دون كيحوت. ءىى كىتاپ
ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوت
ورىس تىلىنەن اۋدارعان
قۇرمانعازى قارامان ۇلى
ەكىنشى ءبولىم
گراف لەموسسكييگە ارناۋ
باسپادان شىققان، ءبىراق ساحنادا ءالى قويىلماعان كومەديالارىمدى جۋىردا سىزگە جولداعان كەزىمدە، ءوزىڭىزدىڭ، مارتەبەلى مىرزام، الدىڭىزعا كەلىپ جۇگىنىپ، قولىڭىزدان ءوبۋ ءۇشىن دون كيحوتتىڭ، جاڭىلماسام، شپور تاعىنىپ جاتقانىن جازعان ەدىم. ال ەندى ءقازىر ونىڭ شپورىن تاعىنىپ، جولعا شىعىپ تا كەتكەنىن حابارلاعالى وتىرمىن، ەگەر ول امان-ساۋ بارىپ جەتسە، وندا وسىنىڭ ناتيجەسىندە وزىڭىزگە، مارتەبەلى مىرزام، ازدى-كوپتى كومەگىم ءتيىپ تە قالار دەگەن ويدامىن، ويتكەنى ەكىنشى ءبولىم سۇرقىندا بوي كورسەتىپ، جالعانعا دابىرا بولعان باسقا ءبىر دون كيحوت ابدەن مەزى قىلىپ، جالىقتىرىپ بىتكەن جاعدايدان ارىلۋ ءۇشىن ونى مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك قولعا تيگىزۋىم كەرەگىن ايتىپ مەنى اسىقتىرۋشىلار تىم-تىم كوبەيىپ تۇر. ال ەندى مەنىڭ دون كيحوتىمدى ايرىقشا اڭسارمەن كۇتىپ وتىرعان كىم دەگەنگە كەلسەك، ول، شاماسى، قىتايدىڭ ۇلى يمپەراتورى شىعار، ويتكەنى بۇدان ءبىر اي عانا بۇرىن ماعان ارناۋلى شابارمان ارقىلى جۇڭگو تىلىندە حات جولداعان ەدى، بۇل حاتىندا كىتابىمدى وزىنە بەرىپ جىبەرۋىمدى سۇراپتى، راسىن ايتقاندا، جالىنىپتى: سەبەبى، يسپان ءتىلىن وقىتۋعا ارنالعان كوللەگيا قۇرماقشى ەكەن جانە اتالمىش ءتىلدىڭ دون كيحوت حيكايالارى بويىنشا ۇيرەتىلگەنىن قالايتىن كورىنەدى. سول حاتىندا ول ماعان وسى كوللەگيانىڭ رەكتورى بولۋعا دا ۇسىنىس ءبىلدىرىپتى. الگى شابارماننان ۇلى مارتەبەلى اعزام ماعان قانداي دا بولسىن اقشالاي كومەك كورسەتكەن جوق پا، دەپ سۇراعام. اناۋ بۇل ۇلى مارتەبەلى اعزامنىڭ ءتىپتى ويىندا دا بولماعانىن ايتتى.
“ونداي جاعدايدا، باۋىرىم، — دەپ ءمالىم ەتتىم مەن، — قىتايىڭىزعا كۇنىنە ون، ول از بولسا، ءتىپتى جيىرما ميل، قىسقاسى، قاندايىن قولاي كورسەڭىز سونداي جىلدامدىقپەن قايتا بەرۋىڭىزگە بولادى، ال مەنىڭ مۇنداي ۇزاق ساپارعا شىعۋعا دەنساۋلىعىم كوتەرمەيدى، دىمكاستىگىم ءوز الدىنا، قالتامدا كوك تيىن جوق؛ ونىڭ ۇستىنە، نەاپولدا اتاقتى گراف لەموسسكيي وتىرعاندا ماعان يمپەراتورلار مەن مونارحتار نە كەرەك، كوللەگيا مەن رەكتورلىق سەكىلدى اۋرەشىلىكسىز-اق ول ماعان قولداۋ كورسەتىپ، قامقورلىق جاسايدى جانە مەيىرىم-قايىرىمىنىڭ مولدىعى سونشا، ودان ارتىقتى دامەتۋگە دە بولمايدى”.
وسىنى ايتىپ شابارمانمەن قوشتاستىم، وسىنى ايتىپ وزىڭىزبەن دە، مارتەبەلى مىرزام، قوشتاسقالى وتىرمىن جانە پ ە ر س ي ل ە س پ ە ن س ي ح ي ز م ۋ ن د ا ن ى ڭ سەرگەلدەڭىن، Deo volente1 بىرنەشە ايدان كەيىن اياقتايتىن كىتابىمدى، وزىڭىزگە سىيعا تارتۋعا ۋادە بەرەم. بۇل كىتاپ ءوز تىلىمىزدە جازىلعان دۇنيەلەردىڭ (كوڭىل كوتەرۋگە ارنالعان كىتاپتاردى ايتىپ وتىرمىن) ىشىندەگى ەڭ ناشارى نەمەسە، كەرىسىنشە، ەڭ ءتاۋىرى بوپ شىعار دەگەن ويدامىن؛ ايتكەنمەن، ە ڭ ن ا ش ا ر ى دەگەندى بەكەر ايتىپ قالدىم-اۋ دەيمىن، ويتكەنى، دوستارىمنىڭ ويىنشا، كىتابىما كەمەلدىكتىڭ ەڭ جوعارى بيىگىنە كوتەرىلۋ بۇيىرىپ تۇرعان سەكىلدى. ەسەن-ساۋ قايتىپ ورالا كورىڭىز، مارتەبەلى مىرزام، سول شامادا پ ە ر س ي ل ە س تە قولىڭىزدان وبۋگە دايىن بوپ قالار، ال مەن، ءوزىڭىزدىڭ، مارتەبەلى مىرزام، مالايىڭىز، اياعىڭىزعا جىعىلاتىن بولام. مادريدتە، مىڭ التى ءجۇز ون بەسىنشى جىلعى قازاننىڭ سوڭعى كۇنى جازىلدى.
ءوزىڭىزدىڭ، مارتەبەلى مىرزام، مالايىڭىز
ميگەل دە سەرۆانتەس سااۆەدرا.
پرولوگ
وقىرمانعا
اپىراي، نە دەۋگە بولار! وسى پرولوگتى وقۋعا كىرىسكەن سەن، اتاقتى اۋلەتتەن شىققان، بالكىم، ءتىپتى اتاقسىز اۋلەتتەن دە شىعۋىڭ مۇمكىن وقىرمان، ەستۋىمىزشە، توردەسيلياستا ۇرىقتانىپ، تارراگوندا تۋعان ەكىنشى دون كيحوت اۆتورىن جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، وعان قوقان-لوققى كورسەتىپ، نە ءتۇرلى ايىپ تاعاتىن شىعار دەگەن ويدان الابوتەن تاعاتسىزدانىپ وتىرسىڭ-اۋ، شاماسى! الايدا، ايىپقا بۇيىرما، سەنى مۇنداي قىزىققا كەنەلتە المايمىن، ويتكەنى ءجابىر مەن جاپا قانداي مومىن جاننىڭ دا جۇرەگىندە اشۋ-ىزا تۋدىراتىنىمەن، مەنىڭ جۇرەگىمە بۇل قاعيدا بيلىك جۇرگىزە المايدى. بالكىم، سەن اۆتوردى ەسەك، كەششە جانە اردان بەزگەن دەپ تىلدەگەنىمدى قالايتىن شىعارسىڭ، ءبىراق مۇنداي نارسە مەنىڭ قاپەرىمدە جوق: ول ءوزىن ءوزى جازالاعان جان، سوندىقتان ونىڭ ماعان بارى نە، جوعى نە. جانىما قاتتى باتقان جالعىز-اق نارسە — قۇددى ءبىر وزىمە بولا ارنايى ايالداۋى ءۇشىن ۋاقىتتىڭ اعىمىن توقتاتا تۇرۋعا قۇقىم بار كىسىشە جانە قۇددى ءبىر وتكەن كۇندەر مەن بۇگىنگى كۇندەردە ورىن العان، الداعى كۇندەردە دە قايتالانا قويۋى ەكىتالاي ۋاقيعالار ىشىندەگى ەڭ ايتۋلى ۋاقيعا كەزىندە مەرتىكپەي، الدە ءبىر تاۆەرنادا جارىمجان بولعانىمداي، مەنى شال دەپ، شولاق دەپ اتاعانى بولدى. جاراقاتىم كورگەن جاننىڭ كوڭىلىن ورتايتىپ-اق تاستايتىنىمەن، قاي جەردە ءجۇرىپ جارالانعانىمدى بىلەتىندەر الدىندا، قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، ابىروي-بەدەلىمدى ارتتىرىپ تۇرادى، ويتكەنى جاۋىنگەر ءۇشىن جان ساۋعالاپ قاشقاننان، ۇرىستا ءولىم تاپقان دۇرىس جانە وسىعان كامىل سەنەتىنىم سونشا، ءقازىر ماعان وتكەندى قايتا ورالتۋعا ۇسىنىس جاسالسا، وندا مەن ءبارىبىر وسىناۋ ايتۋلى جورىققا قاتىسقاندى حوش كورگەن بولار ەدىم، ودان تىس قالىپ، باسى امان، باۋىرى ءبۇتىن كۇيدە جۇرگەندى قالاماس ەدىم. ساربازدىڭ بەتى مەن كەۋدەسىندەگى تىرتىقتار — لايىقتى قۇرمەت پەن لايىقتى قوشەمەت كوگىنە قالاي كوتەرىلۋگە بولاتىنىن باسقا جۇرتقا پاش ەتىپ تۇرعان جۇلدىزدار؛ سول سياقتى، شىعارمانى سامايدىڭ بۋرىل تارتۋى ەمەس، جاس ۇلعايعان سايىن كەمەلدەنە تۇسەتىن اقىل-پاراسات تۋىنداتاتىنىن دا كوپتىڭ قاپەرىنە سالىپ قويعىم كەلەدى. وعان قوسا، اۆتوردىڭ مەنى ءىشى تار دەپ ايىپتاپ، بەينە ءبىر مەنى دۇمشە بىرەۋدەي كورىپ، ءىشتارلىق دەگەننىڭ نە ەكەنىن ماعان تۇسىندىرەتىنى دە جانىما جايسىز ءتيدى؛ الايدا، اق-ادال شىنىمدى ايتسام، قىزعانىشتىڭ بارشاعا ءمالىم ەكى ءتۇرىنىڭ ابزال دا اق نيەتتى، ىزگىلىكتى مۇرات تۇتاتىنى عانا ماعان ەتەنە جاقىن، ەندەشە مەنىڭ ءدىني قايراتكەردىڭ، وندا دا جاي بىرەۋ ەمەس، قاسيەتتى تريبۋنال مۇشەسى بوپ تابىلاتىن ادامنىڭ سوڭىنا ءتۇسۋىم مۇلدەم مۇمكىن ەمەس؛ ال ەگەر اۆتور شىنىمەن-اق وسى ءوزىم مەگزەگەن تۇلعا جايىندا ءسوز قوزعاپ وتىرسا، وندا ول وڭباي قاتەلەسەدى، ويتكەنى مەن بۇل ادامنىڭ دارىن-قابىلەتى الدىندا باسىمدى يەم جانە ونىڭ تۋىندىلارىن دا، سول سياقتى ول كىسى مۇلتىكسىز ساقتاپ وتىرعان زيالى ءومىر سالتىن دا اسا جوعارى باعالايمىن. دەي تۇرعانمەن، نوۆەللالارىم جايىنداعى وي-تۇجىرىمدارى ءۇشىن اۆتور مىرزاعا ىرزاشىلىق بىلدىرگىم كەلەدى: بۇلاردا عيبراتتان گورى شەنەپ-مىنەۋ جاعى باسىم، ءبىراق ءبارى دە جاقسى دۇنيە، دەيدى ول، ال، اقيقاتىندا، الدەنەسى جەتىسپەي جاتسا بۇلاردى جاقسى دەپ ايتۋعا بولماس تا ەدى.
شاماسى، مەنى شەكتەن تىس ءيى جۇمساق، مىنەزىمە ءتان سىپايىلىق شەكاراسىنان ادىم اتتاپ شىقپاۋعا بەيىل بىرەۋگە بالايتىن شىعارسىڭ، وقىرمان، الايدا مەن ونسىز دا سورى قالىڭ جاننىڭ سورىن ودان ارمەن قالىڭداتا بەرۋگە بولمايتىنىن بەك جاقسى بىلەم، ال بۇل مىرزانىڭ سورى سونشالىقتى قالىڭ ەكەنىندە ەش كۇمان جوق، ويتكەنى اشىق الاڭقايدا جانە كۇننىڭ جارىعىندا بوي كورسەتۋگە تاۋەكەلى تۇرماي، مارتەبەلىگە ءتىل تيگىزگەنى ءۇشىن كىنالى بوپ جۇرگەن كىسىدەي ءاتى-جونىن جاسىرىپ، تۋىپ-وسكەن جەرىن دە باسقاشا اتاپ وتىر عوي. ەگەر سەن، وقىرمان، عايىپتان-تايىپ ونىمەن تانىس بوپ شىقساڭ، مەنىڭ اتىمنان وعان ءوزىمدى ءجابىر شەككەن ادامعا بالامايتىنىمدى جەتكىزەرسىڭ: ەس-تۇسسىز ەلىگۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن جانە ەلىگۋدىڭ ەرەسەن ءتۇرىنىڭ ءبىرى — ادامنىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتى بارى جايىنداعى، كىتاپ شىعارا الاتىنى، ول كىتابىنىڭ وعان قانشا اتاق اكەلسە، سونشا اقشا اكەلەتىنى، قانشا اقشا اكەلسە، سونشا اتاق اكەلەتىنى جايىنداعى ويعا ەرۋى ەكەنىن جاقسى بىلەم؛ وسىنىڭ دالەلدەمەسى رەتىندە وعان مىنا ءبىر حيكايانى بار ونەرىڭدى سالىپ مەيلىنشە قىزىقتى دا كۇلكىلى ەتىپ ايتىپ بەرۋىڭدى سۇرار ەدىم.
سيەۆيليادا ءبىر دەلق ۇلى بولدى، كوڭىل اۋدارۋعا دا تاتىمايتىن نارسەدەن جانە ادامنىڭ ەسىنەن ەكى ەلى شىقپاي باڭگى قىلاتىن جابىسقاق ويدان اۋىش بوپ كەتكەن-دى. انىعىراق ايتقاندا بىلاي: قامىستان ۇشى ءسۇيىر تۇتىك جاساپ العان ول كوشەدەن بە الدە باسقا جەردەن بە ءبىر ءيتتى ۇستاپ الىپ، ارتقى اياعىنىڭ ءبىرىن تابانىنا سالىپ باسىپ تۇرىپ، ەكىنشى اياعىن جوعارى تارتادى ەكەن، سوسىن الگى تۇتىگىن ءيتتىڭ دەنەسىندەگى بەلگىلى ءبىر جەرگە ءبيتىن سالىپ بويلاتىپ، قاشان دوپ سياقتى بوپ دومالانعانىنشا ۇرەدى ەكەن كەلىپ؛ بەيشارا ماقۇلىقتى وسىنداي حالگە جەتكىزگەننەن كەيىن الگى دەلق ۇلى ونى ىشىنەن بىرەر مارتە قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ، بوساتىپ قويا بەرەدى ەكەن؛ ودان سوڭ وسىناۋ ارەكەتىنىڭ بارىسىندا قاشان دا قاسىنا توپىرلاي قالاتىن اشىقاۋىزدارعا قاراپ: “ءيتتىڭ ىشىنە جەل تولتىرۋ وڭاي شارۋا ما — بۇعان نە دەيسىزدەر، مەيىربان مىرزالار؟” دەيدى ەكەن. — ال، ءسىز نە دەيسىز بۇعان، مەيىربان مىرزام: كىتاپ جازۋ دەگەن وڭاي شارۋا ما؟
اگاراكي، وقىرمان دوستىم، بۇل شاعىن حيكايا اۆتوردىڭ كوڭىلىنە ۇناي قويماسا، وندا وعان باسقا بىرەۋىن ايتىپ بەر، بۇل دا جىندى مەن يت جايىنداعى نارسە.
كوردوۆادا ءمارمار تاقتانىڭ سىنىعىن ءجا بولماسا سالماعى اجەپتاۋىر بولاتىن تاس كەسەكتى توبەسىنە قويىپ ءجۇرۋدى ادەت قىلعان تاعى ءبىر دەلق ۇلى بولدى؛ الدەنەنى تىمىسكىلەۋگە دەن قويىپ كەتكەن بەيقام ءيتتى كورگەن ول وعان بىلدىرمەي جاقىنداپ كەلەدى ەكەن دە، باسىنداعى جۇگىن بار كۇشىمەن ۇستىنە تاستاپ كەپ جىبەرەدى ەكەن، ال ءجابىر كورگەن يت باجىلداي قىڭسىلاپ كوشەدەن-كوشەگە ءوتىپ قاشىپ بەرەدى ەكەن. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءبىر جولى توبەسىندەگى تاسىن بورىكشىنىڭ جانىنداي جاقسى كورەتىن يتىنە تاستاپتى. تاس ءيتتىڭ باسىنا ءتيىپ، سوققى جەگەن ماقۇلىق جان داۋىسى شىعىپ قىڭسىلاپتى؛ مۇنى ءوز كوزىمەن كورىپ، ءوز قۇلاعىمەن ەستىگەن قوجايىنى دەرەۋ ارشىن تاياعىن الا ساپ ەسۋاسقا تۇرا ۇمتىلىپتى دا، سىلىكپەسىن شىعارىپ ساباپ تاستاپتى، وعان قوسا ۇرعان سايىن: “سۇرقيا! تازىمدى تاسپەن سوقتىڭ، ءا؟ مەنىڭ ءيتىم — تازى عوي، ناعىلەت-اۋ!” دەگەندى قايتالاپ ايتىپ تۇرىپتى. ءسويتىپ، تازى دەگەن ءسوزدى جيىرما شاقتى رەت قايتالاپ، دەلق ۇلىنىڭ تۇتە-تۇتەسىن شىعارعاننان كەيىن، اقىرى ونى بوساتىپ قويا بەرىپتى. ەستە قالارلىقتاي ساباق العان دەلق ۇلى دەرەۋ قاراسىن باتىرىپ، ءبىر ايدان استام ۋاقىت كوپشىلىك ورىنداردان بوي كورسەتپەپتى، ايتكەنمەن ودان سوڭ تاعى دا سول باياعى اۋلەكى ويدىڭ جەتەگىمەن جانە بۇرىنعىدان دا اۋىرلاۋ جۇكپەن قايتىپ ورالىپتى. ءسويتىپ، ول يتكە جاقىنداپ كەلەتىن كورىنەدى، وقتالىپ تۇراتىن كورىنەدى، ءبىراق تاۋەكەل ەتە الماي، تاستى لاقتىرۋعا باتىلى جەتپەي: “بۇل تازى عوي، تيمەي-اق قويالىق!” دەيتىن كورىنەدى. وزىنە كەزدەسكەن قانداي يت بولماسىن، توبەت پە الدە قاندەن بە، ءبارىبىر، “بۇل تازى عوي” دەيدى ەكەن، ءسويتىپ تاستى لاقتىرۋدان بوي تارتادى ەكەن. وسىعان ۇقساس الدەنەندەي ءبىر جاعداي ءبىزدىڭ جازعىشىمىزدىڭ دا باسىنا تاپ بولار، ءسويتىپ وي-قيالىنىڭ تاستاي قاتتى جەمىسىن قاعاز بەتىنە قوندىرۋدان تايسالار دەگەن وي كەلەدى، ويتكەنى شاندىر كىتاپتى شايناڭداۋعا كىم قۇشتار دەيسىڭ!
وعان تاعى مىنانى ايت: ءوز كىتابىن شىعارۋ ارقىلى مەنى تابىسسىز قالدىرماق بولعان پيعىلىنىڭ سوقىر تيىندىق تا قۇنى جوق، وسى سەبەپتى پەرەندەنگتىڭ اتاقتى ينتەرمەدياسىن ءوز باسىمداعى جاعدايعا ورايلاستىرا وتىرىپ وعان: “قۇداي ماعان دا قارايلاسار جانە قۋانىشىم بولىپ سەنورىم جيىرما ءتورت ۇزاق جاساي بەرسىن!” دەپ جاۋاپ بەرە الام. حريستياندىق سەزىمى مەن جۇرتقا ءمالىم جومارتتىعى ءوزىمدى زۇلىم تاعدىردىڭ بارشا تاۋقىمەتىنەن قورعاپ تۇرعان گراف لەموسسكيي ۇزاق جاساي بەرسىن، سونداي-اق، تولەدو ارحيەپيسكوپى، اسقان اقپەيىل دون بەرناردو دە ساندوۆال-ي-روحاس قۋانىشىم بولىپ ۇزاق جاساي بەرسىن، ودان كەيىن بۇل دۇنيەدە بىردە ءبىر باسپا ورىنى قالماسا دا مەيلى، مەنى عايباتتاپ مينگو ريەۆۋلگو شۋماقتارىنداعى ارىپتەردەن دە كوپ كىتاپ باسىپ شىعارىلسا دا مەيلى. ءوزىم زارەدەي ەمەۋرىن بىلدىرمەسەم دە، ءجا جارامساقتانباسام دا، بۇل ەكى تارلان جاقسىلىق جاساسام دەگەن ىزگى نيەت جەتەگىمەن مەنى قاناتىنىڭ استىنا الىپ، مەيىرىم-قايىرىم كورسەتۋگە ۇيعارىم ەتىپ وتىر، سوندىقتان دا ءوزىمدى فورتۋنا ادەتتەگى جولمەن اۋەلەتكەندەردەن دە گورى باقىتتى ءارى باقۋاتتى سانايمىن. اۋقاتى تومەن ادامدا دا ار-نامىس بولادى، ول تەك اردان بەزگەندەردە عانا جوق: جوقشىلىق تەكتىلىكتىڭ شىرايىن كومەسكىلەندىرۋى مۇمكىن، ءبىراق ونى ءبىرجولا كۇڭگىرتتەندىرە المايدى، ال ىزگى قاسيەت ءتىپتى تاقىر كەدەيشىلىك تۇرپاتىنان دا نۇرىن توگىپ تۇراتىندىقتان، ول بيىك ماقسات پەن ىزگى نيەتتى ۇستانعان جانداردىڭ قۇرمەتىنە دە، وعان قوسا ءىلتيپاتىنا دا يە بولا الادى. اۆتورعا بۇدان وزگە ەشتەڭە ايتپا، وقىرمان، مەن دە ساعان باسقا ەشتەڭە ايتپايمىن، — تەك ءبىر عانا نارسەنى: دون كيحوتتىڭ مىنا ۇسىنىلىپ وتىرعان ەكىنشى ءبولىمى سول بۇرىنعى شەبەردىڭ قولىنان شىققانىن، العاشقىسى قانداي شۇعادان پىشىلسە، مۇنىڭ دا سونداي شۇعادان پىشىلگەنىن قاپەرىڭە ال جانە دون كيحوت تۋراسىندا ەندى ەشكىم اڭگىمە قوزعاماسى ءۇشىن مۇندا مەن ونى اقىر سوڭىنا دەيىن، اقتىق دەمى تاۋسىلىپ، جەر قوينىنا بەرىلگەن كەزىنە شەيىن جەتكىزەم، ويتكەنى وسىعان دەيىن ايتىلعانداردىڭ جانە ونىڭ ەستىلىكپەن جاسالعان ەسالاڭدىقتارى جايىندا ادال دا اق نيەتتى ادامنىڭ اڭگىمەلەپ بەرگەنىنىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر، سوندىقتان وعان قايتا ورالا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق: سەبەبى، ءتىپتى ءتاۋىر نارسە بولعان كۇندە دە، الدەنەنىڭ شامادان تىس كوپ بولۋى ونىڭ ءقادىرىن كەتىرەدى، ال ءتىپتى ناشارلاۋ نارسە بولعان كۇندە دە، الدەنەنىڭ جەتىسپەي جاتۋى قايتكەنمەن دە ونىڭ باعاسىن ارتتىرا تۇسەدى. ساعان ايتۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن: ءقازىر ءوزىم اياقتاۋعا جاقىنداعان پەرسيلەس پەن گالاتەيانىڭ ەكىنشى ءبولىمى ۇزاماي قولىڭا ءتيىپ تە قالار.
ءى تاراۋ
سۆياششەننيك پەن شاشتارازدىڭ دون كيحوتپەن سىرقاتىنا قاتىستى سۇحباتى جايىندا
دون كيحوتتىڭ ءۇشىنشى اتتانىسى جايىندا باياندايتىن بۇل حيكايانىڭ ەكىنشى بولىمىندە سيد احمەت بەن-ينحالي وتكەن كۇن وقيعالارىن قاپەرىنە قايتا ورالتىپ، وعان قايتا جان بىتىرمەۋ ءۇشىن سۆياششەننيك پەن شاشتارازدىڭ دون كيحوتقا ءبىر ايعا جۋىق توبە كورسەتپەگەنىن ايتادى؛ ايتكەنمەن، ولار جيەن قارىنداسى مەن كۇتۋشى ايەلىنە سوعىپ، بۇعان بارىنشا قامقورلىق جاساۋدى، جۇرەك پەن ميعا جاعىمدى ءارى پايدالى تاعام بەرۋدى وتىنگەن ەدى، ويتكەنى بۇل تاپ بولعان كۇللى قىرسىقتىڭ ءتۇپ-تامىرى تاپ سوندا، ميدا جاتقانىندا ەشقانداي كۇمان جوق دەگەندى ايتقان. ايەلدەر وزدەرىنىڭ دە تاپ سولاي ىستەپ جۇرگەنىن جانە مۇنى بار ىقىلاس-قۇلشىنىسپەن ورىندايتىنىن ءمالىم ەتتى: ءقازىردىڭ وزىندە مىرزالارى اقىل-ەسى ءتۇزۋ ادامنىڭ پاراسات-پايىمىن اۋىق-اۋىق اڭعارتىپ قوياتىنىن بايقاعاندارىن، بۇعان ەكەۋىنىڭ دە قۋانىشتى ەكەنىن، سونداي-اق ولاردىڭ مۇنى، جادىلانعان جاندى، وسىندا وگىز اربامەن الىپ كەلۋدى وتە ءساتتى ويلاپ تاپقاندارىنا دا ىرزا ەكەنىن حابارلادى، — ولاردىڭ اتالمىش ارەكەتى جايىندا مەيلىنشە شىنشىل ءھام تەڭدەسى جوق وسى تۋىندىنىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىنىڭ سوڭعى تاراۋىندا بايان ەتىلگەن ەدى؛ الگىندەي احۋالعا بايلانىستى بۇل ەكەۋى وعان كىرىپ-شىعۋ قاجەت دەپ شەشتى، دەنساۋلىعى تۇزەلگەنىن ءوز كوزىمەن كورگىسى كەلدى، ال شىندىعىندا ولاردىڭ بۇعان ەش سەنگىسى جوق-تى؛ ءسويتىپ، ەكەۋى وسىناۋ تىرتىعى ءالى بىتە قويماعان ءارى تابيعاتى جۇمباق جاراقات ماسەلەسىنە جۋىماۋعا، ال كەزبە رىسارلىق جايىن تىپتەن اۋىزعا الماۋعا الدىن-الا ۋاعدالاسىپ الدى.
ءسويتىپ، ەكەۋى ونىڭ ۇيىنە كەلىپ، ۇستىنە جاسىل بايكە كامزول، باسىنا تولەدولىق قىزىل تەلپەك كيگەن دون كيحوتتى توسەگىندە وتىرعان جەرىنەن تاپتى؛ قاتتى جۇدەپ، ارىقتاپ، قۇر سۇلدەسى عانا قالعان ول مۋميادان اۋمايتىن. ول ەكەۋىن زور قۋانىشپەن قارسى الدى؛ بۇلار ونىڭ دەنساۋلىعى قالاي ەكەنىن سۇراپ، اناۋ بۇلارعا ءوز حال-جاعدايى مەن دەنساۋلىعى تۋراسىندا بارىنشا بايىپتى دا بايسالدى تۇردە جانە مەيلىنشە اجارلى سوزبەن اڭگىمەلەپ بەردى؛ ءسويتىپ وتىرعاندا اڭگىمە اۋانى اقىرى مەملەكەتتىك ىستەر مەن باسقارۋ امالدارى دەيتىندەرگە اۋىستى؛ ايتا كەتەرلىگى، اڭگىمە بارىسىندا سۇحباتشىلارىمىز كەيبىر قيانات-زورلىقتى تۇپ-تامىرىمەن جويىپ جىبەردى، كەيبىرىن مىنەپ-سوكتى، جەكەلەگەن ءسالت-داستۇردى جونگە كەلتىردى، وڭگەلەرىن قولدانىستان شىعارىپ تاستادى جانە وسى مەزەتتە بۇلاردىڭ قاي-قايسىسى دا ءوزىن جاڭا كورىنگەن زاڭ شىعارۋشىداي: بەينە ءبىر ەكىنشى ليكۋرگتاي نەمەسە جاڭا بولعان سولونداي سەزىندى؛ وسىلايشا ولار مەملەكەت اتاۋلىنىڭ ءبارىن تۇگەل باسقا قالىپقا ءتۇسىردى: بۇلاردىڭ ءبارى قۇددى كورىككە تاستاپ جىبەرىلگەندەي، قايتا سۋىرىپ العاندا وزگە كەيىپكە ەنىپ شىققانداي بولدى؛ اتالمىش ماسەلەلەر توڭىرەگىندە دون كيحوت اسا جوعارى پاراسات-پايىممەن وي ءبولىستى، وسى سەبەپتى ونىڭ قۇلان-تازا ايىعىپ كەتكەنىنە، اقىل-ەسىنىڭ ءبۇتىن ەكەنىنە ەكى سىناقشىدا دا كۇدىك-كۇمان قالعان جوق.
بۇل اڭگىمەگە جيەن قىز بەن كۇتۋشى ايەل دە قاتىسىپ، قوجايىندارىنا كادىمگىدەي-اق اقىل كىرگەنىنە قۋانىپ، جاراتقانعا العىس جاۋدىرۋمەن بولدى؛ الايدا، رىسارلىققا قاتىستى اڭگىمەگە جۋىماۋ جونىندەگى ءاۋ باستاعى شەشىمىن وزگەرتكەن سۆياششەننيك دون كيحوتتىڭ شىنىمەن ءبىرجولا ساۋىعىپ كەتكەنىنە نەمەسە بۇل ايىعۋىنىڭ جالعان نارسە ەكەنىنە اقي-تاقي كوز جەتكىزىگىسى كەلدى، سول ءۇشىن بىرتىندەپ استانا جاڭالىقتارىنا قاراي ويىستى؛ ءسويتىپ، ءسوز اراسىندا، تۇرىك سۇلتانىنىڭ وراسان ۇلكەن فلوتتى باستاپ تەڭىزگە شىققانىن اقيقات شىندىق تۇرىندە حابار ەتتى، ءبىراق ونىڭ قانداي ويى بارىن، وسىناۋ قاتەرلى نايزاعايدىڭ قاي جەردە وينايتىنىن ەشكىم بىلمەيتىنىن ايتتى؛ كۇللى حريستيان الەمىنىڭ جىلداعىداي تاعى دا ۇرەيگە بوي الدىرىپ، دابىل قاعىپ جاتقانىن، ال ۇلى مارتەبەلى اعزام نەاپولدىڭ، سيسيليانىڭ جانە مالتا ارالىنىڭ جاعالاۋىن بەكىتۋ جايىندا ءامىر ەتكەنىن جەتكىزدى.
دون كيحوت بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— قاس دۇشپان قاپىدا باسىپ قالماۋى ءۇشىن يەلىكتەرىن الدىن-الا بەكىتۋى — ۇلى مارتەبەلى اعزامنىڭ ناعىز كورەگەن جاۋىنگەر ەكەندىگىنىڭ ايعاعى. سويتە تۇرعانىمەن، ۇلى مارتەبەلى اعزام مەنەن كەڭەس سۇراعان بولسا، وندا وعان، اقيقاتىندا، ءقازىر ونىڭ قاپەرىنەن ءالى ورىن الا قويماعان ايرىقشا ساقتىق شارالارىن جاساۋعا اقىل قوسقان بولار ەم.
ونى تىڭداپ العان سۆياششەننيك وزىنە-وزى ىشتەي: “قۇداي تىلەۋىڭدى بەرگىر اشىقاۋىز دون كيحوت-اي! بايقاۋىمشا، سەن جارىمەستىكتىڭ جارتاسىنان اڭعىرتتىقتىڭ اپانىنا قاراي قۇلاپ بارا جاتقاندايسىڭ-اۋ!” دەدى. سۆياششەننيك قانداي ويدا بولسا، ءوزى دە سونداي ويعا تىرەلگەن شاشتاراز سول ارادا دون كيحوتتان قانداي ساقتىق شارالارىن قابىلداعاندى ماقۇل كورەتىنىن سۇرادى: بالكىم، بۇلارى امىرشىلەر الدىنا تارتىلاتىن ادەتتەگى سانسىز كوپ سولەكەت ۇسىنىستار قاتارىنان تابىلىپ قالۋى دا مۇمكىن عوي، دەگەندى ايتتى.
— مەنىڭ ۇسىنىسىم، ساقال العىش مىرزا، استە سولەكەت ەمەس، ابدەن لەكەت، — دەدى دون كيحوت.
— البەتتە، وعان ەشقانداي كۇمانىم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى شاشتاراز، — ءبىراق، ۇلى مارتەبەلى اعزامعا ءتۇسىپ جاتقان جوبالاردىڭ ءبارىنىڭ، ءبارى دەمەسەك تە باسىم كوپشىلىگىنىڭ، جۇزەگە اسىرۋعا كەلمەيتىن، ءمانسىز دە ماعىناسىز بوپ شىعاتىنىن نەمەسە كورولگە دە، كورولدىككە دە زيانىن تيگىزەتىنىن تاجىريبە كورسەتىپ وتىر ەمەس پە.
— ال، مەنىڭ جوبام جۇزەگە اسىرۋعا كەلمەيتىن دە ەمەس، ءمانسىز-ماعىناسىز دا ەمەس، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — مۇلدەم كەرىسىنشە: ىسكە اسىرۋعا وتە-موتە وڭتايلى، دىتتەگەن ماقساتقا ءدوپ كەلەتىن، اسا ءبىر تاپقىرلىقپەن جاسالعان جانە مەيلىنشە ىقشام مۇنداي جوبانى ەشبىر ونەرتاپقىش ويلاپ تابا المايدى.
— اۋ، ەندەشە ايتىپ بەرسەڭىزشى ول نە ەكەنىن، سەنور دون كيحوت، — دەپ ءوتىندى سۆياششەننيك.
— ول جايىندا ءقازىر ەشتەڭە ايتپاي-اق قويسام با دەپ ەدىم، — دەپ اعىنان جارىلدى دون كيحوت، — ويتسەم كۇنى ەرتەڭ-اق بۇل كەڭەسشىلەر قۇلاعىنا شالىنادى دا، ەتكەن ەڭبەك، توككەن تەرگە ايتىلاتىن العىس پەن بەرىلەتىن سىيلىقتى باسقا بىرەۋلەر يەمدەنىپ كەتەدى.
— ءوز باسىم، — دەدى شاشتاراز، — كرەست ۇستاپ تۇرىپ ايتايىن، مەيىرباندى مىرزا، ول جايىندا كورولگە دە، لادياعا دا، جەر باسىپ جۇرگەن جاننىڭ قاي-قايسىسىنا دا تىسىمنەن شىعارمايمىن، — بۇل سەرتتى مەن ءبىر سۆياششەننيك جايىنداعى رومانستان الىپ وتىرمىن: الگى سۆياششەننيك مەسسا2 باستالىپ جاتقان شاقتا كورولگە ءوزىنىڭ ءجۇز دۋبلونى مەن جەلاياق قاشىرىن ۇرلاپ كەتكەن باۋكەسپەنىڭ كىم ەكەنىن ايتىپ بەرگەن-دى.
— ونداي حيكايالاردان حابارىم جوق، — دەدى دون كيحوت، — الايدا، ءوز ويىمشا، مۇنى مەيلىنشە ادال سەرت دەپ بىلەم، ويتكەنى سەنور شاشتاراز — ار-ۇياتى بار ادام.
— ول ءتىپتى ونداي ادام بولماعان كۇندە دە، — دەپ سۆياششەننيك سوزگە ارالاستى، — وعان مەن كەپىلدىك ەتەم جانە بۇل ماسەلەدە ول مولاداي مىلقاۋ بولادى، مۇنى ءوز جاۋاپكەرشىلىگىمە الام، كەرىسىنشە جاعدايدا ودان ءوسىم مەن ايىپ وندىرىلەدى.
— ال، ءوزىڭىز ءۇشىن شە، تىلەۋىڭىز بولعىر سەنور سۆياششەننيك، ءوزىڭىز ءۇشىن كىم كەپىلدىك بەرەدى؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— قۇپيانى ساقتاۋعا مىندەتتەيتىن ءدىني دارەجەم كەپىلدىك بەرەدى ماعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى سۆياششەننيك.
— قۇداي شەبەر-اي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سول ارادا دون كيحوت. — ۇلى مارتەبەلى اعزام يسپانيا جەرىندە جۇرگەن كۇللى كەزبە رىساردىڭ ءبارى بەلگىلەنگەن كۇنى استانادان تابىلسىن دەپ جارشىلار ارقىلى جارلىق تاراتسا قايتەدى ەكەن؟ بار-جوعى بەس-التاۋى عانا كەلگەننىڭ وزىندە، سولاردىڭ اراسىنان سۇلتاننىڭ بارلىق اسكەرىن جالعىز ءوزى-اق جايپاپ تاستايتىن بىرەۋى شىعۋى مۇمكىن عوي. سوزىمە مۇقيات قۇلاق تىگىڭدەر، مەيىرباندى مىرزالار، ويىمنىڭ ءورىسىن باعامداڭدار. اپىراي، جالعىز تەك ءبىر عانا كەزبە رىساردىڭ ءوزى-اق ەكى ءجۇز مىڭ ادامنان تۇراتىن قالىڭ اسكەردى، قۇددى ءبارىنىڭ ءبىر عانا قىلشا مويىنى بارداي-اق نەمەسە قۇددى ولار مارسيپاننان3 جاسالعانداي-اق، قان-جوسا عىپ كەسكىلەپ تاستاي الاتىنىنان شىنىمەن-اق حابارسىز بولعاندارىڭىز با؟ جوعا، راس قوي، وزدەرىڭىز ايتىڭىزشى، مۇنداي عاجايىپتار كەز كەلگەن روماننىڭ كەز كەلگەن بەتىنەن كەزدەسىپ جاتپاي ما؟ باسىمدى باسكە تىگۋگە بارمىن، — بوتەن بىرەۋدىڭ باسىن ەمەس، مىنا ءوز باسىمدى، — داڭقتى دون بەليانيس نەمەسە اماديس گاللسكييدىڭ سانسىز كوپ ۇرپاعىنىڭ بىرەۋ-مىرەۋى ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىن عۇمىر كەشكەن بولسا جانە سۇلتانمەن كۇش سىناسىپ كورگەن بولسا، — وللاھي شىنىم، سورى قايناعان سۇلتاننىڭ ورنىندا بولعاندى قالاماس-اق ەدىم! دەگەنمەن، جاراتقان يەمىز حالقىنا قارايلاسار، باعزىنىڭ كەزبە رىسارلارى سياقتى ارىستانداي ايبارلى كورىنبەسە دە، قايتكەن كۇندە دە ايتەۋىر رۋحىنىڭ بەرىكتىگى جاعىنان ولاردان ەش كەم تۇسپەيتىن بىرەۋدى وعان جىبەرەر. قۇداي ويىمدى قۇپ كورەتىنىن بىلەم، سوندىقتان اۋزىمدى جابام.
— اھ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى وسى ارادا جيەن قىز. — اعاتايىم قايتادان كەزبە رىسارعا اينالعىسى كەپ ءجۇر ەكەن عوي، وتىرىك بولسا وڭباي كەتەيىن!
دون كيحوت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— كەزبە رىسار كۇيىمدە ولەمىن دە، ال تۇرىك سۇلتانى قاشان كوڭىلى سوقسا سوندا قانداي ۇلكەن فلوتپەن بولسىن تەڭىزگە شىعۋعا، تاياپ كەلۋگە ەرىكتى، — قايتالاپ ايتام: قۇداي ويىمدى قۇپ كورەدى.
وسى ارادا شاشتاراز سوزگە ارالاستى:
— مەيىربان مىرزالار، راقىمشىلىق جاساپ، سيەۆيليادا بولعان ءبىر جايدى بايانداپ بەرۋگە رۇقسات ەتسەڭىزدەر: بۇل ءوزى وسى اراعا سۇرانىپ-اق تۇر، سوندىقتان ايتىپ بەرسەم دەپ تاعاتىم قالماي بارادى.
دون كيحوت كەلىسىم بەردى، سۆياششەننيك تە، باسقالارى دا تىڭداۋعا دايارلاندى، ءسويتىپ شاشتاراز اڭگىمەسىن بىلايشا باستاپ كەتتى:
— سيەۆيلياداعى جىندىحانادا ءبىر كىسى بولدى، مۇندا ونى تۋىستارى اكەلىپ تاپسىرعان-دى، ويتكەنى ول اقىلىنان اۋىسقان ادام ەدى. ول وسۋنادان كانوندىق قۇقىق بويىنشا عىلىمي دارەجە العان بولاتىن، ءبىراق جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، مۇنى ول ءتىپتى سالامانكادان العان كۇندە دە، ءبارىبىر، وعان مۇنىڭ ەشقانداي پايداسى تيمەگەن بولار ەدى. قاپاستا بىرنەشە جىل وتىرعاننان كەيىن اتالمىش عالىم ءوزىن ەسى كىرگەندەي، اۋىشتىعىنان ءبىرجولا ارىلعانداي كورەدى، ءسويتىپ وسى ويعا بەكىنگەن ول ارحيەپيسكوپقا ارناپ حات جازىپ، بۇل حاتىندا پاراسات-پارقى قالىپتى ادامنىڭ ءسوزىن ايتىپ، ءقازىر ءوزى باستان كەشۋگە ءماجبۇر بوپ وتىرعان جان توزگىسىز جاعدايدان قۇتىلۋعا كومەكتەسۋىن قيىلا وتىنەدى، ويتكەنى جاپپار حاقتىڭ شاپاعاتى ارقاسىندا اقىل-ەسىم قايتا ورالدى، دەيدى؛ الايدا مۇرادان تيەسىلى ۇلەسىمدى ءوز پايداسىنا جاراتقىسى كەلگەن تۋىستارىم مەنى بۇل جەردەن شىعارماي ۇستاپ وتىر جانە شىندىققا قيانات بولاتىنىنا قاراماي، ءومىر باقي ناقۇرىس بوپ قالا بەرگەنىمدى قالايدى، دەيدى. ونىڭ ەسى ءبۇتىن، اقىل-پاراساتى مول ادام ەكەنىن اڭعارتاتىن قيساپسىز كوپ جولداماسى كوڭىلىن ابدەن سەندىرگەن ارحيەپيسكوپ اقىر سوڭىندا كاپەللاندى جۇمساپ، جىندىلار ءۇيىنىڭ باقىلاۋشىسىنان ليسەنسياتتىڭ جازعاندارى شىن با الدە وتىرىك پە، سونىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋگە، سونداي-اق ناگۇماننىڭ وزىنە جولىعىپ سويلەسۋگە تاپسىرما بەرەدى؛ ەگەر اقىل-ەسى قالپىنا كەلگەنىنە كوز جەتكىزسە، ونى ول جەردەن بوساتىپ، بوستاندىققا شىعارۋىنا بولاتىنىن ايتادى. كاپەللان تاپ سولاي جاسايدى دا؛ الايدا باقىلاۋشى ناۋقاستىڭ الىگە دەيىن سول بۇرىنعىشا اقىلدان جاڭىلعان كۇيدە جۇرگەنىن، تەرەڭ پاراسات يەسى ءتارىزدى ءجيى-جيى وي تولعايتىنىمەن، ارتىنان جوق نارسەنى شاتا باستايتىنىن جانە مۇنىسىنىڭ الگى ءجىبى ءتۇزۋ وي-تۇجىرىمدارى سەكىلدى ءجيى قايتالانىپ تۇراتىنىن ءارى تاپ سونداي تاڭعالارلىق بوپ شىعاتىنىن ايتادى؛ بۇعان تاجىريبە جۇزىندە كوز جەتكىزۋگە بولادى، ول ءۇشىن تەك ونىمەن تىلدەسۋ عانا قاجەت، دەيدى. كاپەللان وسىنداي تاجىريبە جاساپ كورمەككە نيەتتەنەدى، ءسويتىپ بولمەنىڭ ەسىگىن جاۋىپ الىپ جارىمەسپەن ءبىر ساعاتتان استام سۇقبات قۇرادى: وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە دەلق ۇلى اقىلعا سىيىمسىز نەمەسە ەرسى كورىنەتىن ەشتەڭە دە ايتپايدى، كەرىسىنشە، ءجون-جوسىقتان قىل ەلى قيا باسپاعانى سونشا، ناۋقاستىڭ ساۋىعىپ كەتكەنىنە كاپەللاننىڭ يلانباسقا امالى قالمايدى؛ ءسوز اراسىندا ليسەنسيات جىندىحانا باقىلاۋشىسىنىڭ وزىنە جالا جاۋىپ وتىرعانىن، ويتكەنى ناۋقاستىڭ تۋىستارى بەرەتىن پارادان قاعىلىپ قالعىسى كەلمەيتىنىن ءمالىم ەتەدى: باقىلاۋشىنىڭ پارا جەۋدى كوزدەپ، ناۋقاستىڭ ارەدىك-ارەدىك وزىنە-وزى كەلەتىنىمەن، اقىل-ەسى ءالى قالپىنا تۇسە قويعان جوق دەپ جۇرگەنىنىڭ سەبەبى دە سودان، دەيدى؛ مەنىڭ ەڭ ۇلكەن باقىتسىزدىعىم — بايلىعىم، ويتكەنى سونى تالان-تاراجعا سالۋعا قۇشتار دۇشپاندارىم نەبىر ايارلىققا بارىپ، ونىمەن دە تىنباي، ءوزىمدى حايۋاننان قايتادان سانالى جان يەسىنە اينالدىرعان جاراتقاننىڭ مەيىر-شاپاعاتىنا كۇمان كەلتىرۋگە تىرىسىپ ءجۇر، دەگەندى العا تارتادى. قىسقاسىن ايتقاندا، ول باقىلاۋشىنى — سەنىم ارتۋعا تۇرمايتىن ادام سىقپىتىندا، تۋىستارىن — باس پايداسىن عانا ويلايتىن، اردان بەزگەن جاندار تۇرىندە، ال ءوزىن بيىك پاراسات يەسى رەتىندە كورسەتكەندىكتەن، بارىنە ارحيەپيسكوپ ءوزى كوز جەتكىزسىن دەگەن ويمەن اقىر سوڭىندا كاپەللان ونى وزىمەن بىرگە الا كەتۋگە ۇيعارادى. ليسەنسياتتىڭ سوزىنە سەنىپ قالعان اقپەيىل كاپەللان باقىلاۋشىدان مۇنىڭ وسىندا كيىپ كەلگەن كيىمدەرىن قايتارىپ بەرۋىن سۇرايدى؛ باقىلاۋشى كاپەللانعا الدە دە بولسا ويلانۋعا كەڭەس ەتەدى، ويتكەنى ليسەنسياتتىڭ اۋاندىقتان ءالى ايىعا قويماعانىندا ەشقانداي كۇمان جوق، دەيدى. ايتكەنمەن، باقىلاۋشىنىڭ ساقتاندىرۋى دا، سەندىرىپ باعۋى دا ليسەنسياتتى وزىمەن بىرگە الا كەتپەك ويىنان كاپەللاندى اينىتا المايدى؛ باقىلاۋشىنىڭ باعىنۋىنا تۋرا كەلەدى، ونىڭ ۇستىنە مۇنداي جارلىق ارحيەپيسكوپتىڭ وزىنەن ءتۇسىپ تۇر ەمەس پە؛ ليسەنسياتقا ءوز كيىمى كيگىزىلەدى، بۇل ءارى جاڭا، ءارى ءساندى كيىم بولاتىن؛ ءسويتىپ، اۋرۋحانا حالاتىن تاستاپ، دەنى ساۋ ادام سەكىلدى كيىنگەن ليسەنسيات كاپەللاننان تاعى ءبىر ۇلكەن جاقسىلىق جاساۋىن، جارىمەس جولداستارىمەن قوشتاسىپ شىعۋعا پۇرسات بەرۋىن وتىنەدى. كاپەللاننىڭ ءوزى دە جارىمەستەرمەن جۇزدەسكىسى كەلەتىنىن ايتادى. قىسقاسى، ەكەۋى بىرگە باراتىن بولادى، ولارعا تاعى بىرنەشە ادام ىلەسەدى؛ ءسويتىپ، الدەبىر ەلىرمە ەسىرىك قامالعان تورعا، — ايتا كەتەرلىگى، بۇل كەزدە ول تىپ-تىنىش، تىم-تىرىس وتىرعان، — تاياپ كەلە بەرگەن ليسەنسيات وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتادى:
“ايتىڭىزشى، تۋىسقان: سىزگە بىردەڭە كەرەك ەمەس پە؟ ويتكەنى، ۇيگە قايتىپ بارام عوي، — ادامعا دەگەن قايىرىمى مول، مەيىرىمى شەكسىز جاراتقان يەمىز ماعان، سورماڭداي بەيباققا، اقىل-ەسىمدى قايتا ورالتتى عوي؛ ءقازىر ەسىم دۇرىستالدى، قاپەرىم قالپىنا كەلدى، ويتكەنى قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايدىڭ قولىنان كەلمەيتىن ەشتەڭە جوق. ۇمىتتەرىڭدى ەشقاشان ۇزبەڭدەر جانە قۇدايدان مارقابات كۇتىڭدەر: ەگەر ول مەنى بۇرىنعى كۇيىمە قايتا ورالتقان بولسا، سەندەردى دە ورالتارى حاق، — تەك وعان سەنىم ارتا كورىڭدەر. سەندەرگە ءدامدى بىردەڭە بەرىپ جىبەرۋگە قام جاسارمىن، ال سەندەر، بايقاڭدار، ونى مىندەتتى تۇردە جەيتىن بولىڭدار: ءوز باسىنان وتكەرگەن ادام رەتىندە ايتارىم، ەسالاڭدىعىمىز — جارىم قۇرساق جۇرگەندىك پەن باسىمىزدى جەل كەۋلەپ كەتكەندىكتىڭ كەسىرى. جۇنجىمەڭدەر، ەشقاشان ءجۇنجۋشى بولماڭدار: باقىتسىزدىققا تاپ كەلگەندە ۇنجىرعاسى تۇسەتىندەر دەنساۋلىعىنا زيان كەلتىرەدى جانە اجالىن اسىقتىرادى”.
ليسەنسياتتىڭ بۇل اڭگىمەسىن ەلىرمەنىڭ قارسى جاعىندا، باسقا ءبىر توردا وتىرعان باسقا ءبىر جىندى دا ەستىگەن-دى؛ توز-توزى شىققان بويرادا تىر جالاڭاش كۇيدە جاتقان جەرىنەن بوي تۇزەگەن ول قاتتى داۋىستاپ: ەسى دۇرىس، قاپەرى قالپىندا ۇيىنە قايتىپ بارا جاتقان كىم ول، دەپ سۇرايدى. ليسەنسيات وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەرەدى:
“بۇل مەن عوي، تۋىسقان، كەتىپ بارا جاتقان، مۇندا قالا بەرۋىمنىڭ ەندى ەش قيسىنى جوق، وزىمە وسىنشا مەيىرىم توككەن جاراتقانعا سول ءۇشىن ايتار العىسىم شەكسىز”.
“ءجا، قويساڭىزشى، ليسەنسيات، نە دەپ تۇرسىز ءوزىڭىز! شايتاننىڭ مازاعىنا ۇشىراپ شاتاسقانسىز-اۋ، شاماسى، — دەيدى جىندى. — اسىعىپ-اپتىعۋدىڭ نە قاجەتى بار سىزگە، ورنىڭىزدا تىپ-تىنىش وتىرا بەرىڭىز، ويتكەنى ءبارىبىر كەيىن قايتىپ ورالۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى”.
“دەنىمنىڭ ساۋ ەكەنىندە زارەدەي كۇمانىم جوق، — دەپ قاسارىسادى ليسەنسيات، — مۇندا قايتىپ ورالىپ، قايتادان اقيرەت شەگۋگە استە مۇقتاج ەمەسپىن”.
“ساۋ ادام مىنا ءسىز بە، سوندا؟ — دەيدى جىندى. — ءجا، كورە جاتارمىز ونى دا، بارا بەرىڭىز، الايدا ايبىندىلىعىنىڭ جەر بەتىندەگى ايعاق-نىشانى مىنا ءوزىم بوپ تابىلاتىن يۋپيتەردىڭ اتىمەن سىزگە انت ەتەيىن، ءسىزدى بۇل ۇيدەن بوساتىپ، دەنى ساۋ ادام ساناتىنا قوسقان بۇگىنگى كۇناسى ءۇشىن، تەك جالعىز وسى كۇناسى ءۇشىن عانا، سيەۆيليانى وڭدىرماي جازالايمىن جانە بۇل ۇرپاقتار جادىندا ساقتالىپ، عاسىردان عاسىرعا كەتەتىن بولادى، ءاۋمين. الدە سەن، بەيشارا ليسەنسياتسىماق، مۇندايدىڭ قولىمنان كەلەتىنىن بىلمەۋشى مە ەدىڭ، ويتكەنى، الگىندە ايتقانىمداي، مەن — كورىنگەننىڭ ءبارىن كۇيەگە اينالدىراتىن نايزاعاي ۋىستاعان يۋپيتەر-جاياتقىشپىن، وسى قارۋىمنىڭ كومەگىمەن كۇللى الەمگە قاتەر ءتوندىرىپ، ونى كۇل-تالقان ەتە الام جانە سونداي عادەتىم دە بار. ءبىراق، مىنا قاسيەتسىز قالاعا باسقاداي جازا بەرەم: قوقان-لوقى جاساعان وسى ءسوزىم اۋزىمنان شىققان كۇننەن جانە ساعاتتان باستاپ ەسەپتەگەندە ءۇش جىل بويى قاتارىنان تەك قالانىڭ وزىنە عانا ەمەس، سونداي-اق ونىڭ اينالا-ماڭى مەن توڭىرەگىنە دە ءبىر تامشى جاڭبىر جاۋعىزباۋعا انت ەتەم. اۋ، سوندا قالاي، سەن ەركىندىككە شىعاسىڭ، اقىل-ەسىڭ ءبۇتىن، قاپەرىڭ قالپىندا، ال مەن ناگۇمان، ناكوس كۇيىمدە قاپاستا قۇلىپتاۋلى قالا بەرەم، ءا؟.. تاپقان ەكەنسىڭ، جاڭبىر جاۋدىرعانشا اسىلىپ ولەرمىن!”
سول جەرگە جينالعاندار اۋىشتىڭ ايقايى مەن ايتقان اڭگىمەسىنە ءالى دە بولسا قۇلاق ساپ تۇرعان ەدى، ويدا جوق جەردەن ليسەنسيات كاپەللاننىڭ قولىنا جارماسا كەتىپ، وعان:
“قامىقپاڭىز، قايىرىمدى مىرزام، بۇل ەسۋاستىڭ ءسوزى نە، ءوزى نە، ويتكەنى ول يۋپيتەر بولسا جانە سىزگە جاڭبىر سۋىن سەبەلەۋدەن باس تارتسا، وندا مەن — سۋ اتاسى جانە قۇدايى نەپتۋنمىن، جاڭبىر سۋىن سىزگە قانشا قاجەت بولسا سونشا جانە زاۋقىم سوققان كەزدىڭ بارىندە سەبەلەي بەرەتىن بولام”، دەگەندى ايتادى.
ال كاپەللان وعان:
“سولاي بولا تۇرعانىمەن، نەپتۋن مىرزا، يۋپيتەر مىرزانىڭ جىنىنا ءتيۋدىڭ قاجەتى جوق: ابزالى وسىندا قالا تۇرعانىڭىز ءجون بولار، ال ءبىز ءوزىڭىزدى الىپ كەتۋگە تاعى بىردە، وزىمىزگە قولايلى، قولىمىز بوستاۋ كەزدە قايتىپ كەلەرمىز”، دەپ جاۋاپ قاتادى.
باقىلاۋشى مەن سول جەردە تۇرعاندار مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەرەدى، ءبىراق كاپەللان مۇنى جاقتىرماي قالادى؛ ليسەنسياتتىڭ كيىمى شەشىندىرىلەدى، ول ءسويتىپ جىندىحانادا قالا بارادى، وسىمەن حيكايا دا ءتامام بولادى.
— وسى اراعا ءوزى سۇرانىپ تۇر دەپ قويماعان، ايتپاساڭىز ءىشىڭىز اۋىراتىنداي كورىنگەن حيكاياڭىز وسى ما ەدى، سەنور شاشتاراز؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت. — ءاي، ساقال العىش سەنور-اي، ساقال العىش سەنور-اي! كەيدە ادامدار قانداي قولايسىز جاعدايدا قالادى دەسەڭىزشى! اپىراي، تىلەۋىڭىز بولعىر-اي، ءبىر اقىل-پاراساتتى ەكىنشىسىمەن، ءبىر جۇرەكتىلىكتى باسقاسىمەن، ءبىر ادەمىلىكتى وزگە اسەمدىلىكپەن جانە ءبىر تەكتى اۋلەتتى وڭگەسىمەن سالىستىرۋ قاشان دا جاعىمسىز اسەر قالدىرىپ، رەنىش تۋدىراتىنىن وسى كۇنگە شەيىن بىلمەيتىن بولعانىڭىز-اۋ؟ مەن، شاشتاراز مىرزا، نەپتۋن دا ەمەسپىن، سۋ قۇدايى دا ەمەسپىن، وعان قوسا ءبىلىمسىز بولعاندىقتان ءوزىمدى بىلگىر رەتىندە كورسەتۋگە دە تىرىسپايمىن. دىتتەپ جۇرگەن جالعىز عانا ماقساتىم: كەزبە رىسارلار ۇرىس الاڭىندا ات ويناتىپ جۇرگەن سول ءبىر عالامات داۋرەندى قايتادان قالپىنا كەلتىرمەۋى سالدارىنان قانداي ۇلكەن قاتەلىككە ۇرىنىپ جۇرگەنىن جۇرتشىلىققا ۇعىندىرۋ بوپ تابىلادى. الايدا كەزبە رىسارلار كورولدىكتى قورعاۋدى، پاك قىزداردى قورۋدى، جەتىمدەر مەن جاس بالالارعا قامقورلىق جاساۋدى، تاكاپپارلاردى ءتاۋباسىنا كەلتىرىپ، مومىنداردى ماراپاتتاۋدى ءوز مىندەتىنە الىپ، پارىز ساناعان زامانداعىداي جانعا راقات تاپتىرعان زور باقىتقا يە بولۋعا جانە ودان جان راقاتىن تابۋعا ابدەن ازعىنداپ بىتكەن ءبىزدىڭ زامانىمىز استە لايىق ەمەس. بۇگىندە رىسارلىق جولعا تۇسپەككە تىرمىسىپ جۇرگەندەردىڭ كوبى ساۋىتتى سىڭعىرلاتۋدان گورى جىبەكتى، قامقانى، باسقا دا قىمبات ماتانى سۋسىلداتقاندى حوش كورەدى. كۇن رايىنىڭ قانداي بولعانىنا قاراماستان، بەس قارۋى ساي كۇيىندە اشىق اسپان استىندا تۇنەۋگە ىقىلاستى بىردە-بىر رىسار جوق ءقازىر، سونداي-اق كەزبە رىسارلارعا ۇقساپ ات ۇستىندە وتىرىپ، نايزاعا سۇيەنگەن قالپى شالا-شارپى كوز شىرىمىن الاتىندار دا تابىلمايدى. ورمان اراسىنان شىعىپ، ودان سوڭ تاۋعا ورلەپ، ودان كەيىن قاشان دا بۋىرقانىپ-بۇرسانىپ جاتاتىن تەڭىزدىڭ قۇلازىعان قۋ مەديەن جاعالاۋىنا ءتۇسىپ، ول جەردەن تولقىن جاعاعا شىعارىپ تاستاعان، ەسكەگى دە، جەلكەنى دە، دىڭگەگى دە، باسقا جابدىقتارى دا جوق قيۋى قاشقان قايىقتى كورىپ، ەش قايمىقپاستان سوعان وتىرا كەتىپ، ءتۇپسىز تەرەڭ تەڭىزدىڭ تاجالداي تولقىندارىنىڭ ىرقىنا بەرىلگەن ەڭ بولماسا ءبىر رىساردى تاۋىپ بەرە الار ما ەكەنسىزدەر؟ ال، تولقىندار ونى بىرەسە اسپانعا اۋەلەتەدى، بىرەسە قۇردىمعا قۇلاتادى، رىسار بولسا دۇلەي داۋىلعا كوكىرەگىن قاسقايا توسىپ تۇرادى؛ ودان سوڭ، انە-مىنە دەگەنشە بولماي، ءوزى اتتانعان جەردەن ءۇش مىڭ ميلدەن استام جىراقتان ءبىر-اق شىعادى؛ مىنە، ءسويتىپ مۇلدەم بەيتانىس، جات جەرگە قادام باسادى جانە تاپ وسى ارادا ول پەرگامەنتتە عانا ەمەس، مىس تاقتايشادا دا جازىپ قالدىرۋعا لايىقتى جايلاردى باستان كەشەدى. شىنتۋايتىنا كەلسەك، بۇگىنگى كۇنى جىگەرلىلىكتەن گورى جالقاۋلىق، ەڭبەكقورلىقتان گورى قىزىق قۋۋمەن ۋاقىت وتكىزۋشىلىك، جاقسى ادەتتەن گورى جامان ادەت، ەرجۇرەكتىكتەن گورى ەسەرلىك، سونداي-اق التىن عاسىردا جانە كەزبە رىسارلار زامانىندا باسى ءبۇتىن ۇستەمدىك قۇرىپ، كەڭىنەن وركەن جايعان اسكەري ونەردەن گورى كوبىك سوزبەن كوسەمسۋ قۇرمەتكە كوبىرەك يە بوپ تۇر عوي. ال، ايتا قويىڭىزدارشى، اتاقتى اماديس گاللسكييدەن اسقان سەرتىنە بەرىك ءارى وجەت جان بار ما؟ پالمەرين انگلييسكييدەن اسقان اقىلدى كىم؟ اق تيرانتتان ارتىق كونبىس تە جايدارى تابىلا ما؟ ليزۋارت گرەچەسكييدەن وتكەن سىپايى بار ما؟ دون بەليانيستەن باسقا كىم كوپ سوققى جەپ، سوققى دارىتىپ ەدى؟ پەريون گاللسكييدەن ارتىق جاۋجۇرەك، فەليسمارت گيركانسكييدەن ارتىق كوپ تەپەرىش كورگەن، ەسپلاندياننان ارتىق تۋراشىل كىم بار؟ دون سيرونحيل فراكييسكييدەن اسقان باتىل كىم؟ رودومونتتان ارتىق ەرجۇرەك قايدا؟ سوبرين پاتشادان وتكەن ساق تا كورەگەن بىرەۋ بار ما؟ رينالدتان وتكەن تاۋەكەلشىل كىم؟ رولاند سەكىلدى جەڭىلىس بىلمەيتىن باتىر كانە؟ اقىر سوڭىندا، تۋرپين ءوزىنىڭ كوسموگرافياسىندا فەررارسكيي گەرسوگتارىنىڭ ارعى اتاسى بوپ تابىلاتىنىن اتاپ كورسەتكەن رۋدجەردەن اسقان ىزەتتى ءارى ادەپتى كىم؟ وسىلاردىڭ ءبارى، سونداي-اق ءوزىم اتىن اتاپ بەرە الاتىن باسقا دا كوپتەگەن رىسار، سەنور سۆياششەننيك، رىسارلىقتىڭ كوركى مەن ماقتانىشىنا اينالعان كەزبە رىسارلار ەدى. مىنە، مەنىڭ مەڭزەپ وتىرعانىم دا تاپ سولار سەكىلدى جانە سولارعا ۇقساس رىسارلار بولاتىن: ولار ۇلى مارتەبەلى اعزامعا بار ىقىلاس-پەيىلىمەن ادال قىزمەت ەتەر ەدى، وعان قوسا، قىرۋار قاراجات شىعىنىنان قۇتقارار ەدى، ال سۇلتاننىڭ جۇرەگى تاس توبەسىنە شىعار ەدى. ال ماعان، كاپەللان وزىمەن بىرگە الا كەتپەيتىندىكتەن، شاماسى، ۇيدە وتىرۋعا تۋرا كەلەتىن شىعار. شاشتاراز بىزگە جەتكىزگەندەي، يۋپيتەر جاڭبىر جاۋدىرمايتىن بولسا، وندا كوڭىلىم قالاعان كەزدە ءوزىم-اق جاۋدىرا بەرەم. تۇسپالىن بەك جاقسى تۇسىنگەنىمدى ساقال-الاتىن-لەگەن مىرزا ءبىلىپ ءجۇرسىن دەپ مۇنى ادەيى ايتىپ وتىرمىن.
— و نە دەگەنىڭىز، سەنور دون كيحوت، ايتپاعىم مۇلدەم باسقا نارسە ەدى، — دەپ شاشتاراز قارسىلىق ءبىلدىردى. — قۇداي بىلەدى، ەشقانداي ارام ويىم جوق بولاتىن، سوندىقتان بەكەرگە رەنجىپ وتىرسىز.
— بەكەر مە، ەمەس پە — ول ەندى مەنىڭ شارۋام، — دەپ سالدى دون كيحوت.
ءبىراق وسى ارادا سۆياششەننيك سوزگە كيلىكتى:
— الىگە دەيىن جۇمعان اۋزىمدى اشقام جوق، ءبىراق جانىمدى جاي تاپتىرماي، بەرەكەمدى الىپ بىتكەن ءبىر كۇماننىڭ باسىن اشىپ السام با دەپ ەم، بۇل ءوزى سەنور دون كيحوت بىزگە جاڭا عانا بايانداپ بەرگەن جايتتەن تۋىنداپ كەتتى.
— اۋ، نەمەنەگە كۇمىلجىپ وتىرسىز؟ — دەدى دون كيحوت. — ايتا بەرىڭىز، سەنور سۆياششەننيك، كۇمانىڭىز بولسا جاسىرىپ قالماڭىز، — كوڭىلدە كىر قالعانى جاقسى ەمەس.
— ەندەشە، رۇقسات ەتسەڭىز، — دەپ سويلەپ كەتتى سۆياششەننيك، — كۇمانىم مىنادا بولىپ تۇر: ءوزىڭىز، سەنور دون كيحوت، ەسىمىن اتاپ شىققان سانسىز كوپ كەزبە رىساردىڭ ءبارى تۇگەل ءتىرى جان ساناتىندا جارىق دۇنيەدە راسىندا جانە شىن مانىندە عۇمىر كەشتى دەگەن نارسە كوڭىلىمە تىپتەن قونبايدى-اق، — ول از بولسا، كەرىسىنشە، مۇنىڭ ءبارىن ويدان شىعارىلعان وتىرىك، انشەيىن ءبىر اڭىز-ەرتەگى، كورگەن تۇستەرى جايىندا جۇرتتىڭ ۇيقىدان ويانعان بويدا نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، شالا ۇيقى بوپ وتىرىپ ايتاتىن اڭگىمەسى دەپ بىلەم.
— ونداي رىسارلاردىڭ عۇمىر كەشكەنىنە سەنبەيتىندەر تاپ بولاتىن الجاسۋدىڭ ءبىر پاراسى مىنە وسىنداي، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي. — ءار قيلى ادامدارمەن ءار قيلى جاعدايدا وتكىزگەن سۇقباتىمدا وسىناۋ جاپپاي دەرلىك ەتەك العان قاتەلىكتى تۇسىندىرۋگە سان مارتە تالپىنىس جاساعانمىن؛ راسىن ايتقاندا، كەيدە بۇل ويىم ورىندالا قويمادى، ال كەيدە، شىرقىراعان شىندىقتى كوزگە تىزگەن كەزىمدە، ماقساتىما جەتىپ تە ءجۇردىم. سولاي بولا تۇرعانىمەن، بۇل — داۋسىز اقيقات؛ ول ول ما، اماديس گاللسكييدى ءوز كوزىممەن كوردىم دەپ تە ءمالىم ەتۋگە دايىنمىن جانە ونىڭ ءتۇر-تۇلعاسى قانداي ەكەنىن دە ايتىپ بەرە الام: ول — ۇزىن بويلى، اققۇبا، ادەمى قارا ساقالى بار، كوز تاستاسى جارتىلاي جايدارى، جارتىلاي ىزبارلى، سوزگە ساراڭ، اياق استى اشۋ شاقىرا قويمايدى ءارى قايتىمى دا تەز. ءاماديستى ءقازىر قالاي سيپاتتاپ بەرسەم، رومانداردا سومدالعان، جارىق دۇنيەنى جالپاعىنان باسقان كەزبە رىسار اتاۋلىنىڭ ءبارىن تۇگەل تاپ سولاي بەينەلەپ جانە سۋرەتتەپ بەرە الار ەدىم دەپ ويلايمىن، ويتكەنى رومانداردا رىسارلار جايىندا قالاي جازىلسا، ولاردىڭ ومىردە دە تاپ سونداي بولعانىن ەسكەرسەك، مىنەز-قۇلقى مەن ەرلىك ىستەرىن جاقسى بىلەتىن بولساق، ويشا جاسالاتىن وڭدى پايىمداۋلار ارقىلى ولاردىڭ كەسكىن-كەلبەتىن، بەت اجارى مەن بويىنىڭ بيىكتىگىن باجايلاۋدىڭ ەش قيىندىعى جوق.
— سەنور دون كيحوت! ءسىزدىڭ ويىڭىزشا مورگانت دەگەن ءداۋدىڭ بويى قانشالىقتى بيىك بولعان؟ — دەپ سۇرادى شاشتاراز.
— داۋلەر جايىندا ءتۇرلى پىكىر بار، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — بىرەۋلەر ولاردى ومىردە بولعان دەيدى، بىرەۋلەر بولماعان دەيدى، الايدا ءار ءسوزى اقيقات شىندىق بوپ تابىلاتىن قاسيەتتى جازبادا ولاردىڭ ومىردە بولعاندىعى جونىندە ەسكەرتپە بار، ويتكەنى قاسيەتتى جازبا بىزگە الگى ءبىر ەڭگەزەردەي فيليستيمليان گوليافتىڭ حيكاياسىن ايتىپ بەرەدى عوي، ول بويى جەتى شىنتاق4، ياعني ەرەسەن الىپ ادام بولعان. ودان سوڭ سيسيليادا ادامنىڭ جىلىگى مەن بۇعاناسى تابىلدى، سۇيەكتەردىڭ ىرىلىگى سونداي، يەسىنىڭ بويى مۇناراداي بولعانىن اڭعارتادى — مۇنى گەومەتريا بۇلتارتپاي دالەلدەپ بەرىپ وتىر. سويتە تۇرعانىمەن، مورگانتتىڭ بويى قانشالىقتى بيىك بولعانى جايىندا كەسىپ-پىشىپ ەشتەڭە ايتا المايمىن، دەگەنمەن ول وتە بويشاڭ بولا قويماعان شىعار دەپ جوبالايمىن؛ مۇنداي قورىتىندىعا ونىڭ ەرلىك ىستەرىنە ارنالعان ءبىر كىتاپتى وقىعاننان كەيىن عانا كەلدىم؛ وندا ونىڭ كوپ رەتتە قونالقادا تۇنەيتىنى اتاپ كورسەتىلەدى، ەگەر ول ەركىن ورنالاساتىنداي ءۇي تابىلعان بولسا، وندا ونى اناۋ ايتقانداي الىپ دەۋ قيىن عوي.
— اڭگىمە قايدا! — دەپ قالدى سۆياششەننيك.
بۇل سەكىلدى جوسىقسىز ساندىراق ونىڭ ايىزىن قاندىرىپ، كوڭىلىن كوتەرەتىن. قۇماردان تاعى ءبىر شىعۋدى كوزدەگەن ول دون كيحوتتان رينالد مونتالۆانسكييدىڭ، رولاندتىڭ جانە فرانسيانىڭ باسقا دا پەرلەرىنىڭ كەسكىن-كەلبەتى جايىنداعى دولبارىن ايتىپ بەرۋىن سۇرادى.
— كامىل سەنىمىم بويىنشا، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — رينالد دوڭگەلەك ءجۇزدى، بەتى نارتتاي قىزىل، كوزى بادىراقتاۋ ءارى ويناقشىپ تۇراتىن ادام بولعان، شامادان تىس شامشىل ءارى مەيلىنشە مەنمەن، سونداي-اق قاراقشىلارمەن جانە بۇزاقىلارمەن امپەي-جامپەيلىك جاساعان دا جايى بار. ال، رولاندقا نەمەسە روتولاندوعا، نەمەسە ورلاندوعا كەلسەك، — رومانداردا ونى ولاي دا، بۇلاي دا اتاي بەرەدى، — ءوز ويىمشا جانە كامىل سەنىمىمشە، ول ورتا بويلى، جاۋىرىنى قاقپاقتاي، ءسال-پال قامىت اياقتاۋ، قاراتورى، جيرەن ساقالدى، دەنەسىن قالىڭ تۇك باسقان، كوز تاستاسى سەستى، سوزگە ساراڭ، الايدا اسا ءبىر سىپايى دا ادەپتى ادام بولعان.
— ەگەر رولاند ءسىزدىڭ سۋرەتتەگەنىڭىزدەي سونشالىقتى كەسپىرسىز بىرەۋ بولسا، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سۆياششەننيك، — وندا سۇيكىمدى انجەليكانىڭ انە ءبىر ءتۇبىت مۇرت ماۆردىڭ كەلبەتتىلىگىنە، سىنىقتىعى مەن سىمباتتىلىعىنا بولا ودان باسىن الىپ قاشۋى دا، سوڭىنان الگى ماۆردى قوينىنا الۋى دا تەگىننەن تەگىن ەمەس ەكەن عوي. رولاندتىڭ وجارلىعىنان مەدوردىڭ بيازىلىعىن ارتىق كورۋى — ونىڭ تاراپىنان وتە ءبىر وڭدى شەشىم بولعان.
— بۇل انجەليكا دەگەننىڭ ءوزى، سەنور سۆياششەننيك، — دەدى دون كيحوت كەلىسىڭكىرەمەي، — وتە ءبىر جەڭىلتەك، ۇشقالاق جانە ەركەتوتايلاۋ بيكەش بولعان، ونىڭ الاقۇيىن مىنەزى مەن اۋمەسەرلىگى جونىندە جەر بەتىنە جايىلعان قاۋەسەت كورەرگە كوز كەرەك سۇلۋلىعى جايىنداعى اڭىزدان ءبىر دە كەم ەمەس. بۇل قىز تالاي-تالاي اسىل تەكتى مىرزادان، سانسىز كوپ جاۋجۇرەك جانە اقىلعا باي ادامنان باس تارتتى، ءسويتىپ قايداعى ءبىر قاڭعىپ جۇرگەن بەتى جىلتىر بوقمۇرىن-پاجدى تاڭدادى؛ الگىنىڭ “جانقيار” دەگەننەن باسقا لاقاپ اتى دا جوق ەدى، بۇل ەسىمگە دوسىنا دەگەن ادالدىعىنىڭ وتەمى ءۇشىن يە بولعان-دى. انجەليكانىڭ سۇلۋلىعىن دارىپتەۋشى مايتالمان، داڭقتى اريوستو بۇل حانىمنىڭ سول ءبىر ۇياتتى ىسكە بارعاننان كەيىن، — ال ونىڭ بارعان ءىسىن، شاماسى، شەكتەن تىس ادەپسىزدىك دەپ ءبىلۋ كەرەك شىعار، — قانداي كەپكە دۋشار بولعانىن جىرعا قوسۋعا باتىلى جەتپەدى مە الدە ءجون كورمەدى مە، ونىمەن قوشتاساردا بىلاي دەگەن ەدى:
وتىرعانىن قالاي قاتاي تاعىنا،
كەلەشەكتىڭ اقىنى جىرلاپ بەرسىن تاعى دا.
ايتقانداي-اق، بۇنىڭ ءوزى ساۋەگەيلىك سەكىلدى بولدى: اقىندارعا vates، ياعني كورىپكەل دەگەن قوسالقى اتتىڭ بەرىلۋى تەكتەن تەك ەمەس قوي. ونىڭ ايتقانى اينىماي كەلدى: اندالۋزيالىق ءبىر اتاقتى اقىننىڭ كەيىننەن انجەليكانىڭ مولدىرەگەن كوز جاسىنا جوقتاۋ جازىپ، ونى جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاۋى، ال ەكىنشى ءبىر شاشاسىنا شاڭ جۇقپايتىن ايتۋلى شەبەر كاستيلدىك اقىننىڭ ونىڭ سۇلۋلىعىن اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ ماداقتاۋى — سونىڭ ايقىن دالەلىندەي.
— ايتىڭىزشى، سەنور دون كيحوت، — دەگەن ساۋال تاستادى سول ارادا شاشتاراز، — اپىراي، وسى انجەليكا حانىمدى اسپەتتەۋدەن باسقانى بىلمەگەن سونشاما كوپ اقىننىڭ ىشىنەن وعان ارناپ ساتيرا جازاتىن بىرەۋى شىقپاعانى ما؟
— ەگەر ساكريپانت نەمەسە رولاند اقىن بولسا، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — ولار بۇل بيكەشتى ماڭدايىنان سيپاي قويماس ەدى، ويتكەنى قيالداعى بولسىن ءجا ومىردەگى بولسىن، قىسقاسى، ءوز ارمان-ويىنىڭ ءامىرشىسى ەتىپ تاڭداپ العان حانىمدارى مەنسىنبەي تاستاپ كەتكەن اقىندار ساتيرامەن جانە پاسكۆيلمەن5 كەك قايتارۋدى ۇناتادى، — مۇنداي كەك، ارينە، مەيىربان جۇرەككە جاراسىمسىزداۋ، ايتسە دە وسى كۇنگە شەيىن انجەليكا حانىمنىڭ ماسقاراسىن شىعارعان ءبىر دە ءبىر ولەڭ قولىما تۇسكەن جوق، ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، انجەليكا دۇنيە ءجۇزىن دۇرلىكتىرگەن بولاتىن.
— عاجاپ، عاجاپ! — دەدى سۆياششەننيك ساڭق ەتىپ.
ءبىراق سول ارادا اۋلادان الگى ازىردە عانا بولمەدەن كەتكەن كۇتۋشى ايەل مەن جيەن قىزدىڭ ايقاي-ۇيقايى ەستىلىپ، ءبارى جۇگىرىپ دالاعا شىقتى.
ءىى تاراۋ
مۇندا دون كيحوتتىڭ جيەن قارىنداسىمەن جانە كۇتۋشى ايەلىمەن سانچو پانسانىڭ نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق ۇرىس-كەرىسى جايىندا، سونداي-اق باسقا دا قىزىقتى جايتتەر جونىندە بايان ەتىلەدى
حيكايادا دون كيحوت، سۆياششەننيك پەن شاشتاراز كۇتۋشى ايەل مەن جيەن قىزدىڭ سانچو پانساعا ايقايدى سالىپ جاتقان داۋىسىن ەستىگەنى ايتىلادى؛ سانچو دون كيحوتقا جولىققىسى كەپ، ال انا ەكەۋى ونى ىشكە كىرگىزبەي جاتىر ەدى.
— بۇل قاڭعىباس مىنا جەردە نە جەيىن دەپ ءجۇر ەكەن؟ جانىڭ باردا قاراڭدى باتىرا عوي، باۋىرىم: قوجايىنىمدى ءتۇزۋ جولدان تايدىرىپ، الداپ-ارباپ، يت تۇمسىعى وتپەيتىن قايداعى ءبىر قورىس پەن جىقپىلعا سۇيرەلەپ جۇرگەن تاپ مىنا سەن، سەنەن باسقا ەشكىم دە ەمەس.
سانچو بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ءاي، انتۇرعان كۇتۋشى قاتىن! ءتۇزۋ جولدان تايدىرىپ، الداپ-ارباپ، يت تۇمسىعى وتپەيتىن قايداعى ءبىر قورىس پەن جىقپىلعا قوجايىنىڭىزدى مەن ەمەس، مەنى قوجايىنىڭىز اپارعان بولاتىن: تەكتەن-تەك دۇنيە كەزىپ تەنتىرەۋگە مەنى ەرتىپ اكەتكەن دە سول، — وسى سەبەپتى ەكەۋىڭنىڭ دە ءسوزىڭ بوس ساندىراق بولىپ تۇر، — قاراماعىڭا ءبىر ارالدى بەرەم دەپ الداپ-سۋلاپ ۇيدەن الىپ شىققان دا سول، ءبىراق ونىسىن ءالى بەرەتىن ءتۇرى جوق.
— سول جەكسۇرىن ارالىڭمەن قوسا ءبىرجولا قۇرىپ كەتپەيدى ەكەنسىڭ سەن، قارعىس اتقىر سانچو! — دەپ جيەن قىز دا كيلىكتى. — ارال دەيدى عوي ماعان، و نەسى-اي! سەن نە، ونى جەيسىڭ بە نەعىلاسىڭ، جالماۋىز، وبىر نەمە؟
— جەمەيمىن، باسقارام ونى، بيلىك جۇرگىزەم، — دەپ رەنىش ءبىلدىردى سانچو، — جانە باسقارعاندا — ون قالالىق كەڭەس پەن استانالىق ون الكالدتان ارتىق باسقاراتىن بولام.
— نە دەسەڭ و دە، جەركەنىشتى قىلىقتار قويماسى جانە مەكەرلىك ورداسى بوپ تابىلاتىن سەن زالىم مۇندا ءبارىبىر كىرمەيسىڭ، — دەپ سالدى كۇتۋشى ايەل. — بار، ءوز ءۇيىڭدى باسقار، ۇلتاراقتاي تەلىمىڭ بار، سونى جىرت، ارال-مارال دەگەندى قوي.
بۇلاردىڭ سالعىلاسۋى سۆياششەننيك پەن شاشتارازدى كۇلكىگە قارىق قىلدى، الايدا سانچو اۋزىنا كەلگەندى وتتاپ، ءوزىنىڭ، دون كيحوتتىڭ، جاقسى اتىنا كىر كەلتىرەتىن، كەسىرىن تيگىزەتىن الدەبىردەڭە جايىندا شاتىپ جۇرە مە دەپ قورىققان دون كيحوت ونى ىشكە شاقىردى دا، ايەلدەرگە ايقاي-شۋدى توقتاتىپ، ونى وتكىزىپ جىبەرۋگە ءامىر ەتتى. سانچو ىشكە كىردى، ال سۆياششەننيك پەن شاشتاراز دون كيحوتپەن قوشتاستى؛ ونىڭ وسىناۋ قىرسىعى قالىڭ كەزبە رىسارلىق جايىنداعى اقىلعا قونىمسىز پىكىرىندە تابانداپ تۇرىپ العانىن، بۇل تۋراسىنداعى وي-تولعامدارعا بار ىنتى-شىنتىسىمەن بەرىلگەنىن كورگەن ولاردىڭ بۇل ساۋىعىپ كەتەدى-اۋ دەگەن ءۇمىتى ەندى ءبىرجولا ۇزىلگەن ەدى، وسى سەبەپتى سۆياششەننيك شاشتارازعا:
— كورىڭىز دە تۇرىڭىز، قادىرمەندى دوستىم، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە باۋىرىمىز تاعى دا تايىپ تۇرادى، — دەدى.
— وعان ەش كۇمانىم جوق، — دەپ ءۇن قاتتى شاشتاراز، — الايدا مەنى رىساردىڭ اۋىشتىعىنان گورى اتقوسشىنىڭ اڭقاۋلىعى تاڭعالدىرىپ تۇر: ارالعا قوجالىق ەتەتىنىنە سەنىپ قالعانى سونشا، وعان مۇنى ۇمىتتىرۋعا قانداي وكىنىشتىڭ دە وكسىگى دارمەنسىز.
— قۇداي الدارىنان جارىلقاسىن، — دەدى سۆياششەننيك، — ال ءبىز ەكەۋىمىز سىرتتاي باقىلاپ تۇراتىن بولايىق: رىسار مەن اتقوسشىنىڭ بىرىنەن ءبىرى وتكەن دەلق ۇلى ارەكەتتەرىنىڭ اقىرى نەگە اپارىپ سوقتىرارىن كورەيىك، — انىعى بىرەۋ: ەكەۋى دە قۇددى ءبىر قالىپتان شىققانداي، سوندىقتان مىرزاسىنىڭ ەسالاڭدىعى مالايىنىڭ ەسۋاستىعىنسىز تۇككە تاتىماس ەدى.
— راس ايتاسىز، — دەپ قوشتادى ونى شاشتاراز. — انا ەكەۋىنىڭ ءقازىر نە جايىندا اڭگىمە كويىتىپ جاتقانىن بىلەر مە ەدى، شىركىن.
— جيەن قارىنداسى نە كۇتۋشى ايەلى كەيىن ءبارىن بىزگە بايانداپ بەرەتىنىندە كۇمانىم جوق: ويتكەنى تىڭ تىڭداۋ ولاردىڭ داعدىلى ادەتى عوي، — دەدى سۆياششەننيك.
ال، بۇل كەزدە دون كيحوت سانچونى بولمەسىنە كىرگىزىپ ىشتەن كىلتتەنىپ العان ەدى، ءسويتىپ ونىمەن وڭاشا قالعان سوڭ بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مەنى جىلى ۇياڭدى تاستاپ شىعۋعا ءماجبۇر ەتكەن ادام سانايتىنىڭا جانە ساناپ تا جۇرگەنىڭە قاتتى وكپەلىمىن، سانچو، الايدا ءوزىمنىڭ دە ۇيدە وتىرىپ قالماعانىم ساعان بەلگىلى عوي: ەكەۋىمىز ساپارعا بىرگە شىقتىق، بىرگە اتتاندىق، بىرگە جيھان كەزدىك، ەكەۋىمىز تاپ بولعان تاعدىر مەن تەپەرىش تە اينا-قاتەسىز ۇقساس: ەگەر سەنى ءبىر مارتە كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداسا، مەنى ءجۇز مارتە تاياققا جىقتى؛ مىنە، سەنىڭ الدىڭداعى بار ارتىقشىلىعىم وسى عانا.
— ءجا، بۇل بىزگە ابدەن ۇيرەنشىكتى بولعان نارسە عوي، — دەدى سانچو ونشا كەلىسىڭكىرەمەي، — ءوزىڭىز، تاقسىر، ايتپاۋشى ما ەدىڭىز: قىرسىققا اتقوسشىلار ەمەس، كەزبە رىسارلار كەزىگۋگە ءتيىس، دەپ.
— قاتەلەسپە، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت، — caput dolet... دەپ باستالاتىن ءسوز تەگىن ايتىلماعان شىعار.
— مەن تەك انا ءتىلىمدى عانا بىلەم، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو.
— ايتايىن دەگەنىم، — دەپ ءتۇسىندىردى دون كيحوت، — باسىڭ اۋىرسا بۇكىل دەنەڭ اۋىراتىنى ءمالىم، ال مىنا مەن سەنىڭ قوجايىنىڭ ءارى سەنورىڭمىن، ەندەشە مەن — باسپىن، ال سەن مەنىڭ قىزمەتشىمسىڭ، ياعني — دەنەمنىڭ ءبىر مۇشەسىسىڭ، مىنە وسى سەبەپتى مەن ءبىر پالەگە دۋشار بولسام، ونىڭ ساعان دا زاردابى تيمەي قالمايدى، سول سياقتى سەنىڭ قاسىرەتىڭ دە ماعان سالماق تۇسىرەدى.
— سولايى سولاي عوي ونىڭ، — دەدى سانچو، — الايدا مەنى، دەنەڭىزدىڭ ءبىر مۇشەسىن، كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداپ جاتقاندا، باسىم دۋالدىڭ ارعى جاعىندا بولدى ەمەس پە، مەنىڭ قالاي ءالسىن-الى اۋەلەپ جاتقانىما قاراپ تۇردى ەمەس پە جانە بۇل كەزدە ونىڭ دانەڭەسى دە كەتكەن جوق، ەگەر باس اۋىرعاندا دەنە دە اۋىرۋعا ءتيىس بولسا، وندا دەنە اۋىرعاندا باس تا ونىمەن بىرگە اۋىرۋعا مىندەتتى عوي.
— سوندا سەن، سانچو، ءوزىڭدى كورپەمەن قاقپاقىلعا سالعانى مەنىڭ جانىما باتقان جوق دەگەندى ايتقىڭ كەلە مە؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت. — ەندەشە، ەگەر وسىنى ايتقىڭ كەلسە، ەندىگى ءارى بۇلاي ايتۋشى دا، ويلاۋشى دا بولما، ويتكەنى سول كەزدە مەنىڭ جانىم سەنىڭ تانىڭنەن دە گورى قاتتىراق قينالعان بولاتىن. دەگەنمەن، بۇل اڭگىمەنى كەيىنگە قالدىرا تۇرايىق، سوسىن ءبارىن تاعى ءبىر تالقىلاپ، اقىلعا سالىپ كورەرمىز. ال ەندى ءقازىر، دوستىم سانچو، سەلومىزدا جۇرتتىڭ مەن جايلى نە دەپ جۇرگەنىن ايتشى. مەن جايىندا قارا حالىق، يدالگولار مەن كاۆالەرولار قانداي پىكىردە ەكەن؟ جۇرەكتىلىگىم، ەرلىك ىستەرىم مەن ادەپتىلىگىم تۋراسىندا نە دەيدى جۇرت؟ باياعىدا ۇمىت بولعان رىسارلىق وردەندى قالپىنا كەلتىرۋ جانە كۇللى الەم بويىنشا قايتا جاساقتاۋ جونىندەگى باستامام جايىندا قانداي قاۋەسەت بار؟ توق ەتەرى، سانچو، وسى جايلارعا قاتىستى قۇلاعىڭ شالعان اڭگىمەنىڭ ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرگەنىڭدى قالايمىن. جانە ەشتەڭە بۇكپەي، بويامالاماي بايان ەتۋگە ءتيىسسىڭ، ويتكەنى شىن بەرىلگەن ۆاسسالى ءوز سەنورىنا شىندىقتى جارامساقتىقپەن ارلەمەي، جالعان كىشىپەيىلدىكپەن جابا توقىماي سول قالپىندا جەتكىزۋى كەرەك. سەن ءبىلىپ قويعىن، سانچو، شىندىق اتاۋلى پاتشالار قۇلاعىنا جاعىمپازدىق شاپانىن جامىلماي شىرىلداعان قالپىندا جەتكەندە ءقازىر مۇلدەم باسقا زامان ورناعان بولار ما ەدى، قايتەر ەدى؛ سوندا وتكەن عاسىرلار بىزدىكىمەن سالىستىرعاندا تەمىر عاسىر ءتارىزدى بوپ ەلەستەر ەدى، ال بىزدىكى، البەتتە، التىن عاسىر سەكىلدى بوپ كورىنەر ەدى. ءوزىمدى مازالاپ جۇرگەن وزىڭە ءمالىم جايتتەر جايىنداعى بارلىق شىندىقتى تۇگىن قالدىرماي ايقىن دا تۇسىنىكتى ەتىپ بايانداۋىڭ ءۇشىن، سانچو، وسى ءسوزىمدى جادىڭدا ۇستا.
— بۇل ايتقانىڭىزدى بۇلجىتپاي ورىندايمىن، قايىرىمدى مىرزام، — دەدى سانچو، — ءبىراق مىناداي ءبىر شارتىم بار: بار شىندىقتى تىر جالاڭاش قالپىندا، باسقا ەشتەڭە كيگىزبەي، وزىمە قانداي كيىممەن جەتسە سول كۇيىندە كوز الدىڭىزعا كولدەنەڭ تارتۋدى حوش كورسەڭىز، ارتىنان اشۋ شاقىرماۋىڭىز كەرەك.
— تۇك تە اشۋلانبايمىن، — دەدى دون كيحوت. — قىسىلىپ-قىمتىرىلماي-اق، تۇسپالداماي-اق ايتا بەرۋىڭە بولادى، سانچو.
— ەندەشە، سىزگە الدىمەن ايتارىم، — دەپ سويلەپ كەتتى سانچو، — حالىق ءسىزدى، تاقسىر، ناعىز ناقۇرىس دەپ بىلەدى، مەنى دە كەڭكەلەس سانايدى. يدالگولار ايتادى، سىزگە، تاقسىر، يدالگو اتاعى از كورىنگەندەي، ەسىمىنە دون اتاۋىن تىركەپ الدى، بار-جوعى ەكى-ۇش ءجۇزىم ساباعى مەن تۋلاقتاي عانا جەرگە يە بوپ وتىرعانىنا قاراماي، كيىمىنەن ءار جەرى جىلتىراپ كورىنىپ تۇرعانىن دا ەسكەرمەي، ءوزىن-وزى كاۆالەرو اتاندىرىپ ءجۇر، دەيدى. كاۆالەرولار ايتادى، يدالگولاردىڭ، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە اتشى بولۋعا عانا جارايتىنداردىڭ، اياق كيىمىن قارا كۇيەمەن تازالاپ، قارا شۇلىعىن جاسىل جىبەكپەن جامايتىنداردىڭ، وزىمىزبەن باقتالاس بولعانىن جاقتىرمايمىز، دەيدى.
— بۇل اڭگىمەنىڭ ماعان قاتىسى جوق، — دەدى دون كيحوت، — قاشان دا جاقسى كيىنىپ جۇرەم، جامالعاندى كيمەيمىن. ال جىرتىقتىڭ ءجونى بولەك — وندا دا، ول، نەگىزىنەن، توزىعى جەتكەندىكتەن ەمەس، ساۋىت-سايمان كيگەندىكتەن پايدا بولاتىن نارسە.
— ال ەندى جۇرەكتىلىگىڭىز، ادەپتىلىگىڭىز، ەرلىكتەرىڭىز بەن باستاماڭىز جايىنا كەلسەك، تاقسىر، — دەپ سانچو ءسوزىن ارمەن جالعادى، — بۇل ماسەلە توڭىرەگىندە قيلى-قيلى پىكىر بار. بىرەۋلەر: “كەڭكەلەس بولعانىمەن، كۇلكىلى”، ەكىنشى بىرەۋلەر: “وجەت بولعانىمەن، جولى اۋىر”، وڭگەلەرى: “ادەپتى بولعانىمەن اۋمەسەرلەۋ” دەسەدى، ال ەندى وسەك-اياڭدى وربىتسە بولدى، ءسىزدى دە، تاقسىر، سىزگە قوسا مەنى دە عايباتتاپ، باسىمىزعا سۋ قۇيادى.
— مىنا ءبىر نارسەنى قاپەرىڭدە ۇستا، سانچو، — دەپ سويلەي جونەلدى دون كيحوت. — ىزگىلىك ىرگە بەكىتسە بولدى-اق، ونى قۇلاتۋعا قۇشتارلار دا تابىلا كەتەدى. باعزىدا وتكەن ايتۋلى ەرلەردىڭ قاي-قايسىسى دا نەمەسە ءبارى دەرلىك جالادان جالتارا الماعان. يۋليي سەزارعا، ەش نارسەدەن جۇرەگى قايتپايتىن، ەش نارسەنى كوزدەن قالت جىبەرمەيتىن جانە كوزسىز باتىر بوپ تابىلاتىن قولباسشىعا، داڭعوي، كيىم كيىسىندە دە، مىنەز-قۇلقىندا دا ادام سۇيەر قىلىق جوق دەگەن كىنا تاعىلدى. ەرەن ەرلىگىمەن “ۇلى” دەگەن اتاققا يە بولعان الەكساندردى “ىشىمدىككە اۋەس” قىپ شىعارىپ ءجۇر. ىرگەلى ىستەرىمەن اۋىزعا ىلىنگەن گەركۋلەستى ناۋەتەك جانە ءناپسىقۇمار بولعان، دەسەدى. اماديس گاللسكييدىڭ اعاسى دون گالاور شامادان تىس قازىمىر، ال ءىنىسى — جىلاۋىق بولعان دەگەندى ايتادى. مىنە، سوندىقتان دا، سانچو، ايتۋلى ادامدار تۋراسىنداعى وسىنشاما كوپ وسەك-اياڭ نوپىرىندە وزىمە قاتىستى وسەك-اياڭنىڭ، ەگەر الدەنەنى جاسىرىپ قالىپ جۇرمەسەڭ، مۇلدەم ەلەۋسىز قالارى حاق.
— مىنە، كىلتيپان دا سول اكەتايىمنىڭ پەيىش تورىنەن ورىن تاپپايتىنىندا بولىپ تۇر عوي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو.
— ياعني، تاعى دا ايتپاعىڭ بار ما؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ءاريايدايىم الدا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — الگىم تەك ءالاۋلايىم عانا. ەگەر ءسىز، تاقسىر، ءوزىڭىز جايىندا ايتىلىپ جۇرگەن وسەك-اياڭعا ابدەن قانىققىڭىز كەلسە، ءقازىر تەز بارىپ ءبىر ادامدى شاقىرىپ كەلەيىن، ول سىزگە ءبارىن تۇگەل بايانداپ بەرەدى، ەش نارسەنى ۇمىت قالدىرمايدى: ولاي دەيتىنىم، كەشە كەشكىسىن بارتولومە كارراسكونىڭ، الگى سالامانكادا وقىعان، باكالاۆر اتاعىن العان بالاسى كەلدى عوي، سودان ونى كەلۋىمەن قۇتتىقتاعالى بارعان ەدىم عوي، سول جەردە ول ماعان ءسىزدىڭ، تاقسىر، باستان كەشكەن حيكايالارىڭىز ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوت دەگەن اتپەن جارىق كورگەنىن ايتتى، وعان قوسا، الگى كىتاپتا مەنىڭ دە سانچو پانسا دەگەن ءوز اتىممەن، سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ دا ءوز اتىمەن بەينەلەنگەنىن جانە وندا ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا بولعان جايلاردىڭ ءبارى تاپتىشتەپ جازىلعانىن حابارلادى، سونى ەستىگەندە ۇرەيىمنىڭ ۇشقانى سونشا، قولما-قول شوقىنا باستادىم، — ونى جازعان ادام مۇنىڭ ءبارىن قايدان عانا ءبىلىپ العان دەپ دەگبىرىم قالمادى.
— ءوللا-بىللا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — جىلناماشىمىزدىڭ الدەبىر داناگوي سيقىرشى ەكەنىندە كۇمان جوق: ەگەر بىردەڭە جايىندا جازباق بولسا، وندايلاردان ەشتەڭە جاسىرىن قالا المايدى.
— قايداعى داناگويدى، ول ازداي سيقىرشىنى ايتىپ وتىرسىز! — دەپ ساڭق ەتتى سانچو. — باكالاۆر سامسون كارراسكونىڭ (الگى ايتقان ادامىمنىڭ ءاتى-جونى وسىنداي) ايتۋىنشا، ول كىتاپتىڭ اۆتورى سيد احمەت بەن-ىڭقىلي نىسپىلى بىرەۋ عوي!
— بۇل ماۆر ەسىمى، — دەدى دون كيحوت.
— سولاي ەكەنىندە ءشۇبا جوق، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — ماۆرلاردىڭ بارىپ تۇرعان بەتسىز ەكەندىگى جايىندا كوپ ادامنان قۇلاعدار بولعام.
— مەنىڭشە، سانچو، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — سەن الگى سيد دەگەننىڭ نىسپىسىن شامالى بۇرمالاپ جىبەرگەندەيسىڭ؛ وعان قوسا، ايتا كەتكەن ارتىق ەتپەس، بۇل ارابشا “مىرزا” دەگەندى بىلدىرەدى.
— ابدەن مۇمكىن، — دەدى سانچو. — ءسويتىپ، ەندى، تاقسىر، باكالاۆردى وسىندا الىپ كەلگەنىمدى حوش كورسەڭىز، جىلدام بارىپ ەرتىپ كەلە قويايىن ونى.
— بۇل ءۇشىن ساعان العىستان باسقا ايتارىم جوق، دوستىم، — دەدى دون كيحوت. — سەن ماعان ءبىر قۇپيانىڭ باسىن قىلتيتتىڭ، — ەندى سونى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن انىقتاعانشا ەشتەڭە ىشپەيمىن دە، جەمەيمىن دە.
— ەندەشە، ونى ەرتىپ كەلەيىن، — دەدى سانچو قايتالاپ.
سونى ايتىپ، مىرزاسىنىڭ ۇيىنەن شىققان ول باكالاۆرعا بەت الدى، ارادا از ۋاقىت وتكەندە ونى ەرتىپ قايتىپ ورالدى دا، سول جەردە ۇشەۋىنىڭ اراسىندا اسا ءبىر قىزىقتى اڭگىمە-سۇقبات باستالدى.
ءىىى تاراۋ
دون كيحوتتىڭ، سانچو پانسانىڭ جانە باكالاۆر سامسون كارراسكونىڭ اراسىندا بولعان قىزعىلىقتى اڭگىمە جايىندا
سانچو حابارىن جەتكىزگەن كىتاپتا ءوزى جايىندا ناقتىلى نە ايتىلعانىن باكالاۆر كارراسكودان ەستىپ-بىلمەككە ۇمىتتەنىپ، ونى كۇتىپ قالعان دون كيحوت تەرەڭ ويعا شومدى؛ ونداي كىتاپتىڭ شىنىمەن-اق پايدا بولعانىنا قايتسە دە سەنە الماعان: ويتكەنى، جەر جاستاندىرعان جاۋلارىنىڭ قانى نايزاسىنىڭ ۇشىنان ءالى سورعالاپ تۇر ەمەس پە، سوعان قاراماي رىسارلىق ەرەن ەرلىكتەرىنىڭ ەگجەي-تەگجەيى كىتاپ بوپ جارىققا شىعىپ تا ۇلگەردى دەيدى. سويتە تۇرعانىمەن، اقىر سوڭىندا دوس پا الدە دۇشپان با، ايتەۋىر ءبىر داناگوي ونى سيقىرشىلىق پارمەنى ارقىلى باسىپ شىعارعان بولدى عوي دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى: ەگەر دوس بولسا، وندا مۇنىڭ ەرلىك ىستەرىن كەزبە رىسار اتاۋلىنىڭ اسا ءبىر ايتۋلى قارەكەتتەرىنەن دە اسىرا دارىپتەپ، كوككە كوتەرۋدى كوزدەگەن شىعار، ال دۇشپان بولسا، بۇل ىستەرىنىڭ ءقادىرىن ازايتىپ، اتقوسشى اتاۋلىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ءبىر اردان بەزگەندەرىنىڭ بۇرىن-سوڭدى كىتاپ بەتىندە باياندالعان بارىپ تۇرعان جەركەنىشتى ارەكەتىنەن دە جاعىمسىز ەتىپ كورسەتۋدى مۇرات تۇتقان بولار؛ دەي تۇرعانمەن، دەپ وزىنە ءوزى قارسىلىق ءبىلدىردى ول، اتقوسشىلار تىرلىگىن ەشكىم ەشقاشان سۋرەتتەپ جازعان ەمەس، ال ەگەر اقي-تاقي ونداي كىتاپتىڭ بارى راس بولسا، وندا بۇل ءوزى كەزبە رىسار جايىنداعى كىتاپ بوپ تابىلاتىندىقتان، ءداستۇرلى دارەجەدە ءتىلى شەشەن، ماقساتى بيىك، تارتىمدى جانە شىنشىل بولۋعا ءتيىس. بۇل دولبارى جانىن شامالى جاي تاپتىرعانداي بولدى، الايدا كىتاپتىڭ اۆتورى ماۆر ەكەنى، ونى سيد دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى-اق كورسەتىپ تۇرعانى ەسىنە ورالعاندا قايتادان دەگبىرسىزدەنىپ كەتتى: ماۆرلاردان شىندىققا ادالدىقتى دامەتۋ قيىن ەدى، ويتكەنى ولاردىڭ ءبارى الدامشى، وتىرىكشى، سۋايت كەلەدى. ول ۇرەيلەنە وي كەشتى: ەگەر ماۆر ونىڭ سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىنە قاتىستى جايلاردى يناباتتىلىقپەن سۋرەتتەمەسە، ءسويتىپ سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ ار-نامىسىنا كىر كەلتىرىپ، ونى جامان اتقا قالدىرىپ جۇرسە قايتپەك؟ اياشىنا ادالدىعى، ونى ءارقاشان ارداق تۇتقانى، كورول ايىمدار مەن پاتشا ايىمداردان، باسقا دا الۋان-الۋان اتاعى زور بيكەشتەردەن باس تارتىپ، كوڭىلدىڭ تابيعي تالپىنىس-تىلەگىن تەجەۋمەن بولعانى كىتاپتا اشىپ كورسەتىلگەنىن قالاعان ەدى ول. سانچو مەن كارراسكو كەلىپ كىرگەن كەزدە ول ءالى دە سول بۇرىنعىشا وي تەربەپ، بولجام جاساپ، جورامال قۇرىپ وتىرعان؛ دون كيحوت باكالاۆردى ۇلكەن ىلتيپاتپەن قارسى الدى.
سامسون اتانعانىنا قاراماستان باكالاۆر الاسا بويلى عانا ەدى، ەسەسىنە مەيلىنشە ءماتتاقام بولاتىن؛ بەت-الپەتى وڭعان شۇبەرەكتەي بوپ-بوز ەدى، ەسەسىنە اقىل-پاراساتى ەرەن قاعىلەز بولاتىن؛ جيىرما ءتورت جاستاعى دوڭگەلەك ءجۇزدى، تاڭقى تاناۋ، جايىن اۋىز بۇل جىگىتتىڭ كەسپىرىنە قاراپ ونىڭ قۋاقىلىعىن، ءازىل-قالجىڭعا بەيىمدىگىن اڭعارۋ قيىن ەمەس-تى جانە بۇل قاسيەتىن دون كيحوتتى كوزى شالعان ساتتە-اق پاش ەتتى، ويتكەنى سول بويدا-اق ونىڭ الدىنا بارىپ تىزەرلەي كەتىپ، بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— قۇدىرەتىڭىزگە قۇلدىق، سەنور لامانچالىق دون كيحوت! قولىڭىزدى بەرە قويىڭىزشى ماعان، ويتكەنى ۇستىمە كيگەن (بار-جوعى العاشقى ءتورت ساتىدان وتكەنىمە قاراماي) شاديار پەتردىڭ كيىمىمەن انت ەتەيىن، ءسىز، مارحاباتتى مىرزام، جەر بەتىندە بۇرىن-سوڭدى بوي كورسەتكەن نەمەسە ەندى-ەندى بوي كورسەتەتىن اسا ايبىندى كەزبە رىسارلاردىڭ بىرەۋىسىز. وسىناۋ ۇلى ىستەرىڭىزدىڭ تاريحىن حاتقا تۇسىرگەنى ءۇشىن سيد احمەت بەن-ينحاليعا قۇدايدىڭ شاپاعاتى ءتيسىن، ال بارشا جۇرتتىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ ماقساتىندا ونى اراب تىلىنەن ءوزىمىزدىڭ داعدىلى كاستيل تىلىنە ءتارجىمالاۋ مىندەتىن موينىنا ارتقان سول ءبىر اۋەستىگى ايرىقشا ادام قۇدايدىڭ شاپاعاتىنا ودان دا مول كەنەلسىن.
دون كيحوت ونىڭ تۇرەگەلۋىن ءوتىنىپ، بىلاي دەدى:
— ءسويتىپ، باسىمنان وتكەن جايلاردىڭ حاتقا تۇسكەنى جانە ونى الدە ءبىر داناگوي ماۆردىڭ قۇراستىرعانى راس بولعانى ما؟
— اينا-قاتەسىز شىندىق، سەنور، — دەپ جاۋاپ قاتتى سامسون، — جانە ول كىتاپتىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ون ەكى مىڭ دانامەن باسىلىپ شىققانىنا دا كەپىلدىك ەتە الام. اگاراكي سەنبەسەڭىز، كىتاپتى باسىپ شىعارعان پورتۋگالياعا، بارسەلوناعا جانە ۆالەنسياعا سۇراۋ سالىڭىز، وعان قوسا ءقازىر ونى انتۆەرپەندە دە باسىپ جاتىر دەگەن اڭگىمە تاراپ ءجۇر، — مەنىڭشە، ۇزاماي ونى ءوز انا تىلىندە وقىمايتىن حالىق قالمايدى-اۋ، ءسىرا.
