعان جوق دەپ، ودان سوڭ تاپ سول بۋرگۋنديادا گراف دە سەن-پولدىڭ ۇلدارىنا ۇران تاستاپ، ولاردى جەڭىپ شىققان ەرجۇرەك يسپاندار پەدرو باربا مەن گۋتەررە كيحادا (مەن ءوزىم سونىڭ اۋلەتىندەگى ەر ادامدار تارماعىنان بولام) شىتىرمان وقيعانى باستان كەشپەدى دەپ بىرەۋ-مىرەۋ ماعان ايتىپ كورسىن. سونداي-اق، دون فەرناندو دە گيەۆارا شىتىرمان وقيعا ىزدەۋ ءۇشىن گەرمانياعا بارعان جوق، وندا گەرسوگ اۆسترييسكييدىڭ رىسارى، مەسسەر گەورگپەن ايقاسقا ءتۇسىپ ەسە قايتارعان جوق دەپ تاۋەكەلى بارىپ تەرىسكە شىعارىپ كورسىن. بۇعان قوسا: “ادىلەتتى سايىس” اتتى كىتاپتا سيپاتتالعان سۋەرو دە كينونەستىڭ ءتۋرنيرى دە، موسەن لۋيس دە فالسەستىڭ كاستيلدىك رىسار گونسالو دە گۋسمانمەن جەكپە-جەگى دە، سول سياقتى ءوز حريستيان-رىسارلارىمىز دا، جات جەرلىك حريستيان-رىسارلار دا جاساعان قيساپسىز كوپ، ايتۋعا تۇرارلىق جانە ەشقانداي ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايتىن ەرلىكتەر وتىرىك دەيتىندەردىڭ دە تابىلىپ قالارى كامىل، وسى سەبەپتى تاعى قايتالاپ ايتام: كىمدە-كىم وسىنىڭ ءبارىن تەرىسكە شىعاراتىن بولسا، سول ادامدا اقىل دا، پاراسات تا جوق.

دون كيحوتتىڭ ۇعىم-تۇسىنىگىندە شىندىق پەن وتىرىكتىڭ قالايشا ميداي ارالاسىپ كەتكەنى جانە ءوزىنىڭ قاستەرلى كەزبە رىسارلىعىنىڭ قىزمەت-ارەكەتىنە بايلانىستى جانە سوعان قاتىسى بار نارسەنىڭ بارىنەن قانشالىقتى تەرەڭ ماعلۇماتى بارى كانونيكتى تاڭىرقاتىپ تاستادى، ءسويتىپ ول وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— ايتقان ءسوزىڭىزدىڭ ءبارى بىردەي وتىرىك ەمەستىگىن مويىنداۋعا ءماجبۇرمىن، سەنور دون كيحوت، اسىرەسە يسپاندىق كەزبە رىسارلارعا قاتىستى اڭگىمەڭىز اقيقات شىندىق. سول سياقتى فرانسيانىڭ ون ەكى پەرىنىڭ ومىردە بولعانىن دا جوققا شىعارمايمىن، الايدا ولاردىڭ ارحيەپيسكوپ تۋرپين جازعانداي ىستەردىڭ ءبارىن تۇگەل اتقارعانىنا سەنە المايمىن؛ شىندىق مىنادا: بۇلار فرانسۋز كورولدەرى ىرىكتەپ العان، ءسويتىپ پەر اتاندىرعان رىسارلار بولاتىن، سەبەبى ءبارى دە وڭشەڭ اتاقتى، تەكتى تۇقىمنان شىققان جانە جاۋجۇرەك ەدى، — قايتكەندە دە، ايتەۋىر، ولار وسىنداي بولۋعا ءتيىستى ەدى، — بۇل قازىرگى كەزدەگى شاديار ياكوۆ وردەنىنە نەمەسە كالاتراۆا وردەنىنە ۇقساس نارسە-تۇعىن: بۇلاردىڭ مۇشەلەرى دە اتاقتى، جاۋجۇرەك جانە اقسۇيەكتەر اۋلەتىنەن شىققاندار سانالادى. مىسالعا، ءقازىر شوقىندىرۋشى يوانن وردەنىنىڭ رىسارى نەمەسە الكانتارا وردەنىنىڭ رىسارى دەلىنەتىنى سەكىلدى، ولار دا سول تۇستا: ون ەكى پەر وردەنىنىڭ رىسارى دەپ اتالعان-دى، ويتكەنى وسىناۋ اسكەري وردەنگە ىرىكتەلگەن ون ەكى ادامنىڭ ءبارى بىر-بىرىمەن تەڭ دارەجەدە ەدى. ارينە، ءسيدتىڭ ءوزى، سونداي-اق بەرناردو دەل كارپونىڭ ءوز باسى ومىردە بولعانىنا كۇدىك كەلتىرۋدىڭ قيسىنى جوق، ءبىراق ولاردىڭ ەرلىك ىستەرى جايىنداعى اڭگىمەلەرگە اسا ۇلكەن كۇدىگىم بار. ال، ەندى، ءوزىڭىز ايتقانداي، بابەكا ەر-تۇرمانىمەن بىرگە كورول ارسەنالىندا ساقتاۋلى تۇرعان، گراف پەرگە ءتيىستى تاياقتىڭ جايىنا كەلسەك، بۇل ارادا مەن كەمشىلىگىمدى مويىنداۋعا ءماجبۇرمىن: الدە ناداندىعىمنان با، الدە كوزىمنىڭ كەمىستىگىنەن بە، بىلمەيمىن، ايتەۋىر، ەر-تۇرماندى كورگەنىممەن، تاياقتىڭ بارىن بايقاي قويمادىم، ءوزىڭىز ايتقانداي، ونىڭ شامادان تىس ۇلكەن بولعانى تەگىن دەيمىسىز.

— جوعا، ول سوندا جاتىر، وعان ەش كۇمانىڭىز بولماسىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى: تاتتانىپ كەتپەسى ءۇشىن ونى بۇزاۋ تەرىسىنەن تىگىلگەن قاپقا سالىپ قويىپتى.

— كىم بىلەدى، بالكىم سولاي دا شىعار، — دەدى كانونيك، — ءبىراق، ءدىني دارەجەممەن انت ەتەيىن، ونىڭ كوزىمە تۇسپەگەنى انىق. مەيلى، ءتىپتى ول سوندا جاتسىن-اق دەيىك، — ءبىراق، سوعان قاراپ ءوزىمىز رومانداردان وقىپ جۇرگەن اماديستەر مەن قۇرتتاي قۇجىناعان باسقا دا رىسارلار جايىنداعى اڭگىمەلەرگە سەنىپ اۋەيى بولۋعا مىندەتتى ەمەسپىن عوي، سونداي-اق، سىزگە دە، مەيىرىمدى مىرزا، قۇرمەت تۇتۋعا ابدەن لايىقتى، ابزال قاسيەتتەر مەن اقىل-پاراسات يەسى بوپ تابىلاتىن ادامعا دا، وسىناۋ تۇككە العىسىز رومانداردا جازىلاتىن ەسالاڭدىقتار جايىنداعى شاتپىراقتارعا شىندىق رەتىندە قاراۋ جاراسپايدى-اق.

L تاراۋ

دون كيحوت پەن كانونيكتىڭ اراسىندا بولعان وتكىر پىكىرتالاس جايىندا، سونداي-اق باسقا دا وقيعالار تۋراسىندا

— مىنە، اڭگىمە قايدا! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — سوندا كورولدەر كەڭشىلىگىمەن جارىق كورگەن، قاراپ شىعۋ مىندەتى جۇكتەلگەندەر تاراپىنان ماقۇلدانعان، جاس تا، كارى دە، كەدەي دە، باي دا، وقىمىستى دا، نادان دا، مالاي دا، دۆوريان دا، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءتۇرلى دارەجە-اتاعى بار ادامنىڭ ءبارى بىردەي ۇناتىپ، ماقتاۋىن اسىرىپ جۇرگەن كىتاپتار — شىندىققا مەيلىنشە ۇقساستىعىنا قاراماستان، بەلگىلى ءبىر رىساردىڭ اكەسى مەن شەشەسىن، جاقىن-جۋىعىن، تۋعان جەرىن، قانشا جاستا ەكەنىن جاقسى بىلەتىنىمىزگە قاراماستان، ونىڭ ءومىر جولى مەن ەرلىكتەرىن، بۇل ەرلىكتەردىڭ قاي كۇنى، قاشان جانە قاي جەردە جاسالعانىنا شەيىن وزىمىزگە ەگجەي-تەگجەيلى بايان ەتىپ وتىراتىنىنا قاراماستان بۇل كىتاپتار اقىلعا سىيىمسىز اۋمەسەرلىك بوپ شىققانى ما؟ ءجا، وسى قورلاعانىڭىز دا جەتەر، مارحاباتتى مىرزا، وزىڭىزگە بەرگەن كەڭەسىمە اقىل-ەسى ءبۇتىن ادامنىڭ بارشاسى قۇلاق قويعانى ءجون، ءسىز دە ءسويتىڭىز، — ودان دا سولاردى تاعى ءبىر قايتالاپ وقىپ شىعىڭىز، سوندا بۇل ءىستىڭ قانشالىقتى ءلاززات بەرەتىنىنە كوزىڭىز كامىل جەتەتىن بولادى. اق-ادال شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى: بۇرق-سارق قايناپ جاتقان قارامايدان تۇراتىن وراسان ۇلكەن كولدى، وندا قۇرتتاي قۇجىناپ ءجۇزىپ جۇرگەن ۋلى جىلاندار مەن جاي جىلانداردى، كەسىرتكەلەردى جانە باسقا دا زارەڭدى ۇشىراتىن جەكسۇرىن دا راقىمسىز قۇبىجىقتاردى كوز الدىمىزدا تۇرعانداي ەلەستەتۋدەن ارتىق قانداي قىزىق بولۋى مۇمكىن؟ مىنە، تاپ وسى كولدىڭ تۇڭعيىعىنان ءبىر مەزگىلدە مىناداي مۇڭعا تولى داۋىس ەستىلەدى: “بەۋ، مىنا جان شوشىرلىق كولگە جانارىن تىگىپ تۇرعان بەيتانىس رىسار! ونىڭ قاپ-قارا سۋىنىڭ تەرەڭىندەگى اسىل قازىناعا يە بولعىڭ كەلسە، قايتپاس-قايسار رۋحىڭنىڭ اسقاقتىعىن دالەلدەپ، مىنا وت بوپ ورتەنىپ جاتقان قارا قويىرتپاققا سۇڭگى، ويتكەنى تەك وسى شارتتى ورىنداعانىڭدا عانا سەن وسىناۋ قارا تەرەڭدە ورىن تەپكەن جەتى فەيانىڭ جەتى قامال-سارايىندا قۇپيا تۇردە ساقتاۋلى جاتقان عاجايىپتاردى تاماشالاي الاسىڭ”. ءدىرىل قاققان وسى ءبىر داۋىستى ەستىگەن رىسار قاۋىپ-قاتەر جايىندا ويلانىپ-تولعانباستان، ءتىپتى ۇستىندەگى ءزىلماۋىر ساۋىت-سايمانىن دا شەشىپ اۋرە بولماستان، تاعدىر-تالايىن جاراتقان قۇداي مەن جۇرەگىنىڭ امىرشىسىنە تابىس ەتىپ، ساقىلداپ قايناپ جاتقان كولگە قويىپ كەپ كەتەدى، سويتەدى دە، كەنەت، مۇلدەم ويلاماعان جەردەن، كوز جاۋىن الاتىن كوركەم جازىقتان ءبىر-اق كەپ شىعادى، — ونى كورگەننەن كەيىن ەليسەي جازىعى دەيتىنگە ءتىپتى قاراعىڭ دا كەلمەي قالادى. اسپان وعان ادەتتەگىدەن الدەقايدا ءمولدىر، كۇن ساۋلەسى — كەرەمەت شۋاقتى كورىنەدى، كوز الدىندا اسەم توعاي كولبەپ جاتادى، ونداعى بۇتاعى تارام-تارام جاسىل جاپىراقتى اعاشتار سان-سالتاناتىمەن كوزدى ارباپ، ءبىر ۇشىپ، ءبىر قونىپ جۇرگەن ءتۇرلى ءتۇستى تيتىمدەي تورعايلاردىڭ جانعا جايلى ءۋىلى قۇلاقتىڭ قۇرىشىن قاندىرادى. سول ارادان ول بۇلاقتى كەزىكتىرەدى، ونىڭ ءمولدىر حرۋستالدان اۋمايتىن سالقىن سۋى تابانىندا قيىرشىق قۇم مەن ەلەكتەن وتكىزىلگەندەي بىركەلكى، التىن مەن تازا ىنجۋدەن اۋمايتىن اپپاق ۇساق تاس جاتقان ارنامەن سىلدىراي اعادى. مىنە، مىنا جەردە ءتۇرلى ءتۇستى ياشما مەن جىلتىر ءمارماردان تۇزىلگەن جاساندى سۋاتقى، انا تۇستا ۇڭگىرگە ۇقساس ءبىر قۋىس، ونداعى ءار جەردە ءبىر شاشىلىپ جاتقان كىشكەنە قاۋاشاقتار مەن ۇلۋدىڭ اقشىلتىم جانە سارعىلتىم قابىرشاقتارى جالتىراعان حرۋستال كەسەكتەرىمەن جانە جاساندى زۇبارجاتتارمەن ميداي ارالاسىپ، وزگەشە ءبىر ورنەك قۇرايدى، سوعان قاراپ جاراتىلىستان ونەگە الاتىن ونەردىڭ ءتىپتى ودان دا اسىپ تۇسكەندەي بولعانىن باجايلايسىڭ. مىنا ارادان بەكىنىسكە اينالدىرىلعان قامال-ساراي نەمەسە ءسان-سالتاناتى كوز جاۋىن الاتىن عاجايىپ ءۇي كۇتپەگەن جەردەن بوي كورسەتەدى، قابىرعالارى — قۇيما التىن، مۇنارالارى — الماس، قاقپالارى — گياسينتتەن جاسالعان، عيماراتتىڭ ءوزى الماس پەن قىزىل جاقۇتتان، لاعىل مەن ىنجۋدەن، التىن مەن ءزۇبارجاتتان تۇرعىزىلعانىمەن، ونىڭ ەلدەن ەرەكشە قۇرىلىسى شىنىمەن-اق تاڭىرقاۋعا لايىقتى. مۇنان كەيىن بىزگە تاعى نە كورۋگە بولار ەدى؟ قامال-ساراي قاقپاسىنان ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى ءتىزىلىپ ۇزىن-شۇباق بوپ شىعىپ كەلە جاتقان، ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان قىزداردى كورگەن بولار ەدىك، — كيىم-كەشەكتەرىنىڭ كەرەمەت كەلىستىلىگى مەن كوركەمدىگىن رىسارلىق رومان اۆتورلارىنىڭ مانەرىمەن سۋرەتتەۋگە كىرىسسەم، شەتى مەن شەگىنە ەشقاشان جەتە الماعان بولار ەم. ولاردىڭ ىشىندەگى بىرەۋى، ءسىرا، جەتەكشىسى، بۇرق-سارق قايناعان كولگە ويلانباي قويىپ كەتكەن رىساردى قولىنان ۇستاپ، ونى عاجايىپ عيماراتقا نەمەسە قامال-سارايعا ءۇن-تۇنسىز الىپ كىرەدى، وعان ۇستىندەگى كيىمدەرىن شەشىپ تاستاۋعا ءامىر ەتەدى، سوسىن ونى جىلى سۋمەن شومىلدىرادى، دەنەسىن ءيىس مايمەن سىلايدى، ءيىس سۋ سەبىلگەن، حوش ءيىسى بۇرقىراعان كويلەكتى اكەپ كيگىزەدى، ەكىنشى ءبىر قىز كەلىپ ايرىقشا قىمبات باعالى، تۇتاس ءبىر قالانىڭ باعاسى قانشا بولسا، ول دا سونشا، ءتىپتى ودان دا قىمبات تۇراتىن پلاششتى اكەپ يىعىنا جابادى. تاعى نە كورۋىمىزگە بولار ەدى؟ ودان سوڭ ونى باسقا ءبىر كەڭ بولمەگە الىپ بارعاندارىن، ونداعى ۇستەلدەرگە اس تا توك قىپ داستارقان جايىلىپ قويعانىن، بۇعان رىساردىڭ اڭ-تاڭ بوپ قاراپ قالعانىن كورەر ەك. ونىڭ قولىنا امبرا مەن حوش ءيىستى گۇلدەردىڭ ءسولى ارالاسقان سۋ قۇيىلعانىنا كۋا بولار ەك. ونى ءپىل سۇيەگىنەن جاسالعان كرەسلوعا وتىرعىزعانىن بايقار ەك. قىزداردىڭ ءلام دەمەستەن ءۇن-تۇنسىز قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەنىن بىلەر ەك. وعان الۋان ءتۇرلى تاعام اكەپ بەرەتىندەرىن، وتە ءدامدى ەتىپ ازىرلەنگەنى سونشا، قايسىسىنا قول سوزارىن بىلمەي قالعانىن اڭعارار ەك. بۇعان قوسا، وسى توي-دۋمانعا ارناپ وينالعان مۋزىكانى ەستىر ەك جانە ءاندى كىم ايتىپ تۇرعانى، ونىڭ داۋىسى قاي جاقتان شىعىپ جاتقانى بەيماعلۇم كۇيدە قالار ەدى. اقىر سوڭىندا توي-دۋمان اياقتالىپ، ىدىس-اياق جيناپ اكەتىلگەن كەزدە رىساردىڭ كرەسلودا شالجيىپ جاتقانىنا، جارامسىز داعدىسى بويىنشا ءتىسىن شۇقي باستاعانىنا، سول مەزەت كۇتپەگەن جەردەن بولمەگە الگىندە ءوزى كورگەندەردەن دە ادەمى ءبىر سۇلۋدىڭ كىرىپ كەلگەنىنە، قاسىنا كەلىپ وتىرىپ، بۇنىڭ نەعىلعان قامال-ساراي ەكەنىن، ءوزىن قالاي دۋالاعاندارىن جانە باسقا دا نارسەلەر تۋراسىندا ايتا باستاعانىنا، ونىڭ بۇل اڭگىمەسى رىساردى تاڭ-تاماشا قالدىرىپ، ال حيكايانى وقىپ وتىرعان جاننىڭ جۇرەگىن زور قۋانىشقا تولتىرعانىنا كۋا بولار ەك. بۇل جايىندا ەندى باسقا ەشتەڭە ايتپايمىن، ويتكەنى كەزبە رىسارلار جونىندەگى كەز-كەلگەن كىتاپتىڭ كەز-كەلگەن بولىگى كەز-كەلگەن وقىرماندى راقاتقا كەنەلتە الاتىنىنا كامىل كوز جەتكىزۋ ءۇشىن وسى ايتقاندارىمنىڭ ءوزى-اق جاراپ جاتىر. سوندىقتان، مارحاباتتى مىرزا، وسى سوزىمە سەنىڭىز، ءسويتىپ بۇل رومانداردى تاعى ءبىر قايتالاپ وقىپ شىعىڭىز، ەگەر كوڭىلىڭىز قۇلازىپ، ەشتەڭەگە زاۋقىڭىز سوقپاي تۇرسا، ونى وقىعاندا ۋايىم-قايعىنىڭىزدى قالاي ۇمىتىپ، قالاي شاتتىققا بولەنگەنىڭىزدى بايقاماي قالاسىز. ال، ەندى ءوز جايىما كەلسەم، كەزبە رىسار بولعالى بەرى مەن وجەت، كىشىپەيىل، جومارت، تاربيەلى، كەڭپەيىل، يناباتتى، تاۋەكەلشىل، ادەپتى، ءتوزىمدى بولا ءتۇستىم، تۇتقىنعا الىنۋعا دا، قيىنشىلىقتارعا دا، دۋالاۋعا دا شىدامدىلىق كورسەتىپ ءجۇرمىن. وسى تاياۋدا عانا ءوزىمدى ەسى اۋىسقانعا بالاپ، تورعا قاماپ تاستاعاندارىمەن، قۇدىرەتتى كۇش قولداۋ كورسەتىپ، فورتۋنا تەرىس اينالماسا، ايبىندى بىلەگىمنىڭ ارقاسىندا كوپ ۇزاماي-اق كورولگە اينالارمىن دەپ سەنەم، سوندا قانشالىقتى مەيىربان جانە جومارت ەكەنىمدى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن بولادى، ويتكەنى، ادالىن ايتقاندا، سەنور، جومارتتىق دەگەن جاراتىلىسىنا تۋا ءبىتتى ءتان قاسيەت بولعانىمەن مۇنداي مارتتىكتى كەدەي ەشكىمگە جاساي المايدى، ال ىزگى نيەتتەن ارىگە جوق مەيىرباندىق تا ءبىر، قولداۋ تاپپاعان ءدىني سەنىم دە ءبىر — ەكەۋى دە ءولى نارسە. سوندىقتان دا، يمپەراتور اتانۋىما فورتۋنا مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك جاعداي تۋعىزعانىن قالار ەدىم: سوندا جۇرەگىمنىڭ قانداي كەڭ ەكەنىن كورسەتەر ەم، دوستارىما، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، اتقوسشىم سانچو پانسا بايعۇسقا، ءوزىم ءوز بولعالى جولىقتىرعان جارانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ ابزال جانعا، بار جاقسىلىقتى جاساعان بولار ەم: وعان ءوزىم الدەقاشان ۋادە ەتكەن گراف لاۋازىمىن بەرگىم كەلەدى، تەك ءبىر عانا كىلتيپان — گرافتىقتى باسقارۋعا قابىلەت-قارىمى جەتپەي مە دەپ قورقام.

مىرزاسىنىڭ سوڭعى ايتقان ءسوزىن قۇلاعى شالىپ قالعان سانچو وعان بىلاي دەدى:

— سەنور دون كيحوت، ءسىز تەك، ءوزىڭىز بارىنشا سەنىمدى تۇردە ۋاعدا ەتكەن، ال ءوزىم تاعاتىم قالماي توسىپ جۇرگەن، وسىناۋ گرافتىقتى ماعان تاۋىپ بەرۋدى عانا ءبىلىڭىز، ال ونى باسقارۋ جاعىنا قابىلەت-قارىم مەنەن تابىلادى، — ال، ماگاركي، كەمشىن سوعىڭقىراپ جاتسا، وندا، ەستۋىمشە، سەنورلار يەلىگىن جالعا الاتىن ادامدار دا بار كورىنەدى، جىل سايىن ءتيىستى اقىسىن تولەپ، باسقارۋ مىندەتىن ءوز قولىنا الاتىن كورىنەدى، ال سەنور بولسا شالجيىپ ۇيىندە جاتادى، جالدان تاپقان اقشاعا ءومىر سۇرەدى، باسقا ەشتەڭەگە الاڭ بولمايدى. مەن دە تاپ سولاي ەتەم: باسىمدى قاتىرىپ جاتپايمىن، شارۋانى قولما-قول تاپسىرام دا، جالدان تۇسكەن تابىسقا گەرسوگ سەكىلدى شالقىپ تۇرا باستايمىن، ال انالار قالاي قىلسا ولاي قىلسىن.

— بۇل اڭگىمەنىڭ ءبارى تەك تۇسەتىن تابىسقا عانا قاتىستى ءجايت، سانچو باۋىرىم، — دەپ كانونيك نارازىلىق ءبىلدىردى، — ءبىراق ءادىل قازىلىقتى مەنشىك يەسىنىڭ ءوزى جاساۋعا ءتيىس، مىنە قابىلەت-قارىم مەن اقىل-پاراسات تا تاپ وسى جەردە كەرەك بولادى، ال ەڭ باستىسى، ءىستى مەيلىنشە ءادىل تۇردە شەشۋگە دەگەن شىنايى ىنتا-ىقىلاس قاجەت: ەگەر ءاۋ باستان وسىنداي ىقىلاس بولماسا، وندا ورتا تۇسىندا جانە اياق جاعىندا ءىستىڭ شىرقى بۇزىلادى، ويتكەنى جاراتقان يەمىز اڭقاۋ جانداردىڭ اق نيەتىن ورگە سۇيرەسە، داناگويلەردىڭ قارا نيەتىن كورگە سۇيرەيدى.

— مۇنداي ءپالساپا — مەنىڭ قولىم ەمەس، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو پانسا. — بىلەتىنىم بىرەۋ عانا: ماعان گرافتىققا يە بولۋ كەرەك، ال باسقارۋ جاعىن بىردەڭە قىلا جاتام — جۇرتتىڭ جانى قانشا بولسا مەنىڭ دە جانىم سونشا، ءتانىم ءتىپتى ۇلكەندەۋ بوپ تا شىعۋى مۇمكىن جانە يەلىگىمدى كەز-كەلگەن كورولدەن كەم باسقارمايتىنىم كامىل، ال ءوز يەلىگىمە كورول بولعاننان كەيىن ويىما نە كەلسە سونى ىستەيمىن، ويىما كەلگەندى ىستەگەندىكتەن كوڭىلىم قالاي قوش كورسە سولاي تىرلىك كەشەم، كوڭىل قوشىم بويىنشا تىرلىك كەشكەننەن كەيىن ءتورت قۇبىلام تەگىستەلىپ، جان راقاتىنا بولەنەم، ال كىمنىڭ ءتورت قۇبىلاسى تەگىس بولسا، ونىڭ ارمان ەتەتىن دە ەشتەڭەسى قالمايدى، ال ەشتەڭەنى ارمان ەتپەيتىن بولساڭ، وندا اڭگىمە دە سونىمەن ءتامام، تەك گرافتىق قولىما تەزىرەك تيسە ەكەن، ونان سوڭ — كورسوقىر ايتقانداي، “كورە جاتامىز” عوي.

— ءپالساپاڭدى پارىقسىز دەپ ايتۋعا اۋىز بارمايدى، سانچو، ءبىراق، سولاي بولا تۇرعانىمەن، گرافتىق دەگەن — كۇماندى اڭگىمە.