— ىزگى قاسيەتتەر يەسى بوپ تابىلاتىن جانە ىزگى مۇرات جولىندا جۇرگەن ادام ءۇشىن، — دەدى دون كيحوت بۇعان جاۋاپ رەتىندە، — ءوزى جايىنداعى جاقسى لەپەستىڭ باسپا بەتىندە جاريالانعان ءسوزدىڭ ارقاسىندا كوزى تىرىسىندە-اق نەشە الۋان حالىقتىڭ تىلىندە تاراپ جۇرگەنىن بىلۋدەن اسقان قانات بىتىرەر قۋانىش بولا قويماس. مەن جاقسى لەپەس دەپ وتىرمىن، كەرىسىنشە بولعان جاعدايدا ونىمەن ءتىپتى ءولىم دە تەڭدەسە المايدى.
— ال ەندى جاقسى اتاعىڭىز بەن جاقسى اتىڭىزعا كەلسەك، — دەپ ءىلىپ اكەتتى باكالاۆر، — ءسىز، تاقسىر، كەزبە رىسار بىتكەننىڭ ءبارىن تۇگەل ارتتا قالدىراسىز، ويتكەنى باتىلدىعىڭىزدى، قاتەر تونگەن شاقتاعى كوزسىز باتىرلىعىڭىزدى، اۋىرتپالىق تۇسكەن كەزدەگى شىدامدىلىعىڭىزدى، قىستالاڭعا تاپ بولعان، سونداي-اق جاراقات العان ساتتەردەگى توزىمدىلىگىڭىزدى، اقىر اياعىندا، ءسىزدىڭ، مارحاباتتى مىرزام، سەنورا دونيا دۋلسينەيا توبوسسكاياعا دەگەن سىرتتاي ىنتىزارلىق سەزىمىڭىزدىڭ تازالىعى مەن سىپايىلىعىن ماۆر ءوز تىلىندە، حريستيان ءوز تىلىندە نەبىر شىرايلى دا شۇرايلى سوزبەن سيپاتتاپ بەرگەن.
— سەنورا دۋلسينەيانى دونيا دەپ اتاعانىن ءومىرى ەستىگەن ەمەن، — دەپ سول جەردە سانچو سوزگە ارالاستى، — ونى جاي انشەيىن سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايا دەپ قانا اتايدى، سوندىقتان بۇل ارادا جازۋشىڭ جازا باسىپ وتىر.
— بۇل قارسىلىعىڭنىڭ بالەندەي قۇنى جوق، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى كارراسكو.
— البەتتە، البەتتە، — دەپ ماقۇلداي كەتتى دون كيحوت، — الايدا، ايتىڭىزشى ماعان، سەنور باكالاۆر: بۇل كىتاپتا اسىرەسە قاي ەرلىگىم ايرىقشا دارىپتەلىپتى؟
— بۇل تۇرعىدا ءار الۋان پىكىر بار، — دەپ جاۋاپ قاتتى باكالاۆر، — ويتكەنى اركىمنىڭ تالعامى ءارقالاي: بىرەۋلەر ءوزىڭىز، تاقسىر، بريارەيلەر مەن الىپتار دەپ ويلاعان جەل ديىرمەندەرىمەن بولعان وقيعانى، وڭگەلەر شۇعا شىعاراتىن شەبەرحاناعا قاتىستى ءجايتتى، باسقالار كەيىن ەكى وتار قوي ەكەنى ءمالىم بولعان ەكى قوسىننىڭ سيپاتتاماسىن ۇناتادى، تاعى بىرەۋلەر سەگوۆياعا جەرلەۋگە الىپ بارا جاتقان مايىتكە قاتىستى وقيعاعا ءسۇيسىنىس بىلدىرەدى، الدەكىمدەر — كاتورگاعا كەسىلگەندەردى بوساتۋعا بايلانىستى حيكايادان ارتىعى جوق دەسە، تاعى بىرەۋلەر — بەنەديكتىلىك ەكى الىپپەن جانە جاۋجۇرەك بيسكايلىقپەن ارادا بولعان شىتىرمان وقيعا ءبارىن جولدا قالدىرادى دەگەندى ايتادى.
— ايتىڭىزشى، سەنور باكالاۆر، — دەپ سانچو تاعى قىستىرىلدى، — اق كوڭىل روسينانتىمىز ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ قۇلاقتان ايىرىلا جازداعان، اناۋ الگى يانگۋاستىقتارمەن ارادا بولعان شاتاق كىتاپقا ەنىپ پە؟
— داناگوي ساۋىت تۇبىندە سيا قالدىرماعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى سامسون، — ول بارلىق جايدى قوزعاعان، بارلىعىن تۇگەل اڭگىمەلەپ بەرگەن، ءتىپتى سانچونىڭ كورپەدە قالاي اۋناعانى جونىندە دە ايتقان.
— كورپەدە ەشقاشان اۋناعان ەمەسپىن، — دەدى سانچو رەنجىڭكىرەپ، — اۋەدە اۋناعانىم بار جانە، شىنىمدى ايتسام، ونىڭ تىم ۇزاققا سوزىلعانى دا راس.
— ءوز ويىمشا، — دەپ سويلەپ كەتتى دون كيحوت، — زيالى ورتا ءومىرى جايىنداعى، اسىرەسە رىسارلار ەرلىگى جونىندەگى حيكايانىڭ قاي-قايسىسى دا تاقسىرەت تاقىرىبىن اينالىپ وتپەيتىن، — وڭكەي تەك ساتىمەن وڭعارىلعان ىستەردى سيپاتتاي بەرمەيتىنى بەلگىلى عوي.
— قالاي بولعان كۇندە دە، — دەدى باكالاۆر، — وقىرمانداردىڭ كەيبىرى اۆتورلاردىڭ قيلى قاقتىعىس كەزىندە سەنور دون كيحوتتىڭ باسىنا جاڭبىرداي جاۋاتىن سوققىلار سانىن ازايتقانى بىزگە كوبىرەك ۇنار ەدى دەگەندى ايتادى.
— تاريح شىنشىل بولۋعا ءتيىستى، — دەدى سانچو.
— دەي تۇرعانمەن، اۆتورلاردىڭ ادىلدىكتى ارقا تۇتىپ بۇل جايىندا ۇندەمەي-اق قويۋىنا دا بولاتىن، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي. — تاريحي شىندىققا شاك كەلتىرمەگەنىمەن، ونى بۇرمالاي قويماعانىمەن، كەيىپكەردىڭ نامىسىنا ءتيۋى ابدەن ىقتيمال ونداي وقيعالاردى ەگجەي-تەگجەيلى جازۋدىڭ تۇككە قاجەتى جوق. اقيقاتىنا كەلسەك، ۆەرگيليي سۋرەتتەگەندەي، ەنەي سونشالىقتى تاقۋا، ال گومەر اسپەتتەگەندەي، وديسسەي اسا ءبىر ايلاكەر بولماعان.
— راس، — دەدى سامسون قوشتاپ، — ءبىراق اقىننىڭ ءجونى ءبىر بولەك تە، تاريحشىنىڭ ءجونى ءبىر بولەك: بەلگىلى ءبىر ۋاقيعانىڭ جايىن بايان ەتكەن نەمەسە ماداقتاپ جىرعا قوسقان اقىن ونىڭ شىن مانىندە قانداي بولعانىن ەمەس، قانداي بولۋعا ءتيىس ەكەنىن بەينەلەۋگە قۇقىلى، ال تاريحشىعا كەلسەك، ول ۋاقيعانى قانداي بولۋعا ءتيىس دەگەن تۇرعىدا ەمەس، شىن مانىندە قانداي بولعانىن ەشتەڭەسىن قالىس قالدىرماي، ءوز جانىنان ەشتەڭە قوسپاي قاز-قالپىندا سيپاتتاۋعا مىندەتتى.
— سەنور ماۆر اقىرى بار شىندىقتى قاعازعا تۇسىرگەن بولسا، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — وندا قوجايىنىم جەگەن سوققىلاردىڭ اراسىندا ءوز ۇلەسىمە تيگەندەرى دە بارى انىق، ولاي دەيتىنىم، مىرزامنىڭ قابىرعاسى قاقساعان شاقتاردا مەنىڭ دە تۇلا بويىمنىڭ كوكالا قويداي بوپ شىعا كەلەتىن داعدىسى بار-دى. ايتكەنمەن، بۇعان تاڭعالاتىن نە بار: باستىڭ اۋرۋى دەنەنىڭ باسقا مۇشەلەرىنە دە زاردابىن تيگىزەدى دەپ مىرزامنىڭ ءوزى ءمالىم ەتتى ەمەس پە.
— ءاي، ءسىز دە ءوزىڭىز بارىپ تۇرعان الاياقسىز-اۋ، سانچو، — دەپ سالدى دون كيحوت. — باسقاسى باسقا عوي، ءبىراق ءوز پايداڭىزعا كەلگەندە قاپەرىڭىز عالامات.
— قايتەم ەندى، سىباعا بەرگەن سويىلداردى ەسىمنەن شىعارىپ تاستاعىم-اق كەلگەنىمەن، كوگەرتكەن جەرلەرى ءبارىبىر ۇمىتتىرار ەمەس: بۇيىرلەرىم ءالى كۇنگە شەيىن قول تيگىزبەيدى، — دەپ قارسى ءۋاج ايتتى سانچو.
— جاپشى اۋزىڭدى، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — سەنور باكالاۆردىڭ ءسوزىن بولمەي تۇرا تۇرشى، ال مەن ءوز تاراپىمنان ودان اڭگىمەسىن ارمەن جالعاستىرۋدى، اتالمىش حيكايادا ءوزىم جايىندا نە ايتىلعانىنىڭ ءبارىن بايانداپ بەرۋدى سۇرايمىن.
— مەن دە ۇمىت قالمايىن، — دەپ ءسوز قىستىردى سانچو، — ويتكەنى، جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ باستى پرەسوناجدارىنىڭ بىرەۋى مەن كورىنەم.
— پرەسوناج ەمەس، پەرسوناج، دوستىم سانچو، — دەپ تۇزەتتى ونى سامسون.
— مىنە، تاعى ءبىر ىسسى ءمۇعالىم تابىلدى ماعان! — دەدى سانچو. — ەگەر ءار ءسوزدى اڭدي بەرەتىن بولساق، وندا بۇل اڭگىمەنى ءومىر-باقي اياقتاي المايتىن شىعارمىز.
— ەگەر سەن، سانچو، وسى حيكاياتتا ەكىنشى تۇلعا بولماي شىقساڭ — بۇل دۇنيەنىڭ قىزىعىن كورمەي-اق وتەيىن، — دەپ ءمالىم ەتتى باكالاۆر. — ول ءوز الدىنا، مۇقىم وسى حيكاياتتاعى ەڭ باستى تۇلعا بوپ تابىلاتىن ادامنان گورى سەنىڭ اۋزىڭنان شىققان سوزگە كوبىرەك بەيىل بەرەتىن وقىرماندار دا بار. سويتە تۇرعانىمەن، بىرەۋلەر وسى ارادا وتىرعان سەنور دون كيحوت وزىڭە ۋادە ەتكەن ارالعا گۋبەرناتور بولام-اۋ دەپ شامادان تىس اڭقاۋلىققا سالىنعانىڭدى دا ايتىپ ءجۇر.
— وعان ۋاقىت بار ءالى، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت. — جاسىنا جاس قوسىلعان سايىن، جىلدار ءوتىپ تاجىريبەسى تولىسا تۇسكەن سايىن سانچو ناعىز قابىلەتتى دە ىسكەر گۋبەرناتورعا اينالادى.
— قۇداي اقى، سەنور، — دەدى سانچو، — وسى جاسىما شەيىن ارالعا گۋبەرناتورلىق ەتىپ كورمەگەن ەدىم، مافۋسايل جاسىندا دا وندا گۋبەرناتورلىق ەتە قويماسپىن. اڭگىمە ارالدى باسقارۋعا ەپسەكتىلىگىمنىڭ جەتپەۋىندە ەمەس، الگى ارالدىڭ ءوزىنىڭ ءىز-تۇزسىز جوعالىپ كەتۋىندە بولىپ تۇر عوي.
— ءبارىن دە قۇدايعا تاپسىر، سانچو، — دەپ جۋاسي ءۇن قاتتى دون كيحوت، — سوندا ءبارى جاقسى بولادى، بالكىم ءتىپتى ءوزىڭ كۇتكەننەن دە جاقسى بوپ شىعۋى عاجاپ ەمەس، ويتكەنى قۇداي العىس بەرمەسە اعاشتاعى جاپىراق تا قىبىر ەتە المايدى.
— داۋسىز اقيقات، — دەپ تۇجىردى سامسون. — ەگەر قۇداي حوش كورسە، سانچونىڭ قول استىنا ءبىر ەمەس، مىڭ ارالدىڭ قاراۋى ىقتيمال.
— بۇل گۋبەرناتور دەگەندەرىڭنىڭ تالايىن كوردىم عوي، — دەدى سانچو، — بايقاۋىمشا، ولار مەنىڭ شيرەگىمە دە كەلمەيتىن سەكىلدى، ءبىراق ولاردى جوعارى مارتەبەلى دەپ اسپەتتەيدى جانە ولار كۇمىس ىدىس-اياقتان اس ىشەدى.
— ولار ارال گۋبەرناتورى ەمەس، ودان گورى قاراپايىمداۋ يەلىگى بار جاندار، — دەدى سامسون كەلىسە قويماي، — ارال گۋبەرناتورلارى قۇرىعاندا گرامماتيكا مەن اريفمەتيكانى بىلۋگە مىندەتتى.
— ارىق دەگەننىڭ جايىنان حابارىم بار-اۋ، — دەدى سانچو، — ءبىراق مەتيكا دەگەن نە پالە — بۇل ءتىپتى ءۇش ۇيقتاسام دا تۇسىمە كىرە قويماس، بىلمەيمىن ونىڭ نە ەكەنىن. ءجا، ارالدار تاعدىرىن قۇدايدىڭ قۇزىرىنا تاپسىرايىق، جاراتقان يەم مەنى پايدام كوبىرەك تيەتىن جەرگە جىبەرە كورسىن. ال، ەندى سىزگە مىنانى ايتايىن، سەنور باكالاۆر سامسون كارراسكو، الگى حيكايا اۆتورىنىڭ باستان كەشكەن جاعدايلارىمدى اڭگىمەلەگەن كەزدە ءوزىم جايىندا كوڭىلگە اۋىر تيەتىن بىردەڭەنى بىقسىتپاعانىنا ابدەن ريزامىن، ويتكەنى ەگەر ول ءوزىم سەكىلدى ايرىقشا تازا قاندى حريستياننىڭ تابيعاتىنا جات الدەنەنى كويىتكەن بولسا، وندا اششى داۋىسىمدى ءتىپتى تاس كەرەڭنىڭ ءوزى دە ەستىر ەدى.
— بۇل ناعىز عاجايىپتىڭ ءوزى بولار ەدى، — دەي سالدى سامسون.
— عاجايىپ پا، ەمەس پە، — دەپ شورت قايىردى سانچو، — ءبىراق انىق بىلەتىن ءبىر نارسەم، كىم بولسا دا پرەسوندار جايىندا نە ايتاتىنى نەمەسە جازاتىنى تۋراسىندا جاقسىلاپ ويلانعانى ءجون، اۋزىنا نە كەلسە سونى وتتاي بەرمەۋگە ءتيىس.
— شىعارما كەمشىلىكتەرىنىڭ ءبىرى، — دەپ باكالاۆر اڭگىمەسىن جالعادى، — اۆتوردىڭ وعان ءپارۋايسىز اۋەستىك اتالاتىن حيكاياتتى ەنگىزگەنى دەلىنەدى، — اڭگىمە حيكاياتتىڭ جەكە ءوزىنىڭ تاتىمسىزدىعىندا نەمەسە ناشار جازىلعاندىعىندا ەمەس، اڭگىمە ونىڭ بۇعان قيسىنسىز قيىستىرىلۋىندا جانە سەنور دون كيحوتتىڭ باسىنان وتكەن جايلارعا ەشقانداي قاتىسى جوقتىعىندا بولىپ تۇر.
— ءباس تىگۋگە بارمىن، بۇل ءيتتىڭ بالاسى ءبارىن بوتقاداي بىلىقتىرعان عوي، شاماسى، — دەپ سالدى سانچو.
— ەندەشە، — دەپ سويلەپ كەتتى دون كيحوت، — سىزدەرگە اشىعىن ايتايىن: ءوزىم جايىنداعى كىتاپتىڭ اۆتورى استە ءبىلىمپاز بىرەۋ ەمەس، انشەيىن جۇرگەن ءبىر دۇمشە مىلجىڭ، انا كىتاپتى دا ايتەۋىر ءتۇبى بىردەڭە شىقپاس دەيمىسىڭ دەگەن تاۋەكەلشىلدىكپەن جانە قالاي بولسا سولاي جازعان — ءداپ سول ۋبەدادان شىققان سۋرەتشى وربانەحا سەكىلدى؛ “نە سالىپ جاتىرسىڭ” دەپ سۇراعاندارعا ول: “ايتەۋىر بىردەڭە شىقپاس دەيمىسىڭ” دەپ جاۋاپ بەرەدى ەكەن. ءبىر جولى ول اتەشتىڭ سۋرەتىن سالىپتى جانە وتە ناشار ءارى كەسپىرسىز ەتىپ سالعانى سونشا، استىنا: “بۇل — اتەش” دەپ جازىپ قويۋىنا تۋرا كەلىپتى. ءسىرا، مەنىڭ دە باستان كەشكەندەرىم سونداي كەپكە دۋشار بولعان شىعار، ونى ۇعىندىرۋ ءۇشىن تۇسىنىكتەمە قاجەت بولار.
— جوعا، و نە دەگەنىڭىز، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سامسون، — وندا ەشقانداي كۇلبىلتە جوق، ءبارى دە ايقىن، انىق، تۇك قيىندىق كەلتىرمەيدى: بالالار ودان باس كوتەرە المايدى، جاس جىگىتتەر ىنتا قويىپ وقيدى، ەرەسەكتەر تۇسىنىستىكپەن قارايدى، قارتتار جاعى ماقتايدى. قىسقاسى، قانداي دارەجە، اتاعى بارىنا قاراماستان جۇرت ونى باس الماي قۇمارتا وقىپ جاتىر جانە جاتقا دا بىلەدى، وسى سەبەپتى ءبىر كوتەرەم ماستەك كوزدەرىنە شالىنسا بولدى: “ءما، روسينانتتى قارا!” دەسەدى. ونى اسىرەسە مالايلار ايرىقشا ۇناتادى — كەز-كەلگەن باي مەن بالپاڭنىڭ اۋىز ۇيىنەن دون كيحوتتى تاباسىڭ: بىرەۋى ونى ءبىر ساتكە بىلاي قويسا بولدى، ەكىنشىسى سول بويدا-اق قاعىپ كەتەدى، كەيدە بىر-بىرىمەن سول ءۇشىن شەكىسىپ تە قالادى، كەيدە بىر-بىرىنەن جالىنىپ-جالپايىپ سۇراپ الىپ جاتقانى. توق ەتەرىن ايتقاندا، اتالمىش حيكايا — وزىمە ءمالىم دۇنيەلەردىڭ ىشىندەگى زيانى مەيلىنشە از تۋىندى جانە ونى وقىعان ادام ۋاقىتتى بارىنشا كوڭىلدى وتكىزەدى، ويتكەنى كىتاپتىڭ ونە بويىنان بىردە ءبىر بولماشى بىلاپىت ءسوز بەن كاتوليكتەر سەنىمىنە ساي كەلمەيتىن ءبىر دە ءبىر وي-تۇجىرىمدى كەزىكتىرە المايسىڭ.
— باسقاشا جازۋ — شىندىقتى ەمەس جالعاندى جازۋ بوپ شىعادى، — دەپ تۇجىردى دون كيحوت، — ال وتىرىك قوسىپ جازۋعا داعدىلانعان تاريحشىلاردى جالعان اقشا جاساۋشىلارمەن قابات وتقا ورتەۋ قاجەت. مەنىڭ ءبىر نارسەگە اقىلىم جەتپەي وتىر: ءوزىم جايىندا سونشالىقتى كوپ نارسە جازۋعا بولاتىنىنا قاراماي، اۆتوردىڭ بۇعان باسقا بىرەۋلەر جونىندەگى حيكاياتتار مەن اڭگىمەلەردى تىقپالاۋىنىڭ نە قاجەتى بار ەدى؟ شاماسى، ول: “ءشوپ تاپپاساڭ سابان جە، تويماسا قارنىڭ امال نە” دەگەن ماقالدى باسشىلىققا العان عوي. شىن مانىندە دە، وي-تولعامدارىم، اۋىر كۇرسىنىسىم، توككەن جاسىم، ىزگى نيەتتەرىم مەن ايقاستارىمنىڭ ءوزى-اق وعان شىعارعان كىتابىنان دا قالىڭىراق نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، تاپ سول اناۋ توستادو شىعارمالارى قۇراعانداي قالىڭ تومعا ابدەن جەتەرلىك ەمەس پە ەدى. اشىعىن ايتسام، سەنور باكالاۆر، حيكايالاردى نەمەسە، جالپى، قانداي دا بولسىن ايتەۋىر ءبىر كىتاپتى جازۋ ءۇشىن تۇجىرىم دالدىگى مەن اقىل-وي كەمەلدىگى قاجەت-اۋ دەپ ويلايمىن. ءازىل-قالجىڭى مول، تاپقىر دا ۇتقىر دۇنيە تۋىنداتۋ — ۇلى ادامداردىڭ پاراسات-پايىمىنا ءتان قاسيەت: كومەدياداعى ەڭ اقىلدى تۇلعا — سايقىمازاق، سەبەبى ءوزىن ءوزى اقىماق قىپ كورسەتۋگە قۇمبىل ادام شىن مانىندە ونداي بولماۋعا ءتيىس. تاريح — ايرىقشا قاستەر تۇتۋعا لايىق نارسە، ويتكەنى ول شىنشىل بولۋعا مىندەتتى، ال شىندىق قايدا بولسا قۇداي دا سوندا، ويتكەنى قۇداي دەگەنىمىزدىڭ ءوزى — شىندىق، الايدا كىتاپتى قۇيماق قۇيعانداي توعىتا بەرەتىن ادامدار بارىن دا بىلەمىز.
— ءتىپتى ناشار دەگەن كىتاپتىڭ وزىنەن دە الدەنەندەي ءتاۋىر بىردەڭە تابىلادى، — دەپ قوسارلاندى باكالاۆر.
— وعان ءسوز بار ما، — دەپ كەلىسە كەتتى دون كيحوت، — الايدا مىناداي جاعداي دا جولىعادى: كەي ادامدار قولجازبالارى ارقىلى ادىلەتتى تۇردە زور داڭققا قول جەتكىزىپ، قۇرمەتكە بولەنەدى، ءبىراق شىعارمالارى باسپا ءجۇزىن كورگەن بويدا بۇرىنعى اتاق-ابىرويى كوزىنەن بۇلبۇل ۇشادى ءجا بولماسا اجەپتاۋىر سولعىن تارتىپ قالادى.
— ماسەلەنىڭ ءمانىسى مىنادا، — دەدى كارراسكو، — باسىلىپ شىققان شىعارما اسىقپاي وقىلادى، سوندىقتان ونىڭ كەمشىلىگىن تابۋ دا وڭاي، وعان قوسا شىعارماشىنىڭ داڭقى نەعۇرلىم دۇرىلدەپ تۇرسا، تۋىندىلارى دا سوعۇرلىم مۇقيات زەرتتەلەدى. دارىن-قابىلەتى ءدۇيىم جۇرتقا ءمالىم ادامدارعا، ۇلى اقىندار مەن ايگىلى تاريحشىلارعا قاشان دا نەمەسە كوبىنە-كوپ وزدەرى بىردە ءبىر دۇنيەنى جارىققا شىعارماعان، ءبىراق باسقالاردىڭ تۋىندىلارىنا ۇكىم ايتۋعا ايرىقشا قۇشتارلىقپەن جانە ىنتىزارلىقپەن كىرىسەتىن جاندار قىزعانىش بىلدىرەدى.
— بۇعان تاڭعالاتىن دانەڭە جوق، — دەدى دون كيحوت، — ۋاعىزشى بولۋعا جارامسىز قىرۋار ءدىني قايراتكەر بار، ءبىراق ەسەسىنە ولار الدە ءبىر ۋاعىزدا نەنىڭ جەتپەي قالعانىن، نەنىڭ ارتىق بولعانىن تاپ باسىپ ايتىپ بەرە الادى.
— بۇنىڭ سولاي ەكەنى سولاي، سەنور دون كيحوت، — دەدى كارراسكو كەلىسىڭكىرەمەي، — ايتسە دە، مۇنداي قازىلاردىڭ كوبىرەك قامقورشىل جانە ازىراق قازىمىر بولعانىن، سونداي-اق وزدەرى جامانداپ وتىرعان شىعارما تۋىنداتقان جارقىراعان كۇننىڭ بەتىندەگى داقتاردى ساناماعانىن قالار ەدىم، ويتكەنى ەگەر alءىquando bonus dormءىtat Homerus6 بولسا، وندا الگىلەر شۋاقتى شىعارماسىنا كولەڭكەنىڭ بارىنشا از ءتۇسۋى ءۇشىن اۆتوردىڭ قانشاما ۋاقىت سەرگەك بولۋىنا تۋرا كەلگەنىن وي ەلەگىنەن وتكىزسە نەتتى، ونىڭ ۇستىنە الگىلەر ۇناتپاعان داقتار ادام كەسكىنىنە كەرەمەتتەي كورىك بەرىپ تۇراتىن تابيعي مەڭ بوپ تا شىعۋى مۇمكىن عوي. قىسقاسىن ايتقاندا، شىعارماسىن باسپاعا بەرگەن جان وراسان ۇلكەن قاتەرگە باسىن تىگەدى، ويتكەنى جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي ۇنايتىن كىتاپ جازۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس نارسە.
— مەن جايىندا جازىلعان كىتاپ از عانا توپتى الدارقاتاتىن شىعار، — دەپ ءسوز قىستىردى دون كيحوت.
— تىپتەن كەرىسىنشە: ويتكەنى stultorum ءىnfءىnءىtus est numerus7، سوندىقتان باستان كەشكەندەرىڭىز سانسىز كوپ وقىرماننىڭ كوڭىلىنەن شىقتى؛ دەگەنمەن، بىرەۋلەردىڭ ويىنشا، اۆتوردىڭ قاپەرى وسال دا بوساڭ سەكىلدى، ويتكەنى سانچونىڭ سۇر جورعاسىن كىم ۇرلاعانىن حابارلاۋدى ۇمىت قالدىرعان: ۇرىنىڭ كىم ەكەنى ايتىلماعان، بىزگە تەك ەسەكتىڭ قولدى بولعانى عانا ءمالىم، ال ارادا از ۋاقىت وتكەندە سانچونىڭ قايتادان سول باياعى ەسەگىندە قونجيىپ وتىرعانىن كورەمىز، ال ونىڭ قايدان پايدا بولعانىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى. بۇعان قوسا، اۆتور سەررا مورەناداعى شاماداننان تابىلعان ءجۇز ەسكۋدونى سانچونىڭ قالاي جاراتقانىن دا حابارلاۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى دەسىپ ءجۇر: اۆتور بۇل جايىندا جۇمعان اۋزىن اشپايدى، ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، سانچونىڭ ونى قالاي جاراتقانىن جانە قانداي قاجەتىنە جۇمساعانىن بىلگىسى كەلەتىندەر از ەمەس، — مىنە، كىتاپقا وسىنداي ەلەمەسكە بولمايتىن ناقتىلىق جەتىسپەيدى-اق.
سانچو بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قايتاردى:
— سەنور سامسون، ءدال ءقازىر مەنىڭ قانداي دا ءبىر ەسەپ-قيساپپەن اينالىسارلىق مۇعدارىم جوق، — قارنىمنىڭ شۇرقىراپ تۇرعانى سونشا، ەگەر سەرگەكتىك ءۇشىن كۇشتى شاراپتان ءبىر ءسىمىرىپ الماسام جاڭقاعا ۇقساپ سولىپ قالارىم كامىل. ۇيىمدە شاراپ بار، قادىرمەندى قوساعىم ەكى كوزى ءتورت بوپ توسىپ وتىر، تاماقتانىپ الام دا قايتام، سوسىن ءسىزدىڭ دە، تىلەۋىڭىز بولعىر، ەسەكتىڭ جوعالۋى مەن ءجۇز ەسكۋدونى قايدا جىبەرگەنىم جايىندا بىلگىسى كەلەتىن باسقا بىرەۋلەردىڭ دە تىلەگىن تولىعىمەن قاناعاتتاندىراتىن بولام.
جاۋاپ توسپاستان جانە باسقا ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان سانچو ۇيىنە كەتىپ قالدى. دون كيحوت باكالاۆردان قالا تۇرۋىن، بۇيىرعان استان وزىمەن بىرگە ءدام تاتۋىن قيىلا ءوتىندى. باكالاۆر شاقىرۋدى قابىل الىپ، قالىپ قويدى؛ قوسىمشا سىباعا رەتىندە ەكى كوگەرشىن اكەلىندى؛ داستارقان باسىندا رىسارلىق جايىندا اڭگىمە قوزعالدى؛ كارراسكو ءۇي يەسىنىڭ سوزىنە باس شۇلعۋمەن بولدى؛ وسىمەن وتىرىس اياقتالىپ، ءبارى كوز شىرىمىن الۋعا جاتتى. سانچو قايتىپ ورالعان سوڭ ۇزىلگەن اڭگىمە قايتا جالعاستى.
ءىۇ تاراۋ
مۇندا سانچو پانسا باكالاۆر سامسون كارراسكونىڭ تاڭىرقاۋلى سۇراقتارىنا جاۋاپ قايتارادى، سونداي-اق حاباردار بولۋعا جانە ايتىپ بەرۋگە تاتىرلىق وقيعالار ورىن الادى
دون كيحوتتىڭ ۇيىنە قايتىپ ورالعان سانچو ۇزىلگەن اڭگىمەنى قايتا جالعاپ، بىلاي دەدى:
— سەنور سامسوننىڭ ايتۋىنشا، سۇر جورعامدى كىمنىڭ قالاي جانە قاشان ۇرلاپ كەتكەنىن بىلۋگە قۇمار كورىنەدى، ونىڭ بۇل ساۋالىنا مىناداي جاۋاپ قايتارماقپىن. كاتورگاعا جىبەرىلگەندەرگە جانە سەگوۆياعا اكەتىپ بارا جاتقان ولىككە قاتىستى قىرسىقتى وقيعالاردان، — ءيا، ايتقاندايىن، شىتىرمان وقيعالاردان، — كەيىن قاسيەتتى اعايىندىقتان باس ساۋعالاي قاشىپ، سەررا مورەنادان ءبىر-اق شىققان ءتۇنى قوجايىنىم ەكەۋىمىز ورماننىڭ قورىسىنا بارىپ تىعىلعان ەدىك؛ سىلەمىز قاتىپ تاياق جەپ، ۇرىس-كەرىستەن ابدەن تيتىقتاعان ەكەۋىمىز سول ارادا: مىرزام — نايزاسىنا سۇيەنىپ تۇرعان قالپى، ال مەن سۇر جورعاما ءمىنىپ وتىرعان كۇيىمدە بەينە ءبىر قۇس توسەككە جايعاسقانداي جان راقاتىن تاۋىپ ۇيىقتاپ كەتىپپىز. اسىرەسە مەنىڭ قاتىپ ۇيىقتاپ قالعانىم سونشا، الدەكىم ۇرلانا باسىپ كەلىپ، ەردى ءتورت جاعىنان تاياقپەن تىرەپ قويىپتى دا، استىمداعى ەسەكتى بىلدىرمەي بوساتىپ اكەتىپتى، ال مەن سول بۇرىنعىشا ەردە وتىرعان كۇيىمدە قالا بارىپپىن.
— بۇل اسا قيىن شارۋا ەمەس جانە جاڭادان ويلاپ تابىلعان بىردەڭە دە ەمەس، البراكانى قورشاۋعا العان كەزدە ساكريپانتتىڭ باسىندا دا تاپ سونداي جاعداي بولعان: اتىشۋلى قاراقشى برۋنەل ونىڭ استىنداعى اتىن ءدال وسىنداي ايلاكەرلىك امالمەن الىپ كەتكەن.
— تاڭ اعارىپ اتقان شاق ەدى، — دەپ سانچو ءسوزىن جالعادى، — ءسال-پال قوزعالاقتاعانىم سول، تاياقتار ۇشىپ كەتتى دە، مەن بار سالماعىممەن جەرگە بىلش ەتە قالدىم. سۇر جورعام قايدا دەپ جان-جاعىما قاراندىم، ەسەگىم زىم-زيا جوق. ەگىل-تەگىل ەڭىرەپ جىلادىم-اي كەپ، كوزىمنىڭ جاسىن كۇڭىرەنە كولدەتكەنىم سونشا، ەگەر ءبىز تۋرالى كىتاپ جازعان كىسى وسى جوقتاۋىمدى وعان ەنگىزبەسە، وندا ونىڭ بۇل كىتاپقا ءجوندى ەشتەڭە ەنگىزبەگەنىنە كۇمان كەلتىرۋگە بولمايدى. ودان سوڭ قانشا كۇن وتكەنى ەسىمدە جوق، ايتەۋىر سەنورا پرينسەسسا ميكوميكونامەن بىرگە كەلە جاتقام، قاراسام: ەسەگىم، مىنە، قارسى الدىمدا تۇر، ال ۇستىندە سىعانشا كيىنىپ العان، مىرزام ەكەۋىمىز شىنجىردان بوساتقان الگى الاياق، بارىپ تۇرعان سۇرقيا حينەس دە پاسامونتە جاربيىپ وتىر.
— اعاتتىق وندا ەمەس، اعاتتىق اۆتوردىڭ ەسەك تابىلاردان ءبىراز بۇرىن سانچو سول باياعى سۇر جورعاسىن ءمىنىپ كەلە جاتىر دەپ اڭداۋسىز ايتىپ قالعانىندا بوپ تۇر، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سامسون.
— بۇعان قانداي جاۋاپ قايتارارىمدى بىلمەيمىن، — دەدى سانچو، — شاماسى، شىعارماشى قاتەلەسكەن بولار، ءجا تەرۋشى شالاعايلىق جاساعان شىعار.
— اسىلى، سولاي بولعانىندا كۇمان جوق، — دەدى سامسون. — ال، انا ءجۇز ەسكۋدونىڭ جايى نە بولدى؟ قۇرتتىڭ با كوزىن؟
سانچو بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— مەن ول اقشانى ءوز قاجەتىمە، جۇبايىم مەن بالالارىمنىڭ مۇقتاجىنا جۇمسادىم. قوجايىنىم دون كيحوتقا قىزمەتكە كىرىپ، جەر-دۇنيەنى شارلاپ كەتكەنىم ءۇشىن ايەلىمنەن تەك وسى اقشانىڭ ارقاسىندا عانا سوگىس العام جوق، ايتپەسە ارادا وسىنشا ۋاقىت وتكەندە ۇيىمە ءارى ەسەك جوق، ءارى قۇر قول ورالسام حالىم ايانىشتى-اق بولار ەدى. اگاراكي ءوزىم جايىندا تاعى بىردەڭە بىلگىڭىز كەلسە سۇراي بەرىڭىز، مەن دايىنمىن، ءتىپتى كورولدىڭ تاپ وزىنە، ءوز پرەسوناسىنا جاۋاپ بەرۋگە دە ءازىرمىن؛ ودان سوڭ ۇيگە اقشا اكەلدىم بە، اكەلمەدىم بە، ونى جاراتتىم با، جاراتپادىم با — مۇندا ەشكىمنىڭ شاتاعى جوق، ويتكەنى ساياحاتىمنىڭ بارىسىندا جەگەن سوققىلارىمنىڭ وتەمىنە، ءارقايسىسى ءۇشىن قۇرىعاندا ءتورت ماراۆەديدەن اقشا تولەيتىن بولسا، وندا تەك سونىڭ جارتىسىنىڭ عانا اقىسىنا ءجۇز دەگەنىڭ نە ءتايىرى، ءتىپتى ەكى ءجۇز ەسكۋدو دا ازدىق ەتكەن بولار ەدى، ونان سوڭ اركىم اۋەلى ءوز ار-ۇياتىنا جۇگىنىپ السىن، سودان كەيىن بارىپ اقتى — قارا، قارانى — اق دەپ اتاي بەرسىن: سەبەبى ءبارىمىز دە قۇداي ءوزىمىزدى قانداي عىپ جاراتسا، سونداي جاندارمىز، ال كەيدە ءتىپتى ودان دا ناشار بوپ شىعۋىمىز مۇمكىن.
— اقپەيىل سانچو وسى ءقازىر عانا اعىنان جارىلا ايتقان اڭگىمەنى كىتابىنىڭ ەكىنشى باسىلىمىنا ەنگىزۋ جايىن ۇمىتپاۋدى اۆتوردان وتىنەرمىن، — دەدى كارراسكو، — كىتاپتىڭ كوركەمدىگىن ارتتىرا تۇسۋگە بۇنىڭ سەپتىگى تيەرى كامىل.
— بۇل كىتاپقا باسقا دا ءبىر تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ قاجەت پە، سەنور باكالاۆر؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ءسىرا، ەپتەگەن تۇزەتۋ ەنگىزۋ كەرەك تە شىعار، ءبىراق ول ايتارلىقتاي ءماندى بىردەڭە بولا قويماس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ول.
— اپىراي، اۆتور ەكىنشى ءبولىمىن جارىققا شىعارماق ويدان ساۋ ما ەكەن؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ەندى قالاي، ارينە، شىعارعالى جاتىر، — دەپ جاۋاپ قاتتى سامسون، — تەك، ايتۋىنشا، ەكىنشى ءبولىمدى ءالى ىزدەپ جۇرگەن كورىنەدى، ونىڭ كىمنىڭ قولىندا ساقتاۋلى تۇرعانىن دا بىلمەيدى ەكەن، سوندىقتان ول جارىققا شىعا ما، جوق پا — بۇل جاعى ءالى بەيماعلۇم، ونان سوڭ بىرەۋلەر: “ەكىنشى ءبولىم ەشقاشان ءساتتى شىقپايدى”، دەگەندى ايتادى، ال وڭگەلەرى: “دون كيحوت جايىندا جەتەرلىكتەي-اق جازىلدى عوي”، دەسەدى، وسىدان كەلىپ ەكىنشى ءبولىمنىڭ بولاتىنىنا ۇلكەن كۇمان تۋىپ تۇر. ايتكەنمەن، قاباعى اشىق، ءجۇزى جارقىن جاراندار: “بىزگە دون كيحوتتىڭ باسقا دا قىزىق-شىجىقتارى كەرەك، دون كيحوت جاۋ ىزدەسىن، ال سانچو پانسا مىلجىڭىنان جاڭىلماسىن، نە جايىندا ايتساڭىزدار دا ەرىكتەرىڭىز — بىزگە ءبارى قىزىقتى”، دەگەن ءوتىنىش ءبىلدىرىپ ءجۇر.
— سوندا اۆتور نە ىستەمەكشى ەندى؟
— نە ىستەسىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سامسون. — الگى حيكايانى ايرىقشا ىجداعاتتىلىقپەن ىزدەستىرىپ جاتىر، تابىلا قالسا سول بويدا-اق باسۋعا ۇسىنباق: سەبەبى ول ماقتاۋ مەن ماداقتان گورى كىرىس جايىنا كوبىرەك كوڭىل بولەدى.
سانچو وعان مىناداي جاۋاپ قايتاردى:
— ە-ە، اۆتورىمىز اقشا دەسە، پايدا دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ادام با ەدى؟ دەمەك، جازۋى ءساتتى شىقسا، مۇنى عايىپتان بولعان عاجايىپ دەپ قانا اتاۋعا بولار: سەبەبى وعان پاسحا تاياپ كەلگەن كەزدەگى تىگىنشى ايەل سەكىلدى اسىعىس-ۇسىگىس تەپشۋگە تۋرا كەلەدى عوي، — اسىعىستىقپەن جازىلعان شىعارمانىڭ قاشان دا ءبىر قايناۋى ىشىندە بولادى. جوعا، اناۋ الگى سەنور ماۆر، باسقاداي اتى قانداي ەكەنىن بىلمەيمىن، بارىن سالسىن، ال ءبىز قوجايىنىمىز ەكەۋىمىز شىتىرمان وقيعا مەن نە ءتۇرلى توسىن جاعداي جونىنەن ايانىپ قالمايمىز، سوندىقتان ول تەك ەكىنشى ءبولىمدى عانا ەمەس، تاعى دا سونداي ءجۇز ءبولىمدى جازىپ شىعا الادى. ول، اق جۇرەك بايعۇس، ويلايتىن شىعار، ءبىزدى مۇندا قاعاناعىمىز قارق، ساعاناعىمىز سارق بوپ ءجۇر دەپ، قالاي ءۇرىپ ءىشىپ، شايقاپ توگىپ وتىرعانىمىزدى كەلىپ كورەر مە ەدى، — مۇنداي اس تا توك تىرشىلىكتەن تىراپاي اسۋىڭ دا قيىنعا سوقپايدى. ال ازىرشە بىلاي دەمەكپىن: ەگەر مىرزام ايتقانىما قۇلاق اسقاندا، باياعىدا-اق جازىق دالادا جۇرگەن بولار ەدىك، ىزگى نيەتتى كەزبە رىسارلاردىڭ ماشىعىمەن جانە سولاردىڭ سالت-داستۇرىنە ساي زۇلىمدىقتىڭ تامىرىنا بالتا شاۋىپ، قيسىق-قىڭىردى تەزگە سالۋمەن اينالىسار ەدىك.
سانچو وسىنى ايتىپ اۋىز جاۋىپ ۇلگەرگەنشە سىرتتان روسينانتتىڭ كىسىنەگەنى قۇلاققا شالىندى، بۇل كىسىنەۋدى جاقسى ىرىمعا بالاعان دون كيحوت ءۇش كۇننىڭ، ءارى كەتسە ءتورت كۇننىڭ ىشىندە قايتادان جورىققا شىعۋعا شەشىم قابىلدادى؛ وسى نيەتىن باكالاۆرعا بايان ەتكەن ول، قاي جاققا باعىت ۇستاعانى دۇرىس بولاتىنى جونىندە كەڭەس بەرۋىن ءوتىندى؛ باكالاۆر وعان، ءوز ويىنشا، اراگون كورولدىگىن، ساراگوسا قالاسىن بەتكە العانى ءجون بولاتىنىن، تاياۋ مەزگىلدە، ياعني گەورگيي كۇنى، سوندا ايرىقشا سالتاناتتى سايىس وتۋگە ءتيىس ەكەنىن، سول سايىستا دون كيحوت اراگوندىق بارلىق رىساردى تىزە بۇكتىرە الاتىنىن، ال مۇنىڭ ءوزى الەمدەگى بارلىق رىساردى تىزە بۇكتىرۋمەن بىردەي بوپ شىعاتىنىن ايتتى. ودان سوڭ باكالاۆر دون كيحوتتى اسا ءبىر ىزگىلىكتى ءارى باتىل باستاماسى ءۇشىن ماقتادى، ءبىراق باسىن بايگەگە تىكپەگەنى ءجون ەكەنىن الدىن-الا ەسكەرتىپ قويدى، ويتكەنى ونىڭ ءومىرى وزىنە تيەسىلى بولۋدان قالعانىن، كومەگى مەن قامقورلىعىنا مۇقتاج كۇللى قارىپ-قاسەرگە تيەسىلى بوپ وتىرعانىن قۇلاققاعىس ەتتى.
— سايىس ماسەلەسىنە، سەنور سامسون، مەن قارسىمىن، — دەپ سانچو سوزگە ارالاستى، — سەبەبى ءتاتتىقۇمار بالا بەس-التى پىسكەن قاۋىنعا قالاي قۇلشىنا ۇمتىلسا، قوجايىنىم دا قارۋلى ءجۇز ادامعا سولاي تاپ بەرەدى. ءجا، بوس اڭگىمە نە كەرەك، سەنور باكالاۆر، قاي كەزدە شابۋىلداپ، قاي كەزدە شەگىنۋگە بولادى — ءبارىنىڭ دە ءوز ۋاقىتى بار، ال ايقايدى سالىپ ۇرانداپ ەكىلەنە بەرۋ دەگەن وڭدى ءىس ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، جاڭىلماسام، — ءسىرا، مۇنى ءوز قوجايىنىمنان ەستىدىم عوي دەيمىن، — ۇشقارىلىقتىڭ ەكى ءتۇرىنىڭ: قويان جۇرەك قورقاقتىق پەن كوزسىز باتىرلىقتىڭ ەكى ورتاسىندا جۇرەكتىلىك تۇرادى، ولاي بولسا، الدى-ارتىڭا قاراماي زىتا جونەلۋدىڭ دە، سول سياقتى كۇشى باسىم دۇشپانعا دۇرسە قويا بەرۋدىڭ دە قاجەتى جوق. ال، ەڭ باستىسى، مىرزامدى مىناداي ماسەلەگە بايلانىستى الدىن-الا قۇلاقتاندىرىپ قويعىم كەلەدى: ەگەر مەنى وزىمەن بىرگە الا كەتكىسى كەلسە، وندا ءوز تاراپىمنان قوياتىن جانە مىندەتتى تۇردە ورىندالۋعا ءتيىس شارتىم: ايقاسقا تەك ونىڭ ءوزى عانا ءتۇسۋى كەرەك، ال ماعان ارتىلاتىن مىندەت — ونىڭ تازا كيىنىپ ءجۇرۋى مەن قارنىنىڭ توق بولۋى عانا، — بۇل ءىستى جانىمدى سالا اتقاراتىن بولام، — ال ەندى الدەبىر ءداۋ تۇگىلى جول تورىعان قاراقشىنىڭ وزىنە بولسىن قارۋ جۇمساۋ دەگەنگە ەشقاشان اتتاپ باسپايمىن. مەن، سەنور سامسون، جۇرەك جۇتقان جاۋىنگەر رەتىندە اتاق جيعىم كەلمەيدى، كەزبە رىسارعا بۇرىن-سوڭدى قىزمەت ەتكەن ەڭ جاقسى جانە ەڭ ادال اتقوسشى اتانسام دەيمىن. ال ەگەر قوجايىنىم دون كيحوت ۇشان-تەڭىز جانە اسا ماڭىزدى قىزمەتىم ءۇشىن ماعان، مارحاباتتى مىرزامنىڭ ءوز اۋزىنان ەستىگەنىمدەي، وسى وڭىردە جەتىپ ارتىلاتىن سانسىز كوپ ارالدىڭ ءبىرىن سىيلاۋعا راقىمشىلىق جاساسا، وندا مۇنىسى وزىمە جاساعان جاقسىلىعى ەمەس، اسا ءبىر تاتىمدى تارتۋى بوپ شىعار ەدى، ويتكەنى مەن دە، ايتەۋىر، جارىق دۇنيەگە بىردەڭە ءبىتىرۋ ءۇشىن كەلدىم ەمەس پە؛ ولاي دەيتىنىم، قاي ادام بولماسىن باسقا ەشكىمگە ەمەس، تەك جالعىز قۇدايعا عانا ءۇمىت ارتۋى كەرەك، ونىڭ ۇستىنە گۋبەرناتورلىقسىز تابىلعان ناننىڭ دا ءوزى وتە ءدامدى، ايتا بەرسەڭ، ءتىپتى گۋبەرناتور نانىنان دا دامدىرەك بوپ شىعۋى ابدەن مۇمكىن عوي؛ ول ءوز الدىنا: الگى اتالمىش ارالداردا ءسۇرىنىپ قۇلاپ، توپىراق قابۋىم ءۇشىن شايتان ءوزىمدى اڭداۋسىزدا اياقتان شالۋعا ازىرلەنىپ جاتىر ما، ونى قايدان بىلەم. سانچو بوپ ءجۇرمىن، سانچو بوپ ولەم دە، الايدا ءوز باسىمدى ونشا ۇلكەن قاۋىپ-قاتەرگە دە ۇشىراتپاي، اۋرە-سارساڭعا دا تۇسىرمەي، انا جاقتان با الدە مىنا جاقتان با، ايتەۋىر اياق استى الدەنەندەي ءبىر ارال نەمەسە سوعان پارا-پار بىردەڭە قولىما تيە قالسا، وندا بۇدان باس تارتا قوياتىن اقىماعىڭ مەن ەمەس، “باسپاق بەرگەن ەكەن، دەرەۋ باس ءجىبىن بايلا” ءجا بولماسا: “ولجاعا كەنەلسەڭ، ۇيىڭە قاراي جونەل” دەگەن ماقالدار تەگىننەن تەگىن شىقتى دەيمىسىڭ.
— سەن، سانچو باۋىرىم، — دەدى كارراسكو، — تۋرا پروفەسسورشا سويلەدىڭ، الايدا، قالاي بولعاندا دا، قۇدايعا جانە سەنور دون كيحوتقا ءۇمىت قىل، سويتسەڭ سەنور دون كيحوت ساعان انشەيىن ءبىر ارالدى عانا ەمەس، تۇتاس كورولدىكتى تارتۋ ەتەدى.
— جارتىسىن بەرسە دە جامان بولماس ەدى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — وسى سوزىمە سەنىڭىز، سەنور كارراسكو، قوجايىنىم وزىمە تارتۋ ەتەتىن كورولدىك ەشتەڭەدەن كەمدىك كورمەيدى: تامىرىمنىڭ ءدۇرسىلىن تىڭداپ كوردىم، كورولدىكتەر مەن ارالداردى باسقارۋعا دەنساۋشىلىعىم ابدەن جەتەدى، — بۇل جايىندا قوجايىنىما دا تالاي مارتە ايتقانمىن.
— بايقا، سانچو، — دەدى سامسون، — قىزمەت ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن وزگەرتىپ جىبەرەدى؛ گۋبەرناتور بوپ العاننان كەيىن تۋعان اناڭدى دا تانىماي كەتۋىڭ مۇمكىن.
— بۇل تەك مۇسىلمانعا عانا ءتان قاسيەت، — دەدى سانچو رەنجىپ، — ال مەن كىرشىكسىز تازا حريستيانمىن. جوعا، دۇرىستاپ كورىپ الساڭىزدارشى
مەنى: مەن ءوزى جاقسىلىققا جاماندىق جاسايتىن ادامعا ۇقساي ما ەكەم؟
— ىلايىم سولاي بولسىن، — دەپ دون كيحوت ءۇن قاتتى. — بيلىكتىڭ تىزگىنى قولىنا تيگەندە بىلەرمىز قايتەتىنىن، ال ماعان ونداي كۇن ونشا الىس ەمەستەي كورىنەدى.
ودان سوڭ دون كيحوت باكالاۆردان اقىندىق دارىنى بولسا قولعابىس ەتىپ جىبەرۋىن: ءوزى جۋىردا قول ۇزگەلى تۇرعان سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكاياعا ارناپ، ءار جولى ەسىمىنىڭ ءبىر ارپىنەن باستالاتىن، ءسويتىپ اقىر اياعىندا باستاپقى ارىپتەردىڭ ءبارىن قوسقاندا: توبوسولىق دۋلسينەيا بوپ وقىلاتىن ءبىر ولەڭ جازىپ بەرۋىن ءوتىندى. باكالاۆر ءوزىنىڭ اتاقتى يسپان اقىندارىنىڭ قاتارىنا جاتپايتىنىن، ەستۋىنشە، ولاردىڭ سانى بار-جوعى ءۇش جارىم عانا ادام ەكەنىن، الايدا الگىندەي ولەڭدى كەشىكتىرمەي شىعارىپ بەرەتىنىن ايتتى؛ راسىندا مۇنداي ولەڭدى جازۋ وزىنە اجەپتاۋىر قيىندىق كەلتىرەتىنىن، سەبەبى تاپسىرىلىپ وتىرعان ەسىم ون سەگىز ارىپتەن تۇراتىنىن ەسكە سالىپ، ەگەر ءتورت جولدىق شۋماقتان تۇراتىن ولەڭ جازسا، وندا ەكى جول ارتىلىپ قالاتىنىن، ەگەر بەس جولدان تۇراتىن، الگى دەسيما نەمەسە رەدونديليا دەيتىن ولەڭ تۇرىمەن ءتورت شۋماق جازسا، وندا ەكى جول كەم بوپ شىعاتىنىن قۇلاققاعىس ەتتى، ايتسە دە، سوعان قاراماستان، ءبىر امالىن تاۋىپ باسى ارتىق ەكى ءارىپتى جۇتىپ جىبەرىپ، ءتورت جولدان تۇراتىن ءتورت شۋماققا توبوسولىق دۋلسينەيا ەسىمىن ەنگىزۋگە ۋادە بەردى.
— قايتكەن كۇندە دە ءداپ وسىنداي بوپ شىعۋ جاعىن قاراستىرىڭىز، — دەدى دون كيحوت، — ەسىمى انىق تا ايقىن كورسەتىلمەسە ولەڭنىڭ وزىنە ارنالعانىنا الەمدەگى ەشبىر ايەل سەنبەيدى.
ولار وسىعان ءباتۋالاستى، ال دون كيحوت ءبىر اپتادان سوڭ اتتاناتىن بولدى. وسىناۋ ىزگى نيەتتى دە باتىل باستاماسىنا ەشكىم كەدەرگى كەلتىرمەۋى ءۇشىن دون كيحوت مۇنى جان بالاسىنا بىلدىرمەي قۇپيادا ۇستايتىنىنا، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە سۆياششەننيك پەن ماەسە نيكولاسقا، سونداي-اق جيەن قارىنداسى مەن كۇتۋشى ايەلىنە ءلام دەپ ءتىس جارمايتىنىنا باكالاۆردان ۋادە الدى. كارراسكو ۋادە ەتتى. بۇدان كەيىن، دون كيحوتپەن قوشتاسىپ تۇرعان كەزىندە، باكالاۆر ودان ءساتتى-ساتسىز قادامدارى جايىندا رەتى كەلگەندە وزىنە حابارلاپ تۇرۋدى ءوتىندى؛ سول ارادا ولار قوش ايتىستى، ال سانچو ساپارعا دايىندالماققا ۇيىنە كەتتى.
ءۇ تاراۋ
سانچو پانسا مەن جۇبايى تەرەسا پانسانىڭ قىزىق پەن شىجىققا تولى ەكەۋارا اڭگىمەسى جايىندا، سونىمەن قابات ءوزىمىز ىقىلاسپەن اتاپ وتەتىن باسقا دا وقيعالار جونىندە
بەسىنشى تاراۋعا جەتكەن وسى حيكايانىڭ اۋدارماشىسى بۇل تاراۋ، ءوز پىكىرىنشە، ويدان شىعارىلعان دەپ ءمالىم ەتەدى، ويتكەنى مۇندا سانچو پانسا كەلتەلەۋ اقىلىنىڭ قارىمى جەتە قويمايتىن تىلمەن سويلەيدى جانە ءوزى مۇلدەم بەيحابار بولۋعا ءتيىستى نارسەلەردىڭ ەگجەيى-تەگجەيىن اڭگىمەلەيدى؛ الايدا مىندەتىنە العان قىزمەتىن ورىنداۋ ءۇشىن اۋدارماشى ونى ءتارجىمالاپ شىققاندى ءجون كوردى؛ ءسويتىپ، ول جۇمىسىن ارمەن جالعايدى.
سانچو ۇيىنە ايرىقشا زور قۋانىش ۇستىندە، وتە كوڭىلدى ورالدى، ونىڭ وسىناۋ ماسايراعان كوڭىل-كۇيىن اربالەت وعى جەتەر جەردەن-اق سەزىپ قالعان ايەلى ودان:
— اۋ، ساعان نە بولعان، دوستىم سانچو؟ نەگە سونشا كوڭىلدىسىڭ؟ — دەپ سۇراۋعا ءماجبۇر بولدى.
ال سانچو وعان:
— شەشەسى-اۋ، قۇداي قاراسسا، بۇلايشا شاتتانباي-اق قويار ەدىم عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى.
— تۇسىنە الماي تۇرمىن سەنى، اكەسى، — دەدى ايەلى، — ءبۇي دەگەندە نە ايتقىڭ كەلگەنىنە اقىلىم جەتپەيدى: قۇداي قاراسسا، بۇلايشا شاتتانباي-اق قويار ەدىم دەيسىڭ، مەن ءوزىم نادان ايەلمىن، ايتسە دە جان راقاتىن تاپپايتىنىنا ادامنىڭ قالايشا ىرزا بولاتىنى كوڭىلىمە قونبايدى.
— بەرى قارا، تەرەسا، — دەدى سانچو، — ءماز بوپ تۇرعان سەبەبىم: قوجايىنىم دون كيحوتقا قايتادان قىزمەت ەتۋدى ۇيعاردىم، ول شىتىرمان وقيعا ىزدەۋ ءۇشىن ءۇشىنشى مارتە ساپارعا شىقپاقشى، مەن تاعى دا ونىمەن بىرگە اتتانام — بۇعان مەنى مۇقتاجدىق پەن ۇكىلى ءۇمىت قوسا-قابات يتەرمەلەپ تۇر: كىم بىلەدى، بالكىم، انا جۇمسالىپ كەتكەن تيىن-تەبەننىڭ وتەمىنە عايىپتان تايىپ تاعى دا ءجۇز ەسكۋدو تاۋىپ الارمىن، ايتكەنمەن، ەكىنشى جاعىنان، ءوزىڭ مەن بالالاردان قول ءۇزىپ كەتەتىنىم دە جانىما باتادى، ال ەگەر قۇداي اق-ادال نانىمدى جان اياعى باسپاعان جاپان ءتۇز بەن جول ايىرىقتارىندا تەنتىرەمەي-اق وسى وتىرعان جەرىمدە ونشا ءبىر اۋرە-سارساڭسىز تاۋىپ جەۋىمە قاراسقان بولسا، — قۇداي ءۇشىن بۇل قيىن شارۋا ەمەس قوي، زاۋقى سوقسا بولدى، — شاتتىعىمنىڭ ءمانىسى مۇلدەم باسقا بولار ەدى، ايتپەسە ءقازىر بۇعان وزىڭنەن قول ءۇزۋدىڭ كۇيىنىشى ارالاسىپ مازامدى الىپ تۇر ەمەس پە. قۇداي قاراسسا، بۇلايشا شاتتانباي-اق قويار ەدىم، دەگەن ءسوزىمنىڭ دۇرىستىعىن ەندى ءوزىڭ دە مويىندارسىڭ.
— سەن قىزىقسىڭ، سانچو، — دەدى تەرەسا، — كەزبە رىساردىڭ وڭ قولىنا اينالعالى بەرى تۇسپالداپ سويلەۋگە داعدىلانىپ العانىڭ سونشا، جان بالاسى ءسوزىڭدى تۇسىنبەيتىن بولدى.
— جاراتقان يەمىز تۇسىنەتىندىگىنىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر ماعان، ال بۇل دۇنيەدە ول تۇسىنبەيتىن ەشتەڭە جوق، — دەدى سانچو نالىڭقىراپ. — ءجا، مۇنى قويا تۇرالىق. اڭگىمە بىلاي، جارىعىم، ساپارعا اتتانۋعا ساقاداي ساي بولۋى ءۇشىن سۇر جورعاعا ءۇش كۇن بويى جاقسىلاپ كۇتىم جاساۋىڭ كەرەك: جەمگە بەرەتىن سۇلىنى ەكى ەسە كوبەيت، ەر-تۇرماندى تەكسەر — سەبەبى ءبىز تويعا بارا جاتقان جوقپىز عوي، بىزگە جەر-دۇنيەنى شارلاۋ قاجەت بولادى، داۋلەرمەن، اندرياكتارمەن جانە قۇبىجىقتارمەن ايقاستا دەس بەرمەۋ كەرەك بولادى، ىسىلداعان، ىرىلداعان، اقىرعان جانە ىشقىنعان دىبىستاردى ەستۋگە تۋرا كەلەدى، ايتسە دە يانگۋاستىقتارمەن جانە جادىلانعان ماۆرلارمەن سالىستىرعاندا مۇنىڭ ءبارى تۇككە تۇرعىسىز نارسە.
— كەزبە اتقوسشىلار ءوز نانىن، — دەدى تەرەسا، — ماڭداي تەرىن توگە ءجۇرىپ تاباتىنىن بايقاپ تۇرمىن، اكەسى؛ سوندىقتان سەنى ونداي اۋىر ازاپتان قۇتقارۋىن سۇراپ قۇدايعا كۇنى-تۇنى جالبارىناتىن بولام.
— ساعان اشىعىن ايتايىن، شەشەسى، ەگەر تاياۋ مەرزىمدە ءبىر ارالدىڭ گۋبەرناتورلىعىنا ورنالاسۋدان ءۇمىتىم بولماسا، مەن ءۇشىن بۇل ءومىردىڭ ەش قىزىعى قالماس ەدى، — دەدى سانچو.
— و نە دەگەنىڭ، قۇرىماعىر، — دەدى تەرەسا كەلىسپەي. — قوي، قورازىم، ۇيدەمە، تىلىڭە شىققىر تۇينەمە، سەن عۇمىردى كەشە بەر، ال جەر بەتىندەگى گۋبەرناتورلىق اتاۋلىنى شايتان الىپ جوق قىلسىن: اناڭنىڭ قۇرساعىنان گۋبەرناتور بوپ شىققان ەشتەڭەڭ جوق، كۇنى بۇگىنگە دەيىن گۋبەرناتور بوپ داۋرەن كەشكەن ەمەسسىڭ، قۇداي ءوزى ماقۇل كورگەن مەزگىلدە تابىتقا دا گۋبەرناتور بوپ تۇسپەيسىڭ، دالىرەك ايتقاندا، سالمايدى. جەر بەتىن جايلاعان جاننىڭ ءبارى بىردەي گۋبەرناتور ەمەس قوي — ءبىراق، ودان ولاردىڭ بىردەڭەسى قۇرىپ قالعان جوق: بۇيىرعان نەسىبەسىن جەپ، تىرلىگىن جاساپ جاتىر. ەڭ كۇشتى دامدەۋىش — اشتىق، كەدەي-كەپشىكتەردە بۇل قاشان دا مولىنان تابىلادى، سوندىقتان ولار تاماقتى جاقسى جەيدى. ءبىراق، سەن بايقاعىن، سانچو: ەگەر الدەقالاي گۋبەرناتورلىققا قول جەتكىزىپ جاتساڭ، مەنى دە، بالالاردى دا ۇمىتىپ كەتىپ جۇرمە. ەسىڭدە بولسىن، ۇلىڭ سانچيكو ون بەسكە تولدى، ەندى وعان مەكتەپكە بارۋ كەرەك، وزىنە ناعاشىلىعى بار موناستىر باستىعى ونى ءدىن جولىنا باعىتتاماققا ۋادە ەتتى. تاعى دا ەسىڭدە بولاتىن ءبىر جاي، قىزىڭ ماريسانچا كۇيەۋگە شىعۋعا تىپتەن دە كەتارى ەمەس، — مەنىڭشە، سەن گۋبەرناتورلىق جايىندا قانداي ارمانداساڭ، ول دا بولاشاق كۇيەۋى جايىندا سونداي ارمان كەشىپ جۇرگەن ءتارىزدى؛ ول دا ورىندى عوي ەندى: بويجەتكەن قىز ءۇشىن جاقسى دوستان، جامان كۇيەۋ ارتىق قوي.
— ارىممەن انت ەتەيىن ساعان، سۇيىكتى قوساعىم، — دەپ سويلەپ كەتتى سانچو، — جاراتقان يەم وزىمە گۋبەرناتورلىققا ۇقساس بىردەڭە بۇيىرتسا، ماريسانچانى اسا جوعارى لاۋازىمدى ادامعا ۇزاتام، ودان سوڭ ونى جۇرت مارتەبەلى حانىم دەپ اتايتىن بولادى.
— جوق، بۇل قيسىنسىز اڭگىمە، — دەدى تەرەسا كەلىسپەي، — ونى ءوز تەڭىنە بەر، ەڭ دۇرىسى سول، ايتپەسە ەگەر اعاش شاركەيدىڭ ورنىنا ادەمى تۋفلي، ارزانقول كويلەكتىڭ ورنىنا — جىبەك، ءارى فيجماسى8 بار كويلەك كيسە، ودان سوڭ ماريكا، سەن، دەۋدىڭ ورنىنا جۇرتتىڭ ءبارى ونى بالەنشە دونيا جانە مارتەبەلى حانىم دەپ اتايتىن بولسا قىز بالا مۇلدەم ابدىراپ قالادى عوي، ادىم اتتاعان سايىن قولايسىز جاعدايعا ۇشىراي بەرەدى عوي، مىنە وسى ارادا يىرىلگەن ءجىبى مۇنىڭ قالىڭ دا قارابايىر كەندىر ماتا ەكەنىن بايقاتىپ قويادى.
— جاپ اۋزىڭدى، ميلاۋ، — دەدى سانچو، — وعان ەكى-ۇش جىلداي بويىن ۇيرەتۋگە تۋرا كەلەدى، بايلارعا ءتان ادەت-قىلىقتار مەن ماردىمسۋ وعان، مىنە، سودان كەيىن عانا قۇپ جاراساتىن بولادى، ال جاراسپاسا — نە شارا؟ ايتەۋىر تەك مارتەبەلى حانىم اتانسا بولدى ەمەس پە، قالعانىنىڭ ءبارى بوس بىلشىل.
— ءوزىڭنىڭ كىم ەكەنىڭدى ۇمىتپاساڭشى، سانچو، — دەدى تەرەسا. — اقسۇيەك اتانام دەپ بوسقا اۋرەلەنبە: “كورشى بالاسىنىڭ مۇرىن بوعىن ءسۇرت تە، كۇيەۋ بالا عىپ قولىڭا كىرگىز” دەگەن ماتەلدى قاپەرىڭنەن قىل ەلى شىعارما. ماريانى الدەنەندەي ءبىر گرافسىماق نەمەسە دۆوريانسىماق بالاعا ۇزاتۋ، كەيىن ونىڭ قىزىمىزدى كەكەتىپ-مۇقاتىپ، قيت ەتسە بولدى اۋىلدا وسكەن انايى دەپ موشقاپ: اكەڭ موجانتوپاي مۇجىق، شەشەڭ ءجىپ ءيىرۋشى دەپ قورلاۋى — كەرەمەت جەتىسكەندىك پە سول؟ جوعا، دوستىم، ايتپا وندايدى! ونى سول ءۇشىن ءوسىرىپ پە ەدىم؟ ودان دا، سانچو، سەن تەزىرەك اقشا الىپ كەل، ال قىزدى كۇيەۋگە بەرۋ مەنىڭ شارۋام بولسىن: حۋان توچونىڭ بالاسى لوپو توچو ويىمدا ءجۇر، قايراتتى، دەنساۋلىعى مىقتى جىگىت، ءبارىمىز دە ونى جاقسى بىلەمىز، شاماسى، قىزىمىز وعان ۇناپ قالعان سەكىلدى: مىنە تاپ سونىمەن عانا، — سەبەبى ول ءوزىنىڭ تەڭى، — قىزىمىز باقىتتى بولماق جانە ولار ءاردايىم كوز الدىمىزدا جۇرەدى، ءسويتىپ ءبارىمىز، اتا-انالار مەن بالالار، كۇيەۋ بالالار مەن نەمەرە-جيەندەر، ءبىر وتباسى بوپ ءتاتۋ-تاتتى تىرلىك كەشەمىز، جاساعان يەمىز دە ءبىزدى ءدايىم شاپاعات شۋاعىنا بولەيتىن بولادى، سوندىقتان قىزدى استاناعا نەمەسە الدەنەندەي ءبىر ءزاۋلىم سارايعا ۇزاتام دەگەن ويىڭنان قايت، ونداعى جۇرت ونى جاتسىرايدى، ول دا ءبارىن جاتسىنىپ جۇرەتىن بولادى.
— ءاي، سەن، كەششە، ۆاراۆۆانىڭ قاتىنى-اي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو. — اۋ، قىزىما قۇدا تۇسەتىن، جيەندەرىمدى كەيىن جۇرتتىڭ بارىنە مارتەبەلى مىرزا دەپ اسپەتتەتەتىن ايتۋلى ادامعا بەرۋگە قارسى شىققاندا كوزدەپ وتىرعانىڭ قانداي پايدا؟ اڭگىمە بىلاي، تەرەسا. قولىنا ءوزى كەلىپ قونىپ تۇرعان باقىتتىڭ قىزىعىن كورىپ قالا الماعاندار، كەيىن ول جىراقتاپ كەتكەندە جىلامايتىن بولسىن، دەگەن ءسوزدى قارتتاردان تالاي مارتە ەستىگەم. وسى سەبەپتى، باقىتتىڭ ءوزى قاقپامىزدى قاعىپ تۇرعاندا ونى قۇلىپتاپ العانىمىز ءجون بولمايدى: جەل وڭىمىزدان سوعىپ تۇر عوي — ەندەشە، تارتا بەرەيىك ارمەن قاراي!
وسىنداي ءسوز ورامدارى، سونداي-اق تومەندە سانچو قولداناتىن سوزدەردىڭ كەيبىرى وسى حيكايانىڭ اۋدارماشىسىن بۇل تاراۋدى ويدان شىعارىلعان دەپ جاريالاۋعا ءماجبۇر ەتكەن-دى.
— ال، ايتشى ءوزىڭ، ميسىز ماقۇلىق، — دەپ سانچو ءسوزىن ارمەن جالعادى، — ەگەر الدەنەندەي ءبىر پايدالى گۋبەرناتورلىقتى قولعا ءتۇسىرىپ السام، سول ارقىلى ەل قاتارىنا قوسىلساق، مۇنىڭ نەسى جامان؟ ماريسانچاعا ءوزىم تاڭداعان ادامنىڭ ەتەگىنەن ۇستاۋعا ەرىك بەر، سوندا كورەسىڭ: جۇرتتىڭ ءبارى سەنى دونيا تەرەسا پانسا دەپ اتاي باستايدى، سوسىن شىركەۋدە، بىزدەگى دۆوريان ايەلدەرگە قاساقانا، ءىشىن قىز-قىز قايناتىپ كىلەمنىڭ ۇستىندە، استىڭا كوپشىك قويىپ شالجيىپ وتىراتىن بولاسىڭ، ۇستىڭە كيگەنىڭ جىبەك بولادى. ويتكىڭ كەلمەسە، شىركەۋدەگى ءمۇسىن قۇساپ، وندا دا، مۇندا دا بۇرىلا الماي، تۇرعان جەرىڭدە سىلەيىپ تۇرا بەر.
— اۋ، سەن نە دەپ تۇرعانىڭدى بىلەمىسىڭ ءوزىڭ، اكەسى-اۋ، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى تەرەسا. — مەن تەك اناۋ الگى گرافتىق دەگەن نارسە قىزىمدى بۇلدىرە مە دەپ قورقام. گەرسوگقا ۇزاتاسىڭ با الدە پرينسكە ۇزاتاسىڭ با، نەعىلساڭ دا ءوزىڭ ءبىل ەندى، تەك ساعان تۋراسىن ايتايىن: ءوز باسىم بۇعان ريزاشىلىعىم مەن رۇقساتىمدى بەرمەيمىن. مەن، دوستىم-اۋ، قاشان دا تەڭدىك بولعانىن قالايمىن، ال قاراپتان قاراپ وز-وزىنەن ماڭعازسىنىپ، تاكاپپارلانعاندى سۋقانىم سۇيمەيدى. شوقىندىرعاندا ماعان قاراپايىم دا تاپ-تازا، دون نەمەسە پالەن-پاشتۋان دەگەن سەكىلدى قيلى قوسپاسى، قيتۇرقىسى مەن اشەكەي-سىلدىرماعى جوق، تەرەسا ەسىمى بەرىلدى، اكەمنىڭ اۋلەت ەسىمى — كاسكاحو، ال مەنى، ءوزىڭنىڭ ايەلىڭ بولعانىم سەبەپتى، تەرەسا پانسا دەپ اتايدى (دۇرىسىندا، زاڭ بويىنشا، مەنى تەرەسا كاسكاحو دەپ اتاعان ءجون بولار ەدى، ءبىراق بۇعان ەندى نە ىستەيسىڭ، زاڭنىڭ ءجونى ءبىر باسقا، كورولدىڭ ءجونى ءبىر باسقا دەگەن عوي)، ءوز اتى-جونىمە وكپەم جوق، سوندىقتان ماعان دونيا دەگەن تۇككە قاجەت ەمەس، ويتكەنى بۇل سونشالىقتى اۋىر قوسىمشا سالماق، ونى ارقالاپ جۇرۋگە شامام جەتپەيدى، وعان قوسا گراف ايەلى نەمەسە گۋبەرناتور ايەلى سياقتى الەم-جالەم كيىنىپ شىققاندا ءوزىم جايىندا سىبىر-كۇبىر ءسوز تاراعانىن قالامايمىن، — ونداي ءسوز ايتىلماي قالمايدى: “ءما، ءبىزدىڭ كىر-قوجالاق قاتىن قالاي داندايسىپ كەتكەن! كەشە عانا اق تەر، كوك تەر بوپ زىعىر ءتۇتىپ جۇرگەن، شىركەۋگە دە جامىلعى ورنىنا ەتەگىن بۇركەنىپ باراتىن، ەندى، مىنە، قاراي كورىڭدەر، — وڭكەي فيجما مەن قارسى ىلگەك، ءبىزدى مەنسىنبەي مۇرنىن ءشۇيىرۋىن قاراشى!” دەگەندى مىندەتتى تۇردە ايتادى. ازىرگە قۇداي ءوزىمدى جەتى مە الدە بەس پە سەزىمنەن، — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بويىمدا بولۋعا ءتيىستى بارلىق سەزىمنەن، — ايىرا قويماي تۇرعان شاقتا مۇنداي ماسقاراشىلىققا بارمايمىن. سەن، وتاعاسى، گۋبەرناتورعا نەمەسە الدەنەندەي ءبىر ارالعا اينالىپ، قالاعانىڭشا تاكاپپارسىپ ىسىنىپ-كەبىنە بەر، ال قىزىم ەكەۋىمىز — تۋعان انامنىڭ اتىمەن انت ەتەيىن — سەلومىزدان ەشقايدا اتتاپ باسپايمىز: ءجىبى ءتۇزۋ ايەلدىڭ كاسىبى — ءجىپ يىرەتىن ۇرشىق، ال ۇياتى بار قىز ءۇشىن — ءوز قۇجىراسى سارايمەن بىردەي. دون كيحوتىڭمەن بىرگە شىتىرمان وقيعاڭدى ىزدەپ كەتە بەر، ال قاسىرەت-قايعىمىزدى وزىمىزدە قالدىر؛ قۇداي جولىمەن تىرشىلىك قىلساق بىزگە دە الدەنەندەي ءبىر جاقسىلىق بۇيىرماس دەيمىسىڭ، ال انا قوجايىنىڭدا دون دەگەن قايدان پايدا بولعان — بۇل مەن ءۇشىن، وللاھي، تاڭعالارلىق نارسە، ويتكەنى ونىڭ نە اكەسى، نە اتاسى دون بولعان ەمەس.
— قوي، سەن جىن قاققاننان ساۋ بولماسسىڭ، — دەپ سالدى سانچو. — ءجا، ار-ۇياتىڭ ءبىلسىن، شەشەسى، ءمانى دە، ماعىناسى دا جوق نە قيلى ءسوزدى كويىتتىڭ عوي كەلىپ. اۋ، قارسى ىلگەك، اشەكەيلى سىلدىرماق، ماتەلدەر مەن تاكاپپارسىنۋدىڭ ساعان ايتقان سوزدەرىمە قاتىسى قانشا؟ بەرمەن قارا، سەن، نادان دا توپاس سورلى (سەنى باسقاشا اتاۋ مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى ايتقان ءسوزىمدى ۇقپايسىڭ جانە باقىتىڭ نەدە ەكەنىن بىلمەيسىڭ): ەگەر قىزىم بيىك مۇنارادان قۇلاسىن ءجا بولماسا ينفانتا دونيا داراقىعا ما، الدە دونيا ۋرراكاعا ما، — ەسىمى قانداي ەكەنىن ۇمىتىپ تا قالدىم ءتىپتى، — ۇقساپ شارتاراپتى شارلاپ تەنتىرەپ كەتسىن دەپ وتىرسام، مىنە سوندا عانا مەنىمەن كەلىسپەۋگە حاقىلى بولار ەدىڭ، ءبىراق مەن ءايت-ۇيت دەگەنىڭشە وپىر-توپىرىن شىعارىپ، وعان دونيا مەن مارتەبەلى حانىمدى جابىستىرىپ بەرسەم، ءسويتىپ ونى جوقشىلىقتان توقشىلىققا جەتكىزسەم، جىبەك پەن بارقىتقا بولەنىپ جۇرەتىن بولسا، مۇنىمەن كەلىسپەيتىن نەڭ بار سەنىڭ جانە ساعان بۇدان ارتىق نە كەرەك؟
— بىلەسىڭ بە، اكەسى، نەلىكتەن كەلىسپەي وتىرعانىمدى؟ — دەپ جاۋاپ قاتتى تەرەسا. — “ساعان كيىم بولاتىن دا — كويلەك-كونشەك، ساعان قيىن بولاتىن دا — كويلەك-كونشەك” دەگەن بار ەمەس پە، — مىنە، وسى سەبەپتەن. جۇرت جوق-جۇقانى كوزبەن شولادى دا وتە شىعادى، ال اۋقاتتىعا سۇقتانا قاراپ، ونى كوزىمەن ىشىپ-جەپ بىتەدى، ەگەر دە بۇل اۋقاتتى بۇرىن جوق-جۇقانا ادام بولسا، وندا كورە المايتىندار ءتىلىنىڭ ۋىن توگىپ، وسەكتى قارشا بوراتادى-اي كەلىپ، ال وندايلار ءبىزدىڭ سەلودا بىقىپ جاتىر، يتكە لاقتىرعان تاياق سولاردىڭ باسىنا تيەدى، — مىنە، وسى سەبەپتەن.
— قويا تۇر، تەرەسا، — دەپ سانچو ونى ءبولىپ جىبەردى، — ءقازىر ساعان نە ايتقالى وتىرعانىما قۇلاق سال، — مۇندايدى ءوزىڭ ءوز بولعالى ەستىگەن جوقسىڭ؛ راسىندا، بۇل مەنىڭ دە ءسوزىم ەمەس: ساعان ايتقالى وتىرعانىم بىلتىرعى ۇلى ورازا كەزىندە سەلومىزدا ۇگىت تاراتقان ۋاعىزشى-اكەيدىڭ ناقىل ءسوزى. مىنە، تاپ وسى ۋاعىزشى، ۇمىتپاسام: ءبىر كەزدە بولعان جايلاردان گورى ءدال قازىرگى ساتتە كۋا بوپ وتىرعان نارسەلەرىمىز قاپەرىمىزدەن الدەقايدا جاقسى ورىن تەۋىپ، ەسىمىزدە الدەقايدا بەرىك ساقتالادى، دەگەن ەدى.
سانچونىڭ جوعارىدا كەلتىرىلگەن ءسوزى اۋدارماشىنىڭ بۇل تاراۋدى ويدان شىعارىلعان دەپ ساناۋىنا نەگىز بولعان ەكىنشى سەبەپ ەدى، ويتكەنى بۇل سانچونىڭ وي-تۇسىنىگىنەن تىم تىسقارى جاتقان نارسە-تۇعىن. ال سانچو بولسا اڭگىمەسىن ارمەن جالعاپ جاتتى:
— بۇدان تۋىندايتىن سالدار مىناداي: ايرىقشا جاسانعان، شىت جاڭا كيىنگەن، جانىنا توپىرلاتىپ كوپ مالاي ەرتكەن ءبىر كىسىنى كورە قالساق، قۇددى الدەنەندەي قۇدىرەتتى كۇش تۇرتكى بولعانداي، ەرىكسىزدەن ەرىكسىز الگىگە قۇرمەتكە لايىق ادام ەسەپتى قاراي باستايمىز، ال قاپەرىمىز بۇل كىسىنى بۇرىن جوق-جۇپىنى كەزىندە كورگەنىمىزدى كىرپىك قاعىمدا-اق ەسكە ورالتا قويادى، سولاي بولا تۇرعانىمەن، كەدەيلىگىنەن بە الدە اۋلەتىنىڭ كەمباعالدىعىنان با ورىن العان بۇل ابىرويسىز جاعدايىنىڭ، — ءبارى دە ارتتا قالعاندىقتان، — ءقازىر ءىزى دە جوق، بارى — وسى ساتتە كوزىمىزبەن كورىپ تۇرعانىمىز. ەگەردە تاعدىر ءوزىن ساسىق ءيىسى مۇڭكىگەن مۇساپىرلىكتەن (بۇل ۋاعىزشى اۋزىنان شىققان ءسوز) ءماز-شات مولشىلىققا جەتكىزگەن جان تاربيەلى دە كورگەندى، شۇلەڭگىر ادام بولسا، جۇرتتىڭ بارىمەن ىزەتتى قارىم-قاتىناس جاساي بىلسە، بايىرعى اقسۇيەكتەرمەن باقتالاستىققا بارماسا، وندا، تەرەسا، بۇرىن ونىڭ كىم بولعانىن ەشكىم دە ەسىنە المايدى، ءدال ءقازىر قانداي بولسا، سول تۇرعىدا قۇرمەت كورسەتەدى؛ ارينە، كۇنشىلدەردىڭ ءجونى ءبىر باسقا، ولاردان قانداي باقىتتى تاعدىرعا دا سىباعا تيمەي قالمايدى.
— ايتقانىڭ كوڭىلىمە قونباي وتىر، اكەسى، — دەدى تەرەسا، — نەعىلساڭ دا ءوزىڭ ءبىل ەندى، تەك سوزۋارلىعىڭمەن جانە كوكەزۋلىگىڭمەن باسىمدى قاتىرماساڭ بولدى. ەگەر ويىڭا كەلگەندى ىستەۋگە سونشالىقتى ىنتىقزار بولىپ تۇرساڭ...
— ىنتىقزار ەمەس، ىنتىزار دەۋ كەرەك، شەشەسى، — دەپ تۇزەتتى ونى سانچو.
— داۋلاسپا مەنىمەن، اكەسى، — دەدى تەرەسا نارازىلىق ءبىلدىرىپ، — مەن قۇداي اۋزىما سالعان ءسوزدى ايتىپ تۇرمىن، قيتۇرقىڭدى بىلمەيمىن. ايتپاعىم مىناۋ عانا: اقىرى انا گۋبەرناتورلىققا اڭسارىڭ ءبىرجولا اۋعان ەكەن، ونداشى بالاڭ سانچونى دا وزىڭمەن بىرگە الا كەت جانە ونى وسى جاستان-اق گۋبەرناتورلىق ەتۋگە باۋلى — ويتكەنى بالانىڭ اكە جولىن قۋىپ، كاسىبىن ۇيرەنۋى دەگەن عانيبەت نارسە عوي.
— گۋبەرناتور بولعاننان كەيىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — مەن ونى لاۋ اتتارىمەن الدىرتام، ال ساعان اقشا بەرىپ جىبەرەم، ول كەزدە مەندە قاراجاتقا مۇقتاجدىق بولمايدى، ويتكەنى كوك تيىنسىز وتىرعان گۋبەرناتورعا قارىز بەرۋگە قۇشتارلار تابىلماي قالمايدى. ال سەن بالامىزدى بۇرىن كىم بولعانى بايقالمايتىنداي، ءقازىر كىم ەكەنى ءا دەگەننەن اڭعارىلىپ تۇراتىنداي ەتىپ كيىندىرەتىن بول.
— اقشا جىبەرسەيشى تەك، — دەدى تەرەزا جۋاسي ءۇن قاتىپ، — ونىڭ قالاي ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ شىعا كەلگەنىن سوندا كورەسىڭ.
— ءسويتىپ، توق ەتەرى، قىزىمىزدىڭ گرافينيا بولاتىندىعىنا ەكەۋىمىز ءبىرجولا ءباتۋالاستىق قوي، — دەپ تۇجىردى سانچو.
— ول گرافينيا بولعان كۇنى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى تەرەسا، — مەن ونى جەرلەدىم دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىراق، تاعى دا قايتالاپ ايتام: نەعىلساڭ دا ءوزىڭ ءبىل؛ ءبىزدىڭ، ايەل بەيباقتىڭ، ماڭدايىنا جازىلعانى — قاي ىستە دە جۇبايىنىڭ، مەيلى ول ميكەششە بولسا دا، ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىنداۋ عوي.
سول ارادا ول، بەينە ءبىر سانچيكا شىنىمەن-اق و دۇنيەلىك بولعانداي، جەر قوينىنا بەرىلىپ تە قويعانداي، ەگىل-تەگىل ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. مۇنى كورگەن سانچو زايىبىن جۇباتپاق بوپ، قىزىن قايتكەن كۇندە دە گرافينيا ەتەتىنىن، ءبىراق مۇنى بارىنشا كەيىنگە قالدىرا تۇراتىنىن ايتتى. ولاردىڭ سۇقباتى وسىمەن ءتامام بولدى دا، جولعا شىعاتىندارى جايىندا ناقتىراق كەلىسىپ الۋ ءۇشىن سانچو دون كيحوتقا قايتىپ ورالدى.
ءۇى تاراۋ
دون كيحوتتىڭ جيەن قارىنداسىمەن جانە كۇتۋشى ايەلىمەن نە جايىندا پىكىر الىسقانى جونىندە، ال مۇنىڭ ءوزى كۇللى حيكاياداعى ەڭ ماڭىزدى تاراۋلاردىڭ ءبىرى
سانچو پانسا مەن زايىبى تەرەسا كاسكاحو جوعارىدا كەلتىرىلگەن ەكەۋارا ءپاتۋاسىز اڭگىمەمەن اينالىپ جاتقان كەزدە دون كيحوتتىڭ جيەن قارىنداسى مەن كۇتۋشى ايەلى دە قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعان جوق-تى: ءار الۋان نىشاندارعا قاراپ ءبىرىنىڭ ناعاشى اعاسى، ەكىنشىسىنىڭ قوجايىنى شارتاراپتى شارلاۋعا، بۇلاردىڭ ويىنشا، شالىس قادام جاساۋعا دەگەن رىسارلىق كۇشتارلىقتان زارىعىپ، ءۇشىنشى مارتە قاشىپ شىقپاق بوپ جۇرگەنىن سەزىپ قالعاندىقتان، ونى وسىناۋ زياندى ويدان ارىلتۋ ءۇشىن ولار دا قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساپ جاتتى، ءبىراق بۇل ارەكەتتەرى قۇلا تۇزدەگى قۇر ايقاي عانا ەدى جانە ولار سۋىپ قالعان تەمىردى سوققىلاپ جاتقان. سولاي بولا تۇرعانىمەن، دون كيحوتپەن ۇزاق ۋاقىت سالعىلاسىپ باققان كۇتۋشى ايەل ءسوز اراسىندا وعان بىلاي دەدى:
— شىنىمدى ايتسام، مارحاباتتى مىرزام، ەگەر ورنىڭىزدا بايىز تاۋىپ وتىرا المايتىن بولساڭىز، ءسويتىپ قۇددى ءبىر كەزەگەنگە ۇقساپ قايتادان جەر-دۇنيەنى شارلاپ تەنتىرەپ، الگى، قالاي دەپ اتالۋشى ەدى، ءيا، جانعا داۋا، ال مەن ونى جانعا زاۋال دەپ اتايمىن، ىزدەيتىن بولساڭىز، وندا قۇداي مەن كورولگە شاعىم ايتام جانە ولاردىڭ سىزگە تىيىم سالۋى ءۇشىن جان داۋىسىم شىعىپ شىڭعىراتىن بولام.
دون كيحوت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— كۇتۋشى حانىم! ارىز-شاعىمىڭا قۇدايدىڭ قانداي جاۋاپ قايتارارى ماعان بەيمالىم، سول سياقتى ۇلى مارتەبەلى اعزامنىڭ دا نەندەي جاۋاپ قايتاراتىنىن بىلمەيمىن، بىلەتىنىم، ەگەر كورول بولسام، كورولدىڭ اتىنا كۇن قۇرعاتپاي ءتۇسىپ جاتاتىن قيساپسىز دا قيسىنسىز ءوتىنىش-شاعىمنىڭ ەشقايسىسىنا جاۋاپ بەرمەس ەدىم، ويتكەنى ۇلى مارتەبەلى اعزام اتقاراتىن اۋىرتپالىعى مول مىندەتتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋىرى — بارشا جۇرتتىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭداۋ جانە بارىنە تۇگەل جاۋاپ قايتارۋ بوپ تابىلادى، مىنە سوندىقتان دا ماعان قاتىستى ماسەلەمەن ونىڭ باسىن قاتىرماعاندى ءجون سانايمىن.
كۇتۋشى ايەل وعان:
— سوندا قالاي، سەنور، ۇلى مارتەبەلى اعزامنىڭ سارايىندا دا رىسارلار بار ما؟ — دەگەن سۇراق قويدى.
— بار، — دەدى دون كيحوت، — جانە ولار ونشا از دا ەمەس ءارى كەرەكسىز دە ەمەس، ويتكەنى ولار ساراي ءسان-سالتاناتىنىڭ كوركى سانالادى، سونداي-اق كورول تاعىنىڭ ايبىنىن اسىرا تۇسەدى.
— ەندەشە، سىزگە دە، تاقسىر، نەلىكتەن سارايدا تىپ-تىنىش قانا وتىرىپ كورولگە، ءوز قوجايىنىڭىزعا قىزمەت ەتپەسكە؟
— ماسەلە مىنادا، قىمباتتىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — رىسارلاردىڭ ءبارى بىردەي ساراي ادامى بولا المايدى، سول سياقتى ساراي ادامىنىڭ دا بارلىعى بىردەي كەزبە رىسار بولا المايدى جانە بولۋعا مىندەتتى دە ەمەس: ولاردىڭ دا، بۇلاردىڭ دا ومىردە ءوز ورىنى بار. راس، ءبارىمىز دە رىسار اتانامىز، الايدا ارامىزداعى ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي، ويتكەنى ساراي ادامدارى ءوز مەكەن-جايىنان اتتاپ شىقپاي-اق، سارايدان ءبىر ادىم الىسقا ۇزاماي-اق كارتاعا قاراپ وتىرىپ كۇللى الەمدى شارلايدى جانە بۇل ءۇشىن سوقىر تيىن شىعارمايدى، ولار اپتاپتىڭ دا، ايازدىڭ دا، اشتىقتىڭ دا، اڭقا كەپتىرگەن ءشولدىڭ دە نە ەكەنىن بىلمەيدى، ال بىزدەر، ءسوزدىڭ تولىق ماعىناسىنداعى كەزبە رىسارلار بولساق، ىستىقتا دا، سۋىقتا دا، داۋىلدا دا، جاۋىندا دا، كۇندىز دە، تۇندە دە، اتقا ءمىنىپ تە، جاياۋ ءجۇرىپ تە ءوز اياعىمىزبەن جەردى ارعى شەتىنەن بەرگى شەتىنە دەيىن شولامىز جانە دۇشپانمەن سۋرەتى بويىنشا عانا ەمەس، ءىس جۇزىندە دە تانىسپىز، كەزدەسە كەتكەن ساتتەردە، ىڭعايى كەلگەن بويدا ولارعا قولما-قول تاپ بەرەمىز، جەكپە-جەكتە ساقتالۋعا ءتيىس ەرەجەلەر مەن ءار ءتۇرلى ۇساق-تۇيەك جايلارعا، مىسالعا: قارسىلاستىڭ ءبىرىنىڭ نايزاسى نەمەسە سەمسەرى قىسقالاۋ ەمەس پە، دۇشپاننىڭ كەۋدەسىنە جاسىرعانى نە — جادىگەرلىك بۇيىم با الدە كوز الداۋ ءۇشىن جاسالعان قۋلىق پا، سونداي-اق كۇننىڭ ساۋلەسىن ءوزارا قالاي ەنشىلەسكەن ءجون دەگەن سەكىلدى جانە باسقا دا وسىنداي، سەنىڭ مۇلدەم حابارىڭ جوق، ال وزىمە جاقسى ءمالىم راسىمدەرگە پىسقىرىپ تا قارامايمىز. ونان سوڭ سەن تاعى مىنانى بىلگەنىڭ ابزال: توبەسى كوك تىرەگەن، ءتىپتى بۇلتقا كىرىپ كورىنبەي دە كەتەتىن جانە ءارقايسىسىنىڭ اياعى قۇددى ءبىر قوس الىپ مۇنارا ءتارىزدى، قولى دىراۋ كەمەنىڭ دىڭگەكتەرىندەي، كوزى ديىرمەننىڭ تاسىنداي ۇلكەن ءارى اينەك بالقىتاتىن پەشتەي جايناپ تۇرعان، ءبىر ەمەس، ون داۋگە كەزدەسكەننىڭ وزىندە دە، ىزگى نيەتتى كەزبە رىسار ولاردان استە جۇرەگى قالتىراپ تايساقتامايدى، — كەرىسىنشە، بۋىرقانىپ-بۇرسانىپ، بەت قاراتپاس وجەتتىكپەن قارسى ۇمتىلىپ ايقاسا كەتەدى، ءسويتىپ وڭتايى تابىلا قالسا، كوزدى اشىپ-جۇمعانشا تىقسىرىپ اكەتەدى دە، ەسىنەن تاندىرا سوققى بەرەدى: ءتىپتى ولار الدەنەندەي ءبىر بەيمالىم بالىقتىڭ قابىرشاعىنا، — بۇل قابىرشاقتى الماستان دا بەرىك دەسەدى، — ورانىپ العان بولسا دا، ال سەمسەردىڭ ورنىنا شام قۇرىشىنان سوعىلعان وتكىر قىلىشپەن نەمەسە بولاتتان جاسالعان تۇرپىلەرى بار تەمىر شوقپارمەن، — ال ونداي شوقپاردى ءوز باسىم تالاي مارتە كورگەم، — قارۋلانعان بولسا دا ءبارىبىر. مۇنىڭ ءبارىن ساعان، قۇرمەتتى كۇتۋشىم، انا رىسارلار مەن مىنا رىسارلار اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى ۇعىنسىن دەپ ايتىپ وتىرمىن. ادىلدىگىنە جۇگىنسەك، بيلەۋشىلەر ەكىنشى، دالىرەك ايتقاندا، ءبىرىنشى توپتى — كەزبە رىسارلار توبىن جوعارىراق قويۋعا ءتيىس ەدى، بۇلاردىڭ اراسىنان، تاريح كۋالىك ەتەتىندەي، قىرۋار كورولدىكتى جاۋدان قۇتقارىپ قالعانداردى دا جولىقتىرا الامىز.
— اھ، سەنور! — دەپ ساڭق ەتە قالدى سول ارادا جيەنى. — اپىراي، تۇسىنەر كەزىڭىز بولدى ەمەس پە وسى ءسىزدىڭ، تىلەۋىڭىز بولعىر: كەزبە رىسارلار جايىندا ايتىلاتىن اڭگىمەنىڭ ءبارى تولايىم-تۇتاسىمەن وتىرىك، ويدان شىعارىلعان اڭگىمە عوي، ال ولار جايىنداعى كىتاپتاردى وتقا ورتەگەن نەمەسە، تىم قۇرىسا، ولارعا سانبەنيتو جابا سالعان ءجون بولار ەدى، سونداي-اق قارا نيەت بۇزاقى ءارى بۇلىكشى ەكەنىن بارشاعا پاش ەتىپ تۇرۋى ءۇشىن ايرىقشا بەلگى سوعۋدىڭ دا ارتىعى جوق.
— جاراتقان يەمىزدىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت، — ەگەر سەن تۋعان جيەنىم، ياعني ءبىر قاپتان، ءبىر ساپتان شىققان اپايىمنىڭ قىزى بولماعانىڭدا بار عوي، مىنا كۇپىرشىلىگىڭ ءۇشىن سازايىڭدى جاقسىلاپ تۇرىپ تارتتىرار ەدىم جانە بۇعان كۇللى الەم كۇڭىرەنگەن بولار ەدى. اپىراي، ەڭ جەڭىلى شىلتەر توقيتىن ءشيدىڭ ءوزىن جوندەپ يگەرە الماي جۇرگەن ولاق قىزدىڭ كەزبە رىسارلارعا ارنالعان كىتاپتار جايىندا ويىنا كەلگەندى ايتىپ، بالاعاتتاعانىن كىم كورگەن؟ ەگەر مۇنى ەستىسە، سەنور اماديس نە دەر ەدى؟ ايتكەنمەن، ول سەنى، ارينە، كەشىرەر ەدى، سەبەبى ول ءوز زامانىنىڭ وتە جۋاس ءارى اسا سىپايى رىسارى بولاتىن، وعان قوسا بويجەتكەندەردىڭ جان تەڭ كەلمەس قامقورى-تۇعىن، ءبىراق ەگەر باسقا بىرەۋ ەستىگەندە حالىڭ مۇشكىل بولار ەدى، ويتكەنى رىسارلاردىڭ ءبارى بىردەي ادەپتى دە ىزەتتى ەمەس، ولاردىڭ اراسىنان دۇمشە دە، داراقى دا تابىلىپ جاتادى. ولاي دەيتىنىم، ءوزىن-وزى رىسار اتاندىرىپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى بىردەي بۇل اتاققا شىنىمەن لايىق ەمەس: ءبىرى — ناعىز التىننان، ەكىنشىسى جالعان التىننان جاسالعان. سىرتتاي قاراعاندا بارلىعى دا رىسار ءتارىزدى، الايدا اقيقات انىقتالار العاشقى سىناقتان ءبارى بىردەي وتە المايدى. رىسار بولماسا دا، ۇقساپ باعۋعا تىرىسىپ ولەرمەندىك جاساپ جۇرگەن ءناسىلى ناشار ادامدار دا بار، سول سياقتى قارا حالىقتان شىققان سەكىلدى كورىنبەك بوپ ءبيتىن سالىپ جۇرگەن تەكتى تۇقىمنان تاراعان رىسارلار دا بار: العاشقىلارى الدە اتاققۇمارلىقتان، الدە ىزگى نيەتتەن جوعارى قاراي ەمپەڭدەيدى، ەكىنشىلەرى الدە جىگەرسىزدىكتەن، الدە ادەپسىزدىكتەن تومەن قاراي سىرعاقتايدى؛ رىسارلاردىڭ اتى ۇقساس بولعانىمەن، اتقاراتىن ىس-ارەكەتى ءارقالاي مۇنداي ەكى ءتۇرىن اجىراتۋ وڭايعا تۇسپەيدى، ول ءۇشىن العىر وي كەرەك.
— قۇداي-اي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى جيەن قىز. — كوپ بىلەتىندىگىڭىز سونداي، اعاتاي، مۇقتاجدىق قىسقان شاقتا قاي جەردە بولسىن مىنبەرگە كوتەرىلىپ ۋاعىز ايتا الار ەدىڭىز، سوعان قاراماستان سوقىرلىعىڭىز بەن اۋاندىعىڭىز سونشا، شىن مانىندە قارتاڭداۋ ەكەنىڭىزگە قاراماستان — قايسارلىعىڭىزعا، ءالجۋاز ەكەنىڭىزگە قاراماستان — الەۋەتتىلىگىڭىزگە قالتقىسىز سەنەسىز، قيسىقتى تۇزەتىپ ءجۇرمىن دەيسىز، ال ءوزىڭىز بولساڭىز موسقال تارتقاندىقتان بۇكىرەيىپ كەتكەنسىز، ال ەڭ باستىسى ءسىز — شىن مانىندە ءۇش قايناسا سورپاڭىز قوسىلماسا دا رىسار جانە كاۆالەرو اتانىپ الدىڭىز، ارينە يدالگو كاۆالەرو بولا المايدى ەمەس، ايتسە دە جوق-جۇقا جانعا ونداي بولۋ قايدا!..
— بۇل سوزىڭنەن ونشا كوپ اعاتتىق تاپپاي وتىرمىن، جيەن، — دەگەن ءۋاج ايتتى دون كيحوت. — ال، شىققان تەگىمىز جايىن اڭگىمەلەسەم، سەن تاڭعالار تالاي نارسەنى ايتىپ بەرگەن بولار ەم، الايدا قۇدايعا قاتىسى بار ءىس پەن ادامعا قاتىسى بار ءىستى بىتىستىرماس ءۇشىن بۇل توڭىرەكتە ءسوز وربىتكىم كەلمەيدى. ماسەلە مىنادا، قاراقتارىم: جارىق دۇنيەدە جەر باسىپ جۇرگەن ءناسىل اتاۋلىنى (ءسوزىمدى مۇقيات تىڭداپ الىڭدار) ءتورت تۇرگە بولۋگە بولادى، اتاپ ايتقاندا: ءاۋ باستاعى تىرلىگى تىپتەن قاراپايىم بولعانىمەن، بىرتە-بىرتە ۇلعايىپ، قانات جايىپ كەلە جاتقان، ءسويتىپ ءقازىر قۇدىرەتتى كۇشكە اينالعان تۇقىمدار بار؛ ەكىنشىلەرىنىڭ اۋەلگى قارەكەتى قارقىندى بولعان، وسى قارقىندى باسەڭدەتپەۋگە تىرمىسقان جانە كۇنى بۇگىنگە شەيىن سوعان بارىن سالىپ وتىر، ولار ءقازىر دە سول باستاپقى دەڭگەيدەن تومەندەگەن جوق؛ ۇشىنشىلەرىنىڭ دە العاشقى ادىمى وسىنداي بولعان، الايدا كەيىن ولار پيراميدا ءتارىزدى قۋسىرىلىپ، جۇتاڭ تارتىپ، سوڭىنان پيراميدانىڭ ۇشار باسىنداي انشەيىن قۇر سۇلدەگە اينالعان، ويتكەنى ءاۋ باستاعى ورىنتاعىمەن، ياعني ىرگە تاسىمەن سالىستىرعاندا قازىرگى حالى تۇككە ارزىمايدى؛ سونداي-اق (ەسكەرتە كەتەتىن جاي، بۇلار — كوپشىلىك)، ماقتان تۇتارلىق باستاۋى دا جوق، مەدەۋ ەتەرلىك ورتا تۇسى دا جوق تۇقىمدار دا تابىلادى، ولاردىڭ دا تاعدىر-تالايى الگى ايتىلعانداي تاتىمسىز بوپ تىنباق، — بۇل بارلىق قۇل-قۇتان مەن قاراپايىم پەندەگە ءتان حال-احۋال. العاشقى تۇرگە، ياعني قاراپايىم باستاۋ مەن ۇدەمەلى ورلەۋگە، وتتومان اۋلەتى جاتادى: ونىڭ نەگىزىن قالاعان ادام — قاراپايىم عانا باقتاشى بولاتىن، ال ءقازىر ءبىز بۇل اۋلەتتىڭ قانداي بيىككە كوتەرىلگەنىن كورىپ وتىرمىز. ەكىنشى تۇرگە، ياعني قارقىندى قارەكەت پەن قول جەتكەندى قورعاپ قالۋعا، مۇراگەرلىك بويىنشا تاققا وتىرعان امىرشىلەردىڭ ءبىرازى ۇلگى بولا الادى، بۇلار يەلىگىن نە كەڭىتپەي، نە كەمىتپەي، سول قالپىندا ساقتاۋعا جان سالادى، ءسويتىپ وزدەرىنە ءتان مومىندىعىنا بايلانىستى باعزىدا قالىپتاسقان ءبىر ايادا عانا عۇمىر كەشەدى. ال ەندى العاشقى ارشىندى ادىمنىڭ بىرتىندەپ باسەڭ تارتۋىنىڭ مىسالى تىپتەن كوپ، ويتكەنى پەرعاۋىندار مەن مىسىرلىق پتولومەيلەر، ريمدىك سەزارلار مەن قۇرتتاي قۇجىناعان (ەگەر وسىلاي اتاۋعا بولسا) ميديالىق، اسسيريالىق، پارسىلىق، گرەكتىك جانە ۆارۆارلىق امىرشىلەر، پاديشالار مەن كنيازدار، وسىناۋ كۇللى پاتشا جانە كنياز تۇقىمى، — اۋلەتتەرىنىڭ ءوزى دە، اۋلەت باسىلارى دا، — مۇساپىرلىك كۇيگە ءتۇسىپ، قاراسىن جوعالتتى، ءقازىر ولاردىڭ ۇرپاعىن ىزدەپ تابۋ دا مۇمكىن ەمەس، ال اقي-تاقي بىرەۋ-مىرەۋىن ىزدەپ تاپساڭ ونىڭ ابدەن ازعىنداپ، ايانىشتى حال كەشىپ جۇرگەنىنە كۋا بولارىڭ حاق. قۇل-قۇتاندار تۇقىمى جايىندا ايتارىم بىرەۋ: ولارعا تيەر ۇلەس — جەر باسىپ جۇرگەندەردىڭ قاتارىن كوبەيتۋ عانا، الايدا قيساپسىز كوپتىگى ولاردى داڭققا دا بولەمەيدى، دارىپتەۋگە دە تاتىمايدى. وسى ايتىلعانداردان سەندەر، اقىلسىزدارىم-اۋ مەنىڭ، بۇل اۋلەت-ناسىل دەگەندەردىڭ جاتقان بىلىق ەكەنىن جانە ءوز وكىلدەرى ىزگىلىگىن، بايلىعى مەن جومارتتىعىن پاش ەتىپ جۇرگەن اۋلەتتەر عانا شىن مانىندە اتاقتى دا داڭقتى سانالاتىنىن كوڭىلگە تۇيگەندەرىڭ ءجون بولادى. ىزگىلىگىن، بايلىعى مەن جومارتتىعىن دەپ بەكەر ايتىپ وتىرعام جوق، ويتكەنى قاتىباس ءامىرشى دە ءبىر — ءامىرشى قاتىباس تا ءبىر، ال ءنامارت باي دەگەن ءسوز — ساراڭ قايىرشى دەگەنمەن پارا-پار: ولاي دەيتىنىم، باي ادام ءوز باقىتىن داۋلەت يەسى بولۋدان ەمەس، ونى جاراتۋدان جانە قالاي بولسا سولاي ەمەس، پايدالى ىسكە جاراتۋدان تاپپاق. بەيشارا رىسارعا ءوزىنىڭ ناعىز رىسار ەكەنىن دالەلدەيتىن ءبىر عانا جول، ياعني ىزگىلىك جولى قالادى، ال بۇل ءۇشىن وعان كىشىپەيىل، ادەپتى، ىزەتتى، يناباتتى، ءىلتيپاتتى بولۋ كەرەك، تاكاپپار، مەنمەن جانە جالاقور بولماۋى قاجەت، ال ەڭ باستىسى، جاناشىر بولعانى ابزال، ويتكەنى بەيباققا شىن ىقىلاسپەن ەكى ماراۆەدي بەرۋى ارقىلى ول جاقسىلىعى جايىندا ءدۇيىم جۇرتقا دابىرا عىپ جۇرەتىن جاننان كەم شۇلەڭگىرلىك كورسەتپەيدى؛ ءسويتىپ، ول الگى اتالعان ىزگى قاسيەتتەردىڭ بارىنە يە بولسا، وندا وعان ۇشىراسقانداردىڭ قايسىسى بولسا دا مەيلى، ءبارىبىر، ءتىپتى ول جايىندا تۇك ەشتەڭە بىلمەيتىن كىسىنىڭ ءوزى دە، ونى تەكتى تۇقىمنان شىققان ەكەن دەپ قالادى جانە سولاي ۇيعارادى دا، ال ەگەر ونداي ۇيعارىم جاساماسا، بۇل مۇلدەم اقىلعا قونىمسىز نارسە بوپ شىعادى، ويتكەنى ىزگى قاسيەتتەردىڭ ماراپاتى قاشاندا ماقتاۋ ءسوز بوپ تابىلادى جانە ىزگى قاسيەت يەلەرى ماقتاۋ ەستىمەي قالمايدى. دۇنيەدە بايلىق پەن قۇرمەتكە جەتكىزەتىن ەكى-اق جول بار، بوتالارىم: ونىڭ ءبىرى — عىلىم سالاسى، ەكىنشىسى — اسكەري سالا. مەنى عالىم دەۋدەن گورى اسكەري ادام دەگەن دۇرىسىراق بولادى جانە اسكەري ونەرگە بەيىمدىلىگىمە قاراعاندا، مارس9 بەلگىسى بەلەڭ العان تۇستا تۋسام كەرەك، سوندىقتان دا وسى جولمەن بەينە ءبىر مىندەتتىلىككە ساي ءجۇرىپ كەلە جاتقاندايمىن جانە ءتىپتى كۇللى الەم قارسى شىققان كۇندە دە بۇل جولدان جالتارمايمىن، ال جاراتقاننىڭ ءوزى العىس بەرىپ، تاعدىر ءامىر ەتىپ، اقىل-ويىم تالاپ ەتىپ، ىقىلاس-نيەتىم اۋىپ تۇرعان ىستەن باس تارتۋعا مەنى سەندىرىپ باعۋ — بوسقا ارامتەر بولۋ دەگەن ءسوز؛ كەزبە رىسارلىقتىڭ ەرلىك ىستەرىنە ىلەسە جۇرەتىن شەكسىز كوپ اۋىرتپالىق وزىمە ايدان انىق بولعانىمەن، وسى ارقىلى قول جەتەتىن ۇشان-تەڭىز يگىلىك تە ماعان ءمالىم، وعان قوسا ىزگىلىكتىڭ جولى جىڭىشكە، زۇلىمدىقتىڭ جولى كەڭ شالقار بولاتىنىن دا، سونداي-اق ولاردىڭ ماقسات-مۇراتى مەن شەكارا-شەگى ءارقيلى بولاتىنىن دا بىلەم، ويتكەنى زۇلىمدىقتىڭ داليعان كەڭ جولى ولىمگە ۇلاسادى، ال ىزگىلىكتىڭ دىڭكەگە تيەر تار جولى ومىرگە ۇلاسادى، البەتتە، ەرتە مە، كەش پە ءوزى دە تىناتىن ومىرگە ەمەس، ەشقاشان اياقتالمايتىن، ارمەن جالعاسا بەرەتىن ومىرگە؛ جانە تاعى ءبىر بىلەتىنىم بار، ول كاستيلدىك ايتۋلى اقىنىمىزدىڭ مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىندا سيپاتتالعان:
جارتاستارمەن شىعارسىڭ وسى ورمەلەپ
ماڭگىلىكتىڭ وتاۋىنا شىڭداعى،
باسقا جول جوق وعان الىپ باراتىن.
— الدا عانا سورلى باسىم-اي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى جيەن قىز. — وسىنىڭ ءبارى ازداي، اعاتايىم وعان قوسا اقىن ەكەن عوي! ءسىز ءبارىن دە بىلەسىز، ءبارىنىڭ ءمان-جايىن تۇسىنگەنسىز، — ەگەر تاس قالاۋشى بولعاندى قالاساڭىز، وندا بىرەۋلەردىڭ تور جاساۋدى بۇيىم قۇرلى كورمەيتىنى سەكىلدى، ءسىزدىڭ دە وپ-وڭاي ءۇي تۇرعىزىپ الارىڭىزعا ءشۇبام جوق.
— ءوللا-بىللا، جيەنجان، — دەدى دون كيحوت، — ەگەر رىسارلىق جايىنداعى ارمان بار سەزىمىمدى باۋراپ الماعاندا مەن نەنى دە بولسىن جاساپ شىعارار ەدىم، ايتالىق، تور مەن ماسۋەك سەكىلدى، تاڭىرقاۋعا تۇرارلىق نارسەلەردىڭ دە نە ءتۇرلىسىن جاسار ەدىم.
ءدال وسى ساتتە الدەكىمنىڭ ەسىك قاققانى ەستىلدى، ونان سوڭ بۇل كىم دەگەن سۇراققا سانچو پانسا بۇل ءوزى ەكەنىن ايتىپ جاۋاپ قاتتى؛ سانچونى داۋسىنان تاني قويعان كۇتۋشى ايەل ونىڭ ءتۇرىن كورگىسى كەلمەي سول بويدا-اق بولمەدەن جۇگىرىپ شىعىپ كەتتى، — ونى سۋقانى سۇيمەيتىندىگى سونشالىقتى ەدى. سانچو پانساعا ەسىكتى جيەن قىز اشتى، سەنور دون كيحوت ونى قۇشاق جايا قارسى الدى، سوسىن ولار بولمەنى ىشتەن بەكىتىپ قويدى، مىنە تاپ وسى جەردە مۇنىڭ الدىنداعىدان بىردە كەم تۇسپەيتىن قىزىقتى سۇقبات باستالدى.
ءۇىى تاراۋ
دون كيحوت پەن اتقوسشىسىنىڭ ەكەۋارا نە جايىندا اڭگىمەلەسكەنى تۋراسىندا، سونداي-اق باسقا دا ايتۋعا تۇرارلىق وقيعالار جونىندە دون كيحوتتىڭ سانچو پانسامەن بىرگە ىشتەن كىلتتەنىپ العانىن كورگەن كۇتۋشى ايەل ولاردىڭ نە جايىندا كەلىسسوز جۇرگىزبەگىن سول قاس قاعىمدا-اق سەزە قويدى؛ بۇل باس قوسۋدا ءۇشىنشى جورىققا اتتانۋ جايىندا قاۋلى الىناتىنىن اڭعارعان ول جامىلعىسىن الا سالىپ باكالاۆر سامسون كارراسكوعا قاراي جۇگىردى، ويتكەنى اسا ءدىلمار، ونىڭ ۇستىنە قوجايىنى جاڭا عانا تانىسقان ادام رەتىندە بۇل ونى وسىناۋ سولەكەت اۋرەشىلىكتەن باس تارتۋعا ۇگىتتەپ كوندىرەر دەپ ويلاعان. باكالاۆر بۇل كەزدە اۋلاسىندا ارلى-بەرلى قىدىرىستاپ جۇرگەن، قاتتى تولقىعاننان تەرلەپ-تەپشىپ، تىنىسى تارىلىپ كەتكەن كۇتۋشى ايەل ونى كورگەن بويدا اياعىنا جىعىلا كەتتى. ايەلدىڭ قاتتى قاپالانىپ، قۇتى قاشىپ كەتكەنىنە مازاسىزدانعان كارراسكو:
— سىزگە نە بولعان، كۇتۋشى حانىم؟ نەندەي كەپكە دۋشار بولعانسىز؟ جان القىمعا كەلگەندەي ابىرجۋلىسىز عوي، — دەپ سۇرادى.
— وزىمە ەشتەڭە بولعان جوق، قالقام، سەنور سامسون، ال مىرزام قاراسىن باتىرعالى جاتىر، باتىرادى ول، باتىرماي قويمايدى!
— كىمدى باتىرماقشى ول؟ — دەپ سۇرادى سامسون. — نە بوپ قالدى تاعى؟
— قويانشىق دەرتىنىڭ قاقپاسىنان شىعادى دا، ءوزىنىڭ قاراسىن باتىرادى، — دەپ جاۋاپ قاتتى كۇتۋشى ايەل. — سىزگە ايتايىن دەگەنىم، قادىرمەندى سەنور باكالاۆر، ول تاعى ءبىر مارتە، وسىمەن ءۇشىنشى رەت، دۇنيە كەزىپ تەنتىرەپ، ءوزى ايتاتىنداي، جانعا داۋا دەيتىندى ىزدەۋگە اتتانباق، — نە سەبەپتى مۇنى وسىلاي اتايتىنىنا اقىلىم جەتپەيدى. العاشقى جولى، ونى وزىمىزگە قايتارعان كەزدە، كوكالا قويداي بوپ تاياق جەپ ەسەككە ارتۋلى كەلگەن. ەكىنشى جولى ونى ۇيگە تورعا قاماپ، وگىز ارباعا وتىرعىزىپ اكەلدى، ال مىرزام بولسا بىرەۋلەر ءوزىمدى جادىلاپ قويدى دەپ ءتۇسىندى. سونداعى ونىڭ ءتۇر-سىقپىتى تۋعان اناسى دا تانىماستاي ايانىشتى ەدى: ءوڭى قۇپ-قۋ، ابدەن جۇدەپ قۋ سۇلدەرى قالعان، كوزى كىلميىپ كەتكەن. شامالى الدەندىرۋ ءۇشىن وعان تەك جۇمىرتقانىڭ ءبىر وزىنەن عانا التى جۇزدەن استامىن اساتتىم عوي، — بۇعان قۇدايدىڭ ءوزىن، بۇتكىل كورشى-كولەمىمىزدى، سونداي-اق تاۋىقتارىمدى دا كۋاعا تارتام: تاۋىقتارىم مۇنى راستاپ بەرە الادى.
— وعان زارەدەي كۇمانىم جوق، — دەدى باكالاۆر، — تاۋىقتارىڭىز سونداي سۇيكىمدى، سونداي سەمىز جانە سونداي تاربيەلى، سوندىقتان وتىرىك ايتقاننان گورى ءولىپ كەتكەندى ارتىق كورەدى. سونىمەن، كۇتۋشى حانىم، بار كىلتيپان مەن بار پالە سەنور دون كيحوتتىڭ ويعا العان ىسىندە دەمەكسىز عوي جانە ءقاۋپىڭىز دە تاپ سوندا عوي، سولاي ما؟
— تاپ سوندا، سەنور، — دەپ ماقۇلدادى كۇتۋشى ايەل.
— ەندەشە، بۇعان الاڭ بولماڭىز، — دەپ سەندىرە سويلەدى باكالاۆر، — ءقازىر ۇيىڭىزگە بارىڭىز دا ماعان جۇرەك جالعايتىن ءبىر ىستىق تاعام ازىرلەي قويىڭىز، ال جولاي، ەگەر بىلسەڭىز، اۋليە ءاپوللينارييدىڭ دۇعاسىن وقىڭىز، مەن سالدەن كەيىن بارام، سوسىن ءبارىن ويداعىداي ەتىپ رەتتەيمىز.
— اھ، قانداي وكىنىشتى! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى كۇتۋشى ايەل. — سوندا ءسىز ماعان، مەيىرىمدى مىرزام، ءاپوللينارييدىڭ دۇعاسىن وقى دەپ تۇرسىز با؟ اۋ، ول مىرزامنىڭ ءتىسى سىرقىراعاندا وقىلاتىن دۇعا عوي، ال ونىڭ باسى اۋىرادى ەمەس پە؟
— مەن مۇنى جايدان-جاي ايتىپ تۇرعانىم جوق، كۇتۋشى حانىم. بارىڭىز، مەنىمەن سالعىلاسپاڭىز، قانداي شەشەن ەكەنىم وزىڭىزگە جاقسى ءمالىم، سوندىقتان شەشىمىمدى ءبارىبىر وزگەرتە المايسىز، — دەدى كارراسكو نىقتاپ.
بۇدان سوڭ كۇتۋشى ايەل كەتىپ قالدى دا، باكالاۆر سول بويدا سۆياششەننيكتىڭ ۇيىنە قاراي تارتتى، ونىمەن كەيىندەۋ، رەتى كەلگەندە ايتىلا جاتاتىن ءبىر ءجايت جونىندە اڭگىمەلەسپەك ەدى.
ال بۇل كەزدە وڭاشا قالعان دون كيحوت پەن سانچو ەكەۋارا پىكىر الماسىپ وتىرعان، مۇنىڭ ءبارى حيكايامىزدا اسا ءبىر دالدىكپەن جانە شىنشىلدىقپەن
العا تارتىلادى. سانچو قوجايىنىنا بىلاي دەدى:
— سەنور! ايەلىمە ءبارىن حابارلاندىرىپ تا ۇلگەردىم، ءسويتىپ ول ماعان وزىڭىزگە ەرىپ كوڭىلىڭىز قايدا قالاسا، سوندا بارۋعا رۇقسات ەتتى.
— حابارلاندىرىپ ەمەس، سانچو، حابارلاپ دەۋ كەرەك، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت.
— جاڭىلماسام، تاقسىر، نە ايتپاعىم تۇسىنىكتى بولعان جاعدايدا مەنى تۇزەتپەي-اق قويۋىڭىزدى وزىڭىزدەن بىر-ەكى رەت وتىنگەنمىن، — دەدى سانچو، — ال اگاراكي تۇسىنبەي قالساڭىز، وندا: “سانچو، — نەمەسە سايتان دەيسىز بە، ساپالاق دەيسىز بە، ءبارىبىر، — نە ايتىپ تۇرعانىڭدى ۇقپادىم”، دەگەنىڭىزدىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر. ەگەر ءتۇسىندىرىپ بەرە الماسام، سوندا عانا تۇزەتىڭىز: مەن ءوزى كونىپىس اداممىن عوي.
— نە ايتىپ تۇرعانىڭدى ۇقپادىم، سانچو، — دەپ دون كيحوت ونى ءبولىپ جىبەردى، — كونىپىس اداممىن عوي دەگەنىڭ نە بىلدىرەتىنىن تۇسىنبەدىم.
— كونىپىس دەگەن ءسوز: بارىم سول عانا دەگەندى بىلدىرەدى، — دەيتىن تۇسىنىكتەمە بەردى سانچو.
— ەندى سەنى بۇرىنعىدان دا بەتەر تۇسىنبەي قالدىم، — دەپ شىنىن ايتتى دون كيحوت.
— ەگەر مەنى تۇسىنبەيتىن بولساڭىز، وندا سىزگە ويىمدى ءقايتىپ ۇقتىرارىمدى بىلمەيمىن، بىلمەيمىن دەدىم — ءبىتتى، — دەپ شورت كەستى سانچو.
— توقتا، توقتا، ەندى عانا اڭعاردىم، — دەدى دون كيحوت، — ءوزىڭنىڭ كونپىس، جۋاس، يكەمگە كونگىش ەكەنىڭدى، سوزىمە ءاردايىم قۇلاق اسىپ، نە ايتسام دا بۇلجىتپاي ورىندايتىنىڭدى ايتپاق بولعان ەكەنسىڭ عوي.
— ءباس تىگۋگە بارمىن، — دەدى سانچو، — نە دەگەلى وتىرعانىمدى ءاۋ باستا-اق بىردەن ءتۇسىنىپ تە، اڭعارىپ تا قويعان بولاتىنسىز، ايتسە دە تاعى بىردەڭەنى بىلىقتىرىپ، بىقسىتا بەرۋىم ءۇشىن ادەيى باسىمدى قاتىرعىڭىز كەلدى.
— ابدەن مۇمكىن، — دەدى دون كيحوت. — ال، سونىمەن، تەرەسا نە ايتتى؟
— تەرەسا ماعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ەبىن تاپقان ەكى اسار، ۋادەنى بۇزعان وڭبايدى، باسىن جوعالتقان شاشىن جوقتاپ جىلاماس، كوكتەگى تىرنادان قولداعى شىمشىق ارتىق، دەگەندى ايتتى. ارينە، ايەلدىڭ شاشى ۇزىن، اقىلى قىسقا ەكەنىن بىلەم عوي، ءبىراق ايەلدىڭ سوزىنە اقىماق قانا قۇلاق اسپايدى.
— مەن دە سونداي ويدامىن، — دەپ كەلىسە كەتتى دون كيحوت. — ءيا، دوستىم سانچو، ايتا بەر ارمەن قاراي: بۇگىن اۋزىڭنان شىققان ءار ءسوزىڭ الماستاي جارقىلداپ تۇر.
— ماسەلە مىنادا، — دەپ ءسوزىن جالعادى سانچو. — ادام اتاۋلىنىڭ قاي-قايسىسى دا ولىمنەن قاشىپ قۇتىلا المايدى، بۇگىن بارمىز، ەرتەڭ جوقپىز، اقساقالدى قاريا سەكىلدى سارى اۋىز بالاپان دا ولىمنەن ونشا جىراق تۇرعان جوق، سول سياقتى، قۇداي بۇيرىق بەرگەن مەزگىلدەن ءبىر ساعات بولسىن ارتىق عۇمىر كەشەم دەپ تە ەشكىم ايتا المايدى، ويتكەنى ءولىمنىڭ قۇلاعى تاس كەرەڭ جانە ءومىرىمىزدىڭ قاقپاسىن قاققان كەزدە قاشان دا اسىعىس-ۇسىگىس كەلەدى، ونى جالىنىپ-جالبارىنىپ تا، كۇش قولدانىپ تا، سكيپەترمەن10 دە، ميترامەن11 دە توقتاتا المايسىڭ — ايتەۋىر، ول جايىنداعى قاڭقۋ مەن داقپىرت وسىنداي جانە امۆوننان دا بىزگە وسىنى ۋاعىز ەتەدى — مۇنى، ءسىز، تاقسىر، مەنەن دە جاقسى بىلەسىز.
— بۇنىڭ ءبارى دۇرىس قوي، — دەدى دون كيحوت، — ءبىراق نەنى مەگزەپ وتىرعانىڭدى تۇسىنبەدىم.
— مەنىڭ مەگزەپ وتىرعانىم، تاقسىر، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — وزىڭىزدە قىزمەتتە بولعان كەزىمدە ماعان جالاقىعا ايىنا قانشا تولەي الاتىنىڭىزدى بىلگىم كەلەدى جانە ءتيىستى جالاقىمدى قولدا بار اقشامەن تولەۋگە مۇمكىندىگىڭىز بار ما — سونى اشىپ ايتقاڭىزدى قالايمىن، ايتپەسە الدەنەندەي ءبىر ماراپات ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە كەلىسپەيمىن، ويتكەنى ول نە تىم كەش تيەدى، نە ۋاقىتىندا تيمەيدى، نە تىپتەن تيمەي قويادى، ال ەڭبەكپەن تاپقان اقشام قالتامدا جاتسا، كورولگە دە سالەم بەرمەۋىمە بولادى. قىسقاسى، از با، كوپ پە، ايتەۋىر قانشا اقشا تاباتىنىمدى بىلسەم دەيمىن: كوپتەن دامەتكەن ازدان قۇر قالادى دەگەن بار عوي، ودان سوڭ: تامشىدان تاما-تاما داريا بولاتىنى ءمالىم جانە مۇنىڭ ءبارى ۇيدەن كەتپەيدى، ۇيگە كەلەدى ەمەس پە. ارينە، مەيىرىمدى مىرزام، ەگەر ورايى كەلىپ (راس، ءقازىر بۇعان سەنىمىم دە، ءۇمىتىم دە جوق) ۋاعدالى ارالىڭىزدى تارتۋ ەتىپ جاتساڭىز، وندا بۇل ارالدان تۇسەتىن كىرىستىڭ كولەمى دالمە-دال ەسەپتەپ شىعارىلعاننان كەيىن ءتيىستى ۇلەسىمدى ۇستاپ قالۋعا كەلىسپەيتىندەي مەن ءبىر سونشالىقتى جاقسىلىقتى بىلمەيتىن ادام ەمەسپىن عوي، قولىم دا سونشالىقتى سۇعاناق ەمەس.
— البەتتە، دوستىم سانچو، بىرەۋدىڭ پايداسى ءۇشىن ساقتاپ قالۋدان گورى، ءوز پايداڭ ءۇشىن ۇستاپ قالۋ الدەقايدا ءتيىمدى ەكەنىندە داۋ بارما، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت.
— ءيا، ءيا، — دەدى سانچو، — ارينە، دۇرىسى ۇستاپ قالۋ ەمەس، ساقتاپ قالۋ عوي، سولاي دەۋىم كەرەك ەدى، جارايدى ەشتەڭە ەتپەس، ويتكەنى، ءسىز، تاقسىر، مەنى ونسىز دا ءتاپ-تاۋىر ءتۇسىندىڭىز عوي.
— ءتۇسىندىم، ءتۇسىندىم، — دەدى دون كيحوت، — كۇللى ارام ويىڭنىڭ ءبارىن الاقانداعىداي انىق كورىپ وتىرمىن جانە قيساپسىز كوپ ماقالىڭنىڭ جەبەسى كىمدى نىساناعا الىپ جاتقانىن دا جاقسى بىلەم. بەرى قارا، سانچو، ەگەر كەزبە رىسارلار جونىندەگى قانداي دا ءبىر روماننان ۇلگى تۇتۋعا لايىق دەرەك تاپسام، قۇددى ءبىر ساڭىلاۋدان سىعالاپ قاراپ العانداي، اتقوسشىلاردىڭ ايىنا نەمەسە ءتىپتى جىلىنا ادەتتە قانشا الاتىنىن انىق بىلگەن بولار ەم، ءسويتىپ مەن دە ساعان جالاقىنى قۋانا-قۋانا تولەر ەم. مەن رومانداردى تۇگەلدەي نەمەسە تۇگەلگە جۋىق وقىپ شىقتىم، ءبىراق قانداي دا بولسىن كەزبە رىساردىڭ ءوز اتقوسشىسىنا بەلگىلى ءبىر مولشەردە جالاقى تاعايىنداعانىن كەزىكتىرە المادىم، انىق بىلەتىن نارسەم — اتقوسشى اتاۋلىنىڭ ماراپات ءۇشىن عانا قىزمەت ىستەيتىنى، ءسويتىپ كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە، جولى بولعان جاعدايدا قوجايىندارىنىڭ ولارعا ارالدى ءجا بولماسا سوعان تەپە-تەڭ باسقا بىردەڭەنى، نەمەسە، قۇرىعاندا، اقسۇيەكتىك اتاق پەن لاۋازىمدى تارتۋ ەتەتىنى عانا. ەگەر ءسىز، سانچو، وسى ءۇمىت پەن وسى دامەنى قاناعات تۇتساڭىز جانە وزىمە قىزمەتكە قايتا ورالۋعا تىلەك بىلدىرسەڭىز، وندا — بارەكەلدى، ءبىراق مەنى كەزبە رىسارلىقتىڭ ەجەلگى ءداستۇرىن بۇزادى-اۋ نە وزگەرتەدى-اۋ دەگەنگە يەگىڭىز قىشىماي-اق قويسىن. سوندىقتان، قادىرمەندى سانچو، ۇيىڭىزگە بارىڭىز دا، تەرەساڭىزعا وسى ۇيعارىمىم جايلى ايتىپ بەرىڭىز، ەگەر ول دا، ءسىز دە ماعان ماراپات ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە كەلىسسەڭىزدەر، وندا bene quءىdem12، ال ەگەر بۇعان ىرزا بولماساڭىزدار، وندا قوش ايتىسقانىمىزبەن دوس-جار ادام بوپ قالا بەرەيىك: كەپتەرحانادا جەم بولسا، كەپتەر تابىلادى. بۇعان قوسا، بالام: جاقسىلىق جۇرگەن جەردە تاپشىلىق بولمايدى جانە جاقسىلىق ەتسەڭ جارتى ەتپە، دەگەندى دە ۇمىتپاڭىز. بۇلايشا ءسوز ساپتاپ تۇرعان سەبەبىم، سانچو، ماقالداپ سويلەۋدە وزىڭىزدەن كەم تۇسپەيتىنىمدى كورسەتۋ عانا. ءسوزىمنىڭ سوڭىندا سىزگە ايتايىن دەگەنىم دە جانە ايتارىم دا مىناۋ: ەگەر ماعان ماراپات ءۇشىن قىزمەت ەتۋگە جانە باسىما تۇسكەن اۋىرتپالىقتى بولىسۋگە بەيىل بولماساڭىز، وندا ەرىك وزىڭىزدە، ءبىراق كەيىن وكىنىپ جۇرمەڭىز، ال مەن وزىمە سىزدەن گورى ءتىل العىش، سىزدەن گورى ەلگەزەك جانە سىزدەن الدەقايدا ەپتەيلى ءارى مىلجىڭعا دا اۋەستىگى از ءبىر اتقوسشى تاۋىپ الام.
دون كيحوتتىڭ مۇنشالىقتى قاتاڭ شەشىم قابىلداۋى سانچونىڭ كوڭىلىن الاي-تۇلەي ەتىپ جىبەرگەنى سونشا، كوز الدى قاراۋىتىپ، قايسارلىعىنىڭ قاناتى سالبىراپ قالدى، ويتكەنى قوجايىنى ءوزىن جورىققا الماي كەتەدى دەگەن وي وسىعان دەيىن ءۇش ۇيقتاسا تۇسىنە كىرمەگەن؛ بولمەگە سامسون كارراسكو جانە وعان ىلەسىپ، باكالاۆردىڭ دون كيحوتتى شىتىرمان وقيعا ىزدەۋ ساپارىنان باس تارتۋعا قالاي ۇگىتتەيتىنىن تىڭداۋدى قىزىق كورگەن كۇتۋشى ايەل مەن جيەن قىز كەلىپ كىرگەن كەزدە ول ءالى دە سول ابىرجىپ، ابدىراعان حالىنان ارىلا قويماعان. ايتۋلى ءازىلقوي سامسون دون كيحوتتىڭ قاسىنا كەلىپ، ونى وتكەن جولعىداي قۇشاعىنا الدى دا، بىلاي دەپ ساڭقىلداپ سويلەپ كەتتى:
— بەۋ، كەزبە رىسارلىقتىڭ سۇڭعىلا ساربازى! بەۋ، اسكەريلەردىڭ التىن دىڭگەگى! بەۋ، يسپان حالقىنىڭ ار-نامىسى مەن ابىرويى! قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايدان، بەينە ونى قارسى الدىمدا تۇرعانداي كورىپ وتىنەرىم: ءۇشىنشى ساپارىڭا بوگەۋىل جاساپ، كەدەرگى كەلتىرۋگە تىرىسۋشىلار ۇمىت-تىلەكتەرىنىڭ شىتىرمانىندا اداسىپ، ارمان ەتكەن وي-نيەتتەرى اقىرى ورىندالماي قالسا ەكەن.
بۇدان سوڭ ول كۇتۋشى ايەلگە قاراپ بىلاي دەدى:
— كۇتۋشى حانىم ەندى اۋليە اپوللينارييگە سيىنباي-اق قويسا دا بولادى، ويتكەنى سەنور دون كيحوتتىڭ ىزگى مۇراتتى ءارى تەڭدەسى جوق وي-جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋ ءىسىن جالعاستىرا بەرۋى قاجەتتىگى جونىندە كوكتەگى قۇدىرەتتى كۇشتەردىڭ ۇزىلدى-كەسىلدى شەشىم قابىلداعانى ماعان جاقسى ءمالىم بوپ وتىر، وسى سەبەپتى بۇل رىساردى ايبارلى بىلەگىنىڭ قيمىلسىزدىعى مەن ارەكەتسىزدىگىنەن ارىلتىپ، شەكتەن تىس سەرگەك تە شيراق رۋحىنىڭ ايبىندىلىعىن پاش ەتۋگە سەپتىك جاساماسام جانە سوعان كوندىرمەسەم ار-ۇياتىمنىڭ الدىندا ازاپقا باتقان بولار ەم، ويتكەنى وسىناۋ كەشەۋىلدەۋشىلىك ونى قيسىق-قىڭىردى تۇزەتۋ، جەتىمدەرگە جاردەم بەرۋ، قىزداردىڭ نامىسىن قورعاۋ، جەسىرلەردى قامقورلىققا الۋ، كۇيەۋگە شىققاندارعا سۇيەنىش بولۋ، كەزبە رىسارلىق وردەنى اتقاراتىن مىندەتتەر اياسىنا جاتاتىن، ونىڭ پارىزى سانالاتىن، وعان ۇيلەسىمدى ءھام قونىمدى بوپ تابىلاتىن تاعى دا باسقا وسى تەكتەس شارۋالاردى ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرادى. ءسويتىپ، ەندى ەر مىنەزدى، ەرجۇرەك سەنور دون كيحوت، قۇدىرەتىڭىزگە قۇلدىق، ساپارعا ەرتەڭ ەمەس، تاپ بۇگىن اتتانىپ كەتە بەرۋىڭىزگە بولادى، مارحاباتتى مىرزام، ەگەر بۇل ءۇشىن الدەنە جەتىسپەي جاتسا، وندا ءوزىمدى دە، جيعان-تەرگەن دۇنيە-مۇلكىمدى دە جولىڭىزعا سارپ ەتۋگە ءازىرمىن، ال ەگەر سىزگە، ءسان-سالتاناتىڭىزعا قۇلدىق، اتقوسشى قاجەت بولسا، وندا سىزگە قىزمەت ەتۋدى، ءوز تاراپىمنان، زور باقىت سانار ەدىم.
سول ارادا دون كيحوت سانچوعا قاراپ بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— ماعان اتقوسشىلىققا ادام تابىلادى دەپ ايتتىم با ساعان، سانچو؟ كوردىڭ بە، مىنە، كىمنىڭ ماعان قىزمەت ەتۋگە قۇلشىنىپ تۇرعانىن: ءيا، تاپ سول زەرەك تە زەردەلى باكالاۆر سامسون كارراسكونىڭ ءوزى، سالامانكالىق شاكىرتتەر اراسىندا الدىنا جان سالماعان ءازىلقوي ءارى سوتقار، دەنى-قارىنى ساۋ، قيمىلى شاپشاڭ، مىلجىڭعا جوق، اياز بەن اپتاپقا، اشتىق پەن شولگە شىدامدى، كەزبە رىساردىڭ اتقوسشىسىنا قاجەتتى قاسيەتتەردىڭ ءبارى ءبىر بويىنان تابىلاتىن ادام. الايدا، قاراقان باسىمنىڭ قىزىعى ءۇشىن عىلىمنىڭ وسىناۋ شوڭ باعانىن شايقالتۋىما، ءىلىم مەن ءبىلىمنىڭ وسىناۋ شىپ تولى قۇمىراسىن قيراتۋىما، اسەم دە ەرىكتى ونەردىڭ وسىناۋ شىنارىنىڭ تامىرىنا بالتا شابۋىما كوكتەگى قۇدىرەت كەڭشىلىك ەتە قويماس. ءجا، بۇل جاڭا سامسون تۋعان جەرىندە قالا بەرسىن، ءسويتىپ ونىڭ داڭقىن ارتتىرۋ ارقىلى ەگدە جاسقا جەتكەن اتا-اناسىنىڭ دا اق شاشىن داڭققا بولەسىن، ال ءوزىم، ەگەر سانچو ماعان سەرىك بولۋدى حوش كورمەسە، كەز-كەلگەن اتقوسشىنى قاناعات تۇتام.
— جوق، حوش كورەم، — دەپ ءمالىم ەتتى قاتتى تولقىپ، كوز جاسىن تيا الماي وتىرعان سانچو، سوسىن ءسوزىن ارمەن جالعادى: — مارحاباتتى مىرزام، مەن جايىندا ەشكىم دە: “ءىسى تۇسسە — ءمۇساپىر، ءىسى بىتسە — كىساپىر” دەگەندى ايتا المايدى، مەنىڭ تۇقىمىمدا قاراۋ ادام اتىمەن بولماعان، جەر-دۇنيەدەگى جۇرتتىڭ ءبارى، اسىرەسە ءوزىمىزدىڭ سەلوداعىلار، پانسا دەگەندەردىڭ كىم ەكەنىن جاقسى بىلەدى، ال مەن سولاردىڭ ءبىر جاپىراعى بوپ تابىلام، وعان قوسا، ءسىزدىڭ كوپتەگەن ىزگىلىكتى ىسىڭىزگە، اسىرەسە ودان دا گورى ىزگىلىكتى سوزىڭىزگە قاراپ، ءوزىڭىزدىڭ، تاقسىر، مەنى ماراپاتتاماق ويىڭىز بارىن باجايلاپ، بەك جاقسى ۇعىنىپ الدىم. ال ەندى جالاقىعا قاتىستى ەسەپ-قيساپ جايىنا دەن قويىڭقىراپ كەتسەم، بۇل تەك ايەلىمە جاقسى اتتى كورىنەيىن دەگەندىكتەن ەدى، سەبەبى ونىڭ باسىنا ءبىر وي كەلسە بولدى، وزىنىكى ورىندالعانشا بوشكەنىڭ قۇرساۋىن قوندىرعان بالعا سىندى ءبىر تىنبايدى. الايدا ەركەككە — ەركەك، ايەلگە — ايەل بوپ قالۋ پارىز، وسى سەبەپتى بۇرا تارتۋعا كونە قويمايتىن كەي بەلگىلەرىم بويىنشا ءوزىمنىڭ ەركەك ەكەنىم انىق بولسا، وندا ءوز ۇيىمدە دە، ايەلىم حوش كورەتىنىندەي، ەركەك بوپ قالعىم كەلەدى، سوندىقتان، تاقسىر، سىزدەن، كەيىن داۋ-داماي تۋۋىنا جول بەرمەيتىن قوسالقى جازۋى بار وسيەت قالدىرۋىڭىز عانا تالاپ ەتىلەدى، — سوسىن سەنور سامسوننىڭ كوڭىلى جاي تابۋى ءۇشىن جەدەلدەتىپ جولعا شىعايىق: ولاي دەيتىنىم، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، ءسىزدى شارتاراپتى ءۇشىنشى مارتە شارلاۋ ءۇشىن جولعا سالىپ، — الدە: اتتاندىرىپ دەگەن دۇرىس پا، قالاي؟ — جىبەرمەسە، ار-ۇياتى الدىندا ابىرويسىز قالعالى تۇر عوي. ال مەن، مەيىرىمدى مىرزام، وزىڭىزگە اق-ادال قىزمەت ەتەم جانە بۇل قىزمەتىم كەزبە رىسار اتقوسشىلارىنىڭ، — بۇرىنعىسى بار، قازىرگىسى بار، — بارشاسىنىڭ قىزمەتىنەن ەش كەم تۇسپەيدى، ءتىپتى ارتىعىراق بولادى دەپ تاعى دا ۋادە بەرەم.
سانچو پانسانىڭ ءسوزى دە، ءسوز ورامى دا باكالاۆردى قاتتى تاڭىرقاتتى، قوجايىنى جايىنداعى ءبىرىنشى حيكايانى وقىپ شىققانىمەن، سانچونى سوندا بەينەلەنگەندەي شىنىمەن-اق سونشالىقتى قىزىق ادام دەپ ويلاماعان؛ الايدا، سانچو: قوسىمشا جازۋى بار وسيەت دەۋدىڭ ورنىنا قوسالقى جازۋى بار وسيەت دەگەندى ايتقان كەزدە باكالاۆردىڭ ول جايىندا وقىعاندارىنا سەنبەسكە امالى قالمادى، ءسويتىپ وسى عاسىرداعى ناعىز ميعۇلانىڭ بىرىمەن جۇزدەسىپ تۇرعانىنا كوزىن ابدەن جەتكىزگەننەن كەيىن، تاپ مىنا مىرزاسى مەن مالايىنداي قوس ناقۇرىستى الەم ءالى كورمەگەن شىعار دەگەن ويعا كەلدى. اقىر اياعىندا دون كيحوت پەن سانچو قۇشاق قاۋىشتىرىپ، دوستىعىن قايتا جالعاستىردى؛ ونان سوڭ اقىلعا كەنەن كارراسكونىڭ، — انالار ءقازىر وعان كورىپكەل سەكىلدى قاراي باستاعان، — كەڭەسى مەن رۇقساتى بويىنشا ساپارعا ءۇش كۇننەن كەيىن اتتانۋعا ۇيعارىم ەتىلدى، وسى مەرزىم ىشىندە جولعا قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن جيناپ ۇلگەرۋگە، سونداي-اق، بەت بۇركەۋىشى بار دۋلىعا تاۋىپ الۋعا بولاتىن، دون كيحوتتىڭ ايتۋىنشا، ونسىز كوڭىلى كونشىمەيتىن. ونى سامسون تاۋىپ بەرۋگە ۋادە ەتتى — وزىنە جاقسى تانىس ءبىر ادامدا سونداي نارسەنىڭ بار ەكەنىن بىلەدى ەكەن جانە ءوتىنىشىن اياقسىز قالدىرمايتىنىنا سەنىمدى كورىنەدى، سەبەبى بولاتتان سوعىلعان بۇل دۋلىعانىڭ جىلتىراتىپ تازارتىلماعانى جانە جالتىراپ تۇرماعانى ءوز الدىنا، كەرىسىنشە، تات باسىپ، توتىعۋدان ابدەن قارايىپ كەتىپتى. كۇتۋشى ايەل مەن جيەن قىزدىڭ باكالاۆرعا جاۋدىرعان قارعىسىندا قيساپ بولمادى؛ ەكەۋى شاشىن جۇلىپ، بەتىن تىرناپ، دون كيحوتتىڭ جول شەگۋىن بەينە بۇل ونىڭ ساپارعا اتتانۋى ەمەس و دۇنيەگە اتتانۋىنداي كورىپ، ناعىز جالدامالى جوقتاۋشىلارداي زار يلەدى. دون كيحوتتى تاعى ءبىر مارتە جورىققا شىعۋعا ۇگىتتەگەندەگى سامسوننىڭ كوزدەگەن ماقساتى جايىندا الدا اڭگىمە ەتىلەدى، — سودان ءسال بۇرىن ءوزى بارىپ كەڭەسىپ قايتقان سۆياششەننيك پەن شاشتاراز وعان وسىنداي اقىل قوسقان-دى.
قىسقاسىن ايتقاندا، دون كيحوت پەن سانچو وزدەرىنە قاجەت بولادى-اۋ دەگەن زاتتارىنىڭ ءبارىن ءۇش كۇننىڭ ىشىندە تۇگەل جيناپ الدى؛ ودان سوڭ، سانچو زايىبىن، دون كيحوت — جيەن قىزى مەن كۇتۋشى ايەلىن جۇباندىرعاننان كەيىن، ءبىر كۇنى كەشكىسىن ەكەۋى، وزدەرىن جارتى ميل جەرگە شىعارىپ سالۋعا تىلەك بىلدىرگەن باكالاۆردان باسقا جۇرتتىڭ بارىنەن جاسىرىن تۇردە، توبوسوعا باراتىن جولعا ءتۇسىپ تارتىپ كەتتى: دون كيحوت — سەنىمدى سايگۇلىگى روسينانتىن، ال سانچو سول باياعى ەسەگىن ءمىنىپ كەلە جاتقان؛ ايتا كەتەرلىك ءجايت: سانچونىڭ قورجىنى — ازىق-تۇلىككە، ءاميانى — ءبىر قاجەتى بولار دەپ دون كيحوت بەرگەن اقشاعا لىق تولى بولاتىن. سامسون دون كيحوتتى قۇشاعىنا الىپ، بارلىق ءساتتى-ساتسىز قادامى جايىندا حابارلاپ تۇرۋىن ءوتىندى، ساتسىزدىكتەرىنە ءوزى، سامسون، ءسۇيىنىش بىلدىرەتىنىن، ساتتىلىكتەرىنە، شىنايى دوستىق قاعيدالارى تالاپ ەتەتىندەي، كۇيىنىش بىلدىرەتىنىن ايتتى. دون كيحوت ۋادە بەردى؛ سامسون بەتىن سەلوعا قاراي بۇردى دا، ەكى سالت اتتى زاڭعار قالا توبوسوعا قاراي ساپارىن جالعاپ كەتتى.
ءۇىىى تاراۋ
بۇل تاراۋدا سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكاياعا بارا جاتقان جولىندا دون كيحوتتىڭ قانداي كەپتى باستان كەشكەنى جايىندا اڭگىمەلەنەدى
“قۇدىرەتى كۇشتى اللانىڭ مەيىرىمى مول!” دەپ شالقيدى احمەت بەن-ينحالي وسى سەگىزىنشى تاراۋدىڭ باسىندا. “اللانىڭ مەيىرىمى مول!” دەپ ءۇش مارتە قايتالايدى؛ شۇكىرشىلىك ەتىپ وتىرعان سەبەبىم، دون كيحوت پەن سانچو دەريەۆنيادان الدەقاشان جىراقتاپ تا كەتتى، مىنا تارتىمدى حيكايانىڭ وقىرماندارى دون كيحوتتىڭ قيلى قارەكەتى مەن اتقوسشىسىنىڭ قىرشاڭقى قالجىڭى وسى قاس قاعىمنان باستالادى دەپ ەسەپتەي بەرۋىنە بولادى، دەيدى؛ ول وقىرماندارعا ايلاكەر يدالگونىڭ بۇرىنعى رىسارلىق ەرلىكتەرىن ەسكە الماۋعا، نازاردى بولاشاق ىستەرىنە اۋدارۋعا كەڭەس بەرەدى، بۇرىنعىلارى مونتەل جازىعىندا باستالعانىنداي، ەندىگىلەرى ءدال قازىرگى توبوسوعا بارا جاتقان جولدا باستالاتىنىن ايتادى، سونداي-اق اۆتوردىڭ بۇل ءوتىنىشى ءوزى ەمەكسىتىپ وتىرعان نارسەلەرىمەن سالىستىرعاندا ونشا ورىنسىز دا ەمەس ەكەنىن قۇلاققاعىس ەتەدى؛ ءسويتىپ ول اڭگىمەسىن ارمەن جالعايدى.
دون كيحوت پەن سانچو وڭاشا قالعان-دى، ايتسە دە سامسون ۇزاپ ۇلگەرگەنشە بولماي، روسينانت كىسىنەپ، ەسەك اقىرا باستادى، مۇنى ەكەۋى دە — رىسار دا، اتقوسشىسى دا جاقسى ىرىمعا، زور باقىتتىڭ نىشانىنا جورىدى؛ دەگەنمەن، اقيقاتىن ايتار بولساق، ماستەكتىڭ كىسىنەگەنىنەن ەسەكتىڭ ىشقىنۋى مەن اقىرۋى اششىراق ەستىلگەن-دى، سانچو وسىعان قاراپ ءوزىنىڭ باق-تالايى مىرزاسىنىڭ باق-تالايىنان باسىم ءتۇسىپ، ونى كوپ كەيىندە قالدىرادى ەكەن دەپ ءتۇيدى؛ بۇل ارادا سانچو استرولوگيا سالاسىنداعى تانىم-تۇسىنىگىنە سۇيەنگەن بولار دەگەن وي تۋىندايدى، الايدا ول جايىندا حيكايادا ەشقانداي دەرەك جوق؛ ءبىر عانا ءمالىم نارسە، ءسۇرىنىپ كەتكەندە نەمەسە قۇلاپ قالعاندا ول ءاماندا وزىنە-وزى: ودان دا ۇيدە وتىرعانىم جاقسى، ەدى دەگەندى ايتاتىن، ويتكەنى ءسۇرىنۋ مەن قۇلاۋدىڭ سالدارىنان اياق كيىمىڭدى ءبۇلدىرۋ مەن قابىرعاڭدى سىندىرۋدان باسقا پايدا تاپپايسىڭ عوي؛ اقىلعا كەنەن بولا قويماسا دا، اتقوسشىمىز بۇل ارادا شىندىققا ءبىر تابان جاقىنداۋ-تۇعىن. سول جەردە دون كيحوت وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— دوستىم سانچو! جولدا كەلە جاتقانىمىزدا كۇننىڭ قالاي باتقانىن بىلمەي قالدىق، ەندى ءقازىر قاراڭعىلىق قويۋلانىپ كەتكەنى سونشا، شاماسى، توبوسو قالاسىنا تاڭ اتا جەتە المايتىن دا شىعارمىز؛ باسقا شىتىرمان وقيعا ىزدەۋگە اتتانباس بۇرىن اۋەلى سوندا سوعا كەتۋگە، سول جەردەن جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيانىڭ رۇقساتى مەن مارحاباتتى ريزاشىلىعىن الۋعا ۇيعارعان ەدىم: تەك سونداي ريزاشىلىقتىڭ ارقاسىندا عانا قانداي شىتىرمان وقيعانى بولسىن جەڭىسپەن اياقتايمىن دەگەن ويدامىن جانە سوعان كامىل سەنەمىن دە، ويتكەنى بۇل ومىردە حانىمدارىنىڭ ىقىلاس-پەيىلىنەن ارتىق كەزبە رىسارلار ايباتىن ارتتىرار ەشتەڭە جوق.
— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەپ قۋاتتاي كەتتى سانچو، — ءبىراق ءسىزدىڭ، تاقسىر، ونىمەن تىلدەسىپ ءجا بولماسا جاي عانا جۇزدەسىپ ريزاشىلىعىن الاتىن ورنىڭىز دەيمىن-اۋ، مىسال ءۇشىن ايتام، كۇماندى بوپ تۇر ەمەس پە: بالكىم، ونىمەن انا جولى ءسىزدىڭ سەررا مورەنانىڭ قاق تورىندە قالاي اقىماقتانىپ، انايى ارەكەتتەر جاساپ جاتقانىڭىزدىڭ جايىن بايان ەتكەن حاتتى الىپ بارعانىمدا جۇزدەسكەن ورنىم — ياعني، مال قورانىڭ شارتاعى ارقىلى عانا ءجۇز كورىسۋىڭىزگە تۋرا كەلەتىن شىعار.
— ە-ە، سانچو، انا جولى ءوزىڭ وسىناۋ كوز تارتاتىن كوركەمدىكپەن جانە سۋرەتتەۋگە ءسوز جەتپەيتىن سۇلۋلىقپەن ديدارلاسقان، دالىرەك ايتقاندا، الدە بىردەڭە ارقىلى ديدارلاسۋىڭا تۋرا كەلگەن ورىن ساعان مال قورانىڭ شارتاعى بوپ ەلەس بەرگەن ەكەن-اۋ؟ — دەدى دون كيحوت باسەڭ داۋىسپەن. — جوعا، و نە دەگەنىڭ، ول جەردىڭ گالەرەيا، بالكون نەمەسە كورولدىڭ ءسان-سالتاناتى مول سارايىنىڭ پورتيگى13 ەكەنىندە ەش كۇمان جوق.
— مۇمكىن، ابدەن مۇمكىن، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو، — ايتكەنمەن، قارا باسىپ قاتەلەسىپ جۇرمەسەم، ماعان ول شارتاق سياقتى بوپ كورىنگەن.
— قالاي بولعاندا دا، كەتتىك سوندا، سانچو، — دەدى دون كيحوت. — ونىمەن قالاي ءجۇز كورىسكەنىمدە تۇرعان دانەڭە جوق: مال قوراسىنىڭ شارتاعى ارقىلى ما، تەرەزە ارقىلى ما، ساڭىلاۋ نەمەسە باقتىڭ قورشاۋى ارقىلى ما — ءبارىبىر، ويتكەنى ونىڭ كۇن سيپاتتى ديدارىنىڭ كوز جانارىمدى شىلاعان ءار تال شاپاعىنىڭ ءوزى اقىل-ويىمدى نۇرلاندىرىپ، رۋحىمدى تاسىتادى، ودان كەيىن اقىل-پاراساتى مەن ايبىنى جونىنەن كۇللى الەمدە ماعان تەڭ كەلەر جان بالاسى بولمايدى.
— اقيقاتىن ايتقاندا، سەنور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — اناۋ الگى كۇندى، ياعني سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانى كورگەن كەزىمدە ول سونشالىقتى ءبىر جارقىراپ تۇرعان جوق-تى جانە جان-جاققا شاشىراتقان شاپاعى دا كوزىمە شالىنا قويماعان، شاماسى، بۇل مەيىرىمدى حانىمنىڭ، وزىڭىزگە بۇرىن بايان ەتكەنىمدەي، مەن بارعان كەزدە ءدان ۇشىرىپ جاتقاندىعىنان، اينالا-ماڭىن بۇلت ءتارىزدى قويۋ شاڭ تورلاپ، بەت-الپەتىن كورسەتپەي جىبەرگەندىگىنەن شىعار.
— سوندا سەن، سانچو، سەنورا دۋلسينەيا ءدان ۇشىرىپ جاتتى دەگەن تۇجىرىمىڭنان الىگە شەيىن اينىماي، سولاي ويلاپ، سوعان سەنىپ، سونى ۇستانىپ ءجۇر ەكەنسىڭ عوي، سولاي ما؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت. — شىندىعىنا كەلگەندە، بۇل جۇمىس، بۇل كاسىپ ادەتتە باسقاداي ىسپەن جانە ەرمەكپەن شۇعىلدانۋ ءۇشىن جاراتىلعان جانە سوندايمەن شۇعىلدانۋعا بورىشتى اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققاندار اينالىساتىن جانە اينالىسۋعا ءتيىس، وسى ارقىلى ولاردىڭ تەكتىلىگىن اربالەت وعى جەتەر جەردەن-اق اڭعارىپ-بىلۋگە بولاتىن، شارۋاعا مۇلدەم جۋىسپايدى-اق ەمەس پە؟.. وزدەرىنىڭ حرۋستالدان سوعىلعان سارايىندا ءتورت نيمفانىڭ نەمەن شۇعىلدانعانىن: سۇيىكتى وزەنى تاحونىڭ سۋىنان جاعاعا قالاي شىققانىن، كوك مايساعا جايعاسىپ وتىرعاننان كەيىن، ايلاكەر اقىنىمىزدىڭ ايتۋىنشا، التىننىڭ، ءىنجۋ مەن جىبەكتىڭ قوسپاسىنان توقىلعان، اسا باعالى ماتالارعا كەستە توگۋگە كىرىسكەنىن سۋرەتتەيتىن ولەڭىن ەسىڭدە ءجوندى ساقتاماعان ەكەنسىڭ-اۋ، سانچو. ءوزىڭ بارىپ كورگەندە مەنىڭ اياۋلى حانىمىم دا، ءسىرا، تاپ سونداي شارۋامەن اينالىسىپ وتىرعان بولۋى كەرەك، شاماسى، ەگەر تەك ەرەسەن ەرلىكتەرىمدى كورە المايتىن الدە ءبىر زۇلىم سيقىرشى ونى اۋىستىرىپ، وزگە تۇرگە ەنگىزىپ قويىپ جۇرمەسە؛ جالپى، ول زالىم جۇرەگىمدى قۋانىشقا بولەيتىن نارسەنىڭ ءبارىن مۇلدەم باسقا بىردەڭەگە اينالدىرىپ جىبەرەدى، — مەن ءتىپتى ءوز قارەكەتىمنىڭ باسپادان شىقتى دەلىنىپ جۇرگەن بايانىنىڭ اۆتورى دا، وزىمە وشتىگى بار كوز بايلاۋشى بوپ شىعىپ، وقيعالاردى قاساقانا بۇرمالاپ، اقيقاتقا قۇشاق-قۇشاق وتىرىك قوسىپ، وسىناۋ شىنايىلىعى ءشۇباسىز حيكايانىڭ ودان ارمەن ورىستەۋىنە قاتىسى جوق باسقا ءبىر توسىن جاعدايلار جايىنداعى اڭگىمەمەن اۋەستەنىپ كەتە مە دەپ تە قاۋىپتەنەم. بەۋ، قىزعانىش، سانسىز كوپ باقىتسىزدىقتىڭ باستاۋى، ىزگىلىكتىڭ ىرگە تاسىن كەمىرگەن جەبىر قۇرت-اي! جامان ادەت اتاۋلىنىڭ وزەگىندە، سانچو، جان راقاتىن تابۋعا دەگەن قۇشتارلىق جاتادى، ال قىزعانىشتىڭ وزەگىندە — كۇيىنىش، وشپەندىلىك پەن ىزادان وڭگە دىم دا جوق.
— مەن دە ءدايىم وسىنى ايتىپ ءجۇرمىن عوي، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو. — باكالاۆر كارراسكونىڭ سوزىنە سەنسەك، ءوزىمىز جايىندا جازىلعان اناۋ الگى كىتاپشادا نەمەسە حيكايادا مەنىڭ ار-نامىسىما، وعان ەش كۇمان جوق، بەينە ءبىر جۇرگىسى كەلمەي كوتكەنشەكتەگەن، ءسويتىپ وڭ جاق بۇيىردەن دە، سول جاق بۇيىردەن دە وڭباي تەپكى جەگەن شوشقانىڭ قيقار قابانىنا تارتىلعانداي سىباعا تيگەن شىعار، شاماسى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، شىنىم بۇل، ءوز باسىم بىردە ءبىر سيقىرشى جايىندا ءبىر اۋىز جامان ءسوز ايتقان ەمەسپىن، ونىڭ ۇستىنە، ماعان بىرەۋ قىزعانىش بىلدىرەتىندەي جيعان-تەرگەنىم دە جارىتىمسىز. راس، مەن ءوز پايدامدى جىبەرمەيمىن، سونداي-اق كەي-كەيدە پىسىقايلىق جاساۋدان دا جالتارمايمىن، ءبىراق پىسىقاي بولعانىممەن، ەسەسىنە اڭقاۋلاۋمىن جانە اڭقاۋلىعىم — تۋا ءبىتتى مىنەزىم، استە دە جاساندى نارسە ەمەس؛ ءتىپتى قۇدايعا دەگەن سەنىمنەن وزگە قاسيەتتىڭ بارىنەن قۇرالاقان بولعان كۇنىمنىڭ وزىندە دە، — ال مەن قۇدايعا جانە ريمدىك-كاتوليكتىك شىركەۋ ۇيرەتەتىن جانە سەنەتىن نارسەنىڭ بارىنە ءومىر بويى شىن جۇرەكتەن ءارى قاپىسىز سەنىپ كەلە جاتقان اداممىن، وعان قوسا، ەۆرەيلەردى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەم، — مىنە، تەك جالعىز سول ءۇشىن عانا شىعارماشىلار ماعان كەشىرىممەن قاراپ، جازبالارىندا مەنى جاقسى جاعىمنان كورسەتۋى كەرەك ەدى. ايتسە دە، مەيلى، ويلارىنا نە كەلسە سونى كويىتە بەرسىن، باي بولىپ كورگەنىم جوق، كەدەي بولىپ ولگەنىم جوق، ەندەشە كىتاپتاردا بىرەۋلەردىڭ ءوزىم جايىندا نە جازىپ، نە قوياتىنىنا جانە تورتكىل دۇنيەدە ەندى قانداي وسەك-اياڭ قاۋلايتىنىنا تۇكىرگەنىم بار: اۋىزدارىنا تۇسكەنىن وتتاي بەرسىن.
— بۇل ايتقاندارىڭ وسى كۇنگى ءبىر اتاقتى اقىننىڭ باسىندا بولعان جايدى ويىما ورالتتى، سانچو، — دەدى دون كيحوت. — ول كۋرتيزانكالار14 جايىندا ءازىل-شىنى ارالاس سىقاق جازادى، ءبىراق بىرەۋىن ۇمىت قالدىرىپ، اتىن اتاماي كەتەدى، وسى سەبەپتى كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىندە بۇل كۋرتيزانكا ما الدە ەمەس پە دەگەن كۇمان تۋادى؛ الگى ايەل بولسا، ءوزىنىڭ تىزىمگە ىلىنبەي قالعانىن كورىپ، اقىندى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، قانداي جازىعى بارىن، ەسىمى نەلىكتەن تىزبەگە كىرمەگەنىن سۇرايدى، سوسىن سىقاق ولەڭىن تولىقتىرۋدى، ءوزى جايىندا بىردەڭە قوسۋدى تالاپ ەتىپ، ولاي ەتپەگەن جاعدايدا كورەر كۇنى ءبىر ۋىس بولاتىنىن ءمالىم ەتەدى. اقىن ونىڭ تىلەگىن ورىنداپ، كەلىستىرە سۋرەتتەپ بەرەدى، ايەل وعان ىرزاشىلىق بىلدىرەدى: جامان دا بولسا ايتەۋىر ابىروي ەكەنىن ايتادى. سونداي-اق، ەسىمى ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتۋىن كوزدەپ، الەمنىڭ جەتى كەرەمەتىنىڭ ءبىرى رەتىندە قۇرمەتتەلەتىن ديانا عيباداتحاناسىنا وت قويىپ، تۇگىن قالدىرماي ورتەپ جىبەرگەن باقتاشى جايىنداعى اڭگىمەنى دە وسى ارادا ەسكە سالا كەتكەننىڭ ارتىعى جوق: كوزدەگەن ماقساتى ىسكە اسپاۋى ءۇشىن الگىنىڭ اتىن اۋىزشا تۇردە دە، جازباشا تۇردە دە ەسكە الماۋعا جانە اتاماۋعا ءامىر ەتىلگەنىنە قاراماستان، ونىڭ ەسىمى گەروسترات ەكەنى اقىرى ءمالىم بولماي قالمادى. ونان سوڭ ۇلى يمپەراتور بەسىنشى كارل مەن الدە ءبىر ريمدىك دۆورياننىڭ اراسىندا بولعان جاعداياتتى دا ايتا كەتكەن ورىندى. يمپەراتور اتاقتى روتوندا عيباداتحاناسىن كورمەك بولادى، باعزى زامانداردا بۇل ءدۇيىم قۇداي عيباداتحاناسى دەپ اتالعان ەدى، ال ءقازىر ابدەن لايىقتى تۇردە ءدۇيىم اۋليە عيباداتحاناسى اتالادى جانە ريمدىك ماجۋسيلەر تۇرعىزعان عيماراتتار اراسىنداعى ەڭ جاقسى ساقتالعانى دا وسى، سونداي-اق ونى كوتەرگەن قۇرىلىسشىلاردىڭ ءسان-سالتاناتى مول ءارى زاڭعار عيمارات سالۋداعى اسا تالعامپازدىعىن دا كورنەكى تۇردە كۋالاندىرىپ تۇر: پوشىمى اپەلسيننىڭ جارتى بولىگىن ەسكە سالادى، اسا اۋماقتى، كۇن ساۋلەسى جالعىز عانا تەرەزەدەن، انىعىراق ايتقاندا، جوعارى جاقتاعى دوڭگەلەك ويىقتان عانا ءتۇسىپ تۇرعانىمەن، ءىشى دە كەرەمەت جارىق؛ مىنە، يمپەراتور دا عيماراتتى تاپ وسى جەردەن تاماشالاعان ەدى، ال جانىنداعى ريمدىك الدەبىر اقسۇيەك ءزاۋلىم قۇرىلىستىڭ ادەمىلىگى مەن ءسان-سالتاناتىن، ارحيتەكتۋراسىنىڭ كوز تارتار ەرەكشەلىكتەرىن ءتۇسىندىرىپ تۇرعان. ولار اتالمىش ويىقتان بىلاي شىققان سوڭ الگى دۆوريان يمپەراتورعا: “ۇلى مارتەبەلى يمپەراتور اعزام! بۇل دۇنيەدە ەسىمىمدى ماڭگىلىككە قالدىرۋ ءۇشىن، ۇلى مارتەبەلىم، ءسىزدى قۇشاقتاي الىپ وزىڭىزبەن بىرگە تومەن قاراي قۇلاۋعا دەگەن قۇشتارلىق مىڭ مارتە بويىمدى قۇرساعانىن ايتقىم كەلەدى”، دەپتى. “بۇل ورەسكەل ويىڭىزدى ورىنداماعانىڭىز ءۇشىن سىزگە كوپتەن-كوپ راقمەت، الايدا ەندىگى جەردە ادالدىعىڭىزدى سىناقتان وتكىزەتىن مۇنداي مۇمكىندىك تۋا قويماس، ويتكەنى سىزگە وزىممەن ەندى ەشنارسە جايىندا سويلەسپەۋگە جانە ءوزىم باراتىن جەرلەرگە اتتاپ باسپاۋعا ءامىر ەتەم”، دەپ جاۋاپ قاتىپتى يمپەراتور. بۇدان سوڭ الگى اقسۇيەككە مول سىيلىق بەرىپتى. مۇنىڭ ءبارىن، سانچو، داڭقىمىزدى جايۋعا دەگەن قۇشتارلىقتىڭ تىپتەن اقىلعا سىيىمسىز نارسە ەكەنىن كورسەتۋ ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن. سەن قالاي ويلايسىڭ، گوراسييدى قارۋ-جاراعىن تۇگەل اسىنعان كۇيى كوپىردەن ءتيبردىڭ تۇڭعيىعىنا سەكىرۋگە يتەرمەلەگەن نە؟ ءمۋسييدى قولىن وتقا جاعىپ جىبەرۋگە ءماجبۇر ەتكەن نە؟ كۋرسييدى ءريمنىڭ قاق ورتاسىندا پايدا بولعان وت شاشقان ءتۇپسىز شىڭىراۋعا قۇلاۋعا تۇرتكى بولعان نە؟ يۋليي سەزاردىڭ نە قيلى جامان ىرىمدارعا قاساقانا رۋبيكوننىڭ ارعى بەتىنە وتۋىنە نە سەبەپ بولدى؟ ال ەگەر ودان گورى بەرتىنىرەكتەگى مىسالدارعا كەلەتىن بولساق، اسا ءبىر سىپايى ادام سانالاتىن كورتەس باسقارعان ەرجۇرەك يسپانداردى جاڭا دۇنيەدە كەمەلەرىن سۋعا باتىرىپ، قۋ مەديەن جاعالاۋدا قالۋعا كۇشتەگەن نە؟ وسى ىسپەتتى باسقا دا ۇلكەندى-كىشىلى ەرلىكتىڭ ءبارى دە اتاق-داڭق ءۇشىن جاسالعان قارەكەت بولدى، بولىپ تا وتىر جانە بولا دا بەرمەك؛ ال داڭققا كەلسەك، ول اجالدى ادامدارعا اجالسىزدىقتىڭ وزىندىك ءبىر ءتۇرى ىسپەتتى كورىنەدى، سول سەبەپتى دە ولار مۇنى وزدەرىنىڭ ايتۋلى ەرلىگىنە لايىق ماراپات دەپ بىلەدى، ال شىندىعىندا، بىزگە، حريستيان-كاتوليكتەر مەن كەزبە رىسارلارعا، جەر بەتىندە ءارى وتكىنشى عۇمىردا قول جەتكىزۋگە بولاتىن جانە قانشا ۇزاققا سوزىلعانىمەن، اقىرعى شەگى الدىن-الا بەلگىلەنىپ قويىلعان دەرەكتى دۇنيەمەن بىرگە قالايدا اياقتالىپ تىناتىن ءونىمسىز داڭقتان گورى انا جاقتاعى، عارىش اۋە كەڭىستىكتەرىندەگى، الداعى عۇمىردا يەلەنەتىن داڭق جايىندا كوبىرەك قام جاساعان ءجون بولار ەدى، ويتكەنى بۇل — ماڭگىلىك داڭق، — مىنە، سانچو، ىس-ارەكەتىمىز ءوزىمىز تۇتىناتىن حريستيان ءدىنى بەلگىلەپ بەرگەن شەكتەن نەلىكتەن شىقپاۋعا ءتيىس ەكەندىگىنىڭ سەبەبى وسىنداي. ءبىزدىڭ پارىز: داۋلەر كەيپىندەگى تاكاپپارلىقتى كۇيرەتۋ، قىزعانىشتى — كەڭ پەيىلدىلىك پەن اق جۇرەكتىلىك، اشۋ-ىزانى — سالقىنقاندىلىق پەن سابىرلىلىق، مەشكەيلىك پەن ۇيقىشىلدىقتى — تاماقتى از ءىشىپ، كوبىرەك سەرگەك بولۋ، ءلاززاتقۇمارلىق پەن ءناپسىقۇمارلىقتى — وي-نيەتىمىزدىڭ ءامىرشىسى ەتىپ تاڭداعان جاندارىمىزعا دەگەن ادالدىق، ال جالقاۋلىقتى — تەك حريستيان عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ايبىندى رىسار اتانۋىمىزعا دا بولاتىن جانە شىن مانىندە-اق سولاي اتانۋىمىزعا سەپتىگى تيەتىن وقيعالاردى ىزدەپ، جەر-جاھاندى شارلاپ ەل كەزۋ ارقىلى جەڭۋ بوپ تابىلادى. مىنە، سانچو، جاقسى لەپەس جەتكىزەتىن ەڭ جوعارى ماداققا يە بولۋدىڭ جولدارى وسىنداي.
— تاقسىر، ءقازىر ماعان ايتىپ بەرگەن نارسەڭىزدىڭ ءبارىن دە وتە جاقسى ءتۇسىندىم، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — الايدا، سوعان قاراماستان، ءبىر كۇدىگىمدى سەيىلدىرىپ بەرگەنىڭىزدى قالار ەدىم.
— سەن، ءسىرا، سەيىلتىپ دەمەكسىڭ-اۋ، سانچو، — دەپ تۇزەتتى ونى دون كيحوت. — ايت، ايتا بەر، شامام كەلگەنىنشە جاۋاپ قايتارىپ كورەيىن.
— ايتىڭىزشى ماعان، سەنور، — دەپ ءسوزىن جالعادى سانچو، — الگىندە ءوزىڭىز اتاعان جانە ءبارى باياعىدا دۇنيە سالعان يۋليلەر، — الدە اۆگۋستەر مە، قالاي ەدى ءوزى؟ — جانە باسقا دا جۇرەك جۇتقان رىسارلار دەيمىن-اۋ، قايدا سولار ءقازىر؟
— ماجۋسيلەر — توزاقتا، وعان ەش كۇمان جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — ال حريستياندار، ەگەر ولار ىزگى نيەتتى حريستيان بولسا، نە ماقشاردا، نە جۇماقتا.
— ءجون-اق، — دەدى سانچو، — ال ەندى تاعى ءبىر بىلگىم كەلەتىنى: اناۋ الگى اتاعى جەر جارعان سەنورلاردىڭ سۇيەگى جاتقان مازاردىڭ الدىندا كۇمىس شامدال جانىپ تۇرا ما، زياراتحانالارىنىڭ قابىرعاسى بالداقپەن، كەبىنمەن، تۇتام-تۇتام شاشپەن، بالاۋىز اياقپەن جانە كوزبەن كوركەمدەلگەن بە؟ ەگەر ولاي بولماسا، وندا نەمەن كوركەمدەلگەن؟
بۇعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ماجۋسيلەر ساعاناسى كوبىنە-كوپ ءسان-سالتاناتتى عيباداتحانا تۇرىندە سالىنعان: يۋليي سەزاردىڭ ءمايىتى عالامات ۇلكەن پيراميدانىڭ ورتاسىندا تاس بىتەۋلى جاتىر، ونى ءقازىر ريمدە اۋليە پەتردىڭ جۋالدىزى دەپ اتايدى؛ يمپەراتور ادرياننىڭ مازارى — تۇتاس ءبىر دەريەۆنيانىڭ اۋماعىن الىپ جاتقان قامال-ساراي، — بۇرىن ول Moles Hadrءىanءى15 اتالاتىن، ال ءقازىر بۇل ريمدەگى اۋليە انگەل قامال-سارايى؛ ارتەميسيا پاتشايىم جۇبايى ماۆزولدى الەمنىڭ جەتى كەرەمەتىنىڭ ءبىرى رەتىندە اسپەتتەلەتىن ساعاناعا جەرلەدى، ءبىراق اتالمىش مازارلاردىڭ بىردە ءبىرى، ماجۋسيلەر تۇرعىزعان باسقا دا ساعانالار سەكىلدى، كەبىنمەن دە، بۇل جەردە اۋليە جاتقانىن اڭعارتاتىن باسقاداي تارتۋ-تارالعىمەن جانە ەمبلەمامەن دە كوركەمدەلمەگەن.
— ءوزىم دە سولاي ويلاعام، — دەدى سانچو. — ال، ەندى ايتىڭىزشى، ەڭ كەرەمەت ەرلىك نە: ولگەندى ءتىرىلتۋ مە الدە ءداۋدى ءولتىرۋ مە؟
— بۇعان باس اۋىرتۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — ەڭ كەرەمەت ەرلىك — ولگەندى ءتىرىلتۋ.
— مىنە، وسى جەردە ۇستالىپ قالدىڭىز، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو. — ەندەشە، ولگەندى تىرىلتەتىن، كاريدىڭ كوز جانارىن اشاتىن، اقساقتىڭ اياعىن تۇزەپ بەرەتىن، سىرقاتتى ساۋىقتىراتىن ادام، مازارىنىڭ الدىندا شامدال جانىپ تۇراتىن، زياراتحاناسىنا جيىلعان تاۋاپ ەتۋشى ءنوپىر مۇردەسىنە باس ۇراتىن ادام، ولاي بولسا، جەر بەتىندە قانشاسى عۇمىر كەشپەسىن مەيلى، سونشا ماجۋسيلىك يمپەراتور مەن كەزبە رىساردىڭ ءبارى قالدىرعان جانە قالدىرىپ جاتقان داڭقتان الدەقايدا ارتىق داڭققا وسى ومىردە دە، الداعى ومىردە دە يە بولا بەرمەك.
— بۇل سوزىڭمەن كەلىسۋگە بولادى، — دەدى دون كيحوت.
— اۋليە ءمايىتى مەن مۇردەسىنىڭ دابىسى، يگى قۋاتى جانە، جۇرت اۋزىندا ايتىلىپ جۇرگەندەي، دارگەيى ەرەكشە قۇرمەتتەلەتىنى سونشا، — دەپ ءسوزىن جالعاي ءتۇستى سانچو، — قاسيەتتى شىركەۋ-انامىزدىڭ رۇقساتىمەن جانە ماقۇلداۋىمەن ونىڭ زياراتحاناسىنا شامدال دا، شىراق تا، بالداق تا، سۋرەت تە، شاش تۇتامى دا، كوز بەن اياق تا قويىلعان، — وسىنىڭ ءبارى قۇدايعا قۇلشىلىق ەتۋدى كۇشەيتۋ جانە اۋليەنىڭ حريستياندىق داڭقىن نىعايتا ءتۇسۋ ماقساتىنا قىزمەت ەتەدى. كورولدەر اۋليە ءمايىتىن، ياعني مۇردەسىن ورنالاسپاق جەرىنە يىعىنا سالىپ كوتەرىپ بارادى، سۇيەگىنىڭ كىشكەنە كەسەكتەرىن سۇيەدى، وسى كەسەكتەرمەن تاۋاپحانالارى مەن ەلەۋلى دەگەن مەحراپتارىن اشەكەيلەپ، ءقادىرىن ارتتىرا تۇسەدى.
— وسى ايتقاندارىڭنان قانداي ءتۇيىن تۇيۋگە بولادى سوندا، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ءتۇيىن مىناداي، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — ءسىز بەن ءبىزدىڭ اۋليەگە اينالۋىمىز قاجەت، سوندا ءوزىمىز سونشالىقتى قۇشتار بوپ جۇرگەن جاقسى اتاققا تەزىرەك قول جەتكىزەتىن بولامىز. مىنا قىزىققا قاراڭىز، سەنور: كەشە مە الدە الدىڭعى كۇنى مە (قىسقاسىن ايتقاندا، تاياۋدا) ەكى جالاڭ اياق موناح ايەلدى اۋليەلەر قاتارىنا قوستى، مىنە ەندى ءقازىر سولاردىڭ تاندەرىن جانسىزداندىرۋ ماقساتىندا بەلدەن بۋىنعان شىنجىرىن ءسۇيۋ نە بولماسا سوعان قول تيگىزۋ زور باقىت سانالادى جانە بۇگىنگى تاڭدا بۇل شىنجىرلار، مەنىڭ بىلۋىمشە، كورولىمىزدىڭ، قۇداي قامقور بوپ جۇرگەن ءامىرشىمىزدىڭ، ارسەنالىندا ساقتاۋلى تۇرعان رولاند سەمسەرىنەن دە ارتىق قۇرمەتتەلەتىن كورىنەدى. سوندىقتان دا، كوزسىز باتىر، وعان قوسا كەزبە رىسار بولعاننان گورى، سەنور، الدەنەندەي ءبىر وردەننىڭ موماقان موناحى بولعان الدەقايدا جاقسى، ويتكەنى، داۋگە مە، قۇبىجىققا ما الدە اندرياكقا ما، كىمگە بولسىن ءبارىبىر، جيىرما مىڭ رەت نايزا سالعاننان گورى، ءوزىڭدى ءوزىڭ قامشىمەن جيىرما رەت شىقپىرتقان قۇداي نازارىنا تەزىرەك شالىنادى.
— بۇعان ايتار داۋىم جوق، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — ءبىراق جۇرتتىڭ ءبارى بىردەي موناح بولا المايدى عوي، ونان سوڭ قۇدايدىڭ نىق سەنىمدە جۇرگەندەردى پەيىشكە اپارار جولى دا الۋان-الۋان. رىسارلىق تا موناحتار وردەنىنىڭ ءبىر ءتۇرى: رىسارلار اراسىندا دا ماڭگىلىك جان راقاتىنا بولەنىپ جۇرگەن اۋليەلەر بار.
— ءجون، — دەدى سانچو جۋاسي سويلەپ، — ءبىراق، ەستۋىمشە، پەيىشتەگى موناحتار رىسارلاردان الدەقايدا كوپ دەسەدى.
— مۇنىڭ سەبەبى، رىسارلارعا قاراعاندا ينوكتار ونسىز دا وتە كوپ قوي، — دەدى دون كيحوت.
— كەزبە رىسارلار دا از ەمەس، — دەدى سانچو كەلىسىڭكىرەمەي.
— از ەمەس، — دەپ ماقۇلدادى دون كيحوت، — ايتسە دە ولاردىڭ اراسىندا رىسار اتانۋعا لايىقتىلارى كەمدە-كەم.
مىنە، وسىنداي جانە وسىعان ۇقساس اڭگىمەلەرمەن ولار ءبىر ءتۇن مەن ءبىر كۇندى وتكىزدى، كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق ەشقانداي شىتىرمان وقيعا كەزىككەن جوق، ال دون كيحوتقا بۇل اجەپتاۋىر ۋايىم بولدى. اقىرى، ەرتەڭىنە كەشكىسىن، ولاردىڭ كوز الدىندا زاڭعار قالا توبوسو كولبەپ جاتتى، سونى كورگەندە دون كيحوت قۋانىپ قۇنتىڭداپ كەتتى، ال سانچو بولسا كوڭىلسىزدەنىپ، تۇنجىراپ قالدى، ويتكەنى دۋلسينەيانىڭ قايدا تۇراتىنىنان مۇلدەم حابارى جوق-تى جانە ونىمەن ءومىرى جۇزدەسىپ كورمەگەن، ايتا كەتەرلىگى، قوجايىنى دا ونى ءومىرى كورمەگەن ادام-دى؛ ءسويتىپ، ءبىرى — ونى كورۋگە ىنتىزارلىقتان، ەكىنشىسى — ونى ەشقاشان كورمەگەندىكتەن، ەكەۋى دە ەرەكشە تولقۋ ۇستىندە بولدى؛ سانچو قوجايىنى ءوزىن توبوسوعا اتتاندىرعاندا نە ىستەۋى كەرەگىن ويلاپ تابا الماي قارا تەرگە ءتۇستى. اقىر سوڭىندا دون كيحوت قاراڭعىلىق قويۋلانعانشا قالاعا كىرمەي تۇرا تۇرۋعا ۇيعارىم جاسادى، ءسويتىپ ولار ۋاقىتشا توبوسو ماڭايىنداعى ءبىر توعايعا كەلىپ ورنالاستى، ال بەلگىلەنگەن مەرزىم جەتكەندە ەكەۋى قالاعا كەلىپ كىردى، سول جەردە ولار قايتكەندە دە جولىقپاي قويمايتىن جاعدايعا جولىقتى.
ءىح تاراۋ
مۇندا وسى تاراۋدا ايتىلاتىن جايلار تۋراسىندا باياندالادى.
ءتۇن كەمەلىنە كەلگەن شاقتا، الدە كەمەلىنە ونشالىق كەلە قويماعان شاقتا ما، ايتەۋىر، دون كيحوت پەن سانچو توعايدى تاستاپ، توبوسوعا كەلىپ كىردى. تۇرعىندارى تىنىس الىپ، الاڭسىز ۇيقى سوعىپ جاتقاندىقتان قالا دا جىم-جىرت تىنىشتىقتا مۇلگىپ تۇرعان. اي اجەپتاۋىر جارىق-تى، الايدا سانچوعا سالساڭ، ءتۇننىڭ كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعى بولعانى جاقسى ەدى، ويتكەنى كەششەلىگىن سەزدىرمەۋ ءۇشىن قاراڭعىلىقتى سىلتاۋ ەتە الاتىن. قالادا تەك ءيتتىڭ ۇرگەنى عانا ەستىلىپ تۇردى، بۇل دون كيحوتتىڭ قۇلاعىنا تۇرپىدەي ءتيىپ، سانچونىڭ ازا بويىن قازا قىلۋمەن بولدى. ارەدىك-ارەدىك ەسەك اقىرىپ، شوشقا قورسىلداپ، مىسىق مياۋلاپ جاتتى، ءارقيلى اۋەندەگى بۇل دىبىستار ءتۇننىڭ ماۋجىراعان تىنىشتىعىندا ادەتتەن تىس قاتتى جامىراپ تۇردى؛ عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان رىسار بۇل جاعدايدى جامان ىرىمعا جورىدى، ايتكەنمەن، سانچوعا قاراپ:
— سانچو بالام! دۋلسينەيانىڭ سارايىنا قاراي جول باستا، — بالكىم ول ۇيقىسىنان ويانعان دا شىعار، — دەگەندى ايتتى.
— ءوي، قايداعى سارايدى ايتىپ تۇرسىز، مارتەبەلى حانىممەن ۇكىنىڭ ۇياسىنداي عانا ۇيشىكتە جۇزدەستىم ەمەس پە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو.
— شاماسى، سول تۇستا ول تەكتى اۋلەتتەن شىققان سەنورالار مەن پرينسەسسالار اراسىندا قالىپتاسقان جانە داستۇرگە اينالعان ءۇردىس بويىنشا قۇربىلارىن ەرتىپ قامال-سارايىنداعى شاعىنداۋ مەكەن-جايلارعا بارىپ جۇرگەن عوي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت.
— سەنور! — دەدى سانچو. — اقىرى ماعان قاساقانا دۋلسينەيا حانىمنىڭ ءۇيىن قامال-سارايعا اينالدىرعىڭىز كەلسە، ايتىڭىزشى، وسىنداي بەيۋاقتا ونىڭ قاقپاسى نەلىكتەن اشىق تۇرۋعا ءتيىس؟ ونى اشتىرۋ ءۇشىن قاقپانى تارسىلداتىپ شۋ شىعارعانىمىز قالاي بولادى؟ ويتسەك، جۇرتتىڭ ءبارىن دۇرلىكتىرىپ، مازاسىن الامىز عوي. سوندا قالاي سىزدىڭشە، كوڭىلى سوققان كەزدە كەلە بەرەتىن، كەلىپ ەسىك قاعاتىن، بەيۋاق بولعانىنا قاراماي وزدەرىن ىشكە كىرگىزىپ الاتىن اشىنالارعا ۇقساپ بيكەشتەر ەسىگىن قاعىپ تۇرماقپىز با؟
— ەڭ قيىنى — قامال-سارايدى تاۋىپ الۋ، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي، — نە ىستەيتىنىمىزدى، سانچو، ساعان سودان كەيىن ايتام. دۇرىستاپ قاراشى ءوزىڭ، سانچو: مەن ءجوندى كورە الماي تۇرمىن-اۋ دەيمىن، انە ءبىر قاراۋىتقان ءزاۋلىم عيمارات شىنىمەن-اق دۋلسينەيانىڭ سارايى سەكىلدى.
— ەندەشە، تارتا بەرسەڭىزشى العا قاراي، تاقسىر، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — بالكىم، شىنىمەن دە سولاي شىعار، ءبىراق سول سارايدى ءوز كوزىممەن كورىپ، قولىممەن سيپاعاننىڭ وزىندە دە، ءبارىبىر، ءدال قازىرگى كەزدىڭ كۇندىز ەكەنىنە قانداي سەنسەم، وعان دا سونداي سەنەتىن بولام.
دون كيحوت ءبىرىنشى بولىپ قوزعالدى، ءسويتىپ ەكى ءجۇز قادامداي جۇرگەن سوڭ قاراۋىتىپ تۇرعان ءزاۋلىم عيماراتقا جاقىنداپ، بيىك مۇناراسى بارىن بايقادى، سول ارادا عانا مۇنىڭ قامال-ساراي ەمەس، سوبور ەكەنىن اڭعاردى. سونى كورگەن ول:
— ءبىز شىركەۋگە تاپ كەلدىك، سانچو، — دەپ ءۇن قاتتى.
— كورىپ تۇرمىن، — دەدى سانچو. — قۇداي ساقتاعاندا، ايتەۋىر مولاعا تاپ كەلمەگەنىمىزگە شۇكىر، ايتپەسە وسىنداي بەيمەزگىل ۋاقىتتا تەنتىرەپ زيرات كەزىپ ءجۇرۋ جاقسى ىرىم بولماس ەدى، ونىڭ ۇستىنە، ەگەر قارا باسىپ قاتەلەسىپ كەتپەسەم، الگى سەنورانىڭ ءۇيى تۇيىق كوشەدە ورنالاسقان دەپ وزىڭىزگە ايتقان دا سەكىلدى ەدىم.
— قۇدايدان قورىقساڭ ەتتى، ميعۇلا! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — قامال-سارايلار مەن كورول سارايلارىن تۇيىق كوشەگە تۇرعىزعانىن قايدان كوردىڭ؟
— سەنور! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — ءار ەلدىڭ سالتى باسقا: شاماسى، مۇندا، توبوسودا، سارايلار مەن ءزاۋلىم عيماراتتار تار كوشەدە تۇرعىزىلاتىن بولعانى عوي، سوندىقتان، تاقسىر، راقىم ەتىپ، جاقىن ماڭداعى كەڭ كوشەلەر مەن تار كوشەلەردى ارالاپ شىعۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى، — بالكىم، الدەبىر قالتارىستان عايىپتان-تايىپ الگى سارايدى ۇشىراتىپ تا قالارمىن، تاپتىرماي سىلەمىزدى قاتىرىپ، دىڭكەلەتىپ ءبىتتى عوي، يت جەگىر.
— اياۋلى حانىمىما قاتىستى نارسەلەر جايىندا ايتقاندا اۋزىڭا اباي بول، — دەپ ەسكەرتتى دون كيحوت، — بوسقا قىزبالانبايىق، اقىلىمىزدىڭ قالعان-قۇتقانىنان ايرىلىپ قالمايىق.
— شامام كەلگەنشە شىدامدى بولۋعا تىرىسارمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — ءبىراق ءبيبىمىزدىڭ ءۇيىن ءبىر كورگەندە-اق ءومىر-باقي ەستە ساقتاپ قالۋىمدى جانە ءتۇن ورتاسىندا تاۋىپ بەرۋىمدى تالاپ ەتىپ وتىرعانىڭىزدا ۇندەمەي قالۋعا قانشا ءتوزىم كەرەك ەكەنىن بىلسەڭىز! ونىڭ ءۇيىن ءتىپتى ءوزىڭىز دە، تاقسىر، تابا الماي تۇرسىز عوي، ال ءسىزدىڭ ونى مىڭ مارتە كورگەنىڭىزگە ەش كۇمان جوق.
— سەن مەنى تىعىرىققا تىرەپ تۇرسىڭ، سانچو، — دەدى دون كيحوت. — بەرى قارا، نايساپ، جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيانى ەشقاشان كورمەگەنىمدى، سارايىنىڭ تابالدىرىعىن ەشقاشان اتتاماعانىمدى، وعان تەك سىرتتاي، ۇزىنقۇلاق حابار بويىنشا عاشىق بولعانىمدى، ويتكەنى اجارى مەن اقىلى جايىنداعى اۋىزدان-اۋىزعا تاراعان ماداق ءسوزدى مەنىڭ دە قۇلاعىم شالعانىن ساعان سان قايتالاپ ايتپاپ پا ەدىم؟
— ەندى ءتۇسىندىم ءبارىن، — دەپ سالدى سانچو، — جانە اشىعىن ايتۋعا ءتيىسپىن: ەگەر ءسىز، تاقسىر، ونى كورمەگەن بولساڭىز، وندا ءوزىم جايىندا ءتىپتى اڭگىمە جوق.
— ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، — دەدى دون كيحوت نارازىلىق ءبىلدىرىپ، — قالاي بولعاندا دا ايتەۋىر، ماعان ونىڭ ءدان ۇشىرىپ جاتقانىن كورگەنىڭدى ايتقانسىڭ جانە وعان بەرىپ جىبەرگەن حاتىما جاۋاپ اكەلگەنسىڭ.
— بۇل ماسەلەگە ونشا شۇقشيا بەرمەڭىز، سەنور، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — سوندىقتان، ءبىلىپ قويعانىڭىز ابزال، ونى كورۋىم دە، جاۋابىن اكەلۋىم دە ۇزىنقۇلاق حابار بويىنشا ىسكە اسقان-دى، ال سەنورا دۋلسينەيا دەگەن كىم، قانداي ادام — ماعان ول جايىندا ايتۋ دا ءبىر، ايدالاعا لاعۋ دا ءبىر.
— سانچو، سانچو! — دەدى دون كيحوت دەبدىرەپ. — ارينە، كەيدە ازىلدەپ قويعاننىڭ ارتىعى جوق، ءبىراق كەيدە قانداي قالجىڭ دا ەرسى ءارى ەبەدەيسىز بوپ شىعادى. ەگەر مەن جۇرەگىمنىڭ امىرشىسىمەن ەشقاشان جۇزدەسپەدىم جانە تىلدەسپەدىم دەسەم، بۇل سەنىڭ دە ونىمەن ەشقاشان تىلدەسپەدىم جانە جۇزدەسپەدىم دەپ جاريا ەتۋىڭ كەرەك دەگەن ءسوز ەمەس، — مۇنىڭ ولاي ەمەستىگىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي.
وسىلاي اڭگىمەلەسىپ تۇرعان كەزدەرىندە قارسى الدارىنان قوس قاشىر جەتەكتەگەن الدەبىر ادام بوي كورسەتتى، جەرگە سۇيرەتىلىپ كەلە جاتقان سوقانىڭ شىقىرىنا قاراپ دون كيحوت پەن سانچو ونى تاڭ اتپاي تۇرىپ تەلىمىنە قاراي كەتىپ بارا جاتقان ديقان عوي دەپ تۇيگەن، بۇل شىن مانىندە دە سولاي بولاتىن. ديقان ءان سالىپ كەلە جاتىر ەدى:
رونسيەۆالداعى اڭشىلىقتا
سورلادىڭدار-اۋ، فرانسۋزدار.
— ەگەر بۇگىن الدەنەندەي ءبىر جاقسىلىققا جولىقپاساق، — دەدى ونى تىڭداپ العان دون كيحوت، — تۇرعان ورنىمدا جەر تابانداپ قالايىن. مىنا ديقاننىڭ قانداي ءاندى ايتىپ كەلە جاتقانىن ەستىپ تۇرمىسىڭ؟
— ەستۋىن ەستىپ تۇرمىن عوي، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق ءبىزدىڭ ىزدەپ جۇرگەن نارسەمىزگە رونسيەۆالداعى اڭشىلىقتىڭ قاتىسى قانشا؟ ءدال وسىلايشا ونىڭ كالاينوس جايىندا دا ءان سالۋىنا بولاتىن ەدى، — ال بۇدان بىزگە كەلىپ-كەتەر جاقسىلىق تا، جاماندىق تا جوق.
سول ەكى ارادا ديقان دا تاياپ قالعان، دون كيحوت وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— ىسكە ءسات، قادىرمەندى دوستىم! جان تەڭ كەلمەس پرينسەسسا دونيا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ سارايى قاي جەردە ەكەنىن ايتىپ بەرە الماس پا ەكەنسىز ماعان؟
— سەنور! — دەپ جاۋاپ قاتتى جىگىت. — مەن ءوزىم باسقا جەردە تۇرام، مۇندا بار-جوعى بىرنەشە كۇن عانا بولماقپىن، ءبىر داۋلەتتى جەر يەلەنۋشىگە ەگىستىكتە جۇمىس ىستەۋگە جالدانعام. مىنا قارسى بەتتەگى ۇيدە سۆياششەننيك پەن پونومار تۇرادى، سول ەكەۋىنىڭ ءبىرى، بالكىم، ءتىپتى ەكەۋى دە الگى پرينسەسسا جايىندا سىزگە ناقتى مالىمەت بەرۋى مۇمكىن، سەبەبى ولاردا توبوسوداعى بارلىق تۇرعىننىڭ ءتىزىمى بار، ايتسە دە، ءوز ويىمشا، كۇللى توبوسودان بىردە ءبىر پرينسەسسانى شىراق الىپ ىزدەسەڭ دە تاپپاسىڭ حاق. راس، بايباتشا ايەلدەر كوپ، تاكاپپارلارى دا جەتىپ ارتىلادى: ولاي دەيتىنىم، ءوز ۇيىندە وتىرعان سوڭ ءبارى ءوزىن پرينسەسسا سەزىنەدى عوي.
— ەندەشە، دوستىم، — دەپ ءىلىپ اكەتتى دون كيحوت، — سولاردىڭ اراسىندا الگىندە ءوزىم سۇراستىرعان حانىم دا بولۋعا ءتيىس.
— ابدەن مۇمكىن، — دەي سالدى جىگىت، — ال ەندى حوش بولىڭىزدار، تاڭ سىز بەرىپ قالدى.
سۇراستىرۋدىڭ سوڭىن كۇتپەگەن ول قاشىرلارىن قۋالاي جونەلدى. مىرزاسىنىڭ ابدىراپ قالعانىن جانە وتە رەنجۋلى ەكەنىن كورگەن سانچو بىلاي دەدى:
— سەنور! تاڭ اتىپ كەلەدى، كۇن شىققاندا كوشەدە تۇرعانىمىز جاراسپايدى، سوندىقتان قالادان شىعىپ كەتكەنىمىز ءتاۋىر بولار: ءسىز، تاقسىر، تاياۋ ماڭداعى ورماندا بوي تاسالاي تۇرار ەدىڭىز دە، مەن كۇندىز قالاعا قايتىپ ورالىپ، مەيىربان حانىمىمنىڭ الدە ءۇيىن، الدە قامالىن، الدە سارايىن ىزدەپ تاپقانشا قالتارىس-قالتارىستى قاراپ شىعار ەدىم؛ تاپپاسام، ارينە، مۇنىڭ ۇلكەن باقىتسىزدىق بولارى راس، ال تاپسام، مارتەبەلى حانىممەن ءسىزدىڭ قايدا جانە قانداي كوڭىل كۇيدە ونىڭ ءامىرى مەن كەڭەسىن كۇتىپ وتىرعانىڭىز جايىندا، ار-نامىسى مەن جاقسى اتىنا نۇقسان كەلمەيتىندەي جولمەن قالاي جۇزدەسۋىڭىزگە بولاتىنى جايىندا اڭگىمەلەسەر ەدىم.
— سەن كوپ ويدى از عانا مولشەردەگى ءسوزدىڭ اۋقىمىنا سىيعىزىپ جىبەردىڭ، سانچو، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت. — بۇل كەڭەسىڭدى اسقان ىرزاشىلىقپەن قابىل الام جانە ونى قولما-قول ورىنداۋعا قۇشتار بوپ تۇرمىن. ءسويتىپ، بالام، ءبىز ورمانعا بارامىز، مەن سوندا بولا تۇرام، ال سەن، ءوزىڭ ۋادە ەتكەندەي، قالاعا قايتىپ ورالاسىڭ، حانىمىمدى ىزدەپ تاباسىڭ، ونىمەن جۇزدەسىپ، اڭگىمەلەسەسىڭ، اقىل-پاراساتى مەن ىزەتتىلىگىن ەسكەرسەك، ونىڭ تاراپىنان ءبىز كۇتپەگەن كەرەمەت ءبىر جاقسىلىقتىڭ بولىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس.
ءوزى سەررا مورەناعا جەتكىزدىم دەپ جۇرگەن دۋلسينەيانىڭ جالعان جاۋابىنا قاتىستى وتىرىگى شىعىپ قالماسى ءۇشىن سانچو قوجايىنىن توبوسودان الىپ كەتۋگە اسىعىپ تۇر ەدى، سوندىقتان قالانى تەزىرەك تاستاپ شىعۋعا بارىن سالعان جانە بۇل ويى شىنىمەن-اق جەدەل ىسكە استى؛ ءسويتىپ، ولار قالادان ەكى ميلدەي جەردە ورنالاسقان ءبىر ورماندى، دالىرەك ايتقاندا، توعايدى تاۋىپ الدى. دۋلسينەيامەن سويلەسۋ ءۇشىن سانچو قالاعا بارىپ قايتقانعا دەيىن دون كيحوت سوندا وتىرا تۇرۋدى ۇيعاردى، — ال ءبىزدىڭ ەلشىمىز جولشىباي ايرىقشا كوڭىل اۋدارۋعا جانە ەرەكشە سەنىم بىلدىرۋگە لايىق وقيعالارعا كەز بولدى.
ح تاراۋ
مۇندا سانچونىڭ دۋلسينەيانى قالايشا وپ-وڭاي جادىلاپ قويعانى جونىندە، سونداي-اق قانشالىقتى كۇلكىلى بولعانىمەن، سونشالىقتى شىنشىل باسقا دا وقيعالار جايىندا اڭگىمەلەنەدى.
وسى تاراۋدا اڭگىمە بولاتىن جايلارعا جەتكەن وسىناۋ ايتۋلى تۋىندىنىڭ اۆتورى وقىرمان سەنىمىنەن ايرىلىپ قالماۋ ءۇشىن بۇل تۋراسىندا جۇمعان اۋزىمدى اشپاعانىم ءجون بولار-اق ەدى دەگەندى ايتادى، ويتكەنى دون كيحوتتىڭ ەسالاڭدىعى مۇندا ادام ايتقىسىز دارەجەگە جەتەدى، ءتىپتى الەمدەگى ەڭ ەرەن، ەڭ ەرەسەن ەسالاڭدىقتاردى دا جولدا قالدىرىپ، اربالەتتەن ەكى رەت اتقانداعىداي قاشىقتىققا العا شىعىپ كەتەدى. ايتسە دە، اسا قاتتى ابىرجىپ، ابىگەرگە تۇسكەنىمەن، اقىر اياعىندا بۇل جايدى ول ءوز جانىنان ەشتەڭە قوسپاي جانە شىندىقتى ءبىر شوكىم دە شەگەرمەي، سونىڭ وزىندە دە سۋايت دەگەن ايىپ ارقالاپ شىعاتىنىنا كوڭىل اۋدارماي، ومىردە قالاي ورىن السا سول قالپىندا سۋرەتتەپ شىقتى؛ بۇل رەتتە ول دۇرىس قادام جاساعان، سەبەبى اقيقات كەي جاعدايدا جۇقارىپ-جۇقالانعانىمەن ەشقاشان جىرتىلمايدى، مايدىڭ سۋ بەتىنە قالقىپ شىعاتىنى سەكىلدى قاشان دا جالعاندىقتان جوعارى تۇرادى. ءسويتىپ، اڭگىمەسىن ارمەن جالعاعان ول، اتاقتى توبوسونىڭ ىرگەسىندەگى شوق تالعا ما، توعايعا ما، ورمانعا ما بوي تاسالاعان دون كيحوتتىڭ سانچوعا قالاعا قايتىپ بارۋعا، اياۋلى حانىمىمەن ءوز اتىنان اڭگىمەلەسپەيىنشە جانە شىن بەرىلگەن رىسارىمەن جۇزدەسۋگە، بولاشاقتا كۇللى قاندى شايقاستارى مەن قيىن باستامالارىنىڭ بارىنشا ءساتتى اياقتالارىنا دەگەن ۇمىتتەن قول ۇزبەۋى ءۇشىن وزىنە وڭ ساپار تىلەۋگە ريزاشىلىعىن المايىنشا كوزىنە كورىنبەۋگە ءامىر ەتكەنىن ايتادى. سانچو وزىنە بەرىلگەن بۇيرىقتى بۇلجىتپاي ورىنداۋعا جانە انا جولعىدان اۋماعان ۇنامدى جاۋاپ اكەلۋگە ۋادە ەتتى.
— بارا عوي، بالام، — دەدى دون كيحوت، — ءبىراق ءوزىڭ جولىققالى تۇرعان نۇر شاشقان سۇلۋلىقپەن جۇزدەسكەن ساتىڭدە اسىپ-ساسىپ ابىرجۋشى بولما. بەۋ، كۇللى الەمدەگى اتقوسشىلاردىڭ ەڭ باقىتتىسى! قاپەرىڭنىڭ بەرىك بولۋىنا قام جاسا، اياۋلى حانىمىم ءوزىڭدى قالاي قابىلداعانىن قاپىسىز ەسىڭدە ساقتا: ءوتىنىشىمدى وزىنە بايان ەتىپ تۇرعان شاعىڭدا ءوڭى الابۇرتىپ كەتتى مە؛ ەسىمىمدى ەستىگەن ساتتە ءبىرتۇرلى ۇرگەلەكتەنىپ، ۇيالشاقتاپ قالدى ما؛ ەگەر جوعارى اقسۇيەكتىك دارەجەسىنە ساي اسەم بەزەندىرىلگەن ورىنتاقتا وتىرسا، كوپشىكتەرىنە قاراي شالقالاي كەتتى مە؛ ەگەر سەنى تۇرەگەپ تۇرعان قالپىندا قابىلداعانداي بولسا، اياعىنا تۇسەر سالماعىن الما-كەزەك اۋىستىرىپ، تىپىرشىپ تۇردى ما، سونى بايقا؛ جاۋابىن ەكى نەمەسە ءۇش مارتە قايتالاعان جوق پا؛ قايىرىمدىلىق تانىتىپ تۇرىپ قاتالدىق ءبىلدىردى مە نەمەسە، وعان كەرىسىنشە، جابىرقاڭقى ءتۇرىن وزگەرتىپ جايناڭداپ شىعا كەلدى مە؛ جيعان شاشىندا شاشاۋ جوق بولسا دا، جوندەپ قويماققا قولىن كوتەردى مە؛ قىسقاسى، بالام، بارلىق قيمىل-قوزعالىسىن قالت جىبەرمەي قاداعالا، ويتكەنى وسىنىڭ ءبارىن بۇلجىتپاي جەتكىزسەڭ، وندا ونىڭ كوڭىل تۇكپىرىندە وزىمە دەگەن قانداي سەزىم بۇعىپ جاتقانىن ايقىن اڭعارار ەدىم؛ ەگەر ءالى كۇنگە شەيىن بىلمەسەڭ، ءبىلىپ قويعانىڭ ابزال، سانچو: سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى باۋراعان عاشىقتاردىڭ ىس-ارەكەتى مەن سىرت كوزگە شالىنار قىلىعى جان-دۇنيەسىندە نە بولىپ، نە قويىپ جاتقاندىعىنان حابار جەتكىزەتىن ەڭ سەنىمدى شابارمان بوپ تابىلادى. سونىمەن، جولىڭ مەنىڭ جولىمنان جەڭىلدەۋ بولعاي، دوستىم، بارا عوي ەندى جانە جاپادان-جالعىز ۋايىمعا باتىپ، ابىرجىپ ازاپ شەگىپ وتىراتىن مەن بەيباق كۇتەردەن دە گورى مولىراق تابىسقا قول جەتكىزىپ قايت.
— بوپتى وندا، مەن كەتتىم، كەشىكپەي قايتىپ ورالارمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — ال ءسىز، مارحاباتتى مىرزام، جۇرەگىڭىزدىڭ اپتىعىن باسا تۇرىڭىز، ايتپەسە دەگبىردەن ابدەن ايرىلعاندايسىز جانە تاۋەكەل دەگەن جەلقايىق، وتەسىڭ دە كەتەسىڭ، سۇزەگەن سيىرعا قۇداي ءمۇيىز بەرمەيدى، سوسىن تاعى: باقىت شىبىن سياقتى، بىرەسە گۇلگە، بىرەسە كوڭگە قونادى، دەگەن سوزدەردى ەسكە الىڭىز. مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، تۇندە ءبىز اياۋلى حانىمنىڭ سارايىن دا، قامالىن دا تابا المادىق قوي، ەسەسىنە ءقازىر، تاپا-تالتۇستە، مەن ولاردى الدەقالاي كەزدەيسوق تۇردە تاۋىپ الارمىن دەپ ويلايمىن، تەك تاپسام ەكەن، ال ونىمەن تىلدەسۋ جاعىنا الاڭ بولماڭىز — ونى وزىمە تاپسىرىڭىز.
— شىنىندا دا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ماقالدارىڭدى ءسوز اراسىنا قاشان دا وتە وڭتايلى قىستىراسىڭ، ويعا العان ىستەرىمدى ورىنداۋ ءۇشىن ماعان دا قۇداي سونداي وڭتايلى جاعداي تۋعىزعاي.
بۇل سوزدەردى جۇرە تىڭداعان سانچو ەسەگىنىڭ باسىن بۇردى دا، تەپەڭدەپ تارتا جونەلدى، ال اتقا ءمىنىپ وتىرعان دون كيحوت، اياعىن ۇزەڭگىگە شىرەپ، نايزاسىنا سۇيەنگەن قالپى بەرەكەسىز بۋالدىر ويعا بەرىلدى. ەندى ءبىز ونى وسى ارادا قالدىرىپ، سانچو پانسانىڭ سوڭىنان ىلەسەيىك: مىرزاسىنان جىراقتاپ بارا جاتقان ونىڭ دا كوڭىلى الاي-تۇلەي بوپ، ويعا شومىپ كەتكەن-دى؛ مۇنىسى جانىن قاتتى جابىرقاتقانى سونشا، ورماننان شىققان بويدا ارتىنا جالتاق-جالتاق قارانىپ الىپ، دون كيحوتتىڭ كورىنبەيتىنىنە كوز جەتكىزگەن سوڭ ەسەگىنەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، اعاشتىڭ تۇبىنە كەپ جايعاسىپ وتىردى دا، وزىمەن-وزى بىلاي دەپ سويلەسىپ كەتتى:
— ايتىڭىزشى، سانچو باۋىرىم، قاي جاققا قاراي باعىت الدىڭىز؟ كىم بىلەدى، بالكىم، جوعالعان ەسەگىڭىزدى ىزدەپ جۇرگەن شىعارسىز؟ — جوعا، و نە دەگەنىڭ. — ەندەشە، قايدا بارا جاتىرسىز؟ — بىلگىڭ كەلسە، مەن پرينسەسسانىڭ تاپ وزىنە بارا جاتىرمىن، ال بۇل پرينسەسسا بولسا، سۇلۋلىقتىڭ كۇنى جانە مۇقىم اسپان الەمى. — سوندا مۇنىڭ ءبارى، سىزدىڭشە، سانچو، قاي جەردە ورنالاسقان؟ — قاي جەردە دەيسىڭ بە؟ زاڭعار قالا توبوسودا. — ءجون ەكەن! ال كىم ءسىزدى وندا جىبەرگەن؟ — مەنى وندا ايبىندى رىسار لامانچالىق دون كيحوت جىبەردى، اناۋ الگى قيسىقتى تۇزەتەتىن، شولدەگەنگە تاماق بەرەتىن، اشىققانعا سۋسىن بەرەتىن ادامدى ايتام. — وتە جاقسى. ال، الگى بيكەشتىڭ قايدا تۇراتىنىن بىلەسىز بە، سانچو؟ — مىرزامنىڭ ايتۋىنشا، ول نە كورول سارايىندا، نە ءسان-سالتاناتى مول قامالدا تۇراتىن كورىنەدى. — ال ءسىز بۇرىن ونى كورىپ پە ەدىڭىز؟ — جوعا، ءوزىم دە، مىرزام دا ونى ەشقاشان كورگەن ەمەسپىز. — مۇندا پرينسەسسالارىن ازعىرىپ، تەرىس جولعا سالىپ، ايەلدەرىنىڭ مازاسىن الۋ ءۇشىن كەلگەندەرىڭنەن قۇلاعدار بولعان كەزدە توبوسو تۇرعىندارى جەدەل باس قوسىپ، وزدەرىڭدى وڭدىرماي تاياقتاپ سىلەيتىپ سالسا، مۇنىسى ابدەن ورىندى ءارى ءادىل بوپ شىقپاي ما؟ — شىنىن ايتۋ كەرەك، ەگەر ەلشى ەكەنىمدى ەسكەرمەسە، مۇنىڭ مەيلىنشە ورىندى بولاتىنىندا داۋ جوق، ءبىراق مىناداي ءسوز بار ەمەس پە:
ءسىز — ەلشىسىز، ەي دوستىم،
ەندەشە، سىزدە كىنا جوق.
— مۇنى ارقا تۇتپاي-اق قويىڭىز، سانچو، — لامانچالىقتار قانشالىقتى ءادىل بولسا، سونشالىقتى ىزاقور، نامىسىنا تيگەنگە توزبەيدى-اق. كرەست ۇستاپ تۇرىپ ايتايىن: ارام ويىڭىزدىڭ بارى اڭعارىلا قالسا، حالدەرىڭىزدىڭ مۇشكىل بولارى انىق. — جوعال، شايتان! قاسيەت دارىعان جەردە وتىرمىز! اپىراي دەيمىن-اۋ، بىرەۋدىڭ راقات-قىزىعى ءۇشىن قۇستىڭ ءسۇتىن ىزدەپ تەنتىرەيتىندەي نە كورىنگەن ماعان؟ توبوسودان دۋلسينەيانى ىزدەۋ دە ءبىر — راۆەننادان ماريانى، سالامانكادان باكالاۆردى ىزدەۋ دە ءبىر عوي. شايتان عوي، شايتان مەنى بۇل ىسكە جەگىپ قويعان — باسقا ەشكىم ەمەس!
مىنە، سانچو قابىرعاسىمەن وسىلاي كەڭەسكەن ەدى؛ ءسويتىپ، بۇل سۇقباتتان مىناداي ءتۇيىن ءتۇيدى:
— ءجا، جەتەر ەندى، بۇل دۇنيەدە ولىمنەن باسقا نارسەنىڭ ءبارىنىڭ دە ورنىن تولتىرۋعا بولادى، — قالايسىڭ با، قالامايسىڭ با، ءبارىبىر، ءومىرىمىزدىڭ سوڭىندا قاي-قايسىمىزدىڭ دا ءولىم قامىتىنا باس سۇعۋىمىزعا تۋرا كەلەدى. قاي ءىسىن قالاي باعامداساڭ دا قوجايىنىم بارىپ تۇرعان ناقۇرىس، راسىندا ءوزىم دە ودان ەش قالىسپايمىن، سوڭىنان سالپاقتاپ، قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەندىكتەن، بىلگەن ادامعا، مەنىڭ ەسۋاستىعىم ءتىپتى ونىڭ ەسۋاستىعىنان دا باسىم؛ “كىممەن ارالاس-قۇرالاس ەكەنىڭدى ايتشى، كىم ەكەنىڭدى ايتىپ بەرەيىن” دەگەن ءسوز تەگىننەن تەگىن شىقتى دەيمىسىڭ، ودان سوڭ تاعى: “سىنىقتان وزگەنىڭ ءبارى جۇعادى” دەيتىن دە ءبىر ماقال بار. جىندىسۇرەي ادام بولعاندىقتان ول قاي نارسە جايىندا بولسىن كوبىنە-كوپ قياس-قىڭىر تۇجىرىم جاسايدى، اقتى قارا، قارانى اق دەپ بىلەدى، انا جولى جەل ديىرمەندى — ءداۋ دەپ، موناحتار مىنگەن قاشىردى — تۇيە دەپ، قوي وتارلارىن — جاۋدىڭ قوسىنى دەپ، باسقا دا وسىنداي تولىپ جاتقان توپشىلاما جاساعاندا دا سولاي بولعان، ەندەشە ونى العاش كەزدەسكەن شارۋا كەلىنشەكتىڭ ءبىرىن مىناۋ سەنورا دۋلسينەيانىڭ تاپ ءوزى دەپ يلاندىرۋدىڭ دا ەش قيىندىعى جوق، ال ەگەر ول بۇعان سەنبەي قويسا، وندا مەن جاتا قالام دا انت-سۋ ىشەم، ەگەر ول دا انت-سۋ ىشسە، مەن قايتادان انت-سۋ ىشەم، ەگەر ول تابانداپ تۇرىپ السا، مەن ودان بەتەر ورشەلەنەم، ال قاشاندا سوڭعى ءسوزدى ءوزىم ايتاتىن داعدىم بولعاندىقتان بۇل شارۋانىڭ اقىرى نەمەن تىنارىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى. بالكىم، وسىنداي قىڭىرلىعىم بارىن بايقاعان سوڭ ول مەنى ەندى قايتىپ مۇنداي تاپسىرمامەن اتتاندىرا قويماس تا: مەنەن جاقسى شابارمان شىقپايتىنىن كورەدى عوي، بالكىم وشپەندىلىك تانىتىپ ءجۇر دەپ ۇعاتىن زۇلىم سيقىرشىلارىنىڭ ءبىرى ءوزىن وكىنىشتە قالدىرۋ ءۇشىن جانە ايتەۋىر ءبىر جاماندىق جاساۋ ءۇشىن سۇيىكتىسىنىڭ تۇر-الپەتىن ادەيى بۇلدىرگەن عوي دەپ ويلاۋى دا ىقتيمال، — ءسىرا، تاپ سولاي بولاتىن دا شىعار.