دون كيحوت كانونيككە قارسىلىق ءبىلدىردى.

— ودان قانداي كۇماندىلىك كورىپ تۇرسىز؟ ءوز باسىم ۇلى اماديس گاللسكييدىڭ ونەگەسىن ۇلگى تۇتام — ول اتقوسشىسىن قۇرلىق ارالىنىڭ گرافى ەتىپ قويعان-دى، ولاي بولسا، مەن دە سانچو پانساعا، كەزبە رىسارلارعا ايتەۋىر ءبىر كەزدە قىزمەت قىلعان اتقوسشىلار ىشىندەگى ەڭ تاڭداۋلىلاردىڭ بىرىنە، ەش قىسىلىپ-قىمتىرىلماستان گراف اتاعىن بەرە الام.

دون كيحوت ءسوزىنىڭ قالايشا قيسىندى ساندىراق بوپ شىعاتىنى، كول رىسارىنىڭ باستان كەشكەن وقيعالارىن قالايشا سيپاتتاپ بەرگەنى، ءوزى زەيىن سالا وقىپ-توقىعان قيىننان قيىستىرىلعان وتىرىك اڭگىمەلەردىڭ ساناسىندا قانشالىقتى وشپەس ءىز قالدىرعانى كانونيكتى قاتتى تاڭعالدىردى، سونداي-اق مىرزاسى ۋادە ەتكەن گرافتىققا يە بولۋعا سونشالىقتى اڭسارى اۋعان سانچونىڭ اڭقاۋلىعى دا ونى تاڭىرقاتپاي قالمادى. سول ارالىقتا ازىق-تۇلىك ارتىلعان قاشىردى اكەلۋ ءۇشىن كانونيك بەكەتكە اتتاندىرعان مالايلار دا كەلىپ جەتتى؛ بۇل ەكى ورتادا، بۇرىن ايتىلىپ وتكەنىندەي، ارباكەش وگىزدەرىن جايىلىم شۇيگىنىنە وتتاتىپ الۋعا جىبەرگەن-دى؛ ءسويتىپ ءبارى اعاش كولەڭكەسىنە جايعاسىپ، تاماق ىشۋگە كىرىستى: كىلەم مەن كوكوراي ولار ءۇشىن داستارقان مىندەتىن اتقاردى. وسىلاي اس ءىشىپ وتىرعان كەزدەرىندە كەنەت قالىڭنىڭ اراسىنان شۋلاعان دىبىس پەن قوڭىراۋ شىلدىرى ەستىلدى، ىلە-شالا جىنىس اراسىنان تەرىسىندە قارا-الا تەڭبىلدەرى بار سۇيكىمدى اق ەشكى شىعا كەلدى. ونى كەيىن قايىرىپ وتارعا قوسپاققا تىرىسىپ، سوڭىنان باقتاشى قۋىپ كەلەدى، ءدال وسىنداي جاعدايدا باقتاشى اتاۋلى نە دەپ ايقايلايتىن بولسا، ول دا سولاي ايقايلاپ كەلەدى. زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن قاشقىن پانا ىزدەگەندەي جولاۋشىلارعا قاراي شاۋىپ، جاقىنداي بەرە كىلت توقتادى. باقتاشى ونى قۋىپ جەتىپ، مۇيىزىنەن ۇستاي الدى دا، بەينە ويلاي دا، وي تۇبىنە بويلاي دا بىلەتىن جان يەسىمەن سويلەسكەندەي، وعان بىلاي دەدى:

— ءاي، جابايىسىڭ-اۋ، جابايىسىڭ-اۋ سەن، اقتەڭبىل! سوڭعى كەزدەرى نە كورىنىپ ءجۇر ساعان وسى؟ الدە قاسقىردان قورقىپ ءجۇر مە ەكەنسىڭ، ءا، قىزالاعىم؟ نە بولعانىن ايتساڭشى ساعان، ءاپپاعىم؟ ءجا، ساعان نە بولۋشى ەدى — بار بولعانى سەن ايەل جىنىستى حايۋانسىڭ، سوندىقتان تىنىش تاۋىپ وتىرا المايسىڭ، شىجباڭداعان وسى مىنەز-قۇلقىڭ جانە كۇللى ايەل اتاۋلىنىڭ مىنەز-قۇلقى قۇرىپ كەتسىن! قايت، قايت كەيىن، قالقام! قاشاعا قاماعاندى قالامايتىنىڭدى بىلەم، ءبىراق، ايتەۋىر وندا، قالاي دەگەنمەن، قاۋىپ-قاتەردەن امان بولاسىڭ عوي جانە جانىڭدا قۇربىلارىڭ بولادى. سەن ولارعا ءجون سىلتەپ، جول كورسەتۋگە مىندەتتىسىڭ، ال ەگەر ءوزىڭ وسىلاي بەتالدى بەزىپ كەتە بەرسەڭ، ولار قايتپەك؟

باقتاشىنىڭ بۇل ءسوزى جولاۋشىلاردى ءماز-مايرام قىلدى، اسىرەسە كانونيك قاتتى ىرزا بوپ، وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— قۇداي اقى، ءسال سابىر ەت، قۇرمەتتىم، ەشكىنى وتارعا قوسۋعا اسىقپا: ەگەر ول، ءوزىڭ ايتقانداي، ايەل جىنىستى بولسا، وندا قانشالىقتى قاقپايلاعانىڭمەن ءبارىبىر جاراتىلىسىنان جانى قۇمار ءىسىن ىستەي بەرەدى. مىنا ءبىر تىسكەباساردى ال دا، شاراپتان تارتىپ جىبەر، — اشۋىڭ قولما-قول تارقايدى، شىبىش تا ازدى-كەم سولىعىن باسسىن.

وسىنى ايتىپ كانونيك باقتاشىعا ءۇي قويانىنىڭ پىشاق ۇشىنا تۇيرەلگەن ءبىر كەسەك سالقىن ەتىن ۇسىندى. باقتاشى الىپ، كانونيككە العىسىن ايتتى؛ سوسىن شاراپتى ءسىمىرىپ سالدى دا، كوڭىلى جاي تاۋىپ، بىلاي دەدى:

— مىنا حايۋانمەن ادامشا سويلەسكەنىمە قاراپ، مەنى دەلق ۇلى بىرەۋ دەپ ويلاپ قالماساڭىزدار ەكەن، — شىنىمدى ايتسام، ءسوزىمنىڭ استارى بار. ءوزىم سەلو تۇرعىنى بولعانىممەن، ادامنىڭ دا، مالدىڭ دا ءتىلىن تابا بىلەم.

— مۇنىڭىزعا سەنەم، — دەدى سۆياششەننيك، — تاۋلاردا عالىمدار تۋاتىنىن، باقتاشى قۇجىرالارىندا فيلوسوفتار وسەتىنىن ءوز تاجىريبەمنەن بىلەم.

— قالاي بولعان كۇندە دە، سەنور، تاۋلار دا، قۇجىرالار دا ءومىر كورگەن جاندارعا باسپانا بولۋعا جارايدى، — دەدى باقتاشى. — جانە وسى شىندىقتى مويىنداپ، ونى جەتە سەزىنۋلەرىڭىز ءۇشىن، — ەگەر بۇعان تەك، سەنورلار، ىقىلاستارىڭىز بولسا جانە قارسىلىق بىلدىرمەسەڭىزدەر، ءبىر جاعىنان، مەن، شاقىرۋسىز كەلگەن بىرەۋ، ءوزىم تىلەنىپ تۇرعانداي كورىنۋىم مۇمكىن بولسا دا، — راقىم ەتىپ، از عانا ۋاقىت كوڭىل بولسەڭىزدەر، ەكەۋىمىزدىڭ دە: مىنا سەنوردىڭ دا، — وسى ارادا ول سۆياششەننيككە يەك سىلتەدى، — جانە مەنىڭ دە ءسوزىمىز شىندىق ەكەنىن دالەلدەيتىن، ومىردە شىنىمەن-اق ورىن العان ءبىر وقيعا جايىندا ايتىپ بەرەر ەدىم.

دون كيحوت وعان جاۋاپ رەتىندە بىلاي دەدى:

— بۇل ايتپاق اڭگىمەڭنىڭ رىسارلار باستان كەشەتىن وقيعالارعا قاتىسى بار-جوعىنا كوز جەتكىزۋىم ءۇشىن سەنى مەيلىنشە مۇقيات تىڭدايمىن، قۇرمەتتىم، سونداي-اق مىنا وتىرعان سەنورلار دا ىقىلاسپەن قۇلاق سالادى، ويتكەنى بۇلار اقىلدى ادامدار، تاڭعالدىراتىن، كوڭىلدەندىرەتىن، جاندى جاي تاپتىراتىن حيكايالارعا قۇمار جاندار، ال اڭگىمەڭنىڭ تاپ سونداي نارسە ەكەنىنە ەش كۇمانىم جوق. ءسويتىپ، ەندى باستاي بەر، دوستىم، قۇلاعىمىز سەندە.

— جوعا، مەنەن باسقالارىڭىز عانا، — دەپ ءۇن قاتتى سانچو، — مەن مىنا پيروگتى الام دا، بۇلاق جاعاسىنا بارام، سول جەردە وتىرىپ ءۇش كۇنگە دەيىن تاماق سۇرامايتىنداي بوپ تويىپ الام، سەبەبى دون كيحوت مىرزامنىڭ ايتۋىنان جاقسى بىلەتىنىم، كەزبە رىساردىڭ اتقوسشىسى ءساتى تۇسكەندە قارنى شەڭبىرەك اتقانشا تىڭقيىپ تويىپ الۋى كەرەك، ويتكەنى ونىڭ ءتىپتى ءبىر اپتا جۇرسە دە مالتىعىپ شەتىنە شىعا المايتىن، يت تۇمسىعى وتپەيتىن قالىڭ ورمانعا تاپ بولاتىن كەزى از ۇشىراسپايدى، سوندىقتان كەكىرىك اتقانشا تويماسا جانە قورجىنىن سىقاستىرىپ الماسا، وندا، سول ارادا ءبىرجولاتا قالىپ اشتان ءولۋى دە ابدەن مۇمكىن، ال مۇنداي وقيعالار وتە كوپ بولعان.

— دۇرىس ايتاسىڭ، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — بارعىڭ كەلگەن جاققا بارا بەر، قانشا جەگىڭ كەلسە سونشا جە، ال مەن ءوزىم تويدىم، ەندى ماعان كەرەگى كوڭىل توياتتاندىرۋ عانا، مىنا مەيىربان جاننىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ، سول اجەتىمدى وتەگىم كەلەدى.

— ءبارىمىز دە كوڭىل توياتتاندىرۋعا قۇشتار بوپ وتىرمىز، — دەدى كانونيك.

سوسىن باقتاشىدان ايتپاقشى بولعان اڭگىمەسىن باستاي بەرۋىن سۇرادى. ەشكىنى مۇيىزىنەن ۇستاپ تۇرعان باقتاشى ونى ارقاسىنان قاعىپ قويدى دا:

— جاتا عوي مىنا اراعا، اقتەڭبىل، وتارعا قايتىپ ورالۋعا اسىقپا، ۇلگەرەمىز ءالى، — دەدى.

شىبىش ونىڭ ءسوزىن ۇققانداي بولدى، — قوجايىنى جەرگە تىزە بۇككەن كەزدە جانىنا جاتا كەتتى دە، زەيىن قويا تىڭداماق نيەتى بارىن بىلدىرگىسى كەلگەندەي بەتىنە تەلمىرە قاراپ قالدى، ال اناۋ اڭگىمەسىن بىلاي دەپ باستاپ كەتتى:

Lءى تاراۋ

بۇل تاراۋدا باقتاشىنىڭ دون كيحوت سەرىكتەرىنە ايتقان اڭگىمەسى كەلتىرىلەدى

— وسى القاپتان ءۇش ميلدەي جىراقتا ءبىر سەلو بار، شاعىن بولعانىمەن، ايماقتاعى ەڭ باي ەلدى مەكەننىڭ ءبىرى. سوندا اسا قادىرمەندى ءبىر شارۋا تۇرعان-دى، ءوزى شىن مانىندە دە قۇرمەت تۇتۋعا لايىق ادام ەدى، ويتكەنى، ادەتتە جۇرتقا بايلىعى ءۇشىن قوشەمەت كورسەتىلەتىن بولسا، بۇل كىسى تەك داۋلەتى ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قوسا ادامگەرشىلىك ابزال قاسيەتتەرى ءۇشىن دە قۇرمەتتەلەتىن. الايدا، ءوزى ايتىپ جۇرەتىنىندەي، ەڭ ۇلكەن باقىتى — اسقان سۇلۋ، ايرىقشا اقىلدى، اسا سۇيكىمدى جانە ىزگى مىنەز-قۇلىق يەسى بوپ تابىلاتىن قىزى ەدى: ونى جاڭا كورگەندەر مەن بۇرىننان بىلەتىندەردىڭ قاي-قايسىسى دا جاراتقان مەن جاراتىلىس ەرەكشە جومارتتىقپەن بەرە سالعان وسى قاسيەتتەرىنە تاڭىرقانباي قالمايتىن. ءسابي كەزىنىڭ وزىندە-اق ول وتە ادەمى بولاتىن، وسە كەلە سۇيكىمى ودان دا ارتىپ، ون التىعا تولعاندا ايداي سۇلۋ ارۋعا اينالدى. ونىڭ سۇلۋلىعى جايىنداعى دابىرا-داقپىرت اينالا-ماڭداعى سەلونىڭ بارىنە جايىلدى، — قايداعى اينالا-ماڭدى ايتىپ وتىرمىن! — الىس قيىرداعى قالالارعا جەتتى، كورول پالاتالارىنا كىردى، سونداي-اق ءتۇرلى دارەجە-اتاعى بار ادامداردىڭ قۇلاعىنا شالىندى، ءسويتىپ ولار قۇددى ەلدەن ەرەك بىردەڭەنى نەمەسە عاجايىپ قاسيەتى بار يكوندى تاماشالاۋعا ىنتىق بولعانداي ونى كورۋگە جان-جاقتان اعىلىپ كەلىپ جاتتى. اكەسى ونى قورعاشتاپ باقتى، ءوزى دە ۇنەمى ساقتانىپ ءجۇردى، ويتكەنى قىزدى قانداي دا ءبىر قۇلىپ تا، كۇزەتشى دە، ىسىرما دا ءوزى ۇستاناتىن قاتاڭ قاعيدالارداي قورعاپ قالا المايتىنى ءمالىم.

اكەسىنىڭ بايلىعى مەن قىزىنىڭ سۇلۋلىعى ونى ايتتىرۋعا كوپ ادامدى ىنتىق قىلدى، ونىڭ ىشىندە سەلولاستار دا، كەلىمسەكتەر دە بار ەدى، ءبىراق وسىناۋ اسىل قازىنانىڭ يەسى بوپ تابىلاتىن اكەسى قىزىن سانسىز كوپ كۇيەۋ جىگىتتىڭ ىشىنەن قايسىسىنا بەرگەن ءجون بولاتىنىن بىلمەي دال بوپ ءجۇردى. وسىنداي ءتاتتى ارماننىڭ جەتەگىنە ىلىككەندەر اراسىندا مەن دە بار ەدىم جانە تىلەگىم ورىندالار دەپ سەنەرلىكتەي نەگىزىم دە جەتكىلىكتى ەدى، سەبەبى اكەسى مەنى بىلەتىن: ءوزىنىڭ سەلولاسى ەكەنىمدى، تەكتى اۋلەتتەن شىققانىمدى، كۇش-قايراتى تاسىعان جىگىت ەكەنىمدى، ىرىس-بەرەكە ارىلماعان ءۇيىم، وزىمە جەتەتىن اقىلىم بارىن جاقسى بىلەتىن. ءبىراق، قىزدى ءدال وسىنداي قاسيەتتەر يەسى بوپ تابىلاتىن تاعى ءبىر سەلولاسىمىز ايتتىرا باستادى، مىنە وسى كەزدە اكەسى نە ىستەردى بىلمەي داعدارىپ قالدى، ويتكەنى قىزى وعان ەكەۋىمىزبەن دە باقىتتى بولا الاتىنداي كورىنگەن-دى. ءسويتىپ، بۇل ەكەۋى بىر-بىرىمەن تەڭ ەكەن، قايسىسىن قالايتىنىن سۇيىكتى قىزىمنىڭ ىقتيارى ءبىلسىن دەپ ويلاپ، باسىن بوسقا قاتىرماۋدى كوزدەگەن اكەسى مۇنىڭ ءبارىن لەاندراعا، — ءوزىمدى وسىنداي ءمۇساپىر حالگە جەتكىزگەن باي قىزدى سولاي اتايدى، — ايتىپ بەرۋگە ۇيعاردى، — ءوستىپ، بالالارىنىڭ تاعدىر-تالايىنا قامقورلىق جاساۋعا نيەت ەتكەن اتا-انا اتاۋلى ونەگە الۋىنا بولاتىن قادام جاسادى، — بۇلاي دەگەندە اتا-اناسى بالالارىنا جارامسىز بەن جاعىمسىزدىڭ اراسىنان تاڭداۋعا ەرىك بەرسىن دەگەندى ايتىپ وتىرعان جوقپىن، كەرىسىنشە، ولارعا جاقسىلار اراسىنان تاڭداۋ جاساتسىن دەگەندى مەڭزەپ وتىرمىن، سوندا ولار وسىلاردىڭ اراسىنان ءوز ىقتيارىمەن ەڭ ءتاۋىرىن تاڭداماق. لەاندرانىڭ قانداي تىلەك بىلدىرگەنىن كىم ءبىلسىن، ءبىراق، ايتەۋىر، وزىممەن جانە باقتالاسىممەن اڭگىمەسى كەزىندە اكەسى قىزىنىڭ جاس ەكەنىن سىلتاۋراتتى، ودان سوڭ جالپىلاما ماعىناسى بار بىرنەشە ءسوز ايتتى: بۇل سوزىنەن ونىڭ وزىنە ەشقانداي مىندەت ارتپايتىنىن ۇعىندىق، ءبىراق ءوزىمىز نە اندا، نە مۇندا جوق، ەكى داي حالدە قالا باردىق. باقتالاسىمنىڭ اتى — انسەلمو، ءوز اتىم — ەۋحەنو، — ءسويتىپ ەندى سىزدەر بۇل تراگەديانىڭ باستى كەيىپكەرلەرىنىڭ ەسىمىن بىلدىڭىزدەر، ال ونىڭ اياعى قانداي بولارى ءالى بەيمالىم، ءبىراق، شاماسى، قايعىلى بولاتىن شىعار.

سول تۇستا سەلومىزداعى جوق-جۇقانا ءبىر ديقاننىڭ بالاسى ۆيسەنتە دە لا روكا دەيتىن بىرەۋ پايدا بولا كەتتى، — ول يتاليا مەن باسقا دا ەلدەرگە جاسالعان جورىقتان ورالعان ەدى. ون ەكى جاسار بالا كەزىندە سەلومىزدىڭ ۇستىمەن پولكىن الىپ وتكەن ءبىر اسكەر باسى ونى وزىمەن بىرگە اكەتكەن بولاتىن، ءسويتىپ ول جيىرما ءتورت جاستاعى، ءتۇرلى ءتۇستى اسكەري كيىم كيگەن، ءار-الۋان شىنى اشەكەي مەن جىڭىشكە بولات شىنجىر تاققان جىگىت بوپ قايتىپ ورالدى. بۇگىن ءبىر سىلدىرماق تاعىنسا، ەرتەڭىنە باسقاسىن تاعىپ شىعادى، ءبارى دە سونداي نازىك، الا-قۇلا، سالماعى دا از جانە كولەمى دە كىشكەنتاي. سەلولىقتار ونسىز دا وسپاقشىل حالىق، ال قولدارى بوس كەزدە ناعىز سايقىمازاققا اينالىپ كەتەدى، — مىنە، سولار مۇنىڭ كيىمىنىڭ سانى قانشا ەكەنىن، قانشا اشەكەيى بارىن ەسەپتەپ شىعارىپتى، سويتسە ونىڭ بار بولعانى ءارقيلى تۇستەگى ءۇش ءتۇرلى كيىمى، تاسپالارى مەن شۇلىقتارى عانا بار ەكەن، ءبىراق بۇل دۇنيەلەرىن كەرەمەت شەبەرلىكپەن اۋىستىرىپ كيەتىنى سونشالىق، ەگەر الگىندەي ارنايى ساناق جۇرگىزبەگەندە، كەم دەگەندە ون ءتۇرلى كيىمى، قالپاققا تاعاتىن جيىرماعا جۋىق قاۋىرسىنى بار دەپ باستەسۋگە بولاتىن-دى. سىزدەردەن جالعىز ءوتىنىشىم: ونىڭ كيىم-كەشەگى جايىندا وسىنشا ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ جاتقانىمدى مەزى قىلار مىلجىڭدىق دەپ ويلاماڭىزدارشى، — باسىمنان وتكەن جاعدايدا مۇنىڭ وزگەشە ورنى بار.

ادەتتە ول دەريەۆنيا الاڭىنداعى بايتەرەكتىڭ تۇبىندەگى ساكىگە كەپ جايعاسىپ، ەرلىك ىستەرى جايىندا جىر عىپ ايتىپ وتىراتىن، ءبىز بولساق اۋزىمىزدى اشىپ، كوزىمىزدى جۇمىپ، ءبىر ءسوزىن قالت جىبەرمەۋگە تىرىسىپ تىڭداپ وتىراتىنبىز. جەر-دۇنيەدە ول بارماعان ەل جوق كورىنەدى، ول قاتىسپاعان شايقاس تا بولماپتى. كۇللى ماروككو مەن ءتۋنيستى مەكەن ەتەتىن ماۆرلاردان دا كوپ ماۆردى جايراتىپتى، ال جەكپە-جەك سايىستارىنىڭ سانى گانتە، لۋنا، دەگو گارسيا دە پارەدەس پەن ءوزى اتاپ وتكەن مىڭداعان باسقا ساربازدىڭ جەكپە-جەگىنەن دە كوپ كورىنەدى جانە بارلىق ايقاستا دا ءبىر تامشى قان توكپەستەن جەڭىسكە جەتىپتى. ايتپاقشى، ول جاراقاتىنىڭ تىرتىق بوپ بىتكەن ورىندارىن كورسەتكەن، ودان تىرتىق سەكىلدى بىردەڭەنى اجىراتۋ قيىن بولسا دا، ول مۇنى شايقاستار مەن قاقتىعىستار كەزىندە اركەبۋز وعى تيگەن جەرلەر دەپ سەندىرىپ باعاتىن. ول ءوزىن وتە وكتەم ۇستاپ، ەسەرلىك پەن دورەكىلىكتىڭ نە ءتۇرىن كورسەتتى، تۋعان انام — قولىم، اتا-تەگىم — ىستەگەن ىستەرىم، سولدات ءمۋنديرىن كيىپ العان كەزىمدە كورولگە دە سالەم بەرمەيمىن، دەپ بوسەتىن. ازىن-اۋلاق مۋزىكانتتىعى دا وسىناۋ ءوزىمشىل وپىرەمدىگىنە سەپتىگىن تيگىزىپ ءجۇردى، گيتارانى ءبىرشاما ءتاۋىر تىڭقىلداتاتىنى راس-تى، كەيبىرەۋلەر گيتارا ونىڭ قولىنا تيگەن بويدا-اق سويلەپ قويا بەرەدى دەپ بوي بەرمەيتىن. ءبىراق، بۇل دا از: ونىڭ ولەڭ شىعاراتىن دا دارىنى بار ەدى، سەلومىزداعى ۇساق-تۇيەك وقيعالار تۋراسىندا ۇزىندىعى ءبىر جارىم ميل رومانستار قۇراستىراتىن.