بۇل بايلامى سانچو پانسانى اجەپتاۋىر كوڭىلدەندىرىپ تاستادى، ءسويتىپ، شارۋامدى تىندىردىم دەپ شەشكەن ول، توبوسوعا بارىپ قايتقانىنا دون كيحوتتىڭ كوڭىلى ابدەن سەنسىن دەگەن ويمەن سول جەردە كەشكە دەيىن تاپجىلماي وتىردى دا قويدى؛ سول ارادا كۇتپەگەن جەردەن سانچونىڭ جولى بولىپ كەتتى: ورنىنان تۇرىپ، سۇر جورعاسىنا قونجيعانى سول ەدى، توبوسو جاقتان بەتتەپ كەلە جاتقان، الدە ەسەككە، الدە ماشىگە مىنگەن ءۇش شارۋا ايەلدى كوزى شالىپ قالدى، — ولاردىڭ استىنا مىنگەن كولىگى جايىندا اۆتور اشىپ ايتپايدى، الايدا، دۇرىسىندا، بۇل سەلو قاتىن-قالاشتارى اتتىڭ ورنىنا مىنەتىن ءماشى بولاتىن، ءبىراق بۇل ايرىقشا كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق نارسە ەمەس، سوندىقتان ءبىزدىڭ دە ارنايى توقتاپ، بۇل ماسەلەنى ەگجەي-تەگجەيلى قاراستىرۋىمىزدىڭ قيسىنى جوق. سونىمەن، شارۋا ايەلدەردى كوزى شالعان سانچو جەدەل باسىپ قوجايىنى دون كيحوتقا قاراي بەت الدى، ال اناۋ بۇل كەزدە اۋىر-اۋىر كۇرسىنىپ، سۇيىسپەنشىلىگى جايىندا شەر تارقاتىپ وتىرعان. سانچونى كورگەن ول:
— نە جاعداي، دوستىم سانچو؟ بۇل كۇندى قۋانىشتىڭ اق تاسىمەن بە الدە قايعىنىڭ قارا تاسىمەن بە — قايسىسىمەن بەلگىلەر ەكەم؟ — دەپ سۇرادى.
— ەڭ دۇرىسى، تاقسىر، پروفەسسورلار جايىنداعى جازۋلار الىستان كورىنىپ تۇراتىنداي — قىزىلمەن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.
— دەمەك، جاقسى حابار اكەلگەنىڭ عوي، — دەپ تۇجىردى دون كيحوت.
— جاقسىلىعى سونشا، تاقسىر، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — سىزگە تەك روسينانتتى تەبىنىپ جىبەرىپ، جانىنا ەكى ساراي حانىمىن ىلەستىرىپ وزىڭىزگە جولىققالى كەلە جاتقان سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ الدىنان شىعۋ عانا قالىپ تۇر.
— جار بولا گور، جاساعان! نە دەپ تۇرسىڭ سەن، دوستىم سانچو؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — ءبىراق بايقا، الداپ جۇرمە مەنى، جۇرەگىمدى جايلاعان اۋىر قايعىنى الدەبىر الدامشى قۋانىشپەن شايىپ تاستايمىن دەپ اۋرە بولما.
— اۋ، ءسىزدى الداعاندا تاباتىن پايدام قانداي، تاقسىر، ونىڭ ۇستىنە بۇعان ءوزىڭىز دە وپ-وڭاي كوز جەتكىزە الاسىز عوي! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — قاداڭىز شپوردى روسينانتقا، سەنور، جۇرەيىك ەندى، — بار جاقسىسىن كيىپ جاسانىپ-جايناپ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءوز دارەجەسىنە لايىق ءسان-سالتانات تاۋىپ كەلە جاتقان پرينسەسسامىزدى كورەسىز ءقازىر. ءوزى دە، قاسىنداعى ساراي حانىمدارى دا قيساپسىز التىن اشەكەي تاققان، جالت-جۇلت ەتىپ كوز قاراتپايدى، كيىمدەرى جىپىرلاعان ىنجۋدەن كورىنبەيدى، الماسپەن جانە لاعىلمەن بەزەلگەن، ءبارىنىڭ دە كيىمى قالىڭدىعى وننان ارتىق جىپكە جەتەتىن قامقادان تىگىلگەن، شاش بولسا يىقتان كەلەدى، كۇن ساۋلەسىمەن ويناعانى سەكىلدى سامال جەل ونى ولاي دا بۇلاي جەلبىرەتەدى، ال ەڭ باستىسى ءبارى دە كورەرگە كوز كەرەك شۇبار جورعالىق ءمىنىپ كەلەدى.
— ءسىرا، جورعا دەگىڭ كەلدى-اۋ سەنىڭ، سانچو.
— جورعالىق دەگەن نە، جورعا دەگەن نە — كوپ ايىرماشىلىق جوق، — دەدى سانچو كەلىسپەي، — قىسقاسى، قانداي ات مىنبەسىن، ايتەۋىر، سۋرەتتەۋگە ءسوز جەتپەيتىن عالامات ءساندى كيىنگەن حانىمدار كەلە جاتىر، اسىرەسە مەيىربان حانىمىم دۋلسينەيا توبوسسكايانى كورگەندەر تالىپ قۇلاماسا نەعىلسىن.
— ءجۇر، كەتتىك، دوستىم سانچو، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت. — ال ەندى قانشالىقتى توسىن بولسا، سونشالىقتى قۋانىشتى حابارىڭ ءۇشىن ساعان العاشقى شىتىرمان وقيعا كەزىندە-اق قولىما تۇسكەن ەڭ ءتاۋىر ولجانى تارتۋ ەتەم، ال ەگەر بۇعان قاناعاتتانباساڭ، وندا ساعان بيىل قۇلىنداعالى تۇرعان ءۇش بيەمنىڭ ءتولىن بەرەم، — بيەلەرىمنىڭ سەلومىزداعى ورتاق جايىلىمدا باعىمدا جاتقانىن ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي، ءبارى دە ۇزاماي-اق قۇلىندايدى.
— كوڭىلىم قۇلىنداردى الۋعا كوبىرەك اۋىپ تۇر، — دەدى سانچو، — سەبەبى العاشقى شىتىرمان وقيعادان تۇسەتىن ولجانىڭ تاتىمدى دۇنيە بوپ شىعارىنا ونشا سەنىمىم جوق.
سول ارادا ورماننان شىققان ولار جاقىنداپ كەلە جاتقان ءۇش شارۋا ايەلدى كوردى. توبوسوعا باراتىن جولدىڭ ونە بويىن كوزبەن شولىپ وتكەن دون كيحوت ءۇش شارۋا ايەلدەن وڭگە ەشكىمدى تابا الماي، قاتتى ىڭعايسىزدانىپ قالدى، سوسىن سانچودان دۋلسينەيا مەن ساراي حانىمدارىنىڭ قالادان شىققانى انىق پا دەپ سۇرادى.
— اۋ، قالادان شىقپاعانى قالاي؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو. — كوزىڭىز كوز بە الدە بەز بە، جارقىنىم؟ اۋ، كورىپ تۇرعان جوقسىز با: مىنالار تاپ سولار عوي! تال تۇستەگى كۇن سەكىلدى جارقىراپ بىزگە قاراي بەت الىپ كەلە جاتىر ەمەس پە.
— ەسەك مىنگەن ءۇش شارۋا ايەلدەن باسقا ەشكىمدى كورىپ تۇرعام جوق، — دەپ جۋاسي ءۇن قاتتى دون كيحوت.
— كەت، شايتان، كەت! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو. — ءاپپاق قارداي ءۇش جورعانى، — وسىلاي اتالۋشى ما ەدى ءوزى، — ەسەككە بالاعانىڭىز نە بولعانىڭىز، تاقسىر؟ جوعال، مالعۇن، قاراڭدى باتىر، ەگەر بۇلار شىنىمەن-اق ەسەك بولسا — تاپ ءقازىر ساقالىمدى جۇلىپ بەرەيىن!
— ەندەشە، ساعان اشىعىن ايتايىن، دوستىم سانچو، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت. — بۇلار — شىن مانىندە دە ەسەك نەمەسە ءماشى جانە بۇل ءوزىمنىڭ — دون كيحوت، ال سەنىڭ — سانچو پانسا ەكەنىڭ سەكىلدى اقيقات شىندىق، — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، وزىمە تاپ سونداي بوپ كورىنىپ تۇر.
— قويا تۇرىڭىز، سەنور، — دەدى سانچو، — ايتپاڭىز ونداي اڭگىمەنى، ودان دا كوزىڭىزدى جاقسىلاپ ءسۇرتىپ الىڭىز دا، وي-نيەتىڭىزدىڭ امىرشىسىنە بارىپ قۇرمەت-قوشەمەتىڭىزدى كورسەتىڭىز — مىنە، ول جاقىنداپ كەلىپ تە قالدى.
سانچو وسىنى ايتىپ ەسەگىن تەبىنىپ، شارۋا ايەلدەردىڭ الدىنان شىقتى، سوسىن كولىگىنەن ءتۇسىپ، ءبىر ايەلدىڭ ەسەگىن نوقتاسىنان العان كۇيى تىزەرلەي كەتتى دە، بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:
— كوروليەۆا، ءارى پرينسەسسا، ءارى سۇلۋلىق گەرسوگينياسى! تاكاپپارلىعىڭىز بەن مارتەبەلىلىگىڭىز، قۇدىرەتىڭىزگە قۇلدىق، وزىڭىزگە شىن بەرىلگەن رىساردى مەيىرىمدىلىكپەن ءھام كەڭ پەيىلدىلىكپەن قارسى الۋعا راقىمشىلىق جاساسا ەتتى — ول ءوزى انە تۇر قاققان قازىقتاي بولىپ، نە دەرىن بىلمەيدى، سەبەبى اسقان سۇلۋلىعىڭىزدىڭ الدىندا ءتىلى بايلانىپ قالعان. مەن — سونىڭ اتقوسشىسى سانچو پانسا بولام، ال ونىڭ ءوزى — كەزەگەن رىسار لامانچالىق دون كيحوت، باسقاشا ەسىمى — قايعىلى بەينە رىسارى.
سول ارادا دون كيحوت تا سانچونىڭ جانىنا تىزەرلەي كەتتى، سوسىن كوزىن باقىرايتا اشىپ، الگىندە سانچو كوروليەۆا جانە گەرسوگينيا دەپ دارىپتەگەن ايەلگە الاقتاي قاراپ قالدى؛ بۇنىڭ بار بولعانى دەريەۆنيادا تۇراتىن بيكەش ەكەنىن، ونىڭ ۇستىنە، دوڭگەلەك ءجۇزدى، تاڭقى تاناۋ تۇر-الپەتىنىڭ دە ونشا كەلىستى ەمەستىگىن كورگەن ول ءارى تاڭىرقاپ، ءارى ابدىراپ نە ايتارىن بىلمەدى. شارۋا ايەلدەر دە بىر-بىرىنە مۇلدەم ۇقسامايتىن ەكى ادامنىڭ قۇربىلارىنىڭ الدىندا تىزەرلەپ وتىرعانىن، جۇرۋگە بوگەت جاساپ تۇرعانىن كورىپ اڭتارىلىپ قالعان-دى؛ الايدا قاماشاۋعا تاپ بولعان ايەلدىڭ اقىرى شىدامى تاۋسىلىپ، قاتقىل دا اشۋلى داۋىسپەن:
— بىلاي تۇرىڭدار جولدان، پالەن-پاشتۋان، جول بەرىڭدەر، ۋاقىتىمىزدى الماڭدار! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى.
بۇعان سانچو بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— بەۋ، پرينسەسسا ءارى جالپىعا ورتاق توبوسولىق ءامىرشى حانىم! اپىراي، ىزگى نيەتتى جۇرەگىڭىز زاڭعار بيىكتەن ەلەس بەرگەن بەينەڭىزدىڭ الدىندا تىزەسىن بۇككەن كەزبە رىسارلىقتىڭ وسىناۋ ساڭلاعى مەن ارقا سۇيەرىن كورگەندە قالاي عانا جىبىمەيدى ەكەن؟
مىناداي اڭگىمەنى ەستىگەن ەكىنشى شارۋا ايەل بىلاي دەدى:
— ءجا، قۇرىڭدار ءارى، كەرەك ەدىڭدەر بىزگە! قاراي گورىڭدەر، مىنا مىرزاسىماقتارعا: شارۋا ايەلدەردى كەلەمەش ەتپەكشى، — تاپقان ەكەنسىڭدەر، ءبىز دە ايتار ءسوزدى بىرەۋدەن قارىزعا سۇراپ المايمىز. جوندەرىڭمەن كەتە بەرىڭدەر، بىزگە تيىسكەندى قويىڭدار، حوش-ساۋ بولىڭدار.
— تۇر ورنىڭنان، سانچو، — دەدى سول ارادا دون كيحوت، — تاعدىر-تالايىم تاعى دا كۇيىنىش-نالا شەككەنىمدى تىلەپ تۇرعانىن جانە ونىڭ ءتانىمدى تۇراق ەتكەن، قاتتى قينالىسقا تۇسكەن جانىما قانداي دا ءبىر قۋانىش لەبى ەنەتىن جولدى كەسىپ تاستاعانىن كورىپ تۇرمىن. ال سەن، تەك ارمان ەتۋگە عانا بولاتىن اسىل بەينە، ادامزات بالاسىنا ءتان بەكزاتتىقتىڭ اقىرعى شەگى، ءوزىڭدى ارداق تۇتاتىن جارالى جۇرەگىمنىڭ جالعىز عانا جۇبانىشى، سوزىمە قۇلاق سال مەنىڭ: سوڭىمنان قىل ەلى قالماي جۇرگەن زۇلىم سيقىرشى كوز جانارىمدى كىرەۋكەلەپ، بۋالدىرمەن بۇركەپ تاستادى، ءسويتىپ سەنىڭ ايداي سۇلۋ الپەتىڭ تەك جالعىز مەن ءۇشىن عانا كومەسكىلەنىپ، بەيشارا شارۋا ايەلدىڭ الپەتىنە اينالدى، ايتكەنمەن، كوزىڭە كۇيكى كورىنۋىم ءۇشىن مەنى الدەنەندەي ءبىر قۇبىجىققا اينالدىرىپ جىبەرمەگەن بولسا، وندا ماعان جىلى جۇزبەن جانە مەيىرىممەن كوز سالشى، سوندا ءوزىڭنىڭ ءوڭى بۇزىلعان سۇلۋلىعىڭنىڭ الدىندا موماقان كەيىپتە تىزە بۇگىپ وتىرعان مىنا تۇرىمە قاراپ-اق جۇرەگىم ءوزىڭدى قانشالىقتى قۇلدىق ۇرىپ قۇرمەت تۇتاتىنىن ءا دەگەننەن-اق اڭعارار ەدىڭ.
— اپىراي، قايداعى بالە قايدان كەز بولدى! — دەپ سالدى شارۋا ايەل. — تاپقان ەكەنسىڭدەر سەندەرمەن اشىنا-جاي بولۋعا اۋەستى! جاقسىلىقپەن ايتىپ تۇرمىن: قانە، بىلاي تۇرىڭدار، جول بەرىڭدەر بىزگە!
سانچو جول بەرىپ، ونى وتكىزىپ جىبەردى، ءوزى بۇلدىرگەن ءىستى جوندەۋدىڭ ۇلەسى باسقا بىرەۋگە تيگەنىنە ءدان ريزا بولاتىن. دۋلسينەيا رەتىندە قابىلدانعان شارۋا ايەل جولدىڭ بوساعانىن كورىپ، دەرەۋ قولىنداعى تاياعىنىڭ ۇشكىر باسىمەن جورعالىعىن تۇيرەپ قالدى دا، العا قاراي اسا بەردى. الايدا تاياق، شاماسى، ادەتتەگىدەن قاتتىراق شانشىلسا كەرەك، ءماشى ۇستى-ۇستىنە موڭكىپ، اقىرى سەنورا دۋلسينەيانى جەرگە اتىپ ۇردى؛ مۇنى كورگەن دون كيحوت ونى تۇرعىزباققا ۇمتىلدى دا، سانچو ءماشىنىڭ باۋىرىنا سىرعىپ كەتكەن ەر-تۇرماندى تۇزەپ، ايىلىن تارتۋعا كىرىستى. ەر-تۇرمان جونگە كەلتىرىلگەننەن كەيىن دون كيحوت دۋالانعان سەنوراسىن ەسەككە كوتەرىپ مىنگىزبەككە وقتالعان، الايدا سەنورا ونى بۇل اۋرەشىلىكتەن قۇتقاردى: جەردەن ءوزى تۇرىپ، كىشكەنە كەيىن شەگىنگەن سوڭ، ەكپىن الا جۇگىرىپ كەلىپ ءماشىنىڭ ساۋىرىنان قوس قولىمەن تىرەنىپ، قۇستان جەڭىل ىرعىپ لىپ ەتىپ ەرگە قونا كەتتى دە، ەركەكتەرشە وتىرىپ الدى؛ سونى كورگەن سانچو بىلاي دەدى:
— اۋليە روكەنىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، ءبىزدىڭ حانىم قارشىعادان دا جەڭىل، ەڭ ەپسەكتى كوردوۆالىق پەن مەكسيكاننىڭ ءوزىن اتقا سالت مىنۋگە ۇيرەتەرى انىق! ءاپ دەگەندە-اق ەردىڭ ارتقى قاسىنان اسىپ ءتۇستى، ەندى ءقازىر جورعاسىن، بەينە ءبىر زەبراعا ءمىنىپ العانداي، شپورسىز-اق كوسىلتىپ بارا جاتىر. ساراي حانىمدارى دا ودان قالىسار ەمەس، قۇيعىتىپ بارادى.
ايتسا ايتقانداي، دۋلسينەيانىڭ ەرگە قونعانىن كورگەن قۇربىلارى ماشىلەرىن تەبىنىپ، سوڭىنان تەپەڭدەسە جونەلگەن، ءسويتىپ ولار ارتىنا قايرىلىپ قاراماستان جارتى ميلدەي جەرگە دەيىن جەلدىرتتى. دون كيحوت ولاردى كوزبەن ۇزاتىپ سالدى دا، الگىلەر قارا ۇزگەن كەزدە سانچوعا قاراي بۇرىلىپ، بىلاي دەدى:
— سانچو! ونە بويى وپىق جەگىزۋمەن جۇرگەن انا سيقىرشىلارعا نە ىستەۋگە بولادى؟ بۇلاردىڭ زىمياندىعى مەن زۇلىمدىعىنىڭ قانداي شەككە جەتكەنىن كوردىڭ بە سەن: سەنورامنىڭ ديدارىن جۇزبە-جۇز كورۋدەن تابار قۋانىشىمنان ايىرۋ جايىندا ءوزارا ءسوز بايلاسىپ العان عوي ولار. شاماسى، مەن قاتىگەز تاعدىردىڭ قانسۇرەك جەبەلەرى تەك ءبىر وزىنە قاراي اتىلىپ، ءبىر وزىنە عانا قادالاتىن نىسانا مىندەتىن اتقارۋ ءۇشىن دۇنيەگە كەلگەن مىسكىنمىن عوي دەيمىن. ودان سوڭ، سانچو، مىناداي نارسەگە دە نازار اۋدار، الگى ارامزا نەمەلەر دۋلسينەيامدى باسقا بىرەۋگە اينالدىرىپ، ءتۇرىن وزگەرتىپ جىبەرۋمەن عانا شەكتەلىپ قالماعان، — جوق، ولار وعان انا شارۋا ايەلدىڭ كەسپىرسىز كەلبەتى مەن سۇيكىمسىز سىمباتىن دا دارىتقان، سونىمەن قابات، گۇلدەر مەن حوش يىستەر ورتاسىندا ءومىر سۇرەتىن اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان سەنورالارعا ەتەنە ءتان ەرەكشە بەلگىدەن، اتاپ ايتقاندا — سۇيكىمدى يىسىنەن دە ادا قىلعان. وسى ارادا مويىنداۋىما تۋرا كەلەدى، سانچو، ءوزىڭ ايتاتىنداي، جورعاسىنا، — ال، ماعان ول جاي انشەيىن ءماشى سەكىلدى كورىندى، — مىنگىزىپ جىبەرەيىن دەپ دۋلسينەياعا تاياپ كەلگەنىمدە سارىمساق ءيىسىنىڭ بۇرق ەتە قالعانى سونشا، جۇرەگىم لوبلىپ، ەسەڭگىرەپ قالا جازدادىم.
— ءاي، الاياقتار-اي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو سول ارادا. — ءاي، باقىتسىز، قاسكۇنەم سيقىرشىلار-اي، مايشاباق سەكىلدى ەتىپ جەلبەزەكتەرىڭنەن جىپكە ءتىزىپ قويار ما ەدى وزدەرىڭدى! سەندەردىڭ بىلمەيتىندەرىڭ جوق، قولدارىڭنان كەلمەيتىنى جوق، جاۋىزدىقتارىڭ دا جەتىپ ارتىلادى. جەكسۇرىندار-اۋ، مەيىربان حانىمىمنىڭ ىنجۋدەي قاراشىعىن قارا جاڭعاققا، ساف التىنداي سارى شاشىن — بۇقانىڭ جيرەن ءتۇستى سابالاق قۇيرىعىنا، اقىر اياعىندا، اپ-ادەمى الپەتىن سيىقسىز سىقپىتقا اينالدىرىپ قويعاندارىڭ از با ەدى، يىسىنە تيىسكەندەرىڭ نە بولعاندارىڭ: ويتكەنى، تەك سونىڭ وزىنە قاراپ-اق انا كوندەي قالىڭ تەرىنىڭ استىندا نە جاسىرىنىپ جاتقانىن اڭعارا قويار ەدىك قوي، الايدا، شىنىمدى ايتار بولسام، ءوز باسىم ونىڭ بويىنان ەشقانداي سيىقسىزدىقتى بايقاي المادىم، — مەن تەك ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي سۇلۋلىقتى عانا كوردىم، ال ونىڭ سۇلۋلىعىنىڭ ەڭ ەلەۋلى نىشانى مەن ايعاعى — وڭ جاعىندا، جوعارعى ەرنىنىڭ ۇستىندە ورنالاسقان، ۇزىندىعى سۇيەمنەن ارتىق، جىپ-جىڭىشكە التىن جىپتەن اۋماي قالعان، جەتى مە الدە سەگىز بە اقشىلتىم شاش وسكەن قالى عوي دەيمىن.
— ەگەر بەتىمىز بەن دەنەمىز اراسىندا بولاتىن سايكەستىكتى قاپەردە ۇستار بولساق، — دەپ قۇلاق قاعىس ەتتى دون كيحوت، — اتالمىش مەڭگە دۋلسينەيانىڭ سانىنداعى قال، — بۇل دا اناۋ بەتتەگى سەكىلدى وڭ جاقتا ورنالاسقان، — سايكەس كەلۋگە ءتيىس؛ دەي تۇرعانمەن، ونداعى شاشتىڭ الگىندە ءوزىڭ اتاعان ۇزىندىعى مەڭ ءۇشىن شامادان تىس سياقتى.
— ارتىق ايتسام ايىپ كورمەڭىز، — دەدى سانچو كەلىسپەي، — الگى شاش سوعان ابدەن ۇيلەسىپ تۇر.
— سەنەم عوي ساعان، دوستىم، — دەدى دون كيحوت جۋاسي سويلەپ، — تابيعات دۋلسينەياعا تارتۋ ەتكەن الپەتتە جەتىلمەي قالعانداي، جۇتاڭ بوپ كورىنەتىندەي بىردە ءبىر نارسە جوق، سوندىقتان دۋلسينەيادا ءبىر ەمەس ءجۇز بەس قال بولعاننىڭ وزىندە دە، بۇل ءجۇز بەس قال ەمەس، ءجۇز بەس اي مەن جايناعان جۇلدىز سەكىلدى بوپ كورىنەر ەدى. ال، سەن ماعان مىنانى ايتشى، سانچو: الگىندە ءوزىم ىڭىرشاق پا دەپ ويلاپ قالعان، ءوزىڭ دۇرىستاپ ورناتىپ بەرگەن نارسە نە ءوزى: قارابايىر ەر مە الدە حانىمدارعا ارنالعان دۇنيە مە؟
— و نە دەگەنىڭىز، تاقسىر، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — قىسقالاۋ ۇزەڭگىسى جانە قۇنى جارتى پاتشالىقتان كەم بولمايتىن توقىمى بار ەر عوي ول.
— مەن بولسام، سونىڭ ءبىرىن دە كورگەم جوق، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — قايتالاپ ايتام جانە تاعى دا مىڭ مارتە قايتالايمىن، مەن دۇنيەدەگى ەڭ سورماڭداي اداممىن.
ءوزى اسقان تاقىستىقپەن تاقىرعا وتىرعىزعان مىرزاسىنىڭ شاتتى-بۇتتى سوزىنە قۇلاق توسقان ءماتتاقام سانچو كۇلكىدەن جارىلا جازداپ شاق تۇردى. ۇزاققا سوزىلعان اڭگىمەلەرى اقىرى اياقتالعان سوڭ ولار ءتورت اياقتى جانۋارلارىنا جايعاسىپ وتىرىپ الدى دا، ساراگوساعا قاراي بەت تۇزەدى: وسىناۋ اتاقتى قالادا جىل سايىن وتكىزىلەتىن ءسانى مەن سالتاناتى مول مەرەكە باستالار كەزگە تاپ بولماققا نيەتتەنگەن ەدى بۇلار. ايتسە دە، وعان جەتىپ ۇلگەرگەنگە دەيىن ولار بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن نە قيلى عاجاپ وقيعالاردى باستان كەشكەندىكتەن، بۇل تۋراسىندا جازۋدىڭ دا جانە ونى وقىپ شىعۋدىڭ دا، كەيىن ءمالىم بولاتىن جايلاردان بايقالاتىنىنداي، ەش ارتىقتىعى جوق.
ءحى تاراۋ
ايبىندى دون كيحوتتىڭ كۇيمەگە، ياعني اجال سوتى ارباسىنا قاتىستى الابوتەن شىتىرمان وقيعاسى تۋرالى تەرەڭ ويعا شومعان دون كيحوت سەنورا دۋلسينەيانى سيىقسىز شارۋا ايەلگە اينالدىرىپ جىبەرگەن سيقىرشىلار ءوزىن وڭدىرماي مازاق ەتكەنىن ەسكە الىپ كەلە جاتتى، ءبىراق قانشا تالپىنسا دا وعان ءاۋ باستاعى بەت-الپەتىن قايتا ورالتىپ بەرۋدىڭ امالىن تاپپادى؛ وسى ويلارعا ءباسى-بۇتىن بەرىلگەنى سونشا، تىزگىندى قولىنان قالاي شىعارىپ العانىن بايقامادى، ال روسينانت بولسا، ءوز ەركى وزىنە تيگەنىن سەزىپ ادىم اتتاعان سايىن توقتاپ، اينالا ماڭايداعى قاۋلاي وسكەن كوك ءشوپتى كۇرت-كۇرت شالۋمەن بولدى. دون كيحوتتى ءوزىن دە، وزگەنى تارس ەسىنەن شىعارعان وسىناۋ وي-ساپارىنان ورالتقان سانچو ەدى، ول بۇعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— سەنور! ۋايىم-قايعى حايۋاندار ءۇشىن ەمەس، ادامدار ءۇشىن جاراتىلعان، ءبىراق ادام قايعىعا شامادان تىس بەرىلسە، ءوزى دە حايۋانعا اينالادى. قانە، مەيىرىمدى مىرزام، قالپىڭىزعا كەلىڭىز، وزىڭىزگە ءوزىڭىز يە بولىڭىز، روسينانتتىڭ تىزگىنىن ۇستاڭىز، سەرپىلىڭىز، جەلپىنىڭىز، ءسويتىپ كەزبە رىسارعا لايىق مىنەز كورسەتىڭىز. بۇل نەعىلعان بالە ءوزى؟ سارى ۋايىمعا سالىنىپ نە بار؟ ءبىز ءوزى قايدا ءجۇرمىز: فرانسيادا ما الدە ءوز وتانىمىزدا ما؟ ءجا، قۇرىپ كەتسىن جەر-دۇنيەدەگى دۋلسينەيا بىتكەننىڭ ءبارى، — جەر بەتىن جايلاعان كۇللى سيقىرشىلىق پەن كوز بايلاۋشىلىق جالعىز كەزبە رىساردىڭ دەنساۋلىعىنا تاتىمايدى.
— جاپ اۋزىڭدى، سانچو، — دەدى دون كيحوت قاتاڭ داۋىسپەن، — جاپ اۋزىڭدى دەپ تۇرمىن ساعان، جادىلانعان سەنورامىز جايىندا كۇپىرلىك ەتپە: ول تاپ بولعان باقىتسىزدىق پەن بالەنىڭ بارىنە باسقا ەشكىم ەمەس، تەك ءوزىم عانا كىنالىمىن، ويتكەنى ول قارا نيەتتىلەردىڭ ماعان دەگەن قىزعانىشى سالدارىنان قىرسىققا ۇشىراپ وتىر.
— مەن دە سونداي ويدامىن، — دەپ ماقۇلداي كەتتى سانچو، — بۇرىن ونىڭ قانداي بولعانىن، ءقازىر قانداي ەكەنىن كورگەن جاننىڭ كوڭىلى ءقايتىپ قۇلازىماس؟
— بۇلاي دەۋگە قاقىڭ بار، سانچو، — دەپ قوشتادى ونى دون كيحوت، — ونىڭ سۇلۋلىعىن ءبىتىم-بولمىسى بۇزىلماعان ءباز قالپىندا تاماشالادىڭ، ارباۋشىلىق ايلا-امالدار ساعان اسەر ەتكەن جوق: كوز جانارىڭدى بۋالدىرمەن بۇركەپ، اجار-كوركىن كىرەۋكەلەپ قويا المادى، سيقىرشىلىق ۋىتتىڭ بار قۋاتى تەك ماعان، مەنىڭ كوزىمە عانا باعىتتالعان بولاتىن. الايدا، سويتە تۇرعانىمەن، مەندە مىناداي ءبىر كۇدىك پايدا بوپ تۇر، سانچو: ونىڭ سۇلۋلىعىن سەن ماعان ونشا وڭدى سيپاتتاماعان سەكىلدىسىڭ، قاتەلەسپەسەم، ونىڭ كوزى ىنجۋگە ۇقسايدى دەگەنسىڭ، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ىنجۋگە ۇقسايتىن كوز ايەلدەردەن گورى بالىقتارعا ءتان عوي، ال، جوبالاۋىمشا، دۋلسينەيانىڭ كوز قيىعى وتە ادەمى بولۋعا ءتيىس، كوزىنىڭ وزىنە كەلسەك، ونى — قاباق ورنىندا كەمپىرقوساق كولبەگەن اۋماعان جاسىل ءزۇبارجات دەگەن ءجون، — وسى سەبەپتى سەن الگى ءىنجۋ دەگەنىڭدى كوزدەن الىپ تاستا دا، تىسكە اۋىستىر، — اسىلى، سەن شاتاستىرىپ العانسىڭ، سانچو، ءسويتىپ، كوزدى ءتىس دەپ قالعانسىڭ.
— ابدەن مۇمكىن، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو، — وسى سەبەپتى ءسىزدى ونىڭ ۇسقىنسىزدىعى قالاي قايران قالدىرسا، سۇلۋلىعى دا مەنى سولاي قايران قىلدى. جاراتقانعا عانا ءۇمىت ارتايىق: زالىمدىق، جىلپوستىق پەن الاياقتىق ارالاسپاي ءىس بىتپەيتىن، مىنا كوز جاسى كول بوپ اققان، كۇناعا باتقان تورتكىل دۇنيەمىزدە نە بولىپ، نە قوياتىنى جالعىز تەك سوعان عانا ءمالىم. باسقاسىنان بۇرىن مەنى ءبىر عانا نارسە قاتتى الاڭداتادى، قايىرىمدى مىرزام، انىعىراق ايتقاندا: ەگەر ءسىز، تاقسىر، الدەبىر ءداۋدى نەمەسە رىساردى ءتاۋباسىنا كەلتىرسەڭىز، سوسىن وعان سەنورا دۋلسينەيانىڭ الدىنا بارىپ باس يۋگە ءامىر ەتسەڭىز — ول نە ىستەمەك؟ بەيشارا ءداۋ نەمەسە جەڭىلىس تاپقان بەيشارا ءھام باقىتسىز رىسار ونى قايدان ىزدەپ تابادى؟ ولاردىڭ دەلقۇلىعا ۇقساپ توبوسونىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن شارلاپ، دۋلسينەيانى قايدان تابارىن بىلمەي قالاي تەنتىرەپ جۇرگەنىن مەن وسى جەردە تۇرىپ-اق كورىپ تۇرمىن، ال ءتىپتى ولار ونى كوشەدەن كەزدەستىرگەن كۇندە دە، ولار ءۇشىن بۇل — دۋلسينەيا ما، الدە مەنىڭ اكەتايىم با، ءبارىبىر بوپ شىقپاي ما؟
— مىناداي ءبىر جاعدايدىڭ بولۋى دا ىقتيمال عوي، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — دۋلسينەيانى تانىتپاي قوياتىن ارباۋشىلىق ايلا-امالدار، بالكىم، ءوزىم تىزە بۇكتىرەتىن جانە دۋلسينەياعا بارىپ كىم ەكەنىن ءمالىم ەتەتىن داۋلەر مەن رىسارلارعا دارىمايتىن دا شىعار، وسى سەبەپتى ءوزىم ەڭ العاش باعىندىراتىن جانە دۋلسينەياعا اتتاندىراتىن بىر-ەكەۋىنە تاجىريبە جاساپ كورەيىك: دۋلسينەيانىڭ ەلپىن كورەر مە ەكەن الدە كورمەس پە ەكەن، سونى بىلەيىك، مەن ولارعا قايتىپ ورالىپ، قالاي بولعانىن وزىمە بايان ەتۋگە بۇيرىق بەرەيىن.
— مىنا ويىڭىز، اشىعىن ايتايىن، سەنور، ماعان وتە ۇناپ تۇر، — دەدى سانچو. — ەگەر وسىنداي قۋلىققا بارساق، وندا ءوزىمىز بىلۋگە قاجەتتى نارسەنىڭ ءبارىن دە بىلە الامىز، ال ەگەر سەنورا دۋلسينەيانىڭ ديدارى سىزدەن باسقانىڭ بارىنە كورىنەتىن بولسا، وندا مۇنى ونىڭ قاسىرەتى دەۋدەن گورى ءسىزدىڭ قاسىرەتىڭىز دەۋ كەرەك شىعار. تەك سول سەنورا دۋلسينەيا عانا امان بولسىن، ال ءبىز مۇندا و عىپ، بۇ عىپ كوندىگەرمىز، شىدارمىز، شىتىرمان وقيعالار ىزدەستىرەرمىز، قالعان شارۋانىڭ ءبارىن ۋاقىتتىڭ اعىمىنا سالارمىز: ۋاقىت — ەڭ جاقسى داۋاگەر، ول بۇدان دا اۋىر سىرقاتتان ساۋىقتىرادى، ال مىناۋ جايىندا تىپتەن اڭگىمە ەتۋدىڭ ءوزى ارتىق.
دون كيحوت سانچو پانساعا جاۋاپ قايتارۋعا وقتالعان، ءبىراق وعان كوز الدىڭا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن نە ءتۇرلى عاجايىپ تىرشىلىك يەلەرى ءۇپىر-شۇپىر بوپ تيەلگەن ءبىر اربانىڭ جولعا شىعا كەلگەنى بوگەت جاسادى. الدەبىر كەسپىرسىز ءىبىلىس دەلبەشىنىڭ ورنىنا جايعاسىپ، قاشىر ايداپ وتىر. جۇك اربانىڭ ءۇستى اشىق ەدى، كەنەپ شاتىرى دا، تالدان توقىلعان كەنەرەسى دە جوق. دون كيحوتتىڭ كوزىنە ەڭ العاش شالىنعان كەسكىن — ادام پىشىنىندەگى اجالدىڭ ءوزى بولدى؛ ونىڭ جانىنان ءتۇرلى تۇسكە بويالعان قاناتى بار پەرىشتە ورىن تەۋىپتى؛ ەكىنشى بۇيىرىندە التىننان جاسالعانداي اسەر قالدىراتىن ءتاج كيگەن يمپەراتور تۇر؛ اجالدىڭ اياق جاعىنا كۋپيدون ەسىمدى بالا قۇداي جايعاسىپتى، كوزىندە تاڭعىشى بولماسا دا، ەسەسىنە ساداعى، قورامساعى مەن جەبەلەرى بار؛ بەس قارۋى ساي رىسار دا وسىندا ەكەن، ءبىراق شوشاق توبەلى تەمىر تەلپەكتىڭ نەمەسە دۋلىعانىڭ ورنىنا ءتۇرلى ءتۇستى قاۋىرسىنمەن اشەكەيلەنگەن قالپاق كيىپ الىپتى؛ مۇندا سان قيلى كيىم كيگەن، سان الۋان الپەتتەگى باسقا دا جان يەلەرى جەتكىلىكتى ەدى. كۇتپەگەن جەردەن كەزىگە كەتكەن بۇل كورىنىس دون كيحوتتى ابدىراتىپ تاستادى، ال سانچونىڭ ۇرەيىن ۇشىردى، ءبىراق ىلە-شالا دون كيحوتتىڭ جۇرەگى قۋانىشتان ءدۇرسىل قاقتى: ول جاڭا ءبىر ءقاۋىپتى شىتىرمان وقيعاعا جولىعىپ تۇرمىن دەگەن بايلامعا كەلگەن-دى، سويتكەن سوڭ قانداي دا بولسىن قاتەرگە باس تىگۋگە تاۋەكەل ەتىپ، اربانىڭ قاق الدىنا بارىپ تۇردى دا، بار داۋىسپەن قوقان-لوقى كورسەتە سويلەپ قويا بەردى:
— سەن ارباكەشپىسىڭ، دەلبەشىمىسىڭ نەمەسە شايتاننىڭ تاپ ءوزىمىسىڭ، كىم بولساڭ ول بول! تاپ ءقازىر قولما-قول ءمالىم ەت: كىمسىڭ، قايدا باراسىڭ جانە، ايتا كەتكەن ارتىق بولماس، ادەتتەگى جۇك اربادان گورى حاروننىڭ قايىعىنا كوبىرەك ۇقساس مىنا فۋرگونىڭمەن كىمدەردى اكەلە جاتىرسىڭ، ايت قانە!
ءىبىلىس سول بويدا-اق دەلبە تارتىپ، موماقان كۇيدە بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— سەنور! ءبىز اۋمەسەر انگۋلو ترۋپپاسىنىڭ اكتەرىمىز، بۇگىن تاڭەرتەڭ، حريست ءتانى مەرەكەسىنەن كەيىنگى سەگىزىنشى كۇنى، انە ءبىر توبەنىڭ استىنداعى سەلودا اجال سوتى جايىنداعى قويىلىم اتالاتىن ويىن كورسەتتىك، ال كەشكىسىن مىنا ءبىر سەلودا ويناماقپىز — انە كورىنىپ تۇر وسى ارادان. ارالارى ونشا قاشىق ەمەس، سوندىقتان، كۇنىنە قىرىق قايتارا كيىنىپ جۇرمەس ءۇشىن، رولدە وينايتىن كاستومدەرىمىزبەن كەلە جاتىرمىز. مىنا جاس جىگىت اجالدى بەينەلەيدى، مىنا ايەل، قوجايىننىڭ زايىبى، — كوروليەۆانى، اناۋ — سولداتتى، مىناۋ — يمپەراتوردى وينايدى، ال مەن قويىلىمداعى باستى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى — ءىبىلىستى وينايمىن: ترۋپپامىزدا مەن نەگىزدى رولدەردى اتقارام. ەگەر بىزدەر جايىندا بىلمەك بولعان باسقا دا نارسەڭىز بولسا، مەنەن سۇراي بەرىڭىز، ەگجەي-تەگجەيلى جاۋابىڭىز دايىن: مەنىڭ قولىمنان ءبارى كەلەدى، ويتكەنى ءىبىلىس ەمەسپىن بە.
— كەزبە رىساردىڭ ار-نامىسىمەن انت ەتەيىن، — دەپ سويلەپ كەتتى دون كيحوت، — اربالارىڭدى كورگەندە شەتىندەۋ شىتىرمان وقيعاعا تاپ بولعان ەكەم دەپ قۋانىپ قالعام، ءقازىر ەندى كوزىم انىق جەتىپ تۇر: الدە بىردەڭە كوز الدىڭا ەلەس بەرگەن ساتتە وعان قول تيگىزسەڭ-اق بولدى، الدامشى اسەرىڭنىڭ سول بويدا-اق سەيىلىپ جۇرە بەرەتىنى راس ەكەن. جولدارىڭ بولسىن، ابزال جاندار، ويىندارىڭدى قويا بەرىڭدەر جانە وزدەرىڭە مەنىڭ دە ءبىر پايدام تيمەس پە ەكەن، سول جايىندا ويلانىپ كورىڭدەر: مەن سەندەرگە قۋانا-قۋانا ءارى بار ىقىلاسىممەن قىزمەت ەتۋگە ءازىرمىن، ويتكەنى ساحنا ويىنى مەنى كىشكەنە كەزىمدە-اق باۋراپ العان ەدى، ال بوزبالا شاعىمدا تەاتردان شىقپايتىنمىن.
وسى اڭگىمەنىڭ كەزىندە، تاعدىردىڭ تۇرتپەگىمەن شىعار، ۇستىنە سانسىز سىلدىرماق قوڭىراۋ تاعىلعان سايقىمازاقتىڭ كيىمىن كيگەن، قولىنا بۇقانىڭ جەل تولتىرىلعان ءۇش قۋىعى بايلانعان تاياق ۇستاعان كومەديانتتاردىڭ ءبىرى ىلگەرى شىعا كەلدى؛ دون كيحوتقا جاقىنداپ كەلگەن الگى سايقىمازاق تاياعىن ولاي دا بۇلاي بۇلعاڭداتىپ، قۋىقپەن جەر سابالاپ، سىلدىرماقتارىن شىلدىرلاتىپ، ورعىپ-قارعىپ سەكەڭدەي باستادى، بۇل سۇمدىق كورىنىس روسينانتتىڭ ەسىن شىعارعانى سونشا، دون كيحوتتىڭ تىزگىندى قانشا تارتقانىنا قاراماي، اۋىزدىعىن ءسۇزىپ الا جونەلدى دە، قۋ سۇلدەرى عانا قالعان ماستەكتىڭ تابيعاتىنا جات ابجىلدىكپەن قوس اياقتاپ كوسىلتىپ بەردى. مىرزاسىنا جەرگە جالپاسىنان ءتۇسۋ قاتەرى تونگەنىن سەزگەن سانچو ەسەگىنەن ىرعىپ ءتۇسىپ، وعان كومەككە ۇمتىلدى، ءبىراق بۇل بورساڭداپ جەتكەنشە اناۋ جەر قاۋىپ تا ۇلگەرگەن ەدى، ال جانىندا روسينانت سۇلاپ جاتقان: روسينانت بەيشارانىڭ وجەتتىگى مەن وزىمبىلدىگىنىڭ جەمىسى مەن اقىرعى ناتيجەسى ءاماندا وسىنداي بولاتىن.
سانچو سۇر جورعاسىن قالدىرىپ دون كيحوتقا جۇگىرىپ جەتكەنىنشە بولماي، قۋىق ۇستاپ سەكىرىپ بيلەپ جۇرگەن شايتان ەسەككە قارعىپ ءمىنىپ، ونى ارقاسىنان قۋىقپەن سابالاي باستادى، جانىنا باتقان تاياقتان گورى وسى تىنىمسىز تارسىلدىڭ ۇرەيى كوبىرەك قىستاعان ەسەك جاڭاعى ويىن قويىلماقشى سەلوعا قاراي شابا جونەلدى. قاشىپ بارا جاتقان ەسەگى پەن سۇلاپ جاتقان قوجايىنىنا قاراپ تۇرعان سانچو قاي قاسىرەتكە الدىمەن قول ۇشىن بەرەرىن بىلمەي ابدىرادى؛ ءبىراق شىن بەرىلگەن اتقوسشى، شىن بەرىلگەن مالاي بولعاندىقتان، مىرزاسىنا دەگەن ماحابباتى سۇر جورعاعا دەگەن ىڭكارلىگىنەن ۇستەم ءتۇستى، الايدا الگى قۋىقتار بىرەسە جوعارى كوتەرىلىپ، بىرەسە ەسەكتىڭ ساۋىرىنا قاراي تومەن تۇسكەن سايىن زارە-قۇتى قالماي، جۇرەگى قان جىلاپ تۇردى؛ سۇر جورعانىڭ قۇيرىعىنداعى ءبىر تال قىلشىق ۇزىلگەنىنەن ءوزىن وسىلايشا باس-كوزگە قاراماي سابالاعاندى ارتىق كورىپ تۇرعان. وسىنداي دەل-سال كۇيگە تۇسكەن سانچو ءوزى ويلاعاننان الدەقايدا ايانىشتى احۋالعا تاپ بولعان دون كيحوتتىڭ جانىنا جاقىندادى، ءسويتىپ ونى روسينانتقا وتىرعىزىپ جاتىپ:
— سەنور! سۇر جورعامدى شايتان الىپ قاشىپ كەتتى، — دەدى.
— قانداي شايتان؟ — دەدى دون كيحوت تاڭىرقاپ.
— قۋىعى بار شايتان، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.
— ساسپا، قايتا تارتىپ اپەرەم، — دەپ سەندىردى دون كيحوت، — ماعان دەسە، ءتىپتى تامۇقتىڭ ەڭ تەرەڭ، ەڭ قاراڭعى تۇكپىرىنە بارىپ تىعىلسىن مەيلى، ءبارىبر تاپپاي قويمايمىن. ەر سوڭىمنان، سانچو، اربا جاي جۇرەدى، سۇر جورعاڭنىڭ وتەمىنە قاشىرلارىن الىپ بەرەيىن.
— ونشالىقتى ابىگەر بولماي-اق قويىڭىز، سەنور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — اشۋىڭىزدى باسىڭىز، تاقسىر: بايقاۋىمشا، شايتان سۇر جورعامدى بوساتقان سەكىلدى، انە ءوزى دە بەرمەن قاراي كەلە جاتىر.
سولاي بولىپ تا شىقتى؛: دون كيحوت پەن روسينانتقا ۇقساپ جەرگە جالپ ەتە تۇسكەن شايتان سەلوعا قاراي جاياۋ تارتىپ بارا جاتىر ەدى، ال سۇر ەسەك بولسا قوجايىنىنا قايتىپ كەلە جاتقان.
— سوعان قاراماستان، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — الگى شايتاننىڭ ەسەرلىگى ءۇشىن ارباداعىلاردىڭ بىرەۋ-مىرەۋىنىڭ سازايىن تارتتىرعانىم ءجون سەكىلدى، ايتالىق انا يمپەراتوردىڭ تاپ ءوزىنىڭ.
— وندايدى ويىڭىزعا دا الماڭىز، — دەدى سانچو كەلىسپەي. — ايتقان اقىلىمدى تىڭداڭىز: كومەديانتتارعا ەشقاشان ءتيىسۋشى بولماڭىز، سەبەبى ولاردىڭ ورنى بولەك. مەن سوندايدىڭ بىرەۋىن ءبىلۋشى ەدىم: ەكى كىسىنى جەر جاستاندىرعانى ءۇشىن ونى تۇرمەگە وتىرعىزباق بولعان، ءبىراق سول بويدا-اق بوساتىپ جىبەردى، ءتىپتى اقشالاي ايىپ تا تولەتتىرگەن جوق. بىلە بىلسەڭىز، تاقسىر، كۇلدىرگى، قالجىڭباس بولعاندىقتان ولارعا، اسىرەسە كورول نەمەسە كنياز ترۋپپالارىندا جۇرەتىندەرگە، جۇرتتىڭ ءبارى جاناشىرلىق بىلدىرەدى، ءبارى كومەكتەسەدى، ءبارى قورعاشتاپ، قالاعان تىلەگىن ورىندايدى — بۇلاردىڭ بارلىعىن نەمەسە بارلىعىن دەرلىك كيگەن كيىمى مەن تۇر-الپەتىنە قاراپ حانزادا ەكەن دەپ قالۋعا بولادى.
— كۇللى ادامزات بالاسى قاناتىنىڭ استىنا الىپ وتىرسا دا مەيلى، انا ساۋىققوي شايتان ءبارىبىر مەنەن بۇلايشا وڭاي قۇتىلا المايدى، — دەپ ءتۇيدى دون كيحوت.
سونى ايتىپ، سەلوعا بارىڭقىراپ تا قالعان اربانى قۋىپ جەتتى دە:
— ۋا، توقتاڭدار، تۇرا تۇرىڭدار، قۋاقىلار مەن كۇلدىرگىلەر توبىرى! — دەپ بار داۋىسىمەن ايقايدى سالدى. — كەزبە رىسار اتقوسشىلارى مىنەتىن ەسەككە جانە باسقا دا جانۋارلارعا قالاي قاراۋ كەرەك ەكەنىن ۇيرەتكىم كەلىپ تۇر سەندەرگە!
دون كيحوتتىڭ قاتتى ايقايلاعانى سونشا، نە دەپ تۇرعانىن ارباداعىلاردىڭ ءبارى تۇگەل ەستىپ، تۇيسىنە قويدى؛ ءسويتىپ، ولار مۇنىڭ ماعىناسىن ۇعىنعان بويدا-اق اربادان اۋەلى اجال، ونىڭ سوڭىن الا يمپەراتور، دەلبەشى-ىبىلىس پەن پەرىشتە سەكىرىپ ءتۇستى، كوروليەۆا مەن بالا قۇداي كۋپيدون دا وتىرىپ قالمادى — ءبارى دە ءبىر ادامداي تاسپەن قارۋلانىپ، ءبىر قاتارعا ساپ تۇزەدى دە، دون كيحوتتى تاس جاۋدىرىپ قارسى الماققا وڭتايلاندى. ولاردىڭ وزىنە تاس اتپاققا العاۋسىز اسكەري تارتىپپەن قولىن جوعارى كوتەرگەنىن كورگەن دون كيحوت تىزگىن تارتىپ توقتاپ، شابۋىلدى وزىنە زاردابى ازداۋ تيەتىن ادىسپەن قالاي جۇرگىزۋگە بولاتىنىن ويلاستىرا باستادى. بۇل وسىلاي ويلانىپ تۇرعاندا قاسىنا سانچو دا كەلىپ جەتتى، ءسويتىپ ونىڭ اسكەري ونەردىڭ بارلىق ەرەجە-تارتىبى بويىنشا ساپ تۇزەگەن وتريادقا شابۋىل جاساۋعا وقتالعانىن كورگەن ول بىلاي دەدى:
— مۇنداي ىسكە تاۋەكەل ەتۋ ءۇشىن اقىل-ەستەن ءبىرجولا ادا بولۋ كەرەك شىعار، ءسىرا. باس ساۋعالاپ، مىستان قۇيىلعان قوڭىراۋدىڭ استىنا بارىپ جاسىرىنباساڭ، انانداي كەسەكتەردەن قۇتقاراتىن باسقا قورعانىس قۇرالى جوقتىعىن قاپەرگە الىڭىز، مارحاباتتى مىرزام. ودان سوڭ مىنانى دا قاپەردە ۇستاعان ابزال: قۇرامىندا اجال بار، يمپەراتورلارىنىڭ ءوزى ايقاستىڭ ورتاسىندا جۇرەتىن، اق نيەتتى جانە قارا نيەتتى پەرىشتەلەر قول ۇشىن بەرەتىن تۇتاس ءبىر قوسىنعا جاڭعىز شابۋىل جاساۋ دەگەن ەرجۇرەكتىك ەمەس ەسەرلىك بوپ شىعادى. ەگەر وسى ەسكەرتپەم ءسىزدى توقتاتا الماسا، وندا، بالكىم، شىندىعىنا كۇمان كەلتىرۋگە بولمايتىن مىناداي ءبىر مالىمەت توقتاتار، اتاپ ايتقاندا: بۇل ادامدار وزدەرىن — كورول مە، پرينس پە، يمپەراتور ما، كىم ەتىپ كورسەتكىسى كەلسە دە ءبارىبىر، ارالارىندا بىردە ءبىر كەزبە رىسار جوق.
— مىنە، سانچو، تامىرىمدى ەندى عانا تاپ باستىڭ، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — بۇل ءۋاجىڭ رايىمنان قايتارا الادى جانە قايتارۋعا ءتيىس تە. بۇرىن دا وزىڭە تالاي مارتە ايتقانىمداي، رىسارلار قاتارىنا قابىلدانباعاندارعا قارسى سەمسەر سۋىرمايمىن جانە سۋىرماۋعا مىندەتتىمىن دە. ەسەگىڭە كورسەتىلگەن ءجابىر ءۇشىن كەك قايتارعىڭ كەلسە، بۇلارمەن مىنا سەن، سانچو، ايقاسقا ءتۇسۋىڭ كەرەك، ال مەن بولسام الىستان جىگەرىڭە جىگەر قوسارلىق جانە قاتەردەن ساقتاندىرارلىق سوزدەر ايتىپ، كومەكتەسىپ تۇراتىن بولام.
— ەشكىمنەن ەشقانداي كەك قايتارۋدىڭ قاجەتى جوق، سەنور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — بىرەۋدەن كەك الۋ — اق نيەتتى حريستيانعا جاراسىمسىز نارسە، ونىڭ ۇستىنە ءجابىر-جاپاسىن ءوز ىقتيارىمدا قالدىرۋعا ەسەگىمدى ۇگىتتەپ كوندىرگەلى تۇرمىن، ال مەنىڭ ىقتيارىم — جاراتقان يەم وزىمە بۇيىرتقان ءومىردى ىڭ-شىڭسىز وتكەرۋ.
— ءجا، اق پەيىل سانچو، اقىلدى سانچو، حريستيان سانچو، اق جۇرەك سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ەگەر وسىنداي شەشىمگە كەلگەن بولساڭ، وندا مىنا سۇمەلەكتەردى جايىنا قالدىرايىق تا، بۇدان گورى تاۋىرلەۋ، بۇدان گورى لايىقتىلاۋ شىتىرمان وقيعا ىزدەستىرەيىك جانە مۇنداي سان قيلى وقيعانىڭ، ونىڭ ۇستىنە، ايتا قالارلىقتاي كەرەمەتتەرىنىڭ، ءبىزدى تاپ وسى ماڭايدان كۇتىپ تۇرعانىنا سەنىمىم كامىل.
وسىنى ايتىپ ول اتىنىڭ باسىن بۇردى، سانچو سۇر جورعاسىنا وتىردى، اجال مەن ونىڭ ەلگەزەك وتريادى قايتادان ارباعا جايعاسىپ ارمەن قاراي استى، ءسويتىپ اجال كۇيمەسىمەن ارادا بولعان وسىناۋ اسا قورقىنىشتى شىتىرمان وقيعا سانچو پانسانىڭ قوجايىنىنا بەرگەن قۇتتى كەڭەسىنىڭ ارقاسىندا عانا ءساتتى اياقتالدى؛ ال ەرتەڭىندە دون كيحوتتى عاشىقتىق دەرتىنە ۇشىراعان الدەبىر كەزبە رىسارعا قاتىستى، الگىدەن ارتىق بولماسا كەم سوقپايتىن جاڭا شىتىرمان وقيعا توسىپ تۇرعان-دى.
ءحىى تاراۋ
ايبىندى دون كيحوتتىڭ جاۋجۇرەك اينا رىسارىنا قاتىستى ادەتتەن تىس شىتىرمان وقيعاسى حاقىندا اجالمەن كەزدەسكەننەن كەيىنگى ءتۇندى دون كيحوت پەن اتقوسشىسى بيىك تە سايالى اعاشتاردىڭ اراسىندا وتكىزدى، سول جەردە سانچونىڭ ءوتىنىشىن اياق استى قىلعىسى كەلمەگەن دون كيحوت ەسەككە ارتىلعان ازىق-تۇلىكتەن ءدام تاتتى؛ كەشكى استىڭ ۇستىندە سانچو مىرزاسىنا مىنانى ايتتى:
— سەنور! ۋاعدا ەتكەن سىيلىعىڭىزدىڭ وتەمىنە ءۇش بيەڭىزدىڭ قۇلىنىن تاڭداماي، العاشقى شىتىرمان وقيعاڭىزدىڭ ولجاسىن تاڭداعانىمدا بارىپ تۇرعان اقىماق مەن بولادى ەكەم! “كوكتەگى تىرنادان قولداعى شىمشىق ارتىق” دەگەن وسى عوي.
— الايدا، سانچو، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — ايقاسقا تۇسۋگە قۇلشىنعان كەزىمدە بوگەت جاساماساڭ قۇرىعاندا يمپەراتور ايىمىنىڭ التىن ءتاجى مەن كۋپيدوننىڭ ءتۇرلى تۇسكە بويالعان قاناتتارىن ولجا ەتەر ەڭ. مەن بۇل توبىردىڭ تۇتە-تۇتەسىن شىعارار ەدىم دە، ولاردىڭ كور-جەر دۇنيەسىنە ءوزىڭ قوجا بوپ شىعا كەلەر ەدىڭ.
— ويىن-ساۋىق يمپەراتورلارىنىڭ ءتاجى مەن اسا تاياعى ەشقاشان تازا التىننان بولمايدى، نە بوياما بىردەڭەدەن، نە قاڭىلتىردان جاسالادى، — دەپ قۇلاق قاعىس ەتتى سانچو.
— البەتتە، — دەپ ماقۇلداي كەتتى ونى دون كيحوت. — تەاتر جاراقتارىنىڭ تۇتىنۋعا جارامدى دۇنيە بولۋى شارت ەمەس، بۇلار كومەديانىڭ ءوزى سەكىلدى كوز الدىمىزعا ەلەستەتۋگە عانا كومەكتەسەتىن، سىرتتاي عانا سولاي كورىنەتىن نارسە بولۋعا ءتيىس؛ ايتسە دە، سانچو، كومەديانى دا، سول سياقتى ونى قوياتىندار مەن جازاتىنداردى دا، باعالاي جانە قادىرلەي بىلگەنىڭدى قالار ەدىم، ويتكەنى ولاردىڭ ءبارى دە مەملەكەتكە ايتىپ جەتكىزگىسىز زور پايدا كەلتىرەتىن وزىندىك ءبىر قولعانات ىسپەتتى: ولار بىزگە ادام بالاسىنىڭ ىس-ارەكەتى ايشىقتى تۇردە كورىنىس بەرەتىن اينانى ءاردايىم الدىمىزعا توسۋمەن بولادى جانە شىن مانىندە قانداي ەكەنىمىز بەن قانداي بولۋىمىز قاجەتتىگى اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى كومەديا مەن كومەديانتتاردان ارتىق ەشكىم انىق كورسەتىپ بەرە المايدى. شىنىڭدى ايتشى: كورولدەر، يمپەراتورلار، پاپالار، رىسارلار، حانىمدار جانە باسقا دا كەيىپكەرلەر كەسكىندەلەتىن كومەديالاردى كورگەنىڭ بار ما ساحنادان؟ ءبىرى — ارسىزدى، ەكىنشىسى — الاياقتى، ءۇشىنشىسى — ساۋداگەردى، ءتورتىنشىسى — سولداتتى، بەسىنشىسى — اقپەيىل اڭقاۋدى، التىنشىسى — عاشىقتىق باۋراعان جاي بىرەۋدى بەينەلەيدى، ءبىراق كومەديا اياقتالىپ، اكتەرلەر ۇستىندەگى كوستيۋمىن شەشكەن بويدا ەشقايسىسىنىڭ بىر-بىرىنەن ەشقانداي ارتىقشىلىعى بولمايدى.
— كوردىم عوي، ارينە، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.
— شىر اينالىپ ءوتىپ جاتقان عۇمىر-تىرشىلىگىمىزدىڭ كومەدياسىندا دا تاپ وسىنداي جاعداي ورىن العان، — دەپ ءسوزىن جالعادى دون كيحوت، — مۇندا دا بىرەۋلەر يمپەراتور ءرولىن وينايدى، ەكىنشىلەر — پاپانى كەسكىندەيدى، قىسقاسى، كومەدياعا قاتىساتىن كەيىپكەرلەردىڭ بارشاسى بەينەلەنەدى، ال كومەديا اياعىنا جەتكەندە، ياعني ءومىر اياقتالعان كەزدە، اجال كەلىپ ولاردىڭ ءوزارا ايىرماشىلىعىن كورسەتىپ تۇرعان كيىمدەرىن سىپىرىپ الادى، ءسويتىپ مولادا ەشقايسىسىنىڭ بىر-بىرىنەن ەشقانداي ارتىقشىلىعى بولمايدى.
— تاماشا تەڭەۋ، — دەپ سالدى سانچو، — الايدا ونشا ءبىر جاڭالىق تا ەمەس، ورايى كەلگەن جاعدايلاردا جانە الدەنەشە رەت ەستىگەم مۇنى؛ سول سياقتى ءومىرىمىزدى شاحمات ويىنىمەن سالىستىراتىن تەڭەۋ دە تاڭ ەمەس: ويىن ءوتىپ جاتقاندا ءار فيگۋرانىڭ وزىندىك ەرەكشە مىندەتى بولادى، ال ويىن اياقتالعاندا فيگۋرالار ارالاستىرىلىپ جىبەرىلەدى دە، ءتىرى جان اتاۋلىنىڭ ءبارى مولادان ورىن تاباتىنىنداي، ءبارى ءبىر جەرگە جيناقتالىپ، ءبىر دورباعا سالىنادى.
— كۇن وتكەن سايىن، سانچو، ەسەرلىگىڭ ازايىپ، ەستىلىگىڭ ارتا تۇسكەندەي-اۋ وسى، — دەپ قۇلاق قاعىس ەتتى دون كيحوت.
— اۋ، ەندى ءسىزدىڭ كەمەڭگەرلىك قاسيەتىڭىزدەن ماعان دا بىردەڭە جۇعىستى بولۋعا ءتيىس ەمەس پە، — دەدى سانچو. — جەردىڭ ءوزى دە كەبىر ءارى قۇنارسىز بولۋى مۇمكىن، ءبىراق وعان تىڭايتقىش سەپسە جانە وڭدەسە، ول جاقسى ءونىم بەرە باستايدى. ايتايىن دەگەنىم، ءسىزدىڭ اڭگىمەلەرىڭىز كەۋىپ قالعان اقىل-ويىمنىڭ قۇنارسىز توپىراعىنا تۇسكەن تىڭايتقىش ءتارىزدى بولدى، ال وزىڭىزگە قىزمەت ەتىپ، ارالاس-قۇرالاستىق جاساعان ۋاقىتىمنىڭ ءبارى ونى وڭدەۋدىڭ ورنىنا ءجۇردى، وسىنىڭ ارقاسىندا بىتىك ءونىم بەرەرمىن دەپ ۇمىتتەنەم جانە بۇل ءونىم، تاقسىر، تۇسىنىك-تۇيسىگىمنىڭ قۇرعاپ قالعان ەگىندىگىنە ءوزىڭىز سالعان ىزگى تاربيە سوقپاعىنان اۋىتقىمايدى دا، اينىمايدى دا.
سانچونىڭ كوپىرمە سوزىنە دون كيحوت شىن ىقىلاسىمەن كۇلىپ الدى، الايدا ونىڭ ءۇمىت ەتۋگە تاتىرلىق قابىلەت-مۇمكىندىگى بارىن مويىنداماي جانە تۇرا المادى، ويتكەنى ءسوز ساپتاۋ مانەرىمەن ءقازىر ءوزىن ءجيى-جيى تاڭداندىرىپ جۇرگەن بولاتىن؛ سولاي بولا تۇرسا دا، عالىم ادامنىڭ نەمەسە استانا تۇرعىنىنىڭ ماقامىمەن ءتىلىن بەزەي باستاعاندا سانچونىڭ ءسوزى اقىر اياعىندا قاراپايىمدىقتىڭ شىڭىنان قارابايىرلىقتىڭ شىڭىراۋىنا قۇلاپ تۇسەتىن؛ ءسوزىنىڭ اجارى مەن قاپەرىنىڭ قارىمدىلىعى، اسىرەسە، ونىڭ ماقالداردى ورىندى-ورىنسىز قولداناتىندىعىنان كورىنىس بەرەتىن، ال مۇنى حيكايامىزدىڭ ۇزىنا بويىندا وقىرمان، اسىلى، ءوزى تالاي كورگەن دە، بايقاعان دا شىعار.
وسىنداي جانە وسىعان ۇقساس اڭگىمەلەرمەن ولار ءتۇننىڭ ەداۋىر بولىگىن وتكىزىپ تە الدى، سوسىن اقىرى سانچونىڭ، ادەتتە ۇيقىسى كەلگەن كەزدە ايتاتىنىنداي، قيسايا كەتۋگە اڭسارى اۋدى دا، ەسەگىنىڭ ەرىن الىپ، ءشوبى شۇيگىن جايىلىمدا جان شاقىرۋىنا كەڭشىلىك جاسادى. دون كيحوتتىڭ ايرىقشا ەسكەرتپەسىنە سايكەس، روسينانتتىڭ ەرىن العان جوق، سەبەبى مىرزاسى وعان ءتۇن قاتىپ، ءتۇس قاشىپ جورىقتا جۇرگەن مەرزىم اياقتالعانشا اتتىڭ ەرىن الماۋعا ءامىر ەتكەن-دى؛ كەزبە رىسارلار قالىپتاستىرعان جانە مۇلتىكسىز ساقتالىپ كەلگەن ەجەلگى ءداستۇر اتتىڭ اۋىزدىعىن الىپ، تىزگىننىڭ ۇشىن ەردىڭ قاسىنا بايلاۋعا عانا رۇقسات ەتەتىن، ءبىراق ەرىن سىپىرۋعا قاتاڭ تىيىم سالاتىن. سانچو مۇنى بۇلجىتپاي ورىنداپ، روسينانتتى ەسەكپەن بىرگە ەركىن وتتاۋعا قويا بەردى؛ ال ەسەك پەن روسينانتتىڭ اراسىندا تەڭدەسى جوق تىعىز دوستىق ورناعانى سونداي، وسىناۋ مەيلىنشە شىنشىل تۋىندىنىڭ اۆتورى بۇل دوستىقتى دارىپتەۋگە تۇتاس تاراۋلار ارناپتى-مىس، ءبىراق قاھارماندىقتى قاستەرلەۋدى مۇرات تۇتقان بۇل حيكاياعا جاراسىمدى ادەپتىلىك پەن سىپايىلىق شەگىنەن شىقپاۋ ءۇشىن اتالمىش تاراۋلاردى الىپ تاستاپتى-مىس دەيتىن قاۋەسەتتىڭ ۇرپاقتان ۇرپاققا تاراپ كەتكەنى دە تەگىن ەمەس؛ دەي تۇرعانمەن، اۆتور كەيدە بۇل ويىنان اينىپ قالادى، مىسالعا، وسىناۋ ءتورت اياقتىلار باس قوسا قالسا بولدى، قاسىنىسا باستايدى، ودان سوڭ قالجىراعان ءارى قاناعات تاپقان روسينانت موينىن قالجىراعان ءارى قاناعات تاپقان سۇر ەسەكتىڭ موينىنا ارتادى (سوندا ونىڭ مويىنى ارعى جاققا جارتى شىنتاقتاي ارتىق شىعىپ كەتەدى)، ءسويتىپ ەكەۋى جەرگە قاراپ ويعا شومعان قالىپتا تۇرا بەرەدى، ادەتتە كەيدە ءۇش كۇن بويى قاتارىنان، قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، وسى ماقساتقا جۇمساۋعا قانشا ۋاقىت تاپسا سونشا، سونداي-اق، اشتىق قىسىپ قورەك ىزدەۋگە ءماجبۇر بولعان كەزدەن باسقا مەزگىلدىڭ بارىندە ءوستىپ تۇرادى، دەپ جازادى. اتالمىش اۆتوردىڭ ءبىر شىعارماسىندا بۇل دوستىق نيس پەن ەۆريالدىڭ، پيلاد پەن ورەستىڭ دوستىعىمەن تەڭەستىرىلەدى، دەسەدى؛ ولاي بولسا، بۇل ەكى مومىن جانۋاردىڭ دوستىق قارىم-قاتىناسىنىڭ قانشالىقتى بەرىك بولعاندىعى جۇرتتى قايران قالدىرماي قويماسى كامىل جانە تەك قايران قالدىرىپ قانا قويمايدى، قاپالاندىرادى دا، ويتكەنى ادامدار دوستىق سەزىمدى ساقتاۋعا مۇلدەم ءمۇساپىر عوي.
مىنا ءسوز تەگىن ايتىلدى دەيمىسىڭ:
تاياقتار بولات نايزاعا،
ال دوستار جاۋعا اينالدى.
جانە تاعى:
تامىردى تامىر بايقاتپاي
سۇرىنتۋگە ىنتىزار.
وسىناۋ حايۋانداردىڭ دوستىعىن ادامدار دوستىعىمەن شەندەستىرۋ ارقىلى اۆتور اسىرا سىلتەپ جىبەردى-اۋ دەگەن وي تۋماسا كەرەك، ويتكەنى ادامدار جانۋارلاردان كوپ تاعىلىم الدى جانە تالاي تاتىمدى نارسەنى ۇيرەندى: مىسالعا، لايلەكتەر بىزگە كليزما قولدانۋدى، يتتەر — قۇسىپ تاستاۋدى جانە ريزاشىلىق ءبىلدىرۋدى، تىرنالار — ساقتىقتى، قۇمىرسقالار — الدىن-الا قام جاساۋدى، پىلدەر — ۇيات دەگەننىڭ بارىن، ال جىلقى — شىن بەرىلگەندىكتى ۇيرەتتى.
اقىرى سانچو تىعىندىق ەمەننىڭ تۇبىندە جاتىپ ۇيقتاپ كەتتى، ال دون كيحوت بولسا، جاي ەمەننىڭ، ءبىراق جاپىراعى قالىڭ جۋان ەمەننىڭ، تۇبىندە وتىرىپ كوز ءىلىندىردى؛ الايدا ارادا از ۋاقىت وتكەندە ارقا تۇسىنان ەستىلگەن الدەنەندەي دابىر-دۇبىردان شوشىپ وياندى، سول بويدا ورنىنان اتىپ تۇرىپ بۇل نەعىلعان شۋ ەكەنىن بىلمەككە سول تۇسقا قادالا كوز تىگىپ، زەيىن سالا تىڭ تىڭدادى؛ ىلە ەكى سالت اتتىنى كوزى شالدى، ءبىرى اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، جانىنداعى سەرىگىنە بىلاي دەدى:
— تۇسە قال، دوستىم، اتتاردىڭ اۋىزدىعىن ال، مەنىڭشە بۇل جەردە ولارعا — جەيتىن ءشوپ، ال ماعان ماحاببات جايىنداعى وي-ارمانىما بەرىلۋگە قاجەت تىنىشتىق پەن وڭاشالىق جەتىپ ارتىلاتىن سەكىلدى.
بەيتانىس ادام وسىنى ايتىپ كوك شوپكە سۇلاي كەتتى؛ قۇلاعان كەزىندە ساۋىت-سايماننىڭ سىلدىرى ەستىلىپ قالدى، دون كيحوت سوعان قاراپ كەزبە رىسارعا كەز بولعانىن بايقاپ ۇلگەردى؛ وسىنداي جاعداياتقا بايلانىستى دون كيحوت ۇيقتاپ جاتقان سانچونىڭ قاسىنا بارىپ، قولىنان تارتقىلادى، ءسويتىپ اقىرى ەداۋىر كۇش سالۋدىڭ ناتيجەسىندە وياتىپ، قۇلاعىنا:
— باۋىرىم، سانچو! شىتىرمان وقيعا! — دەپ سىبىرلادى.
— ءساتتى وقيعا بولعاي تەك، — دەدى سانچو. — قانەكي، قايدا اسا قۇرمەتتى شىتىرمان وقيعامىز، مارحاباتتى مىرزام؟
— شىتىرمان وقيعا قاي جەردە دەيمىسىڭ، سانچو؟ — دەپ قارسى ساۋال قويدى دون كيحوت. — بۇر باسىڭدى، قارا انا جاققا: انا جەردە كەزبە رىسار جاتىر جانە، بايقاۋىمشا، ءوزى ونشا كوڭىلدى ەمەس سەكىلدى، — اتتان قالاي سەكىرىپ تۇسكەنىن، ءسويتىپ قۇددى ءبىر الدەنەدەن تىعىرىققا تىرەلگەندەي جەرگە قۇلاي كەتكەنىن كوردىم، سول كەزدە ساۋىت-سايمانى دا شىلدىرلادى.
— تاقسىر، سوندا مۇنى شىتىرمان وقيعا دەپ تابۋىڭىزعا نە سەبەپ؟ — دەپ ىنتىقتى سانچو.
— مۇنى شىتىرمان وقيعانىڭ تاپ ءوزى دەپ تۇرعان ەشتەڭەم جوق، بۇل تەك ونىڭ باستاماسى عانا، ويتكەنى شىتىرمان وقيعالار ادەتتە وسىلاي باستالادى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — قانە، توقتاي قال: اناۋ ليۋتنياسىن با، گيتاراسىن با كۇيىنە كەلتىرىپ، جوتكىرىنىپ، تاماعىن قىرناپ جاتىر — شاماسى، ءان سالماق شىعار.
— ءوللا-بىللا، سولاي، — دەدى سانچو، — ءداۋ دە بولسا، بۇل عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان رىسار شىعار.
— عاشىقتىق دەرتىنە ۇرىنباعان كەزبە رىسار بولمايدى، — دەپ قۇلاق قاعىس ەتتى دون كيحوت، — ءجا، تىڭداپ كورەيىك ونى، ءانىنىڭ تىنىنە قاراپ، وي-نيەتىنىڭ كەزدەمەسىن تاپ باسىپ تانىرمىز، ويتكەنى جۇرەك قايراماسا، ءتىل سايرامايدى.
سانچو قارسىلاسقىسى كەلىپ مىرزاسىنا بىردەڭە ايتپاققا وقتالىپ ەدى، ءبىراق ورمان رىسارىنىڭ داۋىسى بوگەت جاسادى؛ داۋىسى اسا ءبىر سۇيكىمسىز ەمەس ەكەن، الايدا ونشا جاعىمدى دا كورىنبەدى، ءسويتىپ زەيىن قويا تىڭداعان دون كيحوت پەن سانچو ونىڭ مىنا تومەندەگى سونەتتى ايتىپ تۇرعانىن اڭدادى:
سەنورا! دايىنمىن ءسىز ءۇشىن نەگە دە،
ماعان بۇيرىق بەرسەڭىز بولدى تەك.
قانداي ءامىر بولسا دا ماقۇل دەپ،
ورىندايمىن بۇلجىتپاي ءبىر دەمدە.
ومىرمەن دە دەرەۋ ايتىسار ەم، —
ءۇن-تۇنسىز وشكەنىمدى قالاساڭىز.
ازابىمدى بىلۋگە ىنتىق بولساڭىز —
ماحابباتتىڭ وزىنە ايتقىزار ەم.
قاراما-قايشىلىقتار توعىستى تىلسىم —
بالاۋىزداي جۇمساق ءارى الماستاي قاتتى، —
ىنتىزار جانىم تەك ءسىزدى اڭسايدى.
ويىپ الدە جاپىرىپ، ەركىڭىز ءبىلسىن،
تاڭبالاڭىز جانىما بەينەڭىزدى ءتاتتى.
ەشتەڭە ونى قايتىپ وشىرە المايدى.
وسى ارادا ورمان رىسارى اۋىر كۇرسىنىپ الىپ ءانىن اياقتادى، سوسىن از-كەم كىدىرىستەن كەيىن ايانىشتى دا قايعىلى ۇنمەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— بەۋ، ايداي الەمدەگى اسقان سۇلۋ ءارى اسا راقىمسىز ايەل! اپىراي، اتقان تاڭداي اجارلى كاسيلدەيا ۆاندالسكايا، وزىڭە شىن بەرىلگەن رىساردىڭ قۇر بوسقا سولىپ، شەگى دە شەتى جوق جيھان كەزۋشىلىك پەن قاتاڭ دا قاتىگەز سىن-سىناقتا جان ءتاسىلىم ەتۋىنە جول بەرمەكپىسىڭ سەن؟ اپىراي، مەنىڭ ارقامدا ناۆاررانىڭ، لەوننىڭ، تارتەسيانىڭ، كاستيليانىڭ جانە لامانچانىڭ ءتامام رىسارى ءوزىڭدى الەمدە تەڭدەسى جوق سۇلۋ دەپ مويىنداعانىنىڭ ءوزى-اق جەتپەي مە ساعان؟
— بۇل انشەيىن اڭگىمە، — دەپ قالدى وسى ارادا دون كيحوت، — مىنا مەنىڭ ءوزىم لامانچالىق رىسارمىن، ءبىراق ەشقاشان الگىندەي بىردەڭەنى مويىنداعان ەمەسپىن، وعان قوسا اياۋلى حانىمىمنىڭ سۇلۋلىعىنا شاك كەلتىرەتىن ونداي ەشتەڭەنى مويىنداي الماس تا ەدىم جانە مويىنداي قويماس تا ەدىم، — رىساردىڭ ساندىراقتاپ تۇرعانىن ەندى ءوزىڭ دە بىلگەن شىعارسىڭ، سانچو. دەگەنمەن، ودان ءارى تىڭداپ كورەلىك: بالكىم، ويىن تولىعىراق جەتكىزەر.
— جەتكىزگەندە قانداي، — دەپ قولداي كەتتى ونى سانچو، — ول تۇتاس ءبىر اي بويى قىڭسىلاۋعا بار سياقتى.
الايدا ولاي بولماي شىقتى: جاقىن ماڭايدا الدەكىمدەردىڭ سويلەسىپ جاتقانىن ەستىپ قويعان ورمان رىسارى شەر توگۋىن تيدى دا، ورنىنان تۇرىپ، اشىق تا اق جارقىن داۋىسپەن:
— كىمسىڭدەر؟ نەعىلعان ادامسىڭدار؟ باقىتتى جانبىسىڭدار ما الدە قاسىرەتتى جانبىسىڭدار؟ — دەپ سۇرادى.
— قاسىرەتتى جانبىز، — دەپ ءۇن قاتتى دون كيحوت.
— ونداي جاعدايدا قاسىما جاقىنداڭدار، — دەدى ورمان رىسارى، — جانە ءبىلىپ قويىڭدار، سەندەر قايعى مەن قاسىرەتتىڭ تاپ وزىنە قاراي جاقىنداپ كەلە جاتىرسىڭدار.
وسىناۋ جۇرەككە جىلى تيەتىن ءارى يناباتتى جاۋاپتى ەستىگەن دون كيحوت رىساردىڭ قاسىنا جاقىندادى، دون كيحوتتىڭ سوڭىن الا سانچو دا كەلدى.
نازالانىپ تۇرعان رىسار دون كيحوتتى قولىنان ۇستاي الىپ، بىلاي دەدى:
— وتىرىڭىز، سەنور رىسار، — رىسار ەكەنىڭىزدى جانە رىسارلار وردەنىنە جاتاتىنىڭىزدى اڭعارۋ ءۇشىن ماعان ءسىزدى وسى جەردەن جولىقتىرۋدىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى بوپ تۇر، بۇل ارادا بوس ۋاقىتىمىزدى بىزبەن بىرگە وتكىزەتىندەر — وڭاشالىق پەن تۇندە تۇسەتىن شىق قانا، ياعني كەزبە رىسارلاردىڭ ادەتتەگى باسپاناسى مەن تابيعي توسەگى.
بۇعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى؛
— مەن — رىسارمىن جانە تاپ سول وردەننەنمىن، قايعى، قاسىرەت پەن تاقسىرەت جۇرەگىمدى جايلاپ العانىنا قاراماستان، باسقالاردىڭ باقىتسىزدىعىنا دەگەن جاناشىرلىعىن جوعالتقان جوق. الگىندەگى انىڭىزدەن بارشا باقىتسىزدىعىڭىز — سۇيىسپەنشىلىككە بايلانىستى ەكەنىن ءتۇيدىم، ياعني سونىڭ ءبارى ەسىمىن جاڭاعى كۇيىنىش-نالاڭىزدا اتاپ كەتكەن راقىمسىز سۇلۋعا دەگەن عاشىقتىق ىنتىزارلىقتان تۋىندايتىنىن ءبىلدىم.
تاقىر جەرگە جايعاسقان ولار وسىلايشا ەكەۋارا بەيبىت تە مامىراجاي اڭگىمە شەرتىپ وتىردى، ءبىراق كۇن كوكجيەكتەن كوتەرىلىپ ۇلگەرمەي-اق بۇلار بىر-بىرىمەن ايقاس الاڭىندا تابىسادى دەپ كىم ويلاعان!
— ءوزىڭىز دە عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققاننان ساۋمىسىز، سەنور رىسار؟ — دەپ سۇرادى ورمان رىسارى دون كيحوتتان.
— وكىنىشكە قاراي، سولاي، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — ايتكەنمەن، ەگەر لايىقتى تاڭداۋ جاساي العان بولساق، وندا مۇنىڭ مويىنعا ارتار تاقسىرەتىن تاۋىپ العان پالە دەپ ەمەس، وزىمىزگە جاسالعان ەرەكشە جاقسىلىق دەپ باعالاعانىمىز ءجون.
— ءسوزىڭىزدىڭ جالعانى جوق، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى ورمان رىسارى، — الايدا ءامىرشى حانىمدارىمىزدىڭ پايىم-پاراساتىمىز بەن اقىل-ەسىمىزدى جوعالتۋعا دەيىن اپاراتىن جەك كورۋشىلىگىنىڭ سۇراپىلدىعى سونشا، بۇل ءتىپتى كەك قايتارۋعا ۇقساپ كەتەدى.
— مەنىڭ حانىمىم ءوزىمدى ەشقاشان جەك كورگەن جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت.
— نە دەپ ءبىلدىرسىن، — دەپ ءىلىپ اكەتتى جاقىن ماڭدا تۇرعان سانچو، — حانىمىم قويدان جۋاس، مايدان جۇمساق قوي.
— مىناۋ ءسىزدىڭ اتقوسشىڭىز با؟ — دەپ سۇرادى ورمان رىسارى.
— ءيا، اتقوسشىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.
— مىرزاسىنىڭ ءسوزىن بولۋگە باتىلى بارعان اتقوسشىنى العاش كورىپ تۇرمىن، — دەدى ورمان رىسارى، — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، مەنىڭ اتقوسشىم، — ول ءوزى انە تۇر، — بويى اكەسىنىڭ بويىنا تەڭەسىپ قالعانىمەن، مەن سويلەگەندە اۋزىن بۋعان وگىزدەي ءلام دەپ ءتىل قاتپايدى.
— اشىعىن ايتايىن، ەندەشە، — دەپ سانچو كيىپ كەتتى، — مەن بولسام، سويلەيمىن جانە سويلەۋگە تولىق قاقىم بار، تاپ مىناداي... ءجا، بالەلى جەرگە بارماعىمدى سۇقپاي-اق قويايىن.
سول ارادا ورمان رىسارىنىڭ اتقوسشىسى سانچونى قارىنان الىپ، بىلاي دەدى:
— قانە، بىلايىراق شىعايىق تا، ەكى اتقوسشى وزىمىزشە اڭگىمە-دۇكەن قۇرايىق، ال مىرزالارىمىز ءوزدى-وزى كەرىلدەسە بەرسىن، بىر-بىرىنە سۇيىسپەنشىلىك سىرلارىن ايتا بەرسىن، — ولاردىڭ اڭگىمەسى تاڭ اعارىپ اتقانشا تاۋسىلمايتىنىنا جانە ءتىپتى سوندا دا بىتپەيتىنىنە باسىمدى باسكە تىگۋگە بارمىن.
— مەيلى، نە قىلسا و قىلسىن، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو، — ال مەن سىزگە ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى ايتىپ بەرەيىن، سوندا مەنى باسقا ءبىر كوك ەزۋ اتقوسشىلارمەن تەڭ ساناۋعا بولمايتىنىنا ءوزىڭىز دە كوز جەتكىزەرسىز.
ەكى اتقوسشى اۋلاعىراق كەتتى، ءسويتىپ سەنورلارىنىڭ سۇقباتى قانشالىقتى ءماندى بولسا، بۇلاردىڭ اراسىندا دا سونشالىقتى ءساندى سۇقبات باستالدى.
ءحىىى تاراۋ
مۇندا ورمان رىسارىمەن اراداعى شىتىرمان وقيعا ارمەن جالعاسادى جانە قوس اتقوسشىنىڭ پاراسات-پايىمعا تولى، بەيبىت ءارى ايرىقشا ءماندى سۇقباتى كەلتىرىلەدى.
اتقوسشىلار رىسارلاردان اۋلاعىراق شىققاننان كەيىن العاشقىلارى ءوز تىرلىگى جايىندا، سوڭعىلارى ءوز سۇيىسپەنشىلىگى جايىندا بىر-بىرىنە سىر اقتارىسا باستادى، الايدا حيكايادا اۋەلى مالايلار سۇقباتى، سونان سوڭ بارىپ مىرزالار سۇقباتى كەلتىرىلگەن؛ ءسويتىپ، حيكايادا بىلايىراق شىققان سوڭ ورمان رىسارى مالايىنىڭ سانچوعا بىلاي دەپ ءتىل قاتقانى ايتىلادى:
— ءبىزدىڭ، ياعني كەزبە رىسار اتقوسشىلارىنىڭ، ءومىرى وتە اۋىر دا مەحناتتى عوي، مارحاباتتى مىرزام؛ جەيتىن نانىمىزدى ماڭداي تەرىمىزدى سورعالاتىپ ءجۇرىپ تابامىز، بۇل قۇدايدىڭ ارعى اتا-بابالارىمىزعا جولداعان قارعىسىنىڭ ءبىرى بولسا كەرەك.
— ايتقانىڭىزدىڭ ءبارى ءجون، ءبارى دۇرىس، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — وعان قوسا وسى نانىمىزدىڭ ءوزىن جانىمىز كۇيزەلىپ وتىرىپ جەيمىز عوي، ويتكەنى اڭىزاق پەن ايازدان كەزبە رىسارلاردىڭ ءبىز سەكىلدى قىرسىعى ارىلماعان اتقوسشىلارىنان باسقا كىم كوبىرەك قورلىق كورەدى دەيسىڭ؟ جانە وسى نانىمىزدى ۇزبەي جەپ وتىرساق تا وكىنىش كوپ بولماس ەدى، سەبەبى قارىنى توقتىڭ ۋايىمى جوق ەمەس پە، شىنىن ايتقاندا، كەي-كەيدە ەكى كۇن قاتارىنان جالعىز تەك قارا جەلدى عانا قورەك ەتەتىن كەزىمىز دە بوپ تۇرادى عوي.
— سىيلىق الار ءۇمىت بولسا مۇنىڭ بارىنە توزۋگە دە، شىداۋعا دا بولار ەدى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى باسقا مالاي، — ويتكەنى، اتقوسشى قىزمەت ەتەتىن كەزبە رىسار، جولى اۋىر بىرەۋ بوپ شىقپاسا، ارادا ازدى-كەم ۋاقىت وتكەندە وعان مىندەتتى تۇردە الدەبىر ادەمى ارالدىڭ گۋبەرناتورلىعىن ءجا بولماسا الدەنەندەي ءبىر ءتاپ-تاۋىر گرافتىقتى تارتۋ ەتەرى حاق.
— ماعان ارالدىڭ گۋبەرناتورلىعى دا جەتەدى دەگەندى مىرزاما ەسكەرتىپ تە قويعام، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — ونىڭ بۇعان ءدان ىرزا بولعانى جانە شۇلەڭگىرلىك كورسەتكەنى سونشا، وزىمە ارال سىيلايتىنى جونىندە ورايى كەلگەن جاعدايلاردا الدەنەشە مارتە ۋادە ەتتى.
— كىناراتسىز قىزمەتىم ءۇشىن مەنى كانونيك قىلسا، سوعان دا ىرزا بولار ەم، — دەدى باسقا مالاي، — مىرزام ماعان ماحاللا الىپ بەرۋگە ۋادە ەتتى جانە ماحاللا بولعاندا قاندايىن دەسەڭىزشى!
— قوجايىنىڭىز، بايقايمىن، شىركەۋ سالاسىنا قاتىسى بار رىسار عوي دەيمىن ءارى شىن بەرىلگەن اتقوسشىلارىنا بۇل سەكىلدى جاقسىلىق جاساۋعا قاقى بار سەكىلدى، — دەدى سانچو. — ال مەنىكى — كادىمگى كوپ زيالى ادامنىڭ ءبىرى، ايتسە دە، ەندى ەسىمە ءتۇسىپ وتىر، الدە ءبىر ءبىلىمپاز جاندار، — راس، مەن ءوزىم ولاردى وپاسىز دەپ بىلەم، — ونى ارحيەپيسكوپ بولۋعا ۇگىتتەپ باقتى، الايدا ول يمپەراتورلىقتان باسقادان ات-تونىن الا قاشتى، ال مەن بولسام سوندا: اگاراكي ول ءدىني سالا بويىنشا كەتسە، مەن قايتپەكپىن دەپ قاتتى قورىقتىم، ويتكەنى شىركەۋ قاۋىمىن باسقارۋ قولىمنان كەلمەيدى عوي، — بىلە بىلسەڭىز، مەيىرىمدى مىرزام، مەن ءوزىم ادام پوشىمىندا بولعانىممەن، شىركەۋگە حايۋاننان پايدا قانداي بولسا، مەنەن دە سونداي پايدا بار — ەش ايىرماشىلىق جوق.
— اقيقاتىنا كەلەر بولساق، مەيىرىمدى مىرزام، ءسىز قاتەلەسىپ تۇرسىز، ويتكەنى ارال اتاۋلىنىڭ ءبارى بىردەي جىپتىكتەي ەمەس قوي، — دەدى باسقا مالاي كەلىسپەي. — ولاردىڭ اراسىندا قيقى-جيقىسى دا، سۇرىقسىزى دا، سۇرەڭسىزى دە كەزدەسىپ قالادى، ءتىپتى سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ تەگىس تە ادەمى دەگەنىنىڭ ءوزى وعان قوجالىق ەتەتىن بەيباقتى ءبىرتالاي ازاپ پەن اقيرەتكە باتىرارى انىق. ەڭ دۇرىسى، قارعىس اتقىر بۇل قىزمەتتى تاستاپ ۇيىمىزگە قايتىپ ورالعان عوي، ال ۇيدە ءبىز بۇدان گورى ۇنامدىلاۋ ىسپەن اينالىسقان بولار ەك، ايتالىق، اڭعا شىعار ەدىك نەمەسە بالىق اۋلار ەدىك، سەبەبى ەڭ سورلى دەگەن قاي اتقوسشىنىڭ دا دەريەۆنياداعى ۋاقىتىن كوڭىلدى وتكىزۋگە جارارلىق ءمىنىس اتى، بىرەر تازى ءيتى مەن قارماعى جوق دەيسىڭ؟
— وزىمدە سونىڭ ءبارى بار، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — راس، اتىم جوق، ەسەسىنە، مىرزامنىڭ اتىنان ەكى ەسە ارتىق ەسەگىم بار. ەگەر ەسەگىمدى سول اتقا ايىرباستايتىن بولسام، ءتىپتى وعان ۇستەمە ەتىپ الدەنەشە فانەگا س ۇلى قوسىپ بەرسىن مەيلى، الداعى العاشقى پاسحا مەيرامىن قۋانىشتا قارسى الماي-اق كەتەيىن. سۇر جورعامنىڭ قانداي كەرەمەت ەكەنىن بىلمەيسىز عوي، مەيىرىمدى مىرزام، — سۇر ءتۇستى عوي ول، ەسەگىمدى ايتام. ال، ەندى ءيتتىڭ جايىنا كەلسەك، ونىڭ جاراسى جەڭىل: ءبىزدىڭ دەريەۆنيادا نە كوپ — يت كوپ، اسىلى، اڭدى باسقا بىرەۋدىڭ ەسەبىنەن اۋلاعاننان ارتىق نە بار.
— اق-ادال شىنىمدى ايتسام، سەنور اتقوسشى، — دەدى باسقا مالاي، — مىنا رىسارلىق دەيتىن دەلقۇلىلىقپەن قوش ايتىسىپ، دەريەۆنياما قايتسام، بالدارىمدى باقسام دەيمىن جانە سولاي شەشتىم دە: مەنىڭ ءۇش بالام بار عوي — شەتىنەن شىعىستىڭ جاۋھارى ىسپەتتى.
— ال، مەنىڭ ەكى بالام بار، — دەدى سانچو، — جانە قانداي — ريم پاپاسىنىڭ وزىنە كورسەتىپ، العىسىن الۋعا بولاتىنداي؛ اسىرەسە — قىزىم، مەن ونى، قۇداي قوسسا، شەشەسىنىڭ قارسى بولعانىنا دا قاراماستان، گرافينيا ەتپەك ويىم بار.
— سوندا الگى گرافينيا بولماقشى سەنورا نەشە جاستا؟ — دەدى باسقا مالاي اۋەستىك ءبىلدىرىپ.
— ەندى ون بەسكە تولادى، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق نايزاداي ۇزىن بويلى، كوكتەمنىڭ جۇپار اۋاسىنداي سۇيكىمدى، جۇمىسكەردەي قايراتتى.
— مۇنداي قاسيەتتەرىنە قاراعاندا، ول گرافينيادان گورى جاسىل توعايدىڭ نيمفاسى بولۋعا دا جاراپ قاپتى عوي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى باسقا مالاي. — ءوي، ءبىر ناعىز ەبەلەك، ەبەلەكتەن تۋعان سەبەلەك، قۇتىرىپ ءجۇرسىڭ-اۋ، شاماسى، قۋتىڭ قاعىپ!
بۇعان سانچو اجەپتەۋىر قىنجىلا جاۋاپ قاتتى:
— ونىڭ ءوزى دە، شەشەسى دە ەشقاشان ەبەلەك بولعان ەمەس جانە كوزىم تىرىدە ەشقاشان بولمايدى دا. ال، سىزدەن سۇرايتىنىم، تىلەۋىڭىز بولعىر: ادەپتىرەك بولساڭىزشى، كەزبە رىسارلارمەن كوپتەن ارالاس-قۇرالاس كەلە جاتقان ادامسىز، ولار بولسا، بارىپ تۇرعان سىپايى جاندار ەمەس پە، ال ءسىزدىڭ اۋزىڭىزدان شىققان ءسوز ونىمەن ونشا ۇيلەسىڭكىرەمەيدى.
— ماقتاۋ ءسوزدىڭ ءمانىن ءجوندى اجىراتا المايدى ەكەنسىز، سەنور اتقوسشى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى باسقا مالاي. — الدەبىر كاۆالەرو ارەناداعى بۇقانى نايزامەن تۇيرەپ قۇلاتقاندا نەمەسە الدەبىر ءىستى بىرەۋ وڭتايلى تۇردە تىندىرعاندا جۇرتتىڭ ادەتتە: “ءوي، ءبىر ناعىز ەبەلەك، ەبەلەكتەن تۋعان سەبەلەك، قالاي قاتىرىپ جىبەردى، ءا؟” دەپ ايقايلايتىنىن بىلمەيتىن بە ەدىڭىز؟ ولاي بولسا، مۇنداعى بىلاپىت سەكىلدى كورىنەتىن ءسوز، شىن مانىندە، ەرەكشە ماقتاۋ بوپ تابىلادى، ال اتا-اناسىنا وسىنداي قۇرمەت كورسەتىلەتىندەي ەشتەڭە تىندىرماعان ۇلداردان نەمەسە قىزداردان، ءسىزدىڭ ورنىڭىزدا بولسام، سەنور، باس تارتقان بولار ەدىم.
— ەندەشە، مەن باس تارتام، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — سوندىقتان، بۇل ماسەلەگە بايلانىستى ءسىز، مەيىرىمدى مىرزام، ءوزىمدى دە، باللارىمدى دا، ايەلىمدى دە قالاي ەبەلەكتەندىرسەڭىز دە ەرىكتىسىز، ويتكەنى ولاردىڭ ىستەپ جۇرگەن ءىسى دە، ايتىپ جۇرگەن ءسوزى دە مۇنداي ماداققا ابدەن لايىق، ال ءوزىم قۇدايدان جالعىز-اق تەك سولارمەن امان-ەسەن قاۋىشتىرسا ەكەن، مىنا كەشىرىلمەس كۇنادان، ياعني اتقوسشىنىڭ قاتەرلى قىزمەتىنەن، قۇتقارسا ەكەن دەپ قانا تىلەيمىن، ال بۇل ىسپەن ەكىنشى مارتە اينالىسقان سەبەبىم، ءبىر جولى ءوزىم سەررا مورەنانىڭ قاق تورىنەن تاۋىپ العان، ىشىندە ءجۇز دۋكاتى بار ءامياننىڭ مەنى ەلىكتىرىپ، جولدان تايدىرعانى بولدى، ال ەندى ءقازىر شايتان دۋبلون تولى قاپشىقتى كوز الدىمنان كولبەڭدەتىپ ءجۇر — بىرەسە انا جەردەن، بىرەسە مىنا جەردەن، ال كەيدە، باقساڭ، ول جەردەن ەمەس، باسقا جەردەن ەلەس بەرەدى، ءوزىم ونى شاپ بەرىپ ۇستاپ العانداي، كەۋدەمە قىسقانداي، ۇيىمە الىپ كەلگەندەي، تەلىم ساتىپ العانداي، ونى جالعا بەرگەندەي، ءسويتىپ حانزادا قۇساپ تۇرىپ جاتقانداي بولام دا جۇرەم، وسى جايىندا وي كەشسەم، ءوزىم رىساردان گورى ناقۇرىسقا كوبىرەك ۇقساتاتىن كەماقىل قوجايىنىمنىڭ قىرسىعىنان تارتىپ جۇرگەن تاۋقىمەتىمنىڭ ءبارى ءارى جەڭىل، ءارى شىداي تۇرۋعا بولاتىنداي كورىنىپ كەتەدى.
— “قىزعانىش ءىشتى وتتاي كۇيدىرەدى” دەگەن ءسوز دە، مىنە، وسىندايدان شىققان عوي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى باسقا مالاي. — ال ەندى ناقۇرىستار جايىندا اڭگىمە ەتەر بولساق، وندا مەنىڭ مىرزامنان اسقان ناقۇرىس جەر-الەمگە ءالى ءبىتىپ كورمەگەن شىعار، “باسقانىڭ قامىن كۇيتتەسە ەسەكتەن دە كۇي كەتەدى” دەگەن ءسوز دە تاپ وسىنداي جاندار تۋراسىندا ايتىلعان. ويتكەنى، باسقا ءبىر رىساردىڭ اقىلعا كەلۋى ءۇشىن بۇنىڭ ءوزى ناگۇمانعا اينالدى عوي، ەندى ءقازىر سونى ىزدەپ جەر كەزىپ تەنتىرەپ ءجۇر، ال وعان جولىققان شاقتا وڭباي تاياق جەپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس.
— بىرەۋگە عاشىق بولعاننان ساۋ ما ءوزى؟
— قايداعى ءبىر كاسيلدەيا ۆاندالسكايا دەگەنگە عاشىق، — دەپ جاۋاپ قاتتى باسقا مالاي، — ول ءوزى ايتقانىنان قايتپايتىن، يكەمگە كونبەيتىن ايەل، ونداي قاسارىسپا جەر بەتىندە جوق تا شىعار، ءبىراق قاتال مىنەزبەن قوجايىنىمنىڭ تاۋىن شاعا المايسىڭ، ونىڭ قۇرساعىندا ودان دا وتكەن زۇلىمدىق باس باعىپ جاتىر جانە ۇزاماي جارىققا شىعىپ تا قالادى.
— تەگىس جولدىڭ دا ويقى-شويقىسى مەن شوقالاعى بار، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — جۇرت بۇرشاعىن ەندى ءپىسىرىپ جاتقاندا، مەنىكى تۇسىرۋگە دايىن تۇرادى، كەمەڭگەرگە قاراعاندا كەڭكەلەسكە قولعابىس بەرەتىندەر مەن قاسىنا ەرەتىندەر كوپ بولادى. ءوزىڭ باقىتسىز بولساڭ باقىتسىز ادامنان جولداس تاپ، سوندا بۇل دۇنيەدە عۇمىر كەشۋ دە جەڭىلگە تۇسەدى، دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماعان، ءسىز، تىلەۋىڭىز بولعىر، ماعان جۇبانىشقا جاراپ تۇرسىز: ولاي دەيتىنىم، ءسىزدىڭ مىرزاڭىز دا وزىمدىكى سەكىلدى جارىمەس بوپ شىقتى عوي.
— جارىمەس بولعانىمەن، جاۋجۇرەك، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى باسقا مالاي، — ايتسە دە، جارىمەستىگى مەن جاۋجۇرەكتىگىنەن ايلاكەرلىگى باسىم.
— ال، مەنىكى ونداي ەمەس، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — ايتايىن دەگەنىم، مىرزامنان قارا تىرناقتاي دا ايلاكەرلىك تابىلمايدى، اڭقىلداعان اق كوڭىل، بىرەۋگە جامانشىلىق جاساۋ دەگەندى بىلمەيدى، كوزدەگەنى تەك ىزگىلىك قانا، زۇلىمدىق دەگەننەن مۇلدەم حابارى جوق، ءقازىر تاپا تال ءتۇس بولسا دا بەس جاسار بالانىڭ ءوزى ونى ءقازىر قاراڭعى ءتۇن دەپ سەندىرە الادى، مىنە وسىنداي اق جۇرەكتىگى ءۇشىن ونى جانىمنان بەتەر جاقسى كورەم، سوندىقتان نە قيلى ەسالاڭدىعىنا قاراماستان، قايتسەم دە ونى تاستاپ كەتە المايمىن.
— قالاي بولعان كۇندە دە، دوستىم ءارى مارحاباتتى مىرزام، — دەدى ورمان رىسارىنىڭ مالايى، — سوقىردى سوقىر جەتەكتەسە، ەكەۋى دە اپانعا قۇلايدى. ەكەۋىمىزگە ەڭ جاقسىسى — قارىشتى قاداممەن تۋعان وڭىرگە قاراي تارتقان، ولاي دەيتىنىم، شىتىرمان وقيعانىڭ ءبارى بىردەي ويلاعانداي بوپ شىعا بەرمەيدى.
سانچو مىگىر تاپپاي تۇكىرىنىپ تۇرعان، تۇكىرىگىنىڭ ءتۇرى جابىسقاق تا ءبىرشاما قويۋ سياقتى بولاتىن، سونى بايقاپ قالعان جاناشىر ورمان اتقوسشىسى:
— ءبىراز جايدىڭ باسىن قايىردىق، ءتىپتى تاماعىمىز دا قۇرعاپ كەتتى، ونى جىبىتەتىن ءبىر جاقسى دارمەك بار مەندە — ەردىڭ قاسىندا بايلاۋلى تۇر، ودان ارتىقتى ىزدەسەڭىز دە تاپپايسىز! — دەدى.
وسىنى ايتىپ ورنىنان تۇرعان ول كوپ ۇزاماي شاراپ قۇيىلعان قوماقتى مەس پەن كولەمى جارتى شىنتاق بوپ قالاتىن ءبالىشتى الىپ قايتىپ ورالدى، — اسىرىپ ايتىلعان دانەڭەسى جوق، شىنىمەن سونداي ەدى، ويتكەنى بۇل قويان ەتىن سالىپ پىسىرگەن دىعال ءبالىش بولاتىن، سانچو ونى ۇستاپ كورىپ، بۇل ءتىپتى لاقتىڭ دا ەتى ەمەس، تەكەنىڭ ەتى شىعار دەپ تاۋىپ، ەكىنشى اتقوسشىدان:
— سوندا وسىنداي نارسەنى ءدايىم وزىڭىزبەن بىرگە الا جۇرەسىز بە، سەنور؟ — دەپ سۇرادى.
— ەندى قالاي دەپ ەدىڭىز؟ — دەپ جاۋاپ قاتتى اناۋ. — الدە، سىزدىڭشە، مەن سونشالىقتى ءبىر قىرسىز اتقوسشىسىماق پا ەكەم؟ اتىمنىڭ ساۋىرىندا جورىققا اتتانعان گەنەرالدىڭ قورىنان دا مولىراق ازىق-تۇلىك جاتىر.
كوپ جالىندىرماي-اق تاماققا باس قويعان سانچو كولەمى ديىرمەن تاسىنداي بوپ قالاتىن كەسەكتەردى اپىل-عۇپىل اساپ جاتىپ، بىلاي دەدى:
— عاجاپ قالارلىق مىنا تويىڭىز كورسەتىپ تۇرعانىنداي، ءسىز، مەيىرىمدى مىرزام، مەن سياقتى قۇر قاراسىن ءارى جولى اۋىر بىرەۋ ەمەس، راسىمەن-اق، ادال دا جان-تانىمەن بەرىلگەن، شىن مانىندەگى ءارى ناعىز، اۋقاتتى دا داۋلەتتى اتقوسشى ەكەنسىز؛ ال مەنىڭ قورجىنىمدا بولماشى عانا سۇتسىرنە بار جانە ونىڭ تاس بوپ قاتىپ قالعانى سونشا، ءداۋدىڭ باسىن ءبىر ۇرىپ مىلجالاۋعا جاراپ قالادى، ونان سوڭ مەندە ەلۋ شاقتى ءتاتتى سوبىق بار، تاعى سونشا ورمان جاڭعاعى مەن تۇيە جاڭعاق بار، مۇنىڭ ءبارى قوجايىنىمنىڭ قارا قاسقا كەدەي ەكەنىنىڭ، وعان قوسا كەزبە رىسارلار كەپكەن جەمىسپەن جانە دالادا وسەتىن شوپپەن عانا جۇرەك جالعاۋى كەرەك دەيتىن پىكىردى ۇستانىپ، سول قاعيدادان اينىماي وتىرعانىنىڭ سالدارى.
— ءادىلىن ايتسام، باۋىرىم، — دەپ ءمالىم ەتتى باسقا مالاي، — مەنىڭ اسقازانىم وشاعاندى، جابايى المۇرت پەن اعاش تامىرىن قورىتا المايدى. ءجا، قۇرىپ كەتسىن ءبارى — مىرزالارىمىز دا، ولاردىڭ پىكىرلەرى مەن رىسارلىق قاعيدالارى دا، نە جەگىلەرى كەلسە، سونى جەي بەرسىن، — ال مەن ءاماندا وزىممەن سالقىنداتىلعان ەت الا جۇرەم، ەرىمنىڭ قاسىندا قاجەت بولعاندا پايدالانا قوياتىن مىنا مەس بايلاۋلى تۇرادى جانە ونى سونداي ۇناتام ءارى ارداق تۇتام — قۇشاعىما الماسام، وپپەسەم ءبىر مينۋت تۇرا المايمىن.
سونى ايتىپ ول مەستى سانچونىڭ قولىنا ۇستاتا سالدى، ال اناۋ ونى ەڭكەيتىڭكىرەپ الدى دا، اۋزىنان سوراپتاعان كۇيى شيرەك ساعاتتاي جۇلدىز سانادى، ءىشىپ بولعاننان كەيىن باسىن ءبىر جاعىنا قاراي قيسايتىپ، اۋىر كۇرسىنىپ:
— ءاي، ەبەلەكتىڭ تۇقىمى-اي، نە دەگەن پايدالى ەدىڭ، نايساپ! — دەدى.
— مىنە، كوردىڭىز بە، — دەدى سانچونىڭ ەبەلەكتىڭ تۇقىمى دەگەنىن ەستىپ قالعان باسقا مالاي، — شارابىمدى ماقتاعىڭىز كەلىپ، ءسىز دە ونى ەبەلەكتىڭ تۇقىمى دەپ اتادىڭىز.
— مويىنداماسقا امالىم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ەگەر ماقتاۋ ءۇشىن ايتىلسا، الدەبىرەۋدى ەبەلەكتىڭ تۇقىمى دەپ اتاعاندا تۇرعان ەشتەڭە جوق ەكەنىن ەندى عانا ءتۇسىندىم. ايتىڭىزشى، سەنور، قۇداي اقىنا، مىنا شاراپ سيۋداد رەالدان ەمەس پە؟
— اپىراي قايدان ءبىلدىڭىز! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى باسقا مالاي. — بۇل شىن مانىندە دە سول جاقتان جانە ونشا جاس تا ەمەس.
— بىلمەگەندە شە! — داۋىستاپ جىبەردى سانچو دا. — شارابىڭىزدىڭ تەگىن ايىرۋ مەن ءۇشىن قيىن شارۋا دەپ پە ەدىڭىز؟ ەندەشە، قاپەرىڭىزدە بولعاي، سەنور اتقوسشى، شاراپتىڭ تەگىن ايىرا الاتىن ەرەكشە تابيعي قابىلەتىم بار: ءبىر-اق مارتە يىسكەتسەڭىز بولدى — قايدان ەكەنىن، سورتى، بۋكەتى، كۇشتىلىگى قانداي، قانداي وزگەرىسكە ۇشىراۋى مۇمكىن ەكەنىن جانە بۇل شاراپقا قاتىستى باسقا دا جايلاردى تاپ باسىپ ايتىپ بەرە الام. جالپى، بۇعان تاڭىرقايتىن دانەڭە جوق: مەنىڭ تۇقىمىمدا، اكەم جاعىنان، شاراپتىڭ لامانچادا ونشا ءجيى ۇشىراسا قويمايتىن كەرەمەت ەكى بىلگىرى بولعان، سونىڭ دالەلدەمەسى رەتىندە سىزگە ءبىر اڭگىمە ايتايىن. ولارعا ءبىر بوشكەدەگى شاراپتان ءدام تاتقىزىپتى دا، شاراپتىڭ قازىرگى كۇيى مەن ساپاسى، جەتىستىكتەرى مەن كەمىستىكتەرى جايىندا پىكىر ايتۋدى سۇراپتى. ءبىرى شاراپتى جالاپ كورىپتى، ال ەكىنشىسى تەك يىسكەۋمەن عانا شەكتەلىپتى. العاشقىسى تەمىر تاتىپ تۇر، دەپتى، ەكىنشىسى قايىس ءدامى سەزىلەدى، دەپتى. شاراپ يەسى بوشكەنىڭ تازا ەكەنىن، قايىس ءدامى شىعاتىنداي رەتى جوعىن ايتادى. الايدا، ەكى بىلگىر ءوز پىكىرلەرىندە تابانداپ تۇرىپ الادى. ارادا ءبىراز ۋاقىت وتەدى، شاراپ ساتىلىپ بىتەدى، ءسويتىپ يەسى بوشكەدەگى سارقىندىنى قۇيىپ الماقشى بولادى، سول كەز قاراسا — تۇبىندە قايىس باۋى بار قۇيتتاي كىلت جاتىر ەكەن! مەنىڭ ناسىل-تەگىمنەن تاراعان جاندار مۇنداي ماسەلە توڭىرەگىندە تاتىمدى ءسوز ايتا الا ما، الماي ما، ول جاعىن ەندى ءوزىڭىز باجايلاي بەرىڭىز.
— شىتىرمان وقيعا ىزدەگەندى قويۋ كەرەك دەگەندى وسى سەبەپتەن دە ايتىپ تۇرعام جوق پا، — دەدى باسقا مالاي، — ىزگىلىكتەن ىزگىلىك تىلەمەيدى، ەڭ دۇرىسى قۇجىرامىزعا قايتىپ ورالۋىمىز كەرەك، ال قۇداي جارىلقايىن دەسە ءبىزدى سول جەردەن دە تاۋىپ الادى.
— قوجايىنىم ساراگوساعا بارىپ جەتكەنشە وعان قىزمەت ەتە بەرەم، قالعانىن كەيىن كورە جاتارمىن.
ايتۋلى ەكى اتقوسشى ءالى دە ۇزاق ۋاقىت اڭگىمە سوعىپ، شاراپ ءىشتى، ودان سوڭ ۇيقى ولاردىڭ ءتىلىن بايلاپ، ءشولىن باستى: ويتكەنى، بۇلاردىڭ ءشولىن قاندىرۋ مۇلدەم مۇمكىن ەمەس-تى؛ وسىلايشا ولار بۇتىندەي دەرلىك بوساعان مەستى ۋىستاي ۇستاپ، شايناپ ۇلگەرمەگەن ءبالىش كەسەگىن تىسكە باسقان قالىپتارىندا ۇيقتاپ كەتتى. ەندى ءقازىر ءبىز ولاردى ۋاقىتشا قالدىرا تۇرامىز دا، ورمان رىسارى مەن قايعىلى بەينە رىسارىنىڭ ەكەۋارا نە جايىندا سويلەسكەنىن اڭگىمەلەيمىز.
ءحىۇ تاراۋ
مۇندا ورمان رىسارىمەن اراداعى شىتىرمان وقيعا ارمەن جالعاسادى
حيكايادا ايتىلعانىنداي، دون كيحوتپەن ۇزاق سۇقباتتاسقاننان كەيىن مۇلگىگەن ورمان رىسارى وعان بىلاي دەدى:
— ال، ەندى، سەنور رىسار، ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، تەڭدەسى جوق كاسيلدەيا ۆاندالسكاياعا تاعدىردىڭ امىرىنەن گورى جۇرەك قالاۋىم بويىنشا عاشىق بوپ قالعان ەدىم. تەڭدەسى جوق دەپ تۇرعان سەبەبىم، سىمباتىنىڭ عالاماتتىعى جونىنەن دە، تەكتى تۇقىمنان شىققاندىعى مەن سۇلۋلىعى جونىنەن دە ونىمەن ەشكىم شەندەسە المايتىن. مىنە، وسى ءوزىم اڭگىمە ەتىپ وتىرعان كاسيلدەيانىڭ كۇللى ادال نيەتىم مەن ىزگى سەزىمىمە قايتارعان جاۋابى — گەركۋلەستىڭ وگەي شەشەسىنىڭ ىستەگەنىن ىستەپ، ماعان قيلى-قيلى سىناقتان وتۋگە ءامىر ەتۋ عانا بولدى جانە ءار سىناقتىڭ سوڭىندا كەلەسىسىنەن كەيىن ءۇمىتىم ورىندالاتىنىنا ءسوز بەرىپ وتىردى؛ سولاي بولا تۇرعانىمەن، اۋرە-سارساڭىم ءالى اياقتالار ەمەس، بىر-بىرىنە تىزبەكتەلىپ جالعاسىپ جاتىر، ساناساڭ سان جەتپەيدى، ەندى ءقازىر مۇنىڭ قايسىسى ەڭ سوڭعىسى بوپ شىعاتىنىن، ءسويتىپ ىزگى تىلەگىمنىڭ ورىندالۋىنا جول اشاتىنىن دا بىلمەيمىن. ءبىر جولى ول سيەۆيليالىق اتاقتى ايەل-داۋ حيرالدانى، بەينە مىستان قۇيىلعان سىندى ەڭگەزەردەي ءارى ەتجەندى ايەلدى، ورنىندا تاپجىلماي تۇراتىنىمەن، الەمدەگى ەڭ قۇبىلعىش ءارى تۇراقسىز ايەلدى جەكپە-جەككە شاقىرۋعا ءامىر ەتتى. مەن كەلدىم، كوردىم، جەڭدىم، سوسىن وعان ەربەڭدەمەي تىنىش تۇرۋعا پارمەن بەردىم، ويتكەنى جەلدىڭ ونە بويى سولتۇستىك بەتتەن سوعىپ تۇرعانىنا ءبىر اپتادان اسقان. تاعى بىردە ءامىرشىم گيساندوداعى ەجەلگى تاس بۇقالاردىڭ سالماعىن ولشەۋىم كەرەگىن ايتتى، ال ولاردىڭ زىلدەي اۋىرلىعى سونشا، بۇل رىساردان گورى جۇكشىگە لايىق جۇمىس ەدى. تاعى بىردە ماعان كابرا قۇردىمىنا قۇلاۋعا، — بۇل دەگەن قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن سۇمدىق قوي، — ودان سوڭ ونىڭ قاراڭعى قاپاسىندا نەندەي قۇپيا بارىن وزىنە ەگجەي-تەگجەيلى تۇردە بايانداپ بەرۋگە بۇيىردى. مەن حيرالدانىڭ شىر اينالعان قوزعالىسىن توقتاتتىم، گيساندو بۇقالارىن تارازىعا تارتتىم، شىڭىراۋعا قۇلاپ، تۇبىندەگى قۇپياسىن زەردەلەدىم، ءبىراق ءۇمىتىمنىڭ سول بۇرىنعىسىنشا ءالى ورىندالار ءتۇرى جوق، ال ونىڭ ءامىر ەتۋشىلىگى مەن مەنسىنبەۋشىلىگى سول بۇرىنعىسىنشا ءالى جالعاسىپ جاتىر. ولاي دەيتىنىم، وسى جاقىندا عانا ول ماعان يسپانياداعى بارلىق پروۆينسيانى ارالاپ، سۇلۋلىعى جونىنەن ءوزىنىڭ ايداي الەمدەگى بارلىق ايەلدەن اسىپ تۇسكەنىن، ال مەنىڭ — اسپان استى، جەر ۇستىندەگى ەڭ ەرجۇرەك ءارى شىن بەرىلگەن عاشىق رىسار ەكەنىمدى سوندا تەنتىرەپ جۇرگەن ءتامام كەزبە رىسارعا مويىنداتۋعا ءامىر ەتتى، وسى جارلىق بويىنشا يسپانيانى تۇگەلدەي دەرلىك ارالاپ، قارسى سوزگە كەلگەن تالاي رىساردى توپىراق قاپتىردىم. ءبىراق، سونىڭ ىشىندە ءوزىم ايرىقشا ماقتان تۇتىپ، دارەجە سانايتىنىم لامانچالىق دون كيحوتتى جەكپە-جەكتە جەڭگەنىم جانە ءوزىمنىڭ كاسيلدەيا ۆاندالسكايام ونىڭ دۋلسينەياسىنان ادەمىرەك ەكەنىن مويىنداتقانىم بولدى جانە مۇنىمدى جەر جۇزىندەگى رىسار اتاۋلىنىڭ بارلىعىن تەگىس جەڭىپ شىعۋمەن پارا-پار دەپ باعالايمىن، ويتكەنى ولاردىڭ ءبارىن الگى ءوزىم ايتىپ وتىرعان دون كيحوت جەڭگەن ەدى، ەندەشە ونى مەن جەڭگەندىكتەن، ونىڭ وسى كۇنگە دەيىن جيعان اتاق-داڭقى مەن ابىرويى ماعان اۋىسادى، مەنىڭ اتىما كوشەدى:
جەڭىلىس تاپقان ءدارىپتى بولسا نەعۇرلىم،
جەڭگەننىڭ دە داڭقى اسار سوعۇرلىم، —
وسى سەبەپتى الگىندە ءوزىم ايتىپ وتكەن دون كيحوتتىڭ ەرلىكتەرى ەندى مەنىكى ەسەپتەلەدى جانە وزىمدىكىنە اينالادى.
ورمان رىسارىنىڭ ءسوزىن دون كيحوت تاڭ-تاماشا بولىپ تىڭدادى، مۇنىڭ باستان-اياق وتىرىك ەكەنىن ايتىپ سالۋعا دا الدەنەشە رەت وقتالدى؛ “جالعان” دەگەن ءسوز ءتىلىنىڭ ۇشىندا تۇردى، الايدا اناۋ وتىرىگىنە ءبىرجولا مالتىعىپ بولسىن دەگەن ويمەن سابىر ساقتاۋعا بارىن سالدى، وسى سەبەپتى بايسالدى كەيىپتە:
— ءسىز، سەنور رىسار، يسپانياداعى جانە، ول از بولسا، كۇللى الەمدەگى كەزبە رىسار اتاۋلىنىڭ ءبارىن دەرلىك جەڭسەڭىز جەڭگەن دە شىعارسىز، وعان داۋىم جوق، الايدا لامانچالىق دون كيحوتتى جەڭگەنىڭىزگە كۇمانىم بار. بالكىم، ول سوعان ۇقسايتىن باسقا بىرەۋ شىعار، ءبىراق، ءبىر ايتا كەتەرلىگى، وعان ۇقسايتىنداردىڭ تابىلىپ قالۋى دا ەكىتالاي نارسە، — دەگەندى ايتتى.
— باسقا بىرەۋ دەگەنىڭىزگە جول بولسىن! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ورمان رىسارى. — مىنا توبەمىزدەن ءتونىپ تۇرعان اسپانمەن انت ەتەيىن، دون كيحوتپەن ايقاسقانىم، ونى جەڭگەنىم جانە بەرىلۋگە ءماجبۇر ەتكەنىم اقيقات شىندىق؛ ول ۇزىن بويلى، ارىق تا اشاڭ ادام، بەتى جۇدەۋ كورىنەدى، شاشىنا اق كىرە باستاعان، بولماشى دوڭەسى بار وراق مۇرىندى، مۇرتى ۇزىن، قارا، ءسال-پال تۇسىڭكىلەۋ. ول ءوزى قايعىلى بەينە رىسارى دەگەن اتپەن ۇرىسقا شىعادى، ال اتقوسشىلىققا سانچو پانسا ەسىمدى الدەبىر ديقاندى العان، روسينانت اتالاتىن سايگۇلىگىنە ءمىنىپ سايران سالادى، بۇعان قوسا تاعى ايتارىم: جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى بۇرىن الدونسو لورەنسو اتالعان دۋلسينەيا توبوسسكايا دەگەن بيكەش، مەنىڭ ءامىرشىمنىڭ دە شىن اتى كاسيلدا بولاتىن جانە اندالۋسيادا تۋىپ-وسكەن-دى، وسىدان شىعارىپ ونى كاسيلدەيا ۆاندالسكايا اتاندىرىپ ءجۇرمىن. ەگەر ايتقان ءسوزىمنىڭ راستىعىنا كوزىڭىزدى جەتكىزۋگە وسى كەلتىرگەن دەرەكتەرىم ازدىق ەتسە، وندا سەمسەرىم سويلەيدى، ول ءتىپتى تۇككە سەنبەستىڭ ءوزىن دە يلاندىرا الادى.
— سابىر ەتىڭىز، سەنور رىسار، سوزىمە قۇلاق سالىڭىز، — دەدى دون كيحوت. — ءوزىڭىز اڭگىمە ەتىپ وتىرعان دون كيحوت مەنىڭ ەڭ جاقسى دوسىم ەكەنىن ءبىلىپ قويعانىڭىز ءجون جانە ءبىز ارامىزدان قىل وتپەيتىن دوسپىز، تۋرا ءبىر ادام سەكىلدىمىز، ال كەلتىرگەن دەرەكتەرىڭىزگە كەلسەك، بۇلاردىڭ دالدىگى مەن داۋ تۋدىرمايتىندىعى سونشا، باسقانى ەمەس، تاپ سونىڭ ءوزىن جەڭگەنىڭىزدى مويىنداماسقا لاجىم جوق. سولاي بولا تۇرسا دا، كوز جانارىم مەن تۇيسىگىم الگىنىڭ تاپ سونىڭ ءوزى بوپ شىعۋى مۇمكىن ەمەستىگىن دالەلدەپ وتىر، تەك وزىنە ءوش قيساپسىز سيقىرشىنىڭ بىرەۋ-مىرەۋى (دالىرەك ايتقاندا، قىر سوڭىنان قالماي جۇرگەنى) ونىڭ كەيپىنە ەنە قويىپ، تاڭدانۋعا تاتىرلىق رىسارلىق ەرلىك ىستەرىمەن وزىمىزگە ءمالىم ەلدەردىڭ بارشاسىندا دۇرىلدەپ شىققان داڭقىنان ايىرۋ ءۇشىن ادەيى جەڭىلگەن بولىپ جۇرمەسە. وسى ءسوزىمنىڭ راستىعىن نەگىزدەي ءتۇسۋ ماقساتىندا اتالمىش سيقىرشىلاردىڭ، ونىڭ قاس دۇشپاندارىنىڭ، بۇدان ەكى كۇن بۇرىن ايداي سۇلۋ دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ ءتۇر-سىمباتىن وزگەرتىپ، قاراپايىم موجانتوپاي شارۋا ايەلگە اينالدىرىپ جىبەرگەنىن قاپەرىڭىزگە سالا كەتكىم كەلەدى، شاماسى، ولار دون كيحوتتىڭ ءوزىنىڭ دە سىرت ءپىشىنىن وزگەرتىپ جىبەرگەن شىعار. ەگەر وسىنىڭ ءبارى ايتقان ءسوزىمنىڭ اقيقاتتىعىنا كوزىڭىزدى جەتكىزە الماسا، وندا قارسى الدىڭىزدا وتىرعان ادامدى دون كيحوتتىڭ ءدال ءوزى دەپ بىلە بەرىڭىز جانە ول ءوز ءسوزىنىڭ دۇرىستىعىن ات ۇستىندەگى ايقاستا ما، جاياۋ ايقاستا ما، قالاي حوش كورسەڭىز سولاي، قولىنا قارۋ الىپ قورعايتىن بولادى.
وسىنى ايتىپ ول ورنىنان كوتەرىلدى، سوسىن ورمان رىسارىنىڭ قانداي ارەكەتكە باراتىنىن كۇتىپ، سەمسەرىنىڭ تۇتقاسىنا قولىن قويدى، ال اناۋ بولسا، بۇعان اسپاي-ساسپاي بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— تياناقتى تولەمشىگە كەپىلدەن قورقاتىن دانەڭە جوق. ءوزىڭىزدى جادىلانعان قالپىڭىزدا جەڭگەن ادام، سەنور دون كيحوت، ءسىزدى مىنا قازىرگى ساۋ-سالەمەت قالپىڭىزدا دا جەڭەرى انىق. الايدا رىسارلارعا تاس قاراڭعىدا جاۋىنگەرلىك ەرلىك جاساۋ جاراسپايدى-اق، ءبىز قاراقشى دا، ۇرى-قارى دا ەمەسپىز، تاڭ اتقانىن كۇتە تۇرالىق، ىس-ارەكەتىمىزگە كۇننىڭ ءوزى كۋا بولسىن. جەكپە-جەگىمىزگە مىناداي شارت قويام: جەڭىلگەن ادام جەڭگەن ادامنىڭ ىرقىنا كونەدى، ال اناۋ وعان نە ىستەسە دە ءوزى بىلەدى، الايدا بەرەتىن بۇيرىعى جەڭىلگەننىڭ ار-نامىسىنا تيمەيتىندەي بولۋعا ءتيىس.
— بۇل شارت پەن كەلىسىم مەنى مەيلىنشە قاناعاتتاندىرادى، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت.
بۇدان سوڭ ەكى رىسار اتقوسشىلارىنا قاراي بەت الىپ، ولاردى ۇيقىعا بوي الدىرىپ قيسايا-قيسايا كەتكەن قالىپتارىندا قورىلداپ جاتقان جەرىنەن تاپتى. رىسارلار ولاردى وياتىپ، ات ەرتتەۋگە بۇيرىق بەردى، كۇن كوتەرىلە ەكەۋىنىڭ اراسىندا بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن، قان سۋداي اعاتىن قيان-كەسكى جەكپە-جەك وتەتىنىن جاريا ەتتى، بۇل حاباردى ەستىگەن سانچونىڭ بويىن ابىرجۋ بيلەپ، مەلشيدى دە قالدى، ويتكەنى ورمان رىسارى اتقوسشىسىنان رىساردىڭ باتىلدىعى جايىندا كوپ ەستىگەندىكتەن مىرزاسىنىڭ ومىرىنە قاتەر ءتوندى-اۋ دەپ قاۋىپتەنگەن؛ قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، اتقوسشىلار ءلام دەمەستەن اۋدەم جەردەگى ۇيىرگە قاراي بەت الدى — ايتا كەتەرلىگى، ءۇش ات پەن ەسەك ءبىر-بىرىن يىسكەلەسىپ تە ۇلگەرگەن-دى، ەندى ءقازىر جۇبى اجىراماي جۇرگەن.
بارا جاتقان جولدا ورمان رىسارىنىڭ اتقوسشىسى سانچوعا بىلاي دەدى:
— ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، دوستىم، اندالۋسيالىق سوتقارلار اراسىندا قالىپتاسقان مىناداي ءداستۇر بار: اقىرى كۋاگەر بولۋ بۇيىرعاندىقتان داۋكەستەر توبەلەسىپ جاتقاندا سەن دە قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماۋىڭ كەرەك. ولاي بولسا، قۇلاققاعىس ەتىلدى دەپ ەسەپتەي بەرىڭىز، قوجايىندارىمىز شايقاستى باستاعان بەتتە ءبىز دە ولىسپەي-بەرىسپەيتىن ۇرىس اشۋىمىز قاجەت.
— بۇل ءداستۇردى ارانداتۋشىلار مەن بۇزىقتاردىڭ وزدەرى-اق ۇستانىپ، وزدەرى-اق ساقتاي بەرسىن، سەنور اتقوسشى، ال كەزبە رىسار اتقوسشىلارىنا مۇنىڭ قاتىسى جوق، — دەدى سانچو كەلىسپەي. — قالاي بولعاندا دا، ونداي ءداستۇر جايىندا مىرزامنان ەشتەڭە ەستىگەن ەمەسپىن، ال ول كىسى كەزبە رىسارلىقتىڭ بۇتكىل ەرەجە-شارتىن بەس ساۋساعىنداي بىلەدى. مەيلى، ءتىپتى بۇل جالعان بولماي، قوجايىندارى ۇرىس باستاعان كەزدە اتقوسشىلارى دا ايقاسقا تۇسۋگە ءتيىس دەيتىن ەرەجە شىنىمەن-اق قولدانىلاتىن كۇننىڭ وزىندە دە، مەن ءبارىبىر ونى ورىندامايمىن، ودان دا ءوزىم سياقتى مومىن اتقوسشىلارعا سالىناتىن ايىپتى تولەپ قۇتىلعانىم جاقسى، — بۇل ءارى كەتكەندە ەكى فۋنت بالاۋىزدان اسپايتىنىنا كەپىلمىن جانە مەن وسى ەكى فۋنتتى تولەگەندى ءجون كورەم: مۇنىڭ باسىمدى ەمدەۋگە قاجەت تاڭعىشتان ارزانداۋ بولارى انىق، ولاي دەيتىنىم، ۇرىس كەزىندە باسىمدى مىندەتتى تۇردە شاۋىپ تۇسىرەتىنىنە جانە قاق ءبولىپ تاستايتىنىنا سەنىمىم كامىل. شايقاسقا شىعا المايتىنىمنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى — مەندە سەمسەر جوق، ونى ءتىپتى ءومىرى قولىما ۇستاپ كورمەگەن اداممىن.
— مۇنىڭ امالىن تابۋ وڭاي، — دەدى باسقا اتقوسشى، — مەندە كولەمى بىردەي ەكى كەنەپ قاپشىق بار، ءسىز بىرەۋىن الاسىز، مەن ەكىنشىسىن الام، سوسىن تەڭ جاعدايدا ءبىر-بىرىمىزدى قاپشىقپەن سابالاۋعا كىرىسەمىز.
— بۇعان قارسىلىعىم جوق، — دەدى سانچو، — مۇنداي توبەلەس ءبىزدى جاراقاتتاپ قارىق قىلماس، ءبىراق ءبىراز شاڭدى ۇشىراتىنى انىق.
— جوق، بۇلاي جارامايدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى باسقا اتقوسشى. — قاپشىقتى جەل قاقشىپ كەتپەۋى ءۇشىن ىشىنە سالماعى بىركەلكى، سىرتى بىرتەگىس بەس-التى مالتا تاس سالىپ قويۋ كەرەك، سوندا ءبىر-بىرىمىزدى قاپشىقتاعاندا قاي-قايسىمىزعا دا ونشالىقتى ءبىر زيان مەن نۇقسان كەلمەيتىن بولادى.
— الدا، انتۇرعان-اي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ءبىر-بىرىمىزدىڭ باسىمىزدى جارىپ، سۇيەگىمىزدى مىلجالاماس ءۇشىن مىنانىڭ قاپشىقتارعا جۇپ-جۇمساق بۇلعىن تەرىسى مەن ماقتا تالشىعىن تولتىرعىسى كەپ تۇرعانىن قاراشى! اۋ، مارحاباتتى مىرزام، ءسىز ولاردى ءتىپتى جىبەك قۇرتىنىڭ پىللاسىمەن تولتىرساڭىز دا مەيلى، ءبىلىپ قويىڭىز، مەن ءبارىبىر ايقاسقا شىقپايمىن، مىرزالارىمىز ءوزدى-وزى شايقاسا بەرسىن، نەعىلسا دا وزدەرى ءبىلسىن، ال ءبىز تىپ-تىنىش تىرلىك كەشەمىز، شارابىمىزدى ىشەمىز، ءبىزدى دىڭكەلەتۋگە ۋاقىت شىركىن ونسىز دا بارىن سالىپ باعادى، ال بىزگە عۇمىرىمىزدى تيەسىلى ۋاقىتى مەن مەزگىلىنەن بۇرىن ءتامامداۋعا تىرمىسۋدىڭ قاجەتى جوق: اۋەلى بابىمىزبەن پىسەيىك، سوسىن توپ ەتىپ ۇزىلەرمىز.
— دەگەنمەن، بىزگە ءبارىبىر جارتى ساعاتتاي بولسا دا توبەلەسۋگە تۋرا كەلەدى، — دەدى باسقا اتقوسشى كەلىسپەي.
— جو-جوق، بولمايدى، — دەپ شورت كەستى سانچو، — ءبىر داستارقاننان ءدام تاتقان كىسىمەن شامالى دا بولسا شاتاققا باراتىنداي سونشالىقتى نادان ءارى قاراۋ ادامىڭ مەن ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، ول اشۋىمدى كەلتىرىپ، جىنىما تيۋدەن دە امان، ەندەشە، نە ءۇشىن ونىمەن جوق جەردەن توبەلەسە كەتپەكپىن؟
— مەن مۇنىڭ دا امالىن تاپتىم، — دەدى باسقا اتقوسشى. — بىلاي ەتەمىز: جانجال باستالار الدىندا قاسىڭىزعا جاي باسىپ جاقىنداپ كەلەم دە، توڭقالاڭ اسىپ قۇلايتىنداي ەتىپ ءسىزدى شاپالاقپەن ەكى-ۇش رەت تارتىپ-تارتىپ جىبەرەم، وسى ارقىلى اشۋ-ىزاڭىزدى وياتام، ءتىپتى بالپاق تىشقان بولساڭىز دا سەلت ەتپەي قالا الماسسىز.
— بۇعان قارسى مەن ودان ەش كەم سوقپايتىن باسقا ءبىر ارەكەتكە بارام، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — سويىلدى الام دا، ءسىز مەنىڭ اشۋىمدى وياتىپ ۇلگەرگەنىڭىزشە، مەن ءسىزدىڭ اشۋىڭىزدى وڭدىرماي سىلەيتىپ سالام، سودان ويانسا ول تەك و دۇنيەدە عانا ءبىر-اق وياناتىن بولادى، ال ول جاقتا، ەشكىمنەن ءجابىر-جاپا كورە قويماسىم، ءسىرا دا بەلگىلى شىعار. بىزگە دە، سىزگە دە ساق بولۋ كەرەك، ال ەڭ باستىسى بىرەۋدىڭ ۇيقتاپ جاتقان اشۋىنىڭ قۇيرىعىن باسپاعان ابزال، مەيلى ۇيقتاي بەرسىن، سەبەبى ءار كاللادا — ءبىر قيال: ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ بارساڭ، قۇلاقتان ايرىلىپ قايتاسىڭ، تۇپتەپ كەلگەندە، جاراتقاننىڭ ءوزى تاتۋلىققا — وڭ باتا، ۇرىس-جانجالعا — تەرىس باتا بەرگەن عوي. ءتىپتى ابدەن اشىنعان، امالى تاۋسىلىپ، شەگىنەر جەرى قالماعان مىسىق ەكەش مىسىقتىڭ ءوزى جولبارىسقا اينالادى ەكەن، ال مەن بولسام اداممىن عوي، ەندەشە مەنىڭ كىمگە اينالارىمدى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى، سوندىقتان، سىزگە، سەنور اتقوسشى، الدىن-الا ەسكەرتىپ قويارىم: توبەلەسىمىزدىڭ سالدارىنان تۋىندايتىن كۇللى زيان مەن نۇقسانعا باسقا ەشكىم ەمەس، ءوزىڭىز جاۋاپ بەرەتىن بولاسىز.
— حوش، ¬— دەدى باسقا اتقوسشى باسەڭ داۋىسپەن. — قالعانىن تاڭەرتەڭ كورە جاتارمىز.
بۇل ەكى ارادا اعاشتاردان قاۋىرسىنى نەشە الۋان تۇسپەن قۇبىلعان تورعايلار حورمەن شىرىلداۋعا كىرىسكەن-دى، كوپ داۋىستان قۇرالعان كوڭىلدى اندەرىمەن ولار قوڭىر سالقىن تاڭ شاپاعىن قۋانا قارسى الىپ قوشەمەتتەپ جاتقان؛ تاڭ شاپاعىنىڭ سۇيكىمدى الپەتى بۇل كەزدە شىعىس كوكجيەكتىڭ قاقپا-تەرەزەلەرىنەن ءجۇز كورسەتىپ، ساناسا سان جەتكىسىز ىلعالدى جاۋھاردى شاشىنان سىلكىپ تۇسىرە باستاعان، مىنە وسىناۋ سۇيكىمدى ىلعالمەن بەتىن شايعان شوپتەر قۇددى كۇلدەي ۇساق اق مونشاقپەن باستان-اياق كومكەرىلىپ تۇرعانداي كورىنەتىن؛ ءسامبى تالدار ماننانىڭ ءتاتتى ءيىسىن بۇرقىراتىپ، بۇلاقتار سىلقىلداي كۇلىپ، جىلعالار سىلدىراپ، توعايلار شاتتىققا بولەنىپ، وسىناۋ تاڭ شاپاعىندا شالعىندار ءوزىنىڭ ەڭ ءساندى دە سالتاناتتى كيىمدەرىن كيىندى. تاڭ اعارىپ اتىپ، اينالا-ماڭداعى زاتتاردى اجىراتىپ كورۋگە مۇمكىندىك تۋعان شاقتا، سانچو پانسانىڭ ەڭ العاش كوزىنە شالىنعان نارسە — ورمان رىسارى اتقوسشىسىنىڭ مۇرىنى بولدى، ونىڭ وراسان ۇلكەندىگى سونشا، كولەڭكەسى اتقوسشى دەنەسىن تۇگەل جاۋىپ تۇرعانداي اسەر بەرەتىن. حيكايادا بۇل مۇرىننىڭ شىن مانىندە دە سۇمدىق ۇلكەن بولعاندىعى، ورتا تۇسىندا دوڭەسى بارى، سۇيەلدەن كورىنبەيتىنى، بايالدى سەكىلدى كۇلگىن ءتۇستى ەكەنى جانە اۋزىنان ەكى ەلىدەي اسىپ تۇرعانى ايتىلعان، مۇرىننىڭ وسىناۋ ورەسكەل كولەمى، ءتۇسى، سۇيەلدەرى مەن ءبىر جاعىنا قيسايىپ تۇرۋى اتقوسشىنىڭ سۇرقىن كەتىرىپ جىبەرگەنى سونشا، اتالمىش تۇمسىقتى كورگەن بويدا سانچو تالما اۋرۋىنا ۇشىراعان بالاداي اياق-قولىن ەربەڭدەتتى دە قالدى جانە مىناداي قۇبىجىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن وياتىپ، ودان سوڭ ونىمەن توبەلەسكە شىققانشا ەكى ءجۇز مارتە شاپالاق جەگەنىم جاقسى دەپ وزىنە ءوزى ءسوز بەردى. سول ارالىقتا دون كيحوت قارسىلاسى تۇرعان جاققا كوز جىبەرگەن، ءبىراق اناۋ دۋلىعاسىن كيىپ، بەتبۇركەۋىشىن ءتۇسىرىپ تە قويعان ەكەن، وسى سەبەپتى بەت-الپەتىن كورۋ مۇمكىن بولماي قالدى؛ الايدا دون كيحوت ونىڭ ورتا بويلىدان جوعارىلاۋ، دەمبەلشە كەلگەن ادام ەكەنىن اڭعاردى. ساۋىت-سايمانىنىڭ سىرتىنان بەينە ءبىر تازا التىننىڭ تال جىبىنەن توقىلعانداي كامزول كيىپتى، ونىڭ ونە بويىنا تيتتەي اي پوشىمىنداعى جالتىلداعان سانسىز كوپ اينا جاپسىرىلعان: بۇل كيىمىنە شىنىمەن-اق ايرىقشا ءبىر ءسان مەن سالتانات بەرىپ تۇر؛ دۋلىعاسىندا جاسىل، سارى جانە اق قاۋىرسىندار جەلبىرەيدى؛ اعاشقا سۇيەپ قويعان، سۇيەمدەي ۇشتىعى بار نايزاسى ءارى ۇزىن، ءارى كەرەمەت جۋان ەكەن.
دون كيحوت وسىنىڭ ءبارىن ايقىن اجىراتىپ ۇلگەردى جانە وسى كورگەندەرى مەن بايقاعاندارىنان اتالمىش رىسار اسا قايراتتى ادام شىعار دەگەن بايلام جاسادى، ايتسە دە سانچو پانسا سەكىلدى ۇرەيگە بەرىلگەن جوق، — كەرىسىنشە، اينا رىسارىنا بايسالدى دا باتىل تۇردە بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— ەگەر اسكەري شابىتىڭىز ادەپتىلىگىڭىزدەن ۇستەم ءتۇسىپ تۇرماسا، سەنور رىسار، وندا وسى قاسيەتىڭىزدى ارقا تۇتىپ، دەنە ءبىتىمىڭىزدىڭ ايبىندىلىعىنا الپەتىڭىزدىڭ ايبىندىلىعى سايكەس كەلە مە ەكەن، سوعان انىق كوز جەتكىزۋىم ءۇشىن بەتبۇركەۋىشىڭىزدى ءسال-پال كوتەرۋىڭىزدى سۇرار ەدىم.
— بۇل سىناقتا ءسىز، سەنور رىسار، جەڭىمپاز اتانعانىڭىزعا با الدە جەڭىلىپ قالعانىڭىزعا قاراماي، الپەتىمدى كورەرلىك ۋاقىتىڭىز دا، مۇمكىندىگىڭىز دە بولادى، — دەدى اينا رىسارى كەلىسپەي، — ال ءقازىر تىلەگىڭىزدى ورىنداي المايتىن جالعىز عانا سەبەبىم، بەتبۇركەۋىشتى كوتەرىپ جاتۋعا ۋاقىت شىعىنداۋىم ارقىلى، ءوز ويىمشا، كەربەز سۇلۋ كاسيلدەيا ۆاندالسكايانىڭ نامىسىن قورلايتىن سەكىلدىمىن، ويتكەنى ماعان كەرەگى تەك ءسىزدى مويىنداۋعا ءماجبۇر ەتۋ عانا بوپ تۇر عوي، ونى ءوزىڭىز دە جاقسى بىلەسىز.
— قالاي بولعان كۇندە دە، — دەدى دون كيحوت قارسىلىق ءبىلدىرىپ، — اتقا قونعانىمىزعا دەيىن مەن ءداپ سول ءوزىڭىز جەڭدىم دەپ جۇرگەن دون كيحوتپىن با الدە باسقامىن با، سونى ايتىپ ۇلگەرەتىن شىعارسىز.
— بۇل ساۋالىڭىزعا جاۋاپ مىناداي، — دەدى اينا رىسارى، — ءوزىم جەڭگەن رىساردان ەگىزدىڭ سىڭارىنداي اۋمايسىز، ءبىراق سيقىرشىلار وعان قاستىق ويلاپ ءجۇر دەپ ءوزىڭىز ايتپاپ پا ەدىڭىز، سوندىقتان ءسىزدىڭ ناق سول ايىپكەر ەكەنىڭىزدى اقي-تاقي راستاپ بەرە المايمىن.
— جاڭىلىسىپ تۇرعانىڭىزعا ەندى انىق كوزىم جەتتى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — الايدا بۇل ويىڭىزدان ءبىرجولا اينىتۋىم ءۇشىن اتتاردى اكەلە قويسىن، — جاراتقان يەمىزدىڭ، حانىمىمنىڭ جانە اق بىلەگىمنىڭ جاردەمىمەن بەت-الپەتىڭىزدى ءوزىڭىز بەتبۇركەۋىشتى كوتەرۋگە شىعىن ەتەتىن ۋاقىتتان دا جىلدامىراق كورەتىن شىعارمىن، ال ءسىز بولساڭىز مەنىڭ الگى جەڭىپ كەتتىم دەپ جۇرگەن دون كيحوتىڭىز ەمەس ەكەنىمدى بىلەتىن بولاسىز.
سول ارادا ولار اڭگىمەلەرىن ءۇزىپ اتتارىنا قوندى. اۋەلى ەكپىن الىپ، ارتىنان دۇشپانىنا قاراي اتويلاۋ ماقساتىندا دون كيحوت روسينانتتىڭ باسىن كەرى بۇردى، اينا رىسارى دا سولاي ەتتى. الايدا دون كيحوت جيىرما قادامداي دا ۇزاپ ۇلگەرمەي، ورتا جولدان توقتاپ ارتىنا قايرىلعان اينا رىسارى وعان ايقايلاپ:
— ۇمىتپاعايسىز، سەنور رىسار، جەكپە-جەگىمىزدىڭ شارتى بويىنشا جەڭىلگەن ادام، تاعى دا قايتالاپ ايتام، جەڭگەن ادامنىڭ ىرقىنا كونەدى، — دەدى.
— بىلەم، — دەپ قۋاتتادى ونى دون كيحوت، — الايدا، مىنا ەسكەرتپە ەستە بولۋعا ءتيىس: جەڭىلگەن ادامعا رىسارلىق جارعىعا قيعاش كەلەتىن تالاپ تا قويىلماۋى كەرەك، بۇيرىق تا بەرىلمەۋى كەرەك.
— البەتتە، — دەدى اينا رىسارى.
سول ارادا دون كيحوت الگى اتقوسشىنىڭ ادام ايتقىسىز الاپات تۇمسىعىنا كوڭىل اۋدارىپ، وعان سانچودان ارتىق بولماسا كەم تاڭىرقانعان جوق، ءتىپتى بۇل اتقوسشىنى الدەنەندەي ءبىر قۇبىجىققا، ادامزات بالاسىنىڭ جەر بەتىندە بۇرىن كەزدەسپەگەن باسقا ءبىر ناسىلىنە بالادى. قوجايىنى قارقىن الۋعا نيەتتەنگەنىن كورگەن سانچونىڭ تۇمسىقتىمەن بىرگە قالعىسى كەلمەدى: اناۋ قولاعاشتاي مۇرنىمەن ءوز مۇرنىن ءبىر تۇرتسە-اق ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى بارلىق شايقاس سونىمەن ءتامام بولاتىنىن ويلاپ قۇتى قاشقان، ويتكەنى سوققىنىڭ ۋىتتىلىعىنان ءجا بولماسا ۇرەيدەن تىراپاي اسىپ تىنارى انىق ەدى، — وسى سەبەپتى، روسينانتتىڭ ۇزەڭگىسىنە جارماسقان كۇيى مىرزاسىنا ەرىپ كەتتى؛ ءسويتىپ، ءوز جوبالاۋىنشا، ونىڭ كەرى بۇرىلاتىن كەزى تاياعان شاقتا، بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:
— راقىمشىلىق ەتىڭىزشى، مارحاباتتى مىرزام، جاۋمەن ءالى ۇستاسپاي تۇرعانىڭىزدا مىنا ەمەنگە شىعىپ الۋىما سەپتەسىپ جىبەرىڭىزشى، — انە ءبىر رىسار مەن اراڭىزدا ءقازىر باستالاتىن قيان-كەسكى ايقاستى جەردە تۇرىپ قاراعاننان سول ارادان باقىلاعانىم الدەقايدا جايلىراق.
— مەنىڭشە، سانچو، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — بيىكتەۋ جەرگە جايعاسقانداعى ويىڭ بۇقالاردىڭ شايقاسىن قانداي دا ءبىر قاتەردەن اۋلاقتا وتىرىپ قىزىقتاۋ عوي.
— شىنىمدى ايتسام، مىنا اتقوسشىنىڭ الاپات تۇمسىعى ەسىمدى شىعارىپ، تۇلا بويىمدى قالتىراتىپ جىبەردى، ونىمەن وڭاشا قالۋدان قورقىپ تۇرمىن، — دەپ اعىنان جارىلدى سانچو.
— مۇرىنى شىنىندا دا جان شوشىرلىق، ەگەر باسقا ادام بولسام مەنىڭ دە ۇرەيلەنىپ قالۋىم ىقتيمال ەدى، — دەدى دون كيحوت، — ال، شىق ەندى اعاشىڭا، دەمەپ جىبەرەيىن.
دون كيحوت سانچونىڭ ەمەنگە شىعىپ الۋىنا جاردەم بەرىپ اۋرەلەنىپ جۇرگەندە اينا رىسارى وزىنە قولايلى قارقىن الىپ جانە دون كيحوت تا سولاي ەكپىندەپ ۇلگەرگەن شىعار دەپ جوبالاپ، كەرنەي داۋىسىن نە باسقاداي ءبىر بەلگىنى كۇتپەستەن، شيراقتىعى مەن شالىمدىلىعى ءداپ سول روسينانتتان ءبىر دە كەم تۇسپەيتىن اتىنىڭ باسىن كەرى بۇرىپ، كوسىلتە شاۋىپ، ياعني جەڭىل جورتاقپەن، دۇشپانعا قاراي جول شەكتى؛ الايدا دون كيحوتتىڭ سانچونى اعاشقا وتىرعىزام دەپ كىدىرىستەپ جاتقانىن كورگەن اينا رىسارى تىزگىن تارتىپ، جارتى جولدا توقتاپ قالدى، بۇعان اتى ءدان ريزا بولدى، ويتكەنى الگى از عانا جورتاقتىڭ وزىنە-اق بولدىرىپ بىتكەن-دى. ال، دون كيحوتقا وسى ارادا دۇشپان وزىنە ءتونىپ كەلىپ تە قالعانداي كورىنگەن، — سويتكەن سوڭ روسينانتتىڭ ىرسيعان قابىرعالارىنا شپورىن قاداپ كەپ جىبەردى، ءسويتىپ، اتىنا اياق استى جەل ءبىتىپ، اۆتوردىڭ ايتۋىنشا، روسينانت العاش رەت قاتتى شوقىراققا كوشتى دە (ال، ادەتتە، ول جاي جورتاقپەن شەكتەلەتىن)، كەرەمەت شاپشاڭدىقپەن يەسىن تۇپ-تۋرا اينا رىسارىنا قاراي الا جونەلدى. ال، رىسار بولسا بۇل كەزدە اتىنا شپورىن وكشەگە دەيىن بويلاتىپ جاتقان، ءبىراق جانۋار الگىندە تىزگىن تارتىپ توقتاتقان جەرىنەن جارتى ەلى دە جىلجي قويمادى. اتىمەن اۋرە-سارساڭ بوپ، نايزاسىن كولدەنەڭ ۇستاۋعا شاماسى جەتپەگەن، الدە ۇستاپ ۇلگەرمەگەن دۇشپانىنا دون كيحوت وسىنداي اسا قولايلى جاعدايدا جانە دەر شاعىندا تاپ بەردى. رىسار كەز بولعان قيىنشىلىقتاردى قاپەرىنە دە ىلمەگەن دون كيحوت وسى ءبىر ءوز باسىنا زارەدەي قاتەر تۋمايتىن جانە قارىمتا كۇتۋگە دە بولمايتىن احۋالدى ءساتتى پايدالانىپ اينا رىسارىنا وڭدىرماي سوققى بەردى، اناۋ ات ساۋىرىمەن سىرعاناپ بارىپ جەرگە جالپ ەتە تۇسۋگە ءماجبۇر بولدى جانە قاتتى قۇلاعانى سونشا، جان ءتاسىلىم ەتكەن ادامداي اياعىن دا، قولىن دا قوزعالتا الماي قالدى.
رىساردىڭ سۇلاپ جاتقانىن كورگەن سانچو ەمەنىنەن ەدەل-جەدەل ىرعىپ، جىلدام باسىپ قوجايىنىنا قاراي تارتتى؛ ال اناۋ اتىنان ءتۇسىپ، اسىعا ادىمداپ اينا رىسارىنىڭ قاسىنا باردى، سوسىن ونىڭ جان تاپسىرعانىن نەمەسە ءتىرى قالعانىن بىلمەككە، ءتىرى بولسا تىنىس الۋىن جەڭىلدەتپەككە دۋلىعاسىنىڭ باۋىن شەشتى، سول جەردە مۇنىڭ كىم ەكەنىن كورىپ... الايدا ونىڭ كىمدى كورگەنىن وقىرماندى قايران قالدىرماي، زارەسىن قاشىرماي جانە جۇرەگىن ۇشىرماي قالاي عانا ايتىپ بەرۋگە بولادى؟ حيكايادا ول باكالاۆر سامسون كارراسكونىڭ بەت-الپەتىن، كەسكىنىن، ءپىشىنىن، كەلبەتىن، بەينەسىن جانە ۇسقىنىن كوردى جانە كورگەن بويدا، بار داۋىسىمەن بىلاي دەپ باقىرىپ جىبەردى، دەلىنەدى:
— بەرمەن كەل، سانچو! سەن ءقازىر ءوز كوزىڭە ءوزىڭ سەنبەيتىن نارسەنى كورەسىڭ! تەز جەت، بالام، سيقىرشىلىقتىڭ زۇلىمدىعى قانداي ەكەنىنە، كوز بايلاۋشىلار مەن دۋاگەرلەردىڭ زۇلىمدىعى قانداي ەكەنىنە كۋا بول!
سانچو جاقىن كەلىپ، باكالاۆر كارراسكونىڭ بەت-اجارىن كورىپ ۇستى-ۇستىنە شوقىنا باستادى جانە ەسىمىن قىرىق قايتالاپ جاراتقانعا جالبارىندى. جەڭىلىس تاپقان رىسار ءالى تىرشىلىك بەلگىسىن تانىتا قويعان جوق-تى، سوندىقتان سانچو دون كيحوتقا قاراپ بىلاي دەدى:
— مەنىڭ ويىمشا، مارحاباتتى مىرزام، باكالاۆر سامسون كارراسكومىن دەپ جادىگويلەنىپ جاتقان مىنا زۇلىمنىڭ اۋزىنا سەمسەرىڭىزدى سۇڭگىتىپ العانىڭىز ارتىق بولماس ەدى: سويتكەندە، بالكىم، وزىڭىزگە وشىگىپ جۇرگەن كوپ سيقىرشىنىڭ بىرىنەن قۇتىلار ما ەدىڭىز.
— دۇرىس ايتاسىڭ، دۇشپاننىڭ از بولعانى جاقسى، — دەدى دون كيحوت.
ءسويتىپ، سانچونىڭ اقىل-كەڭەسىن ىسكە اسىرماق نيەتپەن سەمسەرىن سۋىرىپ العانى سول ەدى، جان ۇشىرا جۇگىرىپ اينا رىسارىنىڭ اتقوسشىسى كەلىپ، — بۇل كەزدە ول سىقپىتسىز مۇرىننان ادا بوپ تا ۇلگەرگەن-دى، — بار داۋىسىمەن ايقايدى سالىپ:
— اۋ، نە ىستەگەلى تۇرسىز، سەنور دون كيحوت؟ اياعىڭىزدىڭ استىندا جاتقان كىسى — دوس-جار ادامىڭىز باكالاۆر سامسون كارراسكو عوي، ال مەن ونىڭ اتقوسشىسى بولام، — دەدى.
ونىڭ بۇرىنعىداي سيىقسىز ەمەستىگىن كورگەن سانچو:
— مۇرنىڭ قايدا؟ — دەپ سۇرادى.
اناۋ بۇعان:
— وزىمدە، جانقالتامدا جاتىر، — دەپ جاۋاپ قاتتى.
وسى ءسوزدى ايتىپ، وڭ جاق قالتاسىنا قولىن سۇققان ول پوشىمى جوعارىدا سيپاتتالعان، لاك جاعىلعان كارتوننان جاسالعان جاساندى مۇرىندى الىپ شىقتى. سانچو اتقوسشىدان ۇزاق ۋاقىت كوز الماي قاراپ تۇردى دا، اقىرى تاڭ-تاماشا بولعان كەيىپتە قاتتى داۋىستاپ بىلاي دەدى:
— جاساعان يەم، ساقتاي گور! اۋ، مىناۋ مەنىڭ كورشىم ءارى تامىرىم — بالامنىڭ وكىل اكەسى تومە سەسيال عوي!
— ەندى كىم دەپ ەڭ! — دەپ ءىلىپ اكەتتى مۇرىنسىز قالعان اتقوسشى. — ءيا، بۇل مەن — تومە سەسيالمىن، دوستىم ءارى تامىرىم سانچو پانسا، وسى جەرگە تاپ بولۋىما يتەرمەلەگەن پاسىقتىق، الاياقتىق پەن ارامزالىق جايىندا وزىڭە كەيىن ايتىپ بەرەم. ال، ءقازىر مىرزاڭا اياعىنىڭ استىندا جاتقان اينا رىسارىنا تيمە، جابىرلەمە، جاراقاتتاما، ولتىرمە دەپ جالىنىپ-جالبارىن، مۇنىڭ جۇرەكتى بولعانىمەن جەڭىلتەك باكالاۆر سامسون كارراسكو ەكەنىندە ەش كۇمانىڭ بولماسىن.
سول ارالىقتا اينا رىسارى دا ەسىن جيدى؛ سونى كورگەن دون كيحوت سەمسەرىنىڭ ۇشىن ونىڭ بەتىنە تاقاپ، بىلاي دەدى:
— ەگەر وسىدان، رىسار، تەڭدەسى جوق دۋلسينەيا توبوسسكايا ءوزىنىڭ سۇلۋلىعى جونىنەن كاسيلدەيا ۆاندالسكاياڭىزدان ارتىق ەكەنىن مويىنداماساڭىز، وندا سىزگە — ءولىم؛ وعان قوسا، ماعان (ەگەر تەك جاڭاعى سوققى مەن جەرگە سۇلاۋدان امان-ساۋ قالساڭىز) توبوسو قالاسىنا بارۋعا، دۋلسينەيانىڭ اياعىنا جىعىلىپ، ءوزىڭىزدى مەنىڭ جىبەرگەنىمدى ءمالىم ەتۋگە ۋادە بەرۋىڭىز كەرەك، ال ول سىزگە نە ىستەيدى، ونى پاتشا كوڭىلى بىلەدى؛ ەگەر ول ىقتيارىڭىزدى وزىڭىزگە بەرسە، وندا قايتكەن كۇندە دە مەنى ىزدەپ تابۋعا (سىزگە ىس-ارەكەتتەرىمنىڭ سوڭىنان ىلەسە جۇرەتىن دابىسىم جولباسشىلىق جاسايدى، ول ءسىزدى ءوزىم جۇرگەن جەرگە باستاپ بارادى)، ونىمەن نە جايىندا اڭگىمەلەسكەنىڭىزدى بايانداپ بەرۋگە ءتيىسسىز؛ سىزگە قويار شارتىم وسىنداي جانە مۇنىڭ ءوزى ايقاس الدىنداعى ۋاعدالاستىعىمىزعا دا، كەزبە رىسارلىق جارعىسىنا دا قيعاش كەلمەيدى.
— كاسيلدەيانىڭ، — دەدى جەڭىلىس تاپقان رىسار، — تازا بولعانىمەن ۇيپا-تۇيپا شاشى سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ جىرتىق ءارى لاس باشماقتارىنا دا تاتىمايتىنىن مويىندايمىن، بۇعان قوسا وعان بارۋعا جانە وزىڭىزگە قايتىپ ورالۋعا، مەنەن قاندايىن تالاپ ەتسەڭىز سونداي تولىق تا ەگجەي-تەگجەيلى ەسەپ بەرۋگە ۋادە ەتەمىن.
— سونداي-اق، ءسىزدىڭ، — دەپ قوسىپ قويدى دون كيحوت، — ءوزىڭىز جەڭگەن الگى ءبىر رىساردىڭ لامانچالىق دون كيحوت ەمەستىگىن جانە بولا دا المايتىنىن، ونىڭ سوعان ۇقساس الدەكىم ەكەنىن مويىنداۋىڭىز ءارى سوعان سەنۋىڭىز قاجەت، ال مەن ءوز تاراپىمنان، باكالاۆر سامسون كارراسكوعا ۇقسايتىنىڭىزبەن، شىن مانىندە ول ەمەس، سوعان ۇقساس باسقا بىرەۋ ەكەنىڭىزدى، بويىمدى كەرنەگەن اشۋ-ىزانى تەجەپ تىنىش تابۋىم ءۇشىن، وسىناۋ جەڭىستىڭ داڭقىن ونشا دابىرا ەتپەۋىم ءۇشىن دۇشپاندارىم ءسىزدى سونىڭ كەسكىنىنە كىرگىزگەنىن مويىندايمىن جانە سوعان سەنەمىن دە.
— بۇنى ءوزىڭىز قالاي مويىنداساڭىز، قاپەرگە الساڭىز جانە تۇسىنسەڭىز، مۇنىڭ ءبارىن مەن دە سولاي مويىندايمىن، قاپەرگە الامىن جانە تۇسىنەمىن، — دەدى اتتان اۋىپ قالعان رىسار. — ال ەندى، راقىمشىلىق جاساپ، تۇرۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى ماعان، — شىندىعىندا، تۇرا الام با ءوزى، بىلمەيمىن: قۇلاعان كەزدە قاتتى سوققى الدىم.
دون كيحوت پەن اتقوسشى تومە سەسيال ونى ورنىنان تۇرعىزۋعا كىرىستى، ال سانچو جەرلەسىن ەكى كوزىمەن ىشىپ-جەپ، وعان نە ءتۇرلى سۇراق جاۋدىرۋمەن بولدى، قايتارىلعان جاۋاپتاردان مۇنىڭ اينا-قاتەسىز تاپ سول تومە سەسيال ەكەنى ەش كۇمان تۋدىرمادى؛ الايدا دون كيحوتتىڭ سيقىرشىلار اينا رىسارىنىڭ كەسكىنىن باكالاۆر كارراسكونىڭ كەلبەتىمەن اۋىستىرىپ قويعان دەيتىن ءسوزى سانچونىڭ كوكەيىنە قونا كەتكەنى سونشا، كوز جانارى سەندىرىپ تۇرعاننىڭ ءوزىن اقيقات شىندىق دەپ تانۋعا تاۋەكەلى جەتپەدى. اقىر سوڭىندا مىرزاسى مەن مالايى سول بۇرىنعى سەنىمدەرىندە قالا بەردى، ال كوڭىلى جابىرقاۋ، كەيىستى اينا رىسارى مەن اتقوسشىسى دون كيحوت پەن سانچودان ءبولىنىپ، جازىم بولعان رىساردىڭ سىنعان قابىرعالارىن ورنىنا سالىپ، تاڭىپ بەرەتىن جەر ىزدەپ كەتتى. دون كيحوت پەن سانچو ساراگوساعا باراتىن جولعا ءتۇسىپ، ساپارىن ارمەن جالعادى. اينا رىسارى مەن ونىڭ شوڭ مۇرىن اتقوسشىسى نەعىلعان جاندار ەكەنىن حابارلاۋ ءۇشىن حيكايا ولاردى ازىرشە وسى ارادا قالدىرا تۇرادى.
ءحۇ تاراۋ
مۇندا اينا رىسارى مەن اتقوسشىسىنىڭ نەعىلعان جاندار ەكەنى جايىندا ايتىلادى.
جۇرەك جۇتقان رىسار دەپ جوبالاعان اينا رىسارىن جەڭگەنىنە دون كيحوت شەكتەن تىس ىرزا بولىپ، ماقتانىش سەزىمىنە بولەنىپ، ءماز بوپ قۋانعان ەدى جانە ونىڭ رىسارلىق اينىماس سەرتىنە سەنىپ، سەنورا دۋلسينەيانىڭ جادىلاۋدان ارىلعان-ارىلماعانىن انىق ءبىلىپ الارمىن دەپ ۇمىتتەنگەن، ويتكەنى جەڭىلىس تاپقان مۇنداي رىساردىڭ، دون كيحوتتىڭ ءوز پىكىرىنشە، ونىمەن قالاي جۇزدەسكەنى جايىنداعى حاباردى بۇعان قالايدا جەتكىزىپ بەرەتىنى كامىل-دى، ايتپەسە ول رىسار بوپ شىقپاس ەدى. دون كيحوتتىڭ ويى وسىنداي بولعانىمەن، اينا رىسارىنىڭ ويى بۇدان باسقاشالاۋ-تۇعىن، — الدىندا ايتىلىپ وتكەنىندەي، ونىڭ قازىرگى بار وي-نيەتى جاتىپ ەمدەلەتىن جەر تاۋىپ الۋعا اۋعان. ودان ءارى حيكايامىزدان مىناداي جاي ماعلۇم بولدى: ءۇزىلىپ قالعان رىسارلىق قاڭعىباستىعىن قايتا جالعاستىرۋعا دون كيحوتتى ازعىرماس بۇرىن باكالاۆر سامسون كارراسكو دون كيحوت ەندى ۇيىندە تىپ-تىنىش وتىرۋى ءۇشىن، شاتاعى مول شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشىلىك ونى ەندى ەشقاشان قىزىقتىرماسى ءۇشىن قانداي شارا قولدانۋعا بولاتىنى جايىندا سۆياششەننيكپەن جانە شاشتارازبەن كەڭەسىپ العان-دى؛ وسى وتىرىستا دون كيحوتتى اتتاندىرۋ جايىندا ءبىراۋىزدان شەشىم قابىلدانعان، سونىڭ ىشىندە كارراسكونىڭ ءوز پىكىرى دە وسىنداي ەدى، ويتكەنى ونى ۇستاپ قالۋ ءبارىبىر قولدان كەلمەيتىن؛ ال كەزبە رىسار تۇرىندە جاراقتانعان سامسوننىڭ ءوزى ونى قۋىپ جەتۋگە، ونىمەن ايقاسقا تۇسۋگە، — ال بۇعان سەبەپ تابىلماي قالمايتىنى انىق، — جانە ونى جەڭۋگە ءتيىس-تى (كەڭەسكە قاتىسۋشىلارعا بۇل ونشا قيىن شارۋا كورىنبەگەن)؛ سونداي-اق، سايىسكەرلەر اراسىندا الدىن-الا كەلىسىم-شارت جاسالىپ، مۇندا جەڭىلگەن ادام جەڭگەننىڭ ىرقىنا كونۋگە مىندەتتى بولاتىنى كورسەتىلۋى كەرەك-تى؛ مىنە، وسىنىڭ نەگىزىندە رىسار سەكىلدى بوپ كيىنگەن باكالاۆر جەڭىلىس تاپقان دون كيحوتقا تۋعان سەلوسى مەن ۇيىنە قايتىپ ورالۋعا جانە ەكى جىل بويى نەمەسە ءوزى ارنايى پارمەن تۇسىرگەنگە دەيىن ەشقايدا قيا باسپاۋعا ءامىر ەتەتىن بولعان؛ ايتا كەتەرلىگى، كەڭەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبارى دە رىسارلىقتىڭ ەرەجە-قاعيدالارىنا قارسى شىقپاۋ ءۇشىن جانە ونىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن دون كيحوتتىڭ بۇل جارلىقتى بۇلجىتپاي ورىندايتىنىنا سەنىمدى ەدى جانە وسىنداي مىرزاقاماقتا وتىرعان كەزىندە ەسالاڭدىعىن ۇمىتىپ تا كەتەر نەمەسە جارىمەستىگىن ەمدەپ جازاتىن الدەبىر ءتاۋىر دارمەك تابىلىپ قالار دەگەن دامەلەرى دە بولعان.
كارراسكو مۇنىڭ ءبارىن ماقۇل كوردى، ال وعان اتقوسشىلىققا سانچو پانسانىڭ تامىرى ءارى كورشىسى، قۋاقى دا قۋىس كەۋدە تومە سەسيال سۇراندى. سامسوننىڭ قالاي جاراقتانعانى جايىندا جوعارىدا ايتىلىپ ءوتتى، ال كەزدەسكەن ساتتە تامىر-دوسى تانىپ قويماسى ءۇشىن تومە سەسيال ءوزىنىڭ تۋا ءبىتتى تۇمسىعىنا ىلگەرىدە اڭگىمە بولعان جاساندى دا جالعان مۇرىندى جاپسىرىپ الدى، ءسويتىپ سەسيالدى جانىنا ەرتكەن كارراسكو دون كيحوت اتتانعان جولعا ءتۇسىپ تارتىپ كەتتى. اجال كۇيمەسىمەن بولعان شىتىرمان وقيعا كەزىندە ونى قۋىپ جەتىپ تە قالعان، اقىر سوڭىندا ونىمەن ورمان ىشىندە كەزدەستى، ولاردىڭ اراسىندا بولعان زەيىندى وقىرمانعا ءمالىم وقيعالار دا وسى جەردە ءوتتى؛ ەگەر دون كيحوتتىڭ وي اعىمىندا باكالاۆر — باكالاۆر ەمەس دەپ ءوزىن-وزى سەندىرگەن وزىندىك ەرەكشەلىكتەر بولماعاندا، باكالاۆر ليسەنسيات دارەجەسىن الۋ مۇمكىندىگىنەن ماڭگى-باقي ايرىلعان دا بولار ەدى: ويتكەنى، ول ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ بارىپ، قۇلاقتان ايرىلعان ەدى عوي. ارەكەتتەرى قالاي قاپالى اياقتالعانىن جانە ساپارلارىنىڭ سوڭى قانداي قامىعىڭقى بولماعىن كورگەن تومە سەسيال باكالاۆرعا مىناداي لەبىز ءبىلدىردى:
— اشىعىن ايتسام، سەنور سامسون كارراسكو، وزىمىزگە سول كەرەك: الدەنەنى قولعا الىپ كىرىسىپ كەتۋ وڭاي، ءبىراق كوپ رەتتە باس ساۋعالاپ قاشىپ قۇتىلۋدىڭ ءوزى — مۇڭ. دون كيحوت — دەلق ۇلى، ەكەۋىمىزدىڭ ەسىمىز دۇرىس، اناۋ — ءدىن-امان، ونىڭ ۇستىنە مازاق قىپ مىرس-مىرس كۇلەدى، ال ءسىز بولساڭىز، جارقىنىم، مىنە، قاندايسىز: كوك الا قويدايسىز ءارى قاباعىڭىزدان قار جاۋىپ تۇر. ال، ەندى ويلانىپ كورەلىك، ناعىز جىندى كىم: تۋمىسىنان وسىنداي ادام با الدە ءوز قالاۋىمەن دەلق ۇلى بولعان ادام با؟
بۇعان سامسون بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— بۇل ەكى ەسۋاستىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق مىناداي: جاراتىلىسىنان جىندى بولعان سول جىندى كۇيىندە قالا بەرەدى، ال ءوز ەركىمەن جىندى بولعان كەز-كەلگەن ۋاقىتتا دەنى ساۋ ادامعا اينالادى.
— ەندەشە، — دەپ ءىلىپ اكەتتى تومە سەسيال، — وزىڭىزگە اتقوسشىلىق ەتۋگە تىلەك بىلدىرگەندە مەن ءوز ەركىممەن جىندى بولعام، ال ەندى ءقازىر قايتادان ءوز ەركىممەن اقىل-ەسىمدى تاۋىپ، ۇيگە قايتقىم كەلەدى.
— بۇل ءوز شارۋاڭ، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سامسون، — ال مەن دون كيحوتتىڭ سىباعاسىن بەرمەي، قانداي سەبەپپەن بولسىن ۇيگە قايتپايمىن، ەندى مەن ونىڭ سوڭىنا ونى اقىلعا كەلتىرۋ ماقساتىمەن تۇسپەيمىن، تەك ءبىر عانا كەك قايتارۋ ماقساتىن كوزدەيمىن، ويتكەنى قابىرعالارىمنىڭ جان شىداتپاي قاقساۋى ءوزىمدى باسقاداي ادامگەرشىلىك پيعىل-نيەتتەن باس تارتۋعا ءماجبۇر ەتىپ تۇر.
وسىلاي اڭگىمەلەسە وتىرىپ ولار ءبىر ەلدى مەكەنگە كەلىپ جەتتى، وسى جەردە ولارعا وتاشى تابۋدىڭ ورايى كەلە كەتتى، سول سىنىقشى سورماڭداي سامسونعا ءتيىستى كومەك كورسەتتى. تومە سەسيال ونىمەن قوشتاسىپ، ۇيىنە قايتتى، سامسون بولسا، وڭاشا قالىپ كەك قايتارۋ امالىن قاراستىرا باستادى؛ كەزى كەلگەندە حيكايامىز وعان ءالى قايتىپ ورالادى، ال ءقازىر ول دون كيحوتتىڭ قۋانىشىنا ورتاقتاسۋعا قۇشتار بوپ تۇر.
ءحۇى تاراۋ
دون كيحوت پەن لامانچالىق ءبىر كوشەلى دۆورياننىڭ اراسىندا بولعان اڭگىمە جايىندا ىلگەرىدە ايتىلعانداي، ءوزىن وتە ءبىر باقىتتى جانداي سەزىنىپ، جۇرەگىن قۋانىش پەن ماقتانىش كەرنەگەن دون كيحوت ساپارىن ارمەن جالعاپ كەلە جاتتى؛ الگى جەڭىسى ءوزىن زامانىنىڭ ەڭ زاڭعار رىسارى دارەجەسىنە كوتەرىپ كەتكەندەي سەزىمدە بولاتىن؛ ءسويتىپ، ول الداعى كۇندەردە وزىنە جولىعۋى ىقتيمال شىتىرمان وقيعا اتاۋلى تۇگەلدەي ءتامامدالىپ، ماراپاتتى مارەسىنە جەتكىزىلدى دەپ سانادى؛ سيقىرشىلار مەن سيقىرشىلىق اتاۋلىنى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورە باستادى؛ رىسارلىق قاڭعىباستىعى كەزىندە جەگەن قيساپسىز كوپ سوققىسىن دا، ءتىسىنىڭ جارتىسىن قيراتقان تاستى دا، كاتورگاعا جىبەرىلگەندەردىڭ راقىمسىزدىعىن دا، يانگۋاستىقتاردىڭ ءوزىن سويىلمەن سىلەيتىپ سالعان وسپادارسىزدىعىن دا ەستەن شىعاردى؛ قىسقاسى، ول وزىنە-وزى: ەگەر تەك سەنورا دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتاراتىن امال، ءادىس نەمەسە ءتاسىل ويلاپ تاپسام، وندا وتكەن زامانداردىڭ ەڭ اقجولتاي كەزبە رىسارىنىڭ قولى جەتكەن ەڭ كەرەمەت ەرلىگىنە دە قىزعانىش بىلدىرمەس ەدىم، دەدى. وسىنداي ويلارعا شومىپ كەلە جاتقاندا سانچو وعان:
— بۇعان نە دەۋگە بولار، سەنور؟ تامىرىم تومە سەسيالدىڭ ادام ايتقىسىز قولاقپانداي مۇرىنى كوز الدىمنان ءالى كەتپەي تۇر، — دەدى.
— اپىراي، سانچو، شىنىڭمەن-اق اينا رىسارى — باكالاۆر كارراسكو، ال ونىڭ اتقوسشىسى — تامىرىڭ تومە سەسيال دەگەن ويداسىڭ با؟
— بۇل سۇراعىڭىزعا قانداي جاۋاپ قايتارارىمدى بىلمەيمىن، — دەدى سانچو. — بىلەتىنىم بىرەۋ عانا: سول اتقوسشىدان باسقا ەشكىم ءۇيىمنىڭ، ايەلىم مەن باللارىمنىڭ دالمە-دال دەرەگىن ايتىپ بەرە الماس ەدى، ال الگى جاساندى مۇرنىن الىپ تاستاعانداعى الپەتى — اۋماعان سول تومە سەسيالدىڭ كەسپىرى، تومە سەسيالمەن دەريەۆنيادا تۇرعانىمدا ءجيى كەزدەسىپ ءجۇردىم عوي، ءۇيىمىزدىڭ دە اراسىندا ءۇي جوق، ونىڭ ۇستىنە اناۋ كادىمگى تومە سەسيال سياقتى سويلەيدى.
— قانە، اسىقپاي تارازىلاپ كورەيىك، سانچو، — دەدى دون كيحوت. — ال، ايتشى ءوزىڭ: كەزبە رىسار سەكىلدى كيىنەتىندەي، ساۋىت-سايمان ءىلىپ، قارۋ الا جۇرەتىندەي جانە مەنى جەكپە-جەككە شاقىراتىنداي باكالاۆر سامسون كارراسكوعا نە كورىنىپتى؟ مەن ونىڭ قاس جاۋى ما ەدىم؟ اشۋ-ىزاسىن تۋدىراتىنداي وعان بىردەڭە ىستەپ پە ەم؟ الدە ونىمەن باقتالاس پا ەدىم — ول دا اسكەري جولعا ءتۇسىپ، وسى سالادا ءوزىم ادال ەڭبەكپەن قول جەتكىزگەن اتاق-داڭقىما قىزعانىش ءبىلدىرىپ ءجۇر مە ەدى؟
— ەندەشە، سەنور، بۇل رىساردىڭ، ول كىم بولسا دا مەيلى، باكالاۆر كارراسكومەن، ال اتقوسشىسىنىڭ — بالامنىڭ وكىل اكەسى تومە سەسيالمەن ەگىز قوزىداي ۇقساستىعىن قالاي تۇسىندىرەسىز؟ — دەدى سانچو كەلىسىڭكىرەمەي. — ەگەر بۇل، سىزدىڭشە، سيقىرشىلىق بولسا، وندا سيقىرشىلار نەگە باسقاعا ەمەس، تاپ وسى ەكەۋىنە ۇقساس بولۋدى ۇيعارعان؟
— مۇنىڭ ءبارى — قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن زۇلىم كوز بايلاۋشىلاردىڭ تىمىسكىلىك ايلا-شارعىلارى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — وسى ايقاستا جەڭىسكە جەتەتىنىمدى الدىن-الا بىلگەن ولار كارراسكوعا دەگەن دوستىق سەزىمىم سەمسەرىمنىڭ ۇشى مەن كەشىرىمدى بىلمەيتىن بىلەگىمنىڭ اراسىنا تۇرا قاپ، جۇرەگىمدە تۇتانعان ادىلەتتى اشۋ-ىزانى السىرەتۋى ءۇشىن جەڭىلگەن رىساردىڭ باكالاۆر دوسىما ۇقساس بوپ شىعۋىنا استىرتىن قام جاساعان، ياعني ولارعا قۋلىق-سۇمدىقپەن ءومىرىمدى وكسىتۋگە ارەكەت جاساعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ قاجەت بولعان. مۇنى ساعان دالەلدەپ جاتۋدىڭ قاجەتى از، سانچو، — سيقىرشىلارعا ءبىر الپەتتى ەكىنشىسىنە، سۇيكىمدىنى — سۇرىقسىزعا، سۇرىقسىزدى — سۇيكىمدىگە اينالدىرا سالۋدىڭ تۇك قيىندىعى جوعىن ءوز تاجىريبەڭنەن بىلەسىڭ، ال تاجىريبە ەشقاشان وتىرىك ايتپايدى، الدامايدى دا: بۇدان بىرەر كۇن بۇرىن جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيانىڭ سۇلۋلىعى مەن سىمباتىن تۇتاستاي جانە شىنايى الپەتىنە تولىق ساي كەلىپ تۇرعان قالپىندا ءوز كوزىڭمەن تاماشالادىڭ، ال مەن بولسام جانارىندا جىلت جوق، اۋزىنان ساسىق ءيىس اڭقىعان، سۇرىقسىز دا موجانتوپاي، قاراپايىم شارۋا ايەلىن جولىقتىردىم، ال ەگەر زالىم سيقىرشىنىڭ دۋلسينەيا ءوڭىن وسىلاي ورەسكەل تۇردە وزگەرتۋگە ءداتى بارعان بولسا، وندا مەنى جەڭىمپاز اتاندىرماۋ ءۇشىن سول زالىمنىڭ رىساردى — سامسون كارراسكوعا، ال اتقوسشىسىن — بالاڭنىڭ وكىل اكەسىنە اينالدىرىپ جىبەرگەنىنە تاڭىرقاۋدىڭ قاجەتى از. ءبىراق، قايتكەن كۇندە دە، ونىڭ قياپاتى قانداي بولعانىنا قاراماستان، جەڭىسكە قول جەتكىزگەنىم كوڭىلىمدى كونشىتىپ-اق تۇر.
— مۇنىڭ شىندىعى قايسى، وتىرىگى قايسى، ونى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى عانا بىلەدى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو.
دۋلسينەيانىڭ قۇبىلىسى ءوزىنىڭ الاياقتىعى مەن قيتۇرقىلىعى ارقاسىندا ىسكە اسقانى سانچوعا بەك جاقسى ءمالىم بولعاندىقتان، مىرزاسىنىڭ ويلاپ تاپقان جورامالىنا كوڭىلى ونشا تولىڭقىرامادى، الايدا الدەنەنى ابايسىز شاتىپ قويىپ، وتىرىگىمدى شىعارىپ الام با دەپ قارسى داۋ ايتقان جوق.
سول ارادا، ەكەۋى ءالى وسى اڭگىمەمەن الدانىپ كەلە جاتقاندا، ولاردى ويناقشىعان سۇر تەڭبىل ات مىنگەن ءبىر ادام سوڭدارىنان قۋىپ جەتتى؛ ۇستىنە ساپالى جاسىل شۇعادان تىگىلگەن، قىزعىلتىم-قوڭىر بارقىتپەن ادىپتەلگەن پلاشش، باسىنا بارقىت بەرەت كيىپتى؛ بيەسىنىڭ جەڭىل ابزەلى مەن ۇزەڭگىسى قىسقالاۋ كەلگەن ەرى قويۋ كۇلگىن جانە جاسىل ءتۇستى بولاتىن؛ موينىنا اسىلعان جاسىل-سارعىش، جالپاق قايىس تاسپاعا ماۆرلاردىڭ قايقى قىلىشى ءىلىنىپتى، قىسقا قونىشتى ەتىگى دە قايىس تاسپا ءتارىزدى بەزەندىرىلىپتى؛ التىن جالاتىلماعان، جاسىل لاكپەن بويالعان شپورىنىڭ مۇقيات تازارتىلىپ، جىلتىراتىلعانى جانە كۇللى كيىم-كەشەگىنە جاراسىپ تۇرعانى سونشا، ءتىپتى التىننان ارتىق سەكىلدى كورىنەتىن. قاتارلاسقان ساتتە جولاۋشى بۇلارمەن سىپايى سالەمدەستى، سوسىن بيەسىن شپورمەن ءبىر تەبىنىپ ءوتىپ كەتە بەرمەك بولعان، ءبىراق دون كيحوت ونى ايقايلاپ توقتاتىپ، بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— قۇرمەتتى سەنور! ءبىز بارا جاتقان جاققا قاراي باعىت الساڭىز جانە ونشا اسىعىس بولماساڭىز، وندا، راقىم ەتىپ، بىرگە جۇرسەڭىز قايتەر ەدى؟
— شىنىمدى ايتسام، — دەپ ءۇن قاتتى سالت اتتى، — تەزدەتىپ ءوتىپ بارا جاتقان سەبەبىم، بيەمنىڭ جاناسىپ قالۋى اتىڭىزدى ابىگەرگە تۇسىرە مە دەپ قورىققام.
— ءسىز، سەنور، — دەپ جاۋاپ قاتتى بۇعان سانچو، — تىزگىندى باتىل تارتا بەرۋىڭىزگە بولادى، سەبەبى اتىمىز جەر-الەمدەگى ەڭ سىپايى دا تاربيەلى جانۋار. مۇنداي جاعدايلاردا ەشقاشان ەشقانداي ادەپسىزدىك بايقاتىپ كورگەن ەمەس، تەك جالعىز رەت ابەستىك جاساعانى بار، ءبىراق ونىڭ وتەمىن مىرزام ەكەۋىمىز ەسەلەپ تولەگەنبىز. قايتالاپ ايتايىن، ءوزىڭىز قولاي كورسەڭىز استە اسىقپاۋىڭىزعا بولادى: بيەڭىزدى بالمەن سىلاپ قويساڭىز دا اتىمىزدىڭ وعان كوز قيىعىن سالمايتىنىنا باسىمدى باسكە تىگۋگە بارمىن.
تىزگىن ىرىككەن جولاۋشى دون كيحوتتىڭ بەت-الپەتى مەن تۇلعاسىنا تاڭىرقانا قاراپ قالدى، بۇل كەزدە ول دۋلىعاسىز كەلە جاتقان، سەبەبى دۋلىعانى سانچو باسقا دا ۋاق-تۇيەك زاتتارمەن بىرگە ەرىنىڭ الدىڭعى قاسىنا بايلاپ قويعان؛ جاسىل كيىمدى سالت اتتى دون كيحوتقا بار ىقىلاس-پەيىلىمەن شۇقشيا قاراسا، دون كيحوت جاسىل كيىمدى سالت اتتىعا ودان دا زور ىقىلاس-پەيىلمەن شۇقشيا قاراعان ەدى، ويتكەنى بۇل وعان تەگىن ادام ەمەستەي كورىنگەن. تۇرىنە قاراپ جاسىل كيىمدى سالت اتتىنى ەلۋلەردە دەپ ويلاۋعا بولاتىن؛ شاشى شامالى بۋرىل تارتقان، وراق مۇرىندى، ءجۇزى جىلى، سونىمەن قابات ماڭعاز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كيىمى سەكىلدى كەسكىن-كەلبەتى دە تۋرا جولمەن جۇرەتىن ادام ەكەنىن اڭعارتاتىن. ال، جاسىل كيىمدى سالت اتتى بولسا، لامانچالىق دون كيحوتقا قاراپ تۇرىپ الپەتى اناداي، ءوزىن-وزى ۇستاۋ مانەرى مىناداي جاندى ءومىرى كەزدەستىرمەگەنى جايىنداعى ويعا تىرەلدى؛ ونىڭ موينىنىڭ ۇزىندىعىنا، ۇزىنتۇرالىعىنا، بەتىنىڭ جۇدەۋلىگى مەن قۋقىلدىعىنا، ساۋىت-سايمانىنا، قيمىل-قوزعالىسى مەن كەسكىن-كەلبەتىنە، جالپى بۇل وڭىردە كوپتەن كوزگە شالىنباعان وسىنداي ءتۇر-پىشىنى مەن تۇرپاتىنا تاڭىرقانۋمەن بولدى. جولاۋشىنىڭ وزىنە قادالا قاراعانى دون كيحوت نازارىنان تىس قالعان جوق، ونىڭ اڭىرىپ، اڭتارىلعان كەيپىنىڭ ءوزى-اق بويىن اۋەستىك بيلەپ العانىن جەتكىلىكتى دارەجەدە ايعاقتاپ تۇرعانداي ەدى. بارىنشا سىپايى جانە مەيلىنشە كىشىپەيىل ادام بولعاندىقتان دون كيحوت جولاۋشى تاراپىنان قانداي دا ءبىر سۇراقتىڭ قويىلۋىن توسپاستان، تىلەگىن ورىنداۋعا ءوزى ءبىرىنشى بوپ ىقىلاس ءبىلدىرىپ، بىلاي دەدى:
— سىرت ءپىشىنىم ءسىزدى وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىمەن جانە شەتىندىگىمەن تاڭىرقانتۋى مۇمكىن، ءبىراق مەن وعان ونشا تاڭىرقانبايمىن، الايدا ءوزىمنىڭ شىتىرمان وقيعا ىزدەپ ماڭگىلىك داڭققا بولەنگەن رىسارلار قاتارىنا جاتاتىنىمدى ايتىپ بەرسەم تاڭىرقانۋدى مۇلدەم قوياتىن بولاسىز. مەن وسكەن ورتامدى تاستاپ شىقتىم، قوجالىعىمدى كەپىلگە وتكىزدىم، ويىن-ساۋىقتان باس تارتتىم، ءسويتىپ قايدا قالاسا سوندا اپارۋى ءۇشىن تاعدىردىڭ ىرقىنا بەرىلدىم. مەن كەزبە رىسارلىققا قايتادان جان ءبىتىرۋدى ماقسات تۇتقان اداممىن، مىنە تالاي كۇن بولدى، ءبىر قۇلاپ، ءبىر تۇرىپ، قايتا ءسۇرىنىپ، قايتا ۇمتىلىپ، جەسىرلەرگە كومەكتەسىپ، بويجەتكەندەردى قاناتىمنىڭ استىنا الىپ، كۇيەۋگە شىققان ايەلدەرگە، جەتىمدەر مەن جاس بالالارعا قامقورلىق جاساپ ءجۇرمىن، ياعني كەزبە رىسارلار اتقاراتىن جانە ولارعا پارىز سانالاتىن ىستەرمەن اينالىسىپ ءجۇرمىن، ويعا العانىمنىڭ جارتىسىنان استامىن ورىنداپ تا قويدىم. ەندى مىنە، قيساپسىز اسكەري جانە حريستياندىق ەرلىگىمنىڭ ارقاسىندا ءوزىم جايىندا كىتاپ جازىلدى جانە ول الەمدەگى بارلىق تىلگە تۇگەل نەمەسە تۇگەلگە جۋىق اۋدارىلدى. مەنىڭ حيكايام ۇزىن سانى وتىز مىڭ كىتاپ بوپ تارادى، ەگەر كوكتەگى قۇدىرەت كەدەرگى كەلتىرمەسە ودان مىڭ ەسە كوپ دانامەن باسىلىپ شىقپاق. ال ەندى اڭگىمەنى ۇزارتا بەرمەس ءۇشىن جانە ءبارىن بىرنەشە سوزبەن، ءتىپتى ءبىر-اق سوزبەن جەتكىزۋ ءۇشىن، سىزگە ءوزىمنىڭ — لامانچالىق دون كيحوت، باسقاشا ايتقاندا — قايعىلى بەينە رىسارى ەكەنىمدى ءمالىم ەتپەكپىن؛ البەتتە، ءوزىڭدى-وزىڭ ماقتاۋ ۇيات نارسە، الايدا ماقتايتىن باسقا ەشكىم بولماسا، امال جوق، ءوزىڭدى ءوزىڭ ماقتاۋىڭا تۋرا كەلەدى. ءسويتىپ، سەنور دۆوريان، ەندى ءسىزدى مىنا ات تا، نايزا دا، قالقان دا، اتقوسشى دا، مىنا ساۋىت-سايمانىم دا، ءوڭىمنىڭ قۋقىلدىعى دا، شامادان تىس جۇدەۋلىگىم دە تاڭىرقانتپاۋعا ءتيىس، ويتكەنى ەندى مەنىڭ كىم ەكەنىمدى، نەندەي ىسپەن شۇعىلداناتىنىمدى جاقسى بىلەتىن بولدىڭىز.
وسىنى ايتىپ دون كيحوت ءۇنسىز قالدى، ال جاسىل كيىمدى سالت اتتى بولسا ۇزاق ۋاقىت جاۋاپ قاتقان جوق، — نە دەرىن بىلمەي تۇرعان سەكىلدى كورىنگەن؛ اجەپتاۋىر ۋاقىتتان سوڭ، اقىرى بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— اڭىرىپ قالعان كەيپىمە قاراپ، سەنور رىسار، كوڭىلىمدە ويانعان تىلەكتى تاپ باسىپ تانىدىڭىز، الايدا وزىڭىزبەن كەزدەسۋ سالدارىنان تۋىنداعان تاڭىرقانۋشىلىقتان الىگە دەيىن وزىمە-وزىم كەلە الماي تۇرمىن؛ ءتىپتى كىم ەكەنىمدى بىلگەننەن كەيىن تاڭىرقانۋدى قوياسىز دەگەنىڭىزبەن دە، سەنور، بۇل مۇلدەم ولاي بولماي تۇر، كەرىسىنشە، ءدال ءقازىر، سونى بىلگەننەن كەيىن، تاڭىرقانۋشىلىعىم مەن تۇسىنبەۋشىلىگىم تىپتەن ۇدەپ كەتتى. اپىراي، كەزبە رىسارلاردىڭ بۇگىندە شىنىمەن-اق ومىردە بار بولعانى ما جانە شىنايى رىسارلىق ەرلىكتەر حيكاياسى كىتاپ بوپ باسىلىپ جاتقانى ما؟ ءبىزدىڭ زامانىمىزدا بىرەۋ-مىرەۋ جەسىرلەرگە قامقورلىق جاسايدى، بويجەتكەندەردى قاناتىنىڭ استىنا الادى، كۇيەۋگە شىققاندارعا قۇرمەت كورسەتەدى، جەتىمدەرگە جاردەمدەسەدى دەگەنگە سەنە المايمىن جانە ءسىزدى ءوز كوزىممەن كورمەسەم ەشقاشان سەنبەگەن دە بولار ەم. ەندى ءسىزدىڭ، ءوزىڭىز ايتقانداي، كىتاپ بوپ باسىلىپ تا قويعان، ىزگى دە شىنايى ەرلىكتەرىڭىزدىڭ حيكاياسى جارىققا شىققاننان كەيىن، قۇدايعا شۇكىر، كەزبە رىسارلاردىڭ قيساپسىز جالعان حيكاياسى ۇمىت بولاتىن دا شىعار، — بۇلاردان ءقازىر اياق الىپ جۇرگىسىز جانە مىنەز-قۇلىقتىڭ بۇزىلۋىنا، پايدالى شىعارمالاردىڭ شەتتەپ قالۋىنا، ولارعا دەگەن سەنىمنىڭ ازايۋىنا سەپتەسىپ جاتىر.
— كەزبە رىسارلار حيكاياسى جالعان با الدە جالعان ەمەس پە — ول ءالى ويلاناتىن ماسەلە، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت.
— بۇلاردىڭ وتىرىك اڭگىمە ەكەنىنە سەنبەيتىن كىم بار؟ — دەپ سۇرادى جاسىل كيىمدى جولاۋشى.
— مەن سەنبەيمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — الايدا بۇل اڭگىمەنى ازىرشە قويا تۇرالىق، ويتكەنى ءالى دە ساپارلاس بولاتىن بولساق، كەزبە رىسارلار حيكاياسىندا ەشقانداي شىندىق جوق دەيتىن كەڭ تاراپ كەتكەن پىكىردى بەكەر قۋاتتاپ جۇرگەنىڭىزگە، قۇداي ءساتىن سالسا، كوزىڭىزدى جەتكىزەرمىن دەپ ويلايمىن.
دون كيحوتتىڭ سوڭعى ايتقان ءسوزى جولاۋشىعا بۇنىڭ ەسى دۇرىس ەمەس-اۋ دەگەن كۇدىك تۋعىزدى، ءسويتىپ كەيىنگى اڭگىمە وسى ويىن ورنىقتىرا تۇسەر دەپ باعامدادى، الايدا وي-پىكىر تيەگىن قايتا اعىتپاس بۇرىن دون كيحوت جولاۋشىعا ونىڭ كىم ەكەندىگى جايىندا سۇراق قويدى، ويتكەنى ءوزى جونىندە، لاۋازىمى، نەمەن اينالىساتىنى تۋراسىندا حابار ەتىپ تە ۇلەگرگەنىن ايتتى. بۇعان جاسىل پلاششتى سالت اتتى بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور قايعىلى بەينە رىسارى، مەن يدالگومىن، قۇداي قوسسا، ءوزىمىز بۇگىن تۇستىك ىشەتىن ەلدى مەكەندە تۋىپ ءوستىم. ورتادان جوعارىلاۋ داۋلەتىم بار، ال ءاتى-جونىم — دون دەگو دە ميراندا بولادى. ايەلىم، بالالارىم مەن دوستارىمنىڭ ورتاسىندا عۇمىر كەشىپ جاتىرمىن. سۇيىكتى ەرمەگىم — اڭعا شىعۋ مەن بالىق اۋلاۋ، الايدا مەن سۇڭقار دا، تازى دا ۇستامايمىن، ەسەسىنە مەندە قولعا ۇيرەتىلگەن قۇر مەن شاقار كۇزەن كوپ. كىتاپحانامدا يسپان جانە لاتىن تىلىندەگى ونداعان كىتاپ بار، روماندار دا، ءدىني تاقىرىپتاعى دۇنيەلەر دە جوق ەمەس، ءبىراق رىسارلىق رومانداردى تابالدىرىقتان اتتاتپايمىن. ۋاعىز ايتاتىن كىتاپتاردان گورى كوركەم ادەبيەتتى، — وندا دا تەك ادەپتەن وزبايتىن، ءتىلىنىڭ تازالىعى قۋانىشقا بولەپ، قيالىنىڭ ۇشقىرلىعى قايران قالدىرىپ، تاڭداي قاقتىراتىندارىن، — كوبىرەك وقيمىن: الايدا يسپانيادا مۇنداي كىتاپتار نەكەن-ساياق. كەي-كەيدە كورشىلەرىم مەن دوستارىمنىڭ ۇيىنەن تۇستىك ىشەم جانە ولاردى ءوزىم دە ءجيى قوناققا شاقىرام: قوناققا جاياتىن داستارقانىم كوز تارتارلىق كوركەم ءارى اس تا توك مول بولادى؛ ءوزىم بىرەۋدى عايباتتامايمىن جانە ءوزىم وتىرعان جەردە ونداي ءسوزدىڭ ايتىلۋىنا قاتاڭ تىيىم سالام؛ باسقالاردىڭ قالاي تىرلىك كەشىپ جاتقانىنا اۋەستىك بىلدىرمەيمىن جانە بىرەۋدىڭ ىسىنە قول سۇقپايمىن؛ شىركەۋگە كۇن سايىن بارام؛ جوق-جىتىكتەردەن جاردەمىمدى ايامايمىن، ءبىراق ەكىجۇزدىلىك پەن اتاققۇمارلىققا اۋەستەنىپ كەتپەۋ ءۇشىن ونى دابىرا قىلمايمىن، ال بۇلار ەڭ قاراپايىم دەگەن ادامنىڭ ءوزىن جىمىن بىلدىرمەي ءجۇرىپ جولدان تايدىراتىن جاۋىمىز عوي؛ ۇرسىسىپ قالعانداردى تاتۋلاستىرۋعا تىرىسام؛ قۇداي اناسى امىرشىمىزگە تاۋاپ ەتەم جانە ءاردايىم جاراتقان يەمىزدىڭ شەكسىز مەيىرىمىنەن ءۇمىت قىلام.
يدالگونىڭ ءومىر سالتى مەن ۋاقىتىن قالاي وتكىزىپ جاتقانى جايىنداعى اڭگىمەسىن سانچو اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمىپ ەسى كەتە تىڭدادى، سوسىن بۇل ىزگىلىكتى دە اۋليەلىك ءومىر جانە مۇنداي ءومىر كەشىپ جۇرگەن ادام شىن مانىندە دە عاجايىپ قاسيەت يەسى، دەگەن بايلام جاساپ، ەسەگىنەن سەكىرىپ ءتۇستى دە، سالت اتتىنىڭ وڭ جاق ۇزەڭگىسىنەن ۇستاي الىپ، جىلامسىراعان قالپى ەرەكشە سۇيسىنىسپەن اياعىنان الدەنەشە رەت ءسۇيىپ-سۇيىپ الدى، مۇنى كورگەن يدالگو بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:
— و نە قىلعانىڭ، قادىرمەندىم؟ نەگە ءسۇيىپ جاتىرسىڭ؟
— سۇيۋىمە بوگەت جاساماڭىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — سەبەبى، تاقسىر، اۋليە ادامدى، ونىڭ ۇستىنە، سالت اتتى اۋليەنى، ومىرىمدە تۇڭعىش رەت كورىپ تۇرمىن.
— مەن اۋليە ەمەسپىن، — دەدى يدالگو كەلىسپەي، — مەن كەرەمەت كۇناكار جانمىن، ال سەنىڭ، باۋىرىم، اق جۇرەكتىگىڭنەن بايقالىپ تۇرعانىنداي، جاقسى ادام ەكەنىڭدە كۇمان جوق.
سانچو ەسەگىنە قايتا ءمىندى، ونىڭ الگى قىلىعى مىرزاسىنىڭ قاسىرەتتى كوڭىل قويناۋىنان كۇلكى تۋىنداتتى، ال دون دەگونى تاعى دا تاڭىرقانۋعا ءماجبۇر ەتتى. دون كيحوت سەرىگىنەن قانشا بالاسى بارىن سۇرادى جانە سول بويدا شىن قۇدايدىڭ كىم ەكەنىن ءالى بىلە قويماعان ەجەلگى فيلوسوفتار تابيعات تارتۋى مەن فورتۋنا تارتۋىن، سونداي-اق ادامدا جاقسى دوس پەن جاقسى بالانىڭ كوپ بولۋىن ەڭ ۇلى ىزگىلىك دەپ باعالاعانىن قۇلاققاعىس ەتىپ قويدى.
— مەنىڭ، سەنور دون كيحوت، ءبىر-اق بالام بار، — دەپ جاۋاپ قاتتى يدالگو، — الايدا ونداي بالا مەندە بولماسا، ءوزىمدى بۇدان دا گورى باقىتتىراق سەزىنەر ەدىم، مۇنىڭ سەبەبى ونىڭ جاماندىعىندا دا ەمەس، مۇنىڭ سەبەبى ونىڭ ءوزىم ويلاعانداي ونشا جاقسى بولماي تۇرعانىندا. جاسى ون سەگىزدە، التى جىلىن سالامانكادا وتكىزىپ، لاتىن جانە گرەك تىلدەرىن ۇيرەندى. ءسويتىپ، ەندى ونىڭ باسقا دا عىلىمدارمەن شۇعىلداناتىن مەزگىلى جەتتى عوي دەپ ۇيعارعان كەزىمدە، پوەزيا عىلىمىمەن (ەگەر مۇنى عىلىم دەپ اتاۋعا بولسا) اينالىسۋعا ءباسى-بۇتىن بەرىلىپ كەتكەنى جانە ءوزىم ايرىقشا ارمانداعان قۇقىقتانۋعا دا، كۇللى عىلىمنىڭ كوكەسى — تەولوگياعا دا ءومىرىن ارناۋعا ەش ىقىلاسى جوقتىعى بەلگىلى بولدى. ول ءبىزدىڭ تۇقىمنىڭ بەتكە ۇستارىنا اينالاتىن شىعار دەپ ارمانداعام، ويتكەنى بۇگىنگى كۇنى امىرشىلەر ىزگى نيەتتى جانە جالپىعا پايدالى عالىمدىققا مول سىي-سياپات جاسايدى، ال ىزگى نيەتتەن ادا عالىمدىق تا ءبىر، مالدىڭ بوعىندا جاتقان ءىنجۋ دە ءبىر. مەنىڭ بالامنىڭ قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى اينالىساتىن ءىسى: گومەردىڭ يلياداسىنداعى مىنا ءبىر ولەڭ جولى ءتاۋىر مە الدە ناشار ما، مارسيالدىڭ بالەن دەگەن ەپيگرامماسى ادەپتى مە الدە ادەپسىز بە، ۆەرگيلييدىڭ بالەن دەگەن، تۇگەن دەگەن ولەڭىن ولاي ءتۇسىنۋ كەرەك پە الدە بىلاي ءتۇسىنۋ كەرەك پە — مىنە، وسىنىڭ تۇبىنە جەتۋ عانا. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جاڭاعى اتاعان اقىندارىمنىڭ، سونداي-اق گوراسييدىڭ، پەرسييدىڭ، يۋۆەنال مەن ءتيبۋللدىڭ تۋىندىلارىنان باسقا ەشكىممەن تىلدەسپەيدى، قازىرگى يسپان اقىندارىن ونشا كوپ ۇناتپايدى، الايدا يسپان پوەزياسىمەن قانشالىقتى از اينالىسقانىمەن، ءقازىر ول وزىنە سالامانكادان جىبەرىلگەن ءتورت جولدىق شۋماققا گلوسسا قۇراستىرۋمەن باسىن قاتىرىپ ءجۇر، — شاماسى، بۇل ادەبي سايىس ءۇشىن قاجەت دۇنيە بولسا كەرەك.
بۇعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— بالالار، سەنور، اتا-انا قۇرساعىنىڭ ءبىر بولشەگى ەسەپتى، وسى سەبەپتەن دە، ولاردى جاقسى بولسىن، جامان بولسىن، تانىمىزگە ءومىر بەرەتىن جانىمىز سەكىلدى جاقسى كورۋىمىز كەرەك. اتا-انانىڭ پارىزى — ولاردى جاس كەزىنەن-اق ىزگىلىكتىڭ، ونەگەلىلىكتىڭ جانە ىزگى نيەتتى حريستياندىق ءومىردىڭ جولىنا سالۋ، سوندا ول كەيىن، كەمەلىنە تولعاندا، اتا-اناسىنىڭ قاريالىق تىرلىگىنىڭ تىرەگىنە جانە ءوز ۇرپاعىنىڭ ماقتانىشىنا اينالادى. ولاردى بەلگىلى ءبىر عىلىممەن شۇعىلدانۋعا ءماجبۇر ەتۋدى مەن پاراساتتىلىق ساناتىنا قوسا المايمىن، — بۇل جەردە تەك كوزىن جەتكىزۋ، سەندىرۋ ارقىلى عانا ارەكەت ەتۋ كەرەك؛ مەكتەپ شاكىرتىنە ىشەر اس جايىندا قام جەۋدىڭ قاجەتى بولماسا، — ويتكەنى بۇل جايىندا ول ۋايىم ەتپەيدى، تاماعىن اتا-اناسى تاۋىپ بەرەدى، — وندا، مەنىڭشە، اتا-اناسىنىڭ وعان ەرەكشە بەيىمدىلىك تانىتقان عىلىمىمەن اينالىسۋىنا دا ەرىك بەرگەنى ءجون، ال پوەزيا عىلىمىنان پايدا تابۋدان گورى جان راقاتىن تابۋ جاعى باسىم بولعانىمەن، ونى زەرتتەۋدە تۇرعان ەشقانداي ابەستىك جوق. مەنىڭ ويىمشا، سەنور يدالگو، پوەزيا نازىك تە جاس، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي سۇلۋ قىزعا ۇقسايدى، باسقا كوپتەگەن قىز، ياعني قالعان عىلىمداردىڭ ءبارى، وعان تارتۋ-تارالعى بەرىپ، وعان اشەكەي تاعىپ، ونى ادەمىلەندىرە تۇسۋگە تىرىسادى، ءسويتىپ وعان بۇلاردىڭ كورسەتكەن قىزمەتىن پايدالانۋ، ال بۇلارعا — ونىڭ اتاق-ابىرويىنىڭ شۋاعىنا شومىلۋ قاجەت بولادى. ءبىراق، بۇل قىز وزىنە وجار قىلىق كورسەتكەندى، كوشە ارالاتىپ، ءوزى جايىندا الاڭداردا نەمەسە ساراي قالتارىستارىندا ايقاي سالعاندى جاراتپايدى. ونىڭ ايرىقشا مەتاللدان جاسالعانى سونشا، وڭتايلى پايدالانا بىلگەن ادام ونى باعا جەتپەس التىنعا اينالدىرا الادى. بۇل ادام ونى قاتاڭ تارتىپتە ۇستاۋى قاجەت، سولەكەت ساتيرالار مەن انايى سونەتتەر تۇرىندە ءجۇز كورسەتۋىنە جول بەرمەۋگە ءتيىس؛ باتىرلار جىرىن، ايانىشتى تراگەديالار مەن كوڭىلدى دە قيتۇرقى كومەديالاردى عانا بولماسا، ونى ەشقاشان ساتپاۋ كەرەك. سايقىمازاقتاردان جانە بويىنداعى اسىل قازىنانىڭ ءقادىرىن بىلمەيتىن، باعالاي المايتىن نادان قارا توبىردان ىرگەسىن اۋلاق ۇستاعانى ابزال. قۇداي اقى، سەنور، قارا توبىر دەگەندە مەنى قاراپايىم جۇرتتى، ءناسىلى ناشار ادامداردى مەڭزەپ وتىر دەپ ويلاپ قالماڭىز، — ءبىلىمسىز ءدۇبارالاردىڭ ءبارىن، مەيلى ول سەنور بولسىن نەمەسە كنياز بولسىن، قارا توبىرلار قاتارىنا قوسۋعا بولادى جانە ولار سولاي اتالۋعا ءتيىس تە، ال پوەزياعا ءوزىم اتاپ كورسەتكەن نەگىزدە قامقورلىق جاساپ، وعان يە بولعان ادامعا الەمنىڭ كۇللى جوعارى مادەنيەتتى حالىقتارى تاراپىنان زور قۇرمەت پەن قوشەمەت كورسەتىلەدى. ال ەندى، سەنور، بالاڭىزدىڭ يسپان پوەزياسىنا ىنتىعى باسەڭ دەگەنگە كەلسەك، مەنىڭ ويىمشا، بۇل ارادا ول اعاتتىق جاساپ جۇرگەن ءتارىزدى، ال ونىڭ سەبەبى مىناداي: ۇلى گومەر لاتىنشا جازعان جوق، ويتكەنى گرەك بولاتىن، ۆەرگيليي دە گرەكشە جازعان جوق، ويتكەنى ريمدىك ەدى. قىسقاسىن ايتقاندا، ەجەلگى اقىنداردىڭ ءبارى دە انا سۇتىمەن دارىعان تىلدە جازدى، ىزگى ويلارىن جەتكىزۋ ءۇشىن شەت تىلدەرگە جۇگىنگەن جوق، سوندىقتان نەمىس اقىنى — ءوز تىلىندە، ال كاستيلدىك نەمەسە ءتىپتى بيسكايلىق اقىن ءوز تىلىندە جازعاندى ار ساناماس ءۇشىن بۇل ءداستۇردى دۇنيەدەگى ءتامام جۇرتتىڭ اراسىنا تاراتقان ءجون بولار ەدى. دەي تۇرعانمەن، سەنور، بالاڭىز، مەنىڭشە، يسپاننىڭ ءوز پوەزياسىنان گورى، يسپان تىلىنەن باسقا بىردە ءبىر ءتىل مەن عىلىمدى بىلمەيتىن اقىندارعا قارسى سەكىلدى: سەبەبى، باسقا تىلدەر مەن عىلىمدار ولاردىڭ تابيعي دارىنىنا شىراي بەرىپ، جىگەر قوسىپ، ودان ءارى جەتىلە تۇسۋىنە سەپتىك ەتەر ەدى، دەپ ويلايدى عوي دەيمىن. الايدا، دولبارىم دۇرىس بولسا، بالاڭىزدىڭ بۇل پىكىرى دە قاتە، ويتكەنى “اقىندىق — تۋا ءبىتتى قاسيەت” دەگەن ءسوزدىڭ جانى بار، — ال، مۇنىڭ ءوزى — اقىندىق قاسيەت دارىعان ادام اناسىنىڭ قۇرساعىنان جارىق دۇنيەگە اقىن بوپ شىعادى دەگەن ءسوز جانە كوكتەگى قۇدىرەتتى كۇش دارىتقان تەك جالعىز وسى قابىلەتىمەن عانا، باسقاداي ەشبىر ءىلىم-بىلىمسىز جانە باسقاداي ەشبىر داعدىسىز-اق est Deus ءىn nobءىs16 دەگەن ءسوزدىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەپ بەرەتىن شىعارمالار تۋدىرادى. ودان سوڭ تاعى ءبىر ايتارىم، تۋما تالانتى بار، وعان قوسا شەبەرلىكتى يگەرگەن اقىن تەك جالعىز شەبەرلىكتىڭ كومەگى ارقىلى عانا اقىن اتانباققا نيەتتەنگەن ولەڭشىدەن الدەقايدا ءتاۋىر بولادى جانە ودان كوش ىلگەرى الدا جۇرەدى، ال مۇنىڭ سەبەبى ونەردىڭ تابيعاتتان اسىپ تۇسە المايتىنىندا جاتىر — ونەر تەك ونى جەتىلدىرۋگە عانا جارايدى، ال تابيعاتتىڭ ونەرمەن، ونەردىڭ تابيعاتپەن ۇشتاسۋىنان مۇلتىگى جوق مىقتى اقىن ومىرگە كەلەدى. وسى ايتقانىمنىڭ بارىنەن تۇيۋگە بولاتىن تۇجىرىم، سەنور يدالگو، مىناداي: بالاڭىزدىڭ باقىت جۇلدىزى باستاعان جاققا ساپار شەگۋىنە كەدەرگى كەلتىرمەۋىڭىز كەرەك، ويتكەنى، ەگەر ول زەيىندى شاكىرت بولسا جانە عىلىمنىڭ العاشقى ساتىسىنا، اتاپ ايتقاندا، ءتىل ساتىسىنا شىعىپ تا ۇلگەرسە، ونداشى ءقازىر وسىنداي بىلىمگە يە بولعان ول زايىرلى عىلىمداردىڭ دا شىڭىنا ءوز بەتىنشە ورمەلەپ شىعا الادى، ال شىنايى دۆوريانعا، — كادىمگى پلاشش كيىپ، شپاگا تاققان دۆوريانعا، — بۇل دا وتە جاراسىمدى، بۇل دا ونىڭ دارەجەسىن ارتتىرىپ، ميترالار — ەپيسكوپتاردىڭ، مانتيالار — تاجىريبەلى سوتتاردىڭ ابىرويى مەن اشەكەيىنە قىزمەت ەتەتىندەي مىندەت ارقالايتىن بولادى. ەگەر بالاڭىز الدەكىمنىڭ ار-نامىسىنا تيەتىن ساتيرا جازۋمەن اۋەستەنە باستاسا ونى ۇيالتۋعا تىرىسىڭىز، جازالاڭىز، شيماي-شاتپاعىن جىرتىپ تاستاڭىز، ءبىراق ەگەر ونىسى گوراسيي ونەگەسىندە جازىلعان ۋاعىزدىق دۇنيە بولسا، جالپى كىنارات اتاۋلىنى گوراسييدىڭ شەبەرلىگىمەن شەنەپ-مىنەسە، وندا ونى ماقتاڭىز، ويتكەنى اقىندار كۇنشىلدىككە قارسى شىعۋعا، ءوز ولەڭدەرىندە كۇنشىلدەردى اشكەرەلەۋگە، سونداي-اق باسقا دا كىناراتتارعا قارسى تۇرۋعا ءتيىس، ءبىراق جەكە ادامدار جايىندا اڭگىمە قوزعاماۋى قاجەت؛ سولايى سولاي، ايتسە دە، الدەنەندەي ءبىر اششى ءسوزدى ايتىپ سالۋدىڭ قىزىعى ءۇشىن پونت ارالدارىنا جەر اۋدارىلۋدان تايىنبايتىن اقىندار دا بار. ەگەر اقىن ومىردە پاك-تازا تىرلىك كەشسە، ولەڭدەرىندە دە سول قالپىندا قالادى. قالام — جان-دۇنيەنىڭ ءتىلى: اقىن جۇرەگىندە قانداي وي-نيەت ورىن تەپسە، جازعاندارىنان دا سول كورىنىس بەرەدى؛ ال ەگەر كورولدەر مەن شونجارلار پوەزيانىڭ وسىناۋ عانيبەت عىلىمى پاراساتتى، ىزگى نيەتتى جانە كوشەلى ادامداردىڭ قولىندا ەكەنىن كورسە، ولار مۇنداي اقىنداردى قۇرمەت تۇتادى، ەلەپ-ەسكەرەدى جانە بۇلارعا سىي-سياپات كورسەتەدى، ەشقاشان نايزاعاي تۇسپەيتىن اعاش جاپىراقتارىنان گۇلتاج دە كيگىزەدى: بۇل — ماڭدايى وسىنداي گۇلتاجبەن كومكەرىلىپ، ىزەت كورسەتىلگەن اقىندى جابىرلەۋگە ەشكىمنىڭ قاقى جوق دەگەننىڭ بەلگىسى.
دون كيحوتتىڭ پايىمداۋلارى جاسىل پلاششتى سالت اتتىنى قايران قالدىرعانى سونشا، ونىڭ اقىل-وي قابىلەتى جايىندا ءقازىر مۇلدەم باسقا پىكىردە بولاتىن. بۇل اڭگىمە ءوزىن ونشا كوپ قىزىقتىرماعان سانچو وسى ارالىقتا جولدان شىعىپ ارمەنىرەكتە قوي ساۋىپ جاتقان باقتاشىلاردان ءسۇت سۇراماققا بۇرىلعان، ال دون كيحوتتىڭ پاراسات-پايىمى مەن ورىندى وي-پىكىرىنە ءتانتى بولعان يدالگو اڭگىمەنى ارمەن جالعاۋعا وقتالعان، ءبىراق دون كيحوت كەنەت باسىن جوعارى كوتەرىپ، العا قاراي كوز تىكتى دە، جول بويىمەن وزدەرىنە قاراي بەتتەپ كەلە جاتقان، كورول تۋلارىمەن بەزەندىرىلگەن اربانى كورىپ قالدى، ءسويتتى دە مۇنى الدەنەندەي ءبىر جاڭا شىتىرمان وقيعاعا جورىپ، سانچودان دۋلىعاسىن سۇراپ ايقايعا باستى. اتالمىش سانچو ءوزىن شاقىرىپ جاتقانىن ەستىپ، باقتاشىلاردى تاستاي سالدى دا، سۇر جورعاسىن تەبىنىپ سول ساتتە-اق مىرزاسىنىڭ قاسىنا كەلىپ جەتتى، ال مىرزاسى ادام ايتسا سەنگىسىز ءبىر سۇمدىق شىتىرمان وقيعاعا كەز بولعان-دى.