مىنە، ءوزىم سىزدەرگە سيپاتتاپ بەرگەن وسىناۋ سولداتتى، الگى ۆيسەنتە دە لا روكانى، وسىناۋ كوزسىز باتىردى، وسىناۋ ءسانقويدى، وسىناۋ مۋزىكانتتى، وسىناۋ اقىندى ءۇيىنىڭ الاڭعا قارايتىن تەرەزەسىنەن لەاندرا دا تالاي كورىپ، وعان تالاي كوزىن سۇزگەن-دى. ادەمى كيىمدەرىنىڭ الەكەي-شۇلەكەيى كوزىن قارىقتىردى، كوشىرىپ جازىپ، كىم كورىنگەننىڭ قولىنا ۇستاتىپ جۇرگەن رومانستارى ەسىن كەتىردى، جۇرتتىڭ بارىنە جىر عىپ ايتىپ جۇرگەن ەرلىك ىستەرى جايىنداعى داقپىرت ونىڭ دا قۇلاعىنا جەتتى، — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇل ارادا دا شايتان ارالاسپاي ءىس بىتپەسە كەرەك، انا جىگىتتىڭ بۇعان قىرىنداۋعا قۇلقى اۋعانشا، قىزدىڭ ءوزى وعان عاشىق بوپ ۇلگەردى. ايەلدىڭ ءوزى ىنتالى بولعان جاعدايدا سۇيىسپەنشىلىك تۇيىندەرى جىلدام تارقاتىلاتىنى بەلگىلى عوي، لەاندرا مەن ۆيسەنتە دە وپ-وڭاي ءتىل تابىسىپ، سانسىز كوپ عاشىقتارىنىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرى لەاندرانىڭ وي-نيەتى قانداي ەكەنىن اڭعارىپ ۇلگەرگەنشە، ول مۇنى ىسكە اسىرىپ تا ۇلگەردى: جانىنداي جاقسى كورەتىن اكەسىنىڭ ءۇيىن تاستاپ، — شەشەسى جوق-تى، — وزىنە-وزى تاڭىپ جۇرگەن ويتكەن-بۇيتكەن باسقا ىستەرىنىڭ بارلىعىنان گورى بۇل ىستە كوبىرەك ولجالى سولداتپەن بىرگە سەلومىزدان قاشىپ كەتتى. بۇل وقيعا سەلومىزدى دا، بۇل جايىندا قۇلاقتانعان جانداردى دا تەگىس ايران-اسىر قىلدى. مەن نە ىستەرىمدى بىلمەي قالدىم، انسەلمو دا ابدىرادى، اكەسى قايعىعا باتتى، تۋىستارى اشۋعا ءمىندى، ءتارتىپ ساقتاۋشىلاردان تىنىشتىق كەتتى، جاساۋىلدار جان-جاققا جۇگىرۋمەن بولدى. جول بىتكەننىڭ ءبارىن شولىپ، ورمان-توعاي مەن وسى قالاي دەگەن جەرلەردىڭ ءبارىن ءتىنتىپ شىققان سەلولاستارى ەركەتايتىك لەاندرانى ارادا ءۇش كۇن وتكەندە ۇڭگىردىڭ ىشىنەن تاپتى، — ۇستىندە جالعىز كويلەك قانا بار ەكەن، ال ۇيىنەن وزىمەن بىرگە اكەتكەن قوماقتى سوماداعى اقشا مەن التىن-كۇمىس اشەكەيلەر ۇشتى-كۇيلى جوق بوپ شىقتى. جۇرت قىزدى جاپادان جۇدەپ بىتكەن اكەسىنە الىپ كەلىپ، بۇل قاسىرەتكە قالاي تاپ بولعانىن سۇراستىرا باستادى؛ قىز ۆيسەنتە دە لا روكانىڭ ءوزىن الداپ سوققانىن، ۇيلەنۋگە ۋادە بەرىپ، ۇيىنەن الىپ شىققانىن، جەر بەتىندەگى ەڭ باي، ەڭ كوڭىلدى قالاعا، انىعىراق ايتقاندا، نەاپولعا الىپ بارام دەپ سەندىرگەنىن، اڭقاۋلىقپەن الداۋعا كونىپ قالعانىن ءوز ىقتيارىمەن بايان ەتتى؛ ءسويتىپ، اكەسىنىڭ جيعان-تەرگەنىن ۇرلاپ العان قىز سول ءوزى ۇيىنەن ءىز-تۇزسىز جوعالاتىن كۇنى تۇندە ۆيسەنتەمەن بىرگە كەتەدى، ال اناۋ ونى ءبىر بيىك تاۋعا الىپ كەلەدى دە، كەيىن جۇرت بارىپ تاۋىپ العان ۇڭگىرگە قاماپ تاستايدى. سونداي-اق، قىز سولدات ءوزىنىڭ ابىرويىن توكپەگەنىن، توناپ العان سوڭ ۇڭگىردە قالدىرىپ، ءوزى قاشىپ كەتكەنىن حابارلادى، بۇل جاعداي جۇرتتى تاعى قايران قالدىردى. انا بۇزىقتىڭ ۇستامدىلىعىنا سەنە قويۋ وتە قيىن ەدى، سەنور، ءبىراق قىزدىڭ سوعان تابانداپ تۇرىپ العانى سونشا، قايعى باسقان اكەسى اقىر اياعىندا وسىعان يلاندى، ءسويتىپ قىزىنىڭ ءبىر جوعالسا قايتىپ ەشقاشان قالپىنا كەلمەيتىن اسىل قازىناسى قوسا تونالىپ كەتپەگەنىنە كامىل سەنگەن ول قولدى بولعان بايلىقتارى جايىندا ويلاۋدى دا ءبىرجولا ۇمىتتى. لەاندرا كەلىپ، اڭگىمەسىن ايتىپ بەرگەن سول كۇنى-اق اكەسى، بىزگە ەشتەڭە بىلدىرمەي، وزىنە-وزى جاساپ العان جامان اتى جارىم-جارتىلاي بولسا دا ۋاقىت اعىنىنا جۇتىلار دەگەن ويمەن قىزىن قالالىق موناستىرعا اتتاندىرىپ جىبەرىپتى. لەاندرانى تانىمايتىن، ونىڭ قانداي قىز ەكەنىنە، — جاقسى قىز با، الدە ونشا ەمەس پە، — كوڭىل اۋدارمايتىن جۇرتتىڭ الدىندا بۇل قىلىعىن جاستىعىنا بالاپ، جۋىپ-شايۋعا بولار دا ەدى، ءبىراق اڭعارىمپازدىعى مەن اقىل-پاراساتىن جاقسى بىلەتىندەر مۇنى اڭقاۋلىق دەپ ەمەس، جەڭىلتەكتىك دەپ، سونداي-اق ايەل زاتىنىڭ جاراتىلىسىنا ءتان ەرەكشەلىك، ياعني ويلانباي ءىس قىلۋشىلىق جانە ۇياتتى بىلمەۋشىلىك دەپ باعالادى.

لەاندرانى موناستىرعا قاماعاننان كەيىن انسەلمونىڭ ەشتەڭەگە زاۋقى سوقپاي قالدى — قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر، كوز جانارىنان قۋانىش ۇشقىنى كورىنبەيتىن بولدى، — مەنىڭ دە كوز الدىم قاراڭعى تارتىپ كەتتى: جانار وتىم جاسىپ، سۇلەسوق كۇيگە ءتۇستىم. لەاندرادان قول ۇزگەن سوڭ قاتتى قامىعىپ، قايعى شەگىپ، ونى ءبىر كورۋگە زار بولدىق، سولداتتىڭ ءسانقۇمارلىعىنا قارعىس ايتتىق، ءتيىستى دارەجەدە قىراعىلىق جاساماعانى ءۇشىن لەاندرانىڭ اكەسىن جەك كوردىك. اقىر اياعىندا انسەلمو ەكەۋىمىز سەلونى تاستاپ، وسى شالعىندىققا كەپ ورىن تەبۋگە ۇيعارىم جاسادىق، وسى جەردە ول ءوزىنىڭ ءبىر قورا قويىن باعادى، ال مەن ءبىر ۇلكەن وتاردى قۇرايتىن ەشكىمدى باعىپ ءجۇرمىن، ءسويتىپ، اعاش اراسىندا وسىنداي تىرلىك كەشىپ جاتىرمىز؛ ءبىر جاقسىسى، سەزىمگە قالاعانىمىزشا ەرىك بەرەمىز: بىرەسە سۇيكىمدى لەاندرانى جەر-كوككە سىيعىزباي دارىپتەيمىز، بىرەسە ونى ايىپتاپ اڭكى-تاڭكىسىن شىعارامىز نەمەسە وڭاشا وتىرىپ، ونى اھ ۇرىپ ارمان ەتەمىز ءجا بولماسا ءارقايسىمىز ءوز الدىمىزعا جاراتقاننان جاردەم سۇرايمىز. لەاندرانىڭ باسقا عاشىقتارى دا بىزدەن ۇلگى الىپ، وسىناۋ جارتاستى تاۋعا كەپ جايعاسىپ، ءبىز سەكىلدى قوي-ەشكى باعۋعا كىرىستى. ولاردىڭ شامادان تىس كوپ جينالعانى سونشا، بۇل ارا شىن مانىندەگى باقتاشىلار اركادياسىنا اينالدى، ويتكەنى باقتاشىلار مەن ولاردىڭ قاشالارى بۇل ارادان ادىم اتتاعان سايىن كەزدەسەدى جانە قايدا بارساڭ دا سۇيكىمدى لەاندرانىڭ ەسىمى قۇلاققا شالىنباي قالمايدى. بىرەۋ وعان قارعىس جاۋدىرىپ، ونى ەركە-شولجىڭ، جەڭىلتەك جانە اردان بەزگەن دەپ اتايدى، ەكىنشىسى ونى ىشقىرى بوس، جەڭىل جۇرىسكە اۋەس دەپ كىنالايدى، باسقا بىرەۋ ونى اقتاپ، قاتەلىگىن كەشىرگەنىن ايتادى، وڭگە بىرەۋ ونى سوگىپ، بالاعاتتايدى، سونداي-اق ونىڭ سۇلۋلىعىن ايتىپ تامساناتىندار دا، مىنەز-قۇلقىن شەنەپ-مىنەيتىندەر دە بار، — قىسقاسى، ءبارى دە ونى كىنالاپ، ءبارى دە ونى ءپىر تۇتادى، وسىناۋ ەسالاڭدىقتىڭ ابدەن اسقىنىپ العانى سونشا، وزىنە قاراماي كەتكەنىنە كۇيىنىش بىلدىرۋشىلەر دە كوبەيە باستادى، — سولاردىڭ ىشىندە ءتىپتى ونىمەن ءبىر اۋىز ءتىل قاتىسۋ باقىتى بۇيىرماعاندارى دا بار، — تاعى ءبىر توبى وكىنىشكە بوي الدىرىپ، قىزعانىشتان ورتەنىپ كەتە جازداپ شاق ءجۇر، ال ونىڭ ەشكىمنىڭ بويىندا قىزعانىش سەزىمىن وياتا قويماعانى انىق-تى، ويتكەنى، بۇرىن ايتىپ وتكەنىمدەي، اۋەلى ونىڭ ءىس-قىلىعى ءمالىم بوپ، ىنتىزارلىعى كەيىن عانا توبە كورسەتكەن-دى. باقتاشىلاردىڭ ءبىرى بولماسا ءبىرى ءوز باقىتسىزدىعىن جەلگە جاريا ەتپەگەن بىردە-بىر جىرا-جىقپىلدى، بۇلاقتىڭ جاعاسىن نەمەسە اعاشتىڭ ساياسىن تاپپايسىڭ، لەاندرا ەسىمى ايتىلعان بويدا جاڭعىرىق ونى الىسقا الىپ كەتەدى، تاۋلار — لەاندرا دەپ گۇرىلدەيدى، جىلعالار — لەاندرا دەپ سىلدىرايدى، لەاندرا ءبارىمىزدى مالىمسىزدىك پەن اۋەيىلىك احۋالىندا ۇستاپ وتىر، ءبارىمىز دە الدەنەدەن بوستان-بوس دامەلىمىز، وعان قوسا بويىمىزدى الدەنەندەي ءبىر ۇرەي بيلەپ العان. وسىناۋ وڭشەڭ ەسۋاستىڭ ىشىندە ەڭ تومەنگى، سونىمەن ءبىر مەزگىلدە ەڭ جوعارعى پاراسات-پايىم يەسى باقتالاسىم انسەلمو سەكىلدى كورىنەدى ماعان، ويتكەنى وكىنىش بىلدىرەتىن سەبەپتەرىنىڭ سونشالىقتى كوپتىگىنە قاراماستان، ول تەك لەاندرانىڭ الىستا جۇرگەنىنە عانا وكىنەدى، ءسويتىپ ءوزى وتە شەبەر وينايتىن راۆەل اۋەنىنىڭ قوشتاۋىمەن كۇيىنىشتەرىن انگە قوسادى، بۇل، ارينە، ونىڭ اقىل-ەسى دۇرىستىعىن اڭعارتادى. مەن بولسام، باسقا جولدى، الدەقايدا جەڭىلدەۋ جانە، ءوز ويىمشا، الدەقايدا اقىلعا قونىمدى جولدى تاڭدادىم، اتاپ ايتقاندا: ايەلدەردىڭ جەڭىلتەكتىگىن، تۇراقسىزدىعىن، ەكى جۇزدىلىگىن، ۋادەلەرىنىڭ جالعاندىعىن، وپاسىزدىعىن، سونداي-اق، ارمان-ويلارىنىڭ نىساناسىن تاڭداۋداعى البىرتتىعىن اشكەرەلەيمىن. مىنە، سەنورلار، الگىندە وزدەرىڭىزگە جاقىنداعان كەزدە شىبىشىما ارناپ ايتقان ءسوزىمنىڭ ماعىناسى سىزدەرگە ەندى ءقازىر جاقسى تۇسىنىكتى بولعان شىعار: ول — ايەل جىنىستى، سول سەبەپتى ونى ونشا جوعارى باعالامايمىن، ال، شىندىعىندا، بۇل وتارىمداعى ەڭ جاقسى ەشكى. وزدەرىڭىزگە ايتايىن دەگەنىم دە وسى ەدى. بالكىم، كوبىرەك سويلەپ كەتكەن شىعارمىن، ەسەسىنە داستارقانىم دا ونشا جۇتاڭ بولمايدى: قاشام قول سوزىم جەردە، ال وندا جاڭا ساۋىلعان ءسۇت تە، كەرەمەت ءدامدى سۇتسىرنە دە، ءتۇرى دە اسەم، ءوزى دە ءتاتتى جاڭا پىسكەن جەمىس تە بار.

Lءىى تاراۋ

دون كيحوتتىڭ باقتاشىمەن قاقتىعىسى جايىندا جانە زىكىرشىلەرمەن اراداعى سيرەك كەزدەسەتىن كيكىلجىڭ كەزىندە دون كيحوتتىڭ تەرلەپ-تەپشىپ ءجۇرىپ اقىرى جەڭىسكە قول جەتكىزگەنى جونىندە

باقتاشىنىڭ اڭگىمەسى جۇرتتىڭ بارلىعىنا ۇنادى؛ باقتاشى، اسىرەسە، كانونيكتى قاتتى ىرزا قىلدى: ونىڭ دەريەۆنيادا تۇراتىن قاراپايىم باقتاشىدان گورى وقۋ-توقۋى بار قالا تۇرعىنىنا ءتان اڭگىمەلەۋ مانەرىنە ءتانتى بولعان كانونيك سۆياششەننيكتىڭ تاۋلاردا عالىمدار تۋادى دەگەن ءسوزىن وتە ورىندى دەپ بىلەتىنىن ايتتى. وتىرعانداردىڭ ءبارى ەۋحەنوعا كومەك كورسەتۋگە ىقىلاس بىلدىرە باستادى؛ سولاردىڭ ىشىندە دون كيحوت بارىنەن دە كوبىرەك كەڭپەيىلدىلىك تانىتتى، ويتكەنى ول بىلاي دەدى:

— وسى ءسوزىم ءسوز، باقتاشى باۋىرىم، شىتىرمان وقيعا ىزدەپ شىعار مۇمكىندىگىم بولسا، ەندى ەشقانداي جامانشىلىق كورمەۋىڭە بارلىق جاعدايدى جاساۋ ءۇشىن ەش ويلانباستان ساپارعا اتتانىپ كەتەر ەدىم: تالىمگەر ايەلدىڭ دە، سونداي-اق كەدەرگى جاساماق بولعان باسقالاردىڭ دا قارسىلىعىنا قاراماستان لەاندرانى موناستىردان (ونى وندا كۇشپەن ۇستاپ وتىرعاندارى كامىل) الىپ شىعار ەدىم دە، ىقتيارىڭشا ىقىلاس كورسەتۋىڭ ءۇشىن ونى ءوز قولىڭا تابىس ەتەر ەدىم — تەك، ارينە، قىز-قىرقىندارعا قانداي دا بولسىن ءجابىر كورسەتۋگە تىيىم سالاتىن رىسارلىق قاعيدالاردى قاتاڭ ساقتاۋىڭ كەرەك بولادى. دەي تۇرعانمەن، جاراتقان يەمىز جارىلقار دەپ ءۇمىت ەتەم جانە اق نيەتتى سيقىرشىدان گورى قارا نيەتتى سيقىرشىنىڭ قۇدىرەتى جوعارى بولا قويماس دەپ سەنەم، ءسويتىپ، قورعانسىزدار مەن كەمباعالدارعا اراشاشى بولماققا ءاۋ باستا بەرگەن سەرتىمە ساي، بولاشاقتا وزىڭە كومەك كورسەتىپ، قامقورلىق جاساۋعا ۋادە ەتەم.

باقتاشى دون كيحوتقا قاراپ قالدى دا، كيىمىنىڭ سيىقسىزدىعى مەن تۇر-الپەتىنىڭ ۇسقىنسىزدىعىنا تاڭىرقانىس ءبىلدىرىپ، جانىندا وتىرعان شاشتارازدان:

— سەنور! تۇرپاتى تىم وعاش، ءسوزى دە سولەكەت مىنا كىسى كىم؟ — دەپ سۇرادى.

— اۋ، بۇل جاماندىقتىڭ جويىمپازى، جالعاندىقتىڭ جاۋى، قىز-كەلىنشەكتەردىڭ قالقانى، داۋلەردىڭ دۇشپانى، ۇرىس دالاسىنىڭ قاھارمانى، ءدۇيىم جۇرتقا ءماشھۇر لامانچالىق دون كيحوت بولماعاندا كىم بولۋشى ەدى؟ — دەپ جاۋاپ قاتتى شاشتاراز وعان.

— بۇل ءسوزىڭىز كەزبە رىسارلار جايىنداعى كىتاپتاردا جازىلعانداردى ەسىمە سالىپ تۇر، — دەدى باقتاشى، — ولار دا ءوزىڭىز مىنا كىسىگە قاتىستى ايتقان شارۋالارمەن اينالىساتىن، ءبىراق، مەنىڭشە، نە ءسىز قالجىڭداپ وتىرسىز، نە مىنا مىرزانىڭ باسىندا مي جوق.

— ءوي، اردان بەزگەن ارامزا! — دەدى بۇعان جاۋاپ رەتىندە دون كيحوت. — باسىندا مي جوق قاۋاق باس ماقۇلىق مىنا سەن، ال مەنىڭ باسىم وزىمە جەتەرلىك نارسەگە تولى، ونداي نارسە سەنى دۇنيەگە اكەلگەن انا سالداقىدان تۋعان سايقال شەشەڭدە دە بولماعانى انىق.

سوزدەن ىسكە كوشكەن ول، الدىندا جاتقان ناندى الدى دا، بار كۇشىمەن باقتاشىنىڭ بەتىنە جىبەرىپ قالدى، ءسويتىپ ونىڭ مۇرنىن دالاداي قان قىلدى؛ باقتاشى قالجىڭدى ۇناتپايتىن، وعان قوسا وزىنە استە قالجىڭ دەپ جورۋعا جاتپايتىن ءجابىر جاسالعانىن كورگەن ول كىلەمگە دە، داستارقانعا دا، اس ءىشىپ وتىرعان ادامدارعا دا قاراماي دون كيحوتقا تۇرا ۇمتىلدى، ءسويتتى دە، ونى كەڭىردەگىنەن قوس قولداپ قىلعىندىرا باستادى، ەگەر سول ەكى ارادا جەدەل جەتىپ ۇلگەرگەن سانچو پانسا يىعىنان الا تۇسپەگەندە، بالكىم، ونى تۇنشىقتىرىپ ولتىرۋدەن دە تايىنباعان بولار ەدى؛ تاباقتاردى تاپتاپ، شىنى اياقتاردى تالقان عىپ، ىشىندەگىلەرىنىڭ ءبارىن توگىپ-شاشقان سانچو باقتاشىمەن بىرگە داستارقاننىڭ ۇستىنە كەلىپ قۇلادى. ازاتتىق العان دون كيحوت باقتاشىعا قايتا ۇمتىلدى، ال باقتاشىنىڭ بەتىن ونسىز دا قان جۋىپ كەتكەن-دى، ونىڭ ۇستىنە سانچودان دا تەپكى جەگەن-دى، وسىعان بايلانىستى قاندى كەك الماققا ويى كەتىپ، ءتورت اياقتاپ ەڭبەكتەگەن كۇيى پىشاق ىزدەپ جۇرگەن بولاتىن، ءبىراق ونىڭ بۇل ويىن جۇزەگە اسىرۋعا كانونيك پەن سۆياششەننيك بوگەت جاسادى، ال شاشتاراز باقتاشىنىڭ دون كيحوتتى الىپ ۇرىپ استىنا بۇكتەۋىنە سەپتەسىپ جىبەردى، سول سول-اق ەكەن، بەيشارا رىسارعا جۇدىرىق جاۋىپ كەپ بەردى، ءسويتىپ كەلەسى ساتتە ونىڭ دا بەتى باقتاشىنىڭ بەتى سەكىلدى قىزىل-الا قانعا بويالدى. كانونيك پەن سۆياششەننيكتىڭ كۇلكىدەن ىشەگى تۇيىلە جازدادى، جاساۋىلدار دا ءماز-مايرام بوپ، تۇراق تاپپاي تىپىرشىپ، قۇددى ءبىر يت تالاستىرىپ جاتقانداي، ەكەۋىن بىر-بىرىنە ايداپ سالۋمەن بولدى؛ تەك سانچو پانسا عانا نە ىستەردى بىلمەي الاسۇردى، ويتكەنى كانونيك مالايىنىڭ قولىنان بوسانىپ شىعۋعا شاماسى جەتپەي دىمى قۇرىپ، مىرزاسىنا كومەك بەرە الماي تۇرعان-دى.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جۇرتتىڭ ءبارى كوڭىلدى، ءماز-شات بولاتىن، ال ەكى جاۋىنگەر ءبىرىن-بىرى اياماي جۇدىرىقتاپ جاتقان، ءبىراق سول ارادا كەرنەي ءۇنى قۇلاققا شالىندى، ونىڭ سوزىلىڭقى دا جىلاڭقى شىققانى سونشا، ءبارى دە دىبىس شىققان جاققا ەرىكسىز باستارىن بۇرىپ تۇرىپ قالدى، الايدا الگى ءۇندى قۇلاعى شالعان دون كيحوت باسقالاردان گورى كوبىرەك ابىگەرلەنىپ كەتتى؛ باقتاشىنىڭ استىنا ءوز ىقتيارىمەن تۇسپەگەن ول، اجەپتاۋىر دارەجەدە تاياق جەپ تە ۇلگەرگەنىنە قاراماستان، اناعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:

— شايتان باۋىرىم، تىڭدا، — كۇشىڭ مەن باتىلدىعىڭ مەنەن اسىپ ءتۇسۋى سەبەپتى سەنىڭ، ارينە، شايتان ەكەنىڭ كامىل، — ساعان ايتار ءوتىنىشىم: قانەكي، ەكەۋىمىز ءبىر ساعاتقا بولسا دا بىتىمگە كەلەيىك، ويتكەنى، كەرنەيدىڭ قۇلاعىمىزعا كەلىپ جەتكەن ۇزدىككەن ءۇنى، شاماسى، مەنى جاڭا شىتىرمان وقيعالارعا شاقىرىپ تۇرعان سەكىلدى.

ءوزىنىڭ بىرەۋلەردى ۇرىپ-سوعۋى جانە ءوزىن دە بىرەۋلەردىڭ ۇرىپ-سوققانى ابدەن جالىقتىرعان باقتاشى دون كيحوتتى قولما-قول بوساتتى، اناۋ ورنىنان اتىپ تۇرىپ جۇرتتىڭ ءبارى باستارىن بۇرعان جاققا باسىن بۇرىپ تۇرا قالدى دا، كەنەت، زىكىرشىلەردى ەسكە سالاتىن اق كيىم كيگەن كوپ ادامنىڭ قىردان تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقانىن كوردى.

ەسكەرتە كەتەتىن ءجايت، سول جىلى جەرگە ءنار سىڭىرۋگە بۇلتتار ساراڭدىق جاساعان ەدى، وسى جاعدايعا وراي اينالا-ماڭايداعى بارلىق ەلدى مەكەندە قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي قايىرىمدىلىق قاقپاسىن ايقارا اشىپ، جەرگە جاڭبىر جىبەرۋى ءۇشىن شەرۋلەر ۇيىمداستىرىلىپ، دۇعا وقۋ، كۇنالارىنا كەشىرىم ءوتىنۋ راسىمدەرى جاسالىپ جاتقان بولاتىن؛ وسى ماقساتپەن تاياۋ ماڭداعى سەلونىڭ تۇرعىندارى جوتا باسىندا ورنالاسقان، وزدەرى ايرىقشا قادىرلەيتىن ءبىر زياراتحاناعا قاراي باعىت العان-دى. ولاردىڭ ەلدەن ەرەك كيىمدەرىنە زەيىنى اۋىپ كەتكەندىكتەن، زىكىر سالۋشىلاردى بۇرىن دا تالاي كورگەنى دون كيحوتتىڭ تارس ەسىنەن شىقتى، — كەرىسىنشە، وعان بۇل ارادا الدەنەندەي ءبىر شىتىرمان وقيعا بولاتىنداي، كەزبە رىسار رەتىندە وسى وقيعانىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرۋى كەرەكتەي كورىنىپ كەتتى؛ الگى ادامدار اكەلە جاتقان، ازالى جامىلعىمەن بۇركەلگەن ءمۇسىندى ۇجدانسىزدار مەن جاۋىز قاراقشىلار الىپ قاشقان الدەبىر اتاقتى سەنورا ەكەن دەپ ويلاپ قالۋى دا وسى سەنىمىن نىعايتا ءتۇستى؛ وسىنداي بايلامعا كەلگەن ول تاياق تاستام جەردە جايىلىپ جۇرگەن روسينانتتىڭ جانىنا جۇگىرە باسىپ جەتتى دە، ەردىڭ قاسىنان جۇگەنى مەن قالقانىن بوساتىپ الىپ، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا اتىنىڭ اۋىزدىعىن سالىپ، سانچودان سەمسەرىن الىپ بەرۋىن سۇرادى، سوسىن روسينانتقا قارعىپ ءمىنىپ، سول ارادا تۇرعاندارعا قاراپ، قاتتى داۋىستاپ بىلاي دەدى:

— ال، جاراندار، جەر بەتىندە كەزبە رىسار وردەنىنە جاتاتىن كاۆالەرونىڭ بولعانى قانداي عانيبەت ەكەنىنە ءقازىر-اق كوزدەرىڭىز جەتەتىن بولادى. قايتالاپ ايتام، تۇتقىنعا اكەتىلىپ بارا جاتقان انا قادىرمەندى سەنورانىڭ وسى ءقازىر قالاي ازات ەتىلگەنىنىڭ كۋاسى بولعاننان كەيىن، كەزبە رىسارلار قۇرمەتكە لايىق پا، جوق پا، ونى وزدەرىڭىز-اق تۇسىنەسىزدەر.