ءحۇىى تاراۋ
بۇدان دون كيحوتتىڭ قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن باتىلدىعى قانداي شەككە جەتە الاتىندىعى مەن جەتكەنى كورىنىس بەرەدى، سونداي-اق مۇندا ارىستاندارمەن اراداعى دون كيحوت اقىرى ويداعىداي اياقتاپ شىققان شىتىرمان وقيعا جايىندا اڭگىمەلەنەدى.
حيكايادا ايتىلعانىنداي، دون كيحوت دۋلىعامدى اكەل دەپ سانچوعا ايقايلاپ جاتقان شاقتا سانچونىڭ باقتاشىلاردان سۇزبە ساتىپ الىپ جاتقان؛ مىرزاسىنىڭ دىگىرلەپ ەكى اياعىن ءبىر ەتىككە تىققانىنان قاتتى ساسقان ول سۇزبەسىن قايدا قويارىن، نە نارسەگە سالىپ اپارارىن بىلمەي قالدى؛ تاستاپ كەتۋگە كوزى قيمادى، ويتكەنى اقشاسى تولەنىپ تە قويعان، وسى جاعدايعا بايلانىستى ول سۇزبەنى دۋلىعانىڭ ىشىنە سالا سالعاندى ءجون كوردى؛ نە قاجەت بوپ قالعانىن بىلمەككە دون كيحوتقا قاراي بەت العان كەزىندە ول وعان وسىنداي سىيلىق اكەلە جاتقان، ال اناۋ جاقىنداپ كەلە بەرگەن بۇعان بىلاي دەدى:
— دوستىم! دۋلىعامدى بەرە عوي، — نە مەنىڭ شىتىرمان وقيعا دەگەننەن تۇك تۇسىنىگىم جوق، نە انە ءبىر كوزگە شالىنعان نارسە قولىما قارۋ الۋعا ءماجبۇر ەتۋگە ءتيىس جانە ءماجبۇر ەتە دە باستاعان كەرەمەت ءبىر شىتىرمان وقيعا.
بۇل ءسوزدى ەستىگەن جاسىل پلاششتى سالت اتتى جان-جاعىنا قاراندى، ءبىراق قارسى كەلە جاتقان، بىرنەشە شاعىن تۋ تىگىلگەن اربادان باسقا ەشتەڭەنى كورە المادى؛ اتالمىش شاعىن تۋلار ونى اربامەن ۇلى مارتەبەلى اعزامنىڭ قازىناسىن اكەلە جاتىر-اۋ دەگەن ويعا جەتەلەدى جانە دون كيحوتقا وسىلاي دەپ ايتتى دا؛ دون كيحوت، الايدا، وعان سەنگەن جوق، ويتكەنى وزىنە ۇشىراساتىن كەپتىڭ ءبارى شىتىرمان وقيعا، تەك قانا شىتىرمان وقيعا بوپ تابىلادى دەپ بىلەتىن جانە بۇل پىكىرىنەن ەش اينىمايتىن، سوندىقتان الگى يدالگوعا بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— كىمدە كىم ۇرىسقا ساقاداي ساي بولسا، سول جاۋىن جارتىلاي جەڭىپ تە قويادى. دايىن بوپ تۇرعاننان ەشتەڭە ۇتىلمايمىن: كوزگە كورىنەتىن دە، كورىنبەيتىن دە جاۋلارىم بار ەكەنىن ءوز تاجىريبەمنەن جاقسى بىلەم، الايدا ولاردىڭ قاشان، قاي جەردە، قاي ۋاقىتتا جانە قانداي كەسپىردە تاپ بەرەتىنى ماعان بەيمالىم.
ودان سوڭ سانچوعا قاراپ ءتىل قاتىپ، دۋلىعاسىن بەرۋىن تالاپ ەتتى، ءبىراق اناۋ سۇزبەنى شىعارىپ الۋعا ۇلگەرمەي قالدى دا، دۋلىعانى سول كۇيىندە بەرە سالۋعا ءماجبۇر بولدى. دون كيحوت دۋلىعانى الىپ، ىشىندە بىردەڭە جاتىر-اۋ دەپ ويلاماستان، جىپ ەتكىزىپ باسىنا كيە قويدى؛ ال سۇزبە باسىلىپ ءارى سىعىمدالىپ ۇلگەرگەندىكتەن سارىسۋى دون كيحوتتىڭ بەتى مەن ساقالىن تۇگەل جۋىپ كەتتى، بۇل دون كيحوتتى جامان شوشىتىپ، بىلاي دەدى:
— بۇل نەمەنە ءوزى، سانچو؟ الدە باس سۇيەگىم ءجيدىپ كەتتى مە، الدە ميىم ەرىپ كەتتى مە، الدە قارا سۋعا ءتۇسىپ تەرلەپ كەتتىم بە، بىلمەيمىن. ال ەندى شىنىممەن-اق تەرلەپ كەتسەم، وندا بۇل، ارينە، ۇرەيگە بوي الدىرعاندىقتان ەمەس، سولاي دەسەم دە، ءوزىمدى كۇتىپ تۇرعان شىتىرمان وقيعانىڭ جان تۇرشىگەرلىك ەكەنىندە ەش كۇمانىم جوق. بەتىمدى سۇرتەتىن بىردەڭە بەرشى، — تەردىڭ شۇمەكتەپ اعىپ تۇرعانى سونشا، دىم ەشتەڭە كورسەتەر ەمەس.
مىرزاسىنىڭ پالەنىڭ قايدان كەلگەنىن تۇسىنبەي قالعانى ءۇشىن قۇدايعا ىشتەي العىس جاۋدىرعان سانچو وعان ورامال ۇسىندى. دون كيحوت ءسۇرتىنىپ، باسى نەلىكتەن سالقىن تارتقانىن ءبىلۋ ءۇشىن دۋلىعاسىن شەشىپ الدى، ودان سوڭ دۋلىعا ىشىندەگى اقشىلتىم بوتقانى كورگەن بويدا مۇرنىنا تاقاپ يىسكەلەدى دە:
— سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ ومىرىمەن انت ەتەيىن، سۇزبەنى مۇندا سالىپ قويعان سەن عوي ساتقىن، الاياق ءارى كورگەنسىز اتقوسشى، — دەدى.
ەش كىناسى جوق ادامنىڭ ەنجار كەيپىنە ەنگەن سانچو بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ەگەر ول سۇزبە بولسا، ماعان بەرە قويىڭىزشى ونى، تاقسىر، جەپ الايىن... جوعا، ونى جەسە شايتاننىڭ ءوزى جەسىن، — ويتكەنى، ونى سوندا سالىپ جۇرگەن سول عوي. ويباي-اۋ، دۋلىعاڭىزدى بىلعاۋعا ءداتىم قالاي بارادى مەنىڭ؟ تاپقان ەكەنسىز كوزسىز باتىردى. اق-ادال شىنىمدى ايتايىن سىزگە، سەنور، جاراتقاننىڭ ءوزى جارىلقاپ بەرگەن جارتىكەش اقىلىممەن اڭعارعانىم: مەنىڭ دە، شاماسى، اناۋ الگى سيقىرشىلارىم بار-اۋ دەيمىن جانە وزىڭىزگە كولەڭكەڭىزدەي ۇقساس ءھام اۋزىڭىزدان تۇسە قالعانداي ادام بولۋىم سەبەپتى مەنىڭ دە قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەندەرى انىق، مىنە سولار جىنىڭىزعا تيۋ ءۇشىن جانە ادەتكە اينالعان داعدىڭىزشا مەنى سويىپ سالۋعا ءماجبۇر ەتۋ ءۇشىن مىنا قوقىر-سوقىردى سوندا سۇعا سالعان عوي. الايدا ولار بۇ جولى، شىن ءسوزىم، وڭباي قاتەلەستى: مەن مىرزامنىڭ پاراسات-پايىمىنا سەنەم، — مەندە سۇزبە دە، ءسۇت تە، باسقا دا وندايعا ۇقساس ەشتەڭە جوق ەكەنىن قوجايىنىم جاقسى بىلەدى، ال ەگەر مەندە ونداي بىردەڭە بولا قالسا، وندا وعان دۋلىعاڭىزدان گورى الدىمەن ءوز قۇرساعىمنان ورىن تاۋىپ بەرمەيمىن بە.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەپ قوشتادى ونى دون كيحوت.
يدالگو مۇنىڭ ءبارىن قاس قاقپاي قاداعالاپ، بارىنە تاڭىرقانۋمەن بولدى، اسىرەسە دون كيحوتتىڭ باسىن، بەتىن، ساقالىن ءسۇرتىنىپ، دۋلىعاسىن دا ءسۇرتىپ باسىنا كيىپ، ۇزەڭگىگە شىرەنىپ تۇرعان قالپى سەمسەرىن قاراپ شىعىپ، نايزاسىن قولىنا العاننان كەيىن:
— ال ەندى نە بولسا دا كورىپ الايىن، — ءتىپتى شايتاننىڭ وزىمەن شايقاسۋدان دا تايىنبان، — دەگەن ءسوزى ونى تىپتەن قايران قالدىردى.
بۇل ەكى ارالىقتا تۋ تىككەن اربا جاقىن كەلىپ تە قالعان؛ سول جەردە ءمالىم بولعانىنداي، قاشىردىڭ بىرىنە مىنگەن ات ايداۋشى مەن اربانىڭ الدىڭعى جاعىنا جايعاسقان تاعى ءبىر ادامنان باسقا نوكەرى جوق ەكەن. دون كيحوت ىلگەرى وزىپ شىقتى دا، بىلاي دەدى:
— قايدا جول تارتتىڭدار، باۋىرلار؟ بۇل نەعىلعان اربا، نە اكەلە جاتىرسىڭدار، مىناۋ نەعىلعان جالاۋلار؟
ات ايداۋشى وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— اربا مەنىكى، ەكى قاھارلى ارىستان قامالعان تور اكەلە جاتىرمىن، بۇلاردى وران گۋبەرناتورى ۇلى مارتەبەلى اعزامعا تارتۋ رەتىندە سارايعا جىبەرىپ وتىر، ال تۋلار بولسا — كورول ءامىرشىمىزدىڭ وزىنىكى، سونىڭ دۇنيە-مۇلكىن اكەلە جاتقانىمىزدىڭ بەلگىسى.
— ال، ارىستاندار قانداي، ءىرى مە؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ىرىلىگى سونشا، — دەپ جاۋاپ قاتتى اربانىڭ الدىڭعى جاعىندا وتىرعان ادام، — بۇلاردان ءىرىسى، ونى ايتپاعاندا، وسىلار سەكىلدىسىنىڭ ءوزى افريكادان يسپانياعا ەشقاشان اكەلىنگەن جوق. مەن ارىستانداردىڭ كۇزەتشىسىمىن، بۇل عۇمىرىمدا تالاي-تالاي ارىستاندى جەتكىزدىم، ءبىراق مىنالار سياقتىنى ەشقاشان اكەلگەن ەمەسپىن. بۇلاردىڭ ءبىرى — ەركەك، ەكىنشىسى — ۇرعاشى، ەركەگى — الدىڭعى توردا، قانشىرى — ارتقى توردا، ءقازىر ولار اش، تاڭەرتەڭنەن بەرى ءنار تاتقان جوق، سول سەبەپتى، تىلەۋىڭىز بولعىر، ءبىزدى وتكىزىپ جىبەرىڭىز، تەزىرەك ءبىر ەلدى مەكەنگە جەتىپ، بۇلاردى تاماقتاندىرۋىمىز كەرەك بوپ تۇر.
دون كيحوت بولماشى عانا مىرس ەتتى دە، وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— اۋ، ماعان قارسى ارىستاننىڭ كۇشىكتەرىن اتتاندىرعان با، سوندا؟ ەندى ماعان ارىستاننىڭ كۇشىكتەرىن جىبەرگەن بە؟ قۇدايدىڭ الدىندا تۇرعانداي بوپ ايتايىن، بۇلاردى مۇندا جولداعان سەنورلار كورەدى ءقازىر، مەنىڭ ارىستانداردان قورقا قوياتىن ادام ەمەستىگىمدى! قانە، تۇسە عوي اربادان، تۋىسقان جانە، ەگەر كۇزەتشى بولساڭ، تورلاردى اش تا، اڭداردى بوسات، — بۇلاردى ماعان ايداپ سالعان سيقىرشىلارعا قاساقانا ءارى ادەيى لامانچالىق دون كيحوت دەگەننىڭ كىم ەكەنىن تانىتىپ بەرەيىن ءقازىر.
“ەھە-ھە! — دەدى ىشتەي يدالگو. — ايبىندى رىسارىمىز اقىرى كورسەتتى ءوزىن: الگى سۇزبەدەن باس سۇيەگى ءجيدىپ، ميى اشىپ كەتكەن بولدى”.
وسى ارادا ونىڭ قاسىنا سانچو جاقىنداپ:
— سەنور! قۇداي اقى، وتىنەم، قوجايىنىم دون كيحوتتىڭ ارىستاندارعا تيىسپەۋىنىڭ ءبىر امالىن تابىڭىزشى، ەگەر ول ارىستاندارعا تيىسەر بولسا، ولار ءبىزدىڭ تۇتە-تۇتەمىزدى شىعارادى عوي، — دەدى.
— اپىراي، مىناداي جىرتقىش اڭدارعا تيىسەدى-اۋ دەپ ويلايتىنىڭداي جانە قاۋىپتەنەتىنىڭدەي قوجايىنىڭ سونشالىقتى كەڭكەلەس پە ەدى؟ — دەپ سۇرادى يدالگو.
— ول كەڭكەلەس ەمەس، ول — كەرەمەت تاۋەكەلشىل، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.
— ەندەشە ونىڭ تاۋەكەلشىلدىگى تۇككە اسپاي قالاتىنداي ءبىر امال جاسارمىن، — دەپ ۋادە ەتتى يدالگو.
سونى ايتىپ، تورلاردى اشۋدى تالاپ ەتىپ كۇزەتشىنىڭ جانىن قۋىرىپ جاتقان دون كيحوتتىڭ قاسىنا كەلىپ، بىلاي دەدى:
— سەنور كاۆالەرو! كەزبە رىسارلارعا، مەن بىلسەم، زارەدەي ۇمىتكە ورىن قالدىرمايتىن شىتىرمان وقيعالاردى ەمەس، ويداعىداي اياقتالارىنان ءۇمىتتى وقيعالاردى ىزدەگەن لايىق، ويتكەنى ەسەرلىككە تەڭ ەرلىكتەن تاباندىلىقتان گورى توپاستىق باسىم كورىنىس بەرەدى. باسقاسىنىڭ ءبارىن بىلاي قويعاندا، ارىستاندار سىزگە شابۋىل جاساعالى جاتقان جوق: بۇلار ۇلى مارتەبەلى اعزامعا سىيلىققا جىبەرىلگەن، سوندىقتان بۇلاردى كىدىرتۋگە دە، جولىن بوگەۋگە دە بولمايدى.
— مۇنى ءسىز، سەنور يدالگو، قولعا ۇيرەنگەن قۇرىڭىز بەن شاقار كۇزەنىڭىزگە بارىپ ايتىڭىز، باسقا بىرەۋدىڭ شارۋاسىنا ارالاسپاڭىز. بۇل مەنىڭ شارۋام، مىنا ارىستانداردى ماعان ايداپ سالدى ما، جوق پا، ونى ءوزىم عانا بىلەم، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت.
ودان سوڭ ىلە-شالا كۇزەتشىگە قاراپ بىلاي دەپ ايقايلاپ جىبەردى:
— ءاي، سەن، پالەن-پاشتۋان، جەكسۇرىننىڭ جەكسۇرىنى! وسى ءقازىر تورلاردى اشپاساڭ، مىنا نايزامەن سەنى ارباعا تۇيرەپ قويام!
قارۋ-جاراق اسىنعان سۇمەلەكتىڭ العان بەتىنەن قايتپايتىنىن كورگەن ارباكەش بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— مارحاباتتى مىرزام! راقىمشىلىق ءبىلدىرىپ، اياۋشىلىق جاساڭىز ماعان، قاشىرلارىمدى تۋارىپ، ءقاۋىپسىز جەرگە الىپ كەتكەنشە ارىستانداردى شىعارماي تۇرا تۇرۋعا ءامىر ەتىڭىز، ايتپەسە ارىستاندار بۇلاردى جارىپ تاستايدى، ونداي جاعدايدا ماعان ءومىر بويى وكسىپ وتۋگە تۋرا كەلەدى: ويتكەنى بار بايلىعىم وسى قاشىرلار مەن وسى اربا عانا.
— ءوي، سورقايناعان! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — ءتۇس قانە، تۋار قاشىرلارىڭدى، جالپى، نەعىلساڭ و قىل، — بەكەرگە اۋرەلەنگەنىڭە جانە تەككە ارامتەر بولعانىڭا ءقازىر-اق كوزىڭ جەتەدى.
ارباكەش اتىنان ءتۇستى دە، ىلدىم-جىلدىم قيمىلداپ قاشىرلارىن تۋارىپ تاستادى، ال كۇزەتشى سول ارادا قاتتى داۋىستاپ بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— وسى ارادا تۇرعانداردىڭ ءبارىن كۋالىككە شاقىرام: ەركىمنەن تىس تۇردە جانە كۇشتەۋ بويىنشا تورلاردى اشىپ، ارىستانداردى بوساتىپ جاتىرمىن جانە مىنا سەنورعا الدىن-الا ەسكەرتەم: جىرتقىشتاردان كەلەتىن بارلىق زيان مەن زالالعا ءوزى جاۋاپ بەرەدى، وعان قوسا جالاقىمدى جانە باسقا دا قوسىمشا اقىمدى دا ءوزى قايتارادى. ال، سىزدەر، سەنورلار، توردىڭ ەسىگىن اشقانىمشا قاشىپ ۇلگەرەتىن بولىڭىزدار، وزىمە كەلسەم، اڭدار ماعان تيمەيدى عوي دەپ سەنەم.
يدالگو دون كيحوتتى مىنا سەكىلدى ەسالاڭدىقتان اينىتۋ ارەكەتىنە قايتا كىرىستى: مۇنداي ەسەرلىككە سالىنۋ — قۇدايدىڭ شىدامىنا شاك كەلتىرۋ بوپ تابىلادى، دەدى. دون كيحوت بولسا، وعان نە ىستەۋ كەرەگىن ءوزى بىلەتىنىن ەسكەرتتى. يدالگو دون كيحوتقا جاقسىلاپ ويلانۋعا كەڭەس بەردى، ويتكەنى ءوزىنىڭ بۇتكىل تۇسىنىك-ۇعىمىنشا، دون كيحوتتىڭ قاتەلەسىپ تۇرعانىن ايتتى.
— اڭگىمە بىلاي، سەنور، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — ەگەر مىنا، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، تراگەديانىڭ كورەرمەنى بولعىڭىز كەلمەسە، وندا بيەڭىزدىڭ بۇيىرىنە شپور قاداڭىز دا، باس ساۋعالاپ قاشىپ بەرىڭىز.
سول ارادا سانچو دا دون كيحوتقا كوزىنە جاس الا جالبارىنىپ، بۇل ارەكەتىنەن باس تارتۋىن سۇرادى، مۇنىمەن سالىستىرعاندا جەل ديىرمەندەرىمەن بولعان جاعداي دا، شۇعا شىعاراتىن شەبەرحاناعا قاتىستى شىتىرمان وقيعا دا، سونداي-اق ءوزى ءوز بولعالى جاساعان ءتامام ەرلىگى دە بالانىڭ ويىنىنداي ەكەنىن قۇلاققاعىس ەتتى.
— ويلاپ كورىڭىزشى، سەنور، — دەدى سانچو، — بۇل جەردە ەشقانداي سيقىرشىلىق تا، وعان ۇقساس باسقا بىردەڭە دە جوق، توردىڭ كوزىنەن مەن ناعىز ارىستاننىڭ تىرناعىن كوردىم، سوعان قارادىم دا، ەگەر مىنا ارىستاننىڭ تىرناعى وسىنداي بولسا، ءوزى تاۋدان ءبىر دە كەم بولماس دەپ ءتۇيدىم.
— زارەڭ قالماي تۇرعاندىقتان، ساعان ول جارتى الەمدەي بوپ تا كورىنۋى مۇمكىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — اۋلاق كەت، سانچو، مازامدى الما. ەگەر قازا تابار بولسام، بۇرىنعى شارتىمىزدى بىلەسىڭ: دەرەۋ دۋلسينەياعا اتتان، قالعانى وز-وزىنەن رەتتەلە جاتادى.
بۇل سوزگە دون كيحوتتىڭ باسقا دا كوپتەگەن جايدى قوساقتاعانى سونشا، سول ارادا تۇرعانداردىڭ ونى وسىناۋ وعاش ارەكەتىنەن اينىتامىز با دەگەن بار ءۇمىتىن قاسىم قىلدى. جاسىل پلاششتى سالت اتتى ونىمەن ۇستاسا كەتۋدەن قاشپاس ەدى، ءبىراق دون كيحوتتىڭ جاقسىراق قارۋلانعانىن كورىپ تۇرعاندىقتان ەسۋاسپەن بايلانىسۋدى ەسسىزدىك دەپ ءبىلدى، ال ونىڭ ەسۋاس ەكەنىنە ەندى ەشقانداي كۇدىگى قالماعان؛ قىسقاسىن ايتقاندا، دون كيحوت كۇزەتشىگە قايتادان قوقان-لوقى جاساۋعا كىرىسكەن كەزدە يدالگو ءوزىنىڭ بيەسىنە، سانچو — سۇر جورعاسىنا، ارباكەش — قاشىرلارىنا شپور قادادى، ءسويتىپ بارلىعى دا ارىستاندار قاپاستان شىعىپ ۇلگەرگەنشە اربادان مۇمكىن بولعانىنشا جىراق كەتۋگە جانتالاستى. سانچو مىرزاسىنىڭ اجالىنا الدىن-الا جوقتاۋ ايتۋمەن بولدى، ويتكەنى ارىستاننىڭ تىرناعىنان جان ءتاسىلىم ەتەتىنىنە بۇل جولى ەش كۇمانى بولماعان؛ سونداي-اق، تاعدىر-تالايىنا جانە دون كيحوتقا قىزمەتكە قايتا كىرۋ جونىندە ۇيعارىم جاساعان كۇنىنە قارعىس ايتتى؛ سونىمەن قابات، اربادان الىسىراق كەتۋ ءۇشىن سۇر جورعاسىن شىقپىرتىپ قويۋدى دا ەستەن شىعارعان جوق. ءسويتىپ، اقىرى قاشقىنداردىڭ جىراققا جىلىستاپ كەتكەنىنە كوزى جەتكەن كەزدە كۇزەتشى دون كيحوتقا سونىڭ الدىندا عانا جالىنىپ-جالبارىنعانىنان اۋدىرتپاي قايتادان جالىنىپ-جالبارىنا باستادى، ءبىراق دون كيحوت وعان بۇل اڭگىمەنى ەستىگەنىن، ەندى كۇزەتشىنىڭ ءوتىنىش ءبىلدىرىپ، جالبارىنىپ بوسقا اۋرەگە تۇسپەۋى كەرەگىن، ويتكەنى بۇدان ەشتەڭە شىقپايتىنىن، ودان دا تەزىرەك ىسكە كىرىسكەنى ءجون بولاتىنىن ءمالىم ەتتى. كۇزەتشى ءبىرىنشى تورمەن اۋرە بوپ جاتقان كەزدە دون كيحوت ايقاستى جاياۋ ما الدە ات ۇستىندە مە — قالاي جۇرگىزگەنى ءجون ەكەنىن ويلاستىرا باستادى، ويلانا كەلىپ، اقىرى — جاياۋ شايقاسقانى ءجون دەپ تاپتى، ويتكەنى ارىستانداردىڭ روسينانتتى ۇركىتىپ جىبەرۋى مۇمكىن ەدى. سول ءۇشىن اتىنان سەكىرىپ ءتۇستى دە، نايزاسىن جەرگە تاستاپ، قالقانىن قولىنا الىپ، سەمسەرىن جالاڭاشتاپ، تاڭعالارلىق جۇرەكتىلىك پەن باتىلدىق كورسەتىپ، ادىمىن مەيلىنشە نىق باسىپ ارباعا قاراي ءجۇردى، جولشىباي ءوزىن اۋەلى قۇدايعا، ودان سوڭ اياۋلى حانىمى دۋلسينەياعا تاپسىرۋمەن بولدى. وسىناۋ شىنشىل تۋىندى اۆتورىنىڭ وسى اراعا كەلگەندە بىلاي دەپ كۇپسىنەتىنىن ايتا كەتكەن ارتىق ەمەس: “بەۋ، قۇدىرەتتى ءھام ماقتاۋ جەتپەس جاۋجۇرەك لامانچالىق دون كيحوت، جەر بەتىندەگى كۇللى كوكجالدىڭ ءوز اجارىن تابار ايناسى، جاڭا، ەكىنشى ارىستان جۇرەكتى دون مانۋەل، يسپان رىسارلارىنىڭ قۋانىشى مەن ماقتانىشى! وسىناۋ جويقىن ەرلىكتى سيپاتتاپ بەرە الاتىن ءسوزدى قايدان تابار ەكەم مەن، كەيىنگى ۇرپاقتار ايتقانىما يلانۋى ءۇشىن قانداي ءسوز ورامدارىن پايدالانسام بولار ەكەن؟ مەيلى، ءتىپتى اسىرەلەۋدىڭ اسىرەلەۋىندەي بولعان كۇننىڭ وزىندە دە، ساعان جاراسپايتىن، ساعان ۇيلەسپەيتىن ماقتاۋ مەن ماداق بار ما ەكەن؟ جاياۋ، جالعىز، جاۋجۇرەك، كەڭپەيىل، ءبىر عانا سەمسەرمەن، — ونىڭ ءوزى دە ونشا وتكىر ەمەس ءارى “كۇشىگى” دە جوق، — قولىڭدا قالقانىڭ، — ونىڭ ءوزى دە جارقىراپ، جالتىلداپ تۇرعان بولاتتان ەمەس، — سەن افريكانىڭ قورىس پەن جىقپىلى دۇنيەگە كەلتىرگەن جىرتقىشتار ىشىندەگى ەڭ ايبارلى ەكى ارىستان توردان قاشان شىعار ەكەن دەپ كۇتىپ، كوز الماي قاراپ تۇرسىڭ. جوق، ءوز قارەكەتىڭ عانا داڭقىڭدى اسىرسىن سەنىڭ، ايبىندى لامانچالىق، ال مەن تەك سول قارەكەتىڭدى بايانداپ بەرۋمەن عانا شەكتەلەيىن، ويتكەنى ونى دارىپتەۋگە جەتەرلىك ءسوزىم تاپشى”.
اۆتوردىڭ جوعارىدا كەلتىرىلگەن كۇپسىنۋى وسىمەن ءتامامدالادى، ءسويتىپ حيكايانىڭ ۇزىلۋگە شاق قالعان ءجىبىن قايتا جالعاپ، اڭگىمەسىن ارمەن جالعاستىرادى: دون كيحوتتىڭ دايىن تۇرعانىن جانە قىڭىر دا قيامپۇرىس كاۆالەرونىڭ قاتتى اشۋىنان زارداپ شەككىسى كەلمەسە ارىستاندى بوساتىپ جىبەرۋدەن باسقا امالى جوقتىعىن كورگەن كۇزەتشى ءبىرىنشى توردىڭ ەسىگىن ايقارا اشىپ جىبەردى، ال وندا، قايتالاپ ايتامىز، ەندى عانا ايان بولعانىنداي، شىنىمەن اسا ءىرى — تاڭعالارلىق ءارى جان شوشىرلىق ارىستان جاتىر ەدى. ارىستان اۋەلى توردىڭ ىشكى جاعىنا قاراي باسىن بۇردى، ودان سوڭ اياعىن سوزىپ جىبەرىپ، كوسىلە ءبىر كەرىلدى، سوسىن اۋزىن اڭقيتا اشىپ راقاتتانا ەسىنەپ الدى دا، ۇزىندىعى قوس سۇيەمدەي بوپ قالاتىن تىلىمەن كوزىنىڭ بىلشىعىن تازارتىپ، تۇمسىعىن جالاندى؛ بۇدان كەيىن توردان باسىن شىعارىپ، شوقتاي جانعان كوزىمەن اينالا-ماڭدى شولدى؛ بۇل كەزدەگى ونىڭ ءتۇر-تۇرپاتى مەن قيمىل-قوزعالىسى باتىرلاردىڭ باتىرىنىڭ دا يمانىن ۇشىرارلىقتاي ەدى. دون كيحوت، الايدا، وعان قاس قاقپاي قاراپ تۇردى، — ول ارىستاننىڭ اربادان سەكىرىپ ءتۇسىپ وزىمەن قويان-قولتىق ۇرىس باستايتىن شاعىن، ونى ءپارشا-پارشا عىپ كەسكىلەپ تاستايتىن كەزدى شىدامسىزدانا توسىپ تۇر ەدى.
ونىڭ بۇرىن-سوڭدى ەشكىم ەستىمەگەن ناقۇرىستىعىنىڭ جەتكەن جەرىن كورمەيمىسىز. الايدا سودىرلىعىنان سىپايىلىعى باسىم تەكتى ارىستان، الگىندە ايتىلعانداي، اينالا-توڭىرەكتى ءبىر شولىپ ءوتتى دە، دون كيحوتتىڭ بالاعا ءتان شالالىعى مەن باتىلدىعىنا زارەدەي ءمان بەرمەگەن كۇيى تەرىس اينالدى، ءسويتىپ دون كيحوتقا ارتىن بەرگەن قالپى اسا ءبىر ۇستامدىلىقپەن جانە اسپاي-ساسپاي تور ىشىنە قايتادان ۇزىنىنان سۇلاپ جاتا كەتتى؛ سول ارادا دون كيحوت وشىكتىرىپ، توردان ايداپ شىعۋ ءۇشىن كۇزەتشىگە ارىستاندى ۇرۋعا ءامىر ەتتى.
— جوق، مەن ونى ۇرا المايمىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى كۇزەتشى، — ەگەر ونى وشىكتىرسەم، ول ەڭ الدىمەن ءوزىمنىڭ تۇتە-تۇتەمدى شىعارادى. ءسىز، سەنور كاۆالەرو، وسى ىستەگەندەرىڭىزدى قاناعات تۇتىڭىز، ويتكەنى كوزسىز باتىر ەكەنىڭىزدى كورسەتۋ ءۇشىن بۇدان ارتىقتىڭ كەرەگى دە جوق، ال تاعدىردى ەكى مارتە تالقىعا سالۋعا بولمايدى. ارىستان تورىنداعى ەسىك اشىق تۇر: شىعا ما، شىقپاي ما — ەرىك وزىندە، ءبىراق ەگەر الىگە دەيىن شىقپاسا، ونداشى كەشكە دەيىن شىقپايتىن بولعانى. رۋحىڭىزدىڭ مىقتىلىعىن دالەلدەپ تە ۇلگەردىڭىز، — ەڭ جۇرەكتى دەگەن سايىسكەردىڭ وزىنە قويىلار تالاپ، ءوز تۇسىنىگىمشە، دۇشپانىن جەكپە-جەككە شاقىرۋ جانە ونىڭ ايقاس الاڭىنا كەلۋىن كۇتۋ عانا، ەگەر قاستاسقان ادامى كەلمەي قويسا، وندا سونىڭ ابىرويى توگىلەدى، جەڭىستىڭ گۇلتاجى ونى كۇتىپ تۇرعان ادامعا بەرىلەدى.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەدى دون كيحوت. — جابا سال، تۋىسقان، ەسىكتى، سوسىن وسى ارادا، كوز الدىڭدا بولعان جايلاردىڭ بارىنە اعىڭنان جارىلىپ كۋالىك ەت، اتاپ ايتقاندا: ارىستانعا ەسىكتى قالاي اشقانىڭدى، ونى مەنىڭ قالاي كۇتكەنىمدى، ال ونىڭ شىقپاي قويعانىن، مەنىڭ ونى تاعى دا قالاي كۇتىپ تۇرعانىمدى، ال ونىڭ تاعى دا شىقپاي قويعانىن جانە جاتىپ قالعانىن، ءبارىن ايت. مەنىڭ پارىزىم ورىندالدى، جوعالىڭدار، ارباۋشىلىق ايلا-امالدار، اقىل-ويعا، اقيقاتقا جانە شىنايى رىسارلىققا جاراتقان يەمىزدىڭ ءوزى جار بولسىن؛ ال سەن، قايتالاپ ايتام، توردى جاپ، ال سول ارالىقتا مەن ەرلىگىم جايلى ءوز اۋزىڭنان ەستۋى ءۇشىن قاشىپ كەتكەندەر مەن قاتىسپاي قالعانداردى بەلگى بەرىپ شاقىرايىن.
كۇزەتشى ونىڭ ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىندادى، ال دون كيحوت سۇزبە جاڭبىرىنان كەيىن بەتىن سۇرتكەن ورامالىن نايزانىڭ ۇشىنا ءىلىپ قاشقىنداردى شاقىرۋعا كىرىستى، ال ولار بولسا، يدالگونىڭ باستاۋىمەن الىگە دەيىن قۇيعىتا شاۋىپ، دەمىل-دەمىل ارت جاقتارىنا جالتاقتاي قاراپ بارا جاتقان بولاتىن؛ دون كيحوتتىڭ اق ورامال بۇلعاپ تۇرعانىن كورىپ قالعان سانچو:
— قوجايىنىم انا جابايى اڭداردى جايراتىپ سالماسا — اتىم ءوشسىن، ويتكەنى ول ءبىزدى شاقىرىپ جاتىر عوي، — دەدى.
ءبارى توقتاپ، بەلگى بەرىپ تۇرعان باسقا ەشكىم ەمەس، دون كيحوتتىڭ تاپ ءوزى ەكەنىنە كوز جەتكىزدى؛ سونى كورىپ كوڭىلى ساباسىنا تۇسكەن ولار اقىرىن اياڭمەن كەيىن قايتتى، ۇزاماي دون كيحوتتىڭ وزدەرىن شاقىرعان ايقايى انىق ەستىلە باستادى. اقىر سوڭىندا ولار ارباعا تاياپ كەلدى، سول كەزدە دون كيحوت ارباكەشكە بىلاي دەدى:
— جەك قاشىرلارىڭدى، باۋىرىم، سوسىن اتتانا بەر؛ ال سەن، سانچو، وعان ەكى التىن تەڭگە بەر، بىرەۋىن — ءوزى، ەكىنشىسىن — كۇزەتشى السىن، جولدان قالدىرعانىمنىڭ وتەمى بولسىن.
— قۋانا-قۋانا بەرەم عوي ونى بۇلارعا، — دەدى سانچو، — ءبىراق انا ارىستاندار ءقايتتى؟ ءتىرى مە ولار الدە ءولى مە؟
سول ارادا كۇزەتشى ايقاستىڭ قالاي اياقتالعانىن بۇگە-شىگەسىن قالدىرماي جانە مەيلىنشە مانەرلەپ ايتىپ بەردى، دون كيحوتتىڭ ەرەن ەرلىگىن شاما-شارقى جەتكەنشە اسىرەلەپ باقتى: وعان كوزى تۇسكەن بەتتە-اق ارىستاننىڭ مىسى باسىلىپ قالعانىن، ءسويتىپ، ەسىگى ۇزاق ۋاقىت اشىق تۇرعانىنا قاراماي، توردان شىقپاعانىن جانە شىعۋعا تاۋەكەل ەتپەي قويعانىن، تەك ءوزىنىڭ، كۇزەتشىنىڭ، مىنا كاۆالەروعا ارىستاندى وشىكتىرىپ، توردان كۇشتەپ شىعارۋ، — ال كاۆالەرونىڭ ارىستاندى وشىكتىرۋگە كوڭىلى كەتتى ەمەس پە، — قۇدايدىڭ شىدامىنا شاك كەلتىرۋ بولادى دەگەن سوزىنەن كەيىن عانا ونىڭ امالى تاۋسىلىپ، لاجسىزدان توردىڭ اۋزىن جابۋعا رۇقسات ەتكەنىن بايانداپ بەردى.
— ال سەن نە ايتاسىڭ بۇعان، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت. — ناعىز قاھارماندىققا قارسى تۇرا الاتىن قانداي سيقىرشىلىق بار؟ سيقىرشىلار مەنى ساتسىزدىككە ۇشىراتسا ۇشىراتار، ءبىراق تاباندىلىعىم مەن باتىلدىعىما بيلىك جۇرگىزە المايدى.
سانچو اقشانى بەردى، ارباكەش قاشىرلارىن جەكتى، ال كۇزەتشى جاساعان جاقسىلىعى ءۇشىن دون كيحوتتى قولىنان ءسۇيدى جانە وسىناۋ كەرەمەت ەرلىك جايىندا استاناعا بارعان سوڭ كورولدىڭ وزىنە ايتىپ بەرۋگە ۋادە ەتتى.
— اگاراكي ۇلى مارتەبەلى اعزام بۇل ەرلىكتى كىم جاسادى دەپ سۇراسا، ارىستان رىسارى دەپ ايتارسىز، ويتكەنى بۇرىنعى قايعىلى بەينە رىسارى دەيتىن لاقاپ اتىمدى وسىلاي اۋىستىرعاندى، وزگەرتكەندى، الماستىرعاندى، جاڭارتقاندى قالاپ تۇرمىن، بۇل جەردە مەن كەزبە رىسارلاردىڭ كوڭىلى سوققاندا ءجا بولماسا وسىلاي ەتۋگە وزىنەن-وزى سۇرانعاندا باسقا ەسىم الاتىن ەجەلگى ءداستۇرىن ۇستانىپ تۇرمىن.
اربا ءوز جولىمەن، ال دون كيحوت، سانچو مەن جاسىل پلاششتى سالت اتتى ءوز جولىمەن ساپارىن جالعادى.
وسى ۋاقىت ىشىندە دەگو دە ميراندا جۇمعان اۋزىن اشقان جوق، ول تەك ىقىلاس قويا تىڭداۋمەن عانا جانە دون كيحوتتىڭ نەندەي ارەكەت جاساپ، نە جونىندە ايتىپ جاتقانىن قاداعالاۋمەن عانا بولدى، مۇنىڭ ءبارى وعان ەسۋاستىڭ ەستى ىسىندەي نەمەسە ەستىلىككە اينالا باستاعان ەسۋاستىقتاي بوپ كورىندى. دون كيحوت حيكاياسىنىڭ ءبىرىنشى ءبولىمى ونىڭ قولىنا ءالى تۇسپەگەن؛ ونى وقىسا دون كيحوتتىڭ ءسوزى مەن ىس-ارەكەتىنە تاڭىرقانعاندى قويار ەدى — ويتكەنى، دون كيحوتتىڭ اقىل-ەستى جوعالتۋدىڭ قانداي تۇرىنە شالدىققانىن بىلەر ەدى، ءبىراق ول بۇدان بەيحابار-تۇعىن، وسى احۋالعا بايلانىستى ول مۇنى بىرەسە دەنى ساۋ ادامعا، بىرەسە ناقۇرىسقا بالاۋمەن بولدى، سەبەبى دون كيحوت قيسىندى، شەشەن جانە كوكەيگە قوناتىنداي ەتىپ سويلەيتىن، ال ىس-ارەكەتى بۇعان كەرىسىنشە: ەرسى، كەلىسسىز جانە پارىقسىز ەدى. وسىعان قاراپ يدالگو وز-وزىمەن بىلاي دەپ سويلەسىپ كەتتى: “ىشىندە سۇزبەسى بار دۋلىعانى باسىنا كيىپ الىپ، كوز بايلاۋشىلار ميىمدى ەرىتىپ جىبەردى دەپ باعامداۋ — ەسۋاستىقتىڭ ەڭ اسقىنعان ءتۇرى ەمەي نەمەنە؟ ودان سوڭ، قايتكەن كۇندە دە ارىستاندارمەن ايقاسپاي قويمايمىن دەپ قۇلشىنۋدان اسقان ەسالاڭدىق بولا ما؟” دون كيحوت ونىڭ وي-تولعامى مەن وزىمەن ءوزى جۇرگىزگەن سۇقباتىن ءبولىپ جىبەردى:
— مەيىرباندى مىرزا، دون دەگو دە ميراندا، شىنىمەن-اق مەنى ءپاتۋاسىز دا ەسەرسوق بىرەۋگە بالاپ كەلە جاتىرسىز-اۋ دەيمىن، ءا؟ الايدا، بۇعان تاڭعالاتىن دا ەشتەڭە جوق، ويتكەنى ىس-ارەكەتىم وسىلاي جوبالاۋعا نەگىز بوپ تۇرادى. سويتكەن كۇننىڭ وزىندە دە، ءبىر قاراعاندا جارتىكەش، جارىمەس ادام سەكىلدى كورىنۋىم مۇمكىن بولعانىمەن، شىن مانىندە ونداي ەمەستىگىمدى مويىنداعانىڭىزدى قالار ەدىم. داليعان كەڭ ارەنادا، كورولدىڭ كوز الدىندا، ەر جۇرەك رىساردىڭ قۇتىرىنا ۇمتىلعان بۇقاعا تىراپاي اساتىن سوققى بەرگەنىن تاماشالاۋ عانيبەت؛ جارقىراعان ساۋىت-سايمان كيگەن رىساردىڭ كوڭىلدى جارىس وتەتىن ورىنعا قاراي حانىمداردىڭ كوز الدىندا سالتاناتپەن كەتىپ بارا جاتقانىن تاماشالاۋ دا عانيبەت؛ سونداي-اق، اسكەري جانە سول سەكىلدى باسقا دا جاتتىعۋلارمەن ءامىرشىسى مەن ساراي ادامدارىنىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ، ولاردى قىزىققا باتىراتىن، بىلايشا ايتقاندا، ءامىرشىسىنىڭ ابىرويىنا قىزمەت ەتەتىن رىسارلاردى تاماشالاۋ ءوز الدىنا ءبىر عانيبەت، الايدا بۇلاردىڭ بارىنەن دە شول-شولەيتتەردەن، قورىس پەن جىنىستاردان، جول توراپتارىنان، تاۋلار مەن ورمانداردان — بارلىق جەردەن ويداعىداي اياقتالار-اۋ دەگەن ۇمىتپەن اسا قاتەرلى شىتىرمان وقيعا ىزدەيتىن كەزبە رىسار جوعارى تۇرادى، سونداعى ولاردىڭ كوزدەيتىن جالعىز-اق ماقساتى — ماڭگى وشپەيتىن دە كوشپەيتىن زور داڭققا يە بولۋ عانا. قايتالاپ ايتام: الدەبىر قۇلا تۇزدە جەسىرگە قول ۇشىن بەرگەن كەزبە رىسار قالالىق بيكەشكە قامقورلىق جاسايتىن ساراي ماڭىنداعى رىساردان ارتىق. ءار رىساردىڭ ءوز مىندەتى بار: ساراي رىسارى، ايتالىق، حانىمدارعا قىزمەت ەتسىن، ءساندى كيىمىمەن ءوز كورولى سارايىنىڭ سالتاناتىن اسىرسىن، جوق-جۇقا رىسارلارعا ەڭ ءتاۋىر تاعامداردان قوناقاسى بەرسىن، سايىستار ۇيىمداستىرسىن، تۋرنيرلەر وتكىزسىن، كەڭپەيىلدىلىك پەن جومارتتىق تانىتسىن، ءوز ءبىتىم-بولمىسىنداعى كۇللى جاقسى قابىلەتىمەن كوزگە ءتۇسسىن، ال ەڭ باستىسى، ىزگى نيەتتى حريستيان بولسىن، مىنە سوندا عانا ول وزىنە ءتيىستى پارىزدى ورىندايدى؛ ال كەزبە رىسارعا كەلسەك، ول جەر-الەمنىڭ ادام اياعى باسپاعان وڭىرلەرىن شارلاسىن، يت تۇمسىعى وتپەيتىن نۋ جىنىستاردا اداسسىن، ەرلىكتىڭ اسقان ۇلگىسىن كورسەتسىن، قۇلا تۇزدە، جازدىڭ ورتاسىندا، كۇننىڭ مي قاينار ىستىعىنا كۇيسىن، قىستا — دۇلەي بوران مەن تۇكىرىك جەرگە تۇسپەيتىن ايازدا توڭسىن؛ ارىستانداردان دا ول قورىقپاسىن، قۇبىجىقتاردان دا شوشىماسىن، اندرياكتاردان دا جاسقانباسىن، ويتكەنى ونىڭ ەڭ باستى دا بىرەگەي مىندەتى — بىرىنشىلەرىن اۋلاۋى كەرەك، ەكىنشىلەرىنە شابۋىل جاساپ، تۇگەل كوزىن قۇرتۋى كەرەك. كەزبە رىسارلىق قاتارىنا ءوتۋ بۇيىرعاندىقتان، مەن دە، ۇعىم-تۇسىنىگىمە وراي، وزىمە مىندەت سانالاتىن ىستەردى اتقارماي تۇرا المايمىن، الگىندە ءوزىم ايقاسپاق بولعان ارىستاندارعا شابۋىل جاساۋدى تىكەلەي بورىشىم ساناۋىمنىڭ سىرى دا، مىنە، وسىندا؛ ارينە، مۇنىڭ ەرەن ەسەرلىك ەكەنىن دە بىلمەي قالعام جوق، ويتكەنى باتىرلىق دەگەننىڭ نە ەكەنى ماعان جاقسى ءمالىم، انىعىراق ايتقاندا، بۇل — قورقاقتىق پەن ەسەرلىك سەكىلدى قوس شەتىن كىناراتتىڭ ەكى ورتاسىنداعى ىزگىلىك بوپ تابىلادى. دەي تۇرعانمەن، ەگەر ەرجۇرەك جىگەرى تاسىپ ەسەرلىك دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىلسە، بۇدان كەلەتىن زالال ونىڭ جىگەرى جاسىپ قورقاقتىق دەڭگەيىنە دەيىن قۇلدىراعانىنان الدەقايدا از بولادى، سول سياقتى دۇنيەقوڭىزدان گورى ىسىراپقوردىڭ شۇلەڭگىرگە اينالۋى قانشالىقتى وڭاي بولسا، قورقاقتىڭ شىن باتىرعا اينالعانىنان گورى، ەسەردىڭ شىن باتىرعا اينالۋى دا سونشالىقتى وڭاي بولادى. ءسوزىمنىڭ تۇك جالعانى جوق، سەنور ديەگو: اڭگىمە شىتىرمان وقيعاعا قاتىستى بولعان جاعدايدا كەم سىلتەگەننەن ارتىق سىلتەگەن جاقسى، سەبەبى “بالەن دەگەن رىسار قويانجۇرەك، قورقاق” دەگەننەن، “تۇگەن دەگەن رىسار ەسەر، وجەت” دەگەن ءسوز الدەقايدا ءتاۋىر.
— مويىنداماسقا لاجىم جوق، سەنور دون كيحوت، — دەپ سويلەپ كەتتى دون دەگو، — بارلىق ءسوزىڭىز بەن ىس-ارەكەتىڭىز اقىل-ويدىڭ تارازىسىنا تارتىلىپ شىققانداي-اق، وعان قوسا، مەنىڭ ويىمشا، كەزبە رىسارلىقتىڭ ەرەجەلەرى مەن زاڭدارى اياق استى جويىلىپ كەتكەن كۇندە دە، ونى ءسىزدىڭ بەينە ءبىر وسى ءۇشىن ادەيى جاسالعان قويما مەن مۇراعات ىسپەتتى جۇرەگىڭىزدەن ىزدەپ تاۋىپ الۋعا بولار ەدى. ال ءقازىر ءجۇرىسىمىزدى شيراتا تۇسەلىك، كەشتەتە باستادى عوي، تۋرا تارتىپ مەنىڭ قوجالىعىما بارايىق، مەنىڭ ۇيىمدە ءسىز ءتان قۋاتى بولماسا دا جان قۋاتى شىعىندارىنان كەيىن جاقسىلاپ دەمالاسىز، ال مۇنداي قۋاتتى شىعىنداۋدىڭ كەيدە ءتاندى قالجىراتىپ تاستايتىنى دا بار.
— بۇل ۇسىنىسىڭىزدى، سەنور دون ديەگو، وزىمە كورسەتىلگەن ەرەكشە مەيىرىمدىلىك پەن زور قۇرمەت دەپ بىلەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.
ولار اتتارىن تەبىنىپ، ءجۇرىستى ۇدەتتى دە، ءتۇس اۋا ساعات ەكىلەردە دون دەگونىڭ قوجالىعىنا كەلىپ جەتتى؛ ايتا كەتەرلىگى، دون كيحوت ونى جاسىل پلاشش رىسارى اتاندىرىپ تا ۇلگەرگەن بولاتىن.
ءحۇىىى تاراۋ
قامال-سارايدا، ياعني جاسىل پلاشش رىسارىنىڭ ۇيىندە، دون كيحوتتىڭ قانداي كەپكە تاپ بولعانى جايىندا، سونداي-اق باسقا دا تاڭعالارلىق وقيعالار جونىندە دون كيحوت تۇسكەن دەگو دە ميراندانىڭ ءۇيى دەريەۆنيالىق مەكەن-جاي دارەجەسىنە ساي ونشا ۇلكەن ەمەس-تى؛ الايدا قارابايىر تاستان بولعانىمەن، ءبارىبىر، قاقپانىڭ ۇستىڭگى جاعىنان گەرب شەكىلىپ قويىپتى، اۋلادان قامبا كوزگە شالىنادى، ناق كىرە بەرىستە شاراپ جەر قويماسى بار ەكەن، ونىڭ اينالا-ماڭى توپىرلاعان بوشكەدەن كورىنبەيدى، توبوسودان اكەلىنگەندىكتەن بۇلار جادىلانعان ءارى اۋىستىرىلىپ جىبەرىلگەن دۋلسينەيانى دون كيحوتتىڭ ەسىنە سالدى دا، قايدا تۇرعانى جانە نە ايتىپ تۇرعانى جايىندا ويلانىپ جاتپاعان ول اۋىر كۇرسىنىپ، بىلاي دەدى:
— قايعىمەن تاپقان، بەۋ، شىرىن قازىنا!
ءبىر كەزدە قانداي قۋانىش بولىپ ەڭ ماعان!
بەۋ، توبوسولىق بوشكەلەر! سەندەر شەتسىز دە شەكسىز شەر-قايعىمنىڭ شىرىن قازىناسىن قاپەرىمدە قايتا جاڭعىرتتىڭدار عوي!
بۇل سوزدەردى دون دەگونىڭ بالاسى اقىن-ستۋدەنت ەستىپ قالدى، — شەشەسىمەن بىرگە دون كيحوتتى قارسى الۋعا شىققان ەدى: قوناقتىڭ الابوتەن ءتۇر-پىشىنىن كورىپ ەكەۋى دە اڭ-تاڭ بولدى؛ روسينانتتان تۇسە سالا دون كيحوت اسا ءبىر ىزەتتىلىك كورسەتىپ، قولىنان ءسۇيۋ ءۇشىن بيبىگە قاراي بەتتەگەن، سول ارادا دون دەگو بىلاي دەدى:
— الدىڭىزدا تۇرعان لامانچالىق دون كيحوتقا وزىڭىزگە ءتان قوناقجايلىقتى بارىنشا كورسەتىپ باعىڭىز، سەنورا؛ بۇل كۇللى الەمدەگى رىسارلار ىشىندەگى ەڭ ەرجۇرەك جانە ەڭ ءبىلىمدار كەزبە رىسار.
دونيا كريستينا ەسىمدى سەنورا دون كيحوتتى ەرەكشە جىلى شىرايمەن جانە مەيماندوستىقپەن قارسى الدى، دون كيحوت وعان ايرىقشا اجارلى ءسوز ورامدارىمەن مەيلىنشە جاراسىمدى جاۋاپ قايتاردى. ول ستۋدەنتپەن دە ءدال وسىعان جەتەعابىل دارەجەدە سىپايى سالەمدەستى، ال دون كيحوتتىڭ لەبىزىن تىڭداعان اناۋ مۇنى سارابدال دا سۇڭعىلا ادام ەكەن دەگەن بايلامعا كەلدى.
وسى ارادا اۆتور دون دەگونىڭ ءۇيىن ەگجەي-تەگجەيلى سۋرەتتەيدى، داۋلەتتى جەر يەلەنۋشى دۆورياننىڭ ءۇيى ادەتتە نەمەن تولى بولاتىنىنىڭ ءبارىن سيپاتتاپ شىعادى، الايدا حيكايانىڭ ءتارجىماشىسى مۇنى جانە باسقا دا ۋاق-تۇيەكتى اۋدارماي تاستاپ كەتكەندى ماقۇل كوردى، ويتكەنى باستى تاقىرىپقا بۇلاردىڭ مۇلدەم قاتىسى جوق-تى، اقيقاتىنا كەلگەندە، حيكايانىڭ قادىر-قاسيەتى كور-جەردى جىپكە تىزۋدە ەمەس، ونىڭ شىنشىلدىعىندا عوي.
دون كيحوتتى ارنايى بولمەگە وتكىزدى، سانچو ونىڭ ساۋىت-سايمانىن شەشتى، ءسويتىپ دون كيحوتتىڭ ۇستىندە تەك شاروۆارى مەن تۇيە جۇنىنەن توقىلعان، ساۋىت-سايماننان جۇققان كىردەن تەڭبىل-تەڭبىل بوپ كەتكەن، كامزولى عانا قالدى؛ بۇرمەلى جاعاسى ستۋدەنتتىكىندەي بولاتىن: كراحمالدانباعانى ءوز الدىنا، شىلتەرمەن دە ادىپتەلمەگەن-دى؛ قىسقا قونىشتى سارى ەتىگىنىڭ سىرتىنان ول بالاۋىزدالعان كەبىس كيدى. بەلىنە ءوزىنىڭ بايىرعى سەمسەرىن بايلادى، ونىسى يتبالىق تەرىسىنەن جاسالعان تاڭعىشقا بەكىتىلگەن بولاتىن (جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، دون كيحوت كوپ جىل بۇيرەك اۋرۋىنان تاقسىرەت تارتىپتى)، ودان سوڭ يىعىنا ساپالى سۇر شۇعادان تىگىلگەن جامىلعىسىن ءىلدى؛ الايدا، بارىنەن بۇرىن ول باسى مەن بەتىن بەس پە، التى ما شەلەك (شەلەكتىڭ سانى جونىندە كۋالىك ەتۋشىلەر پىكىرى ءارقيلى) سۋمەن شايدى، ءبىراق ءتىپتى سوڭعى شايىندىسىنىڭ ءوزى سارىسۋدىڭ ءتۇسىن تاپتى، ال مۇنىڭ ءبارى ءتاتتىقۇمار سانچونىڭ سول ءبىر قۇرىپ كەتكىر سۇزبەنى، — ول مىرزاسىنىڭ باسىن اپپاق قارداي ەتىپ جىبەرگەن ەدى عوي، — ساتىپ العانىنىڭ قىرسىعى بولاتىن. ءسويتىپ، ۇستىنە جوعارىدا ايتىلعان كيىمدەرىن كيگەن، ادۋىندى دا ايبارلى كەيىپكە ەنگەن دون كيحوت كەلەسى بولمەگە ءوتتى، داستارقان دايىن بولعانشا اڭگىمەمەن الدارقاتا تۇرماق بوپ مۇندا ونى ستۋدەنت توسىپ وتىر ەدى؛ ايتا كەتكەن ارتىق ەتپەس، سەنورا دونيا كريستينا مىناداي ىزگى نيەتتى ادامعا ءوزىنىڭ ءبىر كىسىدەي قوناق كۇتە الاتىنىن كورسەتپەك ويدا بولاتىن.
وسى ەكى ارادا، دون كيحوتتىڭ ساۋىت-سايمانىن شەشىپ جاتقان كەزدە، دون لورەنسو (دون دەگونىڭ بالاسىن وسىلاي اتايتىن) وڭتايىن تاۋىپ، اكەسىنەن:
— قۇداي اقى، ايتىڭىزشى، ۇيگە الىپ كەلگەن مىنا كاۆالەروڭىز كىم ءوزى؟ شەشەم ەكەۋىمىزدى ەسىمى دە، كەسكىن-كەيپى دە، سوسىن ءوزىن كەزبە رىسارمىن دەپ اتايتىنى دا، ءبارى دە قايران قالدىرىپ تۇر، — دەپ سۇراعان.
— بۇل سۇراعىڭا قانداي جاۋاپ قايتارارىمدى بىلمەي تۇرمىن، بالام، — دەگەن دون دەگو. — ايتارىم بىرەۋ عانا: كوز الدىمدا ىستەگەن ءىسى دۇنيەدەگى ەڭ دۇلەي دەلق ۇلىنىڭ عانا قولىنان كەلەتىن نارسەدەي كورىنەدى، ال اۋزىنان شىققان اڭگىمەلەرى پاراسات-پارقى ايرىقشا مول ادامنىڭ سوزىندەي ەستىلەدى، وسى سەبەپتى الگىندەي ىستەرىن جۋىپ-شايىپ، تۇككە العىسىز ەتىپ تاستايدى. ءوزىڭ سويلەسىپ كور، ءبىلىم-تانىمىن تەكسەر، سانالى ادامسىڭ، اقىل-ەسى ورنىندا ما الدە اۋىش پا، ءادىل باعاسىن بەر، ال ءوز باسىم ونى، اشىعىن ايتسام، قالىپتى ادام دەۋدەن گورى شالىقتى ادام دەۋگە بەيىلمىن.
بۇدان سوڭ دون لورەنسو، ىلگەرىدە ايتىلعانداي، دون كيحوتتى الداندىرۋعا اسىقتى، ال ەكەۋارا اڭگىمە كەزىندە دون كيحوت دون لورەنسوعا ءسوز اراسىندا بىلاي دەدى:
— اكەڭىز سەنور دون دەگو دە ميراندادان سيرەك كەزدەسەتىن قابىلەتىڭىز بەن ءار-الۋان دارىنىڭىز جايىندا، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە جاقسى اقىن ەكەندىگىڭىز جونىندە قۇلاعدار بولعام.
— اقىن بولۋىم ابدەن مۇمكىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون لورەنسو، — ءبىراق، مەنى جاقسى اقىن دەۋدىڭ ەش قيسىنى جوق. پوەزياعا ىقىلاسىمنىڭ بارى راس، جاقسى اقىنداردى وقىعاندى ۇناتاتىنىم راس، الايدا مۇنىڭ ءبارى اكەم ايتقانداي مەنى جاقسى اقىن دەپ تانۋعا ازدىق ەتەدى.
— قاراپايىمدىلىعىڭىز ماعان ۇناپ تۇر، — دەدى دون كيحوت، — ادەتتە اقىندار مەنمەن كەلەدى، بۇ دۇنيەدە وزدەرىنەن باسقا مىقتى ەشكىم جوق دەپ ويلايدى.
— ەسكەرتۋسىز ەرەجە جوق، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون لورەنسو. — شىن جاقسى اقىندار بار، ءبىراق ولار وزدەرىن ونداي دەپ ويلامايدى.
— مۇندايلار از، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — ايتىڭىزشى، قازىرگى جازىپ جاتقان ولەڭىڭىز نە جايىندا؟ اكەڭىز ماعان بۇعان قاتتى الاڭ بوپ، مازاڭىز كەتىپ جۇرگەنىن ايتقان. ەگەر — گلوسسا بولسا، وندا بۇل تۋراسىندا ازدى-كەم حابارىم بار، ءوزىڭىزدى قۋانا-قۋانا تىڭداعان بولار ەم؛ ال ەگەر ادەبي سايىسقا دايىندالىپ جاتساڭىز، وندا ەكىنشى سىيلىققا ىلىگۋگە تىرىسقانىڭىز ءجون، ويتكەنى ءبىرىنشى سىيلىق قاشاندا ىقپالدى نەمەسە جوعارى قىزمەتتەگى ادامدارعا بەرىلەدى، ال ەكىنشى سىيلىق ءاردايىم ادىلدىكپەن تاعايىندالادى، — وسىلايشا، ءۇشىنشى سىيلىق ەكىنشىگە، ال ەكىنشى سىيلىق بولسا، الگى ايتىلعان پىكىرگە ساي، بىرىنشىگە اينالادى — ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى عىلىمي دارەجەلەرگە اينا-قاتەسىز ۇقساس. الايدا، سوعان قاراماستان، ءبىرىنشى اتانۋ قاقىنا يە بولۋعا ەشتەڭە جەتپەيدى.
“ازىرشە بۇل كىسى ماعان اۋىش سەكىلدى كورىنىپ وتىرعان جوق، كەيىن قالاي بولارىن كورە جاتارمىز”، دەپ ويلادى دون لورەنسو.
ال، داۋىستاپ بىلاي دەدى:
— مەنىڭشە، ءسىز جوعارى وقۋ ورنىندا بولعان سياقتىسىز. قانداي عىلىمدى زەردەلەدىڭىز؟
— كەزبە رىسارلىق عىلىمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — ول دا پوەزيا عىلىمى سياقتى تاماشا عىلىم، ءتىپتى ودان ءسال-پال تاۋىرلەۋ.
— مۇنىڭ نەعىلعان عىلىم ەكەنىن بىلمەيمىن، — دەدى دون لورەنسو، — ول جايىندا وسى كۇنگە شەيىن ەشتەڭە ەستىمەپپىن.
— بۇل ءوز قۇرامىنا دۇنيەدەگى عىلىم اتاۋلىنىڭ بارلىعىن نەمەسە بارلىعىن دەرلىك جيناقتاعان عىلىم، — دەدى دون كيحوت. — ونىمەن اينالىساتىن ادام زاڭ مامانى بولۋى قاجەت جانە اركىم وزىنە ءتيىستى مەن تيەسىلىگە يە بولۋى ءۇشىن ءديستريبۋتيۆتى قۇق پەن كوممۋتاتيۆتى قۇقتىڭ نەگىزدەرىن مەڭگەرۋى كەرەك؛ ءوزى تۇتىناتىن حريستيان ءدىنىنىڭ ءمان-ماڭىزى نەدە ەكەنىن قونىمدى دا ۇعىنىقتى ءتۇسىندىرىپ بەرۋى ءۇشىن ءدىن مامانى بولۋى قاجەت؛ ول دارىگەر بولۋعا ءتيىس، اسىرەسە ءشول دالالار مەن ەلسىز جەرلەردە جاراقاتتى ەمدەۋگە جارامدى شوپتەردى تابۋى ءۇشىن وسىمدىكتەر جايىن جاقسى ءبىلۋى شارت، ويتكەنى كەزبە رىسار ءسات سايىن ءتاۋىپ ىزدەپ جۇرە المايدى عوي؛ ءدال ءقازىر ءتۇننىڭ قاي مەزگىلى بولعانىن، ءوزىنىڭ الەمنىڭ قاي بولىگىندە جانە قاي ەلدە جۇرگەنىن جۇلدىزدار بويىنشا انىقتاپ ءبىلۋى ءۇشىن ول استرولوگ بولۋعا مىندەتتى؛ سونداي-اق، ول ماتەماتيك بولۋعا ءتيىس، سەبەبى ماتەماتيكاعا مۇقتاجدىق اياق استى قاجەت بوپ قالۋى ىقتيمال. ال، ونىڭ ءدىني ىلىمدىك جانە كاردينالدىق بارلىق ىزگى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرۋى قاجەتتىگى جونىندە ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق؛ وسى ارادا ۇساق-تۇيەك جايلارعا ويىسا كەلە ايتارىم: ول جۇرت اڭىز ەتەتىن نيكولاس، نەمەسە، باسقاشا اتاساق، نيكولاو-بالىق جۇزگەندەي جۇزە بىلۋگە، ات تاعالاپ، ەر مەن جۇگەن جوندەي بىلۋگە مىندەتتى. ەندى بيىك ماقساتتار تاقىرىبىنا قايتا ورالايىق. ول قۇدايعا يمانداي سەنۋگە جانە حانىمىنا ادال بولۋعا ءتيىس، سونداي-اق پيعىل-نيەتى تازا، ءسوزى سىپايى، ىس-ارەكەتى ىزگى، ەرلىك ىستە وجەت، ەڭبەكتە ءتوزىمتال، قارىپ-قاسەرگە جاناشىر بولعانى ءجون جانە، اقىر سوڭىندا، ءتىپتى اجال تابۋىنا تۋرا كەلسە دە، اقيقات ءۇشىن الىسۋعا مىندەتتى. ىزگى نيەتتى كەزبە رىسار وسىنداي ۇلكەندى-كىشىلى ەرەكشەلىكتەر قوسىندىسىنان قۇرالادى؛ مىنە، سەنور دون لورەنسو، رىسار زەرتتەيتىن جانە اينالىساتىن عىلىمنىڭ سونشالىقتى تاتىمسىز نارسە ەمەستىگىن، سونداي-اق ونى ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقىتىلاتىن ەڭ كۇردەلى دەگەن عىلىمدارمەن قاتار قويۋعا بولاتىن-بولمايتىنىن ەندى ءوزىڭىز دە باجايلاعان شىعارسىز.
— ەگەر وسىنىڭ ءبارى راس بولسا، وندا مۇنى بارلىق باسقا عىلىمنان ارتىق دەپ سانايمىن، — دەدى دون لورەنسو.
— “وسىنىڭ ءبارى راس بولسا” دەگەندى قالاي تۇسىنەمىز؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ايتايىن دەگەنىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون لورەنسو، — قازىرگى كەزدە وسىنشا ىزگى قاسيەتتەر يەسى بوپ تابىلاتىن كەزبە رىسارلاردىڭ بار ەكەنىنە دە نەمەسە بۇرىن-سوڭدى بولعانىنا دا ونشا سەنىڭكىرەمەيمىن.
— ءقازىر ءسىزدى بۇرىن تالاي مارتە ايتۋىما تۋرا كەلگەن جايدان حاباردار ەتەيىن، — دەپ مالىمدەدى دون كيحوت، — انىعىراق ايتقاندا، بىلاي: جۇرتتىڭ كوبىسى كەزبە رىسارلار ومىردە بولماعان دەيتىن پىكىردى ۇستانادى، ال مەن بولسام، مىناداي ويدامىن: كوكتەگى قۇدىرەت الدەبىر عاجايىپتىڭ كومەگىمەن كەزبە رىسارلاردىڭ ومىردە شىن مانىندە بولعانىن جانە بار ەكەنىن دالەلدەپ بەرمەيىنشە، ولاردى الگى پىكىرىنەن اينىتۋ بوس اۋرەشىلىك، بۇعان ءوزىم ءىس جۇزىندە تالاي-تالاي كوز جەتكىزدىم، سوندىقتان ءسىزدى باسقا دا كوپتەگەن اداممەن بىرگە ءوزىڭىز دە ۇشىراپ وتىرعان وسىناۋ اداسۋشىلىقتان ارىلتۋعا ءقازىر ۋاقىت جىبەرىپ جاتپايمىن. دىتتەپ تۇرعان جالعىز عانا نارسەم — ءسىزدى بۇل تەرىس جولدان تايدىرىپ، وتكەن زاماندارداعى كەزبە رىسارلاردىڭ جەر-دۇنيەگە قانشالىقتى جاقسىلىق جاساعانىنا جانە قانشالىقتى قاجەت بولعانىنا، سول سياقتى، ەگەر ارەكەت ۇستىندە جۇرسە، ولاردىڭ ءقازىر دە قانشالىقتى پايدا اكەلەرىنە، — بۇگىنگى كۇنى كۇناكارلىقتىڭ قارىمتاسى رەتىندە جالقاۋلىق، قىزىق قۋۋمەن ۋاقىت وتكىزۋشىلىك، ناۋەتەكتىك پەن مەشكەيلىك سالتانات قۇرىپ وتىرعانى راس قوي، — يلاندىرسا ەكەن دەپ جاراتقان يەمىزدەن جالبارىنۋ عانا،
“مىنە، قوناعىمىزدىڭ ءوزىن-وزى ۇستاپ بەرگەن جەرى وسى، — دەپ ويلادى دون لورەنسو، — الايدا، سوعان قاراماستان، بۇل ىزگى جۇرەكتى ەسۋاستىق قوي، سوندىقتان باسقاداي تۇجىرىمعا كەلۋىم ناعىز اقىماقتىق بوپ شىعار ەدى”.
ولاردى اسقا شاقىرعاندىقتان اڭگىمەلەرى وسىمەن ءتامام بولدى. دون دەگو بالاسىنان قوناقتىڭ اقىل-وي قابىلەتىنە قاتىستى بىردەڭە انىقتاي العان-الماعانىن سۇرادى. بالاسى وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ەسۋاستىعىنىڭ شىتىرمانعا اينالىپ كەتكەنى سونشا، جەر بەتىندەگى ەمشى مەن ءبىلىمپاز بىتكەننىڭ ءبارى جابىلىپ كەلسە دە قوناعىمىزدى ودان ساۋىقتىرا المايدى: بۇل اقىل-وي شىمىلدىعى دەمىل-دەمىل ايقارا اشىلىپ كەتەتىن ەسۋاستىق.
ءبارى داستارقان باسىنا جينالدى، ال داستارقان دون دەگونىڭ قوناق كۇتۋ داستۇرىنە ابدەن لايىق، دالىرەك ايتقاندا: اس تا توك مول، ءدامدى جانە كوز جاۋىن الاتىنداي بوپ شىقتى — بۇل جايىندا ونىڭ ءوزى جولدا كەلە جاتقاندا ايتىپ تا بەرگەن-دى؛ ءبىراق دون كيحوتقا اسىرەسە قاتتى ۇناعانى ءۇيدىڭ ىشىندە، بەينە ءبىر كارتەزياندىق قۇتحاناداعىداي، تىم-تىرىس تىنىشتىق ورناپ تۇرعانى بولدى. ۇستەلدەن بىلاي شىعىپ، قولدارىن جۋىپ، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتكەننەن كەيىن دون كيحوت ادەبي سايىسقا ارنالعان ولەڭىن وقىپ بەرۋىن سۇراپ دون لورەنسوعا جاتا جابىستى، بۇعان اناۋ بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ولەڭ وقۋىن قولقالاپ، سونشا جالىنعاندا ات-تونىن الا قاشاتىن، ال ەشكىم سۇراماعان كەزدە قىلقىلداپ تۇرىپ الاتىن اقىندارعا ۇقساماس ءۇشىن سىزگە گلوسسامدى وقىپ بەرەيىن — بۇل ءۇشىن سىيلىق الارمىن دەگەن دامەم جوق، مۇنى تەك جاتتىعۋ ءۇشىن جازعانمىن.
— مەنىڭ ءبىر تانىسىم، ءوزى وقىمىستى ادام، — دەدى دون كيحوت، — بىلاي دەيدى: گلوسسا جازۋدىڭ تۇك قيىندىعى جوق، سەبەبى گلوسسا ادەتتە ماتىننەن الدەقايدا ولقى ءتۇسىپ جاتادى، ال كوپ رەتتە ءتىپتى تاراتىپ ايتۋعا ۇسىنىلاتىن شۋماقتىڭ ءمانى مەن ماقساتىنا دا ساي كەلمەيدى. بۇعان قوسا، گلوسسا قۇراستىرۋدىڭ ەرەجەسى دە تىم قاتاڭ: وندا سۇراقتارعا، ول ايتتى نە مەن ايتتىم دەيتىن سوزدەرگە، ەتىستىكتەن زات ەسىم جاساۋعا، ماعىنانى وزگەرتۋگە رۇقسات ەتىلمەيدى، — وسىلار جانە وسى سياقتى باسقا دا بۇعاۋلار مەن بوگەۋلەر گلوسسا جازۋشىلاردى تار شەڭگەلدە ۇستايدى، مۇنى، شاماسى، ءوزىڭىز دە بىلەتىن شىعارسىز.
— شىنىمدى ايتسام، سەنور دون كيحوت، — دەدى دون لورەنسو، — جاڭىلعان جەرىڭىزدەن ۇستاپ الايىن-اق دەگەنىممەن، ونىمنان ەشتەڭە ونبەي وتىر: جىلان بالىق سەكىلدى قولىمنان جىلپ ەتىپ شىعىپ كەتەسىز.
— “قولىمنان جىلپ ەتىپ شىعىپ كەتەسىز” دەگەن ءسوزىڭىزدى جانە وسىمەن نە ايتقىڭىز كەلگەنىن ۇقپاي قالدىم، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت.
— ونىڭ ءبارىن كەيىن تۇسىندىرەرمىن، — دەدى دون لورەنسو، — ال ەندى ءقازىر بەرىلگەن ولەڭ جولدارى مەن گلوسسانىڭ ءوزىن تىڭداپ كورىڭىز. مىنە، مىناداي:
ورالسا وتكەن داۋرەنىم
كەلەر كۇندى توسپاسام
الدىن-الا اڭعارسام
اقىرىن بارشا اۋرەنىڭ.
گلوسسا
جۇيتكيدى ۋاقىت قايىرىلماي
قاس قاعىمداي مەزەتكە —
كەدەي دە قىلماي، باي قىلماي
فورتۋنا بەرگەن مەزىرەتتەن
تۇرا المادىم ايىرىلماي.
ەندى مۇنىڭ ءتاۋىر ەمىن
تاعدىردان تىلەپ اۋرەمىن:
قايتارشى سول كۇندەرىمدى،
ۇمىتار ەم قاسىرەتتەرىمدى
ورالسا وتكەن داۋرەنىم.
قاجەت ەمەس اتاق ماعان،
جەڭىستەن دە ءۇزىلدى كۇدەرىم.
جۇرەكتەگى جالعىز ارمان —
ءوتىپ كەتكەن كۇندەرىم،
قۋانىش، باقىت گۇل جارعان.
تاعدىرمەن قايتا دوستاسسام،
قايعىعا قايعى قوسپاس ەم؛
قايتادان ماعان بەرسە ب ا ق:
وتكەندى ويلاپ ارمانداپ،
كەلەر كۇندى توسپاسام.
ءبىراق مەن تەككە تالپىنام،
مەيىرىم سۇراپ كوپ-كورىم،
قاتىگەز قاتال تاعدىردان:
قايتا ورالتۋعا وتكەندى
قاۋقارسىز ول دا، قالپىنان
اينىمايدى ۋاقىت؛ اڭداساڭ:
بولار ءىستىڭ، كەش قالماساڭ،
بارىسىنان دا وزۋ جازباعان؛
جاسار ەم امال ازداعان
الدىن الا اڭعارسام.
ءۇمىت پەنەن كۇدىككە نە سان
بوي الدىرۋ كۇندە زار يلەپ،
ازاپتىڭ بىلمەۋ بىتەرىن قاشان —
ولىمنەن دە جامان اقيرەت.
ومىردەن ەگەر وتۋگە وقتالسام،
ءوزىمدى ءماجبۇر ەتەر دە ەدىم،
ءتامامداۋعا تىرلىك داۋرەنىن:
تاعدىرمەنەن تارتىسقا تۇسسەم،
تەزدەتەر ەم ادەيى كۇشپەن
اقىرىن بارشا اۋرەنىڭ.
دون لورەنسو گلوسساسىن وقىپ بىتكەن بويدا دون كيحوت ورنىنان اتىپ تۇردى دا، ونى وڭ قولىنان ۇستاي الىپ، ايقايعا بەرگىسىز قاتتى داۋىسپەن:
— قۇدايدىڭ قۇدىرەتىن-اي! ىزگى جۇرەكتى جاس جىگىت! ءسىز — كۇللى الەمدەگى ەڭ جاقسى اقىنسىز، ءسىز كيپردە دە ەمەس نەمەسە ءبىر اقىن ايتقانداي، قۇداي ونى ءوزى كەشىرسىن، گاەتادا دا ەمەس، تاپ سول افينى اكادەمياسىندا، ەگەر ونداي نارسە ءالى وندا بار بولسا، سونداي-اق قازىرگى پاريجدىك، بولونيالىق جانە سالامانكالىق اكادەميالاردا گۇل ءتاجىن كيۋ قۇرمەتىنە لايىقسىز! قازىلار سىزگە ءبىرىنشى ورىندى قيماسا، قۇداي ريزاشىلىعىن بەرىپ، فەب ولاردى جەبەسىمەن اتسىن، مۋزالار ەشقاشان ولاردىڭ تابالدىرىعىنان اتتاماسىن! راقىم ەتىپ، سەنور، ماعان بەس بۋناقتى ولەڭىڭىزدىڭ ءبىرىن وقىپ بەرىڭىزشى، — عاجايىپ دارىنىڭىزدىڭ الۋان-الۋان قىرىنا ابدەن قانىعايىن.
ءوزى ەسۋاسقا بالاعانىمەن دون كيحوتتىڭ ماقتاۋىنا، جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، دون لورەنسونىڭ قاتتى ريزا بوپ قالعانى شىنىمەن-اق تاڭىرقانۋعا تۇرارلىق ەمەس پە؟ بەۋ، ماقتاۋ ءسوزدىڭ قۇدىرەتى! سەن تىم-تىم الىسقا قانات قاعاسىڭ جانە ءتانتى قىلار وكتەمدىگىڭنىڭ دە شەكاراسى شەكسىز! وسىنىڭ راستىعىن دون لورەنسو ءىس جۇزىندە دالەلدەدى، ويتكەنى دون كيحوتتىڭ ءوتىنىشى مەن تىلەگىن اياق استى قىلماي، پيرام مەن تيسبا جايىنداعى اڭىزدى نەمەسە حيكاياتتى تاقىرىپ ەتكەن ءبىر سونەتىن وقىپ بەردى:
قابىرعانى كۇيرەتتى قىز، سەمسەرگە
سول قىز ءۇشىن پريام كەيىن تۇيرەلدى.
ساڭىلاۋدى كورۋگە بۇل سۇرەڭدى،
كيپرىنەن جەتتى امۋر سول جەرگە.
ساڭىلاۋ ءۇنسىز: بولماشى عانا كولەمى،
دىبىس تا وتە قويمايتىنداي سىزاشىق.
امۋر ءۇشىن قاشان دا ءبىراق جول اشىق:
ەشتەڭە ۇستاپ تۇرا الماستاي ونى ەندى.
بۇل ەكەۋى، ابزال دا اق نيەتتى،
اشۋلاندىرىپ تاعدىردى قاتتى،
تارتىلعانىمەن جازاعا جىلدام، —
ەكەۋىنە ءبىر قارۋدان اجال جەتتى،
ەكەۋى ءبىر قابىردەن ورىن تاپتى،
ەكەۋى قايتا ءتىرىلدى ءبىر اڭىزدان.
— قۇدايعا شۇكىر! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت دون لورەنسونىڭ سونەتىن تىڭداعاننان كەيىن. — بۇگىنگى جاداۋ-جۇدەۋ كوپ اقىننىڭ اراسىنان اقىرى ءبىر جاقسى اقىندى جولىقتىردىم جانە بۇل اقىن — ءسىز، مارحاباتتى مىرزام. سونەتتى قانداي شەبەرلىكپەن جازعانىڭىز وسىعان كوزىمدى كامىل جەتكىزىپ وتىر.
دون دەگونىڭ ۇيىندە دون كيحوت بىرنەشە كۇن جان شاقىردى، ودان سوڭ اتتانۋعا رۇقسات سۇرادى؛ قوناقجايلىق كورسەتىپ، قۇراق ۇشىپ كۇتكەنى ءۇشىن ءۇي يەلەرىنە العىس ايتتى، سوسىن كەزبە رىسارلارعا ۋاقىتىن راقاتقا باتىپ، قىزىق قۋۋمەن وتكىزۋ جاراسپايتىنىن، سول سەبەپتى پارىزىن ورىنداۋعا قايتا ورالىپ، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋگە اتتانباق نيەتى بارىن ءمالىم ەتتى: ەستۋىنشە، بۇل وڭىردە ونداي وقيعالار وتە كوپ كورىنەدى جانە بۇل جاقتا ساراگوساداعى تۋرنيرگە دەيىن بولا تۇرماقشى، — ال، نەگىزى، اقىر سوڭىندا، سول قالاعا بارۋى كەرەك؛ الايدا، وعان بارماس بۇرىن، جەرگىلىكتى تۇرعىندار نە قيلى قىزىق اڭگىمە ايتىپ جۇرگەن مونتەسينوس ۇڭگىرىنە كىرۋى قاجەت بوپ تۇر، سونداي-اق رۋيدەرا ايدىنى اتالىپ جۇرگەن جەتى ايدىننىڭ باستاۋ الاتىن جەرى مەن مەنشىكتى قاينار كوزدەرىن زەرتتەپ، زەردەلەمەك. دون كيحوتتىڭ وسىناۋ قۇندى ۇيعارىمىن دون دەگو مەن ونىڭ ۇلى دا قۋاتتاپ، ۇيلەرىنەن جانە دۇنيە-مۇلىكتەرىنەن كوڭىلى نە قالاسا سونى الۋىنا بولاتىنىن، ونىڭ جەكە باسىنىڭ قادىر-قاسيەتىن، سونداي-اق ىزگى نيەتتى كاسىبىن قۇرمەت تۇتاتىندىقتان وعان ىقىلاسپەن قىزمەت ەتەتىندەرىن ايتتى.
اقىرى جولعا شىعاتىن كۇن دە كەلدى، بۇل دون كيحوت ءۇشىن قانشالىقتى قۋانىشتى كۇن بولسا، دون دەگونىڭ ۇيىندەگى مولشىلىقتا مىرعامعا باتقان، ءشول دالالار مەن ورماندارداعى ورتا قۇرساق ومىرگە، قاشان دا ورتالاۋ قورجىنىنداعى جارىتىمسىز جۇرەك جالعارعا قايتا ورالۋعا قۇلقى سوقپاعان سانچو پانسا ءۇشىن سونشالىقتى وكىنىشتى دە كۇيىنىشتى كۇن بولدى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، ول قورجىنىن قاجەت دەگەنىنىڭ بارىمەن سىقاپ الدى، ال دون كيحوت قوشتاساردا دون لورەنسوعا بىلاي دەدى:
— ايتتىم با سىزگە الدە ايتپادىم با، بىلمەي تۇرمىن، ايتسام تاعى ءبىر قايتالايىن: داڭق تۇعىرىنىڭ قول جەتپەس بيىگىنە شىعار جولىڭىزدى قىسقارتىپ، مەحناتىڭىزدى جەڭىلدەتكىڭىز كەلسە، بار-جوعى پوەزيانىڭ مەيلىنشە تار سۇرلەۋىنەن كەزبە رىسارلىقتىڭ مەيلىنشە تار سوقپاعىنا اۋىسا قويىڭىز، سويتسەڭىز كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ول ءسىزدى يمپەراتور تاعىنا اكەپ وتىرعىزادى.
وسى لەبىزى ارقىلى دون كيحوت كەماقىل ەكەنىن اقي-تاقي دالەلدەپ بەرگەن-دى، ال بۇعان قوسىپ ايتقان مىنا سوزىمەن سونى ءتىپتى ۇستەمەلەي تۇسكەن، ال ول بىلاي دەگەن ەدى:
— سەنور دون لورەنسو، ءسىزدى وزىممەن بىرگە الا كەتىپ، مومىندارعا قالاي مەيىرىم كورسەتۋدى، سودىرلاردىڭ قالاي سورىن قايناتىپ، ءتاۋباسىنا كەلتىرۋدى، ياعني ءوزىم تاڭداپ العان جولىما تىكەلەي قاتىسى بار ءتۇرلى ىزگىلىكتى ءىس تىندىرۋدى ۇيرەتۋگە دەگەن ىنتىزارلىعىم ءبىر قۇداي عانا ايان، الايدا بۇعان جاستىعىڭىز بوگەت بولاتىندىقتان جانە قۇرمەت تۇتۋعا لايىق ونەرىڭىز توقتاۋ سالاتىندىقتان سىزگە تەك كەڭەس بەرۋدى عانا قاناعات ەتەم: ەگەر ءوز پىكىرىڭىزدەن گورى باسقا بىرەۋدىڭ پىكىرىنە كوبىرەك قۇلاق اسساڭىز اقىن رەتىندەگى داڭقىڭىز دۇرىلدەپ كەتەتىن بولادى، ويتكەنى ىشتەن شىققان بالاسىن كەرەمەت كورىكتى سانامايتىن اتا-انا جوق، ال بالاعا كەلگەندە تۇسىنىك-ۇعىمىمىز ءبىزدى ودان دا ءجيى جاڭىلدىرىپ كەتەدى.
دون كيحوتتىڭ بىردە قيسىندى، بىردە قيسىنسىز شىعاتىن شىم-شىتىرىق شاتتى-بۇتتى سوزىنە، سونداي-اق ارمان-ويىنىڭ ەڭ اسىلى جانە اقىرعى شەگى بوپ تابىلاتىن شىتىرمان وقيعالارى ۇشىراتاتىن شاتاقتارعا قانداي قىڭىرلىقپەن جانە قايسارلىقپەن ەشتەڭەگە قاراماستان ەكىلەنە ۇمتىلاتىنىنا اكەسى مەن بالاسى تاعى دا قايران بولىستى. ادالدىقتارىن تاعى ءبىر مارتە ءمالىم ەتىپ، تاعى ءبىر مارتە سىپايىگەرشىلىك ءسوز الماسۋدان كەيىن، قامال-ساراي قوجاسى زايىبىنىڭ مارحاباتتى ىرزاشىلىعىمەن دون كيحوت روسينانتقا، سانچو پانسا ەسەگىنە وتىرىپ جولعا شىقتى.
ءحىح تاراۋ
مۇندا عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان باقتاشى تاپ بولعان شىتىرمان وقيعا جايىندا جانە باسقا دا شىن مانىندەگى قىزىقتى جاعداياتتار جونىندە ايتىلادى دون دەگونىڭ قوجالىعىنان ونشا الىس ۇزاپ كەتە قويماعان دون كيحوتقا كيگەن كيىمدەرىنە قاراپ ءدىني قىزمەتشىلەر مە الدە ستۋدەنتتەر مە دەپ ويلاپ قالۋعا بولاتىن ەكى ادام جولىقتى، ولاردىڭ قاسىندا ەكى شارۋا بار ەدى؛ تورتەۋى دە ەسەك تۇقىمداس جانۋارلارعا سالت ءمىنىپتى. ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى، ءا دەگەننەن بايقاۋعا بولاتىنىنداي، جول قاپشىعى ورنىنا جۇرگەن جاسىل كەنەپ ماتاعا ەكى پار ءجۇن شۇلىقپەن بىرگە ورالعان، شۇعامەن تىستالعان الدەبىر اقشىلتىم نارسەنى الىپ كەلە جاتىر ەدى؛ ەكىنشى ستۋدەنتتە ۇشىندا قايىس قاپتاماسى بار سۋ جاڭا ەكى جاتتىعۋ راپيراسىنان باسقا ەشتەڭە جوق-تى. ال، شارۋالاردىڭ ءبىر ۇلكەن سەلودا بولعانىن، سول جەردە ساۋدا جاساپ، ەندى ۇيلەرىنە قايتىپ كەلە جاتقانىن بىلدىرەتىن جانە سونى ايقىن اڭعارتاتىن ءارتۇرلى زاتتارى بار-تىن. مىنە، وسى ستۋدەنتتەر، ولارمەن بىرگە شارۋالار دا، دون كيحوتتى كورىپ تاڭىرقانىسىپ قالدى، — مۇنىمەن العاش كەزدەسكەندەردىڭ ءبارى دە وسىلاي تاڭىرقانىساتىن، — ءسويتىپ، ولار باسقا ادامدارعا مۇلدەم ۇقسامايتىن بۇل نەعىلعان كىسى ەكەنىن بىلمەككە ىنتىعىپ قالدى. دون كيحوت ولارمەن سالەمدەستى، سوسىن بۇلاردىڭ ءوزى جول شەگىپ بارا جاتقان جاققا بەت العانىن ءبىلىپ، بىرگە جۇرۋگە ۇسىنىس جاسادى، ماشىلەرىن جاي باستىرۋدى ءوتىنىپ، اتىنىڭ ىلەسە الماي كەلە جاتقانىن ايتتى؛ وعان قوسا، سىپايىگەرشىلىك تانىتىپ، ولارعا ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن، تاعدىرىنىڭ تاڭداۋى مەن اينالىساتىن كاسىبىنىڭ جايىن بىر-ەكى اۋىز سوزبەن ءتۇسىندىرىپ بەردى — ياعني، دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان شىتىرمان وقيعا ىزدەيتىن كەزبە رىسار ەكەنىن ءمالىم ەتتى. سونىمەن بىرگە، شىن اتى — لامانچالىق دون كيحوت ەكەنىن، ال لاقاپ ەسىمى — ارىستان رىسارى ەكەنىن دە حابارلادى. شارۋالار بۇل وزدەرىمەن بەينە گرەك تىلىندە ءجا بولماسا ءشۇرشىت تىلىندە سويلەسىپ تۇرعانداي، اڭگىمەگە بەيجاي قالدى، الايدا ستۋدەنتتەر ويتكەن جوق، سەبەبى دون كيحوتتىڭ ەسى كەم ەكەنىن بىردەن اڭعارا قويعان-دى؛ سولاي بولا تۇرعانىمەن، ولار وعان ىزەتتىلىكپەن تاڭىرقاي قارادى، ال بىرەۋى وعان بىلاي دەدى:
— سەنور رىسار، ەگەر شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشىلەر داستۇرىنە ساي، الدە ءبىر جەرگە بارىپ جەتۋدى مۇرات تۇتپايتىن بولساڭىز، بىزبەن بىرگە ءجۇرىڭىز: كەرەمەت كوڭىلدى ءارى ءسان-سالتاناتى دا عاجاپ ۇيلەنۋ تويىن كورەسىز، ونداي توي لامانچادا دا، كۇللى وسى وڭىرىمىزدە دە بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورگەن جوق.
دون كيحوت ستۋدەنتتىڭ سونشالىقتى اسپەتتەۋىنە قاراپ مۇنى الدەبىر ىقپالدى كنيازدىڭ تويى ەمەس پە ەكەن دەپ قالدى.
— جوق، كنيازدىڭ تويى ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى ستۋدەنت، — شارۋا جىگىت پەن شارۋا بويجەتكەننىڭ، توڭىرەگىمىزدەگى ەڭ باي ادام مەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەش جەردەن كەزىكپەگەن كورەرگە كوز كەرەك سۇلۋدىڭ تويى. تويعا بۇرىن بولىپ كورمەگەن ەرەكشە دايىندىق جاسالىپ جاتىر؛ ەرەكشەلىگى سول، توي قالىڭدىقتىڭ سەلوسى جانىنداعى كوك شالعىندا وتكىزىلمەكشى، — ايتپاقشى، قالىڭدىقتىڭ ەسىمى — كيتەريا سۇلۋ، ال كۇيەۋ جىگىتتىڭ ەسىمى — كاماچو باي. قىز ون سەگىز جاستا، جىگىت جيىرما ەكىدە. ەكەۋى بىر-بىرىنە ابدەن لايىق جۇپ، دەي تۇرعانمەن، جۇرتتىڭ اتا تەگىن جاتقا بىلەتىن سۋماقايلار كيتەريا سۇلۋ كاماچودان گورى تاۋىرلەۋ اۋلەتتەن شىققان دەسەدى، ءبىراق وندا تۇرعان دانەڭە جوق: بايلىق قانداي اقاۋدى دا بايقاتپاي جىبەرەدى ەمەس پە. كاماچو شىنىمەن-اق ەپسەكتى ەكەن: بۇتاقتاردان شالعىنعا كۇن ساۋلەسىن تۇسىرمەيتىن، ءۇستىن تۇگەل جاۋىپ تۇراتىن شاتىر جاساۋعا ويى كەتتى. وعان قوسا ول سەمسەرمەن جانە سىلدىرماقتارمەن بيلەنەتىن بي ازىرلەپ جاتىر؛ ونىڭ سەلولاستارى اراسىندا بۇلاردى قاتىرىپ شىلدىرلاتا بىلەتىن جانە سىلكىلەي الاتىن بالەكەت بيشىلەر بار، ال اناۋ ۇلتانىن الاقانىمەن قاققىشتاپ ءجۇرىپ بيلەيتىندەر جايىندا ءسوز ەتۋدىڭ دە كەرەگى جوق، — وندايلاردى، ەستۋىمىزشە، ول قيساپسىز كوپ جيناپتى. الايدا بۇل توي جۇرتتىڭ قاپەرىندە وزىڭىزگە ايتىپ بەرگەن وسىنداي ەرەكشەلىكتەرىمەن دە، سول سياقتى وزىڭىزگە ايتىلا قويماعان باسقا جايلارىمەن دە قالماق ەمەس، ءبارى دە، ءوز ويىمشا، قايعىدان قان جۇتقان باسيلونىڭ نە ىستەيتىنىنە بايلانىستى بولماق. باسيلو دەپ تۇرعانىم — سول كيتەريا تۋىپ-وسكەن سەلوداعى باقتاشى، ونىڭ ءۇيى مەن كيتەريا اتا-اناسىنىڭ ءۇيى جاپسارلاس ورنالاسقان: پيرام مەن تيسبانىڭ اراسىنداعى الدەقاشان ۇمىتىلعان ىنتىزارلىقتى قايتا ءتىرىلتۋ ءۇشىن ماحاببات وسى جايدى وڭتايلى پايدالانا قويىپتى. ايتا كەتكەن ارتىق ەتپەس، باسيلو ەرتە جاستان، سوناۋ بالالىق بالعىن شاقتان كيتەرياعا ىنتىق بوپتى، قىز دا ىرقىنان ءبىرجولا ايرىلىپ قالا قويمايتىن دارەجەدە ىقىلاس ءبىلدىرىپتى، سوندىقتان باسيلو مەن كيتەريا اراسىنداعى بالالىق سۇيىسپەنشىلىك جايىنان سەلوداعىلاردىڭ ءبارى تۇگەل حاباردار بولىپتى. ءسويتىپ، ەكەۋى باليعاتقا جەتكەندە كيتەريانىڭ اكەسى باسيلونى ەسىگىنەن قاراتپاۋعا بەكىنەدى، سوسىن كۇدىك پەن ءقاۋىپ اتاۋلىدان باسىن ءبىرجولا اراشالاپ الۋ ءۇشىن قىزىن كاماچو بايعا بەرۋدى ۇيعارادى، ال باسيلوعا ۇزاتۋ جايىنا باس قاتىرىپ جاتپايدى، ويتكەنى بۇل فورتۋنا بەرگەن قابىلەتتەن گورى تابيعات بەرگەن قابىلەتتى كوبىرەك يەلەنگەن جىگىت بولاتىن. الايدا، ەشقانداي قىزعانىش قوسپاي اق-ادال شىنىمدى ايتسام، ءوزىم بىلەتىن جىگىتتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ءابجىلى — وسى باسيلو: باررانى ەڭ الىسقا لاقتىرادى، مىقتى پالۋان، دوپتى كەرەمەت وينايدى، جۇگىرسە بۇعىدان قالمايدى، سەكىرسە تاۋەشكىدەن كەم تۇسپەيدى، كەگلدەردى سيقىرشىداي جايراتادى، ءان سالسا بوزتورعايدان اۋمايدى، گيتاراسى ادام سياقتى سويلەيدى، ال ەڭ باستىسى — سەمسەرلەسۋدە وعان تەڭ كەلەتىن ەشكىم جوق.
— تەك وسىنىڭ وزىنە قاراپ-اق، — دەدى دون كيحوت، — بۇل جاس جىگىتتى كيتەريا سۇلۋعا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە لانسەلوتقا جانە كەدەرگى كەلتىرمەك بولعانداردىڭ بارىنە قاساقانا، كوروليەۆا دجينيەۆرانىڭ وزىنە دە ۇيلەنۋگە لايىق دەپ بىلەم.
— مۇنى مەنىڭ قاتىنىما بارىپ ايتىڭىزشى! — دەپ وسى كەزگە شەيىن ءۇنسىز كەلە جاتقان سانچو پانسا سوزگە كيلىكتى. — ونىڭ ويىنشا، “ەكى جارتى — ءبىر ءبۇتىن” دەگەن ماقالعا سايكەس، اركىم ءوز تەڭىنە ۇيلەنۋ كەرەك. ماعان سالسا، وزىمە كادىمگىدەي ۇناپ قالعان اناۋ سالقام باسيلونىڭ كيتەرياعا ۇيلەنگەنى ءجون بولار ەدى، ال عاشىق جانداردىڭ بىر-بىرىنە قوسىلۋىنا بوگەت جاسايتىندارعا، ولار ولگەندە جاراتقان يەمىز اسپانداعى مەكەننەن جايلى ورىن بەرگەي (سانچو بۇعان مۇلدەم قاراما-قارسى بىردەڭە ايتقىسى كەلگەن).
— عاشىقتاردىڭ ءبارى بىر-بىرىنە قوسىلا بەرسە، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — اتا-انالار تاڭداۋ قاقىنان جانە وزدەرى دەر شاعى دەپ تاپقاندا بالالارىن ۇيلەندىرۋ قۇقىنان ايرىلعان بولار ەدى. ەگەر قىزدار كۇيەۋدى ءوزى تاڭدايتىن بولسا، وندا بىرەۋى اتا-اناسىنىڭ مالايىنا ءتيىپ كەتەر ەدى دە، ەكىنشىسى — العاش كەزدەسكەن، ءوزىن وپىرەمدىگىمەن جانە باتىلدىعىمەن باۋراپ العان اۋلەكى مەن سوتقارعا شىعا سالار ەدى. ويتكەنى، ۇناتۋ مەن ەلىگۋ الدەنەندەي ءبىر تاۋەكەل ەتەرلىك ىسكە باراردا اسا قاجەت بوپ تابىلاتىن اقىل-وي كوزىن دە وپ-وڭاي كىرەۋكەلەپ تاستايدى، ال ومىرلىك سەرىك تاڭداۋدا قاتەلەسۋ قيىن ەمەس: نەكە ءساتتى بولۋى ءۇشىن اسا ۇلكەن ساقتىق پەن جاراتقاننىڭ جاردەمى كەرەك. ايتالىق، بىرەۋ الىس جەرگە ساپارعا شىقپاق بولدى دەيىك؛ ەگەر ول اقىلدى ادام بولسا، جولعا شىقپاس بۇرىن وزىنە سەنىمدى دە ۇنامدى سەرىك تاۋىپ الادى — ەندەشە، ءولىم كەلىپ اجىراتقانشا بۇكىل ءومىرىن بىرگە وتكىزۋ پارىز سانالاتىندارعا سونىڭ ءىسىن نەگە ونەگە تۇتپاسقا؟ ونىڭ ۇستىنە، سول سەرىك ەتكەن ايەلمەن توسەك قىزىعىن بىرگە كورەسىز، بىرگە تاماق ىشەسىز، باسقا دا شارۋالاردى بىرگە اتقاراسىز. سەنىڭ زايىبىڭ دا، مىنە، ءومىر جولىنداعى وسىنداي سەرىكتەس ايەل. زايىبىڭ — كەرەك كەزدە ساتىپ الاتىن، ارتىنان قايتارىپ بەرۋگە، وزگەرتۋگە نەمەسە باسقاسىنا ايىرباستاۋعا بولاتىن تاۋار ەمەس، ول ءوزىڭ ومىردەن قول ۇزگەنىڭشە وزىڭنەن قول ۇزبەيتىن اينىماس سەرىگىڭ. ول دا — بۇعالىق: موينىڭدى شالعان بەتتە گورديي تۇيىنىنە اينالىپ شىعا كەلەدى جانە بۇل ءتۇيىندى قاشان ءولىم وتكىر قىلىشىمەن قيىپ جىبەرگەنشە شەشۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل توڭىرەكتە ءالى دە ءبىراز پايىمداۋعا بولار ەدى، ءبىراق سەنور ليسەنسيات باسيلو جايىندا تاعى بىردەڭە ايتار ما ەكەن دەپ ىنتىعىپ تۇرمىن.
دون كيحوت ءوزىن ليسەنسيات دەپ دارىپتەگەن باكالاۆر بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— مەن تەك مىناداي ءبىر ءجايتتى عانا قۇلاققاعىس ەتسەم دەپ ەم: كيتەريا سۇلۋدىڭ كاماچو بايعا كۇيەۋگە شىعاتىنىن ەستىگەننەن كەيىن باسيلو ويىن-كۇلكىنى دە قويدى، ءجونى ءتۇزۋ ءسوز دە ايتپايتىن بولدى؛ ءقازىر ول قاشان كورسەڭ دە قاباعىن ءتۇيىپ، تەرەڭ ويعا شومىپ، وزىمەن ءوزى سويلەسىپ جۇرەدى (بۇل شالىق ۇرعاندىقتىڭ بۇلتارتپاس بەلگىسى عوي)، تاماق ءىشىپ تە جارىتپايدى، ۇيقىسى دا قاشقان، جۇرەك جالعاماق بولسا تەك جەمىس-جيدەكپەن عانا قورەكتەنەدى، ال ۇيىقتار بولسا، ەگەر مۇنى ۇيقى دەۋگە اۋىز بارسا، جابايى اڭ سەكىلدى دالادا، تاقىر جەردە جاتىپ كوز شىرىمىن الادى، كەي-كەيدە اسپانعا قادالا قاراپ قالادى، كەي-كەيدە جەردەن كوز الماي تۇرادى، وسى كەيپىن كورگەندە قارسى الدىڭدا كيىمى جەلمەن جەلبىرەگەن كيىمشەڭ ءمۇسىن تۇرعانداي اسەردە قالاسىڭ. قىسقاسىن ايتقاندا، وسىنداي بەلگى-نىشاندار ونىڭ ماحاببات وتىنا ورتەنىپ جۇرگەنىن ايعاقتايدى، ال ءبىزدىڭ، ونىڭ تانىستارىنىڭ، ەرتەڭ كيتەريا كاماچوعا “ءيا” دەر بولسا، وندا بۇل باسيلونى دا ولىمگە كەسكەن ۇكىم بولارىنا ەشقانداي كۇمانىمىز جوق.
— قۇداي ءوزىڭ جار بولا گور وعان، — دەپ سانچو سويلەپ كەتتى. — جاراتقان ءوزى جاراقاتقا دۋشار ەتەدى، جاراتقان ءوزى ونى ەمدەپ جازادى، الدا نە تۇرعانىن ەشكىم بىلمەيدى، ەرتەڭگە دەيىن ءالى كوپ ۋاقىت بار، وعان قوسا، ءبىر ءۇيدىڭ تولايىم-تۇتاسىمەن گۇرس ەتىپ قۇلاپ تۇسۋىنە ءبىر ساعاتتىڭ، ءتىپتى ءبىر مينۋتتىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر؛ ءوز كوزىممەن كورگەنىمدى ايتايىن: جاڭبىر قۇيىپ بەرەدى، ەندى قاراساڭ — كۇن جارقىراپ شىعىپ تۇرادى، ساپ-ساۋ كۇيىڭدە توسەككە جاتاسىڭ، ويانعانىڭدا اھىلاپ-ۋھىلەپ ارەڭ باس كوتەرەسىڭ. ال، بىلسەڭدەر ايتىڭدارشى، فورتۋنا دوڭعالاعىن شەگەلەپ قويدىم دەپ ماقتانا الاتىن كىم بار؟ ارينە، ەشكىم جوق، ولاي بولسا، ايەلدىڭ “ءيا” دەگەن ءسوزى مەن ايەلدىڭ “جوق” دەگەن ءسوزىنىڭ ەكى اراسىنا مەن تۇيرەۋىشتىڭ ۇشىن دا سۇقپاعان بولار ەدىم: ءبارىبىر وتپەيدى. كيتەريانىڭ باسيلونى جان-تانىمەن جانە شىن جۇرەكتەن سۇيەتىنىنە كوزىمدى جەتكىزسەڭدەر، ءبارى دە ويداعىداي بولاتىنىنا باسىمدى باسكە تىگۋگە بارمىن، سەبەبى، ەستۋىمشە، ماحاببات كيگەن كوزىلدىرىكتەن مىس — التىن، كەدەيشىلىك — مولشىلىق، ال ءىرىڭ — ءىنجۋ سەكىلدى كورىنەدى ەكەن.
— ءاي، سانچو، جاباسىڭ با اۋزىڭدى جوق پا، سەن انتۇرعان؟ — دەپ دون كيحوت باقىرىپ جىبەردى. — ماتەلدەرىڭ مەن ءمانىسى جوق ءسوزىڭدى سۋداي ساپىرىپ، مىلجىڭداي بەرۋدەن جالىقپايدى ەكەنسىڭ. ءوي، حايۋان! اۋ، فورتۋنانىڭ دوڭعالاعى، پالەن-پاشتۋان دەگەننىڭ ءيىسى مۇرنىڭا بارا ما سەنىڭ؟
— ءوي، ءسىز مەنى ۇقپايدى ەكەنسىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — سوندىقتان ناقىل سوزدەرىمنىڭ سىزگە بوس ساندىراق سەكىلدى كورىنەتىنىنە تاڭىرقاۋدىڭ ءجونى جوق. ءبىراق، وعان تىرەلىپ تە تۇرعان ەشتەڭە جوق: مەن ءوزىمدى ءوزىم جاقسى تۇسىنەم جانە الگى سوزىمدە اسا ءبىر ەرسى كورىنەرلىك ەشتەڭە ايتپاعانىمدى دا بىلەم، ال مىنا ءسىز، مارحاباتتى مىرزام، — بارلىق ءسوزىم مەن ىس-ارەكەتىمنىڭ قاس قاقپايتىن قاراۋىلشىعى سەكىلدىسىز.
— سەن ءوزىڭ جوندەپ سويلەي دە بىلمەيسىڭ، — دەپ ءبولىپ جىبەردى ونى دون كيحوت، — قۇدايدان قورىقساڭشى: قاراۋىلشىق دەمەۋ كەرەك، قاراۋىل دەۋ كەرەك.
— مەنىمەن تاجىكەلەسە بەرمەڭىزشى، تاقسىر، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — استانادا تاربيە الماعانىمدى، سالامانكادا وقىماعانىمدى ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي، بىرەر ءارىپتى قوسىپ جىبەردىم بە الدە قالدىرىپ كەتتىم بە، ونى مەن قايدان بىلەيىن؟ قۇداي اقى، شىن ءسوزىم، سايياگەزدىكتى تولەدولىقشا سويلەۋگە ءماجبۇر ەتۋدىڭ ءمانى جوق، ويتكەنى تولەدولىقتىڭ دا ءبارى بىردەي جاتىق سويلەمەيدى.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەپ ءىلىپ اكەتتى ليسەنسيات، — دۋبيلنيدە، ءجا بولماسا سوكودوۆەردە سەندەلىپ جۇرەتىندەر سوبور اۋلاسىندا ۇزاقتى كۇن بويىنا سەرۋەندەپ جۇرەتىندەردەي جاتىق سويلەي المايدى، ال بىلاي قاراساڭ سولاردىڭ ءبارى تولەدولىق ەمەس پە. مەيلى ءتىپتى ماحالاوندا تۋسا دا، استانانىڭ مادەنيەتتى تۇرعىندارى عانا تازا، جاتىق، كوركەم جانە ۇعىنىقتى تىلمەن سويلەيدى. مەن مادەنيەتتى دەپ ادەيى ايتىپ تۇرمىن، سەبەبى استانادا تۇراتىنداردىڭ ءبارىن بىردەي مادەنيەتتى دەپ اتاۋ قيىن، تۇرمىسقا ەتەنە ەنگەن مادەنيەت قانا جاتىق تىلمەن سويلەۋدىڭ الىپپەسىنە اينالادى. مەن، سەنورلار، بىلە بىلسەڭىزدەر، سالامانكادا كانوندىق قۇقتى زەردەلەگەن اداممىن جانە ءوز ويىمدى انىق تا قاراپايىم ءھام تۇسىنىكتى تىلمەن جەتكىزەم دەپ ماقتانا الام.
— ەگەر اۋىز-ەكى ءتىلدى راپيرادان دا گورى تاۋىرىرەك مەڭگەردىم دەپ شىنىڭمەن ماقتانارلىق شاماڭ بولسا، ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىرىنشى ورىنعا شىققان بولار ەڭ، سوڭعى جاقتا سۇيرەتىلىپ جۇرمەس ەڭ، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى ەكىنشى ستۋدەنت.
— ءجا، قويساڭىزشى، باكالاۆر، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى ليسەنسيات. — سايىسكەرلىك شەبەرلىك — بوس نارسە دەپ ويلاساڭىز، قاتتى قاتەلەسىز.
— بۇل تەك مەنىڭ عانا پىكىرىم ەمەس، بۇل — تالاسسىز شىندىق، — دەدى كورچۋەلو كەلىسپەي. — ال ەگەر مۇنى ءىس جۇزىندە دالەلدەپ بەرگەنىمدى قالاساڭىز، كەيىنگە قالدىرماي-اق قويايىق: سەمسەرىڭىز بار، ال مەنىڭ بىلەگىمنەن قۋات ءالى كەتە قويعان جوق، ءبىر كىسىدەي جۇرەكتىمىن، قاتەلەسىپ تۇرماعانىمدى ءقازىر-اق مويىنداتىپ بەرەم سىزگە. ەسەگىڭىزدەن ءتۇسىڭىز دە ەنتەلەۋ، شەڭبەر، بۇرىش جانە تاعى باسقا وسى سياقتى ونەرىڭىزدى كورسەتىپ باعىڭىز، ال مەن بولسام، ءوزىمنىڭ جاڭا دا قارابايىر، ءبىراق ءوزىم قۇدايداي سەنەتىن، ادىستەرىم ارقىلى جارىق كۇندى كوزىڭىزدەن بۇلبۇل ۇشىرارمىن دەگەن ۇمىتتەمىن، سونداي-اق تابانىمدى جالتىراتۋعا ءماجبۇر ەتەتىن جانە ءوزىم جەر قۇشتىرا المايتىن ادام ءالى ومىرگە كەلمەگەنىنە دە سەنىمدىمىن.
— تابانىڭىزدى جالتىراتاسىز با، جوق پا — ول جاعىن ايتا المايمىن، — دەدى سايىسكەر، — ءبىراق قاي جەرگە تابانىڭىزدى باسساڭىز، سول جەردەن مولاڭىزدىڭ دا قازىلۋى عاجاپ ەمەس؛ ايتايىن دەگەنىم، سايىسقا جەك كورۋشىلىك بىلدىرگەنىڭىز ءۇشىن قولما-قول قاسىم بولاسىز.
— كورەرمىز، — دەپ تىستەندى كورچۋەلو.
سول ارادا ول ەسەگىنەن اسقان ابجىلدىكپەن سەكىرىپ ءتۇستى دە، ليسەنسيات ەسەگىنە ارتىپ اكەلە جاتقان راپيرانىڭ ءبىرىن شاپشاڭ قيمىلمەن سۋىرىپ الدى.
— جوعا، بۇلاي بولمايدى، — دەپ دون كيحوت كيلىگە كەتتى، — ءالى كۇنگە شەشىمىن تاپپاعان مىنا داۋ-دامايدا مەن سايىس ۇستازى جانە سوت مىندەتىن اتقارعىم كەلەدى.
سونى ايتىپ روسينانتتان تۇسكەن ول نايزاسىن قولىنا ۇستاپ، جولدىڭ قاق ورتاسىنا بارىپ تۇردى، ال بۇل كەزدە ەشتەڭەدەن قايمىقپايتىن كەيىپتەگى ليسەنسيات قادامىن نىق باسىپ كورچۋەلوعا قاراي بەتتەپ بارا جاتتى، كورچۋەلو دا، جانارىنان وت ۇشقىنداپ دەگەندەي، وعان قارسى ءجۇردى. ولارعا ەرىپ كەلە جاتقان ەكى شارۋا ماشىلەرىندە وتىرعان كۇيى وسىناۋ جان تۇرشىگەرلىك وقيعانىڭ ءتىلسىز كورەرمەنىنە اينالدى. كورچۋەلو تىكەلەي دە، قيعاشتاي دا، قوس قولمەن دە تۇيرەپ، شابۋمەن بولدى، — ۇستى-ۇستىنە بەرگەن سوققىلارى ۇيالى اراداي مازا كەتىرىپ، بۇرشاقتاي جاۋدى. ول الاسۇرعان ارىستانداي شابۋىلدادى، ءبىراق ءاردايىم دەرلىك ليسەنسيات راپيراسىنىڭ قايىس قاپتامالى ۇشىمەن ۇشىراسىپ، جاۋىنگەرلىك رۋحىن جاسىتىپ الۋمەن بولدى جانە، بەينە ءبىر كيەلى ورىنعا قۇلدىق ۇرعانداي، بۇكتەتىلىپ قالىپ تۇردى، ايتسە دە ونىڭ بۇل ارەكەتى كيەلى ورىنعا كورسەتىلۋگە ءتيىس جانە ءدايىم كورسەتىلەتىن ىستىق ىقىلاستى قۇرمەتكە ونشا كوپ ۇقساڭقىرامايتىن. توق ەتەرىن ايتقاندا، ليسەنسيات راپيراسىنىڭ ۇشىمەن باكالاۆردىڭ شولاق سۋتانىنىڭ بارلىق ىلگەگىن سانامالاپ ءۇزىپ بەردى جانە ەتەگىن ءپارشا-پارشا قىلدى؛ سونداي-اق، قالپاعىن دا ەكى مارتە دومالاتىپ جىبەردى، ءسويتىپ ونى ابدەن كۇيىندىرگەنى سونشا، اقىر سوڭىندا تەرىسىنە سىيماي دولدانىپ، ىزاعا بۋلىققان باكالاۆر راپيراسىن تۇتقاسىنان ۇستاپ الدى دا، بار كۇشىمەن دالاعا لاقتىرىپ جىبەردى؛ قاتتى لاقتىرعانى سونداي، سول جەردە تۇرعان، كاسىبى بويىنشا حاتشى بوپ تابىلاتىن شارۋانىڭ ءبىرى كەيىن اتالمىش راپيرانىڭ ءميلدىڭ تورتتەن ءۇش شيرەگىندەي قاشىقتىققا بارىپ تۇسكەنىنە كۋالىك ەتتى — ال بۇل قارا كۇشتەن ءادىسقويلىق ارتىق ەكەندىگى جايلى قاعيدانىڭ شۇباسىزدىگى مەن كۇمانسىزدىگىن كورسەتىپ بەرگەن ەدى.
دىڭكەسى قۇرىعان كورچۋەلو جەرگە وتىرا كەتتى، سانچو ونىڭ قاسىنا جاقىنداپ، بىلاي دەدى:
— شىن ايتام، جارقىنىم سەنور باكالاۆر، اقىلىما قۇلاق قويىڭىز: بولاشاقتا ەشقاشان راپيرامەن سايىسقا شاقىرماڭىز، ودان دا بەلدەسۋگە نەمەسە باررا لاقتىرۋعا شاقىرىڭىز: بۇل جاسىڭىزعا دا، الەۋەتىڭىزگە دە لايىق، ال اناۋ، قالاي اتالۋشى ەدى، سايىسپەرىلەر دەۋشى مە ەدى، ەستۋىمشە، ولار سەمسەردىڭ ۇشىن ينەنىڭ كوزىنەن وتكىزەدى دەسەدى.
— جىنىمدى قاعىپ، شىندىقتان قانشالىقتى الشاق جۇرگەنىمدى دالەلدەپ بەرگەنىنە ءدان ريزامىن، — دەپ ءمالىم ەتتى كورچۋەلو.
وسى ءسوزدى ايتىپ، ورنىنان تۇرعان ول ليسەنسياتتى قۇشاعىنا الدى، ءسويتىپ ەكەۋىنىڭ دوستىعى بۇرىنعىدان بەتەر ارتا ءتۇستى، ولار ءتىپتى راپيرانى اكەلۋگە كەتكەن حاتشىنى دا كۇتىپ جاتپادى: بۇل وزدەرىن ءبىراز كۇتتىرىپ قويار دەپ قورىقتى، وسىعان بايلانىستى كيتەريانىڭ سەلوسىنا ەرتەرەك جەتىپ الۋ ءۇشىن كىدىرمەي ءجۇرىپ كەتكەن ءجون دەپ شەشتى — بۇلاردىڭ ءبارى دە سول سەلودان ەدى.
جول بويى ليسەنسيات راپيرامەن سايىستىڭ ارتىقشىلىقتارى جايىندا اڭگىمەلەۋمەن بولدى جانە تولىپ جاتقان سالماقتى دالەل، ناقتىلى مىسال مەن ماتەماتيكالىق دالدىكتەگى دالەلدەمەلەر كەلتىرگەنى سونشا، مۇنىڭ قانداي ۇلكەن ونەر ەكەنىنە ءبارى تۇگەل يلاندى، ساعى سىنعان كورچۋەلو قىڭق ەتە المادى.
قاراڭعى تۇسە باستاعان؛ الايدا جاقىنداپ كەلگەن ولارعا سەلو ۇستىندە مىڭ سان جۇلدىز جانىپ تۇرعانداي كورىندى. سونىمەن قابات، ءمۇيىز سىرناي، تامبۋرين، گۋسلي، سىبىزعى، دابىل مەن سىلدىرماق سەكىلدى ءتۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتىڭ ەستىلەر-ەستىلمەس باسەڭ ءۇنى قۇلاققا شالىنىپ تۇردى، ال ودان دا جاقىنىراق كەلگەن ولار سەلونىڭ كىرە بەرىسىنە ورناتىلعان اعاش شاتىردىڭ ونە بويىنا كىشكەنە شامداردىڭ ىلىنگەنىن كوردى جانە بۇلاردى جەل ۇرلەپ وشىرەر دەگەن ءقاۋىپ تە جوق-تى، ويتكەنى ونىڭ ءلۇپ ەتكەن لەبىنەن اعاش جاپىراعى دا قوزعالماي تۇرعان. مۋزىكانتتار تويعا كەلگەن قوناقتاردىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ جاتتى، قوناقتار بولسا، وسىناۋ كوز جاۋىن الاتىن كوك شالعىندا ءار جەر، ءار جەردە توپتانىپ تۇر ەدى: ءبىرى بي بيلەپ، ەكىنشىلەرى ءان سالىپ، ۇشىنشىلەرى جوعارىدا اتالعان قيلى اسپاپتاردا ويناپ جاتقان. وسىناۋ كوك شالعاندا قۋانىشتىڭ ءوزى ويناق ساپ، شاتتىقتىڭ ءوزى شاپقىلاپ جۇرگەندەي كورىنەتىن. كاماچو بايدىڭ ۇيلەنۋ سالتاناتى مەن باسيلونى جەرلەۋ راسىمىنە ارنايى ازىرلەنگەن، وسى ارادا وتۋگە ءتيىس ويىن-ساۋىقتى قوناقتاردىڭ ەرتەڭ ەركىن وتىرىپ تاماشالاۋى ءۇشىن ءبىراز ادام تاقتايدان تۇعىر ورناتىپ جاتتى. شارۋا مەن باكالاۆردىڭ قانشا وتىنگەنىنە قاراماستان دون كيحوت سەلوعا كىرۋدەن باس تارتتى: كەزبە رىسارلاردىڭ ءتىپتى شاڭىراعىنا التىن جالاتقان باسپانا بەرىلسە دە، ەلدى مەكەندەردە ەمەس، جازىق دالا مەن توعايلاردا تۇنەۋ ءداستۇرى، ونىڭ ويىنشا، بۇعان ابدەن جەتكىلىكتى نەگىز بولاتىن؛ وسى ماقساتپەن ول جولدان بۇرىلىپ كەتتى: بۇعان قامال-سارايدا، ياعني دون دەگونىڭ ۇيىندە، وزىنە كورسەتىلگەن مەيماندوستىقتى ءالى ۇمىتا قويماعان سانچو قاتتى قىنجىلدى.
حح تاراۋ
مۇندا كاماچو بايدىڭ ۇيلەنۋ تويى مەن باسيلو كەدەيدىڭ باسىندا بولعان جاعداي جونىندە باياندالادى.
اققۇبا ءوڭدى اۆرورا17 جالىن اتقان فەبتىڭ18 وتتاي ىستىق ساۋلەسىمەن التىن ءتۇستى بۇيرا شاشىنداعى دىمقىل مونشاقتاردى قۇرعاتۋىنا ەندى عانا ىڭعاي بىلدىرگەن شاقتا دون كيحوت تا ويانىپ، دەنەسىنىڭ قۇرىس-تىرىسىن جازىپ العان بويدا ورنىنان اتىپ تۇرىپ، قورىلداپ ۇيقى سوعىپ جاتقان اتقوسشىسى سانچوعا ايقايلاپ دىبىس بەردى؛ سانچونىڭ قاتتى ۇيقىدا جاتقانىن كورگەن دون كيحوت ونى وياتپاس بۇرىن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— بەۋ، سەن، اسپان استى، جەر ۇستىندە عۇمىر كەشىپ جۇرگەن جانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتتى پەندە، سەن شىنىڭمەن-اق باقىتتىسىڭ، ويتكەنى سەن ەشكىمگە ءىشتارلىق بىلدىرمەي، ەشكىمنەن ءىشتارلىق كورمەي، سيقىرشى قىسىمىنا ۇشىراماي، بال اشۋدان بولاتىن ابىگەرگە باسىڭدى قاتىرماي تىپ-تىنىش قانا ۇيقى قۇشاعىندا جاتىرسىڭ! ەندەشە، ۇيقتاي بەر دەيمىن ساعان جانە مۇنى ءجۇز قايتالاپ ايتۋعا بارمىن، سەبەبى سەنى سۇيگەنىڭ جايلى وي كەشكەندە ءوربيتىن قىزعانىش ازابى ماڭگى سەرگەك بولۋعا ءماجبۇر ەتپەيدى، سونداي-اق قارىزىڭدى قالاي قايتاراتىنىڭ، ەرتەڭ نە ىشىپ-جەيتىنىڭ جانە قىرسىق شالعان شاعىن وتباسىڭدى قالاي تاماقتاندىراتىنىڭ جايىنداعى وي دا ۇيقىڭدى قاشىرمايدى. اتاققۇمارلىق سەنى مازالامايدى، تۇرمىستاعى اۋرەشىلىك سەنى شارشاتپايدى، ويتكەنى بار تىلەگىڭ ەسەگىڭە قام جاساۋدان ارىگە بارمايدى، ال ءوز باسىڭا قام جاساۋدى مەنىڭ موينىما ارتىپ قويدىڭ: راس، تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋ ءۇشىن بۇل اۋىرتپالىقتى مىرزالارعا جۇكتەۋ جاعىن جاراتىلىستىڭ ءوزى سالت-داستۇرمەن بىرلەسە وتىرىپ ورايلاستىرعان عوي. مالايى ۇيىقتاپ جاتىر، ال مىرزاسى سەرگەك جانە مالايىن قالاي اسىراۋدىڭ، جاعدايىن قالاي جەڭىلدەتۋدىڭ، قانداي سىيلىق بەرۋدىڭ جايىن ويلايدى. اسپاننىڭ بەدىرەيىپ تۇرعانىن، جەرگە شاراپاتتى تامشىسىن تامىزبايتىنىن كورگەندە مالايى ەمەس، مىرزاسى ۋايىمعا باتادى، ويتكەنى استىق بىتىك شىققان توقتىق جىلى قىزمەت ەتكەن جاندى ول استىق شىقپاي قالعان اشتىق جىلى دا اسىراۋعا مىندەتتى.
سانچو بۇعان ەشقانداي جاۋاپ قاتقان جوق، سەبەبى ۇيىقتاپ جاتقان، ەگەر دون كيحوت نايزاسىنىڭ ۇشىمەن ءتۇرتىپ ۇيقىسىن شايداي اشپاعاندا جۋىر ماڭدا ويانا قويمايتىنى دا كامىل ەدى. اقىرى ول ويانىپ، اينالا-ماڭىن ۇيقىلى-وياۋ، بەيمارال كوزبەن شولىپ شىققاننان كەيىن بىلاي دەدى:
— قاتەلەسپەسەم، مىنا شاتىر جاقتان ناركەس پەن زيرەدەن گورى قۋىرىلعان مايدىڭ ءيىسى كوبىرەك اڭقىپ تۇرعان ءتارىزدى. ەگەر توي وسىنداي حوش يىستەرمەن باستالىپ جاتسا، وندا، كرەست ۇستاپ تۇرىپ ايتايىن، ول جەردەن قالاعانىڭنىڭ ءبارىن تاباسىڭ، سەن جە - مەن جە، سەن ءىش -مەن ءىش بولادى.
— جاپ اۋزىڭدى، جالماۋىز، — دەدى دون كيحوت. — ودان دا تويعا بارايىق، باقىتسىز باسيلو قايتەر ەكەن، سونى كورەيىك.
— نە ىستەگىسى كەلسە، سونى ىستەسىن، — دەپ سالدى سانچو، — قارا تابان كەدەي بولماسا كيتەرياعا ۇيلەنەر ەدى عوي. قاراي گور ءوزىن، تىگەرگە تۇياعى جوقتىعىنا قاراماي، اسپانداعى ايعا قولىن سوزادى. شىنىمدى ايتسام، سەنور، ءوز پىكىرىم مىناداي: كەدەي بولساڭ قولدا بارىڭدى قاناعات تۇت، قاشپاعان سيىردىڭ ۋىزىنان دامەلەنبە. كاماچو اقشانى باسيلونىڭ كەڭىردەگىنەن كەلتىرمەسە مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن، ولاي بولسا، كاماچو، البەتتە، ءقازىردىڭ وزىندە الىپ بەرگەن جانە ءالى دە اپەرەتىن اسىل كيىمدەرى مەن التىن-كۇمىسىن باسيلونىڭ باررانى لاقتىرۋداعى جانە راپيرامەن سايىسۋداعى شەبەرلىگىنە الماستىرعان كيتەريا ناعىز ميكەششە بوپ شىعار ەدى. ءساتتى لاقتىرىس پەن اسەم ۇمتىلىس ءۇشىن تاۆەرنادا جارتى كۆارتا دا شاراپ قۇيمايدى. كىرىس كىرگىزبەيتىن قابىلەت پەن دارىننىڭ بارى نە، جوعى نە؟ ال، ەگەر تاعدىر قالتاسى قالىڭ ادامعا تالانت قوسىپ بەرۋدى نيەت قىلسا، وندا قىزعانىش شىنىمەن-اق ءىشىڭدى قىج-قىج قايناتۋى مۇمكىن. جاقسى ىرگەتاسقا تۇرعىزىلعان ءۇي دە جاقسى بولادى، ال ەڭ جاقسى ىرگەتاس پەن قازان شۇڭقىر — اقشا عانا.
— قۇداي اقى، سانچو، — دەپ جالىندى دون كيحوت، — تىيىلشى ەندى سوزدەن. تولاسسىز اقتارىلاتىن پايىمداۋلارىڭا توقتاۋ سالىپ قويماسا، اس ىشۋىڭە دە، ۇيقتاۋىڭا دا مۇعدارىڭ بولماس ەدى دەپ ويلايمىن: بار ۋاقىتىڭ بوس مىلجىڭعا كەتەر ەدى.
— قاپەرىڭىزدە قاپى بولماسا، تاقسىر، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — سوڭعى اتتانىسىمىز الدىندا ەكەۋىمىز جاساعان كەلىسىم-شارتتىڭ بارلىق تارماعىن ەستە ۇستاعان بولار ەدىڭىز. سونىڭ ءبىر تارماعىندا ەگەر جاقىن-جۋىقتارىمدى كۇستانالاماسام جانە وزىڭىزگە ءتىل تيگىزبەسەم، ماعان نە ايتقىم كەلسە سونى ايتۋىما رۇقسات ەتىلگەن-دى، ال مەن اتالمىش تارماقتى ءالى كۇنگە شەيىن ءبىر رەت تە بۇزباعان سەكىلدىمىن.
— ونداي تارماق ەسىمدە جوق، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ءبىراق، ءتىپتى سولاي بولعان كۇندە دە، ءبارىبىر، ءۇنىڭدى ءوشىرىپ، سوڭىمنان ەرگەنىڭدى حوش كورىپ تۇرمىن: ويتكەنى كەشە كەشكىسىن قۇلاعىمىز شالعان اۋەن القاپتى قايتادان قۋانىشقا بولەپ جاتىر، سوعان قاراعاندا، تويدىڭ مي قايناتار تال تۇستە ەمەس، قوڭىرسالقىن تاڭدا وتكىزىلەرى ءسوزسىز.
سانچو مىرزاسىنىڭ ءامىرىن ورىنداپ، روسينانت پەن سۇر ەسەكتى ەرتتەگەن بويدا ەكەۋى كولىكتەرىنە وتىرىپ الدى دا، اقىرىن اياڭمەن جاپپا استىنا كەلىپ كىردى. سانچونىڭ كوزىنە ەڭ العاش تۇسكەن نارسە: جۋان شەگىرشىن ىستىككە شانشىلىپ، تەكشەلەنىپ قالانعان قىرۋار اعاش اياماي جاعىلعان وتتا تۇتاستاي قۋىرىلىپ جاتقان بۇقانىڭ ەتى بولدى، ال وتتىڭ اينالاسىندا تۇرعان التى قازاننىڭ پوشىمى ادەتتەگى قازانعا ونشا ۇقسامايتىن، دۇرىسى، بۇلار تاۋ-توبە ەتتى توعىتۋعا بولاتىن بوشكە ەدى: بۇلاردىڭ قۇرساعىنا تۇسكەن قوي ۇشاسىنىڭ ەلەۋسىز قالاتىنى سونشالىق، بەينە ءبىر ول قويدىڭ ۇشاسى ەمەس، كوگەرشىن سەكىلدى بوپ كورىنەتىن؛ اعاشتارعا ءىلىنىپ، قازانعا تۇسۋگە كەزەگىن كۇتىپ تۇرعان تەرىسى سىپىرىلعان قويان مەن ءجۇنى جۇلىنعان تاۋىقتا دا قيساپ جوق-تى؛ سويىلعان سانسىز كوپ ءۇي قۇسى مەن ءتۇز قۇسىن كەپتىرۋ ءۇشىن اعاشقا ءىلىپ قويىپتى. سانچو ءارقايسىسىنا ەكى ارروبادان استام شاراپ سياتىن، — كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، ءبارى دە جوعارى سورتتارداعى شاراپ ەكەن، — الپىستان استام شاناش بارىن ساناپ شىقتى؛ اقشا قارداي ءاپپاق ناندى، قىرمانعا اكەپ توككەن استىق قۇساتىپ تاۋ قىلىپ ءۇيىپ تاستاپتى؛ كىرپىش ءتارىزدى ەتىپ قالانعان سۇتسىرنەلەر تۇتاس ءبىر قابىرعا قۇراپ تۇر؛ سىر قۇيىلاتىن كەسپەكتەردەن دە قوماقتىراق، ماي قۇيىلعان ەكى تەمىر كەسپەك قامىردان ازىرلەنەتىن تاعامدار قۋىرۋعا ارنالىپتى؛ قۋىرىلعان قامىر تاعامدارىن دىعال كۇرەكپەن كۇرەپ الىپ سول ارادا تۇرعان بال قۇيىلعان كەسپەككە تاستاپ جاتىر. ەر جانە ايەل اسپازداردىڭ ۇزىن سانى ەلۋدەن اسىپ جىعىلادى ەكەن جانە ءبارى دە تازا كيىنگەن، ەلگەزەك، كوڭىلدى كورىندى. بۇقانىڭ اباجاداي قۇرساعىنا ون ەكى كىشكەنە جاس توراي سالىنىپ، سىرتىنان تىگىلىپ تاستاپتى، وسىنىڭ ناتيجەسىندە بۇقانىڭ ەتى ءارى دامدىرەك، ءارى جۇمساعىراق بولا تۇسپەك كورىنەدى. ۇلكەن جاشىكتە دامدەۋىشتەردىڭ بارلىق ءتۇرى بار ەكەن: بۇلاردى فۋنتتاپ ەمەس، ارروبالاپ ساتىپ العاندارى كورىنىپ تۇر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، توي داستارقانىنا قويىلاتىن دامدەر بىروڭكەي دەريەۆنيالىق بولاتىن، ەسەسىنە مولدىعى سونشا، اجەپتاۋىر اسكەري قۇراماعا جەتەرلىكتەي ەدى.
سانچو وسىنىڭ ءبارىن كوزىمەن ىشىپ-جەپ، سۇيسىنە تاماشالاپ، راقاتتانا قىزىقتاۋمەن بولدى. ءاۋ باستا ونى قازاندار وزىنە تارتىپ، ەسىن كەتىرە ەلىكتىرگەن، ءبىر شوگەن سورپا قۇيىپ الۋعا اڭسارى اۋعان، ودان سوڭ شاناشتار جۇرەگىن باۋرادى، اقىر سوڭىندا ادەتتەگىدەي تابادا ەمەس، ءبۇيىرلى كەسپەكتەردە قۋىرىلىپ جاتقان قامىردان جاسالعان تاعامدارعا ىنتىقتى. بۇدان ارتىققا شىداۋعا، باسقاداي امال تابۋعا ال-دارمەنى جەتپەگەن ول ىجداعاتتىلاۋ كورىنگەن ءبىر اسپازدىڭ جانىنا بارىپ، ورتا قۇرساق، ايتسە دە ادەپتى ادامنىڭ مانەرىمەن قازانداردىڭ بىرىنە نانىن باتىرىپ الۋعا رۇقسات سۇرادى. اسپاز وعان بىلاي دەدى:
— كاماچو بايدىڭ ارقاسىندا اشتىقتىڭ اۋىلى بۇگىنشە الىستاپ تۇر، باۋىرىم. ەسەگىڭنەن ءتۇس تە، باقىراش تاۋىپ تاۋىقتىڭ بىر-ەكەۋىن ءسۇزىپ ال، جەي بەر سوسىن، اس بولسىن.
— ەش جەردەن باقىراش كورمەي تۇرمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو.
— ەندى نەعىلدەيسىڭ، — دەدى اسپاز. — سور بولدىڭ عوي سەن دە ماعان، بالدەنىپ-بالسىنگەن، ەبەدەيسىز بىرەۋسىڭ عوي دەيمىن!
سونى ايتىپ، كاسترولدى الا ساپ قازاننان ءۇش تاۋىق پەن ەكى قازدى كوسىپ الدى دا، سانچوعا:
— تويىپ ال، تۋىسقان، تۇسكى اسقا دەيىن وسى سۇيەك-ساياقپەن جۇرەك جالعاي تۇر، — دەدى.
— بۇلاردى سالاتىن جەرىم جوق، — دەدى سانچو.
— ونداشى، كاسترولىمەن قوسىپ ال، — دەدى اسپاز، — كاماچونىڭ بايلىعى مەن باقىتى قانداي شىعىننىڭ دا ورنىن تولتىرادى.
سانچو وسىنداي اڭگىمەگە اينالىپ جاتقان كەزدە دون كيحوت شاتىر استىنا كەلىپ كىرگەن ون ەكى شارۋاعا قاراپ قالعان: ءبارى دە مەرەكەدەگىدەي ءساندى كيىنىپتى، ابزەلىنىڭ كوركەمدىگى كوز تارتاتىن، ومىراۋلىعىنا قىرۋار ۇساق قوڭىراۋ تاعىلعان، سۇلىكتەي بيەلەرگە سالت ءمىنىپتى؛ وسىناۋ كەلىستى توپ كوڭىلدى داۋىسپەن ۋلاسىپ-شۋلاسىپ شالعىنمەن بىرنەشە مارتە ارلى-بەرلى ويقاستاپ ءجۇرىپ ءوتتى.
— كاماچو مەن كيتەريا جاساسىن! — دەپ ساڭقىلدادى سەلولىقتار. — قىز قانشالىقتى سۇلۋ بولسا، جىگىت تە سونشالىقتى باي، ال قىزعا الەمدە تەڭ كەلەر ەشكىم جوق!
مۇنى ەستىگەن دون كيحوت: “مىنالار مەنىڭ دۋلسينەيا توبوسسكايامدى ەشقاشان كورمەگەن دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى ەكەن، ويتكەنى، ەگەر كورگەن بولسا، الگى اناۋ كيتەريا دەگەندى ماقتاۋعا كەلگەندە شامالاعان بولار ەدى”، دەپ ويلادى.
ارادا از ۋاقىت وتكەندە شاتىر استىنا جان-جاقتان ءتۇرلى ءبيدى ورىنداۋشىلار جينالا باستادى، سولاردىڭ ىشىندە سەمسەر ءبيىن ورىندايتىن، بىرىنەن ءبىرى وتكەن، سايدىڭ تاسىنداي جيىرما ءتورت جىگىت ەرەكشە كوزگە ءتۇسىپ تۇردى: ءبارى دە اقشا قارداي جۇقا كەنەپتەن كيىم كيگەن، ءتۇرلى ءتۇستى ساپالى جىبەكتەن باس كيىمدەرى بار؛ سالت اتتىلاردىڭ ءبىرى بيشىلەر جەتەكشىسى بوپ تابىلاتىن سالقام جىگىتتەن جاراقاتتانىپ قالعاندار جوق پا، دەپ سۇرادى.
— قۇدايعا شۇكىر، ازىرشە جاراقاتتانعان ەشكىم جوق، ءبارىمىز دە امان-ساۋمىز.
سونى ايتىپ، جولداستارىن ەلىكتىرىپ اكەتكەن ول نەشە الۋان قيمىل جاساپ، اسقان ەپتىلىكپەن شىر اينالىپ بيلەي جونەلدى، مۇنداي بيلەردى بۇرىن دا تالاي كورگەن دون كيحوتقا مىناۋ اسىرەسە قاتتى ۇنادى.
سونداي-اق، وعان وڭكەي سۇلۋ جاس قىزداردىڭ ءبيى دە ۇنادى، بۇلاردىڭ وندىردەي جاس كورىنەتىنى سونداي، قاي-قايسىسىن دا كەم ايتقاندا ون ءتورت، ارتىق ايتقاندا ون سەگىز جاستا دەۋگە بولاتىن؛ ولار جاسىل شۇعادان كويلەك كيىپتى، باستارىنا اقجۇپار، راۋشان، امارانت، ۇشقاتتان گۇلتاج تاعىپتى، شاشتارىنىڭ التىن تۇستىلىگى سونشا، كۇن ساۋلەسىمەن باسەكەگە تۇسۋگە بارداي ەدى جانە ءبىرى بۇرىم ەتىپ ورسە، ەكىنشىلەرى بوس جىبەرىپتى. بۇلاردىڭ جەتەكشىلەرى ەگدە جاستاعى قارت پەن جاسى ۇلعايعان ايەل ەكەن، ايتسە دە ەكەۋى دە جيناقى ءارى شيراق كورىندى. قىزدار سامور ۆولىنكاسىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن الەمنىڭ ەڭ ءتاۋىر بيشىلەرىنەن ءبىر دە كەم تۇسپەيتىن ونەر كورسەتتى جانە اياقتارى قانشالىقتى جىلدام ىلپىڭ قاققانىمەن، الپەتتەرى سىپايىلىقتان ايرىلا قويعان جوق.
بۇدان سوڭ “سويلەسە جۇرەتىن” بي دەيتىندەردىڭ ساناتىنداعى باسقا ءبىر قيتۇرقى بي بيلەندى. ونى ەكى توپقا جىكتەلگەن سەگىز نيمفا بيلەدى، ءبىر توپتى كۋپيدون قۇداي، ەكىنشىسىن پايدا قۇدايى باسقارىپ ءجۇردى؛ كۋپيدوننىڭ قاناتى، ساداعى، قورامساعى مەن جەبەلەرى بار ەدى، ال پايدا قۇدايى التىنداي جالتىراعان ماتا مەن جىبەكتەن تىگىلگەن، ءتۇرلى ءتۇستى ءساندى كيىم كيىپتى. امۋردىڭ سوڭىنا ەرگەن نيمفالاردىڭ ارقاسىنا جاپسىرىلعان اق پەرگامەنتكە ءىرى ارىپتەرمەن ەسىمدەرى جازىلىپ قويىپتى. ءبىرىنشى جازۋدا — پوەزيا دەلىنگەن، ەكىنشىسىندە — دانالىق، ۇشىنشىسىندە — تەكتىلىك، اقىر سوڭىندا، تورتىنشىسىندە — ايبىندىلىق دەپ جازىلعان. پايدا قۇدايىنا ىلەسكەندەردىڭ ەسىمى دە وسىنداي رەتپەن كورسەتىلگەن: بىرىنشىسىندە — جومارتتىق دەپ جازىلعان، ەكىنشىسىندە — سىيلىق، ۇشىنشىسىندە — قازىنا، تورتىنشىسىندە — بەيبىت يەلىك دەلىنگەن. بۇلاردىڭ الدىندا اعاشتان جاسالعان قامال-ساراي جىلجىپ كەلە جاتتى، ونى جاسىل ءتۇستى كەنەپ ماتادان كيىم كيگەن، تۇلا بويى شىرماۋىققا شىرماتىلعان ءتورت جابايى كوتەرىپ كەلە جاتىر ەدى جانە مۇنىڭ مەيلىنشە شىنايى كورىنگەنى سونشا، سانچو كادىمگىدەي شوشىنىپ قالدى. قامال-سارايدىڭ ماڭدايشاسى مەن ءتورت قابىرعاسىنا ادەپتىلىك قامال-سارايى دەپ جازىلىپتى. جانىندا ءمۇيىز سىرناي مەن تامبۋريندە قۇيقىلجىتا ويناپ، ءتورت مۋزىكانت كەلە جاتتى. ءبيدى كۋپيدون باستادى، بىرەر فيگۋرا جاساعاننان كەيىن، قامال-ساراي قابىرعاسىنداعى كەرتپەشتەر اراسىنان بوي كورسەتكەن قىزعا قادالا قاراپ قالدى دا، ساداعىن كەزەنىپ تۇرعان كۇيى، وعان مىناداي ولەڭ جولدارىن ارنادى:
مەن — قۇدىرەتتى قۇدايمىن،
اسپاندا دا، جەردە دە،
بۋىرقانعان تەڭىز، كولدە دە،
توزاقتا دا، لايىم،
ۇرەيگە بۋام ءبىر دەمدە.
قيامەت دەرلىك سونشاما،
قاي تىلەگىم بولسا دا،
ورىندالار بارلىعى.
داۋ تۋدىرماس ونشاما
ۇكىمىم، زاڭىم، جارلىعىم.
وسى ولەڭدى ايتقاننان كەيىن ول جەبەنى قامال-سارايدان اسىرا اتىپ جىبەردى دە، ورنىنا بارىپ تۇردى. بۇدان سوڭ العا پايدا قۇدايى شىعىپ، ءبيدىڭ ەكى فيگۋراسىن ورىندادى؛ سوسىن تامبۋريندەر اۋەنى تىنعان بويدا ولەڭ جولدارىمەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
كۋپيدون ماعان تەڭەسەر قايدان،
كومەك بەرۋگە وعان، الايدا،
قاشان دا مويىن بۇرامىن.
تەك جاعىنان ءتامام قۇدايدان
كوپ جوعارى تۇرامىن.
مەن — پايدامىن، ەڭبەك — مىسكىن،
سەبەبى مەنسىز ول دا ءونىمسىز.
ايتسە دە مىنا كەرەمەت كوركەم
قالىڭدىققا مالاي بولۋعا ءمىنسىز
مەن دە ءوزىمدى ءماجبۇر ەتەم.
سونى ايتىپ پايدا قۇدايى جونىنە كەتتى دە، ونىڭ ورنىنا پوەزيا كەلدى؛ الدىڭعىلاردىڭ ۇلگىسىمەن ەكى فيگۋراسىن جاساعان سوڭ، قامال-سارايداعى قىزعا تەسىلە قاراپ تۇرىپ بىلاي دەدى:
پوەزيانىڭ سالەمىن ىستىق
جولدايمىن، حانىم، مەن ساعان.
توي قۇرمەتىنە قۋانىش قىپ،
سونەتتەردى، سۇيكىمدى بارشاعا،
شىعارۋدان استە شارشامان.
سەزىپ تۇرساڭ ۇنارىن ەپتەپ
ماداعىمنىڭ جينالعان كوپكە،
باق-تالايىڭدى، نەسىن جاسىرام،
قىز بىتكەن قىزىعار، دارىپتەپ
ايدان دا بيىككە اسىرام.
وسىلاي دەدى دە پوەزيا ورنىنا قايتىپ ورالدى، ال پايدا قۇدايىنىڭ توبىنان جومارتتىق شىعىپ، فيگۋرالارىن ورىنداعاننان كەيىن، بىلايشا سويلەي جونەلدى:
جومارتتىق دەگەن — ەپتىلىك،
جولاماي داۋ مەن شاتاققا،
مۇلكىڭدى ساقتاۋ سەپ قىلىپ؛
ساراڭ دەگەن جامان اتاققا
ىلىكپەۋ جانە تەك تۇرىپ.
سەن ءۇشىن بۇگىن، الايدا،
ىسىراپقور بولۋدى قالايمىن:
بۇل ءوزى عاشىق جانداردى،
شىن ءسۇيىپ ۇناتقانداردى،
اجىراتار بەلگى ارايلى.
قوس توپتىڭ قۇرامىنداعى باسقا قىزدار دا وسىلايشا ورتاعا شىعىپ، ورىندارىنا قايتا ورالىپ تۇردى: ءارقايسىسى ءوز فيگۋراسىن ورىنداپ، ولەڭىن وقىدى، ولاردىڭ ىشىندە كەيبىرى كەرەمەت سۇيسىنەرلىكتەي، كەيبىرى ىشەك-سىلەڭدى قاتىرا كۇلدىرەرلىكتەي ەدى، الايدا دون كيحوتتىڭ قاپەرىندە (ال ونىڭ قاپەرى ايتا قالارلىق بولاتىن) جوعارىدا كەلتىرىلگەندەرى عانا قالدى؛ ودان سوڭ ءبارى قوسىلىپ كەتتى دە، عالامات ۇيلەسىممەن ەركە قيمىلداپ، ەركىن قوزعالىپ، بىرەسە توقايلاسىپ، بىرەسە تارقاسىپ بي بيلەي باستادى؛ قامال-سارايدىڭ جانىنان وتكەن سايىن امۋر اۋەلەتە ساداق تارتىپ، پايدا قۇدايى ونىڭ قابىرعاسىنا التىن جالاتىلعان اقشا قۇمىراسىن ۇرىپ سىندىرىپ تۇردى. بي اجەپتاۋىر ۇزاققا سوزىلدى، ونان سوڭ اقىرى پايدا قۇدايى ۇلكەن الا مىسىقتىڭ تەرىسىنەن جاسالعان، اقشاعا سىقالىپ تۇرعانداي اسەر بەرەتىن شيلانىن شىعارىپ، قامال-سارايعا قاراي لاقتىرىپ جىبەرگەندە ساراي قابىرعالارى جان-جاققا قۇلاپ ءتۇستى، سونىڭ سالدارىنان بيكەش پاناسىز ءارى قورعانسىز كۇيدە قالدى. سونى كورگەن پايدا قۇدايى نوكەرىن ەرتىپ قىزعا قاراي ۇمتىلدى، ءسويتتى دە ونىڭ موينىنا سالا قۇلاش التىن شىنجىر سالىپ، ۇستاپ الىپ كىرىپتار ەتپەك، تۇتقىنعا اكەتپەك ويى بارداي ىڭعاي كورسەتتى، الايدا سول ارادا امۋر مەن ونىڭ سىبايلاستارى قىزدى ودان تارتىپ الماققا تالاپ قىلعانداي ءتۇر بايقاتتى — وسى قيمىل-قوزعالىستىڭ ءبارى تامبۋريندەر اۋەنى سۇيەمەلدەۋىمەن جاسالىپ جاتتى، ءبارى بيلەپ، مۋزىكا ىرعاعىنا ساي فيگۋرالار ورىنداۋمەن بولدى. اقىر اياعىندا جابايىلار جاۋلاسقانداردى تاتۋلاستىرىپ، قامال-ساراي قابىرعالارىن اسقان ابجىلدىكپەن قايتا قۇراستىرىپ، تىكەيتىپ قويدى، بيكەش سارايىنان قايتا ورىن تەۋىپ، قۇلىپتانىپ الدى جانە وسىمەن بي دە ءبىتتى، كورەرمەندەر بۇعان ۇلكەن ىرزاشىلىق ءبىلدىردى.
دون كيحوت نيمفالاردىڭ بىرىنەن ءبيدى كىم شىعارعانىن، ونى وزدەرىنە كىم ۇيرەتكەنىن سۇرادى. نيمفا وعان مۇنى شىعارعان سەلولارىنداعى ءبىر ءدىني قىزمەتشى ەكەنىن، ونىڭ مۇنداي نارسەلەردى ويلاپ تابۋعا شەبەر ەكەنىن ايتتى.
— بۇل باكالاۆردىڭ با الدە ءدىني قىزمەتكەردىڭ بە، — دەدى دون كيحوت، — كىمنىڭ بولسا دا، شاماسى، باسيلونى ەمەس، كاماچونى جاقتايتىنىنا جانە ونىڭ شىركەۋ قىزمەتىنەن گورى ساتيرامەن شۇعىلدانۋعا كوبىرەك قابىلەتتى ەكەنىنە ءباس تىگۋگە بارمىن. سولاي بولا تۇرسا دا، باسيلونىڭ دارىندىلىعى مەن كاماچونىڭ بايلىعىن بيىنە وتە ءساتتى ەنگىزە بىلگەن!
وسى اڭگىمەنىڭ ءبارىن ەستىگەن سانچو پانسا:
— جۇرت نەعىلسا و قىلسىن، ءوزىم، ايتەۋىر، كاماچو جاعىندامىن، — دەدى.
— ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سانچو، — دەپ سالدى دون كيحوت، — سەنىڭ قارابايىر شارۋا، وعان قوسا كۇشتىلەردىڭ الدىندا شىبىنداپ تۇراتىن بىرەۋ ەكەنىڭ بەلگىلى بولدى.
— كىمنىڭ الدىندا شىبىندايتىنىمدى بىلمەيمىن، — دەدى سانچو كەلىسپەي، — بىلەتىنىم تەك كاماچو قازاندارىنان العان مىناداي عاجاپ سۇيەك-ساياعىمدى باسيلو قازاندارىنان ەشقاشان الا المايتىنىم عانا.
سول ارادا ول دون كيحوتقا قازدار مەن تاۋىقتار جاتقان كاسترولدى كورسەتتى، سوسىن ءبىر تاۋىقتى سۋىرىپ الىپ، الابوتەن تابەتپەن راقاتتانا اساپ جاتىپ، بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— قوي، قۇرىپ كەتسىن ءارى باسيلو، دارىنى دا وزىنە، قابىلەتى دە وزىنە! قالتاڭدا قانشا بولسا، باعاڭ دا سونشا، ءوزىڭ قانشا تۇرساڭ، قالتاڭدا دا سونشا بولادى. اجەم مارقۇم ايتۋشى ەدى، ادام اتاۋلى داۋلەتتى جانە داۋلەتسىز بوپ ەكىگە بولىنەدى دەپ، ءوزى بولسا داۋلەتتىنى ارتىق كورەتىن، ال ءبىزدىڭ زامانىمىزدا، مارحاباتتى مىرزام دون كيحوت، بىلىمگە بايدان گورى اقشاعا بايلار الدەقايدا راقات تۇرمىس كەشەدى، التىن جابۋى بار ەسەك ەرتتەۋلى اتتان ارتىق. مىنە، كاماچونىڭ جاعىندا ەكەنىمدى قايتالاپ ايتىپ تۇرعانىمنىڭ سەبەبى دە وسى: ونىڭ قازاندارىنان اجەپتاۋىر مول سۇيەك-ساياق، ياعني قاز، تاۋىق، ءتۇز قويانى مەن ءۇي قويانىن الۋعا بولادى، ال باسيلو قازاندارىنىڭ ءتۇبى كورىنىپ جاتىر، تۇبىنەن بىردەڭە تابىلسا بىلامىق قانا تابىلادى.
— ايتىپ ءبىتتىڭ بە، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— بىتۋگە ءتيىس بوپ تۇرمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — سەبەبى سىزگە، تاقسىر، ونشا ۇناماعانىن بايقادىم، ويتپەگەن جاعدايدا ءالى ءۇش كۇن بويى بۇلبۇلشا سايرار ەدىم.
— مىلقاۋ بوپ قالعانىڭدى كوزىم تىرىدە كورسەم عوي، سانچو، — دەدى دون كيحوت.
— ساسپاڭىز، — دەدى سانچو، — مەن كوزىڭىز ءتىرى كەزدە-اق قۇرت-قۇمىرسقاعا جەم بولام، ودان سوڭ ءبىرجولا مىلقاۋعا اينالىپ، اقىرزامان ورناعانشا نەمەسە، از دەگەندە، ايتەۋىر، قورقىنىشتى سوتقا جاۋاپ بەرگەنشە ءبىر اۋىز ءتىل قاتپاسىم كامىل.
— ءتىپتى سولاي بولعان كۇندە دە، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — ءبارىبىر سول ۇنسىزدىگىڭ، سانچو، وسى كۇنگە دەيىن سويلەگەنىڭمەن، ءقازىر سويلەپ تۇرعانىڭمەن جانە الداعى ومىرىڭدە سويلەيتىنىڭمەن تەڭەسە الماس ەدى. ونىڭ ۇستىنە سەنەن گورى مەنىڭ بۇرىنىراق دۇنيە سالارىم تابيعيلاۋ نارسە، مىنە، وسى سەبەپتى كوزىم تىرىدە سەنى قۇرىعاندا اس-سۋ ىشكەن نەمەسە ۇيقتاعان كەزدە مىلقاۋعا اينالادى-اۋ دەپ ۇمىتتەنە المايمىن، ال ماعان سودان ارتىقتىڭ كەرەگى دە بولماس ەدى.
— اق-ادال شىنىمدى ايتار بولسام، سەنور، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — اقيكوزگە سەنۋدىڭ قاجەتى جوق، ياعني اجالعا دەيمىن؛ وعان سارى اۋىز بالاپان دا ءبىر، اقساقالدى قاريا دا ءبىر، سونداي-اق ونىڭ جارلى-جاقىبايلاردىڭ جىرتىق لاشىعىنا قالاي ەنسە، كورولدەردىڭ بيىك مۇناراسىنا دا سولاي ءجيى ەنىپ تۇراتىنىن سۆياششەننيگىمىزدەن ەستىگەنىم بار. بۇل مىرزا قىسىلىپ-قىمتىرىلۋدان گورى قارا كۇشىنىڭ كوپتىگىن پاش ەتۋگە قۇشتار. ول استە تالعامپاز ەمەس: ءبارىن شەتىنەن جالماي بەرەدى، ەشتەڭەدەن جەركەنبەيدى، جاسى مەن تەگىنە قاراماي ادامداردى قورجىنىنا توعىتا بەرەدى. تال تۇستە تىنىس العاندى ۇناتاتىن وراقشى قاتارىنا دا جاتپايدى: دامىلسىز ورا بەرەدى جانە ول ءۇشىن قانداي ءشوپ ەكەنى: كوگى مە، كەپكەنى مە — ءبارىبىر، وعان قوسا شايناپ تا جاتپايتىن سەكىلدى، الادى دا اسايدى، نە جولىقسا سونىڭ ءبارىن قىلعىتا بەرەدى، سەبەبى اش قاسقىرداي قوماعاي، ەشقاشان تويىم دەگەندى بىلمەيدى؛ قارىنى بولماعانىمەن، شەمەنى بار سەكىلدى، سەبەبى دۇنيەدەگى ءتىرى جان اتاۋلىنىڭ ءومىرىن باقىراش تولى سالقىن سۋدى سىزدىقتاتىپ سورعانداي اشكوزدەنە سورىپ الادى.
— ءجا، جەتەر، سانچو، توقتاي قال، — دەپ وسى ارادا دون كيحوت ونى ءبولىپ جىبەردى. — وسى بيىگىڭدى جوعالتپا جانە الاسارما، — اقيقاتىندا، اجال حاقىندا شارۋا ادامىنا لايىق قاراپايىمدىلىقپەن بايان ەتكەن بۇل تۇجىرىمىڭ ەڭ ءبىلىمدى دەگەن ۋاعىزشىنىڭ اۋزىنان شىعۋعا لايىقتى. ايتىپ ءجۇرمىن عوي ساعان، سانچو: ەگەر وسىنداي ابزال قابىلەتتەرىڭە اقىلدىڭ زەرەكتىگى قوساقتالسا، ساعان تەك كافەدرانى قولتىعىڭا قىسىپ الىپ، ۋاعىزگەرشىلىك ونەرىڭمەن الەمدى تامساندىرىپ ءجۇرۋ عانا قالار ەدى.
— ادالدىقپەن عۇمىر كەش — مىنە، ەڭ جاقسى ۋاعىز، باسقا ءدىني ءىلىمدى مەن بىلمەيمىن، — دەپ مالىمدەدى سانچو.
— ساعان باسقا ءدىني ءىلىمنىڭ كەرەگى دە جوق، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — ءبىراق تەك ءبىر نارسەنى عانا تۇسىنبەيمىن جانە اقىلىم دا جەتپەيدى: ەگەر دانالىق باستاۋى — قۇدايدان قورقۋ بولسا، وندا وسىنشا ءبىلىم-تانىمدى قايدان جيىپ ءجۇرسىڭ، ويتكەنى جاراتقان يەمىزدەن گورى كەز-كەلگەن كەسىرتكەدەن كوبىرەك قورقاسىڭ عوي؟
— سەنور، ءسىز رىسارلىعىڭىزدىڭ جايىن عانا ءبىلىڭىز، بىرەۋدىڭ قورقاقتىعى مەن باتىرلىعىندا شارۋاڭىز بولماسىن، — دەپ شورت كەستى سانچو، — قۇدايدان قورقۋ جاعىنا كەلگەندە مەن الدىما جان سالمايتىن اداممىن. سوسىن، تاقسىر، مىنا سۇيەك-ساياقتى جاۋكەمدەۋىمە كەڭشىلىك ەتىڭىز، ال قالعانىنىڭ ءبارى — و دۇنيەدە جاۋاپ بەرۋىمىزگە تۋرا كەلەتىن بوس بىلشىل عانا.
سونى ايتىپ، كاسترولدى باسىپ الۋعا كوزسىز باتىرلىقپەن تاپ بەرگەنى سونشا، سونى كورىپ تۇرعان دون كيحوت تا باتىرلانىپ كەتتى جانە وعان قولعابىس ەتپەي قويمايتىنىنا دا كۇمان جوق-تى، ءبىراق بۇعان كەيبىر جاعداياتتار كەدەرگى جاسادى، ال بۇل جايىندا ءارى قاراي اڭگىمە ەتۋگە تۋرا كەلەدى.
ءححى تاراۋ
مۇندا كاماچونىڭ ۇيلەنۋ تويى ودان ءارى جالعاسادى جانە باسقا دا قىزىقتى وقيعالار ورىن الادى.
دون كيحوت پەن سانچو ەكەۋى الدىڭعى تاراۋدا كەلتىرىلگەن اڭگىمەمەن اينالىپ جاتقان كەزدە قاتتى داۋىستار مەن الدەنەندەي ايقاي-ۇيقاي ەستىلدى؛ ايقاي-شۋ شىعارعاندار مۇندا بيە ءمىنىپ كەلگەن شارۋالار ەكەن؛ ەندى ولار جاس جۇبايلارعا قاراي كوسىلتە شاۋىپ بارا جاتتى، ال جۇبايلار بولسا مۋزىكانتتار مەن ساۋىققويلاردى ەرتىپ، سۆياششەننيك پەن جاقىن تۋىستارىنىڭ، ماڭايداعى ەلدى مەكەندەردە تۇراتىن ايگىلى ادامداردىڭ قورشاۋىندا بەرمەن بەتتەپ كەلە جاتقان؛ شەرۋگە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبارى دە مەرەكەدەگىدەي كيىنىپ العان بولاتىن. قالىڭدىققا كوزى تۇسكەن بويدا سانچو بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:
— قۇداي بىلەدى بار عوي، ول دەريەۆنيادا تۇراتىن قىزشا ەمەس، استانالىق ءسانقويشا كيىنگەن! شىن ايتامىن، ۇستىندەگىسى پاتەندەر ەمەس، ەگەر ءوز كوزىم ءوزىمدى الداپ تۇرماسا، اسا قىمبات مارجاندار جانە كۋەنكالىق جاسىل شۇعاسىماق ەمەس، ەڭ ءتاۋىر بارقىت! ال، اناۋ اپپاق ادىپتەر شە، قارابايىر كەنەپتەن دەپ ويلايسىز با؟ جوعا، وللاھي، اتلاستان! ال جۇزىكتەرى شە، گاگاتتان دەيسىز بە؟ قايدا-ان، ەگەر بۇلار التىن ساقينا بولماسا، وڭباي-اق كەتەيىن. جانە التىن بولعاندا قانداي — ايرانداي ءاپپاق ءىنجۋى بار التىن؛ مۇنداي ءىنجۋدىڭ ءارقايسىسى ادامنىڭ كوزىنەن ارتىق تۇرادى. ويبۋي، شاشىنا قاراساڭىزشى! ەگەر تەك ول جاپسىرما شاش بوپ جۇرمەسە، مۇنشالىقتى ۇزىن، مۇنشالىقتى جالقىن شاشتى ءوزىم ءوز بولعالى كورگەن ەمەن. ال، قانە، سىمباتىنان ءبىر ءمىن تاۋىپ كورىڭىزشى! اۋ، بۇل دەگەن بۇتاقتارى قۇرمادان كورىنبەيتىن پالما عوي، شاشى مەن موينىنداعى انە ءبىر الەمىشتەرى سول قۇرمالاردى ەسكە سالادى. وللاھي-بەللاھي شىن ايتام، بۇل دەگەن ناعىز قاسقىر قىز، — مۇندايلار نامىسىن قولدان بەرمەيدى.
دەريەۆنيالىق مانەردەگى بۇل ماقتاۋ دون كيحوتتىڭ كۇلكىسىن كەلتىردى، الايدا ونىڭ ءوزى دە مۇنداي كوزەلدى، اياۋلى حانىمى دۋلسينەيا توبوسسكايانى ەسەپتەمەگەندە، بۇرىن-سوڭدى كورمەگەنى جايىندا تۇجىرىمعا تىرەلدى. كيتەريا سۇلۋدىڭ الپەتى قۋقىلداۋ كورىندى — شاماسى، باسقا دا قالىڭدىقتار سەكىلدى، نەكە قيار الدىندا سىلانىپ-سيپانىپ، وتكەن تۇندە ونشا جاقسى ۇيقتاماعان عوي. شەرۋ جاقىن ماڭايدا، وسى كوك شالعىندا ورناتىلعان، بۇتاقتارمەن كومكەرىلىپ، كىلەم جابىلعان تاقتاي تۇعىرعا قاراي باعىت الدى، نەكە قيۋ سالتاناتى وسى جەردە وتۋگە ءتيىس-تى، سونداي-اق بۇل ارادان ويىندار مەن بيلەردى دە تاماشالاۋعا بولاتىن؛ ءسويتىپ، ءبارى تۇعىرعا ەندى-ەندى جاقىنداعان كەزدە، كەنەت، ارت جاقتان:
— توقتاڭدار، اسىعىستىق جاساپ اعاتتىققا ۇرىنعان جاراندار! — دەگەن قاتتى داۋىس شىقتى.
جۇرتتىڭ ءبارى وسى داۋىس پەن وسى لەبىز ەستىلگەن جاققا جالت قاراسىپ، مۇنى ايتقان ادام ۇستىنە جالىننىڭ ءتىلى سەكىلدى، شاماسى، جىبەكتەن بولسا كەرەك، جاپسىرمالارى بار قارا كامزول كيگەن ەركەك ەكەنىن كوردى. باسىندا (ءبارى دە بىردەن بايقاعانداي) كيپاريس بۇتاقتارىنان ورىلگەن قارالى گۇلتاج بار، قولىنداعى ۇزىن تاياققا سۇيەنىپ تۇر ەكەن. جاقىنىراق كەلگەنىندە ءبارى دە مۇنىڭ سالقام جىگىت باسيلو ەكەنىن كوردى، ونىڭ وسىنداي سالتاناتتى ساتتە اياق استى تاپ بولا كەتكەنىنىڭ ءتۇبى جاقسىلىققا سوقتىرمايتىنىن سەزگەن ولار الگىندەي ايقاي مەن الگىندەي ءسوزدىڭ استارىندا نە جاتقانىن تۇسىنبەي دال بوپ تۇرىپ قالدى.
سىلەسى قاتىپ شارشاپ، ەنتىگىپ قالعان باسيلو اقىرى جاس جۇبايلاردىڭ الدىنا كەلىپ توقتاپ، بولات ۇشتىعى بار تاياعىن جەرگە قادادى، ءتۇسى قۋقىل تارتىپ كەتكەن ول سوسىن كيتەرياعا قاراپ قارلىعىڭقى ءارى ۇزدىككەن ۇنمەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مەيىرىمسىز كيتەريا، ءوزىمىز تۇتىناتىن قاسيەتتى ءدىننىڭ زاڭدارىنا سايكەس، كوزىم ءتىرى تۇرعاندا ەشكىمگە كۇيەۋگە شىعۋىڭا بولمايتىنى ساعان جاقسى ءمالىم. سونىمەن بىرگە، جۇمساعان ۋاقىتىم مەن جاساعان قارەكەتىمنىڭ ناتيجەسى داۋلەتىمدى تاسىتار دەگەن ءۇمىتتىڭ جەتەگىندە جۇرگەن شاعىمدا ار-نامىسىڭا ڭۇقسان كەلتىرمەۋگە، ادەپتىلىك ساقتاۋعا بارىمدى سالعانىم دا سەن ءۇشىن قۇپيا سىر ەمەس، ال سەن بولساڭ ىزگى نيەتىم الدىنداعى پارىزىڭنان باس تارتىپ، ماعان تيەسىلى بولساڭ دا، ءوزىڭدى باسقا بىرەۋدىڭ ىقتيارىنا، — جان راقاتىن تاپتىرار نارسەلەردى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءتىپتى باقىتتىڭ ءوزىن ساتىپ الۋعا مۇمكىندىگى بار ادامنىڭ ىقتيارىنا تاپسىرعالى تۇرسىڭ. ولاي بولسا، ونىڭ باقىتى تولىققاندى بولۋى ءۇشىن (ءوز باسىم ونى مۇنداي باقىتقا لايىق سانامايمىن، الايدا كوكتەگى قۇدىرەت سولاي ۇيعارعان شىعار)، ونىڭ باقىتىنا بوگەت جاساپ، كەدەرگى كەلتىرەتىننىڭ ءبارىن ءوز قولىممەن جويام، ءسويتىپ وعان جول بوساتام. كاماچو باي تاسباۋىر كيتەريامەن بىرگە ۇزاق عۇمىر كەشسىن، كەدەي باسيلو ءولىم تاپسىن — ونى كورگە تىققان قۋانىش-شاتتىعىنىڭ قاناتىن قيعان جوقشىلىق!
وسى سوزدەردى ايتىپ باسيلو جەرگە قاداۋلى تۇرعان تاياعىنا جارماستى، تارتىپ قالعانىندا تومەنگى بولەگى جەردە قالىپ قويدى: ول — قىن بولىپ شىقتى، ال قىنعا قىسقالاۋ سەمسەر سۇعۋلى تۇر ەكەن؛ سەمسەردىڭ تۇتقا جاق ەكىنشى ۇشىن جەرگە قاداپ جىبەرگەن باسيلو ەس-تۇس جوق اسىعىستىقپەن جانە العان بەتتەن اينىماس باتىلدىقپەن سەمسەرگە قۇلاي كەتتى، قانعا بويالعان سەمسەر قاس قاعىم ساتتە-اق دەنەسىنە جارتىسىنا شەيىن كىرىپ، جارىپ ءوتتى، ءسويتىپ ءوز قارۋىنا شانشىلعان بەيباق قانعا مالشىنىپ جەرگە قۇلاپ ءتۇستى.
باسيلونىڭ باسىنا تۇسكەن باقىتسىزدىق پەن مىنا كەلەڭسىز جاعدايدان جۇرەگى قان جىلاعان دوستارى وعان كومەك بەرۋگە ۇمتىلدى؛ روسينانتىن بىلاي قالدىرعان دون كيحوت تا اسىعا جەتىپ، ونى قولىنا كوتەرىپ الىپ، ارەڭ تىنىستاپ جاتقانىنا كوز جەتكىزدى. سەمسەردى سۋىرىپ تاستاعىلارى كەلگەن، الايدا سول جەردە تۇرعان سۆياششەننيك ارىزداسۋعا دەيىن الماي تۇرا تۇرۋ كەرەگىن ايتتى، ايتپەسە، سەمسەردى سۋىرىپ الساڭدار، باسيلو سول بويدا جان تاپسىرادى، دەدى. بۇل ەكى ارالىقتا باسيلو تىرشىلىك بەلگىسىن بىلدىرە باستادى، سوسىن ءالسىز دە ايانىشتى ۇنمەن بىلاي دەدى:
— ەگەر سەن، راقىمسىز كيتەريا، ءولىم اۋزىندا جاتقان ماعان ايەلىم بولۋعا ىرزا ەكەنىڭدى ءبىلدىرىپ قولىڭدى بەرسەڭ، وندا مەن ەسالاڭدىعىمدى اقتاپ الاتىن سىلتاۋىم بار دەگەن ويمەن ولگەن بولار ەم، ويتكەنى تەك سونىڭ ارقاسىندا عانا سەندىك بولۋ راقاتىنا بولەنەر ەم.
بۇعان جاۋاپ رەتىندە سۆياششەننيك باسيلوعا ءتان قىزىعىنان گورى جانىنىڭ جاھاننامنان امان قالۋى تۋراسىندا وي كەشكەنى ماقۇل بولاتىنىن، قۇدايدان كۇنالارى مەن قاتىگەز قىلىعىن كەشىرۋىن سۇراپ جالىنىپ-جالبارىنۋى كەرەگىن ايتتى. باسيلو كيتەريا وزىنە كەلىسىم بەرمەيىنشە ءولىپ كەتسە دە ارىزداسپايتىنىن، تەك وسى قۋانىش قانا ەرىك-جىگەرىن نىعايتىپ، ارىزداسارلىق كۇش تاۋىپ بەرەتىنىن ءمالىم ەتتى.
جارالىنىڭ ءسوزىن ەستىگەن دون كيحوت قاتتى داۋىستاپ، ونىڭ ءوتىنىشى ابدەن زاڭدى دا قيسىندى، وعان قوسا ورىنداۋعا جەڭىل ەكەنىن، ەگەردە سەنور كاماچو سەنورا كيتەريامەن ىزگى نيەتتى باسيلونىڭ جەسىرى رەتىندە نەكەگە تۇرسا، وندا ونىڭ قىزدى اكەسىنىڭ ءوز قولىنان الۋمەن تەڭ دارەجەدە قۇرمەتكە بولەنەتىنىن جاريا قىلدى:
— ءقازىر تەك “ءيا” دەگەن ءسوزدى ايتۋ عانا تالاپ ەتىلەدى جانە بۇل ءسوزدى ايتۋ قالىڭدىققا ەشقانداي مىندەت جۇكتەمەيدى، ويتكەنى كۇيەۋ جىگىتكە نەكە توسەگى قابىردەن بۇيىرعالى تۇر.
كاماچو مۇنىڭ ءبارىن ەستىپ تۇردى جانە مۇنىڭ ءبارى ونى ءارى اشىندىرىپ، ءارى ابىرجىتىپ جىبەرگەندىكتەن نە ىستەپ، نە قويارىن دا، قانداي جاۋاپ قايتارارىن دا بىلمەدى؛ الايدا باسيلو دوستارىنىڭ وعان كيتەريانىڭ ءولىم اۋزىندا جاتقان اداممەن نەكەگە تۇرۋىنا كەڭشىلىك جاساۋى كەرەگىن، ويتپەگەن جاعدايدا انا دۇنيەگە كوڭىلى تىنشىماي اتتانعان باسيلونىڭ جانى جابىرقاۋ بولاتىنىن ايتىپ تابانداپ تۇرىپ العانى سونشا، اقىر سوڭىندا ولار كاماچونى ەگەر كيتەريا كەلىسسە قارسىلىق بىلدىرمەيتىنىن، ويتكەنى ءوز تىلەگىنىڭ ورىندالۋى تەك كىرپىك قاعىمعا عانا كەيىن شەگىنەتىنىن ايتۋعا كوندىردى، دۇرىسىراعى، ءماجبۇر ەتتى.
سول ارادا ءبارى كيتەرياعا جۇگىرىپ كەلىپ، ءبىرى جىلاپ، ءبىرى جالبارىنىپ، ەندى ءبىرى ورىندى دالەل كەلتىرىپ بەيشارا باسيلوعا كەلىسىمىن بەرۋگە ۇگىتتەي باستادى، قىز بولسا، مارماردەن بەتەر جانسىز، مۇسىننەن بەتەر قيمىلسىز سەكىلدى بوپ كورىندى، شاماسى، نە دەرىن بىلمەي تۇرعان سياقتى ەدى، ال، راسىندا، جاۋاپ قايتارۋعا ىنتاسى دا، ىقىلاسى دا جوق-تى، ەگەر سۆياششەننيك ءبىر شەشىمگە كەلۋى كەرەگىن، ويتكەنى باسيلونىڭ جانى تانىنەن اجىراۋعا جاقىن قالعانىن، نە دە بولسا ءبىر جاعىنا شىعۋى قاجەت ەكەنىن ايتپاعاندا، بالكىم، جاۋاپ قايتارماس تا ەدى. بۇدان سوڭ ابىرجىپ-ابدىراعان، كەيىپ-كەسكىنىنەن قاتتى قايعىرىپ، وكىنىشكە باتقانى ايقىن اڭعارىلىپ تۇرعان كيتەريا سۇلۋ ءلام دەپ جاق اشپاستان باسيلوعا قاراي بەت الدى، ال اناۋ بولسا بۇل كەزدە كوزى الارىپ، ءجيى-جيى ءارى ۇزدىگە تىنىس الىپ، كيتەريانىڭ ەسىمىن ەستىلەر-ەستىلمەس كۇبىرلەپ جاتقان جانە وسىنداي نىشاندارىنا قاراعاندا حريستيان بوپ ەمەس، ءماجۋسي بوپ ولەتىندەي كورىنگەن. كيتەريا ونىڭ قاسىنا جاقىنداپ كەلدى دە، ءتىل قاتپاستان جۇرەلەپ وتىرا كەتىپ، وعان قولىڭدى سوز دەگەن يشارات جاسادى. باسيلو كوزىن اشىپ، قىزعا تەسىلە قاراپ قالدى، سوسىن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— بەۋ، كيتەريا! قانشالىقتى جاناشىر ەكەنىڭدى كورسەتپەككە كەلىپ تۇرعان وسى ءبىر ءسات ماعان وتە اۋىر ءتيىپ تۇر: اياۋشىلىق ءبىلدىرۋىڭ ءومىرىمنىڭ وزەگىن ۇزەتىن پىشاققا اينالماقشى، ويتكەنى قالاۋلىڭ ەكەندىگىم جايىنداعى ويدان جان راقاتىن تابۋعا شامام كەلمەي جاتىر، سول سياقتى ازابىمدى دوعارارلىقتاي دا دارمەنىم جوق، سەبەبى اجالدىڭ ۇرەيلى كولەڭكەسى جانارىمدى تىم جەدەل تۇمشالاپ بارادى. سەنەن وتىنەرىم بىرەۋ عانا، بەۋ قاسىرەتتى جۇلدىزىم: ەگەر كەلىسىم بەرۋىمدى سۇراساڭ جانە ءوزىڭ دە ماعان كەلىسىم بەرگىڭ كەلسە، وندا مۇنى مەنى ەسىركەۋ ءۇشىن نەمەسە قايتادان الداۋسىراتۋ ءۇشىن جاساما، — جوق، سەن قولىڭدى زاڭدى جۇبايىڭا ءوز ەركىڭمەن سوزىپ تۇرعانىڭدى مويىندا جانە سونى جاريا ەت، ويتكەنى ءدال وسىنداي ساتتە مەنى الداۋدىڭ جانە ءمۇلايىمسۋدىڭ رەتى جوق، ويتكەنى ءوز باسىم سەنىڭ الدىڭدا ءاردايىم شىنشىل بولعام.
وسى سوزدەردى ايتىپ جاتىپ ول الدەنەشە رەت ەستەن تانىپ قالدى، قاسىندا تۇرعاندار سونى كورىپ، ەگەر تاعى ءبىر وسىلاي تالىپ تۇسسە قۇدايعا جانىن تاپسىرىپ تا قويادى-اۋ دەپ قورىقتى. كيتەريا اسا ءبىر يبالىلىقپەن ءارى ۇيالشاقتاپ، وڭ قولىن باسيلونىڭ قولىنا قويىپ، بىلاي دەدى:
— بۇل دۇنيەدە مەنى ەشكىم العان بەتىمنەن اينىتا المايدى. ءسويتىپ، ەندى زاڭدى جۇبايىڭ بولۋعا ىرزاشىلىق بىلدىرگەنىمنىڭ بەلگىسى رەتىندە ساعان قولىمدى ءوز ەركىممەن ۇسىنام جانە ەگەر ءوز قالاۋىڭمەن ۇسىنساڭ، ەگەر اسىعىس ارەكەتىڭ ناتيجەسىندە تارتىپ جاتقان تاۋقىمەتىڭنىڭ سالدارىنان پايىم-پاراساتىڭ داعدارىسقا ۇشىراپ، اقىل-ويىڭنان اداسىپ قالىپ جۇرمەسەڭ، سەنىڭ دە قولىڭدى قابىل الام.
— داعدارۋدان دا، دەلقۇلىلىقتان دا امان قالپىمدا جانە جاراتقان يەم وزىمە تارتۋ ەتكەن اقىل-ويىمنىڭ ساۋ-سالەمەت جاعدايىندا ساعان قولىمدى بەرەم، — دەپ جاۋاپ قاتتى باسيلو. — مىنە، تاپ وسى قالپىمدا كۇيەۋىڭ رەتىندە ساعان ءباسى-بۇتىن بەرىلىپ، تاعدىرىمدى قولىڭا تاپسىرام.
— ال، مەن ايەلىڭ رەتىندە ساعان ءباسى-بۇتىن بەرىلىپ، تاعدىرىمدى قولىڭا تاپسىرام، — دەپ ءىلىپ اكەتتى كيتەريا، — سەن ۇزاق جىل عۇمىر كەش مەيلى، نە وسى ءقازىر سەنى قۇشاعىمنان سۋىرىپ مولاعا الىپ كەتسىن مەيلى، ماعان ءبارىبىر.
— اۋىر جاراقات العان جىگىتتىڭ مۇنشالىقتى كوپ سويلەيتىنى قالاي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سول ارادا سانچو پانسا. — سۇيىسپەنشىلىگى جايىندا ۇزدىككەندى قويىپ، جانىن جاھاننامنان امان ساقتاۋ جونىندە ويلانسىن دەپ ايتىڭدارشى وعان: مەنىڭشە، ونىڭ جانى ءتانىن تاستاپ شىققىسى كەلمەيتىن سياقتى، ءتىلىنىڭ ۇشىندا تىپىرشۋمەن ءجۇر.
ءسويتىپ، باسيلو مەن كيتەريا ءبىرىن-بىرى قولىنان ۇستادى، قاتتى تولقىعاننان كوزىنە جاس ۇيىرىلگەن سۆياششەننيك ولارعا باتاسىن بەرىپ، كۇيەۋ جىگىتتىڭ جانى و دۇنيەدە جاي تابۋىنا باعىشتاپ دۇعا وقي باستادى، ال كۇيەۋ جىگىت بولسا باتا العان بويدا-اق ورنىنان لىپ ەتىپ ۇشىپ تۇردى دا، ىشىنە قادالعان سەمسەرىن تاڭعالارلىق شاپشاڭدىقپەن سۋىرىپ الدى — دەنەسى وعان قىننىڭ قىزمەتىن اتقارعان ەكەن. جۇرت بۇعان قاتتى تاڭىرقانىستى، ال ىشتەرىندەگى زەيىندىلىگىنەن زەردەسىزدىگى باسىم كەيبىرى:
— عاجايىپ! عاجايىپ! — ايقاي سالدى.
الايدا، باسيلو:
— ەشقانداي دا “عاجايىپ، عاجايىپ” ەمەس، ايلا، ايلا! — دەپ ءمالىم ەتتى.
اسىپ-ساسىپ، نە ىستەرىن بىلمەي داعدارىپ قالعان سۆياششەننيك جۇگىرىپ بارىپ ونىڭ جاراقاتىن قولىمەن سيپاپ كورە باستادى، ءسويتىپ سەمسەردىڭ ءجۇزى جىگىت دەنەسىنىڭ جۇمساق ەتى مەن قابىرعالارىنان وتپەي، وسى اراعا اسقان شەبەرلىكپەن ورناتىلعان جانە قان تولتىرىلعان، — كەيىن ءمالىم بولعانىنداي، ايرىقشا تاسىلمەن ازىرلەنگەندىكتەن قان ۇيىماپتى، — تەمىر تۇتىك ارقىلى وتكەنىنە كوز جەتكىزدى. اقىر اياعىندا سۆياششەننيك، كاماچو جانە سول جەردە بولعانداردىڭ ءبارى دەرلىك باسيلونىڭ وزدەرىن اقىماق قىپ، تاقىرشاققا وتىرعىزىپ كەتكەنىن ءتۇسىندى. الايدا، بۇل قالجىڭ قالىڭدىقتى، شاماسى، ونشا وكىندىرمەگەن سەكىلدى، — كەرىسىنشە، نەكەسى الداپ-ارباۋ ارقىلى قيىلدى، سوندىقتان زاڭدى دەپ ەسەپتەلمەيدى دەگەندى ەستىگەندە، بەرگەن ءسوزىن قايتىپ المايتىنىن ءمالىم ەتتى، وسىعان قاراپ جۇرت مۇنىڭ ءبارىن كيتەريا مەن باسيلو وزدەرى ۇيىمداستىرعان، ەكەۋىنىڭ ىم-جىمى ءبىر بولعان دەگەن بايلامعا كەلدى؛ كاماچو مەن ونىڭ كۋالارى بولسا، قاتتى اشۋعا ءمىنىپ، باقتالاستان كەك قايتارۋ ءۇشىن قارۋ قولدانۋدى ۇيعاردى، ءسويتىپ سەمسەرلەرىن سۋىرىپ باسيلوعا تۇرا ۇمتىلدى، الايدا سول قاس قاعىمدا باسيلونى قورعاۋ ماقساتىندا دا سونشاما سەمسەر سۋىرىلدى، ءتىپتى دون كيحوتتىڭ ءوزى دە اتقا قونىپ، نايزاسىن قولىنا ۇستاپ، قالقانىمەن بارىنشا وڭتايلى كولەگەيلەنىپ، توپتى جارىپ ءوتىپ العا شىقتى. مۇنداي جاعىمسىز ىستەر وزىنە ەشقاشان ۇناپ كورمەگەن جانە قىزىقتىرماعان سانچو قازانداردىڭ قالتارىسىنا، — سونىڭ بىرىنەن اسا ءدامدى سۇيەك-ساياق الىپ تا ۇلگەرگەن جايى بار-دى، — بوي تاسالادى، ويتكەنى بۇل جەردىڭ كيەلى ەكەنىنە جانە كىم-كىمگە دە قاستەرلى سانالاتىنىنا سەنىمى نىق بولاتىن. سول ەكى ارالىقتا دون كيحوت قاتتى داۋىستاپ سويلەپ كەتتى:
— توقتاڭدار، سەنورلار، توقتاي قالىڭدار! ماحابباتتان كورگەن ءجابىرى ءۇشىن كەك قايتارۋعا ەشكىمنىڭ قاقى جوق. ماحاببات پەن سوعىستىڭ بىر-بىرىنەن ايىرماسى از ەكەنىن قاپەرگە الىڭدار، ەندەشە جاۋدى جەڭۋ ءۇشىن سوعىستا ءتۇرلى ايلا-شارعى قولدانۋ — رۇقسات ەتىلگەن جانە ادەتتەگى ارەكەت بولسا، ماحاببات مايداندارى مەن سايىستارىندا دا كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن نە قيلى قيتۇرقىعا بارۋدىڭ سوكەتتىگى جوق — تەك بۇل امالدار سۇيگەن ادامىن جابىرلەپ، ابىرويىن توكپەسە بولدى. كيتەرياعا باسيلومەن، باسيلوعا كيتەريامەن تابىسۋ جازعان بولاتىن: جاراتقاننىڭ ءادىل دە ۇنامدى شەشىمى وسىنداي ەدى. كاماچو — باي ادام، ءوزى ۇناتقاننىڭ ءبارىن قاي جەردەن بولسىن، قاشان بولسىن جانە قالاي زاۋقى سوقسا سولاي ساتىپ الا الادى. ال، باسيلونىڭ، جۇرت ايتاتىنداي، جالعىز توقتىسى عانا بار، ال ونى ودان تارتىپ الۋعا، قانشالىقتى قۇدىرەتتى بولسىن مەيلى، ەشكىمنىڭ قاقى جوق، ويتكەنى قۇداي قوسقاندى ادام اجىراتپاۋعا ءتيىس، ال كىمدە-كىم اجىراتۋعا تالاپ قىلسا، ول ەڭ الدىمەن نايزامنىڭ وتكىر ۇشتىعىنان ءدام تاتۋعا ءتيىس بولادى.
سول ارادا ونىڭ نايزاسىن بار كۇشپەن ەكىلەنىپ جانە ەرەكشە ەپتىلىكپەن وڭدى-سولدى بۇلعاعانى سونشا، ونى تانىمايتىنداردىڭ ازا بويى قازا بولدى. ال كيتەريانىڭ مەنسىنبەۋشىلىگى كاماچونىڭ كوڭىلىن جەر قىلعانى سونداي، ودان سول بويدا-اق جەرىنىپ كەتتى، سول سەبەپتى ءار نارسەنىڭ رەتىن بىلەتىن، كورگەنى كوپ سۆياششەننيكتىڭ جۇباتۋ سوزدەرى كاماچو مەن جاقتاستارىنىڭ كوكەيىنەن شىققاندىقتان، كوڭىلى جاي تاپقان ولار ساباسىنا ءتۇسىپ، سەمسەرلەرىن قىنعا سۇقتى؛ ەندى ولار ايلاكەرلىك جاساعان باسيلودان گورى، تۇراقسىزدىق جاساعان كيتەريانى كوبىرەك كىنالاپ جاتقان-دى؛ ال، كاماچو بولسا، باسيلونى جاستايىنان ۇناتاتىن كيتەريا كۇيەۋگە شىققان كۇندە دە، ءبارىبىر، ونى ۇناتۋىن قويماس ەدى، سوندىقتان ول، كاماچو، كيتەريادان قۇتىلعانى ءۇشىن قۇدايعا كوپتەن-كوپ العىس ايتۋعا ءتيىس، ءبىراق ەشقانداي نارازىلىق بىلدىرمەگەنى ءجون دەگەن توقتامعا كەلدى.
كاماچو مەن ونىڭ جاساعى جۋاسىپ، ساباسىنا تۇسكەن سوڭ باسيلونىڭ جاساعى دا تىنىش تاپتى، ال كاماچو باي قالجىڭعا رەنجىمەگەنىن، وعان بالەندەي ءمان بەرمەيتىنىن كورسەتپەككە، بەينە ءبىر شىنىمەن-اق ءوزىنىڭ ۇيلەنۋ تويى ءوتىپ جاتقانداي، ويىن-ساۋىقتى ودان ءارى جالعاستىرۋعا نيەت قىلدى، الايدا باسيلو مەن قالىڭدىعى، سونداي-اق ولاردىڭ تىلەۋلەستەرى بۇل مەيرامعا قاتىسۋعا ىقىلاس بىلدىرمەي، باسيلو تۇراتىن سەلوعا اتتانىپ كەتتى: بايلاردىڭ جانىندا جاعىمپازدار مەن قۇيىرشىقتار قاشاندا قاپتاپ جۇرەتىنى سەكىلدى، كەدەيلەردە دە، ەگەر ولار ىزگى نيەتتى جانە پاراساتتى ادام بولسا، بىرگە ەرىپ جۇرەتىن، قۇرمەتتەيتىن جانە قورعايتىن دوستار بولادى.
باسيلونىڭ جاساعى دون كيحوتتى دا شاقىردى، سەبەبى ونى قۇرمەت تۇتۋعا لايىق ءارى ەر مىنەزدى ادام دەپ باعالاعان-دى. كاماچونىڭ اس تا توك تويىندا، — ايتا كەتەرلىگى، بۇل توي ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن سوزىلىپتى، — بولا المايتىنىن بىلگەن سانچونىڭ عانا قاباعى جازىلمادى؛ وسى جاعداياتقا بايلانىستى، قاپالى دا قامكوڭىل سانچو مىرزاسى مەن باسيلو دوستارىنىڭ سوڭىندا سالپاقتاپ كەلە جاتتى؛ ول ەگيپەت قازاندارىن ارتتا قالدىرىپ بارا جاتىر ەدى، الايدا ول قازانداردىڭ جارقىن بەينەسى جۇرەگىندە بولاتىن، ال وزىمەن بىرگە كاسترولگە سالىپ اكەتىپ بارا جاتقان، ءبارىن تۇگەل دەرلىك جەپ، تۇگەل دەرلىك تاۋىسۋعا قالعان سۇيەك-ساياقتار بولسا، وزىنە جوعالتقان يگىلىكتەرىنىڭ عالاماتتىعى مەن شەكتەن تىس مولدىعىنىڭ ايعاق-نىشانى سەكىلدى ەلەس بەرەتىن؛ وسىلايشا، تەرەڭ ويعا شومىپ تۇنجىراعان، الايدا قارىنى توق سانچو سۇر جورعاسىن تەپەڭدەتىپ روسينانتتىڭ سوڭىنان ەرىپ كەلە جاتتى.
ءححىى تاراۋ
بۇل تاراۋدا لامانچانىڭ قاق تورىندە ورنالاسقان مونتەسينوس ۇڭگىرىندەگى ۇرەيلى شىتىرمان وقيعا جونىندە جانە بۇل وقيعانىڭ ايبىندى لامانچالىق دون كيحوت ءۇشىن اسا ابىرويلى اياقتالعانى جايىندا اڭگىمەلەنەدى
وزدەرىن جاقتاعانىنىڭ قارىمتاسى ءۇشىن جاس جۇبايلار دون كيحوتقا قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن كوپ قۇرمەت-قوشەمەت كورسەتتى، باتىرلىعىنا قالاي قايران قالسا، دانالىعىنا دا سولاي تاڭىرقانىسىپ، ەرلىگىن باعالاپ ەكىنشى سيدكە، ءدىلمارلىعىن باعالاپ ەكىنشى سيسەرونعا تەڭەدى. اقپەيىل سانچو جاس جۇبايلار ەسەبىنەن ءۇش كۇن بويى قاتارىنان مەلدەكتەدى، ال ولار، ايتقاندايىن، جالعان جاراقات جايىندا كيتەريا سۇلۋعا الدىن-الا حابار ەتىلمەگەنىن، بۇل اۋرەشىلىكتى باسيلونىڭ ءوزى ويلاپ تاپقانىن جانە ءبارى دە ويداعىداي بولار دەپ دامەلەنگەنىن، اقىرى، شىن مانىندە دە سولاي بوپ شىققانىن ءمالىم ەتتى؛ دەي تۇرعانمەن، باسيلونىڭ مويىنداۋىنشا، قاجەتتىلىك تۋعان جاعدايدا ءوز ارەكەتىن قولداپ، وتىرىگى اشكەرەلەنىپ قالۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن، ويعا العان ءىسى جايىندا دوستارىنىڭ كەيبىرىنە، ءبارىبىر، ايتۋىنا تۋرا كەلىپتى.
— ىزگى ماقساتتى كوزدەگەن ءىستى الدامىش دەۋگە استە بولمايدى، — دەدى دون كيحوت.
بۇدان سوڭ ول ءبىر-بىرىن سۇيەتىن ەكى جاننىڭ نەكەگە تۇرۋى اسا ءبىر عانيبەت نارسە بوپ تابىلاتىنىن، ال ماحابباتتىڭ ەڭ قاس جاۋى اشتىق پەن كوز اشتىرماس جوقشىلىق ەكەنىن، ويتكەنى ماحاببات دەگەن، اسىرەسە ناقسۇيەر عاشىعىنا قول جەتكىزگەن شاقتا، ۇزىلمەس-تىنباس شاتتىق، شالىقتاۋ مەن جان راقاتىن تابۋعا اينالاتىنىن، مىنە، تاپ وسى كەزدە ونى بىتىسپەس جاۋى — جوقشىلىق پەن كەدەيلىك قىسپاققا الاتىنىن ايتىپ ءوتتى؛ مۇنىڭ ءبارىن ول، دون كيحوت، ونەردىڭ سەنور باسيلو ءوزى ۇلكەن ىقىلاس بىلدىرەتىن تۇرلەرىمەن اينالىسۋدان تىيىلعانى ءجون دەگەن ماعىنادا قۇلاققاعىس ەتىپ وتىر، ويتكەنى مۇنداي جاتتىعۋلار وعان اتاق اپەرگەنىمەن اقشا اكەلمەيدى، سوندىقتان ول وزىنە ءارى زاڭدى، ءارى اقىل-ايلا قاجەت بولاتىن جولمەن داۋلەت جيۋى قاجەت، ال ەپتەيلى دە ەڭبەكقور ادام مۇنداي جولدى قايتسە دە تاپپاي قويمايدى. ايداي سۇلۋ ايەلى بار قۇرمەتتى كەدەي (الايدا، اقيقاتىنا كەلسەك، كەدەيگە قۇرمەت كورسەتىلەتىن كەز كەمدە-كەم) شىن مانىندەگى اسىل قازىنا يەسى، ال ونى ودان تارتىپ الۋ دا ءبىر — ونىڭ ار-نامىسىن تارتىپ الىپ، اياققا تاپتاۋ دا ءبىر. كەدەيگە تۇرمىسقا شىققان سۇلۋ دا ءجىبى ءتۇزۋ ايەلدى لاۆرمەن جانە پالما بۇتاعىمەن، جەڭىس جانە سالتانات گۇلتاجىمەن ماراپاتتاعان ءجون. سۇلۋلىق ونى كورىپ، ءبىلىپ تۇرعانداردىڭ جۇرەگىن وز-وزىنەن جاۋلاپ الادى، — تاكاپپار بۇركىتتەر مەن بيىكتە سامعايتىن باسقا دا قۇستاردى ول وزىنە قۇددى ءبىر ءدامى اۋىزدان كەتپەس شىرعا ءتارىزدى تارتادى، ءبىراق سۇلۋلىققا تاپشىلىق پەن جوقشىلىق سەرىكتەسسە، وندا وعان قارعا، قۇزعىن جانە باسقا دا جىرتقىش قۇستار ۇيىرسەكتەيدى، مىنە وسىنداي سىن-سىناقتان سۇرىنبەي وتكەندەر عانا جۇبايىنىڭ گۇلتاجى اتانۋعا لايىقتى.
— مىنا ءسوزىمدى ۇمىتپاڭىز، زەردەلى باسيلو، — دەپ دون كيحوت اڭگىمەسىن ارمەن جالعادى، — الدەبىر دانىشپان ايتىپتى: جەر-دۇنيەدە ءبىر عانا لايىقتى ايەل بار، دەپتى؛ سوسىن: اركىم ءوز جۇبايىن سول جالعىز عانا لايىقتى ايەل دەپ ويلاۋعا جانە ەسەپتەۋگە ءتيىس، سوندا كوڭىلى تىنىش بولادى، دەپ كەڭەس بەرىپتى. مەن بويداقپىن، ۇيلەنۋدىڭ جايى وسى كۇنگە شەيىن قاپەرىمە كىرمەپتى، دەي تۇرعانمەن، ەگەر بىرەۋ-مىرەۋ مەنەن لايىقتى ايەلدى قالاي تابۋعا بولادى دەپ سۇراسا، وعان ءتاۋىر كەڭەس بەرۋگە تاۋەكەل ەتەر ەم. ەڭ اۋەلى ايەلدىڭ داۋلەتىنەن بۇرىن جاقسى اتى جايىندا ويلانۋى كەرەگىن ايتار ەدىم، ويتكەنى ىزگى قاسيەتتەر يەسى بوپ تابىلاتىن ايەل جونىندەگى جاقسى لەپەس تەك ول شىن مانىندە سونداي بولعاندىعىنان عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە جۇرتتىڭ ونى ىزگى قاسيەتتەر يەسى سانايتىندىعىنا دا بايلانىستى كەڭىنەن تارايدى: ولاي بولاتىن سەبەبى، ايەلگە قۇپيا كەمشىلىكتەرىنەن گورى ءوزىن شەكتەن تىس ەركىن ۇستايتىندىعى مەن كوزگە ۇرىپ تۇرعان ۇياتسىزدىعى كوبىرەك زيانىن تيگىزەدى. ەگەر ۇيىڭە جاقسى ايەلدى اكەپ كىرگىزسەڭ، ونىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن ساقتاۋ جانە ءتىپتى ونان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندە كوپ اۋرە بولۋدىڭ قاجەتى جوق، ال ەگەر جامان ايەلدى اكەپ كىرگىزسەڭ، ونى تاربيەلەۋ استە وڭايعا تۇسپەيدى، ويتكەنى ءبىر شەتىن قاسيەتتەن ەكىنشى شەتىن قاسيەتكە اۋىسۋ جەڭىل شارۋا ەمەس. مەن مۇلدەم مۇمكىن ەمەس دەپ تۇرعام جوق، ءبىراق، ءوز ويىمشا، بۇل كوپ قيىندىق اكەلەتىن بولۋعا ءتيىس.
مۇنىڭ ءبارىن تىڭداپ العان سانچو وزىنە-وزى بىلاي دەدى: “ساليقالى دا سىندارلى بىردەڭە الدەقالاي اۋزىمنان شىعا قالسا، ادەتتە مىرزام: ساعان تەك كافەدرانى قولتىعىڭا قىسىپ الىپ، كۇللى الەمدى كەزىپ، حالىقتى ۋاعىزشىلىق ونەرىڭمەن تامساندىرۋ عانا قالىپ تۇر، دەپ بوستىرەدى، ال مەن ول جونىندە بىلاي دەگەن بولار ەم: ناقىل سوزدەردى ۇيىپ-توگىپ، اقىل ايتۋعا شەبەرلىگى سونداي، وعان تەك ءبىر كافەدرانى عانا قولتىعىنا قىسۋ از، ءار ساۋساعىنا ەكەۋ-ەكەۋدەن كيگىزىپ الىپ، ۋاعىزدى وڭدى-سولدى بۇرقىراتا بەرۋ عانا قالىپ تۇرعانداي. بۇل كەزبە رىسار نەعىلعان جان ءوزى، بىلمەيتىن نارسەسى جوق! ءاۋ باستا مەن ونى تەك رىسارلىق قارەكەتتەن باسقانى قاقپايتىن شىعار دەگەم، استە ولاي بولماي شىقتى: بارىنە ارالاسادى، بارلىق جەرگە تۇمسىعىن سۇعادى”.
سانچو وسىلاي كۇبىرلەپ وتىرعان، ونى دون كيحوت ەستىپ قالىپ:
— سەن نە دەپ كۇبىرلەپ وتىرسىڭ، سانچو؟ — دەپ سۇرادى.
— مەن ەشتەڭە ايتىپ تا، كۇبىرلەپ تە وتىرعام جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — مەن تەك: شىركىن-اي، اقىل-كەڭەستەرىڭىزدى ءوزىم ۇيلەنبەس بۇرىن ەستىسەم قانداي جاقسى بولاتىن ەدى، دەپ ويلادىم، — سويتسەم، ءقازىر، بالكىم: “بايلانباعان بۇقا جاقسى جالانادى”، دەپ جۇرەر ەدىم.
— نەمەنە، تەرەساڭ سونشالىقتى جامان با، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ونشا جامان دا ەمەس، ونشا جاقسى دا ەمەس، — دەپ جاۋاپ قايتاردى سانچو. — نە قىلعاندا دا، ايتەۋىر، كوڭىلىمدەگىدەي ەمەس.
— ايەلىڭدى جازعىرىپ ابىروي تاپپايسىڭ، ويتكەنى ول باللارىڭنىڭ اناسى عوي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت.
— ەندى ەكەۋىمىزدىڭ ەسەبىمىز تۇگەل، — دەدى سانچو كەلىسىڭكىرەمەي، — ول دا كەيدە زاۋقى سوققاندا، اسىرەسە بىرەۋدەن قىزعانعاندا، مەنى جاقسىلاپ جازعىرىپ الادى، — ابدەن قۇلاعىمنىڭ قۇرىشىن قاندىرادى.
ءسويتىپ ولار جاس جۇبايلاردا ءۇش كۇن قوناق بولدى، جۇبايلار بۇلاردى پاتشاداي قۇرمەت تۇتىپ، توبەلەرىنە كوتەردى. دون كيحوت سايىسكەر-ليسەنسياتتان وزدەرىن مونتەسينوس ۇڭگىرىنە باستاپ باراتىن جولباسشى تاۋىپ بەرۋىن سۇرادى، ويتكەنى سونىڭ ىشىنە دەندەپ ەنىپ، وسى توڭىرەكتەگى جۇرتتىڭ ونداعى عاجايىپتار جايىندا ايتىپ جۇرگەنى شىن الدە جالعان ەكەنىنە ءىس جۇزىندە كوز جەتكىزۋگە ىنتىق بوپ تۇر ەدى. ليسەنسيات وعان نەمەرە ءىنىسىن قوسىپ بەرەتىنىن، ونىڭ ۇزدىك ۇلگەرىمدى ستۋدەنت ءارى رىسارلىق رومانداردى كەرەمەت ۇناتاتىن جىگىت ەكەنىن ايتتى، سونداي-اق بۇل ستۋدەنتتىڭ ولاردى ۇڭگىردىڭ اۋزىنا دەيىن الىپ باراتىنىن، ودان سوڭ جالعىز تەك لامانچاعا عانا ەمەس، مۇقىم يسپانياعا داڭقى جايىلعان رۋيدەرا ايدىندارىن دا كورسەتەتىنىن حابارلادى؛ وعان قوسا، ليسەنسيات دون كيحوتتىڭ ستۋدەنتپەن ەكەۋارا اڭگىمەدەن دە ءلاززات تابا الاتىنىن، ويتكەنى ونىڭ باسپا ءجۇزىن كورۋگە جانە شونجارلارعا باعىشتالۋعا ابدەن لايىق كىتاپتار جازىپ جۇرگەنىن قۇلاققاعىس ەتتى. ايتقانداي-اق، ۇزاماي ەرتتەلگەن ەرىنە الدە الاباجاق كىلەم، الدە الاباجاق كەندىر ماتا جابىلعان بۋاز ءماشى مىنگەن ستۋدەنت تە توبە كورسەتتى. سانچو روسينانتتى ەرتتەپ، سۇر جورعاسىن ءازىر قىلدى، قورجىنىن دا سىقاي تولتىرىپ الدى، — ايتا كەتەرلىگى، ستۋدەنتتىڭ قورجىنى دا اۋزى-مۇرنىنان شىعىپ تۇرعان-دى، — ءسويتىپ، قۇدايدان تىلەۋ تىلەپ، ءۇي يەلەرىمەن قوشتاسقان جولاۋشىلار اتاقتى مونتەسينوس ۇڭگىرىنە قاراي باعىت ۇستادى.
جولشىباي دون كيحوت ستۋدەنتتەن قاي باعىتتا ىزدەنىس جاساپ، نەمەن اينالىسىپ جۇرگەنىن سۇرادى، ستۋدەنت بولسا، زايىرلى عىلىمدارمەن شۇعىلداناتىنىن، ال ىزدەنىستەرى مەملەكەت ءۇشىن مەيلىنشە پايدالى ءارى وقۋعا دا وتە قىزىقتى كىتاپتار جازۋعا ارنالعانىن ايتتى؛ كىتاپتارىنىڭ ءبىرى كوستيۋمدەر جايىندا دەپ اتالاتىنىن، مۇندا جەتى ءجۇز ءۇش ءتۇرلى كوستيۋمگە، بۇلاردىڭ تۇسىنە، ديەۆيزى مەن ەمبلەماسىنا سيپاتتاما بەرىلەتىنىن، سوندىقتان مەرەكەلەر مەن ويىن-ساۋىقتار كەزىندە ساراي ادامدارىنىڭ باسقا بىرەۋلەردەن اقىل-كەڭەس سۇراپ نەمەسە قاجەتى مەن تالعامىنا ساي كەلەتىن كوستيۋم جايىندا باس قاتىرىپ اۋرە-سارساڭعا تۇسپەي-اق مۇنىڭ كىتابىنان وزدەرىنە ۇنايتىن كەز-كەلگەن ۇلگىنى ىزدەپ تاۋىپ الۋىنا بولاتىنىن حابارلادى.
— مەندە قىزعانشاققا دا، تاۋى قايتقانعا دا، ۇمىت قالعانعا دا، ساعىنىشتا جۇرگەنگە دە لايىق كوستيۋم بار جانە ولارعا وتە جاراسادى. بۇدان باسقا مەندە جاڭالىعى مەن وزىندىك ەرەكشەلىگى مول تاعى ءبىر كىتاپ بار، ونى مەتامورفوزالار نەمەسە يسپاندىق وۆيديي دەپ اتاعىم كەلەدى: وندا مەن ءوۆيدييدى قالجىڭباسقا اينالدىرام دا، حيرالدا سيەۆيلسكايا مەن ماگدالينا پەرىشتەسى دەگەن كىم، كوردوۆالىق كانو دە ۆەسينگەررا دەگەن كىم، گيساندو بۇقالارى، سەررا مورەنا، مادريدتىك لەگانيتوس پەن لاۆاپەس فونتاندارى، سونداي-اق پوحو، كانو دورادو مەن پريورا دەگەن نە — مىنە وسىلار جايىندا اڭگىمەلەيمىن، استارلى سوزدەر مەن اۋىسپالى ماعىناداعى سوزدەردى، سونداي-اق ءسوز ويناتۋ تاسىلدەرىن اياماي قولدانام، سوندىقتان كىتابىم ءارى كوڭىل كوتەرىپ، ءارى تاڭ-تاماشا قالدىرىپ، ءارى تاعىلىم بەرەتىن بولادى. بۇدان باسقا ۆەرگيليي پوليدورعا قوسىمشا دەپ اتاماقشى تاعى ءبىر كىتابىم بار؛ مۇندا ءتۇرلى نارسەنىڭ قالاي ويلاپ تابىلعانى جايىندا ءسوز بولادى، بۇل كىتاپ مەنەن تەرەڭ ءبىلىم مەن تەر توگىپ ەڭبەك ەتۋدى كەرەك ەتتى، سەبەبى ۆەرگيليي قالىس قالدىرعان كوپ نارسەنىڭ جاي-جاپسارىن ءوزىمنىڭ انىقتاۋىما تۋرا كەلدى جانە مۇنى كوركەم تىلمەن اڭگىمەلەپ بەرەم. ماسەلەن، ۆەرگيليي دۇنيەدە كىمنىڭ ەڭ العاش تۇماۋ ءتيىپ اۋىرعانىن جانە فرانسۋز سىرقاتىنان ساۋىعۋ ءۇشىن سىلاۋدى كىمنىڭ ەڭ العاش قولدانعانىن ايتۋدى ۇمىتىپ كەتكەن، ال مەن بۇلار جايىندا زارەدەي ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايتىن مالىمەت بەرەم جانە جيىرما بەستەن استام اۆتورعا جۇگىنەم — بۇل كىتاپتىڭ ماعان قانداي كۇشكە تۇسكەنىن جانە ونىڭ بارشا جۇرتقا قانشالىقتى پايدالى بولاتىنىن ەندى ءوزىڭىز باجايلاي بەرىڭىز.
ستۋدەنتتىڭ اڭگىمەسىن مەيلىنشە مۇقيات تىڭداعان سانچو بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— قۇداي وڭعارىپ، كىتاپشالارىڭىزدىڭ ءبارىن باسىپ شىعارۋعا جازسىن، سەنور، ال ەندى ءسىز ماعان مىنانى ايتا الاسىز با، — ءجا، نە دەپ تۇرمىن ءوزى، ارينە، ايتا الاسىز، ويتكەنى ءبارىن بىلەسىز عوي، — دۇنيەدە ەڭ العاش باسىن قاسىعان كىم؟ مەن ءوزىم بۇل ءتۇپ اتامىز ادام دەگەن پىكىردى ۇستانام.
— ابدەن مۇمكىن، — دەدى ستۋدەنت. — ادامنىڭ باسى دا، شاشى دا بولدى — بۇعان ەشكىم كۇدىك كەلتىرە المايدى، ەندەشە، ونىڭ كەي-كەيدە باسىن قاسۋى دا ىقتيمال، ويتكەنى ول جەر بەتىندە پايدا بولعان تۇڭعىش كىسى عوي.
— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەدى سانچو، — ال ەندى ايتا قويىڭىزشى، الەمدەگى ەڭ العاشقى اكروبات كىم؟
— شىنىمدى ايتسام، تۋىسقان، — دەدى ستۋدەنت، — بۇل سۇراعىڭا ءقازىر جاۋاپ بەرە المايمىن، ول ارنايى زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. بۇل شارۋامەن ۇيگە بارعان سوڭ اينالىسام، — وندا قاجەت كىتاپتىڭ ءبارى بار، — سوسىن قايتا كەزدەسكەنىمىزدە ساعان قاناعاتتانارلىق جاۋاپ بەرەتىن بولام؛ ءبىز تاعى دا جۇزدەسەرمىز دەپ سەنەم.
— ءجا، سەنور، بوسقا ارام تەر بوپ قايتەسىز، — دەدى سانچو، — ءوزىم اڭعارىپ تا قويدىم. بىلمەسەڭىز ءبىلىپ الىڭىز، الەمدەگى ەڭ العاشقى اكروبات — ليۋسيفەر19: نالەت ايتىلىپ، اسپاننان لاقتىرىلعان كەزدە توزاققا بارىپ جەتكەنشە توڭقالاڭ اسۋمەن بولعان.
— دۇرىس ايتاسىڭ، تۋىسقان، — دەپ قوشتادى ونى ستۋدەنت.
ال، دون كيحوت:
— بۇل سۇراعىڭ مەن جاۋابىڭدى ءوزىڭ ويلاپ تاپقان جوقسىڭ، سانچو: بۇلاردى ءبىر جەردەن ەستىگەنسىڭ، — دەدى.
— و نە دەگەنىڭىز، سەنور، — دەدى سانچو كەلىسپەي، — سۇراق قويۋ مەن جاۋاپ قايتارۋعا ءبىر كىرىسسەم، وللاھي شىنىم، مەنى ەرتەڭگە شەيىن توقتاتا المايسىز. تۇككە تۇرعىسىز نارسە جايىندا سۇراق قويىپ، تۇككە تۇرمايتىن جاۋاپ قايتارۋ ءۇشىن كورشىدەن كومەك سۇراۋدىڭ قاجەتى جوق.
— قانداي باعالى ءسوز ايتقانىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەيسىڭ، سانچو، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت. — الدەبىر نارسەنىڭ قۇپياسىن انىقتاپ بىلۋگە كەيبىرەۋلەر سونشالىقتى كوپ كۇش جۇمسايدى، ال اقىرى انىقتاپ بىلگەن كەزدەرىندە مۇنىڭ اقىل-ويىمىز ءۇشىن دە، قاپەرىمىز ءۇشىن دە قارا تىرناقتاي قۇندىلىعى جوعى ءمالىم بوپ شىعادى.
ولاردىڭ ءبىر كۇنى وسىنداي جانە وسىعان ۇقساس ۇنامدى اڭگىمەمەن ءوتتى، ال تۇنەمەگە ولار ءبىر شاعىن دەريەۆنياعا توقتادى، سول جەردە ستۋدەنت دون كيحوتقا مونتەسينوس ۇڭگىرى وسى ارادان ەكى ميلدەي عانا جەردە ەكەنىن، ەگەر ونىڭ ىشىنە دەندەپ ەنۋ جونىندەگى شەشىمىنەن تايماسا، تومەن ءتۇسۋ ءۇشىن بەلگە بايلاناتىن ارقان تاۋىپ الۋ كەرەگىن ايتتى؛ دون كيحوت ول انشەيىن ۇڭگىر ەمەس، قۇردىم بولعان كۇندە دە تۇبىنە جەتۋگە بورىشتى ەكەنىن پاش ەتتى؛ سول ماقسات ءۇشىن ولار ۇزىندىعى ءجۇز براسقا جۋىق ارقان ساتىپ الدى دا، ەرتەڭىنە ءتۇس اۋا ساعات ەكىلەردە ۇڭگىرگە كەلىپ جەتتى: ونىڭ تومەن قاراي باستايتىن دالاداي كەڭ اۋىزىن شومىرت، قۋراي، جابايى ءىنجىر مەن قارا بۇلدىرگەن بۇتالارىنىڭ نۋ جىنىس بوپ وسكەن قورىسى كوزدەن جاسىرىپ كورسەتپەي تۇرعان. ۇڭگىرگە جاقىنداعان سوڭ ستۋدەنت، سانچو جانە دون كيحوت كولىكتەرىنەن ءتۇستى، بۇدان سوڭ العاشقى ەكەۋى دون كيحوتتىڭ بەلىنە ارقاندى شەشىلمەستەي عىپ بايلاپ بەردى؛ ونىڭ بەلىن وسىلاي بايلاپ-ماتاپ جاتقان كەزدە سانچو وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— نە ىستەگەلى جاتقانىڭىز جايىندا ويلانىپ كورسەڭىز ەتتى، مارحاباتتى مىرزام، ءوزىڭىزدى ءوزىڭىزدى تىرىلەي جەرلەمەسەڭىزشى جانە سالقىنداتۋ ءۇشىن قۇدىققا تۇسىرەتىن بوتەلكەگە ۇقساماساڭىزشى. شىنىندا دا، تاقسىر، ۇڭگىردى زەرتتەۋ دەگەن ءسىز اينالىساتىن ءىس ەمەس قوي، مۇنىڭ سىزگە تۇككە دە قاجەتى جوق قوي، ونىڭ ۇستىنە، شاماسى، بۇل زىندان اتاۋلىنىڭ بارىنەن دە جامان شىعار.
— ءسوزدى قوي دا، دۇرىستاپ بايلا. بۇل، دوستىم سانچو، تەك ماعان عانا ارنالعان ەرلىك، — دەدى دون كيحوت.
سول ارادا جول باستاۋشى سوزگە كيلىكتى:
— قۇداي اقى، سەنور دون كيحوت، بارىنشا ساق بولىڭىز، انا جاقتا، تەرەڭدە وزىڭىزگە جولىعاتىن نارسەلەردىڭ ءبارىن ىقىلاسپەن زەردەلەڭىز، — بالكىم كەيبىرىن قۇبىلىستار جايىنداعى كىتابىما كىرگىزەتىن دە شىعارمىن.
— عالىمدى وقىتىپ وپا تاپپايسىڭ، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو.
بايلانىپ (ساۋىت-سايمانىنىڭ سىرتىنان ەمەس، كامزولىنىڭ سىرتىنان) بولعاننان كەيىن دون كيحوت بىلاي دەدى:
— ءبىز ءبىر اڭعالدىق جاساپ الدىق: قۇيتتاي قوڭىراۋ الا شىعۋىمىز كەرەك ەدى — سونى ارقانعا ءىلىپ قويعاندا، قوڭىراۋ سوعىپ سەندەرگە ءوزىمنىڭ ءالى ءتىرى ەكەنىمنەن، تومەن قاراي ءتۇسىپ بارا جاتقانىمنان بەلگى بەرىپ تۇرار ەدىم، الايدا ەندى ونداي مۇمكىندىكتەن ايرىلعاندىقتان مەن تەك جاراتقانعا عانا سەنىم ارتام جانە جولىمدى سوعان تاپسىرام.
سول ارادا ول تىزەرلەي كەتتى دە، كۇبىرلەپ دۇعا وقىدى، قۇدايدان جاردەم تىلەدى، وسىناۋ ءارى قاتەرلى، ءارى ادەتتەن تىس كورىنەتىن شىتىرمان وقيعانىڭ ءساتتى اياقتالۋىن سۇراپ جالبارىندى، ودان سوڭ قاتتى داۋىستاپ سويلەپ كەتتى:
— بەۋ، بارلىق ىس-ارەكەتىم مەن ىزگى نيەتتەرىمنىڭ ءامىرشىسى، تاكاپپار دا تەڭدەسى جوق دۋلسينەيا توبوسسكايا! ەگەر ءوزىڭدى ءپىر تۇتاتىن باقىتتى جاننىڭ ءوتىنىش- تىلەگى قۇلاعىڭا جەتەر بولسا، وندا كوز تارتارلىق كەلبەتىڭنىڭ اتىمەن جالبارىنام — قۇلاق سال سوزىمە: ويتكەنى، ءوزىم ءقازىر بۇرىنعى قاي كەزدەگىدەن دە كوبىرەك مۇقتاج بوپ تۇرعان كومەگىڭ مەن قامقورلىعىڭنان باسقا ەشتەڭە سۇراعالى تۇرعان جوقپىن عوي سەنەن. ەگەر مەنى قاناتىڭنىڭ استىنا الساڭ، وندا ادام بالاسىنىڭ شاما-شارقى كەلمەيتىن قانداي ەرلىككە بولسىن تاۋەكەل ەتۋدى وزىمە پارىز سانايتىنىمدى جانە ىسكە اسىراتىنىمدى ايداي الەمگە پاش ەتۋ ءۇشىن، جالعىز تەك سول ءۇشىن عانا، ءقازىر مىنا قارسى الدىمدا اڭىرايىپ جاتقان قۇردىمعا قۇلاۋعا، قۇلدىراۋعا، قۇلديلاۋعا نيەتتەنىپ تۇرمىن.