وسىنى ايتقان ول، روسينانتتىڭ بۇيىرىنەن شپورى بولماعاندىقتان، وكشەسىمەن تەبىنىپ قالدى دا، اتىنىڭ بار شابىسىمەن، — ءبىراق جەلىسىمەن ەمەس، ويتكەنى، وسىناۋ ءبىر وتىرىگى جوق حيكايانىڭ ۇزىنا بويىندا روسينانت جەلىپ ەدى دەپ ءبىر دە ءبىر مارتە ايتىلمايدى، — زىكىرشىلەرگە قاراي قۇيعىتا جونەلدى، سۆياششەننيك، كانونيك پەن شاشتارازدىڭ ونى ۇستاپ قالۋعا تىرىسىپ باققاندارىنان، ارينە، ەشتەڭە ونگەن جوق، — وعان ءتىپتى سانچونىڭ جالىنىپ-جالبارىنعان ايقايى دا اسەر ەتپەدى:

— قايدا تارتتىڭىز، سەنور دون كيحوت؟ ءسىزدى يەكتەپ العان جانە كاتوليكتىك سەنىمىمىزگە قارسى شىعۋعا تۇرتپەكتەپ تۇرعان قاي شايتان؟ وتىرىك بولسا اتىم ءوشسىن، مۇنىڭ زىكىرشىلەر شەرۋى ەكەنىن، ال ورىنتاقتا الىپ كەلە جاتقان سەنورا — باليعاتى بۇزىلماعان پاك بيكەنىڭ قاسيەتتى بەينەسى ەكەنىن قالاي عانا تۇسىنبەيسىز؟ نە ىستەگەلى تۇرعانىڭىزدى ويلاساڭىزشى، سەنور، — بۇ جولى ءتىپتى نە ىستەمەگىڭىزدى ءوزىڭىز دە بىلمەيتىنىڭىز كامىل.

سانچو بوسقا اۋرە بولدى، — مىرزاسىنىڭ اق شاپاندىلارعا تەزىرەك جەتىپ، قارا جامىلعان سەنورانى قۇتقارىپ الۋ جونىندەگى ويعا باسى ءبۇتىن بەرىلگەنى سونشا، ونىڭ ءبىر ءسوزىن دە ەستىمەدى، ال ءتىپتى ەستىگەن كۇندە دە ءبارىبىر، وزىنە كورول جارلىق بەرسە دە كەرى بۇرىلماس ەدى. اقىرى ول شەرۋگە جاقىنداپ، روسينانتتىڭ تىزگىنىن تارتتى، — بۇل بەيشارا سوعان دەمالادى ەكەم دەپ ۇمىتتەنىپ قالدى، — سوسىن قاتتى تولقۋدان تارعىلدانىپ شىققان داۋسىمەن:

— سەندەر، ءسىرا، ار-ۇياتتارىڭ تازا بولماعاندىقتان، بەتتەرىن بۇركەپ العاندار! ءقازىر وزدەرىڭە ايتاتىن ءسوزىمدى مۇقيات تىڭداپ الىڭدار! — دەدى.

ءمۇسىندى كوتەرىپ كەلە جاتقاندار الدىمەن توقتادى، ال اندەتىپ دۇعا وقىپ كەلە جاتقان ءتورت پسالومشىنىڭ ءبىرى دون كيحوتتىڭ ەرەپەيسىز ءتۇر-سىقپىتىنا، روسينانتتىڭ كوتەرەمدىگىنە، دون كيحوتتىڭ ءوزى بايقاپ قالعان باسقا دا ەزۋ تارتتىرار ەرەكشەلىكتەرىنە نازار اۋدارىپ، وعان بىلاي دەدى:

— سەنورىم جانە باۋىرىم! ەگەر بىزگە بىردەڭە ايتپاق بولساڭىز تەزىرەك ايتا قويىڭىز — مىنا اعايىندار دەنەلەرىن قىزىل-جوسا قان عىپ تاستادى، سوندىقتان بىر-ەكى اۋىز سوزبەن ايتاتىن وتە قىسقا بىردەڭە بولماسا، اڭگىمە تىڭداپ تۇرارلىق مۇرعامىز جوق جانە ونىڭ بىزگە قاجەتى دە جوق.

— مەن مۇنى سىزدەرگە ءبىر-اق سوزبەن ايتا الام، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — اڭگىمە بىلاي: مىنا سۇيكىمدى سەنورانى وسى ءقازىر قولما-قول بوساتىڭدار، كوزىندەگى مولتىلدەگەن جاس پەن كوڭىلسىز كەيپى سەندەردىڭ ونى كۇشپەن الىپ بارا جاتقاندارىڭدى، وعان الدەنەندەي ءبىر قاتتى ءجابىر-جاپا كورسەتكەندەرىڭدى بايقاتىپ تۇر، ال ءوزىم بۇل دۇنيەگە وسىنداي زۇلىمدىقتاردىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ ءۇشىن كەلگەن جان بولۋىم سەبەپتى، وعان ارا ءتۇسىپ، ءوزى ارمان ەتكەن جانە وزىنە تيەسىلى ەركىندىگىن الىپ بەرمەيىنشە سەندەرگە ادىم دا اتتاتپايمىن.

بۇل ءسوزدى ەستىپ تۇرعاندار ونىڭ جارىمەس ەكەنىن تۇسىنە قويىپ، دۋ كۇلىستى، ولاردىڭ كۇلكىسى دون كيحوتتىڭ اشۋىن قوزدىرىپ جىبەردى، — ءبىر اۋىز سوزگە كەلمەستەن سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا، زەمبىلگە قاراي ۇمتىلدى. ءمۇسىندى اكەلە جاتقانداردىڭ ءبىرى جولداسىمەن ورىن اۋىستىردى، سوسىن الدەبىرەۋى دەمالعىسى كەلگەندە زەمبىلدى تىرەپ قويۋعا ارنالعان ايىر ما الدە سىرىق پا، بىردەڭەنى جوعارى كوتەرىپ العان كۇيى دون كيحوتتىڭ الدىنان قارسى شىقتى، دون كيحوت سەمسەرىنىڭ سۇراپىل سوققىسى دا، مىنە، ءدال وسى سىرىققا كەپ ءتيىپ، ونى ورتاسىنان قاق ءبولىپ جىبەردى، الايدا زەمبىلشى سىرىقتىڭ قولىندا قالعان مولتاعىمەن دون كيحوتتى سەمسەر ۇستاپ تۇرعان، قالقانى قاتتى قايىرىم قارەكەتتەن قورعاپ قالا المايتىن قولىنان وڭدىرماي قونجيتقانى سونشا، بەيشارا دون كيحوت دىم قارسىلىق بىلدىرەر دارمەنى بولماي اتىنان جەرگە جالپ ەتە ءتۇستى. ونىڭ سوڭىنان جانۇشىرا جۇگىرىپ كەلە جاتقان سانچو پانسا مىرزاسىنىڭ قۇلاپ تۇسكەنىن كورىپ، دۇشپانىنا ونى ەندى ۇرماۋىن سۇراپ ايقايلادى، — ول جادىلانعان رىسار، ومىرىندە ەشكىمگە ەشقانداي زيان جاساماعان ادام، دەدى. الايدا زىكىرشىنى سانچونىڭ ايقايى ەمەس، دون كيحوتتىڭ تىرشىلىك بەلگىسىن بىلدىرمەي تىرايىپ جاتقانى توقتاتتى؛ وسىنى كورىپ، دون كيحوتتى ولدىگە ساناعان ول شاپانىنىڭ ەتەگىن قايىرىپ الدى دا، الدى-ارتىنا قاراماي زىتا جونەلدى.

سول ارالىقتا دون كيحوتتىڭ باسقا سەرىكتەرى دە كەلىپ جەتتى، بۇلاردىڭ تۋرا تارتىپ وزدەرىنە ءتونىپ كەلە جاتقانىن، ارالارىندا اربالەت اسىنعان جاساۋىلدار دا بارىن كورىپ، جاعدايلارىنىڭ قيىنداي تۇسكەنىن اڭعارعان شەرۋشىلەر ءمۇسىننىڭ ماڭايىنا شوعىرلاندى؛ ءسويتىپ، كۇلاپارالارىن كيىپ، قولدارىنا شىبىرتقىلارىن، ال پسالومشىلار شامدالدارىن الىپ دۇشپاننىڭ تىقسىرۋىنا تويتارىس بەرمەككە، ال ءساتى ءتۇسىپ جاتسا، ءتىپتى قارسى شابۋىلعا شىقپاققا وڭتايلاندى، ءبىراق تاعدىر ءىستىڭ جايىن ولار جوبالاعاننان تاۋىرىرەك ەتىپ ورايلاستىردى، ويتكەنى مىرزامنان ايرىلىپ قالعان ەكەم دەپ ويلاعان سانچو ونىڭ دەنەسىن قۇشاقتاي جىعىلىپ، مەيلىنشە ايانىشتى ءارى مەيلىنشە كۇلكىلى تۇردە ونى جوقتاپ زار يلەي باستاعان-دى. ءبىزدىڭ سۆياششەننيكتى شەرۋمەن بىرگە كەلە جاتقان باسقا سۆياششەننيك تانىدى، بۇل جاعداي زارە-قۇتىن جوعالتا باستاعان ەكى جاقتى دا بىردەي تىنىشتاندىردى. ءبىزدىڭ سۆياششەننيك دون كيحوتتىڭ كىم ەكەنىن اناعان ەكى-ۇش اۋىز سوزبەن ءتۇسىندىرىپ بەردى، ءسويتىپ ول بەيشارا رىساردىڭ ءولى الدە ءتىرى ەكەنىن كورمەككە سوعان قاراي قوزعالعان كەزدە زىكىرشىلەر دە ونىڭ سوڭىنان توپىرلاي ەرىپ، سانچو پانسانىڭ كوزىنەن جاس توگىپ، بىلاي دەپ جوقتاۋ ايتىپ جاتقانىن ەستىدى:

— بەۋ، رىسارلاردىڭ تارلانى-اي، سويىلدىڭ ءبىر عانا سوققىسىنىڭ ءوزى-اق جالاۋلى ءومىرىڭنىڭ ءجىبىن ءۇزىپ كەتە باردى-اۋ! بەۋ، اۋلەت-تۇقىمىنىڭ ار-نامىسى، كۇللى لامانچا مەن كۇللى الەمنىڭ ماقتانىشى مەن مەرەيى، سەنىڭ ولىمىڭنەن كەيىن جەر-جاھاندى ازعىندار جايلايدى-اۋ، ويتكەنى ەندىگى جەردە ولاردى زۇلىمدىعى ءۇشىن جازالايتىن دا جان بولمايدى عوي! بەۋ، دۇنيەدەگى الەكساندرلار اتاۋلىنىڭ ءبارىن قوسا ەسەپتەگەندەگىدەن دە ءمارت شۇلەنگىرىم-اي، ويتكەنى وزىڭە قىزمەت ەتكەن بار-جوعى سەگىز ايىمنىڭ ىشىندە عانا سەن ماعان جان-جاعىن تۇگەل تەڭىز شايىپ، قورشاپ جاتقان ەڭ جاقسى ارالدى سىيعا تارتىپ ەدىڭ-اۋ! بەۋ، مەنمەندەردىڭ الدىندا مومىن، مومىنداردىڭ الدىندا تاكاپپار، — جوعا، ولاي ەمەس، كەرىسىنشە دەمەك ەدىم! — قاۋىپ-قاتەردەن قايمىقپايتىن، جوقشىلىققا قامىقپايتىن، ەشكىمگە عاشىق بولماعان، ىزگى نيەتتىلەرگە ەلىكتەۋشى، قارا نيەتتىلەردىڭ قاس جاۋى، زالىمداردىڭ دۇشپانى، — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كەزبە رىسار، ويتكەنى، وسىنىڭ ءوزى-اق ءبارىن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى!

سانچونىڭ زار قاعىپ جىلاعان داۋىسى دون كيحوتقا جان ءبىتىردى، ءسويتىپ ونىڭ العاش ايتقان ءسوزى مىناداي بولدى:

— وزىڭىزدەن قول ءۇزىپ جىراق كەتكەن جاندار، بەۋ، بالداي ءتاتتى دۋلسينەيا، بۇدان دا جامان تاقسىرەت تارتادى. جادىلانعان ارباعا مىنۋىمە جاردەم ەتشى، دوستىم سانچو، يىعىمنىڭ سۇيەكتەرى ۋاتىلىپ كەتۋى سەبەپتى روسينانتتىڭ ەرىندە وتىرا الاتىن شامام جوق.

— قۋانا-قۋانا كومەكتەسەم، مارحاباتتى مىرزام، — دەدى سانچو، — سويتەمىز دە وزىڭىزگە تەك جاقسىلىقتان باسقا ەشتەڭە ويلامايتىن مىنا سەنورلارمەن بىرگە تۋرا تارتىپ سەلومىزعا بارامىز، وداڭ سوڭ وزىمىزگە كوبىرەك پايدا تۇسەتىندەي جانە داڭقىمىز كوبىرەك شىعاتىنداي جاڭا ءبىر جورىققا قام جاسايمىز.

— مۇنىڭ وتە ورىندى اڭگىمە، سانچو، عالامشارلاردىڭ قازىرگى زياندى

ىقپالىنىڭ كۇشى ازايعانشا كۇتە تۇرساق، كەرەمەت كورەگەندىك جاساعان بولار ەدىك، — دەدى دون كيحوت.

كانونيك، سۆياششەننيك پەن شاشتاراز بۇدان ارتىقتىڭ وزدەرىنە كەرەگى دە جوعىن ءمالىم ەتىپ، سانچو پانسانىڭ قاراپايىمدىعىنا قايران بولعان كۇيلەرى دون كيحوتتى ءوزى وسى اراعا شەيىن وتىرىپ كەلگەن ارباسىنا قايتا مىنگىزدى؛ شەرۋگە قاتىسۋشىلار قايتادان قاتار تۇزەپ جولعا شىقتى. باقتاشى بارىمەن قوشتاسىپ قالا باردى، جاساۋىلدار ارمەن قاراي جۇرۋدەن باس تارتقان سوڭ، سۆياششەننيك ولاردىڭ ءتيىستى اقىسىن تولەدى، كانونيك سۆياششەننيكتەن دون كيحوتتىڭ كەيىنگى تاعدىرى قالاي بولعانىن: اقىلعا كەلگەنىن نەمەسە ەسەرسوقتىعىن ودان ءارى جالعاستىرعانىن حابارلاۋىن سۇرادى، سونى ايتىپ ءوز جولىمەن كەتتى. قىسقاسى، اركىم ءار جاققا باعىت ۇستاپ، جوندەرىن تاپتى، تەك سۆياششەننيك پەن شاشتاراز، دون كيحوت، پانسا مەن قانداي كەپتى باستان كەشسە دە، قوجايىنى سەكىلدى قىڭق ەتپەي كوتەرىپ جۇرگەن روسينانت قانا قالدى.

ارباكەش وگىزدەردى جەگىپ، دون كيحوتتى ءبىر قۇشاق ءشوپتىڭ ۇستىنە وتىرعىزدى دا، سۆياششەننيك وزىنە نۇسقاعان جولعا ءتۇسىپ، بىلق ەتپەس بايسالدى قالپىنان تانباعان كۇيى اقىرىن اياڭمەن تارتىپ بەردى، ءسويتىپ ارادا التى كۇن وتكەندە ولار دون كيحوتتىڭ سەلوسىنا كەلىپ كىردى. بۇل تالما ءتۇستىڭ كەزى ەدى، كۇن جەكسەنبى بولاتىن، سوندىقتان دون كيحوتتىڭ ارباسى وتكەن الاڭدا حالىق قاپتاپ جۇرگەن. جۇرتتىڭ ءبارى كىم كەلە جاتقانىن بىلمەككە جاپاتارماعاي جۇگىرىستى، ال وزدەرىنىڭ جەرلەستەرىن كورگەندە، تاڭعالماعان جان قالمادى، سول ەكى ارادا بالالاردىڭ بىرەۋى ونىڭ جيەنى مەن كۇتۋشى ايەلگە ءبىرىنىڭ ناعاشى اعاسى، ەكىنشىسىنىڭ قوجايىنى بوپ تابىلاتىن دون كيحوتتى وگىز اربامەن اكەلە جاتقاندارىن، ءوڭى قۋقىل تارتىپ، ابدەن جۇدەپ كەتكەنىن، استىندا تىپتەن ءبىر قۇشاق شوپتەن باسقا توسەنىش تە جوعىن حابارلادى. داۋىس سالا ەڭىرەي جىلاپ، ماڭدايلارىن تومپەشتەپ جانە انت اتقان رىسارلىق روماندارعا جاڭادان قارعىس جاۋدىرىپ جاتقان وسىناۋ مەيىربان ايەلدەرگە اياۋشىلىق بىلدىرمەي قالۋ مۇمكىن ەمەس ەدى، ال دون كيحوت ەسىكتەن بوي كورسەتكەن كەزدە مۇنىڭ ءبارى جاڭا قارقىنمەن قايتالاندى.

دون كيحوت قايتىپ ورالدى دەگەندى ەستىگەن سانچو پانسانىڭ ايەلى دە جۇگىرە باسىپ جەتتى، كۇيەۋىنىڭ وعان اتقوسشى رەتىندە ەرىپ كەتكەنىن جاقسى بىلەتىن ول سانچونى كورگەن بويدا ەڭ اۋەلى ەسەگىنىڭ اماندىعىن سۇرادى. سانچو وعان ەسەگى يەسىنەن دە گورى باقۋاتتى ەكەنىن ايتتى.

— جاساعان يەم، بۇل جاقسىلىعىڭ ءۇشىن مىڭ العىس وزىڭە، — دەدى ايەلى. — ال، ەندى ايتا عوي، قۇربىم، اتقوسشىلىعىڭدا اقشانى قىرىپ تاپتىڭ با؟ ماعان جاڭا كيىم الدىڭ با؟ باللارعا باشماق شە؟

— ونداي ەش نارسە اكەلگەم جوق، بايبىشە، ەسەسىنە ودان گورى ماڭىزدىراق تا ماندىرەك ءبىر نارسە اكەلدىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو،

— ونىڭا وتە قۋانىشتىمىن، — دەدى ايەلى، — قانە، كورسەتە عوي، قۇربىم، الگى ماڭىزدىراق تا ماندىرەك نارسەڭدى، سونداي كورگىم كەلىپ تۇر، سوندا جانىم كىشكەنە جاي تابار، ايتپەسە سونشاما ۇزاق قاڭعىپ جۇرگەن كەزىڭدە ءوزىڭدى كۇتە-كۇتە ابدەن تورىعىپ، تيتىقتاپ ءبىتتىم.

— ۇيگە بارعان سوڭ كورسەتەم، بايبىشە، — دەپ ءمالىم ەتتى پانسا، — ال ازىرشە قاناعات تۇتار نارسەڭ مىناۋ: قۇداي قوش كورىپ، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋگە قايتا شىعار بولساق، وندا كور دە تۇر، كوپ ۇزاماي-اق مەن گراف اتانام نەمەسە ارالدىڭ، ارال بولعاندا، انشەيىن قۋ مەديەن بىردەڭەنىڭ ەمەس، ەڭ جاقسى ارالدىڭ گۋبەرناتورى بولام.

— ايتقانىڭ كەلسىن، شالىم، ونىڭ دا بىزگە پايداسى تيمەسە زيانى تيە قويماس. ايتپاقشى، ارال دەگەن نە نارسە ءوزى، سونى ايتشى ماعان، ونشا ۇعا الماي تۇرمىن.

— ەسەكتى بالمەن جەمدەمەيدى، — دەپ شورت كەستى سانچو، — كەزى كەلگەندە بىلەرسىڭ ونىڭ نە ەكەنىن، ۆاسسالدارىڭ ءوزىڭدى مارتەبەلىم دەپ اسپەتتەپ تۇرعان كەزدە اۋزىڭدى اشىپ قالارسىڭ ءالى.

— اۋ، نە شاتىپ تۇرسىڭ، سانچو؟ قايداعى مارتەبە، ارال مەن ۆاسسالدى ايتىپ تۇرسىڭ؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى حۋانا پانسا (سانچونىڭ ايەلىن وسىلاي اتايتىن، كۇيەۋىمەن قانداس تۋىستىعى بولماسا دا، ايەلدەرى كۇيەۋلەرىنىڭ اۋلەت ەسىمىن الۋى لامانچادا داستۇرگە اينالعان نارسە).

— الىپ ۇشپا، حۋانا، اپتىقپا، ساعان وسى شىندىقتى ايتقانىمنىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر، ازىرشە جان بالاسىنا تىسىڭنەن شىعارۋشى بولما. ال، جالپى، ءبىلىپ قويعانىڭ ارتىق ەتپەيدى، الدەنەندەي ءبىر كەزبە رىساردىڭ، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشىنىڭ اتقوسشىسى بولعاننان ارتىق راقات ەشتەڭە جوق ەكەن. راس، كوبىنە-كوپ كوڭىلىڭ ۇناتاتىنداي شىتىرمان وقيعا ۇشىراسا بەرمەيدى: ءجۇز رەتتىڭ توقسان توعىزىندا ءبارى كەرىسىنشە بوپ شىعادى. مۇنى ءوز باسىمنان وتكەردىم، سەبەبى كەي كەزدەردە مەنى كورپەگە سالىپ قاقپاقىل قىلدى، كەي كەزدەردە جۇدىرىق جەگىزدى. ءبىراق، سولاي بولا تۇرسا دا، شىتىرمان وقيعا كەزىگەر دەگەن دامەمەن تاۋ-تاستى كەزىپ تەنتىرەۋ، ورماندا اداسىپ ءجۇرۋ، جارتاسقا ورمەلەۋ، قامال-سارايلارعا بارۋ، كوڭىلىڭ قالاعان بەكەتكە توقتاۋ جانە جامباس اقىعا سوقىر تيىن دا تولەمەۋ دەگەن قانداي عانيبەت دەسەڭشى!

سانچو پانسا مەن جۇبايى حۋانا پانسا ەكەۋى وسى راۋىشتە اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ تۇردى، ال بۇل كەزدە دون كيحوتتىڭ كۇتۋشىسى مەن جيەنى وعان كۇتىم جاساپ، شەشىندىرىپ، ەسكى كەرەۋەتىنە اكەپ جاتقىزعان ەدى. اناۋ بۇلارعا ءمانسىز دە ماعىناسىز جانارمەن كوز تىگىپ، ءوزىنىڭ قايدا تاپ بولعانىن بىلە الماي داعداردى. جيەنىنە مۇنى وسىندا جەتكىزۋدىڭ قانشالىقتى قيىندىققا تۇسكەنىن بايانداپ بەرگەن سۆياششەننيك، اعاسىن جاقسىلاپ باعىپ-قاعۋى كەرەگىن، ەكەۋىنىڭ دە مەيلىنشە قىراعى بولعانى ءجون ەكەنىن، ايتپەسە تاعى دا قاشىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى. وسى جەردە انا ەكەۋى قايتادان ايقايعا باسىپ، رىسارلىق روماندارعا قايتادان قارعىس جاۋدىرا باستادى، وسىنداي قيسىنسىز ساندىراقتاردى جازىپ شىعارعانداردىڭ جانىن جاھاننامعا جىبەرۋىن سۇراپ جاراتقانعا قايتادان جالبارىنا باستادى. قىسقاسى، سۆياششەننيكتىڭ سوزىنەن ولاردىڭ كوڭىلى الاي-تۇلەي بولىپ، بويىن ۇرەي بيلەپ العان-دى، ويتكەنى بەتى ءسال-پال بەرى قاراعان بويدا-اق اعاسى مەن قوجايىنى قايتادان تايىپ تۇرادى-اۋ دەپ ءقاۋىپ ويلاعان، سول قاۋىپتەرى اقىرى بەكەر بولماي شىقتى.

الايدا بۇل حيكايانىڭ اۆتورى، ءۇشىنشى ساپارى كەزىندە دون كيحوتتىڭ ناقتىلى قانداي قارەكەت جاساعانىن بىلمەككە اسا ءبىر اۋەسقويلىقپەن جانە مەيلىنشە مول ىنتا-جىگەرمەن كىرىسكەنىمەن، اسىرەسە، شىنشىلدىعى ءشۇباسىز شەجىرەلەرگە كوبىرەك ۇڭىلگەنىمەن، بۇل تۇرعىدا ەشقانداي دەرەك كەزىكتىرە المادى؛ تەك لامانچانىڭ اۋىزدان-اۋىزعا تاراعان اڭىزدارىندا عانا ۇيىنەن ءۇشىنشى مارتە اتتانعان ساپارىندا دون كيحوتتىڭ ساراگوسادا بولعانى، وسى قالادا وتكىزىلگەن اتاقتى تۋرنيرلەرگە قاتىسقانى، ول جەردە اسقان ەر جۇرەكتىگى مەن اقىل-پاراساتىنا لايىق وقيعالاردى باستان كەشكەنى جايىندا ەستەلىك ساقتالىپتى. ونىڭ ءولىمى مەن قازاسى تۋراسىندا دا بىردەڭە ءبىلۋدىڭ ورايى كەلمەدى، ەگەر ءساتى تۇسكەن كەزدەيسوقتىق قورعاسىن قوبديشاسى بار ءبىر ەگدە جاستاعى ەمشىگە جولىقتىرماعاندا، — ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، بۇل قوبديشا قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتقان ەجەلگى زياراتحانا قيراتىندىسى اراسىنان تابىلىپتى، — اۆتوردىڭ شىنىمەن-اق ەشتەڭەدەن بەيحابار كۇيدە قالارى انىق ەدى؛ مىنە، تاپ وسى قوبديشاداعى پەرگامەنتتەردە گوتيكالىق قارىپپەن يسپان تىلىندە جازىلعان دون كيحوتتىڭ كوپتەگەن ەرلىگى جايىندا، دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ سۇلۋلىعى جايىندا، روسينانتتىڭ ءتۇر-سياعى تۋراسىندا، سانچو پانسانىڭ ادالدىعى حاقىندا جانە دون كيحوتتى جەرلەۋ جونىندە مالىمەتتەر كەلتىرىلەتىن ولەڭدەر، سونداي-اق بىرنەشە ەپيتافيا جانە ونىڭ مىنەز-قۇلقى مەن داعدىلارىنا ارنالعان ماقتاۋ ولەڭدەر بار بوپ شىقتى. وسىناۋ ءارى جاڭا، ءارى بۇرىن-سوڭدى قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن حيكايانىڭ ايرىقشا شىنشىل اۆتورى سولاردىڭ ىشىندەگى اجىراتىپ وقۋعا مۇمكىن بولعاندارىنىڭ ءبارىن وسى ارادا كەلتىرىپ وتىر. سونىمەن بىرگە، اتالمىش حيكايانى جارىق دۇنيەگە كەلتىرۋ ماقساتىندا لامانچا مۇراعاتتارىنداعى ىزدەستىرۋ مەن اقتارىستىرۋعا كەتكەن وراسان زور ەڭبەگى ءۇشىن اۆتور ءوز وقىرماندارىنان قازىرگى كەزدە ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ تۇرعان رىسارلىق روماندارعا پاراسات-پايىمى مول ادامدار قانداي سەنىم بىلدىرسە، ولاردىڭ دا بۇل دۇنيەگە سونداي سەنىم بىلدىرگەنىنەن ارتىق العىس كۇتپەيدى: بۇل ونىڭ ەڭبەگىنە بەرىلگەن لايىقتى باعا بوپ تابىلادى جانە ونىڭ بويىندا قاناعات سەزىمىن تۋعىزادى، سونداي-اق ونى وسىنشا شىنشىل بولماسا دا، ايتەۋىر، ودان ءبىر قالىسپايتىن باسقا دا قىزىقتى ءارى تارتىمدى دۇنيەلەردى ىزدەپ تابۋعا قۇلشىندىرادى.

قورعاسىن قوبديشادان تابىلعان پەرگامەنتتەگى العاشقى سوزدەر مىناداي:

لامانچاداعى شاعىن ەلدى مەكەننەن، ارگاماسيليادان شىققان اكادەميكتەر ايبىندى لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ءومىرى مەن ولىمىنە ارناپ

HOC SCRءىPSERUNT⁴⁴
ارگاماسيليا اكادەميگى قاراسۇرىقتىڭ دون كيحوتتىڭ مولاسىنا ارناۋى
ەپيتافيا

يازون سەكىلدى گرەكيانىڭ اتىن شىعارعان،
لامانچا ءوڭىرىنىڭ داڭقىن اسىرعان كەزبە؛
كوڭىلى فليۋگەر سەكىلدى قۇبىلعىش لەزدە،
اككى دە تاقىس اتىشۋلى بۇل ناگۇمان:
الەمدەگى ولەڭشى بىتكەننەن باعى اسقان،
شەبەر دە سۇڭعىلا جىرشى شىعار، بالكىم؛
وجەتتىگى مەن باتىرلىعىن بىلەتىن اركىم،
قاتايعا دەيىن ءمالىم جاۋىنگەر-الداسپان؛
جولدا تاستاپ كۇللى اماديستەردى،
الىپتاردى ەرگەجەيلىدەي سەزگەن؛
حانىمىنا ماڭگى ادال بوپ قالعان؛
قىزعانىشقا باتىرىپ بەليانيستەردى،
روسينانتقا ءمىنىپ دۇنيەنى كەزگەن —
وسى تاقتا استىندا جاتقان تارلان.

ارگاماسيليا اكادەميگى تاسساراڭنىڭ

ءىN LAUDEM DULCءىNEAE GE TOBOSO⁴⁵

سونەت

وراۋىز، پۇشىق مۇرىن، دۇردىك ەرىن،
ەڭگەزەردەي كورسەڭ سەن ايەلدىڭ سويىن،
دۋلسينەيا بۇل توبوسولىق، ءبىلىپ قويعىن،
ەسى كەتە ءسۇيدى ونى دون كيحوت ەرىڭ.
سونى ارمانداپ ۇيقتامادى دەبدىرەپ،
مونتەل بەتكەيلەرىنىڭ قاۋىن،
سەررا نەگرانىڭ جارتاستى تاۋىن،
ارلى-بەرلى جاياۋ كەزىپ، تەنتىرەپ.
روسينانتتىڭ جازىعى نە، جاساعان؟
دەر شاعىندا جۇرگەن كەزدە، جەر شولىپ،
شەيىت قىلدىڭ نەگە ەكەۋىن زورلىقتان؟
دۋلسينەيا اجارىن تاستادى كور تاسالاپ،
كۇللى الەمگە ءماشھۇر اناۋ مەرت بولدى،
جالعان ءسوز، ءىشتارلىق پەن قۇشتارلىقتان.

ارگاماسيليانىڭ ەڭ سۇڭعىلا اكادەميگى دەلق ۇلىنىڭ لامانچالىق دون كيحوتتىڭ سايگۇلىگى روسينانتقا ارناعان ماداق ءسوزى

سونەت

الماس تاققا، مارس وتىرعان ءسۇيىپ،
قىزىل-كۇرەڭ تارتقان، بويالىپ قانعا،
لامانچالىق قوندى دا، جەر-جاھانعا
جەڭىس جالاۋىن جەلبىرەتتى بيىك.
ساۋىت-سايمانى سونشا ۇرەيلى، توسىن،
سەمسەرى سونشا وتكىر، سايىسقا دايىن،
بۇل جاڭا باتىردى، جاڭاشا لايىم
جاڭا مۋزا ەندى جىرعا قوسسىن.
ءاماديستىڭ ەرلىگى انا ءبىر زاماندا،
بريتانيانىڭ اتىن اۋەلەتتى كوككە.
ۇلدارى ۇلعايتتى گرەكتەر ءدارپىن.
ەندى ءقازىر كيحوت بەللونا حرامىندا،
ءسويتىپ، تاڭعالدىردى لامانچا، وكتەم
گرەك ەلدەرى مەن بريتانيا حالقىن.
ولمەيدى ونىڭ ەرلىگى. ويتكەنى، ماقتالعان
بريليادور، بايارد سەكىلدى اتتاردان،
روسينانتتىڭ ءوزى-اق اسىردى داڭقىن.

ارگاماسيليانىڭ اكادەميگى قىلجاقباستىڭ سانچو پانساعا ارناۋى

سونەت

مىناۋ سانچو پانسا. بولسا دا جاتاعان،
تۇلعاسى بيىك داڭقىمەن. دۇنيە ونداي
اتقوسشىنى ءالى كورگەن جوق دىرداي.
كەپىلدىك ءتىپتى بەرە الام مەن سوعان.
ارمانى بار ەدى ونىڭ گراف اتانباق،
جەتە المادى، اتتەڭ، تاڭعالارلىق نە بار:
قارسى بولدى تاعدىر. سول ءبىر مۇندار
ەسەگىن دە تىرىدەي قويار ەدى جالماپ.
ءمىنىپ اپ موماقان حايۋانعا ەپتەپ،
موماقان روسينانتتىڭ سوڭىنان، تاعى
موماقان سارباز كەتتى بۇلكەكتەپ.
بەۋ، ءتاتتى ارمان، تۇراقسىز ەڭ نەتكەن!
قاندى ءسال ۋاقىت قىزدىراسىڭ-داعى،
جوعالاسىڭ قايتا، ۇستاتپاي ۇركەكتەپ.

ارگاماسيليانىڭ اكادەميگى ۇرتمىنەزدىڭ دون كيحوتتىڭ مولاسىنا ارناۋى

ەپيتافيا

دون كيحوت جاتىر بۇل جەردە،
روسينانت ەدى — ارعىماعى،
شىتىرمان وقيعا ەدى ارمانى،
تويمادى جۇدىرىق جەگەنگە.
جانىندا ونىڭ جولداسى —
سانچو پانسا، جىراق كەتپەيتىن
اتقوسشى ەدى باعا جەتپەيتىن،
اقيرەتتە قۇداي قولداسىن!

ارگاماسيليانىڭ اكادەميگى جىلماقايدىڭ دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ مولاسىنا ارناۋى
ەپيتافيا

مولادا مىنا، بەۋ جالعان،
دۋلسينەيا ماڭگى تىنىش تاپتى.
بولسا دا سۇمدىق قايراتتى،
قۇتىلا المادى اجالدان.
كوڭىلى وعان كوپتىڭ تولعان-دى،
اقسۇيەك ەمەس-تى، جالشى دا.
ءبىراق، دون كيحوت بۇل مالشىعا،
ولەردەي عاشىق بولعان-دى.

مىنە، ءوزىمىز اجىراتىپ وقي العان ولەڭدەردىڭ بار-جوعى وسى عانا؛ قالعانىنىڭ ارىپتەرىن قۇرت جەپ ءبۇلدىرىپ قويىپتى، سونىڭ سالدارىنان جوبالاپ بولسا دا وقىپ شىعۋى ءۇشىن بۇلاردى ءبىر اكادەميككە بەرۋگە تۋرا كەلدى. قۇلاعىمىز شالعان حابارلارعا قاراعاندا، تەر توگە تاپجىلماي ەڭبەك ەتۋىنىڭ ارقاسىندا ول ءوز مىندەتىن ورىنداپتى، ءسويتىپ دون كيحوت ءۇشىنشى مارتە ساپارعا شىعار دەگەن ۇمىتپەن، ونى جاريالاماققا نيەتتەنىپ وتىرعان كورىنەدى.

Forse altrءى cantera con mءىglءىor plettro⁴⁶.

ءبىرىنشى ءبولىمنىڭ سوڭى.

تۇسىنىكتەمەلەر

ايلاكەر يدالگو

لامانچالىق دون كيحوت

ءبىرىنشى ءبولىم

گ ە ر س و گ  ب ە ح ا ر س ك ي ي گ ە  ا ر ن ا ۋ

گەرسوگ بەحارسكيي — سول زامانداعى اسا باي يسپان اقسۇيەكتەرىنىڭ ءبىرى، “دون كيحوتتا” وزىنە ارناۋ ءسوز جازىلۋىنا ۇزاق ۋاقىت بويى كەلىسىم بەرمەي تابانداپ وتىرىپ العان تاكاپپار، توپاس ءارى نادان شونجار.

پ ر و ل و گ

... اباقتىدا بۇدان وزگە ادامنىڭ سيقىن... — اۆتوردىڭ 1597 جانە 1602 جج. سيەۆيلياداعى تۇرمەگە ەكى رەت وتىرىپ شىققانىن ەسكە سالاتىن ەمەۋرىن.

...ەلەۋسىز-ەسكەرۋسىز وتكىزگەن وسىنشا جىلدان كەيىن... — “دون كيحوتتىڭ” ءبىرىنشى ءبولىمى جارىققا شىققانعا دەيىن سەرۆانتەس تەك “گالاتەيا” (1585) رومانىن عانا جاريالاعان بولاتىن.

اۋليە فوما — فوما اكۆينسكيي (1225 - 1274)، تابيعات پەن قوعام تانۋعا قاتىستى بارلىق ماسەلەنى قاراستىرعان “ءدىني ىلىمدەر جيىنتىعى” تراكتاتىنىڭ اۆتورى.

كسەنوفونت — گرەك تاريحشىسى (جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى (ج.س.د.) 430 - 354 جج. ارالىعى).

زويل — گرەك ريتورى جانە گرامماتيگى (ج.س.د. ءىىى ع. ورتاسىندا الەكساندريادا عۇمىر كەشكەن). ەسىمى تىرناق استىنان كىر ىزدەيتىن قاتال سىنشىنىڭ سينونيمىنە اينالعان.

زيەۆسكيد — ج.س.د. ءۇ ع. ەكىنشى جارتىسىنداعى گرەك سۋرەتشىسى.

يوانن يندييسكيي — شىعىستاعى حريستياندىق پاتشالىقتىڭ اتى اڭىزعا اينالعان باسشىسى. “پرەسۆيتەر يواننىڭ” پاتشالىعىن ەۆروپالىق جىلناماشىلار بىرەسە ورتا ازياعا، بىرەسە ەفيوپياعا، بىرەسە ءۇندىستان مەن قىتايعا ورنالاستىرۋمەن بولدى.

يمپەراتور تراپەزۋندسكيي — ت ر ا پ ە ز ۋ ن د — قارا تەڭىزدىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋىنداعى قالا، 1204 ج. كرەست ۇستاۋشىلار كونستانتينوپولدى باسىپ العاننان كەيىن الەكسەي كومنين سوندا تراپەزۋند پاتشالىعىنىڭ نەگىزىن قالادى. بۇل پاتشالىق 1461 ج. دەيىن تۇردى.

گرامماتيك — فيلولوگ، سونداي-اق ادەبي سىنشى جانە نەگىزىنەن لاتىن مەن گرەك ماتىندەرىنە تۇسىنىكتەمە بەرۋشى.

مۇحيت-تەڭىز، نەمەسە مۇحيتتىق تەڭىز — سول تۇستا اتلانت مۇحيتى وسىلاي اتالعان بولاتىن.

كاك (م ي ف.) — گەركۋلەستىڭ كۇزەتىنە بەرىلگەن سيىرلاردى ۇرلاعان ءداۋ، سول ءىسى ءۇشىن گەركۋلەس ونى قاندى ايقاستا جەر جاستاندىرعان. ايلالى دا ەپسەكتى باۋكەسپەنىڭ ءسينونيمى.

ەپيسكوپ موندونەدسكيي — يسپان جازۋشىسى انتونو دە گيەۆارا (1480 - 1545)، گاۋدي (1528) جانە موندونەد (1545) ەپيسكوپى، جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تانىمال بولعان “مارك اۆرەلييدىڭ التىن كىتابىنىڭ” اۆتورى.

مەدەيا (م ي ف.) — كولحيدا پاتشاسىنىڭ قىزى، يازونعا التىن جاباعىنى قولعا تۇسىرۋگە كومەكتەسىپ، سونىمەن بىرگە گرەكياعا قاشىپ كەتكەن. كەيىننەن يازون كورينف پاتشاسى كرەۋستىڭ قىزىنا ۇيلەنۋدى ۇيعارعاندا مەدەيا ءوزىنىڭ كۇندەسىن دە، يازوننان تۋعان بالالارىن دا ولتىرگەن. ول جايىنداعى اڭگىمە وۆيديي “مەتامورفوزالارىنىڭ” جەتىنشى كىتابىنا ەنگىزىلگەن.

كاليپسو (م ي ف.) — اتلانتتىڭ قىزى، وگيگيي ارالىنىڭ نيمفاسى، وديسسەيدى جەتى جىل قوناق قىپ كۇتكەن.

سيرسەيا (م ي ف.) — وديسسەي سەرىكتەرىنىڭ ءبىر بولەگىن شوشقاعا اينالدىرىپ جىبەرگەن، ءبىراق ارتىنان ونىڭ ءوتىنىشى بويىنشا قايتادان ادام كەيپىنە ورالتقان سيقىرشى ايەل. ول جايىندا ۆەرگيلييدىڭ “ەنەيدا” اتتى شىعارماسىندا ايتىلادى.

يۋليي سەزاردىڭ “جازبالارى”... — يۋليي سەزاردىڭ (ج.س.د. 100 - 44 جىلدار) “گالل سوعىسى جونىندەگى جازبالارى”. مۇندا ول گاللياداعى ءوز ارەكەتىن: گاللدارعا شابۋىل جاساپ، ولاردى ريمگە باعىندىرۋ شارالارىن اقتاپ الۋدى ماقسات تۇتادى.

پلۋتارح — گرەك جازۋشىسى (جىل ساناۋىمىزدىڭ (ج.س.) 46 - 126 جىلدارى). ونىڭ “سالىستىرمالى عۇمىرباياندار” اتتى ەڭبەگى ەرەكشە نازار اۋدارتادى، مۇندا كورنەكتى گرەك جانە ريم مەملەكەت قايراتكەرلەرىنە سالىستىرما جاسالادى.

ليەۆ يۋدەي — يتاليان تىلىندە ديالوگ تۇرىندەگى “ماحاببات جايىنداعى سۇحبات” اتتى تراكتات جازعان يۋدا ابرابانەلدىڭ (1460؟ - 1521 ج. كەيىن) بۇركەنشىك ەسىمى.

فونسەكانىڭ تراكتاتى — اۆگۋستيندىك موناح كريستوۆال دە فونسەكانىڭ (1550؟ - 1621) “جاراتقانعا دەگەن ماحاببات جايىندا” اتالاتىن تراكتاتى 1592 ج. جارىققا شىقتى.

مونتەل ءوڭىرى — لامانچاداعى جەر اتاۋى.

ۋرگاندا — سيقىرشى ايەل، “اماديس گاللسكيي” رومانىنىڭ باستى كەيىپكەرى ءاماديستىڭ قولداۋشىسى. بەت الپەتىن ءجيى وزگەرتىپ وتىراتىندىقتان وعان “ۇستاتپايتىن” دەگەن لاقاپ ات بەرىلگەن.

قاھارلى رولاند، نەمەسە ورلاندو — يتاليان جازۋشىسى لودوۆيكو اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستانىنىڭ باستى كەيىپكەرى؛ رىسارلار باستان كەشكەن ەرتەگىگە ۇقساس وقيعالاردى اريوستو ءازىل-اجۋا تۇرىندە باياندايدى.

گاننيبال — ەكىنشى پۋني سوعىسى كەزىندە كارفاگەن ارمياسىن باسقارعان داڭقتى قولباسشى (ج.س.د. 247 - 183 جج. ارالىعى).

الۆارو دە لۋنا — كاستيل كورولى ءىى-شى حۋاننىڭ نوكەرى، 1453 ج. ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن.

كورول فرانسيسك — پاۆياداعى (1525) شايقاس كەزىندە يسپاندار تۇتقىنعا العان جانە يسپانيادا ءبىر جىل قاماۋدا وتىرعان فرانسۋز كورولى.

حۋان لاتينو — يسپان شونجارىنىڭ ۇيىندە تاربيەلەنگەن نەگر. ول شونجار يەلىگىندەگى مەكەندەردى باسقارۋشىنىڭ قىزىنا ساباق بەرەدى، قىز ونى ۇناتىپ قالعان سوڭ، شىركەۋ ولاردىڭ نەكەگە تۇرۋىنا رۇقسات ەتەدى. گرانادا ۋنيۆەرسيتەتىندە لاتينوعا گرامماتيكا كافەدراسى تاپسىرىلادى.

جۇپىنى جارتاس بيىگىن... — “اماديس گاللسكيي” رومانىندا ءاماديستىڭ ءبىر ارالدى باسىپ الىپ، ونى زاڭدى يەسى بريولاناعا قايتارعانى اڭگىمەلەنەدى. ناقسۇيەرى وريانا قىزعانىشتان كۇيىپ-جانىپ وعان بريولانامەن كەزدەسۋگە تىيىم سالادى. قاتتى داعدارعان اماديس رىسارلىق ەرلىك ىستەردەن باس تارتۋعا بەكىنىپ، جۇپىنى جارتاس بيىگىندەگى مەكەن-جايعا بارىپ جاتىپ الادى. سول اماديسكە ەلىكتەمەك بولعان دون كيحوت تا سونداي كەپتەردى باستان كەشپەككە تاۋەكەل ەتەدى. بۇل جايىندا “دون كيحوتتىڭ” ءبىرىنشى بولىمىندەگى ءححۇ جانە ءححۇى تاراۋلاردا باياندالادى.

دون بەليانيس گرەچەسكيي — رىسارلىق روماننىڭ كەيىپكەرى.

ميرافلورەس — اماديس گاللسكييدىڭ عاشىعى وريانا تۇرعان قامال-ساراي.

ۆيليادەگو بەيباق — يسپان ماتەلىنىڭ پەرسوناجى (“تابان جالتىراتقىش ۆيليادەگو”).

“سەلەستينا” — يسپان ادەبيەتىنىڭ ءحۇ ع. اياعىندا جارىق كورگەن ايتۋلى تۋىندىسى، وعان ەلىكتەۋشىلەر وتە كوپ بولعان. ونىڭ اۆتورلىعى فەرناندو دە روحاسقا تاڭىلادى.

بابەكا — يسپان رەكونكيستاسىنىڭ اسا ءىرى قايراتكەرى ءسيدتىڭ سۇيىكتى سايگۇلىگى.

لاساريلو — “تورمەس جاعالاۋىنان شىققان لاساريلونىڭ عۇمىر جولى” اتالاتىن الاياقتار جايىنداعى حيكاياتتىڭ ءبىر ەپيزودىن ەسكە سالماق يشارا.

انجەليكا — اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستانىنداعى ايەل كەيىپكەر.

كلاريديانا — “رىسار فەب” رىسارلىق رومانىنداعى ايەل كەيىپكەر، تراپەزۋند يمپەراتورى مەن امازون ايەلدەر پاتشايىمىنىڭ قىزى.

سوليسدان — “اماديس گاللسكيي” پەرسوناجدارى اراسىنداعى ءبىر رىساردىڭ اتقوسشىسى لاسسيندونىڭ اناگرامماسى.

I ت ا ر ا ۋ

لامانچا ايماعىنداعى... الدەبىر سەلودا... — يسپان حالىق رومانسىنىڭ ءبىر تارماعى.

وليا — ياعني “وليا پودريدا” — يسپانداردىڭ ۇلتتىق تاعامى.

كيحادا، كەسادا. — ك ي ح ا د ا — جاق سۇيەك؛ ك ە س ا د ا — سۇتسىرنە قوسىلعان پيروگ.

فەليسيانو دە سيلۆا — كوپتەگەن رىسارلىق روماننىڭ اۆتورى.

كاۆالەرو — دۆوريان تۇقىمىنان تاراعانداردىڭ جالپى اتاۋى؛ ءسوزدىڭ تار ماعىناسىندا — ورتاشا داۋلەتتى دۆوريانداردىڭ وكىلى.

سيگۋەنسا — گۋادالاحارا پروۆينسياسىنداعى شاعىن قالاشىق، وندا ەكىنشى دارەجەلى ۋنيۆەرسيتەت بولعان.

پالمەرين انگلييسكيي — “الەۋەتتى رىسار پالمەرين انگلييسكيي” رىسارلىق رومانىنىڭ كەيىپكەرى.

اماديس گاللسكيي، دالىرەگى اماديس ۋەللسكيي (ءاماديستىڭ وتانى — Gaula — ۋەللس، ۆالليس). — “پەريون گاللسكيي مەن كوروليەۆا ەليسەنانىڭ ۇلى باتىل دا ايبىندى رىسار ءاماديستىڭ” (ءتورت ءبولىمدى) نەگىزگى نۇسقاسى يسپان تىلىندە جازىلعان. بىزگە ءمالىم العاشقى باسىلىمى ساراگوسادا 1508 جىلى جارىق كورگەن.

ماەسە — شەبەر.

سيد رۋي دياس — (1043 - 1099) — يسپاننىڭ ۇلتتىق باتىرى، ونىڭ ەرلىك ىستەرى “سيد جايىنداعى جىر” مەن كوپتەگەن حالىق اندەرىندە (رومانستارىندا) دارىپتەلەدى.

وتتى سەمسەر رىسارى — وسى اتتاس رومان كەيىپكەرى اماديس گرەچەسكييدىڭ لاقاپ اتى.

بەرناردو دەل كارپو — يسپاننىڭ اتى اڭىزعا اينالعان باتىرى. رونسيەۆال شاتقالىنداعى شايقاستا بەرناردو دەل كارپو ساراگوسادان وزىمەن بىرگە ماۆرلاردى ەرتىپ كەلەدى، ءسويتىپ ۇلى كارل ارمياسىنىڭ جەڭىلۋىنە سەپتىك جاسايدى.

رولاند — “رولاند تۋرالى جىر” مەن ورتاعاسىرلىق كوپتەگەن اڭىز-اڭگىمەنىڭ باستى كەيىپكەرى، اريوستو، بوياردو جانە ت.ب. داستاندارىنداعى نەگىزگى پەرسوناج.

مورگانت — ءپۋلچيدىڭ “مورگانت-داۋ” داستانىنىڭ كەيىپكەرى، اسا مەيىرىمسىز ءماجۋسي-داۋ. ونى رولاند حريستيان دىنىنە ەنگىزەدى، ودان سوڭ مورگانت مۇلدەم وزگەرىپ كەتەدى، كەڭپەيىل، سىپايى، كىشىپەيىل ادامعا اينالادى.

رينالد مونتالۆانسكيي — فرانسياداعى ون ەكى پەردىڭ ءبىرى، توركۆاتو تاسسونىڭ “ازات يەرۋساليم”، بوياردونىڭ “عاشىق بولعان رولاند”، اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستاندارىنىڭ پەرسوناجى.

گانەلون — “رولاند تۋرالى جىر” پەرسوناجدارىنىڭ ءبىرى، رولاندتىڭ دۇشپانى، ودان كەك قايتارۋ ءۇشىن ءوز كورولىنە ساتقىندىق جاسايدى.

گونەللا — فەررارا گەرسوگتارىنىڭ (ءحۇ ع.) ءبىرىنىڭ سايقىمازاعى؛ ونىڭ شامادان تىس جاداۋ اتى بولعان، ونى جۇرت مازاقتاپ، كۇلكى قىلعان.

بۋسەفال — اڭىزدىڭ ايتۋىنشا، الەكساندر ماكەدونسكييدىڭ سۇيىكتى سايگۇلىگى.

روسينانت — ەكى سوزدەن قۇرالعان اتاۋ: “روسين” — ماستەك، “انتە” — بۇرىن جانە الدا؛ ياعني، بۇرىنىراقتا ماستەك بولعان ات، سونداي-اق ءبارىنىڭ الدىندا كەلە جاتقان ماستەك.

كيحوتە — بەلدەمشە، رىسارلىق جاراقتىڭ ءبىر بولىگى.

سەنورا — س ە ن و ر، س ە ن و ر ا — اقسۇيەكتەر قاۋىمىنا جاتاتىندار مەن سىيلى ادامدارعا ايتىلاتىن سىپايى تۇردەگى قاراتپا ءسوز.

دۋلسينەيا — “dulce” (ءتاتتى، نازىك) سوزىنەن تۋىنداعان ەسىم.

توبوسو — لامانچاداعى قالا، تولەدودان وڭتۇستىك-شىعىسقا قاراي ءجۇز شاقىرىمداي جەردە ورنالاسقان.

ءىى ت ا ر ا ۋ

اۆرورا (م ي ف.) — تاڭعى شاپاق قۇدايى.

لاپيسە شاتقالى — لامانچاداعى ەرەنيا سەلوسىنان ەكى ميلدەي جەردەگى قالىڭ اعاشتى شاتقال.

كاستەليان — قامال-سارايدىڭ، قورعاننىڭ كومەندانتى.

...كيىمىم — ساۋىت-سايمانىم، قاندى شايقاس — تىنىسىم... — يسپان حالىق رومانسىنىڭ سوزدەرى.

سان لۋكار — سان لۋكار باررامەدسكيي — سيەۆيلياداعى گۋادالاكۆيۆير اتىراۋىندا ورنالاسقان تەڭىز پورتى.

...توسەگىڭىز — قاتتى تاس، تاڭ اتقانشا كوز ىلمەۋ — ۇيقىڭىز... — سول رومانستىڭ ءسال-پال وزگەرتىلىپ الىنعان جولدارى.

لانسەلوت — “دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ” اتاقتى رىسارى، كورول ارتۋردىڭ زايىبى دجينيەۆراعا عاشىق بولىپ، سونىڭ قۇرمەتىنە كوپتەگەن ەرلىك جاسايدى. كىتاپتا لانسەلوت جايىنداعى كونە رومانستىڭ جولدارى كەلتىرىلگەن.

رەال — يسپاننىڭ كونە كۇمىس نەمەسە مىس تەڭگەسى. ءبىر كۇمىس رەال ەكى مىس رەالعا تەڭ بولعان.

ءىىى ت ا ر ا ۋ

مالاگا ىرگەسىندەگى پەرچەلەس — پ ە ر چ ە ل ە س — مالاگا قالاسى ماڭايىنداعى ەلدى مەكەن.

رياران ارالدارى — مالاگانىڭ ماڭايى. جەكە-جەكە توپتانىپ ورنالاسقان ۇيلەر “ارال” دەپ اتالعان.

سيەۆيلياداعى كومپاس، سەگوۆياداعى اسوگەحو، ۆالەنسياداعى وليۆەرا، گراناداداعى رونديليا — ۇرى-قارى، شۋلەر جانە باسقا دا وڭاي ولجاعا اۋەس الاياقتار كوپتەپ جينالاتىندىعىمەن جامان اتى شىققان قالا شەتىندەگى اۋداندار.

كوردوۆاداعى پوترو — كوردوۆانىڭ وڭتۇستىك بولىگىنە تاقاۋ ماڭداعى، قىلمىسكەرلەر جايلاعان ەلدى مەكەن.

دونيا — د و ن، د و ن يا — دۆورياندار قاۋىمىنا جاتاتىنداردىڭ اتاعى.

ءۇ ت ا ر ا ۋ

...بالدۋين مەن ماركيز مانتۋانسكيي اراسىندا بولعان جايدى... — “كارولينگتىك توپتاماداعى” اڭىزداردىڭ ءبىرىنىڭ يسپاندىق نۇسقاسى. اڭ اۋلاپ جۇرگەن كەزىندە نوكەرلەرىنەن قارا ءۇزىپ قالعان ماركيز مانتۋانسكيي ورمان اراسىنان ۇلى كارلدىڭ ۇلى — كارلوتتو ءولىمشى ەتىپ جاراقاتتاعان بالدۋينعا كەز بولادى. ماركيز ءبالدۋيندى ولتىرگەن ادامنان كەك قايتارعانشا ساقالىن تاراماۋعا، قالاعا بارماۋعا جانە قارۋ-جاراعىن كۇندىز دە، تۇندە دە جانىنان تاستاماۋعا كرەستكە كەرىلۋ قاتەرى الدىندا انت بەرەدى.

رودريگو دە نارۆاەس —1410 جىلى يسپاندار ماۆرلاردان قايتا جاۋلاپ العان انتەكەردىڭ تۇڭعىش الكايدى (كومەندانتى).

ابيندارراەس — اقسۇيەك تۇقىمىنان شىققان ماۆر، اقىن انتونو دە ۆيلەگاستىڭ (1549؟ -1577 ماڭايى) جيناعىندا جاريالانعان “ابيندارراەس پەن حاريفانىڭ عۇمىرى” اتالاتىن شاعىن اڭگىمەنىڭ پەرسوناجى. حورحە دە مونتەمايوردىڭ (1520 - 1561) “ديانا” اتتى پاستورالدىق (باقتاشىلار ومىرىنە ارنالعان) رومانىنىڭ ءتورتىنشى بولىمىنە ەنگىزىلۋى سەبەپتى بۇل اڭگىمە جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تانىمال بولدى.

اۆەنسەرراگ — گراناداداعى ايگىلى ماۆر رۋلارىنىڭ ءبىرى.

فرانسيانىڭ ون ەكى پەرى — ۇلى كارلدىڭ ورتا عاسىرلىق رىسارلىق داستانداردا اتالاتىن ون ەكى ءپالادينى، سولاردىڭ قاتارىندا “دون كيحوتتا” ءجيى كەزدەسەتىن رولاند، رينالد مونتالۆانسكيي جانە ت.ب. بار.

داڭقتى توعىز ازامات — بۇلار مىنالار دەپ سانالاتىن: يەگوشۋيا، داۆيد، يۋدا ماككاۆەي، الەكساندر ماكەدونسكيي، گەكتور، يۋليي سەزار، كورول ارتۋر، ۇلى كارل جانە گوتفريد بۋلونسكيي.

ليسەنسيات — ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەنى تۋرالى ديپلوم العان ادام.

ءۇى ت ا ر ا ۋ

ەسپلاندياننىڭ ەرلىكتەرى — “اماديس گاللسكييدىڭ ۇلى، مەيلىنشە مەيىرىمدى رىسار ەسپلاندياننىڭ ەرلىكتەرى” رومانى، 1510 ج. جارىققا شىقتى.

دون وليۆانت لاۆرسكيي — انتونو دە توركەمادانىڭ بۇل رومانىنىڭ تولىق اتى — “عاجايىپ ەرلىكتەرىنىڭ ارقاسىندا كونستانتينوپول يمپەراتورى بولعان، ماكەدونيا ءپرينسى، جەڭىلۋدى بىلمەيتىن رىسار وليۆانت لاۆرسكيي تۋرالى حيكايا” (1564).

فلوريسمارت گيركانسكيي — بۇل روماننىڭ (اسا ابىرويلى جانە الەۋەتتى رىسار فلوريسمارت گيركانسكيي جايىنداعى ۇلانعايىر حيكايانىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى”، 1556) اۆتورى مەلچور ورتەگو بولىپ تابىلادى. “دون كيحوت” رومانىندا فلوريسمارت ەسىمىنىڭ فەليسمارت دەپ جازىلۋى دا ۇشىراسادى.

رىسار پلاتير — “پريمالەنون يمپەراتوردىڭ ۇلى، ەرەكشە ەرجۇرەك ءارى الەۋەتتى رىسار پلاتير قارەكەتتەرىنىڭ شەجىرەسى” (1533).

كرەست رىسارى — رومان ەكى بولىمنەن تۇرادى؛ ءبىرىنشى ءبولىمى بىلاي دەپ اتالادى: “گەرماندىق يمپەراتوردىڭ ۇلى، كرەست رىسارى اتالىپ كەتكەن لەپولەمو قارەكەتتەرىنىڭ اراب تىلىندە جازىلىپ، يسپان تىلىنە اۋدارىلعان شەجىرەسى” (1521).

رىسارلىق ايناسى — اڭگىمە: “عاشىق بولعان رولاندتىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى بولىمدەرى. گراف رولاند پەن الەۋەتتى رىسار رينالد مونتالۆانسكييدىڭ جانە باسقا دا كوپتەگەن اتىشۋلى رىساردىڭ قارەكەتتەرى جايىندا باياندالاتىن رىسارلىق ايناسى” دەپ اتالاتىن رومان تۋراسىندا.

شىنشىل جىلناماشى تۋرپين — ورتا عاسىرلىق اڭىزدارعا قاراعاندا، رەيمدىك ارحيەپيسكوپ تۋرپين — رونسيەۆال شاتقالىندا بولعان شايقاسقا قاتىسقانداردان امان قالعانداردىڭ ءبىرى كورىنەدى. ول ءحى ع. جازىلعان، ۇلى كارل مەن رولاندتىڭ يسپانياداعى اڭىزعا اينالعان ىستەرى جايىندا اڭگىمەلەيتىن لاتىندىق “ارحيەپيسكوپ تۋرپين حرونيكالارىنىڭ” اۆتورى سانالىپ ءجۇردى.

ماتتەو بوياردو (1434 - 1494) — يتاليان جازۋشىسى، “عاشىق بولعان رولاند” داستانىنىڭ اۆتورى. “عاشىق بولعان رولاندتىڭ” سيۋجەتى كەيىن لودوۆيكو اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستانىندا ودان ءارى دامىتىلدى.

...اسكەرباسى سەنوردى... — “قاھارلى رولاندتى” 1549 ج. يسپان تىلىنە قوتارعان حەرونيمو دە ۋررەا تىلگە تيەك بولىپ وتىر. اۋدارمانىڭ كوركەمدىك ساپاسى تومەن دەپ ەسەپتەلەدى.

بەرناردو دەل كارپو — اۋگۋستينو الونسونىڭ “جەڭىلۋدى بىلمەيتىن رىسار بەرناردو دەل كارپونىڭ ەرلىكتەرى مەن ىزگى ىستەرى جايىنداعى اڭگىمە” داستانى (1585).

رونسيەۆال — فرانسيسكو گارريدو ۆيلەننىڭ سۇرەڭسىز وكتاۆالارمەن جازىلعان “رونسيەۆالداعى اتاقتى شايقاستىڭ، سونداي-اق فرانسياداعى ون ەكى پەردىڭ قالاي قازا تاپقاندىعىنىڭ شىنشىل سيپاتتاماسى” داستانى.

پالمەرين وليۆسكيي — بۇل روماننىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى “الەۋەتتى رىسار پالمەرين وليۆسكيي جايىنداعى كىتاپ” دەگەن اتپەن 1511 ج. جارىققا شىقتى.

...ارنايى ساندىقشادا... — پلۋتارحتىڭ ايتۋىنشا، داريي جەڭىلگەننەن كەيىن قولعا تۇسكەن ولجانىڭ اراسىنان ايرىقشا كوركەم ساندىقشا تاۋىپ العان الەكساندر ماكەدونسكيي وندا گومەر تۋىندىلارىن ساقتاۋعا ءامىر ەتىپتى.

اتاقتى رىسار اق تيرانتتىڭ ءومىر جولى — اڭگىمە 1490 ج. جارىق كورگەن، كەيىن يسپان تىلىنە اۋدارىلعان (1511) بەس بولىمنەن تۇراتىن كاتالونيالىق رىسارلىق رومان “جەڭىلۋدى بىلمەيتىن الەۋەتتى رىسار اق تيرانت” جايىندا بولىپ وتىر. رىسارلىق رومانداردىڭ داعدىلى تۇرلەرىنەن “اق تيرانتتىڭ” ەرەكشەلىگى: وندا كەيدە ناقتى ءومىر شىندىعىنا يشارات جاسالىنادى، سونداي-اق اسپەتتەۋ-اسىرەلەۋ شارتتىلىعىن ازايتۋ ارەكەتى اڭعارىلادى؛ مۇنى رومان پەرسوناجدارىنىڭ سۆياششەننيك اتاپ ايتاتىن گروتەسكىلىك ەسىمدەرىنەن: كيريەلەيسون (“جارىلقا، جاساعان” دۇعاسىنىڭ باستاپقى سوزدەرى)، بويجەتكەن سۇيكىمدى (ءتۇپنۇسقادا: ءومىرىمنىڭ ءلاززاتى)، جەسىر ايەل جىلماقاي، ت. ب. بايقاۋعا بولادى.

حورحە مونتەمايوردىڭ “دياناسى” — بۇل رومان يسپانياداعى پاستورالدىق دەپ اتالاتىن جانردىڭ دامۋىنا ۇلكەن اسەر ەتتى.

...ۇزىن-شۇباق تارماقتار... — ون ەكى بۋىننان تۇراتىن ولەڭ تارماقتارى. “ديانا” — قارا ءسوز بەن ولەڭ الما-كەزەك اۋىسىپ كەلىپ وتىراتىن شىعارما، بۇل پاستورالدىق رومان اتاۋلىنىڭ بارىنە ءتان قاسيەت.

سالامانتينەستىڭ... ەكىنشى دياناسى — 1564 ج. جارىق كوردى؛ مونتەمايوردىڭ “دياناسىنا” ەلىكتەۋ بولىپ تابىلاتىن بۇل شىعارمانىڭ اۆتورى سالامانكالىق دارىگەر الونسو پەرەس بولاتىن.

حيل پولونىڭ “دياناسى” — بۇل دا مونتەمايورعا تاعى ءبىر ەلىكتەمە، ونىڭ اۆتورى گاسپار حيل پولو (1561 ج. قايتىس بولعان) ەدى. الونسو پەرەستىڭ رومانىمەن ءبىر جىلدا باسىلىپ شىقتى.

“ون بولىمنەن تۇراتىن ماحاببات قۋانىشى” — انتونو دە لوفراسونىڭ رومانى، 1573 ج. جارىققا شىقتى.

“فيليدا باقتاشىسى” — لۋيس گالۆەس دە مونتالۆونىڭ (1549؟ - 1591) 1582 ج. جارىق كورگەن پاستورالدىق رومانى.

“الۋان ولەڭدەر جيىنتىعى” — پەدرو دە پاديليانىڭ (1587) ولەڭدەر جيناعى.

لوپەس مالدونادونىڭ “اندەر جيناعى” — 1586 ج. جارىققا شىقتى.

ميگەل دە سەرۆانتەستىڭ “گالاتەياسى” — 7ء-شى بەتتەگى تۇسىنىكتەمەگە قاراڭىز.

الونسو دە ەرسيليانىڭ “اراۋكانى”. — يسپانداردىڭ اراۋكاندارمەن (وڭتۇستىك امەريكالىق ۇندىستەرمەن) سوعىسى جايىنداعى بۇل داستانىندا وسى سوعىسقا ءوزى دە قاتىسقان اۆتور يسپان وتارشىلارىنا قارسى شايقاسقان ۇندىستەرگە جاناشىرلىق بىلدىرەدى.

حۋان رۋفونىڭ “اۆسترياداسى” — 1584 ج. جارىق كورگەن بۇل داستاندا ءىى ءفيليپپتىڭ زاڭسىز نەكەدەن تۋعان ءىنىسى دون حۋان اۆسترييسكييدىڭ گراناداداعى موريسكىلەردىڭ (حريستياندىققا كۇشتەپ ەنگىزىلگەن ماۆرلاردىڭ) كوتەرىلىسىن اياۋسىز جانىشتاعان “ەرلىكتەرى” اسپەتتەلەدى.

كريستوۆال دە ۆيرۋەستىڭ “مونسەرراتى” — داستان، 1587 ج. جارىق كورگەن.

“انجەليكانىڭ كوز جاسى” — لۋيس باراون دە سوتونىڭ اريوستونىڭ “قاھارلى رولاندىنان” الىنعان سيۋجەتكە جازىلعان داستانى (1586).

ءۇىى ت ا ر ا ۋ

كارليادا — حەرونيمو سەمپەرەنىڭ ءۇ كارل جايىنداعى داستانى (1560).

“ليەۆ يسپانسكيي” — پەدرو دە لا ۆەسيليا كاستەليانوستىڭ “لەون يسپانسكييدىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ءبولىمى” اتالاتىن داستانى (1584)، مۇندا لەون (يسپانشا leon — ارىستان) قالاسىنىڭ نەگىزى قالانۋى دارىپتەلەدى جانە وسى قالادا تۋىپ-وسكەن “اۋليەلەردىڭ” ازاپتى اجالى جايىندا باياندالادى.

“يمپەراتوردىڭ ىس-ارەكەتى” — لۋيس ساپاتتىڭ يمپەراتور ءۇ كارلعا ارنالعان، قىرىق مىڭ جولدان تۇراتىن “داڭقتى كارل” (1566) داستانىن سەرۆانتەس لۋيس دە ءاۆيلدىڭ تۋىندىسى دەپ قاتە كورسەتكەن.

رينالد مونتالۆانسكيي — ءى-شى تاراۋعا بەرىلگەن تۇسىنىكتەمەنى قاراڭىز.

فرەستون — “دون بەليانيس گرەچەسكيي” رومانى پەرسوناجدارىنىڭ ءبىرى.

ءۇىىى ت ا ر ا ۋ

بريارەي ( م ي ف.) — ءجۇز قولى بار ءداۋ.

دەگو پەرەس دە ۆارگاس — تولەدولىق رىسار؛ ءىىى فەرناندو اسكەرىندە قىزمەت ەتكەن؛ ماۆرلارمەن بولعان ۇرىستاردا اسقان ەرلىگىمەن جانە جاۋجۇرەكتىگىمەن كوزگە تۇسكەن.

سيكور سۋى — سول زامانداعى مەديسينا سيكور سۋىن جەڭىل دە تىنىش ۇيقى اكەلەتىن دارمەك ساناعان.

جول كوزىلدىرىگى — كوزدى شاڭنان جانە كۇن ساۋلەسىنەن قورعايتىن اينەك سالىنعان بەتپەردە.

اگراحەس ايتقانداي، ونى ءالى كورە جاتارمىز... — سەس كورسەتۋ ماعىناسىندا قولدانىلاتىن بۇل ءسوز ورامى رىسارلىق رومانداردا ءجيى جولىعادى، سوندىقتان ماتەلگە اينالىپ كەتكەن. “اماديس گاللسكيي” رومانىنداعى پەرسوناجداردىڭ ءبىرى اگراحەستىڭ ەسىمىنە بايلانىستى شىققان.

...بۇل جايىندا ەكىنشى بولىمدە اڭگىمەلەنەدى. — “دون كيحوتتىڭ” ءبىرىنشى كىتابىنىڭ ءبىرىنشى باسىلىمى (1605) ءتورت بولىمنەن تۇراتىن. “دون كيحوتتىڭ” 1615 ج. شىققان ەكىنشى كىتابىن سەرۆانتەس جالعان “دون كيحوتتىڭ” اۆتورى اۆەليانەدانىڭ جازعانىنان ايىرماسى بولۋى ءۇشىن بەسىنشى ەمەس، ەكىنشى ءبولىم دەپ اتادى.

ءىح ت ا ر ا ۋ

...شىتىرمان وقيعالاردى ىزدەۋمەن ماڭگىلىككە داڭقى كەتكەن... — پەتراركانىڭ الۆارو گومەس اۋدارماسىنداعى “تريۋمفتارىنان” الىنعان ولەڭ تارماعى.

ارروبا — سالماق ولشەمى (11،5 كەلى).

فانەگا — سۇيىقتىق ولشەمى (55،5 ليتر).

پانسا مەن سانكاس — پ ا ن س ا يسپانشا — قارىن، س ا ن ك ا س — قىلدىرىقتاي سيراق.

...ارابتار — ءبىزدىڭ اتا جاۋىمىز... — يسپانداردىڭ ارابتارعا دەگەن دۇشپاندىعىنىڭ تامىرى ءۇىىى ع. باسىندا يبەريا (پيرەنەي) تۇبەگىنىڭ ەلەۋلى بولەگىن باسىپ العان ارابتارمەن يسپان حالقىنىڭ جەتى عاسىرعا سوزىلعان كۇرەسىندە جاتىر. باسىپ العان جەرلەر قايتا جاۋلاپ الىنعاننان كەيىن (ءحۇ ع. سوڭى) كاتوليكتىك شىركەۋ ءدىني ءفاناتيزمدى ساقتاۋ مەن نىعايتۋ ماقساتىندا ارابتارعا دەگەن ناسىلدىك توزىمسىزدىكتى ءورشىتۋ ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ باقتى.

ح ت ا ر ا ۋ

...ءبىر شىركەۋگە بارىپ بوي تاسالاي تۇرعان جامان بولماس ەدى. — سول زاماندا شىركەۋگە ايرىقشا ارتىقشىلىقتار بەرىلدى. ءدىني قىزمەتشىلەر دە، شىركەۋدەن پانا تاپقان باسقا جاندار دا ازاماتتىق سوتقا تارتىلمايتىن.

قاسيەتتى اعايىندىق — ورتا عاسىرلاردا، كورول بيلىگىنىڭ فەودالدارمەن كۇرەسى داۋىرىندە، قالاداعى ەركىنشىلىكتى قورعاۋدى كوزدەيتىن قالالاردىڭ جاۋىنگەرلىك وداعى بوپ تابىلاتىن “سانتا ەرمانداد” (قاسيەتتى اعايىندىق) قۇرىلىمى پايدا بولدى. كەيىن ينكۆيزيسيا پوليسياسى دا وسى اتپەن اتالا باستادى.

فەرابراس — ءحىى ع. جاتاتىن وسى اتتاس داستاننىڭ پەرسوناجى،

مىسىر ءامىرىنىڭ بالاسى؛ اڭىزدىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ قولىندا عاجايىپ ەمدىك قاسيەتى بار بالزام بولعان. فەرابراستىڭ اسكەرىن ون ەكى پەردىڭ ءبىرى وليۆە (يسپانشا وليۆەروس) تالقانداعان.

اسۋمبرا — سۇيىقتىق ولشەمى (2،02 ليتر).

مامبرين دۋلىعاسى — م ا م ب ر ي ن — بوياردو مەن اريوستو داستاندارىنداعى پەرسوناجداردىڭ ءبىرى، جاراقاتتان قورعايتىن عاجايىپ قاسيەتى بار التىن دۋلىعانىڭ يەسى.

ساكريپانت — اتالعان داستانداردىڭ پەرسوناجى، ماقتانشاق، كوپپە ادامنىڭ ءسينونيمى.

البراكا — “عاشىق بولعان رولاندتا” باياندالاتىنىنداي، انجەليكا بارىپ جاسىرىنعان جارتاس باسىنداعى قامال-ساراي.

سوبراديسا — “اماديس گاللسكييدە” اتالاتىن قيالداعى پاتشالىق.

ءحى ت ا ر ا ۋ

راۆەل — ىسپاسى بار، ءۇش ىشەكتى سكريپكا تۇرىندەگى مۋزىكالىق اسپاپ.

ءحىىى ت ا ر ا ۋ

كورول ارتۋر — بريتانيانىڭ اڭىزعا اينالعان كورولى (ءۇى ع.)، نەگىزىنەن “دوڭگەلەك ۇستەل رىسارلارى” ەرلىكتەرىنە قاتىستى بوپ كەلەتىن ورتا عاسىرلىق كوپتەگەن اڭىز بەن داستاننىڭ كەيىپكەرى (كورول ارتۋردىڭ ماڭايىنداعىلار اس تا توك تويلاردىڭ كەزىندە ءتاۋىر ورىن، شامالى ورىن دەيتىندەر بولماس ءۇشىن جانە رىسارلاردىڭ ءبارى وزدەرىن تەڭ سەزىنۋى ءۇشىن دوڭگەلەك ۇستەل باسىنا جايعاساتىن بولعان).

كول رىسارى لانسەلوت — 25ء-شى بەتكە بەرىلگەن تۇسىنىكتەمەنى قاراڭىز.

ەليسەي دالاسى — ميفولوگيالىق ۇعىم-تۇسىنىك بويىنشا، جەردىڭ ەڭ قيىر شەتىنە ورنالاسقان جەر-ۇيىق.

كۋرسييلەر، كايلار مەن سيپيوندار — ەجەلگى ريمدەگى اتاقتى رۋلار. كولوننا، ورسيني، مونكادا، رەكەسەندەر... — يتاليانىڭ، كاتالونيانىڭ، اراگوننىڭ، كاستيليانىڭ جانە پورتۋگاليانىڭ سەرۆانتەس زامانىنداعى اتاقتى رۋلارى.

دزەربين — اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” اتتى تۋىندىسىنداعى پەرسوناجداردىڭ ءبىرى، شوتلاند كورولىنىڭ رولاند ارقاسىندا بوستاندىق العان ۇلى. بىردە ءوز قۇتقارۋشىسىنىڭ ساۋىت-سايمانىن تاۋىپ العان ول سوعان ماتىندە كەلتىرىلگەن جازبانى تۇسىرەدى؛ بۇل اريوستو داستانىنداعى ولەڭدەردىڭ اۋدارماسى (ءححىۇ-شى جىر).

پىسىقاي لارەدسكييلەر — ل ا ر ە د و — يسپانيانىڭ سولتۇستىگىندەگى پورتتى شاعىن قالاشىق. امەريكامەن ساۋدا-ساتتىق ارقىلى بايىپ العان ادامداردى پىسىقاي لارەدسكييلەر دەپ اتاعان.

سەزار اۆگۋست — ريم يمپەراتورى (ج.س.د. 27 - ج.س. 14)، ول پاتشالىق ەتكەن زاماندا ايتۋلى اقىندار (ۆەرگيليي، وۆيديي جانە ت.ب.) عۇمىر كەشكەن.

قۇدىرەتتى مانتۋاندىق — ءريمنىڭ اتاقتى اقىنى ۆەرگيليي (ج.س.د. 70 - 19) مانتۋيادا تۋعان. اڭىزدىڭ ايتۋىنشا، ول ءوزىنىڭ داڭقىن شىعارعان “ەنەيدا” داستانىنىڭ قولجازباسىن ءوزى ولگەن سوڭ ورتەپ جىبەرۋگە وسيەت ەتكەن.

ءحىۇ ت ا ر ا ۋ

بەتيس — گۋادالكۆيۆير وزەنى.

ليۆيا ءشول دالاسى — ياعني، افريكاندىق ۇستىرتتەر.

يكسيون (م ي ف.) — يۋنونانى قولعا تۇسىرۋگە قۇمارتقان فەسساليا پاتشاسى؛ يۋپيتەر يۋنونانى بۇلتقا اينالدىرىپ جىبەرەدى، ال يكسيونعا جەر استى پاتشالىعىنداعى وت ورانعان شەڭبەردە ماڭگىلىك اينالىپ ءجۇرۋ جازاسىن بەلگىلەيدى.

سيزيف (م ي ف.) — كورينفتىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى پاتشاسى. الدامپازدىعى مەن ساتقىندىعى ءۇشىن قۇدايلار ونى ازاپتى دا ءمانسىز جۇمىس اتقارۋعا: مىندەتتى تۇردە كەيىن قاراي قۇلاپ كەتەتىن ۇلكەن تاستى تاۋدىڭ باسىنا قاراي قايتا دومالاتىپ وتىرۋعا ءماجبۇر ەتىپ قويادى.

تانتال (م ي ف.) — فريگيا پاتشاسى، قۇدايلاردىڭ قۇپياسىن جاريا ەتىپ قويعانى ءۇشىن جەر استى پاتشالىعىندا ماڭگىلىك اشتىق پەن ماڭگىلىك شولدەن قاتالاۋ ازابىن تارتۋعا كەسىلگەن.

تيتيي (م ي ف.) — ەۆبەيا ارالىنان شىققان ءداۋ؛ لاتونانىڭ ابىرويىن توگۋگە ارەكەت ەتكەنى ءۇشىن جەر استى پاتشالىعىنا جىبەرىلىپ، وندا كەزقۇيرىقتار باۋىرىن شۇقىلاپ وتىراتىن بولعان.

تامۇق قاقپاسىنداعى توبەت — جەر استى پاتشالىعىنا كىرە بەرىستى كۇزەتەتىن ءۇش باستى توبەت، سەربەر.

تاسجۇرەك نەرون — ريم يمپەراتورى (54 - 68). ەل اۋزىنداعى اڭىزعا قاراعاندا، ريمدەگى توعىز كۇنگە سوزىلعان سۇراپىل ورتكە (64) سول كىنالى بولعان.

تاركۆينييدىڭ قايىرىمسىز قىزى — اڭىزدىڭ ايتۋىنشا، بۇنداي ماسقارا ىسكە بارعان سەرۆيي ءتۋللييدىڭ قىزى، تاكاپپار تاركۆينييدىڭ ايەلى (قىزى ەمەس) كورىنەدى: ول اكەسىنىڭ ءمايىتىن قورلاعان.

ءحۇ ت ا ر ا ۋ

يانگۋاستىق مالشىلار — كەيىنىرەك داۋلەتتى اريەۆالدىق مالشىلار جايىندا دا ايتىلادى. مال ايداۋمەن ول كەزدە تۇتاس ءبىر ەلدى مەكەندەر اينالىسقان.

مايدان قۇدايى (م ي ف.) — مارس.

سيلەن (م ي ف.) — ۆاكحتىڭ تاربيەشىسى جانە قاسىنان قالمايتىن سەرىگى، قاشان دا ماس بوپ جۇرەتىن سەمىز شال.

ءجۇز قاقپالى قالا — جوعارعى ەگيپەتتىڭ استاناسى بولعان، ءنىل وزەنى جاعاسىندا ورنالاسقان فيۆى — ءجۇز قاقپالى دەپ، بەوتيانىڭ استاناسى بولعان، سيلەن بارعان فيۆى — جەتى قاقپالى دەپ اتالعان.

ءحۇى ت ا ر ا ۋ

...دۆوريان تۇقىمىنان ەكەنىن كەرەمەتتەي ماقتان تۇتاتىن... — ماريتورنەس استۋريادان، ماۆرلار جاۋلاماعان وڭىردەن بولاتىن. استۋريادا تۋىپ-وسكەندەر شىققان تەگىنە قاراماستان وزدەرىن گوتتاردىڭ تۇقىمى، ياعني دۆوريان سانايتىن.

اريەۆال مالشىلارى. — ا ر ە ۆ ا ل و — كاستيلياداعى ەلدى مەكەن.

گراف توميلياس — “وليۆانىڭ ۇلى، يەرۋساليم پاتشاسى جانە كونستانتينوپول يمپەراتورى ەنريكەنىڭ عۇمىربايانى” (1498) اتتى رىسارلىق رومانداعى قوسالقى پەرسوناجداردىڭ ءبىرى.

ءحۇىىى ت ا ر ا ۋ

تراپوبانا — دۇرىسى تراپروبانا (سەيلون ارالىنىڭ ەجەلگى اتاۋى).

گارامانتتار — نۋميديانىڭ وڭتۇستىك شەگىنە جاقىن ماڭايدى مەكەندەگەن حالىق.

كسانف — كىشى ازياداعى سكاماندر وزەنى.

ماسسيليالىق تاۋ شالعىندارى — نۋميديانىڭ شىعىسىنداعى جەر اتاۋى.

فرەمودونت — پونتتاعى قارا تەڭىزگە قۇياتىن وزەن. اڭىز بويىنشا ونىڭ جاعالاۋىندا امازون ايەلدەر تۇرعان.

پاكتول — ليدياداعى، سارد ماڭايىنداعى تابانىندا التىن قۇمى بار وزەن، گەرمنىڭ ءبىر سالاسى (ءقازىر سارابات دەپ اتالادى).

تارتەس القاپتارى — ت ا ر ت ە س — يسپانيانىڭ وڭتۇستىك-باتىسىندا، گۋادالكۆيۆير وزەنىنىڭ ساعاسىندا ورنالاسقان فينيكيالىق ەجەلگى قالا.

گۋاديانا — يسپانياداعى ارناسى الدەنەشە رەت جەر استىنا ەنىپ، ونان سوڭ جەر بەتىنە قايتا شىعىپ وتىراتىن وزەن.

دارىگەر لاگۋنا — گرەك ەمشىسى ديوسكوريدتىڭ (جىل ساناۋىمىزدىڭ ءى-شى ع.) ەمدىك شوپتەر جايىنداعى تراكتاتىن يسپان تىلىنە اۋدارۋشى ءارى وعان تۇسىنىكتەمە بەرۋشى.

ءحىح ت ا ر ا ۋ

سيد رۋي دياس... ورىندىقتى سىندىرىپ تاستاعان بولاتىن... — سيد جونىندەگى رومانستاردىڭ بىرىندە ءبىر جولى ونىڭ اۋليە پەتر سوبورىنا باس سۇعىپ، يسپان كورولىنىڭ ورىندىعى پاپانىڭ جانىنداعى فرانسۋز كورولىنىڭ ورىندىعىنان تومەنىرەك تۇرعانىن بايقاپ قالعانى جايىندا ايتىلادى. سيد كوپ ويلانىپ جاتپاستان فرانسۋز كورولىنىڭ ورىندىعىن اياعىمەن تەۋىپ قۇلاتادى دا، ورنىنا ءوز كورولىنىڭ ورىندىعىن اكەپ قويادى. اشۋلانعان پاپا ءسيدتى شىركەۋدەن الاستايدى. سول كەزدە سيد پاپاعا بىلاي دەپ ءتىل قاتادى: “كۇنامنەن ارىلت، ەگەر ويتپەيدى ەكەنسىڭ، كەيىن بۇعان وكىنەتىن بولاسىڭ”، دەيدى.

ءححى ت ا ر ا ۋ

... قولونەر قۇدايىنىڭ سوعىس قۇدايىنا ارناپ سوققان... — ياعني ۆۋلكان مارسقا ارناپ سوققان. شىن مانىندە، اڭىز بويىنشا، ۆۋلكان مارسقا ارناپ قارۋ ەمەس، جىڭىشكە تەمىر تور دايىنداپ بەرگەن.

ەلەنا (م ي ف.) — پاريس الىپ قاشقان، اسقان سۇلۋ گرەك كەلىنشەك.

...وزىمە ءجابىر كورسەتىلگەن جاعدايدا بەس ءجۇز سۋەلدو... —“تومەنگى” قاۋىمعا جاتاتىندار ءجابىر كورسەتكەن جاعدايدا دۆورياندار قاۋىمىنىڭ وكىلدەرى وزدەرىنە بەرىلگەن ارتىقشىلىقتارعا سايكەس ولاردان اقشالاي ايىپ ءوندىرىپ الاتىن.

ءححىى ت ا ر ا ۋ

گالەرا — ەسكەكتى كەمە. بۇل ارادا قىلمىسكەرلەرگە كەسىلگەن جازا ماعىناسىندا قولدانىلىپ وتىر: ولاردى گالەرانىڭ بورتىنا كىسەندەپ، دىڭكەلەرى قۇرىعانشا ەسكەك ەستىرەتىن بولعان.

ءححىىى ت ا ر ا ۋ

قۇلاعىم سولار اتقان جەبەنىڭ ىزىڭىنان تۇنىپ كەتتى — قاسيەتتى اعايىندىق قىلمىسكەرلەردى ءولىم جازاسىنا كەسكەندە، ولاردى باعاناعا بايلاپ قوياتىن دا، ساداقپەن اتىپ ولتىرەتىن.

— ...ول سانچوعا ەسەگىنەن تۇسۋگە... ءامىر ەتتى... — شامالىدان كەيىن:

“سانچو بولسا حينەسۇمپاي دە پاسامونتەنىڭ ايارلىعى ارقاسىندا قوجايىنى سوڭىنان جۇكتەرىن ارقالاپ جاياۋ بورساڭدادى”، دەلىنەدى. بۇل قاراما-قايشىلىققا سەرۆانتەس “دون كيحوتتىڭ” ەكىنشى بولىمىندە تۇسىنىك بەرەدى.

ءححىۇ ت ا ر ا ۋ

تيسبا — ءوۆيدييدىڭ پيرام مەن تيسبا جايىنداعى حيكاياتىنىڭ كەيىپكەرى (“مەتامورفوزالار”).

ءححۇ ت ا ر ا ۋ

ەزوپ، ياعني ەزوپ، گرەكتىڭ اتاقتى مىسالشىسى (ج.س.د. ءۇى-شى ع.).

اندرياكتار — “اماديس گاللسكيي” رومانىندا كەزدەسەتىن جارتىلاي اڭ، جارتىلاي ادام كەيپىندەگى قۇبىجىقتار.

مەدور — اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستانىنىڭ پەرسوناجى.

استولف، برادامانتا — اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستانىنىڭ پەرسوناجدارى: ا س ت و ل ف — رىسار، ب ر ا د ا م ا ن ت ا — رينالدتىڭ قارىنداسى جانە رىسار رۋدجەردىڭ سۇيگەنى.

گيپپوگريف — ەرتەگىدە جولىعاتىن حايۋانات: جارتىلاي جىلقى، جارتىلاي گريف.

فرونتين — رۋدجەردىڭ قاناتتى سايگۇلىگى.

باررا — تەمىر تاياقتى مۇمكىن بولعانىنشا الىسقا لاقتىرۋعا نەگىزدەلگەن ويىن.

اماريليس، ديانا، سيلۆيا، فيليسا، گالاتەيا، فيليدا — كوپشىلىك اراسىنا كەڭ تاراعان باقتاشىلىق روماندارداعى كەيىپكەر قىزدار.

لۋكرەسيا — ريمدەگى اتاقتى تاركۆينييلەر اۋلەتىنەن شىققان ايەل؛ جاۋ جۇرەكتىگىمەن جانە پاك-تازا بولمىسىمەن اتى شىققان.

لابيرينتتەگى تەزەي ارقاۋى سەكىلدى — اريادنادان العان ءجىپتىڭ ارقاۋىمەن كريتتەگى لابيرينتتەن (سانسىز كوپ بولمەسى بار، شىعار جولى شىتىرمان قاپاستان) اداسپاي امان شىققان تەزەي جايىنداعى اڭىزعا جاسالعان ەمەۋرىن.

ءححۇى ت ا ر ا ۋ

اگرامانت — ماۆرلار پاتشاسى، “قاھارلى رولاند” كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىرى.

فاۆندار، سيلۆاندار (م ي ف.) — دالا مەن ورمان پىرلەرى.

ءححۇىى ت ا ر ا ۋ

...كورول ۆامبا زامانىنان... — ياعني، ەستە جوق ەرتە زاماننان. ۆ ا م ب ا — گوت كورولى (672 - 680).

ماريي — ريمدەگى حالىقتىق پارتيانىڭ باسشىسى جانە سۋللانىڭ نەگىزگى قارسىلاسى، جەتى رەت كونسۋل بوپ سايلانعان (ج.س.د. 106 - 86 جىلدار.).

كاتيلينا — سەناتتىق وليگارحياعا قارسى، دەموكراتيالىق توپتار قولداعان قاستاندىقتى ۇيىمداستىرۋشى. قاستاندىقتى ج.س.د. 63 جىلى سيسەرون اشكەرەلەدى.

سۋللا — دەموكراتيالىق پارتياعا قارسى كۇرەس اشقان ريمدىك ديكتاتور (ج.س.د. 138 - 78 جىلدار.).

يۋليان — گوت اقسۇيەكتەرىنىڭ وكىلى گراف يۋليان. اڭىزعا قاراعاندا، كاۆا ەسىمدى قىزىن (الدە ايەلىن) زورلاعانى ءۇشىن كورول رودريگودان كەك الۋ ماقساتىندا ماۆرلاردان كومەك سۇراعان، ءسويتىپ بۇلار يسپانيانى جاۋلاپ العان.

ءححىح ت ا ر ا ۋ

ۆاسسالدارىمنىڭ نەگر بولعانىندا تۇرعان نە بار؟ — افريكاندىق نەگرلەردى ساتىپ الۋ مەن ساتۋ، كەيىن ولاردى امەريكاعا جونەلتۋ ءحۇى - ءحۇىى عع. يسپانيادا كەڭىنەن تاراعان تىرلىك بولاتىن.

سولومون جوتاسى — الكالا دە ەنارەستىڭ وڭتۇستىك-باتىسىنداعى سۋلەما جوتاسى؛ بۇل جەردە ول كومپلۋتپەن شەندەستىرىلىپ وتىر (كومپلۋت — پتولەمەي اتاپ وتەتىن الكالانىڭ لاتىنشا اتاۋى).

مەوتيا كولى — ازوۆ تەڭىزىنىڭ ەجەلگى اتاۋى.

پەسو — وڭتۇستىك جانە ورتالىق امەريكادا (ءحۇى - ءحۇىى عع.) اقشانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سالدارىنان باعالى مەتاللداردىڭ بەلگىلى ءبىر سالماقتاعى قۇيمالارى پايدالانىلعان (“پەسو” يسپانشا “سالماق دەگەندى بىلدىرەدى). 1 پەسو — كۇمىستىڭ ۋنسياسىنا نەمەسە سەگىز كۇمىس رەالعا تەڭ بولعان.

ءحححى ت ا ر ا ۋ

...قۇلاعىنا سىناپ قۇيعان سىعان ەسەگىندەي... — سول زاماندا حالىق اراسىندا سىعاندار اتتارىن ساتقان كەزدە شابىسى قاتتى كورىنۋى ءۇشىن قۇلاعىنا سىناپ قۇيادى دەيتىن سەنىم بولعان.

دون سيرونحيل فراكييسكيي — ءتورت بولىمنەن تۇراتىن “جاۋ جۇرەك رىسار دون سيرونحيل فراكييسكيي” رىسارلىق رومانى.

جالاڭ اياق اعايىندار — فرانسيسكاندىق وردەننىڭ موناحتارى، ولارعا شاركەيدەن باسقا اياق كيىم كيۋگە تيىم سالىنعان بولاتىن.

ءحححىىى ت ا ر ا ۋ

لۋيدجو تانسيللو — نەاپولدىق اقىن (1510 - 1568)، “شاديار پەتردىڭ كوز جاسى” داستانىنىڭ اۆتورى.

كۋبوك سىناعى — اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستانىنداعى ەپيزود. داستاننىڭ XLءىىى جىرىندا ءبىر رىساردىڭ عاجايىپ قاسيەتى بار كۋبوك تۋرالى اڭگىمەسى ەنگىزىلگەن: ەگەر بىرەۋدىڭ جۇبايى ويناس جاساۋمەن اينالىساتىن بولسا، وندا كۋبوكتاعى شاراپتى سىمىرگەن كەزدە شاراپ ونىڭ كەۋدەسىنە توگىلەتىن بولعان. وسىنداي عاجايىپ كۋبوك تۋرالى اڭگىمە اتالمىش داستاننىڭ XLءى جىرىندا دا كەزدەسەدى.

دانايا (م ي ف.) — ارگوس پاتشاسى اكريسييدىڭ قىزى. نەمەرەلەرىڭنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان قازا تاباسىڭ دەگەن كورىپكەل جورامالىن ءقاۋىپ تۇتقان پاتشا قىزىن جان ادام ماڭايلاي المايتىن مۇناراعا جالعىز قاماپ، سىرتىنان قاراۋىل قويىپ، يتكە كۇزەتتىرەدى. قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا ەسى كەتە عاشىق بولعان يۋپيتەر مۇناراعا التىن جاڭبىر تۇرىندە ەنەدى.

ەسترادو — ءۇيدىڭ ايەلدەر تۇراتىن جارتىسىنداعى ەدەننىڭ كىلەم توسەلىپ، كوپشىك تاستالعان بيىكتەۋ بولىگى. وسىنداي بيىكتەۋ بولىگى بار جانە قوناق قابىلدايتىن بولمە دە ەسترادو دەپ اتالعان.

ەسكۋدو — يسپاندىق ەجەلگى التىن تەڭگە.

ءحححىۇ ت ا ر ا ۋ

پورسيا — مارك برۋتتىڭ جۇبايى. ءوزىنىڭ ەشتەڭەدەن جاسقانبايتىن باتىل دا جۇرەكتى ەكەنىن، سوندىقتان يۋليي سەزارعا قارسى دايىندالىپ جاتقان قاستاندىققا قاتىسۋعا لايىقتى ەكەنىن دالەلدەۋ ماقساتىندا كۇيەۋىنىڭ كوزىنشە ءوزىن اۋىر جاراقاتتاعان. كەيىن كۇيەۋىنىڭ مايدان دالاسىندا قازا تاپقانىن ەستىپ، ءوزىن-وزى ولتىرگەن.

ءحححۇ ت ا ر ا ۋ

...دە لوترەك پەن ۇلى قولباسشى گونسالو فەرناندەس كوردوۆسكيي اراسىنداعى شايقاستا... — فرانسۋز مارشالى دە لوترەك يتالياداعى فرانسۋز ارمياسىنا ساردار بوپ 1527 جىلى تاعايىندالدى، “ۇلى ساردار” اتانعان گونسالو فەرناندەس كوردوۆسكيي 1515 جىلى قايتىس بولدى (اناحرونيزم).

ءحححۇىى ت ا ر ا ۋ

المالافا — ەر ادام مەن ايەل ادام كيەتىن اراب سىرت كيىمى.

سيللا مەن حاريبدا. — س س ي ل ل ا — سيسيليا شىعاناعىنىڭ يتاليان بەتىندەگى جارتاس، سيسيليا جاق بەتتەگى ح ا ر ي ب د ا يىرىمىنە قارسى ورنالاسقان. ميفولوگيادا — ارلى-بەرلى ءوتىپ جاتقان كەمەلەردىڭ ۇرەيىن ۇشىراتىن تاجالدار تۇرىندە سۋرەتتەلەدى؛ ۇلكەن قاۋىپ-قاتەر ءسينونيمى.

ءحححۇىىى ت ا ر ا ۋ

كاۆالەر — قامالدىڭ نەگىزگى دۋالىنداعى ەڭسەلى قۇرىلىس.

ءحححىح ت ا ر ا ۋ

...ودان ميلانعا بارىپ... — ول كەزدە ميلانداعى قارۋ-جاراق زاۋىتىنىڭ داڭقى گۇرلەپ تۇرعان بولاتىن.

الەسساندرا دەللا پاللا — ميلان گەرسوگتىعىنداعى تانارو وزەنىنىڭ جاعاسىنا ورنالاسقان، قالىڭ قابىرعالارمەن قورشالعان قامال.

...گەرسوگ البانىڭ فلاندرياعا اتتانباقشى بوپ جاتقانىن... — نيدەرلاندىنى قانعا بوكتىرىپ جۋاسىتقان فەرناندو الۆارەس تولەدسكيي، نەمەسە گەرسوگ البا، ول جاققا يتاليادا ورنالاسقان يسپان وتريادتارىنان ىرىكتەلگەن قوسىندى باستاپ 1567 جىلدىڭ كۇزىندە اتتاندى.

ەگمونت پەن گورن ەسىمدى گرافتار — يسپان ۇستەمدىگىنە نارازى نيدەرلاند اقسۇيەكتەرىنىڭ جەتەكشىلەرى؛ 1568 جىلعى 5 ماۋسىمدا ەكەۋى دە ءولىم جازاسىنا كەسىلدى.

دەگو دە ۋربينا — سەرۆانتەس قاتىسقان، لەپانتو ماڭايىندا بولعان شايقاستاعى اسكەر باسى.

ۆەنەسيامەن جانە يسپانيامەن وداق — پاپا ءۇ-شى پيي باستاماسىمەن قۇرىلعان ليگا. 1571 جىلى تۇرىكتەر سول كەزدە ۆەنەسياعا باعىنىشتى كيپر ارالىن باسىپ الۋى سالدارىنان ۆەنەسيا مەن يسپانيانىڭ جەرورتا تەڭىزىندەگى يەلىكتەرىنە ءقاۋىپ كۇشەيە باستاۋىنا بايلانىستى ليگا تۇرىكتەرمەن كۇرەسكە ارنالعان بىرىككەن فلوت ۇيىمداستىردى. فلوتتى باسقارۋعا ءۇ-شى كارلدىڭ زاڭسىز نەكەدەن تۋعان ۇلى دون حۋان اۆسترييسكيي (1547 - 1578) بەكىتىلدى.

1571 جىلعى 7 قازاندا تۇرىك فلوتى مەن بىرىككەن يسپاندىق-ۆەنەسيالىق فلوت گرەكيا جاعالاۋىنداعى لەپانتو شىعاناعىندا توقايلاستى، سول جەردە تۇرىك فلوتىنا كۇيرەتە سوققى بەرىلدى.

ۋلۋدج-الي (1508 - 1580 ج. جۋىق) — شىققان تەگى كالابريالىق، تۇرىكتەردە قىزمەت اتقاردى. 1565 ج. مالتا ىرگەسىندەگى جەڭىسى ءۇشىن تريپوليتانيا پاتشالىعىنا يە بولدى؛ بۇل ارالدى تۇرىك فلوتيلياسىنان قورعاۋدى ءۇ كارل مالتا وردەنىنە جۇكتەگەن بولاتىن. لەپانتوداعى شايقاسقا قاتىستى، سونداي-اق 1574 ج. ءتۋنيستى قايتا جاۋلاپ الۋ كەزىندە تۇرىك فلوتىنىڭ قيمىل-ارەكەتىنە باسشىلىق جاسادى.

مالتا وردەنى — يواننيتتەردىڭ، نەمەسە گوسپيتالەرلەردىڭ اسكەري-دىني وردەنى؛ كرەست جورىقتارى كەزىندە پايدا بولدى. 1530 ج. يسپان كورولى ءۇ كارل وسى وردەننىڭ يەلىگىنە مالتا ارالىن بەردى. ارالدى جەرورتا تەڭىزىندەگى ستراتەگيالىق تىرەك پۋنكتىنە اينالدىرۋ ماقساتىن كوزدەگەن تۇرىك فلوتىمەن وردەننىڭ تۇراقتى كۇرەس جۇرگىزۋىنە تۋرا كەلدى. 1565 ج. ارال دراگۋت باسقارعان، ول قايتىس بولعاننان كەيىن مۇستافا-پاشا باسقارعان تۇرىك فلوتىنىڭ قورشاۋىنا ءتۇستى، ءبىراق ابىرويىن ساقتاپ، اقىرى بەرىلمەدى.

دجوۆانني اندرەا — لەپانتو شايقاسىندا بىرىككەن ەسكادرانىڭ وڭ قاناتىن باسقارعان گەنۋيالىق اسكەر باسى.

...بۇل ءبىزدىڭ ادميرالدىڭ كىناسىنەن نەمەسە نەمكەتتىلىگىنەن ەمەس-تى... — ياعني، حۋان اۆسترييسكييدىڭ.

جيرەن ساقال دەيتىن قاراقشى — تۇرىك قاراقشىسى، تۇرىك فلوتىنىڭ ادميرالى. ونىڭ بالاسى گاسان-پاشا ءالجيردى بيلەپ تۇردى. بۇل ارادا ءسوز گاسان-پاشا جونىندە ەمەس، جيرەن ساقالدىڭ نەمەرەسى ماگومەت-بەي جونىندە بولىپ وتىر، تۇتقىن تىلگە تيەك ەتكەن كەمەنىڭ كاپيتانى دا سول ەدى. ماگومەت-بەيدىڭ شەكتەن تىس قاتىگەزدىگىمەن اتى شىققان بولاتىن.

مۋلەي — “مىرزام”، “ۇستازىم” دەگەن ماعىنا بەرەتىن اراب ءسوزى. بۇل اتاق اراب حاليفتارى مەن پاتشالارىنا بەرىلەتىن.

گولەتا — تۋنيس ايلاعىنا كىرە بەرىستى قورعاپ تۇرعان فورت. 1535 ج. ونى يسپاندار جاۋلاپ العاننان كەيىن وندا يسپان گارنيزونى قالدىرىلعان. 1573 ج. ۆەنەسيا تۇركيامەن بەيبىت بىتىمگە كەلگەن سوڭ كورول ءىى فيليپ قامال قورعانىسىن نىعايتۋ جۇمىسىن باسقارۋ ءۇشىن دون حۋان اۆسترييسكييدى گولەتاعا جىبەرگەن. ءبىراق، 1574 ج. تۇرىك فلوتىنىڭ شابۋىلى ءىى ءفيليپتىڭ جوسپارىن ىسكە اسىرماي تاستادى.

گابريەلە چەرۆەللون — ميلاندىق دۆوريان، تۋنيستەگى قالا اكىمى، گولەتا مەن ءتۋنيستى جاۋلاپ العاننان كەيىن تۇرىكتەر ونى تۇتقىنعا الدى. تۇتقىننان بوساعاننان كەيىن گوللاندياداعى يسپان اسكەرىندە قىزمەت ەتتى. 1580 ج. ميلاندا قايتىس بولدى.

پاگانو دوريا — اندرەا دوريانىڭ اعاسى، لەپانتوداعى شايقاسقا قاتىستى، گولەتانى قورعاۋ كەزىندە قازا تاپتى. ونىڭ ءوز ىنىسىنە جاساعان “ولشەۋسىز جاقسىلىعى” — بار بايلىعىن ىنىسىنە تارتۋ ەتكەندىگى بولاتىن.

تاباركا — افريكانىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىنداعى، تەڭىز جاعاسىنداعى ەلدى مەكەن. ءتۋنيستى قورشاۋ كەزىندە تۇرىك فلوتىنا ۋلۋدج-الي باسشىلىق جاساعان ەدى (جوعارىداعى تۇسىنىكتەمەنى قاراڭىز). ءۋلۋدج-اليدىڭ ءسوز بوپ وتىرعان قارەكەتىن ونىڭ اقجۇرەكتىگىمەن ەمەس، اشكوزدىگىمەن تۇسىندىرگەن ءجون: دوريانىڭ ءولىم تابۋى سالدارىنان ونى اسا قوماقتى سوماداعى وتەماقىعا ايىرباستاۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلىپ قالعانىنا قاتتى كۇيىنگەن ەدى.

XL ت ا ر ا ۋ

فراتينو — ياعني موناشەك، ءۇ-شى كارل مەن ءىى-شى فيليپپ تۇسىندا گيبرالتاردا بەكىنىس سالۋ ءىسىن باسقارعان يتاليان ينجەنەرى دجاكومو پالەاسسونىڭ لاقاپ اتى. سونداي-اق، ول سەرۆانتەستىڭ “جاۋ جۇرەك يسپان” پەساسىنداعى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى رەتىندە دە كورىنەدى.

گاسان اعا — ءالجيردىڭ بيلەۋشىسى. بۇل ارادا سەرۆانتەس الجيردە 1580 جىلعا دەيىن، ياعني سەرۆانتەستىڭ ءوزى قۇلدىقتان بوساتىلعانعا دەيىن، بيلىك جۇرگىزگەن گاسان-پاشانىڭ ەسىمىن كەلتىرۋدىڭ ورنىنا، گاسان اعا ەسىمىن اۋىزعا الىپ وتىر دەيتىن پىكىر قالىپتاسقان.

...سااۆەدرا دەيتىن... — اڭگىمە سەرۆانتەستىڭ ءوزى جايىندا بولىپ وتىر، ول بەس جىل الجيردە تۇتقىندا بولعان جانە قاشىپ قۇتىلۋعا تالاي رەت تالپىنىس جاساعان.

ءال-باتا — وراننان ەكى ميلدەي جەردە ورنالاسقان قامال.

XLءى ت ا ر ا ۋ

ارناۋت مامي — سەرۆانتەس پەن ءىنىسى رودريگو 1575 ج. يسپانياعا قايتىپ كەلە جاتقان “ەل سول” (“كۇن”) گالەراسىن باسىپ العان تەڭىز قاراقشىلارىنىڭ باستىعى.

سۋلتان — تۇرىكتىڭ قۇنى 125 اسپەر (اسپەر — رەالدىڭ سەگىزدەن ءبىر بولىگى) تۇراتىن التىن تەڭگەسى.

— جۇما — ارابتاردىڭ دەمالىس كۇنى.

اررايس (ا ر ا ب.) — ەسكەكشىلەردىڭ باستىعى.

نيزاراني — ياعني، نازارەي (حريستيان اڭىزى بويىنشا، ييسۋس حريستوس تۋعان قالا سانالاتىن نازارەتتىڭ اتىنا بايلانىستى شىققان.)

كاۆا رۋميا — الباتەل ءمۇيىسى.

ءتورت بۇرىشتى جەلكەندەر نەمەسە تىك جەلكەندەر — ماچتانىڭ ورتا تۇسىنان كولدەنەڭ ىلىنەتىن بورەنەلەرگە كەرىلگەن ءتورت بۇرىشتى نەمەسە تىك بۇرىشتى كەنەپ ماتا.

شىنجىرلى دوپتار — زەڭبىرەكتىڭ بىر-بىرىنە كىشكەنە شىنجىر ارقىلى بەكىتىلگەن ەكى دوبى.

جاعالاۋ كۇزەتەتىن سالت اتتى جاساق — يسپانيا جاعالاۋىن تەڭىز قاراقشىلارى شابۋىلىنان قورعاۋ ءۇشىن ارنايى ۇيىمداستىرىلعان جەڭىل كاۆالەريا. مۇنارادا وتىرعان باقىلاۋشىلار جاعالاۋعا جاقىنداعان كەمەلەردى نازارعا الىپ، ءقاۋىپ تونگەن جاعدايدا لاۋلاتىپ وت جاعۋ ارقىلى بەلگى بەرەتىن بولعان.

...قاسيەتتى ينكۆيزيسيانىڭ كومەگىمەن قاسيەتتى شىركەۋدىڭ اياسىنا قايتا ورالماقشى ەدى... — تۇرىكتەردە تۇتقىندا بولىپ، “شىركەۋ اياسىنا” قايتا ورالعان دىننەن بەزگەندەرگە ينكۆيزيسيا بەلگىلەگەن ءتارتىپ مەيلىنشە قارابايىر بولاتىن. “ءدىن بۇزار” دەپ تانىعاندارىنىڭ ءبارىن ايرىقشا قاتىگەزدىكپەن جازالاپ وتىراتىن ينكۆيزيسيا، تۇرىك تىڭشىلارىنان گورى باتىستىڭ جاعىمسىز يدەيالارىنىڭ جىلىستاپ كىرىپ كەتۋىنەن قاتتى قورقاتىن.

XLءىى ت ا ر ا ۋ

اۋديتور — سوت جۇيەسىندەگى ءىرى شەنەۋنىك.

XLءىىى ت ا ر ا ۋ

پالينۋر (م ي ف.) — ترويادان يتالياعا اتتانعان ەنەي جاساعى كەمەلەرىندەگى باس جولباسشى.

ءۇش كەيىپتەگى اسپان شىراعى — ياعني، ءۇش ءتۇرلى فازاداعى اي. گوراسيي مەن وۆيديي ونى اسپانداعى ايدان، جەردەگى ديانادان جانە توزاقتاعى گەكاتادان قۇرالعان “ءۇش كەيىپتەگى قۇدىرەت” دەپ اتاعان-دى.

...اتتارىڭدى جەگۋگە اسىعىپ تۇرعان اسپاننىڭ التىن شاشتى شامشىراعى... (م ي ف.) — اسپان الەمىن ءبىر كۇن ءجۇرىپ اينالىپ شىعاتىن كۇيمەسىن جەگىپ جاتقان فەب (كۇن).

ورمىنەز جەلاياق قىز (م ي ف.) — وزەن قۇدايى پەنەيدىڭ قىزى، نيمفا دافنا. ۇناتىپ قالعان اپوللون (فەب) ونىڭ قىر سوڭىنان قالماي جۇگىرۋمەن بولادى، اقىر سوڭىندا اياۋشىلىق بىلدىرگەن اكەسى ونى لاۆرعا اينالدىرىپ جىبەرەدى. پەنەي وزەنى فەسساليادا ورنالاسقان.

مەدۋزا (م ي ف.) — ءۇش گورگوننىڭ (ايەل كەيپىندەگى تاجال) ءبىرى، ونىڭ كوزى تۇسكەن ادام تاسقا اينالىپ كەتەدى، ال باسىنداعى شاشتىڭ ورنىندا — جىلاندار.

...اسا تاياعى — باسىندا، ال ءتاجى — قولىندا. — ول زامانداعى قىلمىسكەرلەرگە قولدانىلاتىن جازانىڭ ءبىرى — قولدارىنا ءتاجدىڭ سۋرەتىن كۇيدىرىپ باسۋ بولاتىن.

XLY ت ا ر ا ۋ

...اگرامانت قوسىنىنداعى ءوزارا قىرقىس... — “قاھارلى رولاندتىڭ” ءححۇىى جىرىندا ۇلى كارلدىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جەبىرەيىل ميحايلدىڭ ءپاريجدى قورشاپ جاتقان اگرامانت پاتشانىڭ قوسىنىنا ىرىتكى سالاتىنى جايىندا ايتىلادى. ءوزارا قىرقىس پايدا بولىپ، اقىرى اگرامانت بۇعان سوبرين پاتشانىڭ كەمەڭگەر كەڭەسى بويىنشا توقتاۋ سالادى.

“الكاۆالا” — قانداي دا بولسىن ساتىلعان زاتقا سالىناتىن سالىق؛ سەرۆانتەستىڭ زامانىندا ول ون پايىزدان ارتىقتى قۇراپ، ەلدەگى تاۋار اينالىمعا اۋىر زارداپ كەلتىردى.

“كوروليەۆا ءتۋفليى” — پاتشانىڭ نەكەگە تۇرۋىنا بايلانىستى وندىرىلەتىن سالىق، بۇدان تۇسكەن قاراجات تەك كوروليەۆانىڭ ءوز باسىنا، ونىڭ ءوز قاجەتتىلىكتەرىن وتەۋگە جۇمسالاتىن.

ارەندا — ورتا عاسىرلاردا جەتى جىلدا ءبىر رەت تولەنىپ تۇراتىن جەر سالىعى.

XLءۇى ت ا ر ا ۋ

وكتاۆيان تۇسىنداعىداي تىنىشتىق... — و ك ت ا ۆ ي ا ن ا ۆ گ ۋ س ت — ريم يمپەراتورى (جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى 27 ج. — جىل ساناۋىمىزدىڭ 14 ج).

... قاشىپ بارا جاتقان نيمفانىڭ سوڭىنداعى قۋعىنشى... (م ي ف.) — نيمفا دافنانى قۋىپ كەلە جاتقان فەب (كۇن).

XLYءىى ت ا ر ا ۋ

“رينكونەتا مەن كورتاديلو جايىنداعى حيكايات” — سەرۆانتەستىڭ 1613 جىلى جارىق كورگەن “عيبراتتى نوۆەللالار” جيناعىنا ەندى.

كانونيك — سوبورداعى سۆياششەننيك.

ينديا براميندەرى — دالىرەك ايتقاندا، ەجەلگى ينديا حالقى بولىنگەن ءتورت كاستانىڭ ەڭ جوعارعى توبىنا جاتاتىن براحماندار، ابىزدار.

ەفيوپيانىڭ گيمنوسوفيستەرى — ەگيپەت پەن ەفيوپيادا كەڭ تاراعان ەجەلگى ءۇندى ءدىني سەكتاسى. ول جۇرتتى ومىردە جان راقاتىن تاپتىراتىن نارسەنىڭ بارىنەن بەزىنۋگە، ءتاندى توزعىنداتۋعا، بايلىق پەن قۇرمەت-قوشەمەتكە قىزىقپاۋعا شاقىردى.

ميلەت ەرتەگىلەرى — ميلەتتىك اريستيد قۇراستىرعان (شاماسى، ج.س.د. ءىى-شى ع. اياعىندا بولسا كەرەك) ماحاببات نوۆەللالارىنىڭ جيناعى جونىندە اڭگىمە بولىپ وتىر. بىزگە جەتپەگەن بۇل جيناقتىڭ “ميلەت ەرتەگىلەرى” دەگەن اتاۋى وسى جانردىڭ جالپى ەسىمىنە اينالدى.

اپولوگ — اللەگوريالىق اڭگىمە، تاعىلىم بەرەرلىك مىسال.

پتولەمەي — كلاۆديي پتولەمەي، جىل ساناۋىمىزدىڭ ءىى-شى ع. الەكساندريادا عۇمىر كەشكەن ماتەماتيك، استرونوم جانە گەوگراف.

سينوننىڭ ساتقىندىعى — س ي ن و ن — ىشىندە گرەك ساربازدارى جاسىرىنىپ جاتقان اعاش اتتى قالاعا كىرگىزۋدىڭ قاجەتتىلىگىنە ترويالىقتاردى ۇگىتتەپ كوندىرگەن گرەك.

ەۆريالدىڭ دوستىققا ادالدىعى — ن ي س پەن ە ۆ ر ي ا ل — ەنەيدىڭ سەرىكتەرى، ولاردىڭ ارالارىنان قىل وتپەس دوستىعى جايىندا ۆەرگيلييدىڭ “ەنەيداسىندا” سۋرەتتەلەدى.

ءزوپيردىڭ تۇراقتىلىعى — ز و پ ي ر — ۆاۆيلوندىقتاردىڭ پارسى پاتشاسى دارييگە قارسى كوتەرىلىسى كەزىندە ءوزىن-وزى اۋىر جاراقاتتاپ، ۆاۆيلوندار قوسىنىنا وتكەننەن كەيىن، ولاردى ءوزىن وسىنداي حالگە دۋشار قىلعان داريي دەپ سەندىرگەن پارسى جاۋىنگەرى. وسىلايشا ۆاۆيلوندىقتار سەنىمىنە يە بولعان ول كەيىن ولاردىڭ دارييگە مويىن ۇسىنۋىنا قول جەتكىزەدى. الايدا، پاتشا مۇنداي قۇرباندىقپەن كەلگەن جەڭىستى پايدالانۋدان باس تارتادى.

XLءۇىىى ت ا ر ا ۋ

...گرەك جانە لاتىن پوەزيالارىنىڭ قوس الىبى — گومەر مەن ۆەرگيليي.

كومەديا — ءحۇىى عاسىرداعى يسپانيا دراماتۋرگياسى جانرعا ءبولۋ دەگەندى بىلگەن جوق (كومەديا، دراما، تراگەديا دەگەن سەكىلدى). مازمۇنى قانداي بولعانىنا قاراماستان بارلىق ءۇش اكتىلى پەسا كومەديا دەپ اتالدى.

“يزابەللا”، “فيليدا” جانە “الەكساندرا” — لۋپەرسو لەوناردو دە ارحەنسولا (1562 -1613) جازعان تراگەديالار. “فيليدا” تراگەدياسى بىزگە جەتكەن جوق، ال قالعان ەكەۋىنە كەلسەك، بۇلار، كانونيك ايتقانداي كوركەم دۇنيەلەر ەمەس.

“جازالانعان قايىرىمسىزدىق”، “نۋمانسيا”، “ساۋداگەر ماحابباتى”، “كورگەندى كۇندەس” — العاشقىسى لوپە دە ۆەگا قالامىنان شىققان؛ ءۇشىنشىسىن ۆالەنسيالىق اقىن ءارى دراماتۋرگ گاسپار دە اگيليار جازعان، ورتاقول عانا پەسا، ءتورتىنشىسىن — ۆالەنسيالىق دراماتۋرگ فرانسيسكو تاررەگا (1554 - 1602) جازعان، بۇل دا كوركەمدىك جاعىنان ءالسىز دۇنيە. سەرۆانتەستىڭ “نۋمانسياسى”، شاماسى، ءحۇى ع. 80ء-شى جىلدارىندا جازىلسا كەرەك. بۇل تۋىندىسىن ول 1615 ج. جارىق كورگەن درامالىق شىعارمالار جيناعىنا ەنگىزگەن جوق؛ وسى تراگەدياسى دا، سونداي-اق “الجيرلىك ءسالت-داستۇر” اتالاتىن درامالىق سۋرەتتەمەلەرى دە ءحۇىىى ع. عانا تابىلدى، ءسويتىپ العاش رەت جارىققا 1784 ج. شىقتى. ەكى شىعارما دا سەرۆانتەس شىعارماشىلىعىنىڭ العاشقى كەزەڭىنە جاتادى.

...تۋلليي ايتقانداي... — ياعني، سيسەرون ايتقانداي. ول كومەديا “ومىرگە ەلىكتەۋشىلىك” (“ءومىردىڭ ايناسى” ەمەس)، “ادامگەرشىلىك مىنەز-قۇلىق ايناسى جانە اقيقاتتىڭ ايعاق-نىشانى” سىندى بولۋعا ءتيىس دەپ جازعان-دى.

... دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشى تۇگەل قامتىلعان بولار ەدى — بۇل كەزدە اۆستراليا قۇرلىق ەسەبىندە ءالى بەلگىسىز بولاتىن.

پيپين — فرانك كورولى ءىىى-شى پيپين قورتىق (751 - 768).

ۇلى كارل — فرانكتەر كورولى (800 - 814)، مەملەكەتىنىڭ اۋماعىن الدەقايدا كەڭەيتكەن ايتۋلى اسكەرباسى ءھام جاھانگەر.

يمپەراتور يراكليي — ۆيزانتيالىق يمپەراتور (610 - 641).

گوتفريد بۋلونسكيي — العاشقى كرەست جورىعىن باسقارعان (1096 - 1099) تومەنگى لوتارينگيا گەرسوگى (1058 - 1100).

ءدىني تاقىرىپتاعى كومەديالار — اۋليەلەر ومىرىنەن الىنعان سيۋجەتتەرگە جازىلعان كومەديالار.

...باق-تالايى مول ءبىر جازۋشىمىزدىڭ سانسىز كوپ كومەدياسى... — لوپە دە ۆەگاعا مەڭزەۋ. لوپە دە ۆەگانىڭ ءوزى جاساعان تىزىمدە ونىڭ ءحۇى ع. 80ء-شى جىلدارىنان 1602 جىلعا دەيىن جازعان 219 درامالىق شىعارماسى تىركەلگەن.

...ول ىرزاشىلىق بەرىپ، قول قويىپ، ءمور سوقپايىنشا جەرگىلىكتى وكىمەت ورىندارى بىردە ءبىر كومەديانى ساحنالاۋعا رۇقسات ەتپەيتىن بولسا... — شىركەۋ شەنەۋنىكتەرىنىڭ تەاترعا قارسى ءحۇى ع. 90-شى جىلدارىنان باستاپ جۇرگىزگەن ۇزاققا سوزىلعان ناسيحات ناۋقانىنان كەيىن، شىنىمەن-اق 1608 جىلى سۆياششەننيك تالاپ ەتكەن تۇردەگى ورتالىقتاندىرىلعان سەنزۋرا ورناتىلدى.

XLءىX ت ا ر ا ۋ

...ولار جاڭا سەكتالار جاساقتايدى جانە ءومىردىڭ جاڭا ءتارتىبىن تۇزەدى... — ءحۇىى ع. ەكىنشى جارتىسىندا ينكۆيزيسيا “اماديس گاللسكييدەن” قۇدايعا كۇپىرلىك كەلتىرەتىن نارسەلەر تاپتى.

لۋزيتانيا — كەيىن پورتۋگاليا مەملەكەتى قۇرىلعان ايماقتىڭ ەجەلگى اتاۋى.

ۆيريات — لۋزيتاندىقتاردىڭ ريمدىكتەرگە قارسى كوتەرىلىسىن باسقارعان باقتاشى (ج.س.د. 151 - 140 جج.).

گراف فەرنان گونسالەس — كاستيليانى ماۆرلاردان ازات ەتكەن رەكونكيستانىڭ اتى اڭىزعا اينالعان قايراتكەرى. وعان “فەرنان گونسالەس تۋرالى داستان” (ءحىىى ع.) مەن كوپتەگەن رومانس ارنالدى.

...ۆالەنسيادا — سيد. — سيد رۋي دياستىڭ تۋىپ-وسكەن جەرى بۋرگوس ەدى. “سيد” لاقاپ اتىن ول ۆالەنسيانى ماۆرلاردان ازات ەتكەننەن كەيىن الدى.

...اندالۋسيادا — گونسالو فەرناندەس. — اڭگىمە اندالۋسياداعى شاعىن ەلدى مەكەن — مونتيليادا تۋىپ-وسكەن، “ۇلى قولباسشى” دەلىنەتىن گونسالو فەرناندەس كوردوۆسكيي تۋراسىندا بولىپ وتىر.

فلوريپا جانە گي بۋرگۋندسكيي. — فرانسيانىڭ ون ەكى پەرىنە قاتىستى اڭىز-اڭگىمەلەردىڭ بىرىندە ماۆر ادميرالى بالاننىڭ قىزى، فلوريپا سۇلۋدىڭ ون ەكى پەرگە ءوز ۇيىنەن باسپانا بەرگەنى جايىندا ايتىلادى. ولاردىڭ اراسىندا گي بۋرگۋندسكيي دە بولادى، قىز سوعان عاشىق بوپ قالادى.

مانتيبل كوپىرى — سول اڭىزداردىڭ ايتۋىنشا اتالمىش بالاننىڭ يەلىگىندە بولعان كوپىر، ونى قاتىگەز ءداۋ گالافر قورعاپ تۇرادى.

بەيشارا گۆارين — يتالياندىق رىسارلىق روماننىڭ كەيىپكەرى (ءحىىى ع.).

قاسيەتتى گراال — ورتا عاسىرلىق اڭىز-اڭگىمەلەر بويىنشا ءبىرتۇتاس الماستان ويىپ جاسالعان، كرەستكە كەرىلگەن حريستوستىڭ قانى جينالعان ىدىس. كوپتەگەن رىسارلىق اڭىز بەن روماندا وسىناۋ ىدىستى ىزدەۋگە شىققان رىسارلاردىڭ ەرلىگى مەن جانقيارلىق قارەكەتى جايىندا ايتىلادى.

تريستان مەن كوروليەۆا يزولدا — ورتاعاسىرلىق رىسارلىق داستانداردىڭ (ءحى - ءحىى عع.) كەيىپكەرلەرى، بۇل داستانداردا كورنۋەلدىك كورول ماركتىڭ ايەلى يزولدا مەن كورولدىڭ جيەنى تريستاننىڭ ماحابباتى سۋرەتتەلەدى.

پەر مەن ماگەلونا سۇلۋ — “نەاپول كورولىنىڭ قىزى ماگەلونا سۇلۋ مەن پروۆانسال كورولىنىڭ ۇلى پەردىڭ حيكاياسى” (ءحىىى ع.) اتالاتىن فرانسۋز رىسارلىق رومانىنىڭ كەيىپكەرلەرى.

جوان دي مەرلۋ — 1433 ج. جات جەرلىك رىسارلارمەن كۇش سىناسۋ ءۇشىن باسقا ەلدەرگە اتتانعان پورتۋگال دۆوريانى.

پەدرو باربا، گۋتەررە كيحادا — دي مەرلۋ كوزدەگەن ماقساتپەن 1435 ج. باسقا ەلدەرگە ساياحاتقا شىعىپ قايتقان يسپان رىسارلارى.

فەرناندو دە گيەۆارا — يسپان دۆوريانى؛ 1436 ج. اۆستريالىق رىسار گەورگپەن ۆەنادا جەكپە-جەك سايىسقا تۇسكەن.

“ادىلەتتى سايىس” اتتى كىتاپ — دالىرەك ايتقاندا، ءتۋرنيردىڭ كۋاگەرى پەرو رودريگەس دە لەنا جازعان، ارادا ءجۇز جىلداي وتكەن سوڭ حۋان دە پينەدە وڭدەپ، جەتىلدىرىپ قايتا جاريالاعان (1588) “سۋەرو دە كينونەستىڭ ادىلەتتى سايىسى” اتالاتىن كىتاپ. كىتاپتا اڭگىمە ەتىلەتىن بۇل ەرەكشە سايىس عاشىعىنىڭ سۇلۋلىعىنا ايرىقشا ءتانتى بولعاندىعىنىڭ بەلگىسى رەتىندە موينىنا تەمىر شىعىرشىق سالىپ جۇرۋگە سەرت ەتكەن سۋەرو دە كينونەستىڭ باستاماسى بويىنشا وتەدى. وسىناۋ سەرتتەن ارىلۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ توعىز دوسىمەن بىرگە لەوننان التى ميل قاشىقتاعى كوپىردەن وتەتىن جەردى قورعاپ تۇرعان ول مەيلى وتانداسى بولسىن، مەيلى جات جەرلىك بولسىن، كەز-كەلگەن رىسارمەن سايىسۋعا دايىن ەكەنىن ءمالىم ەتەدى. بۇل جەكپە-جەككە كوپتەگەن رىسار قاتىسادى.

موسەن لۋيس دە فالسەس — 1428 ج. كاستيلدىك رىسار گونسالو دە گۋسمانمەن جەكپە-جەك سايىسقا تۇسكەن ناۆاررالىق رىسار.

پەر — فرانسۋزشا تەڭ دەگەن ماعىنا بىلدىرەدى.

شاديار ياكوۆ (سانتياگو)، كالاتراۆا، الكانتارا وردەندەرى — يسپانيادا رەكونكيستانىڭ باستاپقى كەزەڭىندە پايدا بولعان ءدىني-رىسارلىق وردەندەر؛ يوانن وردەنى — يواننيتتەر (303ء-شى بەتتەگى تۇسىنىكتەمەنى قاراڭىز).

Lءىى ت ا ر ا ۋ

يازون (م ي ف.) — التىن جاباعىنى ىزدەۋگە شىققان ارگوناۆتاردىڭ باسشىسى.
قاتاي — ورتا عاسىرلاردا جۇڭگو وسىلاي اتالعان.
سەررا نەگرا — سەررا مورەنانىڭ باسقا اتاۋى: كاستيليانى اندالۋسيادان ءبولىپ تۇرعان تاۋ قىراتتارىنىڭ تىزبەگى.
بەللونا (م ي ف.) — ريم اڭىز-اڭگىمەلەرىندەگى سوعىس ارۋ-قۇدايى، مارستىڭ قارىنداسى.
بريليادور — رولاندتىڭ سايگۇلىگى.
بويارد — رىسار رينالدتىڭ سايگۇلىگى.

ۆ. ۋزين.

---