وسىنى ايتىپ ول شىڭىراۋعا قاراي بەت الدى، ءبىراق قولدىڭ كۇشى، بالتانىڭ جۇزىمەن جول سالمايىنشا ۇڭگىردىڭ اۋزىنا وتە المايتىنىنا كوزى جەتكەننەن كەيىن، سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا، ۇڭگىرگە بارار جولدى بىتەپ تاستاعان بۇتالاردى ولاي دا بۇلاي شاۋىپ، كەسكىلەي باستادى، وسىنىڭ سالدارىنان شىققان شۋ مەن ساتىر-سۇتىردان ۇرىككەن دىراۋ-دىراۋ قۇزعىندار مەن ءشاۋ قارعالار ۇڭگىردەن قاراقۇرىم بوپ ۇشىپ شىقتى، — ولاردىڭ لەك-لەك بولىپ جانە اسقان جىلدامدىقپەن ۇشقانى سونشا، اقىر سوڭىندا دون كيحوتتى قۇلاتىپ ءتۇسىردى، ەگەر ول قانشالىقتى ىقىلاستى كاتوليك بولسا، سونشالىقتى جوقتى-بارعا نانعىش ادام بولعاندا، مۇنى جامان ىرىم ساناپ، مىناداي جەرگە اياق باسۋدان اينىپ قالعان بولار ەدى.
اقىرى ول تۇردى، سوسىن ۇڭگىردەن قۇزعىنداردىڭ دا، ولارعا قوسىلا ۇشىپ شىققان جارعانات سەكىلدى تۇندە جەم ىزدەيتىن باسقا قاناتتىلاردىڭ دا ۇشۋى تيىلعانىن كورىپ، ستۋدەنت پەن سانچوعا ارقاندى ءسال-پال بوساتۋعا ءامىر ەتىپ، ءوزى ۇرەيلى ۇڭگىرگە تۇسە باستادى؛ تۇسەرىنىڭ الدىندا سانچو وعان باتاسىن بەرىپ، مىڭ مارتە شوقىندىرىپ تۇرىپ، بىلاي دەدى:
— وزىڭە، كەزبە رىسارلاردىڭ گۇلىنە، قايماعىنا ءھام سۇيەك-ساياعىنا، ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى، فرانسيا جارتاسى قۇداي اناسى مەن گاەتانىڭ ءۇش كەيىپتەگى بەينەسى جار بولسىن! العا، الەمدەگى ەڭ ءبىرىنشى كوزسىز باتىر، بولات جۇرەك، مىس بىلەك! جاراتقان جار بولسىن دەيمىن ساعان، تۇبىنە بويلاۋعا ەسىل-دەرتىڭ كەتىپ تۇرعان مىنا قارا تۇنەككە بولا تاستاپ كەتىپ بارا جاتقان ءومىرىمىزدىڭ جارىعىنا بالە-جالاعا جولىقتىرماي، دەنى-قارنىڭ ساۋ قالپىڭدا، امانشىلىقتا الىپ شىققاي-داعى سەنى ول.
ستۋدەنت تە وسىعان ۇقساس دۇعا وقىپ، جالبارىندى.
دون كيحوت ارقاندى ءتۇسىرۋدى سۇراپ ايقايلاۋمەن بولدى، سانچو مەن ستۋدەنت از-ازدان جىبەرىپ تۇردى؛ ۇڭگىر تۇبىنەن ەستىلىپ جاتقان ايقاي تولاس تاپقان كەزدە بۇلار وزدەرى اكەلگەن ءجۇز براس ارقاننىڭ تۇگەل تارقاتىلىپ كەتكەنىن بايقادى، سول سەبەپتى دون كيحوتتى قايتا شىعارىپ الۋعا ۇيعارىم جاسالدى، ويتكەنى ارقان تاۋسىلعان ەدى. الايدا ولار تاعى دا جارتى ساعات كىدىرىستەدى، وسى مەرزىم وتكەننەن كەيىن ەكەۋى ارقاندى تارتۋعا كىرىستى — بەينە ءبىر ارعى شەتىندە ەشقانداي اۋىر جۇك جوقتاي ارقان تارتۋ ولارعا وتە جەڭىلگە ءتۇستى، سوعان قاراپ بۇلار دون كيحوت ۇڭگىردە قالىپ قويعان ەكەن دەگەن بايلامعا كەلدى. سانچو سونى ويلاپ ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى، سوسىن بۇل ويىنىڭ تەرىستىگىنە كوز جەتكىزبەككە ارقاندى ەسەلەنگەن جىگەرمەن ەكىلەنىپ تارتا باستادى؛ ءسويتىپ، وزدەرىنىڭ شامالاۋىنشا سەكسەن براستايىن جيناعان كەزدە، كەنەت اۋىر سالماق سەزىلدى، ولار بۇعان ەس-تۇس جوق قۋاندى. اقىرىندا، بار-جوعى ون براستاي عانا قالعاندا دون كيحوتتىڭ ءجۇزى انىق كورىنىپ، سانچو قۋانعانىنان:
— امان-ساۋ ورالۋىڭىزبەن، مارحاباتتى مىرزام! ءسىزدى ول جاقتاعى بىرەۋلەر باعىپ-قاعۋ ءۇشىن الىپ قالعان ەكەن دەپ ويلاپ ەدىك، — دەدى.
دون كيحوت، الايدا، تۇك جاۋاپ قاتقان جوق؛ ونى جەر بەتىنە ءبىرجولا شىعارعاننان كەيىن عانا ولار دون كيحوتتىڭ كوزى ۇيقىداعى ادامنىڭ كوزىندەي جۇمىق ەكەنىن كوردى. ونى جەرگە جاتقىزىپ، ارقاننىڭ بايلاۋىن شەشكەندەرىمەن، اناۋ ۇيقىسىنان ويانار بولمادى؛ سونى كورگەن بۇلار ونى ءبىر بۇيىرىنەن ەكىنشى بۇيىرىنە اۋناتىپ، سىلكىلەپ-جۇلقىلاي باستادى، ءسويتىپ ارادا اجەپتاۋىر ۋاقىت وتكەننەن كەيىن بارىپ ول اقىرى وزىنە-وزى كەلىپ، قالىڭ دا قاتتى ۇيقىدان ويانعانداي كەرىلە باستادى، سوسىن جان-جاعىنا شوشىنا قاراپ الىپ، بىلاي دەدى:
— قۇداي ءوزى كەشىرگەي-داعى سەندەردى، دوستارىم، بۇ دۇنيەدەگى ءتىرى پەندە اتاۋلىنىڭ ەشقايسىسى بۇرىن-سوڭدى باستان كەشپەگەن، بۇرىن-سوڭدى تاماشالاماعان، ءتانتى عىپ تابىندىراتىن ەڭ كەرەمەت تىرشىلىكتەن جانە ىرزا عىپ تامساندىراتىن ەڭ كەرەمەت كورىنىستەن ايىردىڭدار مەنى. بۇل جالعاننىڭ كۇللى قىزىعى مەن قۋانىشى كولەڭكە سەكىلدى، كورگەن ءتۇس سەكىلدى عايىپ بولاتىنىنا وسى جولى شىنىمەن انىق كوز جەتكىزدىم. بەۋ، باقىتسىز مونتەسينوس! بەۋ، اۋىر جارالى دۋراندارت! بەۋ، جولى اۋىر بەلەرما! بەۋ، كوزىنەن جاسى كەپپەيتىن گۋاديانا جانە سەندەر، سۋلارىڭ سۇيكىمدى كوزدەرىڭنەن اققان جاستان قۇرالعان رۋيدەرانىڭ باعى اشىلماعان بەيباق قىزدارى!
جۇرەك تۇكپىرىنەن اۋىر ازاپپەن اعىتىلعانداي اسەر قالدىرعان دون كيحوتتىڭ بۇل ءسوزىن ستۋدەنت پەن سانچو بار ىقىلاسپەن تىڭدادى. اقىرى ودان بۇل ايتقاندارىنىڭ ءمان-جايىن ءتۇسىندىرۋدى جانە جاڭاعى توزاقتا نە كورىپ، نە قويعانىن اڭگىمەلەپ بەرۋدى ءوتىندى.
— سەندەر ونى توزاق ۇڭگىرى دەمەكسىڭدەر مە؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت. — ونى ولاي دەپ اتاماڭدار، ونداي اتاۋعا لايىق ەمەس ول جانە بۇعان ءقازىر-اق كوزدەرىڭ جەتەدى.
دون كيحوت اشتىقتان بۇرالىپ وتىرعان-دى، سوندىقتان جەيتىن بىردەڭە سۇرادى. سەرىكتەرى كوك شالعىنعا ستۋدەنتتىڭ كەندىر ماتاسىن جايىپ، قورجىننان ازىق-تۇلىك شىعاردى، ءسويتىپ ۇشەۋى ىڭ-شىڭسىز وتىرىپ تۇسكى جانە كەشكى تاماقتارىن بىرگە قوسىپ ءىشىپ الدى. كەندىر ماتا جيناپ الىنعاننان كەيىن لامانچالىق دون كيحوت:
— وسىلاي وتىرا بەرىڭدەر، باللارىم جانە سوزىمە زەيىن سالا قۇلاق قويىڭدار، — دەپ ءمالىم ەتتى.
ءححىىى تاراۋ
قايتپاس-قايسار دون كيحوت كەرەمەت تەرەڭ مونتەسينوس ۇڭگىرىندە كوردىم دەگەن، ءبىراق اقىلعا سىيمايتىندىعى مەن قايران قالدىراتىندىعى سونشالىق، بولعان-بولماعانى دا كۇمان تۋعىزاتىن تاڭعالارلىق جايلار جايىندا
ءتۇس اۋا ساعات تورتكە تامان كۇن كوزى بۇلتقا جاسىرىندى دا، جارىعى بۇلىڭعىر تارتىپ، ساۋلەسىنىڭ قىزۋى قايتىڭقىراپ قالدى، مۇنىڭ ءوزى دون كيحوتتىڭ اپتاپتان ازاپ تارتپاي، قادىرمەندى تىڭداۋشىلارىنا مونتەسينوس ۇڭگىرىنەن نە كورگەنى جايىندا باپپەن بايانداپ بەرۋىنە جاقسى جاعداي جاسادى؛ ءسويتىپ، ول بىلاي دەپ باستادى:
— جەر استىنداعى مىنا قاپاستا، وڭ قول جاقتا، ون ەكى مە الدە ون ءتورت پە ساجىنداي20 تەرەڭدىكتە، قاشىر جەگىلگەن ىردۋان اربا سياتىنداي ويپاڭ بار. جەردىڭ بەتىنە دەيىن جەتىپ جاتقان ساڭىلاۋلاردان با الدە سىزاتتاردان با، بولماشى جارىق سەبەزەلەنىپ تۇر. بۇل كەۋەك پەن كەڭىستىكتى ارقانعا ءىلىنىپ، سالبىراپ تۇرعان كەزىمدە، ءال-قۋاتىم ازايىپ، وسىناۋ قاراڭعىلىق پاتشالىعىنا جول جوق، جوبا جوق، جورامالداپ ءتۇسىپ كەلە جاتقانىم جىنىمدى كەلتىرە باستاعان شاقتا بايقاپ قالعام، سوندىقتان وسى كەۋەكتىڭ ىشىنە كىرىپ كىشكەنە دەمالعاندى ءجون كوردىم. ءوزىم جىبەر دەگەنشە ارقاندى جىبەرمەي تۇرا تۇرىڭدار دەپ سەندەرگە ايقايلاپ ەدىم، شاماسى، ەستىمەگەنسىڭدەر عوي. وزدەرىڭ ۇستى-ۇستىنە جىبەرىپ جاتقان ءجىپتى جيناپ الدىم دا، ونى تايلاپ، باسقاشا ايتقاندا، بۋدالاپ، سونىڭ ۇستىنە وتىرىپ، ەندى ءقازىر ەشكىم سۇيەمەلدەمەيتىندىكتەن قۇردىمنىڭ تۇبىنە قالاي تۇسۋىمە بولاتىنى جايىندا قاتتى قامىعىپ وي كەشتىم؛ وسىلايشا كوڭىلىم الاي-تۇلەي بوپ اۋىر ويدىڭ ۇستىندە وتىرعان شاعىمدا اياق استىنان جانە ەركىمنەن تىس تۇردە مەنى قالىڭ ۇيقى قامادى، ودان سوڭ كۇتپەگەن جەردەن، قالاي، نەلىكتەن جانە نە سەبەپتى ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەستەن، ودان ادەمىنى تابيعاتتىڭ ءوزى دە جاراتا المايتىن، ادامنىڭ ەڭ ورالىمدى وي-قيالى دا تۋىنداتا المايتىن، كەرەمەت سۇيكىمدى، كوركىنە كوز تويمايتىن كوك شالعىندا تۇرعان جەرىمنەن ءبىر-اق وياندىم. بىردەن سەرگىپ، كوزىمدى ۋقالاپ جىبەرىپ، ۇيقتاپ جاتپاعانىما، مۇنىڭ ءبارىن تۇسىمدە ەمەس، وڭىمدە كورىپ تۇرعانىما كوز جەتكىزدىم. ايتسە دە، مىنا شالعىندا تۇرعان كىم: مىنا مەنىڭ ءوزىم بە، جادىلانعان بىرەۋ مە الدە قۇر انشەيىن قيال ما، سوعان قاپىسىز بولماققا بەتىم مەن كەۋدەمدى سيپالاپ كوردىم، الايدا تۇيسىگىم دە، سەزىمىم دە، باسىما كەلگەن ويلاردىڭ قيسىندىلىعى دا — ءبارى-بارى ءدال ءقازىر قارسى الدارىڭدا وتىرعاندا قانداي بولسام، سول جەردە جانە سول كەزدە تاپ سونداي بولعانىما ەش كۇمان قالدىرعان جوق. ودان سوڭ كوز الدىمنان قابىرعالارى تازا دا ءمولدىر حرۋستالدان جاسالعان كەرەمەت اسەم كورول سارايى ما، الدە قامال-ساراي ما، ءبىر عيمارات كورىنىس بەردى. ۇلكەن قاقپا ايقارا اشىلىپ، ار جاقتان ۇستىندە ەتەگى جەرگە سۇيرەتىلگەن ۇزىن، كۇلگىن-قوڭىر بايكە پلاششى بار الدەبىر قادىرمەندى اقساقال شىعىپ، ماعان قاراي ءجۇردى؛ پلاششىنىڭ سىرتىنان يىعى مەن كەۋدەسىن كوللەگيا تالىمگەرلەرى تاعاتىنداي جاسىل اتلاس لەنتا جاۋىپ تۇر، باسىنا ميلاندىق قارا تەلپەك كيىپتى؛ اپپاق قارداي ساقالى بەلىنەن كەلەدى؛ قولىنا ۇستاعانى الدەنەندەي قارۋ ەمەس، بار-جوعى تاسپيىق قانا ەكەن، مونشاقتارىنىڭ ۇلكەندىگى ورتاشالاۋ كولەمدەگى جاڭعاقتان دا ىرىلەۋ، ال ءاربىر ونىنشى مونشاقتىڭ ۇلكەندىگى — تۇيەقۇستىڭ كىشىلەۋ جۇمىرتقاسىنداي؛ قاريانىڭ كەسكىن-كەلبەتى، اياق الىسى، ماڭعازدىعى مەن الپەتىنىڭ ايبىندىلىعى — وسىنىڭ ءبارى مەنى قايران قالدىرىپ، ەسىمدى شىعاردى. ول قاسىما جاقىنداپ، اۋەلى مەنى قۇشاعىنا الدى، سوسىن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
“مونتەسينوس ۇڭگىرى دەپ اتالاتىن مىنا تەرەڭ ۇڭگىردىڭ ىشىندە نە بارىن، بويىندا نە جاسىرىپ جاتقانىن الەمگە جاريا ەتۋىڭدى كۇتىپ، وسىناۋ جادىلانعان جابىرقاۋ قاپاستا سەنى، ايبىندى رىسار لامانچالىق دون كيحوت، توسىپ جاتقانىمىزعا كوپ جىلدىڭ ءجۇزى بولدى. مۇندا ەنۋىڭ ارقىلى سەن ءبىر وزىڭە عانا ارنالعان ەرلىكتى ىسكە اسىردىڭ جانە مۇنداي ەرلىككە قايتپاس-قايسار باتىل جانە تاڭعالارلىق تاباندى ادام بولعاندىقتان تەك سەن عانا تاۋەكەل ەتە الار ەدىڭ. ەر سوڭىمنان، قادىرمەندى سەنور، ساعان مىنا ءمولدىر سارايدا جاسىرۋلى جاتقان عاجايىپتاردى كورسەتكىم كەلەدى. مەن مۇنىڭ الكايدى جانە تۇراقتى باس باقىلاۋشىسىمىن، ويتكەنى وسى ۇڭگىرگە ەسىمى بەرىلگەن مونتەسينوس دەگەن مەن بولام”.
ول ءوزىن مونتەسينوسپىن دەگەن بويدا ودان ەڭ جاقىن دوسى دۋراندارتتىڭ جۇرەگىن كوكىرەگىنەن كىشكەنە قانجارمەن ويىپ الىپ، — دۇنيە سالارىنىڭ الدىندا دۋراندارتتىڭ ءوزى وسيەت ەتكەندەي، — سەنورا بەلەرماعا اپارىپ بەرگەنى جونىندە بىزدەگى، جوعارى جاقتاعى، جۇرتتىڭ ايتىپ جۇرگەن اڭگىمەسى شىن با دەپ سۇرادىم. قاريا قانجاردان باسقاسىنىڭ ءبارى شىن ەكەنىن، كىشكەنە قانجارمەن ەمەس، بىزدەن دە ۇشكىر ءۇش قىرلى ستيلەتپەن ويىپ العانىن ايتتى.
— شاماسى، بۇل سيەۆيليالىق رامون دە وسەس جاساعان ستيلەت بولدى عوي، — دەپ سول ارادا سانچو پانسا سوزگە ارالاستى.
— ول جاعىن بىلمەدىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — اسىلى، ولاي ەمەس شىعار: سەبەبى رامون دە وسەس بەرىرەكتە عۇمىر كەشتى عوي، ال اتالمىش جاعدايات ورىن العان رونسيەۆال شايقاسىنىڭ وتكەنىنە تالاي زامان بولدى؛ جالپى، مۇنداي تىمىسكىلىك ورىنسىز نارسە، بۇل وقيعانىڭ اقيقات اعىمىن وزگەرتە دە، بۇزا دا المايدى.
— ءجون ءسوز، — دەپ قوشتادى ونى ستۋدەنت، — ايتا بەرىڭىز اڭگىمەڭىزدى، سەنور دون كيحوت، ءسىزدى زور ىقىلاسپەن تىڭداپ وتىرمىن.
— مەن دە ودان كەم ىقىلاسپەن ايتىپ وتىرعان جوقپىن، — دەپ ءىلىپ اكەتتى دون كيحوت. — ءسويتىپ، قادىرمەندى مونتەسينوس مەنى حرۋستال سارايعا قاراي باستادى، سونداعى الەباسترمەن بەزەندىرىلگەن ەرەكشە سالقىن زالدان اسقان شەبەرلىكپەن ءمارماردان قاشالعان مازاردى كوردىم، وندا ۇزىنىنان ءتۇسىپ ءبىر رىسار جاتىر ەكەن: بۇل باسقا مازارلاردان كەزدەستىرىپ قالۋعا بولاتىنداي، مىستان دا، ءمارماردان دا، ياشمادان دا جاسالماعان، كادىمگى ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان رىسار ەدى؛ وڭ قولى (ماعان ول اجەپتاۋىر تۇكتى ءارى بۇلشىق ەتتى كورىندى — بۇل رىساردىڭ اسا قايراتتى ادام بولعاندىعىنىڭ ايعاعى عوي) جۇرەك تۇسىندا جاتىر ەكەن. مونتەسينوستان الدەنە جايىندا سۇراپ ۇلگەرگەنىمشە اناۋ مەنىڭ تابىتتاعى ادامعا تاڭىرقانا قاراپ قالعانىمدى بايقاپ، بىلاي دەدى:
“ءوز زامانىنداعى كۇللى عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان ءھام جاۋجۇرەك رىسارلاردىڭ بەتكە ۇستارى مەن ايناسى، دوسىم دۋراندارت وسى كىسى. باسقا دا ءبىرقاتار رىسارلار مەن حانىمدار سەكىلدى مۇنى دا فرانسۋز سيقىرشىسى مەرلين جادىلاپ تاستادى، ال مەرلين جايىندا جۇرت ونى شايتاننان تۋعان دەگەندى ايتادى، ال مەنىڭشە، ول، بالكىم، ءىبىلىستىڭ بالاسى بولماسا بالاسى ەمەس تە شىعار، ءبىراق كەز-كەلگەن شايتاننىڭ ءوزىن تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتەتىن زالىم. ول ءبىزدى قالاي جانە نە ءۇشىن جادىلاپ قويدى — بۇل جايىندا ەشتەڭە بىلە المادىق، ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە مۇنىڭ ءبارى اشىلادى جانە بۇل ۋاقىت، مەنىڭ ويىمشا، الىس تا ەمەس سەكىلدى. مەنى قايران قالدىراتىنى جالعىز-اق نارسە: دۋراندارتتىڭ اقىرعى دەمى كوز الدىمدا ۇزىلگەنى جانە ول ولگەننەن كەيىن جۇرەگىن ءوز قولىممەن ويىپ العانىم، — ال ونىڭ جۇرەگىنىڭ سالماعى ەكى فۋنتتاي بولعان-دى: جاراتىلىستانۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، جۇرەگى ۇلكەن ادام، جۇرەگى كىشكەنتاي اداممەن سالىستىرعاندا، الدەقايدا وجەت بولاتىن كورىنەدى، — وسى ءقازىر ءتۇن ەمەس، كۇندىز ەكەنى قانداي شىندىق بولسا، ءوزىم ءۇشىن دە تاپ سونداي شىندىق. سوندا دەيمىن-اۋ، وسىنىڭ ءبارى راس بولسا، بۇل رىسار شىن مانىندە-اق ومىردەن وتسە، وندا ونىڭ ءتىرى ادام سەكىلدى مەزگىل-مەزگىل اھىلاپ-ۋھىلەپ قوياتىنى نەسى؟”
سول ارادا باقىتسىز دۋراندارت اۋىر كۇرسىنىپ الىپ، سويلەپ قويا بەردى:
مونتەسينوس، ابزال باۋىرىم!
ولەرىمنىڭ الدىندا ساعان
مىناداي تىلەك ايتقانمىن:
اقىرعى دەمىم بىتكەن بويدا،
قانجارمەن نە ستيلەتپەن
ويىپ ال دا جۇرەگىمدى كەۋدەمنەن،
جانىمداي سۇيەتىن بەلەرماعا
اپارىپ بەر دەپ سىيلىققا
مۇنى ەستىگەن قادىرمەندى مونتەسينوس ازاپ شەگىپ جاتقان رىساردىڭ جانىنا تىزەرلەي كەتتى دە، كوزىنە جاس الىپ وتىرىپ بىلاي دەدى:
“بەۋ، سەنور دۋراندارت، عازيز باۋىرىم! ءوزىمىز جەڭىلىس تاۋىپ، قاسىرەت جامىلعان سول كۇنى ءوزىڭ بەرگەن ءامىردى مەن بۇلجىتپاي ورىنداپ تا قويدىم: كەۋدەڭدە تيتىمدەي دە ءتۇيىرىن قالدىرماي، جۇرەگىڭدى بارىنشا مۇقيات تۇردە ويىپ الدىم، ونى شىلتەرلى ورامالمەن ءسۇرتتىم، سوسىن ءتانىڭدى جەرلەدىم: سوندا ەگىل-تەگىل ەڭىرەپ جىلاعانىم سونشا، كوزىمنىڭ جاسى كەۋدەڭە سۇققاندا بويالىپ شىققان قولىمنىڭ قانىن شايىپ كەتتى، ودان سوڭ جۇرەگىڭدى الدىم دا فرانسياعا قاراي ۇشىرتتىم. سوعان مىناۋ تاعى ءبىر دالەلدەمە، ارداقتى باۋىرىم: يىستەنىپ كەتپەۋى ءۇشىن جانە سەنورا بەلەرماعا سول كۇيىندە جەتكىزە الماسام، تىم قۇرىعاندا، تۇزدالعان كۇيىندە تابىس ەتۋ ءۇشىن رونسيەۆالدان شىققاننان كەيىن ۇشىراسقان ەڭ العاشقى ەلدى مەكەندە جۇرەگىڭە از-ماز تۇز سەپتىم؛ الايدا داناگوي مەرلين وزىڭمەن بىرگە، مەنىمەن، اتقوسشىڭ گۋاديانامەن، دۋەنيا رۋيدەرامەن جانە ونىڭ جەتى قىزى، ەكى نەمەرە جيەنىمەن، سول سياقتى كوپتەگەن دوسىڭمەن جانە تانىسىڭمەن بىرگە سەنورا بەلەرمانى دا ۇزاق جىلدار بويى وسىندا، جادىلانعان پاتشالىقتا ۇستاپ وتىر، سودان بەرى ارادا بەس ءجۇز جىلدان استام ۋاقىت وتكەنىمەن وسى كەزگە شەيىن ەشقايسىمىز ولگەنىمىز جوق، — ارامىزدا تەك رۋيدەرا، ونىڭ قىزدارى مەن نەمەرە جيەندەرى عانا جوق: ولاردىڭ كوزى كەپپەي جىلاعانى سونداي، ءسىرا، جانى اشىعاندىقتان شىعار، مەرلين ولاردى ايدىنعا اينالدىرىپ جىبەردى، ەندى ءقازىر تىرىلەر الەمىندە، سونىڭ ىشىندە لامانچا پروۆينسياسىندا، ولاردى رۋيدەرا ايدىندارى دەپ اتايدى. جەتى قىزى يسپانيا كورولىنە، ەكى نەمەرە جيەنى شوقىندىرۋشى يوانن وردەنى اتالاتىن قاسيەتتى وردەننىڭ رىسارلارىنا قارايدى. باسىڭا تۇسكەن قاسىرەتتى حالگە بىزبەن بىرگە قاتتى قايعىرىپ جىلاعان اتقوسشىڭ گۋاديانا ءوز اتىمەن اتالاتىن وزەنگە اينالدىرىلدى، ءبىراق بۇل وزەن جەر بەتىنە شىعىپ، جارقىراعان كۇن كوزىن كورگەن بويدا وزىڭنەن ايرىلىپ قالعانىنا جۇرەگى قان جىلاپ، قايتادان جەر قوينىنا ءسىڭىپ كەتتى، الايدا وزەن اتاۋلى ءوزىنىڭ تابيعي ارناسىنا بوي ۇسىنباي تۇرا المايدى، سوندىقتان ارا-تۇرا جەر بەتىنە شىعىپ، كۇنگە جانە ادامدارعا ءجۇز كورسەتىپ قويادى. اتالمىش ايدىندار ونى ءوز سۋىمەن قورەكتەندىرەدى، ءسويتىپ وسىلارمەن جانە وزىنە كەلىپ قۇياتىن باسقا دا بۇلاقتارمەن تولىققان ول اسىپ-تاسىپ، اسقاقتاپ، تولقىندارىن پورتۋگالياعا قاراي لىقسىتادى. الايدا بارا جاتقان جولىنىڭ بارىندە ول قايعىرۋ مەن قامىعۋدان ارىلا الماعانىن اڭعارتىپ وتىرادى، وسى سەبەپتى ءوز سۋىندا التىن ارنا تاحو سەكىلدى ءدامدى دە قىمبات بالىق وسىرۋگە قۇلىق تانىتپايدى، — تىكەنەككە تولى، جەۋگە جارامسىز بالىقتى عانا وسىرەدى. وسى ءقازىر وزىڭە بايان ەتكەن نارسەمنىڭ ءبارىن، بەۋ، باۋىرىم، ساعان بۇرىن دا بالەنباي رەت ايتقانمىن، ءبىراق جاۋاپ قاتپايتىنىڭا قاراعاندا، ءوز ويىمشا، ماعان سەنبەيتىن سەكىلدىسىڭ الدە ەستىمەي مە ەكەنسىڭ، ال مۇنىڭ قالاي جانىما باتاتىنى ءبىر قۇدايدىڭ وزىنە عانا ايان. ساعان بۇگىن جاڭا حابار اكەلدىم، بۇل جۇرەگىڭنىڭ ازابىن ازايتپاعانىمەن، ايتەۋىر ونى ورشىتپەيتىنى انىق. بىلە بىلسەڭ، الدىڭدا تۇرعان ادام — كوزىڭدى اشساڭ بولدى، ءوزىڭ دە كورەسىڭ — داناگوي مەرلين سان رەت ساۋەگەيلىك جاساعان ايتۋلى رىساردىڭ تاپ ءوزى، الدەقاشان ۇمىت بولعان رىسارلىقتى وتكەن زاماندارداعىدان گورى كوبىرەك پايداسى تيەتىندەي ەتىپ ءبىزدىڭ زامانىمىزدا قايتا تىرىلتكەن تاپ سول لامانچالىق دون كيحوت؛ بالكىم، ونىڭ كومەگى مەن قامقورلىعى ارقاسىندا جادىلاۋدان ارىلاتىن دا شىعارمىز، ويتكەنى ۇلى ادامدارعا ۇلى ىستەردى اتقارۋ جازعان عوي”.
“ال ەگەر ولاي بولماي شىقسا، — دەدى ازاپ شەگىپ جاتقان دۋراندارت ءالسىز دە قارلىعىڭقى ۇنمەن، — ال ەگەر ولاي بولماي شىقسا، بەۋ، باۋىرىم، ساعان ايتارىم مىناۋ عانا: “ءجا، ۇتىلساق ۇتىلعان شىعارمىز — تارات تاعى قايتادان”.
سونى ايتىپ ەكىنشى بۇيىرىنە اۋناپ تۇسكەن ول ادەتتەگى ۇنسىزدىگىنە شومدى، ءلام دەپ ءتىل قاتقان جوق. وسى ارالىقتا زار ەڭىرەپ جىلاعان، جوقتاۋ ايتقان جانە بۇعان قوسارلانىپ اۋىر-اۋىر كۇرسىنگەن، كۇڭىرەنە بوزداعان داۋىستار ەستىلدى. مەن باسىمدى بۇرىپ، حرۋستالدان جاسالعان ءمولدىر قابىرعادان كەلەسى زالدا ۇلبىرەگەن سۇلۋ قىزداردىڭ ەكى قاتار بوپ ءجۇرىپ كەلە جاتقانىن كوردىم، ءبارى دە ۇستىنە قارا جامىلىپ، باسىنا تۇرىك داستۇرىنشە اق شالما وراعان. شەرۋدىڭ سوڭىندا الدەبىر سەنورا كەلەدى ەكەن (ونىڭ سەنورا ەكەنىن تاكاپپارلاۋ ءتۇر-پىشىنى ايعاقتاپ تۇرعان-دى)، ول دا قارالى كيىم كيىپتى، ەتەگى ەدەنگە دەيىن جەتەتىن اق جامىلعى جامىلىپتى. ونىڭ شالماسى باسقا قىزدار وراعان ەڭ ۇلكەن شالمادان دا ەكى ەسە ۇلكەن ەدى؛ قاباعىنىڭ اراسى قوسىلىپ كەتىپتى، ءتامپىش مۇرىن، جايىن اۋىزداۋ كورىنگەنىمەن، ەرىنى القىزىل بولاتىن؛ وقتا-تەكتە اۋزىن اشقان كەزدە تىستەرىنىڭ سيرەك ءارى ونشا ءتۇزۋ ەمەستىگى بايقالاتىن، ايتسە دە ارشىلعان بادام ىسپەتتى اپپاق ەدى؛ قولىنا جۇقالاۋ سۇلگى ۇستاپ كەلەدى ەكەن، وندا ءوزىم بايقاپ ۇلگەرگەنىمدەي، مۋميا تارىزدەنىپ كەۋىپ قالعان جانسىز جۇرەك وراۋلى جاتىر ەدى. مونتەسينوس ماعان شەرۋگە قاتىسۋشىلار دۋراندارت پەن بەلەرمانىڭ قىزمەتشىلەرى ەكەنىن، قوجايىندارىمەن بىرگە ولاردى دا وسىندا جادىلاپ ۇستاپ وتىرعانىن، ال ارت جاقتا، سۇلگىگە ورالعان جۇرەك ۇستاپ كەلە جاتقان — سەنورا بەلەرمانىڭ ءوزى ەكەنىن ايتىپ بەردى: اپتاسىنا بىرنەشە رەت قىزمەتشىلەرىمەن بىرگە ول وسىنداي شەرۋ ۇيىمداستىرىپ، دۋراندارتتىڭ ءتانى مەن ازاپقا باتقان جۇرەگىن ازا تۇتىپ ءان سالادى ەكەن، نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، جىلاپ-سىقتايتىن كورىنەدى. سونداي-اق، سەنورا وزىڭە ءسال-پال سيىقسىزداۋ كورىنسە نەمەسە، قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، الىپ-قاشتى اڭگىمە اسىرەلەپ جەتكىزگەندەي، عالامات سۇلۋ كورىنبەسە، وندا بۇعان كىنالى ونىڭ مىنا جادىلانعان قامال-سارايدا وتكىزگەن اقيرەتتى تۇندەرى مەن اقيرەتى ودان دا كوپ كۇندەرى، بۇعان كوزىنىڭ استىنىڭ كوگەرگەن جەرلەرى مەن بەتىنىڭ ءقان-سول جوق قۋقىلدىعى دالەل بولا الادى، دەدى ول.
“بەتىنىڭ قۋقىلدىعى مەن كوز استىنىڭ كوگەرۋى، — دەپ ءسوزىن جالعادى مونتەسينوس، — استە ايەلدەردە اي سايىن قايتالانىپ تۇراتىن داعدىلى دىمكاستىكتەن ەمەس، ويتكەنى، مىنە، الدەنەشە اي، ءتىپتى جىل ءوتتى، ونىڭ بويىنان ونداي دىمكاستىكتىڭ يشاراتى دا بىلىنگەن ەمەس، — جوق، بۇل باسقا ءبىر نارسەنى — ماڭگى-باقي قولىندا بولاتىن جانە سورماڭداي عاشىعىنىڭ تاقسىرەتىن قاپەرىندە قايتا ءتىرىلتىپ، ەسىنە قايتا ورالتىپ تۇراتىن نارسەنى كورگەن كەزدە جۇرەگىنە تۇسەتىن سالماقتان، ەگەر مۇنداي تاۋقىمەت تارتپاعانىندا سۇلۋلىعى، سۇيكىمدىلىگى مەن نازىكتىگى جونىنەن ونىمەن ءبىزدىڭ وڭىرگە، قالا بەردى كۇللى الەمگە كەڭىنەن ءماشھۇر اتاقتى دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ دا ب ا ق تالاسارى نەعايبىل”.
“ءجا، ونداي اڭگىمەنى قويا تۇرىڭىز، سەنور دون مونتەسينوس، — دەپ ونى ءبولىپ جىبەردىم، — قۇداي اقى، باستان كەشكەندەرىڭىزدى رەتىمەن بايانداي بەرىڭىز. سالىستىرۋدىڭ قاندايى بولسىن قاشان دا جاعىمسىز اسەر قالدىراتىنى ءمالىم، ەندەشە، كىمدى بولسىن مەيلى، بىرەۋدى ەكىنشى بىرەۋمەن سالىستىرۋدىڭ قاجەتى از. جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ ءوز ورىنى بار، سول سەكىلدى سەنورا دونيا بەلەرمانىڭ دا ءوز ورىنى بولدى جانە سول ءوز ورنىندا قالا دا بەرمەك، بۇل اڭگىمەنى وسىمەن دوعارايىق”.
بۇعان ول ماعان بىلاي دەدى:
“سەنور دون كيحوت! كەشىرىم وتىنەم سىزدەن. ءمۇلت كەتكەنىمدى جانە سەنورا دۋلسينەيانىڭ سەنورا بەلەرمامەن باقتالاس بولارى نەعايبىل دەپ اڭداماي سويلەگەنىمدى مويىندايمىن، ويتكەنى كەي نىشاندارعا قاراپ، ونىڭ رىسارى ەكەنىڭىزدى بايقاپ قالدىم، سوندىقتان ءتىلىمدى تىستەي قويۋىم قاجەت ەدى، سالىستىرار بولسام، تەك اسپاننىڭ وزىمەن عانا سالىستىرۋىم كەرەك ەدى”.
اياشىمدى كوزىمدى باقىرايتىپ قويىپ بەلەرمامەن سالىستىرۋدىڭ سالدارىنان سىزدىقتاعان كەيىستىك اتاقتى مونتەسينوستىڭ اقتالا سويلەگەن سوزىنەن كەيىن باسىلىپ قالدى.
— اپىراي، تاقسىر، — دەپ سانچو سويلەپ كەتتى، — قالايىنشا سول ءبىر جامان شالدىڭ جاعاسىنان الا كەتىپ، قابىرعاسىن قاۋساتىپ، ساقالىن ءبىر تالداپ جۇلماعانىڭىزعا تاڭىرقاپ تۇرعانىم.
— جوعا، دوستىم سانچو، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي، — ونداي قىلىق ماعان جاراسپاس ەدى، ويتكەنى ءبىز قارت كىسىلەردى، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، رىسار-قاريالاردى، ونىڭ ۇستىنە جادىلانعان جانداردى، قۇرمەت تۇتۋعا مىندەتتىمىز. اڭگىمەمىزدىڭ ودان ارعى بارىسىندا بىر-بىرىمىزبەن مەيلىنشە سىپايى بولعانىمىزعا كەپىلدىك ەتە الام.
وسى ارادا ستۋدەنت سوزگە كيلىكتى:
— سەنور دون كيحوت، قالاي عانا وسىنشا از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جەر استىنان سونشاما كوپ نارسەنى كورىپ، سونشاما كوپ نارسە جايىندا پىكىر الماسىپ جانە ءبىلىپ ۇلگەرگەنسىز، سوعان اقىلىم جەتپەي وتىر.
— انا جاقتا قانشا بولدىم ءوزى؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ءبىر ساعاتتان استام عانا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.
— ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — ول جاقتا مەنىڭ كوز الدىمدا كەش ءتۇستى، سوسىن تاڭدى قارسى الدىم، ءسويتىپ كۇن مەن ءتۇن وسىلاي ءۇش مارتە اۋىستى، دەمەك، ءوز ەسەبىمشە، وسىناۋ ءارى جىراق، ءارى كوز تاسا ورىنداردا مەن اتتاي ءۇش كۇن بولدىم.
— مىرزامنىڭ شىندىقتى ايتىپ وتىرعانىندا ءشۇبا جوق، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — ەگەر مۇنىڭ ءبارىن ول عاجايىپ تۇردە باستان كەشسە، وندا ءبىزدىڭ مۇنداعى ءبىر ساعاتىمىزدىڭ اندا، جەر استىندا، ءۇش تاۋلىككە پارا-پار بولۋى دا عاجاپ ەمەس.
— ابدەن مۇمكىن، — دەپ ماقۇلدادى ونى دون كيحوت.
— ال، ءسىز وندا نەمەن جۇرەك جالعادىڭىز، مارحاباتتى مىرزام؟ — دەپ سۇرادى ستۋدەنت.
— ءۇش كۇن بويى ءنار تاتقام جوق، ءبىراق قارنىم اشقانىن دا سەزگەم جوق، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت.
— جادىلانعاندار شە، ولار اس ىشە مە ەكەن ءوزى؟ — دەپ تاقىمدادى ستۋدەنت.
— جوق، ولار تاماق ىشپەيدى، دارەت سىندىرمايدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — سولاي بولا تۇرعانىمەن، ولاردىڭ تىرناعى مەن ساقال-شاشى ءوسۋىن توقتاتپايدى دەگەن پىكىر بار.
— ءبىراق جادىلانعاندار ۇيقتاۋىن ۇيقتايتىن شىعار ەندى، سەنور؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
— ارينە، ۇيقتامايدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر، ءوزىم ولارمەن بىرگە وتكىزگەن ءۇش تاۋلىكتە ەشقايسىسى ءبىر ساتكە كىرپىك ىلگەن جوق، مەن دە ءسويتتىم.
— “كىممەن ارالاس-قۇرالاس ەكەنىڭدى ايتشى، كىم ەكەنىڭدى ايتىپ بەرەيىن” دەيتىن ماقال وسى اراعا ءوزى سۇرانىپ تۇر، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو. — ءسىز، تاقسىر، جادىلانعان ورازا ۇستاۋشىلارمەن جانە ۇيقىدان جەرىگەندەرمەن دوستاستىڭىز، ەندەشە سولارمەن جولداس بوپ جۇرگەندە تاماق ىشپەگەنىڭىزگە جانە ۇيقتاماعانىڭىزعا تاڭىرقاۋدىڭ رەتى جوق. ءبىراق، ماعان رەنجي كورمەڭىزشى، تاقسىر، وسى ارادا بىزگە جىر عىپ ايتقاندارىڭىزدىڭ ەشقايسىسىنا سەنگەن جوقپىن، وتىرىك ايتسام قۇداي الىپ-اق كەتسىن مەنى (“شايتان الىپ-اق كەتسىن” دەي جازداپ شاق قالعانىمدى قاراشى).
— سوندا قالاي بولعانى؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ستۋدەنت. — سەنور دون كيحوت نە ءۇشىن وتىرىك ايتۋعا ءتيىس؟ ول كىسى ءتىپتى شىنىمەن سويتكىسى كەلگەن كۇندە دە، ءبارىبىر، ادام سەنگىسىز وسىنشا كوپ وقيعانى قولما-قول ويدان شىعارىپ ۇلگەرمەس ەدى عوي.
— مىرزام وتىرىك ايتىپ وتىر دەپ ويلامايمىن، — دەدى سانچو كەلىسىڭكىرەمەي.
— سوندا قالاي دەپ ويلايسىڭ؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— مەنىڭ ويىمشا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءوزىڭىز، تاقسىر، كوردىم دەگەن، اندا، تومەندە، بىرگە ۋاقىت وتكىزدىم دەگەن الگى توبىردىڭ ءبارىن جادىلاپ قويعان مەرلين بە الدە باسقا سيقىرشىلار ما، الگىندە بىزگە ايتىپ بەرگەن جانە قالعانىن كەيىن ايتىپ بەرەتىن حيكمەتتەرمەن باسىڭىزدى لىق تولتىرىپ تاستاعان.
— مۇنىڭ سولاي بولۋى دا مۇمكىن ەدى، سانچو، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — الايدا ولاي بولعان جوق قوي، — سەندەرگە ايتقانىمنىڭ ءبارىن ءوز كوزىممەن كورىپ، ءوز قولىممەن سەزىنگەنمىن. ال، ەندى ءقازىر ساعان مونتەسينوس وزىمە ايان قىلعان ۇشان-تەڭىز عانيبەت پەن عاجايىپتىڭ قاتارىندا، — بۇل تۋراسىندا كەيىن جولدا ەگجەي-تەگجەيلى اڭگىمەلەرمىن، ويتكەنى بۇل جەردە ءبارىن بىردەي بايانداپ جاتۋدىڭ قيسىنى كەلمەي تۇر، — ءۇش شارۋا ايەلدى دە كورگەنىمدى ايتسام نە دەر ەكەنسىڭ؟ ولار شىبىش سەكىلدى سەكەك قاعىپ، سەكىرىپ ويناپ ءجۇردى، سولارعا كوز سالعان بويىمدا، بىرەۋى — جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيا توبوسسكايا، قالعان ەكەۋى — سونىمەن بىرگە كەلە جاتقان، ءوزىمىز توبوسو ماڭايىنان كەزىكتىرگەن شارۋا ايەل ەكەنىن بىردەن تاني كەتتىم. مونتەسينوستان سۇراپ ەدىم، ول تانىمايتىنىن، ءبىراق، ءوز ۇعىمىنشا، بۇلار جادىلانعان اقسۇيەك سەنورالار ەكەنىن، مىنا شالعىندا جۋىردا عانا پايدا بولعانىن حابارلادى، سونداي-اق مۇنداي جاعدايعا تاڭعالماۋىم كەرەگىن، ويتكەنى بۇل جاققا وتكەن زاماننىڭ دا، وسى زاماننىڭ دا سەنورالارى كوپتەپ كەلىپ جاتاتىنىن جانە بۇل سەنورالاردى سيقىرشىلاردىڭ الۋان ءتۇرلى جانە ادەتتەن تىس كەيىپتەرگە ەنگىزىپ قوياتىنىن ايتتى، سولاردىڭ اراسىنان بۇل، مونتەسينوس، كوروليەۆا دجينيەۆرا مەن ونىڭ ساراي نوكەرىندەگى حانىمى، اناۋ الگى:
بريتانيادان كەلىپ جەتكەن
لانسەلوت شارابىن ءىشىپ سۋسىنىن باسقان كينتانونانى دا كورىپتى.
مىنا اڭگىمەنى تىڭداعان سانچو ءوزىن وسى ءقازىر جىندانىپ كەتەردەي، نە كۇلكىدەن جارىلىپ ولەردەي سەزىندى؛ ويتكەنى دۋلسينەيانىڭ جادىلانعانى جايىنداعى جالعاندىقتىڭ جاي-جاپسارىن باسقا ەشكىم بىلمەسە دە ءوزى جاقسى بىلەتىن ەدى: كوز بايلاۋشى دا ءوزى، جالعىز كۋاگەر دە ءوزى بولعان-دى، سوندىقتان مىرزاسىنىڭ اقىل-ەستەن ءبىرجولا ايرىلىپ، شىن مانىندەگى جىندىعا اينالعانىنا زارەدەي كۇمان-كۇدىگى قالماعان؛ وسى سەبەپتى سانچو وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— جەر استى پاتشالىعىنا ءسىز، ءقادىرلى قوجايىنىم، جايسىزداۋ جاعدايدا جانە مۇلدەم دەرلىك قولايسىز شاقتا ءارى قىرسىق شالعان كۇنى ءتۇستىڭىز جانە باسىڭىزدى ابدەن قاتىرعان سەنور مونتەسينوسپەن بەكەر بوسقا كەزدەستىڭىز. مىنا جاقتا، جوعارىدا، تىپ-تىنىش وتىرساڭىز ەتتى، تاقسىر، جاراتقاننىڭ ءوزى ولشەپ بەرگەن اقىل-ەسىڭىزدى جوعالتپاساڭىز ەتتى، جۇرتقا ءجون سىلتەپ، جوبا كورسەتىپ، اۋىز جاپپاي اقىل ايتىپ وتىرساڭىز ەتتى، ونىڭ ورنىنا ءقازىر ەندى ادام ايتسا سەنگىسىز بىردەڭەنى شاتپاقتاپ وتىرسىز.
— سەنى جاقسى بىلەمىن عوي، سانچو، سول سەبەپتى ساندىراعىڭا كوڭىل اۋدارمايمىن، — دەدى دون كيحوت.
— ەگەر اۋزىڭىزدان شىققان اڭگىمەڭىزدەن تۇزەلىپ، اقىلعا كەلگەنىڭىز ايقىن سەزىلىپ تۇرماسا، وندا جاڭاعى ءسوزىم مەن بولاشاقتا ايتار ءسوزىم ءۇشىن مەنى جارىمجان ەتسەڭىز دە نەمەسە ءولتىرىپ تاستاساڭىز دا مەيلى، مەن دە ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە كوڭىل اۋدارمايمىن. ال، ازىرشە ەكەۋىمىز ءالى رەنجىسە قويماعاندىقتان، راقىمشىلىق ەتىپ، ماعان مىنانى ايتىڭىزشى، تاقسىر: حانىمىمىزدى قالاي، قانداي ەرەكشە بەلگىلەرىنە قاراپ تانىدىڭىز؟ ونىمەن سويلەستىڭىز بە، سويلەسسەڭىز ودان نە جايىندا سۇراستىردىڭىز، ول سىزگە نە دەپ جاۋاپ بەردى؟
— ونى مىناداي ەرەكشە بەلگىلەرىنە قاراپ تانىدىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — ۇستىندە ءوزىڭ ماعان ونى كورسەتكەن كۇنى كيگەن كويلەگى بار ەكەن. ونىمەن سويلەسپەككە وقتالعام، ءبىراق ول ءلام دەپ جاۋاپ قاتپاستان جالت بۇرىلدى دا، وكشەسى وكشەسىنە تيمەي جۇگىرە جونەلدى، ءتىپتى ونى جەبە دە قۋىپ جەتە المايتىن ەدى. مەن سوڭىنان قۋا جونەلمەكشى ەدىم جانە، ارينە، قۋىپ تا كەتەر ەدىم، ءبىراق مونتەسينوس بوسقا ارامتەر بولماۋعا كەڭەس بەردى، — ودان ءبارىبىر پايدا جوق جانە ۇڭگىردەن شىعاتىن ۋاقىتىڭ دا تاياپ قالدى، دەدى. ودان سوڭ مونتەسينوس ماعان ارادا ءبىرشاما ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ءوزىن، بەلەرمانى، دۋراندارتتى جانە سوندا جۇرگەندەردىڭ ءبارىن جادىسىنان ارىلتۋ ءۇشىن نە ىستەۋىم كەرەگىن حابارلايتىنىن دا ايتتى. ءبىراق، انا جاقتا كورگەندەرىم مەن بايقاعاندارىمنىڭ اراسىندا اسىرەسە مىنا ءبىر جاي مەنى قاتتى وكىنىشتە قالدىردى: مونتەسينوسپەن اڭگىمەلەسىپ تۇرعان كەزىمدە سورماڭداي دۋلسينەيا قۇربىلارىنىڭ ءبىرى قاسىما بىلدىرمەي جاقىنداپ كەلىپ، كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ، تولقۋدان ۇزدىگە شىققان باسەڭ داۋىسپەن بىلاي دەدى:
“مەيىربان حانىمىم دۋلسينەيا توبوسسكايا ءسىزدى قولىڭىزدان سۇيەدى جانە ساۋ-سالەمەت ءجۇرمىسىز، سونى حابارلاۋىڭىزدى قاتتى ءوتىنىپ سۇرايدى؛ ال ءوزى شەكتەن تىس مۇقتاجدىق كورىپ جاتقاندىقتان سىزگە تاعى ءبىر ءوتىنىش بىلدىرگىسى كەلەدى: مىنا قولىمدا ۇستاپ تۇرعان، بىرەر كيىلگەن جاڭا بەلدەمشەنى كەپىلدىككە الىپ، وعان قارىزعا التى نەمەسە مۇمكىندىگىڭىزگە قاراي ودان دا كوبىرەك رەال بەرە تۇرماس پا ەكەنسىز، — بۇل اقشانى ول سىزگە كوپ ۇزاماي-اق قايتارۋعا سەرت ەتەدى”.
بۇل ءوتىنىش مەنى ءارى تاڭىرقاتىپ، ءارى ابىرجىتىپ تاستادى، سوسىن سەنور مونتەسينوستان:
“سەنور مونتەسينوس! جادىلانعان اقسۇيەك جاندار مۇقتاجدىق كورۋشى مە ەدى؟” دەپ سۇرادىم.
ول ماعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
“اقيقاتىنا كەلسەك، سەنور لامانچالىق دون كيحوت، ءوزىمىز مۇقتاجدىق اتاندىرىپ جۇرگەن نارسە بارلىق جەردە كەزدەسەدى، ەشكىمدى ىقپالىنان تىس قالدىرمايدى، بارلىق ادامعا قاتىسى بار، ءتىپتى جادىلانعانداردى دا ايامايدى، وسى سەبەپتى سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايا سىزدەن قارىزعا التى رەال سۇراسا جانە كەپىلدىككە، مەنىڭشە، ءتاپ-تاۋىر دۇنيە ۇسىنىپ تۇرسا، وندا مۇنداي كومەكتەن باس تارتۋىڭىزدىڭ رەتى جوق؛ ونىڭ وتە اۋىر جوقشىلىقتا جۇرگەنى كۇمانسىز”.
“كەپىل زاتتى المايمىن، — دەدىم مەن، — الايدا اتالمىش سومانى دا بەرە المايمىن، ويتكەنى مەندە بار-جوعى ءتورت-اق رەال عانا”.
مەن بۇل اقشانى (تاياۋدا ءوزىڭ، سانچو، جولدا كەزدەسكەن مۇساپىرلەرگە ۇلەستىرەرسىڭ دەپ بەرگەن اقشاڭ عوي بۇل) دۋلسينەيا قۇربىسىنىڭ قولىنا ۇستاتتىم دا، بىلاي دەدىم:
“حانىمىڭىزعا ايتا بارىڭىز، قالقام، كورىپ جاتقان قيىنشىلىقتارى مەنىڭ دە جانىما قاتتى باتادى، ونى مۇنداي اۋىرتپالىقتان الىپ شىعۋ ءۇشىن فۋگگەرگە اينالۋدان دا تايىنباس ەدىم. سونداي-اق، ونىڭ سۇيكىمدى اجارىنا سۇيسىنە كوز تىگىپ، تاپقىر دا ۇتقىر سوزىنەن ءلاززات الۋ مۇمكىندىگىنەن ادا بولعاندىقتان مەنىڭ دە ساۋ-سالەمەت بولا المايتىنىمدى جانە بولۋعا ءتيىس تە ەمەستىگىمدى، سونىمەن بىرگە، وزىنە شىن بەرىلگەن مالايمەن، ەرەن ۋايىم-قايعىداعى رىسارمەن جۇزدەسىپ، اڭگىمەلەسۋگە راقىمشىلىق جاساۋىن قاتتى ءوتىنىپ سۇرايتىنىمدى حابارلاڭىز. وعان تاعى مىنانى ايتىڭىز: ماركيز مانتۋانسكيي سياقتى مەنىڭ دە سەرت پەن انت بەرگەنىم جايىنداعى حابار كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە وعان دا جەتىپ قالار: اتالمىش ماركيز ءولىم اۋزىندا جاتقان نەمەرە جيەنى ءبالدۋيندى تاۋدىڭ اراسىنان تاۋىپ العاننان كەيىن ونىڭ كەگىن قايتارۋعا، كەگىن قايتارمايىنشا، تاماق ىشكەندە داستارقان جايعىزباۋعا (بۇعان باسقا دا كوپتەگەن ۇساق-تۇيەكتى قوساقتاعان ەدى) انت بەرگەن بولاتىن. تاپ وسىلايشا مەن دە سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانى جادىسىنان ارىلتپايىنشا ەشقاشان دامىلداماۋعا، دۇنيەنىڭ جەتى بولىگىن ينفانت دون پەدرو پورتۋگالسكييدەن گورى ىقتياتتىراق ارالاپ شىعۋعا انت ەتەم”.
“حانىمىمنىڭ جولىندا تىندىراتىن شارۋاڭىز تەك وسىمەن عانا شەكتەلىپ قالا قويماس”، دەدى بۇعان جاۋاپ رەتىندە الگى بيكەش.
سول جەردە ول ءتورت رەالدى قاعىپ الدى دا، باسىن ءيۋدىڭ ورنىنا جەردەن ەكى شىنتاقتاي بيىككە سەكىرىپ ءتۇستى.
— جاساعان قۇداي ساقتاي گور! — دەپ سول ارادا سانچو بار داۋىسىمەن باقىرىپ جىبەردى. — سيقىرشىلار مەن ارباۋشىلىق ايلا-امالدار دۇنيەدە وسىنداي كۇشكە يە بولادى دەپ كىم ويلاعان؟ قالاي عانا ولار مىرزامنىڭ مۇلتىكسىز اقىل-ەسىن ەشتەڭەمەن سالىستىرۋعا كەلمەيتىن ەرەكشە ءبىر ەسالاڭدىققا اينالدىرعان دەسەڭىزشى. ءاي، سەنور-اي، سەنور-اي! قۇداي ءۇشىن، تاقسىر، قالپىڭىزدى قايتا تابىڭىزشى، ار-ۇياتىڭىزدى ساقتاڭىزشى، اقىل-ويىڭىزدى اۋىتقىتىپ، الجاستىرىپ جىبەرگەن قيسىنسىز نارسەلەرگە دەگەن سەنىمنەن ارىلىڭىزشى!
— سەنىڭ، سانچو، بۇلايشا كۇيىنە سويلەيتىن سەبەبىڭ — ماعان جاقسىلىق ويلايسىڭ، — دەدى دون كيحوت، — دەگەنمەن، تىرشىلىك تۇيتكىلدەرىنەن حابارىڭ كەمدەۋ بولعاندىقتان، تۇسىنىگىڭە ازدى-كەم اۋىر سوققاننىڭ ءبارىن اقىلعا سىيىمسىز نارسە دەپ باعالايسىڭ. الايدا، قايتالاپ ايتايىن، جەر استىندا كورگەندەرىمە قاتىستى تاعى ءبىراز جايدى ساعان كەيىنىرەك اڭگىمەلەپ بەرەم، سوندا شىنشىلدىعى داۋ تۋدىرمايتىن جانە ەشتەبىر كۇدىك كەلتىرمەيتىن بۇگىنگى اڭگىمەمە ءوزىڭ دە رياسىز سەنەتىن بولاسىڭ.
ءححىۇ تاراۋ
بۇل تاراۋدا قانشالىقتى ەرسى كورىنگەنىمەن وسىناۋ ايتۋلى حيكايانى دۇرىس تۇسىنۋگە سونشالىقتى قاجەت ءارقيلى ۇساق-تۇيەكتەر تۋراسىندا ءسوز بولادى.
وسىناۋ ايتۋلى حيكايانىڭ ءتارجىماشىسى مونتەسينوس ۇڭگىرىندەگى شىتىرمان وقيعا جايىنداعى تاراۋعا جەتكەندە ءتۇپنۇسقا پاراعىنىڭ جيەگىنەن حيكايانىڭ العاشقى اۆتورى سيد احمەت بەن-ينحاليدىڭ ءوز قولىمەن جازىلعان مىناداي ەسكەرتپەگە جولىققانىن ءمالىم ەتەدى:
“جاڭاعى تاراۋدا بايان ەتىلگەن جايلاردى ايبىندى دون كيحوتتىڭ شىنىمەن باستان كەشكەنىنە ءشۇبام بار جانە انىق سولاي بولعانىنا اقي-تاقي كوز جەتكىزە الماي وتىرمىن؛ مۇنىڭ سەبەبى مىناداي: ونىڭ وسى كەزگە دەيىن باستان وتكەرگەنى ومىردە بولۋى ىقتيمال جانە شىندىققا جاناسىمدى جايلار ەدى، الايدا ۇڭگىردەگى شىتىرمان وقيعا تىپتەن اقىلعا سىيىمسىز، سوندىقتان ونى اقيقات دەۋگە ارىم بارمايدى. ايتكەنمەن، ءوز زامانىنىڭ ەڭ ءبىر ءادىل، ەڭ ءبىر ىزگى نيەتتى رىسارى بوپ تابىلاتىن دون كيحوت وتىرىك ايتادى دەيتىن ويدان دا اۋلاقپىن؛ ول ءتىپتى جەبەدەن ساۋ جەرى قالماي جاراقاتتانىپ جاتسا دا جالعان سويلەمەس ەدى. ال دون كيحوت بولسا، بۇل شىتىرمان وقيعانى جوعارىدا كەلتىرىلگەندەي ەگجەي-تەگجەيىمەن بايانداپ، بۇگە-شىگەسىن قالدىرماي اڭگىمەلەيدى، سوعان قاراپ ونىڭ از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە وسىنشا كوپ قيسىنسىز نارسەنى قيۋىن كەلتىرىپ قۇراستىرا قويۋى مۇمكىن ەمەس دەپ بىلەم؛ قىسقاسىن ايتقاندا، ەگەر بۇل شىتىرمان وقيعا ويدان شىعارىلعان سەكىلدى كورىنسە — وندا مەنىڭ شاتاعىم جوق، مەن ءبارىن سول كۇيىندە سۋرەتتەيمىن: ونى ويدان قۇراستىرىلعان دەپ تە داتتامايمىن، شىندىق دەپ تە جاقتامايمىن. سەن، وقىرمان، پاراسات-پارقى مول ادامسىڭ عوي، كوڭىل قالاۋىڭا وراي باعالا ءبارىن، ال ماعان بۇعان بىردەڭە الىپ-قوسۋعا بولمايدى جانە وعان قاقىم دا جوق؛ دەي تۇرعانمەن، اقيقات شىندىق دەلىنەتىن قاۋەسەتكە قاراعاندا، دۇنيە سالارىنىڭ ناق الدىندا دون كيحوت بۇل شىتىرمان وقيعادان باس تارتىپ، ونى ءوزىم ويلاپ تاپتىم دەپ ءمالىم ەتىپتى-مىس، ويتكەنى بۇل وعان ءوزى رومانداردان وقىعان شىتىرمان وقيعالارمەن تولىق ۇيلەسىم تاباتىنداي جانە سولارعا بارىنشا سايكەس كەلەتىندەي كورىنىپتى”. ال، بۇدان ءارى سيد احمەت بەن-ينحالي بىلاي دەيدى:
ستۋدەنت سانچو پانسانىڭ ورەسكەل وسپادارسىزدىعىنا دا، مىرزاسىنىڭ شامادان تىس شىدامدىلىعىنا دا تاڭىرقانۋمەن بولدى، ءسويتىپ اقىرى دون كيحوتتىڭ بۇل ورايداعى جۇمساقتىعى جادىلانعان كۇيدە بولعانىنا قاراماستان دۋلسينەيا توبوسسكايامەن ديدارلاسۋ قۋانىشىنا بايلانىستى شىعار دەگەن تۇجىرىمعا كەلدى، سەبەبى، جالپى العاندا، مۇنداي پىكىرلەرى مەن پايىمداۋلارى ءۇشىن سانچو پانسانى سىلەيتىپ تاياققا جىعۋ قاجەت ەدى، — ستۋدەنتكە سانچو مىرزاسىمەن شىنىمەن-اق ءبىرشاما دورەكى سويلەسكەندەي كورىنگەن؛ ءسويتىپ، ستۋدەنت دون كيحوتقا بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— سەنور لامانچالىق دون كيحوت، سىزبەن بىرگە وتكەرگەن ساياحاتىم وتە ءساتتى بولدى دەپ ەسەپتەيمىن، سەبەبى بۇدان ءتورت ءتۇرلى پايدا تاپتىم. بىرىنشىدەن، وزىڭىزبەن تانىستىم، مۇنى وزىمە زور باقىت سانايمىن. ەكىنشىدەن، مونتەسينوس ۇڭگىرىندە نە بار ەكەنىن جانە گۋاديانا مەن رۋيدەرا ايدىندارى قايدان پايدا بولعانىن ءبىلدىم، ال مۇنىڭ ءوزى ءقازىر ءوزىم جازىپ جاتقان يسپاندىق وۆيديي ءۇشىن تاپتىرمايتىن دەرەك. ۇشىنشىدەن، ويىن كارتاسىنىڭ تاريحى تەرەڭگە تامىر تارتاتىنىنا كوزىم جەتتى — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، ايتۋىڭىزشا، ۇلى كارل تۇسىندا كارتا ويىنى تاڭسىق بولماپتى، ويتكەنى مونتەسينوستىڭ ۇزاق سوزىنەن كەيىن، ەسىن جيىپ كوزىن اشقان دۋراندارتتىڭ: “ءجا، ۇتىلساق ۇتىلعان شىعارمىز — تارات تاعى قايتادان”، دەگەنىن ايتقان ەدىڭىز. ەگەر ءوزىن جادىلاعانعا دەيىنگى زاماندا، جوعارىدا اتالعان يمپەراتور ۇلى كارل كەزىندە، فرانسياداعى جۇرت كارتا ويناماسا، وندا جادىلانعان ادام مۇنداي ءسوز بەن ءسوز ورامىن بىلمەگەن بولار ەدى. بۇل دەرەك ءقازىر ءوزىم قۇراستىرىپ جاتقان باسقا ءبىر كىتابىم ءۇشىن كەرەك، اتاپ ايتقاندا: ۆەرگيليي پوليدورعا باعزىداعى ونەرتاپقىشتىققا قاتىستى قوسىمشا دەيتىن كىتابىم ءۇشىن، — مەنىڭشە، ۆەرگيليي پوليدور ءوز شىعارماسىندا كارتا جايىندا ايتۋدى ۇمىتىپ كەتكەن، ال مەن ايتام جانە سەنور دۋراندارت سەكىلدى اسا قۇرمەتتى دە سەنىمدى دەرەك كوزىنە سىلتەمە جاساسام، مۇنىڭ ەرەكشە ماڭىزى بولادى. تورتىنشىدەن، مەن گۋاديانا وزەنىنىڭ قايدان شىققانى تۋراسىندا انىق مالىمەت الدىم، بۇل وسى كۇنگە دەيىن بەيمالىم بوپ كەلگەن جاي ەدى.
— بۇل سوزىڭە الىپ-قوسار ەشتەڭەم جوق، ءبارى ءجون، ءبارى دۇرىس، شىراق، — دەدى دون كيحوت، — الايدا، كىتاپتارىڭىزدى كىمگە ارناماق ويىڭىز بار، سونى بىلسەم دەپ ەم، ارينە، قۇداي ءساتىن سالىپ بۇل دۇنيەلەرىڭىزدى باستىرۋعا رۇقسات الساڭىز دەيمىن، ويتكەنى سوعان كۇدىگىم كوپ بولىپ تۇر.
— بۇلاردى ارناۋعا بولاتىن سەنورلار مەن گراندتار يسپانيادا بارشىلىق قوي، — دەدى ستۋدەنت.
— ولار ونشا كوپ تە ەمەس، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي، — جانە ماسەلە ولاردىڭ مۇنداي ارناۋعا تاتىمايتىنىندا دا ەمەس، ماسەلە ولاردىڭ مۇنى قابىل المايتىنىندا بولىپ تۇر، سەبەبى ەتكەن ەڭبەگى مەن كورسەتكەن قۇرمەتى ءۇشىن اۆتورلارعا سىي-سياپات جاساۋعا وزدەرىن بورىشتى ساناعىلارى كەلمەيدى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، ارناۋدان باس تارتاتىنداردىڭ بارلىعىن ءبىر ءوزى الماستىرا الاتىن جوعارى لاۋازىمدى ءبىر ادامدى بىلەم، ەگەر وسىناۋ مارتەبەلى مىرزا جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى ايتا باستاسام، ىزگى نيەتتى تالاي جۇرەكتە قىزعانىش قوزدار ەدى، سوندىقتان بۇل اڭگىمەنى قولايى كەلگەن كەزگە دەيىن قالدىرا تۇرايىق، ال ءقازىر قايدا قونىپ شىعاتىنىمىزدىڭ جايىن قاراستىرايىق.
— وسى اراعا تاياۋ ماڭدا شاعىن راقىپحانا بار، سوندا ءبىر تاقۋا تۇرادى، — دەپ حابارلادى ستۋدەنت. — جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، ول بۇرىن سولدات بولىپتى، سونداي-اق، ونى ىزگى نيەتتى حريستيان، بايسالدى دا بيازى ادام دەسەدى. راقىپحانانىڭ جانىندا كىشكەنە ۇيشىك بار، ونى ءوزى سالىپ الىپتى، باسپانا شاعىن بولعانىمەن، مەيماندار جايعاساتىن ورىن تابىلادى.
— ول تاقۋادا تاۋىق جوق پا ەكەن، بىلمەدىڭ بە؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
— قازىرگى كەزدە تاۋىعى جوق تاقۋا از، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — قازىرگى تاقۋالار مىسىر شولىندە جان ساۋعالاپ، پالما جاپىراعىمەن ءابۇيىرىن جاۋىپ، ءشوپ تامىرىن تالعاجاۋ ەتكەندەرگە مۇلدەم ۇقسامايدى. الايدا، مەنى بۇرىنعى تاقۋالاردى اسقاقتاتۋ ارقىلى بۇگىنگىلەردى تومەنشىكتەتىپ وتىر ەكەن دەپ ويلاپ قالماڭدار، — ايتايىن دەگەنىم، قازىرگى تاقۋالىق تىرلىك بۇرىنعى كەزدەردەگىدەي زور قيىنشىلىق پەن جوقشىلىقتى بىلمەيدى، ءبىراق بۇدان بۇگىنگى تاقۋالار جامان ادام دەگەن وي تۋمايدى؛ كەرىسىنشە، مەن ولاردىڭ ءبارىن دە جاقسى ادامعا بالايمىن، ءتىپتى ىشتەرىندە ونداي-مۇندايى كەزدەسە قالعان كۇندە دە، ءبارىبىر ىزگى نيەتتى بولعانسىپ جۇرگەن ءمۇتتايىم كوپە-كورنەۋ كۇناكاردان گورى از زۇلىمدىق جاسايدى.
وسىنداي اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ كەلە جاتقان ولار قارسى الدارىنان الدەكىمنىڭ شاپشاڭ ادىمداپ، نايزا مەن الەباردا22 ارتىلعان قاشىرىن اسىعىس ايداپ كەلە جاتقانىن كوردى. بۇلارمەن قاتارلاسقان جولاۋشى باس ءيىپ سالەمدەستى دە، ارمەن قاراي اسا بەردى. دون كيحوت وعان ايقايلاپ:
— توقتاي تۇرىڭىز، تۋىسقان! بايقاۋىمشا، قاشىرىڭىز قالاعاننان گورى قاتتىراق ءجۇرىپ بارا جاتقان سياقتىسىز، — دەدى.
— توقتاي المايمىن، سەنور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى بەيتانىس، — ءوزىم اكەلە جاتقان، مىنا ءوزىڭىز كورىپ تۇرعان قارۋ-جاراق كۇنى ەرتەڭ كەرەك بولعالى تۇر، سوندىقتان توقتاۋعا قاقىم جوق، ەندەشە، ساۋ بولىڭىز. ەگەر مۇنى نە ءۇشىن اكەلە جاتقانىما ىنتىق بولساڭىز، وندا ءبىلىپ قويىڭىز، مەن راقىپحاناعا جاقىن ماڭداعى بەكەتتە تۇنەمەكپىن، ءوزىڭىز دە سوندا بارا جاتساڭىز، سول جەردەن كەزدەسەرمىز، سوندا نە ءتۇرلى عاجايىپتار جايىندا ايتىپ بەرەرمىن. ال، ازىرشە تاعى دا امان-ساۋ بولىڭىز.
بۇدان سوڭ بەيتانىس قاشىرىن قۋالاي جونەلدى دە، دون كيحوت ودان قانداي عاجايىپتار جايىندا ايتپاقشى ەكەنىن سۇراپ ۇلگەرە الماي قالدى. اسا ءبىر اۋەسقوي، جاڭالىققۇمار ادام بولعاندىقتان دون كيحوت دەرەۋ ءجۇرىپ كەتۋگە، ستۋدەنت ءوزىن شاقىرعان راقىپحاناعا سوقپاي-اق، بەكەتكە بارىپ تۇنەۋگە ءامىر ەتتى.
ونىڭ ءامىرى بۇلجىتپاي ورىندالدى: ۇشەۋى كولىكتەرىنە ءمىنىپ، بەكەتتى بەتكە ۇستاپ تارتىپ كەتتى دە، وندا قاراڭعى تۇسپەي-اق جەتتى. جولشىباي ستۋدەنت دون كيحوتقا تاقۋاعا سوعىپ، تاماق ءجىبىتىپ الۋ جونىندە ۇسىنىس ايتقان. سونى ەستىگەن بويدا سانچو سوزگە كەلمەستەن ەسەگىنىڭ باسىن سولاي قاراي بۇرا قويعان، دون كيحوت پەن ستۋدەنت تە سوڭىنان ەرگەن، الايدا مەيىرىمسىز تاعدىر سانچوعا قاساقانا تاقۋانىڭ سول تۇستا ۇيىندە بولماي شىعۋىن قاراستىرىپ قويىپتى، مۇنى ولارعا وزدەرى راقىپحانادان جولىقتىرعان قىزمەتشى ايەل حابارلادى. بۇلار ايەلدەن قىمباتتاۋ شاراپ سۇرادى، ايەل قوجايىنى شاراپ ساقتامايتىنىن، ەگەر ارزان باعاعا اۋىز سۋ كەرەك بولسا، وندا قۋانا-قۋانا بۇلاردىڭ ءشولىن قاندىراتىنىن ايتتى.
— اۋ، سۋ ىشكىم كەلسە، جول بويىنداعى كەز-كەلگەن قۇدىقتان مەلدەكتەپ المايمىن با، — دەدى سانچو. — اھ، شىركىن، كاماچونىڭ تويىن-اي، دون دەگونىڭ داۋلەتى تاسىعان ءۇيىن-اي! ۇمىتپاسپىن سەندەردى ەشقاشان!
بۇدان سوڭ ولار راقىپحانادان شىعىپ، بەكەتكە قاراي باعىت العان ەدى، ۇزاماي جولدان ءبىر جاس جىگىت كەزىكتى: ول الدا كەتىپ بارا جاتقان، ءبىراق ءجۇرىسى شابانداۋ بولعاندىقتان بۇلار ونى لەزدە قۋىپ جەتتى. سەمسەرىن يىعىنا قويىپتى، وعان كيىم-كەشەك سالىنعان تۇيىنشەك پە، بۋىنشاق پا، بىردەڭەنى ءىلىپتى: شاماسى، وندا شاروۆار، جامىلعى جانە بىرنەشە جەيدە جاتسا كەرەك، ويتكەنى ۇستىندە اتلاسقا بولار-بولماس ۇقساستىعى بار بارقىت كۇرتە، سونىڭ ىشىنەن كيگەن، ەتەگىن سالبىراتىپ بوس جىبەرگەن كويلەك، اياعىندا جىبەك شۇلىق پەن استاناداعىلار كيەتىن كەلتە تۇمسىق شاركەي عانا بار ەدى؛ تۇرىنە قاراپ ونى ون سەگىز، ون توعىز جاستا دەۋگە بولاتىن، ءجۇزى جايدارى، قيمىل-قوزعالىسى شاپشاڭ ەدى. جول قىسقارتۋ ءۇشىن سەگيديليالار ايتىپ كەلە جاتقان. الگى ۇشەۋى ونى قۋىپ جەتكەن كەزدە ءانىنىڭ بىرەۋىن اياقتاپ تا قالعان، ستۋدەنت سونى جاتتاپ الدى:
جوقشىلىق السا جاعادان، قايتەرسىڭ كىرمەي شايقاسقا.
بارماس ەدىم سولداتقا، شيلانىمدا بولسا اقشا.
دون كيحوت وعان ءبىرىنشى بوپ ءتىل قاتتى؛ ول بىلاي دەدى:
— ساپارعا تىم جەڭىل شىعىپسىز عوي، سۇڭقارىم. قايدا جول تارتتىڭىز؟ ەگەر ءجون كورسەڭىز، راقىم ەتىپ، وسىعان جاۋاپ بەرىڭىزشى.
جاس جىگىت وعان بىلاي دەدى:
— ساپارعا جەڭىل شىققان سەبەبىم، بىرىنشىدەن، كۇن ىستىق؛ ەكىنشىدەن، كەدەيمىن، سوعىسقا بارا جاتىرمىن.
— كۇن ىستىق دەگەنىڭدى تۇسىنۋگە بولار، ال كەدەيلىكتىڭ بۇعان قاتىسى قانشا؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— سەنور! — دەپ جاۋاپ قاتتى جاس جىگىت. — تۇيىنشەگىمدە مىنا كۇرتەمە سىڭار بارقىت شاروۆار جاتىر. ەگەر ونى جولدا توزدىرسام، ەرتەڭ قالادا سانگە كيەتىن ەشتەڭەم بولمايدى، ال جاڭاسىن ساتىپ الاتىن اقشام جوق. وسى سەبەپتەن جانە ونشا ىستىقتاماۋ ءۇشىن وسىلاي ساپار شەگىپ كەلەم، ال ءوزىم بۇل ارادان ون ەكى ميلدەي جەردە ورنالاسقان جاياۋ اسكەر بولىمشەلەرىنە بارا جاتىرمىن، وندا مەنى ءبىر بولىمشەگە بەكىتەدى، سوسىن ول جەردەن ءبىزدى بىردەڭە عىپ ايلاققا جەتكىزەر، ايتەۋىر: ەستۋىمشە، كەمەلەرگە كارتاحەندە وتىرعىزاتىن كورىنەدى. استانالىق الدەبىر جالاڭاياقتا قىزمەت ەتكەنشە، سوعىسقا اتتانعاندى، قوجايىنىم مەن مىرزام كورولدىڭ ءوزى بولعانىن حوش كوردىم.
— بالكىم، بۇرىنعى قىزمەتىڭىز الدەنەندەي جەڭىلدىك بەرگەن شىعار سىزگە؟ — دەپ سۇرادى ستۋدەنت.
— ەگەر يسپان گراندىندا نەمەسە باسقا ءبىر اقسۇيەكتە قىزمەت ەتسەم، ارينە، وندايدى العان دا بولار ەدىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى جاس جىگىت. — بەدەلدى مىرزالاردا قىزمەت ەتەتىندەر شىنىمەن دە جەڭىلدىك الادى؛ ولارعا تۋرا سول مالايلار بولمەسىندە-اق تۋ ۇستاۋشى نەمەسە ءتىپتى كاپيتان شەنىن بەرەدى، ءجا بولماسا، ولار اجەپتاۋىر سىياقى الادى، ال مەن بولسام، سورىما قاراي، ءاماندا اركىمنىڭ تابالدىرىعىن توزدىرۋدى كاسىپ ەتكەندەر مەن نە شۇرايلى تەكسىز مانساپقورلارعا تاپ بولدىم دا ءجۇردىم، ولاردىڭ ماعان بەرگەن تاماعى دا تاتىمسىز بولدى، ال جالاقىسىنىڭ جارىتىمسىزدىعى سونشا، قىستىرما جاعانى كراحمالداۋدىڭ وزىنە عانا جارتىسىن جۇمساۋعا تۋرا كەلەتىن، مەن سياقتى باقىت قۋعان مالايدىڭ ءتۇپتىڭ تۇبىندە الدەنەندەي ءتاۋىر بىردەڭەگە قول جەتكىزۋى شىن مانىندەگى عاجايىپ بولار ەدى.
— ايتىڭىزشى، دوستىم، سوندا قالاي، ءتىپتى ليۆرەي كيەرلىكتەي دە ەڭبەك سىڭىرمەدىڭىز بە؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— مەندە وندايدىڭ ەكەۋى بولعان، — دەپ جاۋاپ قاتتى مالاي، — ءبىراق شاش قىرىقتىرۋدان باس تارتقان شاكىرتكە موناستىردان كەتەردە بۇرىنعى كيىمى قايتارىلىپ بەرەتىنى سەكىلدى، مەنىڭ مىرزالارىم دا كيىمدەرىمدى ءاردايىم وزىمە قايتارىپ بەرىپ تۇردى: ولار استاناعا باراتىن، شارۋالارىن رەتتەيتىن، سوسىن ۇيگە قايتىپ ورالعان بويدا-اق مەنەن ليۆرەيدى قايتىپ الاتىن، — ويتكەنى، ونى تەك كوز بوياۋشىلىق ءۇشىن عانا بەرگەن عوي ماعان.
— مىنە، يتالياندار ايتپاقشى، ناعىز spءىlorcerءىa23 دەگەن وسى، — دەدى دون كيحوت. — الايدا، سولاي بولا تۇرعانىمەن، وسىنداي ىزگى ماقساتپەن استانانى تاستاپ شىققانىڭىزدى زور باقىت دەپ بىلەم، ويتكەنى دۇنيەدە اۋەلى قۇدايعا، ودان سوڭ ءوز كورولىڭە جانە تۋا ءبىتتى قوجايىنىڭا، اسىرەسە اسكەري سالادا، قىزمەت ەتۋدەن ارتىق قۇرمەتتى دە پايدالى ەشتەڭە جوق؛ بۇل سالادا، عالىمدىق سالاسىنا قاراعاندا، بايىپ كەتپەسەڭ دە، قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، اتىڭدى شىعارۋعا بولادى — بۇل جونىندە مەنىڭ تالاي مارتە اتاپ كورسەتۋىمە تۋرا كەلگەنى بار؛ اسكەري ونەردەن گورى عالىمدىقتىڭ ارقاسىندا مايوراتتار نەگىزى كوبىرەك قالانعانىمەن، اسكەريلەر الدەبىر ەرەكشەلىگىمەن، ونىڭ قانداي ەرەكشەلىك ەكەنىن قۇداي ءبىلسىن، عالىمداردان جوعارى تۇرادى، سونداي-اق وزدەرىن باسقا جۇرتتىڭ بارىنەن دارالاپ كورسەتەتىن جىگەر وتى دا ولاردا قانشالىقتى مول ەكەنىن شايتان بىلمەسە، ادام بىلمەيدى. ءقازىر ايتقالى تۇرعان ءسوزىمدى قاپەرىڭىزدە مىقتاپ ساقتاۋعا كەڭەس بەرەم، ويتكەنى مۇنىڭ سىزگە كوپ پايداسى تيمەك جانە قىستالاڭ ساتتەردە كوڭىلدىڭ جۇبانىشى بولماق، اتاپ ايتقاندا: الدەنەندەي باقىتسىزدىققا تاپ بولام-اۋ دەگەن ويدان ادا-كۇدە ارىلىڭىز، ويتكەنى باقىتسىزدىق اتاۋلىنىڭ ەڭ جامانى — ءولىم، ال قان مايدانداعى ءولىم — ەڭ ارداقتى ءولىم سانالادى، دەمەك، ءسىز ءۇشىن باقىتسىزدىق اتاۋلىنىڭ ەڭ جاقسىسى — ءولۋ بوپ تابىلادى. ءريمنىڭ ايبىندى يمپەراتورى يۋليي سەزارعا ءبىر جولى ءتۇرلى ءولىمنىڭ ىشىندەگى ەڭ جاقسىسى قانداي ءولىم دەگەن ساۋال قويىلىپتى، ول ەڭ جاقسى ءولىم — كەنەتتەن، قاس قاعىم ساتتە جانە كۇتپەگەن جەردەن كەلگەن ءولىم، دەپ جاۋاپ قايتارىپتى؛ ول ءوزى شىن قۇدايدان بەيحابار ءماجۋسي رەتىندە جاۋاپ قاتقانىمەن، ءبارىبىر، وتە جاقسى ايتقان، ويتكەنى وسى پىكىرى ارقىلى ادام بالاسىنا ءتان وسالدىقتان ادا ەكەنىن كورسەتىپ بەرگەن. ءتىپتى ەڭ العاشقى ۇرىس پەن شايقاستىڭ وزىندە-اق زەڭبىرەكتىڭ زالپپەن اتقان وعىنان نەمەسە مينا جارىلىسىنان قازا تاپتىڭىز دەلىك، — ال، وندا تۇرعان نە بار؟ ايتەۋىر ءبىر ءولىم، وعان ەشتەڭە ىستەي المايسىڭ. تەرەنسييدىڭ پىكىرىنشە، قاشىپ قۇتىلعان ساربازدان گورى ۇرىستا قازا تاپقان سارباز ارداقتى جانە بارلىق باستىعىنىڭ بۇيرىعىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن سارباز عانا داڭققا جەتەدى. سوسىن تاعى مىنانى قاپەردە ۇستاڭىز، بالام: سولداتقا ۇستىنەن جۇپار يىستەن گورى ءوق-دارىنىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇرعان جاراسادى؛ ال ەگەر وسى سالادا ءجۇرىپ ەگدە جاسقا جەتسەڭىز، مەيلى جاراقاتتى بولىڭىز، مۇگەدەك نە اقساق بولىڭىز، ءبارىبىر، بۇل ءقادىرلى قارتتىق بوپ تابىلادى، ءتىپتى جوقشىلىق تا ءسىزدى مۇقاتا المايدى، ونىڭ ۇستىنە ءقازىر بىزدە قارتايعان جانە جارىمجان جاۋىنگەرلەرگە اقشالاي-زاتتاي كومەك كورسەتۋ شارالارى قاراستىرىلىپ جاتىر، ويتكەنى ولارعا دا، ادەتتە، نەگرلەرگە كورسەتىلەتىندەي ءجابىر كورسەتكەن ءجون بولمايدى: نەگرلەر قارتايىپ، قىزمەت ەتە المايتىن جاسقا جەتكەندە قوجايىندارى ولارعا بوستاندىق بەرىپ، بوساتىپ جىبەرەدى، ءسويتىپ بوستاندىققا شىقتى دەگەن جەلەۋمەن ۇيىنەن قۋىپ سالادى دا، شىن مانىندە اشتىقتىڭ قۇلدىعىنا بايلاپ-ماتاپ بەرەدى، ال مۇنداي قۇلدىقتان ولاردى ولىمنەن باسقا ەشتەڭە قۇتقارا المايتىنى بەلگىلى. وزىڭىزگە ايتايىن دەگەنىم مىنە وسى ەدى، ال ەندى اتىمنىڭ ساۋىرىنا جايعاسىڭىز: ءسىزدى بەكەتكە الىپ بارايىن، سول جەردەن بىزبەن بىرگە كەشكى اس ىشەرسىز، سوسىن ەرتەڭ ارمەن قاراي اتتانارسىز جانە جاراتقان جولىڭىزدى وڭعارىپ، ساپارىڭىزدى ءساتتى قىلسىن، بۇعان ىزگى نيەتىڭىز ابدەن-اق لايىقتى.
جاس جىگىت ساۋىرعا جايعاسۋدان باس تارتتى، ءبىراق بەكەتتە بىرگە تاماقتانۋعا كەلىستى، ال سانچو بولسا، وسى ارالىقتا وزىمەن-وزى بىلاي دەپ سويلەسىپ كەتتى: “ساقتاي گور، جاساعان، مىرزامدى! سوندا مۇنىڭ قالاي بولعانى ءوزى: مونتەسينوس ۇڭگىرى جايىندا ادام سەنبەس نارسەنى شاتىپ وتىرعانى جاڭا عانا ەدى، ەندى كەلىپ نە كەرەمەت ويلاردى كەستەلەپ بەردى دەيسىڭ! ءجا، جارار، اندا بارعان سوڭ بەلگىلى بولا جاتار”.
ولار بەكەتكە جەتكەندە كۇن قاراڭعى تارتىپ كەتكەن-دى؛ سانچونىڭ قۋانىشىنا قاراي، دون كيحوت ونى بۇرىنعى داعدىسىنشا الدەبىر قامال-ساراي دەپ ەمەس، كادىمگى جولاۋشىلار بەكەتى دەپ ۇعىندى. ولار تابالدىرىقتان اتتاپ وتكەن بويدا-اق دون كيحوت قوجايىننان الەباردا مەن نايزا اكەلە جاتقان ادام وسىندا ما دەپ سۇرادى؛ قوجايىن ونىڭ اتقورادا قاشىرىنىڭ ەرىن الىپ جاتقانىن ايتتى. ستۋدەنت پەن سانچو دا ەسەكتەرىن سوندا كىرگىزىپ قويدى، ال روسينانتقا قوراداعى ەڭ ءتاۋىر اقىر مەن ەڭ ءتاۋىر ورىن بەرىلدى.
ءححۇ تاراۋ
بۇل تاراۋدان ەسەكتىڭ اقىرۋى مەن الدەبىر ساۋىققويعا قاتىستى قىزىقتى وقيعالار باستاۋ الادى، سونداي-اق مۇندا كورىپكەل مايمىلدىڭ تاڭعالارلىق ساۋەگەيلىكتەرى كەلتىرىلەدى.
دون كيحوتتىڭ ەسىل-دەرتى قارۋ-جاراق اكەلە جاتقان ادام ايتىپ بەرۋگە ۋادە ەتكەن عاجايىپتار جايىندا قايتكەندە دە تەزىرەك ەستىپ-بىلۋ بولدى. قوجايىن سىلتەگەن باعىتپەن ءجۇرىپ كەتكەن ول الگىنى شىنىمەن-اق سول جەردەن كەزىكتىرىپ، جولدا سۇراعان نارسەلەرى جونىندە كەيىنگە شەگەرە بەرمەي تاپ وسى جەردە قولما-قول ايتىپ بەرۋىن سۇرادى. الگى ادام وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— مۇنداي عاجايىپتار جايىندا قول بوستا، اسىقپاي وتىرىپ اڭگىمەلەگەن ءلازىم. ءسىز ماعان، مەيىربان مىرزام، اۋەلى مىنا جانۋارىما جەم-شوپ بەرۋگە رۇقسات ەتىڭىز، سوسىن ءبارىن سىزگە بايان ەتەم، تاڭعالعاندا تالىپ تۇسەتىن بولاسىز.
— ە، بار شارۋاڭ وسىعان تىرەلىپ تۇرسا، ءقازىر كومەكتەسىپ جىبەرەيىن، — دەدى دون كيحوت.
ءسويتتى دە، دەرەۋ س ۇلى ەلەپ، اقىر تازالاۋعا كىرىسىپ كەتتى — مىناداي مونتانى قىلىققا الگى ادامنىڭ كوڭىلى ءجىبىپ، وزىنە ءوتىنىش ەتىلگەن جاي تۋراسىندا اڭگىمەلەپ بەرۋگە ىقىلاس ءبىلدىردى؛ ءسويتىپ قاقپا جانىنداعى ساكىگە دون كيحوتپەن قاتار جايعاسىپ وتىرعاننان كەيىن، ستۋدەنت، جاس مالاي، سانچو پانسا مەن بەكەتتىڭ قوجايىنى باس قوسقان ءقادىرلى جيىنعا قاراپ بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— ءبىلىپ قويعاندارىڭىز ارتىق بولماس، مەيىربان مىرزالار، وسى ارادان ءتورت جارىم ميلدەي جەردە ورنالاسقان ءبىر سەلوداعى رەحيدوردىڭ ەسەگى جوعالىپ كەتەدى، ال بۇعان كىنالى — ايلاكەر قىزدىڭ، ءوز قىزمەتشىسىنىڭ، ايلا-شارعىسى كورىنەدى، ءبىراق مۇنىڭ جايى ۇزاق اڭگىمە؛ ال، انا رەحيدور ەسەگىن تاۋىپ الماققا قانشا تالپىنعانىمەن ەشتەڭە شىقپايدى. ەسەك جوعالعاننان كەيىن ارادا ەكى اپتا وتەدى، — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، سەلوداعىلار سولاي دەيدى، — ءسويتىپ، ءبىر كۇنى الگى ەسەگىن جوعالتقان رەحيدور الاڭدا تۇرسا، ويدا جوقتا وعان سەلولاس ادامى، ەكىنشى ءبىر رەحيدور كەلىپ: “قۋانىشتى حابارىم ءۇشىن ءسۇيىنشىمدى ازىرلەي بەر، قادىرمەندىم: ەسەگىڭ تابىلدى”، دەگەندى ايتادى. “ءسۇيىنشىڭ دايىن، قادىرمەندىم، جانە اناۋ-مىناۋ ەمەس، اجەپتاۋىر، — دەيدى اناۋ، — ءبىراق اۋەلى ونىڭ قايدان تابىلعانىن ايت”. — “بۇگىن تاڭەرتەڭ ورماننان كوردىم، ەر-تۇرمانى سىپىرىلىپ ءتۇسىپ قالىپتى، — دەيدى ەكىنشى رەحيدور، — جانە ابدەن ارىپ-ازعانى سونشا، كوز سالىپ قاراۋدىڭ ءوزى ايانىش تۋدىرادى. وسىندا ايداپ اكەلمەك بولعام، ءبىراق ابدەن تاعىلانىپ، ۇركەك بوپ كەتىپتى، جاقىنداي بەرگەنىم سول ەدى، تاپىراقتاپ قاشا جونەلدى دە، قالىڭعا قويىپ كەتتى. ماقۇل كورسەڭ ەكەۋىمىز بارىپ ىزدەيىك، تەك ۇيگە سوعىپ مىنا ءماشىمدى قوراعا كىرگىزەيىن، سوسىن سول بويدا قايتىپ ورالام”. — “سويتسەڭ ماعان ءبىر ۇلكەن جاقسىلىق جاساعان بولار ەڭ، — دەيدى ەسەكتىڭ يەسى، — مەن دە قاراپ قالماسپىن، قايتارارمىن وتەمىن”. بۇل جايدان جاقسى حاباردار جاندار تاپ وسىلاي بۇگە-شىگەسىن قالدىرماي، ەگجەي-تەگجەيلى اڭگىمە ەتىپ ءجۇر. قىسقاسىن ايتقاندا، ەكى رەحيدور قول ۇستاسىپ ورمانعا جاياۋ تارتادى، ءبىراق ورماننىڭ وزدەرى ەسەكتى تاۋىپ الماق بولعان بولەگى مەن تۇسىندا ەسەك جوق بوپ شىعادى، اينالا-ماڭنىڭ ءبارىن شارلاپ، ەشتەڭە وندىرە المايدى. اقىرى، ەسەكتىڭ ەش جەردە جوقتىعىنا كوزى جەتكەن، ونى تاڭەرتەڭ كوردىم دەگەن رەحيدور زيان شەككەن رەحيدورعا بىلاي دەيدى: “بەرمەن قارا، قادىرمەندىم، باسىما ءبىر جاقسى وي كەلىپ تۇر: ەندى ءبىزدىڭ بۇل حايۋاندى ورمان قوينىنا ەمەس، جەر قوينىنا بارىپ جاسىرىنسا دا تاپپاي قويمايتىنىمىز كامىل: ولاي دەيتىنىم، مەن ەسەكشە كەرەمەت جاقسى اقىرا الام، ەگەر سەن دە ازداپ اقىرا الساڭ، وندا ءىس ءبىتتى دەي بەرۋگە بولادى”. — “ازداپ اقىرا الساڭ، دەيمىسىڭ، قادىرمەندىم؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەرەدى ءبىرىنشى رەحيدور. — اۋ، اقىرۋ جاعىنا كەلگەندە، وتىرىك ايتسام قۇداي بار، ەشكىم، ءتىپتى ەسەكتەردىڭ ءوزى دە، مەنەن ارتىق اقىرا المايدى عوي”. — “ونى ءقازىر كورە جاتارمىز، — دەيدى ەكىنشى رەحيدور. — بىلاي ەتكەن ءجون بە دەپ تۇرمىن: سەن ورماننىڭ ار جاق بەتىمەن، مەن بەر جاق بەتىمەن كەتەمىز، ءسويتىپ ونى اينالىپ شىعامىز جانە جولشىباي دەمىل-دەمىل بىرەسە سەن، بىرەسە مەن اقىرىپ وتىرامىز، ال ەسەگىڭ، ەگەر ول وسى ورماننىڭ ىشىندە بولسا، ءبىزدى ەستىگەننەن كەيىن جاۋاپ قاتپاي قويمايدى، وعان زارەدەي كۇمان جوق”. ەسەكتىڭ يەسى وعان: “مىنا ويلاپ تاپقان نارسەڭ، قادىرمەندىم، قانداي عالامات اقىل-وي يەسى ەكەنىڭنىڭ ايقىن بەلگىسى”، دەيدى. سول ارادا ولار ۋادەلەرىنە سايكەس ءار جاققا تاراپ كەتەدى جانە رەتى سولاي كەلە مە، ايتەۋىر، ەكەۋى ءبىر مەزگىلدە دەرلىك اقىرىپ قالادى؛ ءسويتىپ، ەسەك تابىلعان ەكەن دەپ ويلاپ قالعان ولار، — ويتكەنى ءبىرىنىڭ اقىرعانىنان ەكىنشىسى الدانىپ قالعان بولاتىن، — بىر-بىرىنە قاراي جانۇشىرا جۇگىرەدى؛ ەسەگىن جوعالتقان رەحيدور سول ارادا ەكىنشى رەحيدوردى كورىپ: “اپىراي، قادىرمەندىم-اي، الگى اقىرعان ەسەك ەمەس پە ەدى؟” دەپ ايقايلاپ جىبەرەدى. — “جوعا، مەن عوي اقىرعان”، دەيدى اناۋ. “ونداي جاعدايدا، قادىرمەندىم، — دەپ ءسوزىن جالعايدى ەسەكتىڭ قوجاسى، — اقىرۋ جاعىنان ەسەك پەن سەنىڭ اراڭدا ەشقانداي ايىرماشىلىق جوق ەكەن، — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، ءدال وسىنداي كەرەمەت شەبەرلىكپەن ەلىكتەگەندى ەشقاشان ەستىگەن ەمەسپىن”. — “مۇنداي ماداق پەن مۇنداي ءدارىپ مەنەن گورى ساعان كوبىرەك جاراسىمدى ءارى ۇيلەسىمدى، — دەيدى وسىنىڭ ءبارىن باستاعان رەحيدور. — جاراتقاننىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، دۇنيەدەگى ەڭ ءتاۋىر، ەڭ تاجىريبەلى دەگەن باقىراۋىقتىڭ ءوزى دە تىرناعىڭا تاتىمايدى: داۋىسىڭ جۋان، ءبىرقالىپتى ەكپىنمەن، ىرعاعىن ساقتاي وتىرىپ اقىراسىڭ جانە ءجيى قۇبىلتىپ تۇراسىڭ. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جەڭىلگەنىمدى مويىندايىم جانە عاجايىپ ونەرىڭنىڭ تۋىن بيىكتە ۇستاعان ۇستەمدىگىڭە باس يەم”. — “ەندەشە، ساعان بىلاي دەمەكپىن، — دەيدى ەسەكتىڭ يەسى، — ەندىگى جەردە ءوز ءقادىرىمدى ءبىلىپ، ءوز باسىمدى جوعارى باعالاماقپىن، وسىنداي قابىلەت قونعان مەنىڭ دە جەردە جاتپاعانىم عوي دەيتىن ويدا بولماقپىن. ءادىلىن ايتقاندا، ونشا جامان اقىرمايتىنىمدى ءوزىم دە بىلەتىنمىن، الايدا، اقىرعانىم — شەبەرلىكتىڭ شىرقاۋ شىڭى دەگەندى ءالى كۇنگە شەيىن ەشكىمنەن ەستىپ كورمەگەن ەدىم”. — “ولاي بولسا، مەن دە ساعان بىلاي دەمەكپىن، — دەپ ءىلىپ اكەتەدى ەكىنشى رەحيدور، — اجەتىنە جاراتا بىلمەگەندىكتەن، ادامنىڭ نە كەرەمەت قابىلەتتەرى قۇر بوسقا قۇرىپ، كەرەك جەرىندە ءتيىمدى پايدالانىلماي جۇرگەنى اقيقات نارسە”. “ءبىراق، ءبىزدىڭ قابىلەتتەرىمىزدىڭ، — دەپ قارسىلىق بىلدىرەدى زارداپ شەككەن، — تەك بۇگىنگىدەي جاعدايات كەزىندە عانا پايداسى ءتيۋى مۇمكىن عوي، وندا دا ءساتى ءتۇسىپ پايداسى تيە قويسا”. سول ارادا ولار قايتادان ءار جاققا تاراپ، اقىرىسا باستايدى؛ سونىڭ بارىسىندا تالاي قاتەلەسىپ، ءالسىن-الى بىر-بىرىنە قاراي جۇگىرىسۋمەن بولادى، ءسويتىپ، اقىرى، ەسەك ەمەس، وزدەرىنىڭ اقىرعانىنا كۇدىكتە قالماۋدىڭ شارتتى بەلگىسى رەتىندە ەكى مارتە قاتارىنان اقىراتىن بوپ كەلىسەدى. وسىلايشا مىگىر تاپپاي قوس قايتالاپ اقىرۋمەن جۇرگەن ولار ورماندى تۇگەل شارلاپ شىعادى، ءبىراق جوعالعان ەسەك ءۇن قاتپاي قويادى. ول باقىتسىز بەيشارانىڭ ءۇن قاتا قوياتىن دا احۋالى جوق-تى، ويتكەنى اقىر سوڭىندا رەحيدورلار ونى نۋ جىنىستان قاسقىر جەپ كەتكەن جەرىنەن تاپقان بولاتىن. سونى كورگەن قوجاسى بىلاي دەيدى: “باسە، بۇل نەگە دىبىس بەرمەيدى دەسەم، — ءتىرى بولسا، ءبىزدى ەستىگەن بويدا-اق جاۋاپ قايتارار ەدى عوي: ەسەكتىڭ اتى ەسەك ەمەس پە. الايدا، قادىرمەندىم، ءتىرى كەزىندە تاۋىپ الا الماعانىممەن، ونى ىزدەۋ جونىندەگى ەڭبەگىم زايا كەتتى دەپ ويلامايمىن، ويتكەنى، ەسەسىنە، سەنىڭ اسقان شەبەرلىكپەن اقىرعان داۋسىڭدى ەستىدىم”. — “وعان دا شۇكىر، — دەيدى ەكىنشى رەحيدور. — جالپى العاندا، ەكەۋىمىز بىر-بىرىمىزگە ساي ەكەنبىز”. ءوستىپ، قۇر بوسقا ساندالىپ، داۋىس قارلىقتىرعاننان باسقا پايدا تاپپاعان ولار سەلوسىنا قايتىپ ورالىپ، ەسەك ىزدەگەن كەزدە قانداي كەپكە دۋشار بولعانىن دوستارىنا، كورشىلەرى مەن تانىستارىنا ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەرەدى جانە ونىمەن دە قويماي ءبىرى ەكىنشىسىنىڭ اسا شەبەر اقىراتىنىن دارىپتەۋمەن بولادى؛ وسى سەبەپتى بۇل تۋراسىنداعى قاۋەسەت اينالا-ماڭداعى بارلىق ەلدى مەكەنگە جايىلدى، ال جەر-جەردە الاۋىزدىق تۋدىرىپ، جانجال شىعارۋعا، وسەك-اياڭ تاراتىپ، تۇيمەدەيدى تۇيەدەي ەتۋگە اۋەستىگى سالدارىنان قاشان دا سەرگەك جۇرەتىن قاعىلەز شايتاننىڭ ارالاسۋىمەن باسقا سەلونىڭ ادامى ءبىزدىڭ بىرەۋىمىزدى كوزى شالسا بولدى ەسەك بوپ اقىرا باستايتىن ادەت تاپتى: بۇل ولاردىڭ رەحيدورلارىمىزدى مازاق قىلعانداعىسى ەدى. بالالار دا ولاردان قالىسپادى، — ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ءومىرىمىز ازاپ پەن توزاققا اينالدى: ەسەكتىڭ اقىرعان ءۇنى ءبىر ەلدى مەكەننەن ەكىنشىسىنە جاڭعىرىعىپ جاتاتىندى شىعاردى؛ نەگرلەردى اق ادامداردان اجىراتۋ قانشالىقتى جەڭىل بولسا، ءبىزدىڭ باقىراۋىق سەلونىڭ تۇرعىندارىن دا جۇرت سونشالىقتى وپ-وڭاي اجىراتا قوياتىن بولدى. وسى ءبىر قىرسىقتى قالجىڭنىڭ شامادان تىس اسقىنىپ كەتكەنى سونشا، كەلەمەشكە ۇشىراعاندار الدەنەشە رەت ساپ قۇرىپ، قولعا قارۋ ۇستاپ كەلەكە ەتۋشىلەرگە قارسى اتتاندى، ءبىراق سوندا دا ولار ايىلىن جيار ەمەس. مەنىڭ ويىمشا، سەلولاستارىم، ياعني باقىراۋىق سەلو تۇرعىندارى، ەرتەڭ - ارعى كۇنى وزىمىزدەن ەكى ميلدەي جەردەگى، ءبىزدى اسىرەسە قاتتى كەمسىتىپ جۇرگەن ءبىر سەلوعا قارسى جورىققا شىعادى-اۋ دەيمىن، مىنە وسىعان قۇر قول اتتانباس ءۇشىن كوپ ەتىپ الەباردا مەن نايزا ساتىپ اكەلە جاتىرمىن. مىنە، سىزگە ۋادە بەرگەندە ايتپاق بولعانىم وسىنداي عاجايىپتار ەدى، ال ەندى بۇل سىزگە عاجايىپ كورىنبەسە، وندا ايىپقا بۇيىرماڭىز: باسقاسىن بىلمەيمىن.
وسىمەن ىزگى نيەتتى شارۋا اڭگىمەسىن ءتامامدادى، ءبىراق سول ارادا اۋلاعا كيگەن كيىمىنىڭ ءبارى — شۇلىعى دا، شاروۆارى دا، كۇرتەسى دە — تۇيە جۇنىنەن توقىلعان ءبىر ادام كەلىپ كىرىپ، قاتتى داۋىستاپ:
— قۇرمەتتى قوجايىن! قونىپ شىعۋعا بولا ما؟ بالەكەي كورىپكەل-مايمىلىم مەن مەليسەندرانى تۇتقىننان بوساتۋ ويىنىن كورسەتەتىن سيقىرلى ساندىقشام24 عانا بار، — دەدى.
— ءپالى، مىناۋ سەنور ماەسە پەدرو عوي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى بەكەتشى. — ەندەشە، بۇگىن كەشتە ءبارىمىز كوڭىل كوتەرەتىن بولدىق.
ايتۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىز، جوعارىدا اتالعان ماەسە پەدرونىڭ سول جاق كوزى مەن جاق سۇيەگىنىڭ جارتىسىنا دەيىنگى جەرىنە جاسىل تافتادان جاسالعان پلاستىر جاپسىرىلىپ تاستالعان-دى، بۇل ونىڭ بۇكىل سول جاق بەتى الدەبىر اۋرۋعا شالدىققانىن اڭعارتىپ تۇرعان. ال، بەكەتشى ءسوزىن ارمەن جالعاپ جاتتى:
— تورلەتىڭىز، سەنور ماەسە پەدرو! مايمىلىڭىز بەن ساندىقشاڭىز قايدا؟ كورە الماي تۇرمىن عوي.
— وسى ارادا، جاقىن جەردە، — دەپ جاۋاپ قاتتى تۇيە ءجۇن، — تۇسۋگە بولا ما ەكەن، اۋەلى سونى ءبىلىپ الايىن دەپ كەلگەم.
— اۋ، مەن گەرسوگ البانى قوندىرماسام دا، سەنور ماەسە پەدرونى قوندىرام عوي، — دەپ سالدى بەكەتشى. — قانە، مايمىل مەن ساندىقشاڭىزدى اكەلە قويىڭىز جىلدامىراق، بۇگىن مەندە ساندىقشانى دا، مايمىلدىڭ فوكۋستارىن دا كورەتىن جانە اقىسىن دا قۋانا-قۋانا تولەيتىن مەيماندار وتىر.
— ەندەشە، تىپتەن تاماشا، مەن دە باعاسىن تۇسىرەم، — دەپ ءىلىپ اكەتتى پلاستىر، — تەك شىعىنىمنىڭ ورنىن تولتىرسا بولدى، ماعان سول دا قاناعات. قۋىرشاقتار سالىنعان قول اربا مەن مايمىلدى ءقازىر بارىپ الىپ كەلەم.
سونى ايتىپ ول قاقپادان شىعىپ كەتتى.
دون كيحوت سول بويدا بەكەتشىدەن ماەسە پەدرو دەگەننىڭ كىم ەكەنىن، بۇل نەعىلعان ساندىقشا مەن مايمىل ەكەنىن سۇرادى. بەكەتشى وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— بۇل — اتاقتى ساۋىققوي، ونىڭ اراگوندىق لامانچانى ارالاپ، ەر جۇرەك دون گايفەروستىڭ مەليسەندرانى قالاي قۇتقارعانى جايىندا ويىن كورسەتىپ جۇرگەنىنە كوپ بولدى، — ايتا كەتەرلىگى، ءبىزدىڭ وڭىردە مۇنداي ءارى تارتىمدى، ءارى اسا ەپتىلىكپەن قويىلعان حيكايا وتە سيرەك. بالەكەي مايمىلى بار، قايدا بارسا دا قالدىرمايدى، ال ونىڭ ونەرپازدىعى سونشا، ونداي سۇڭعىلانى مايمىل تۇگىل ادام اراسىنان دا كەزىكتىرۋ قيىن. ودان بىردەڭە جايىندا سۇراساڭ، اۋەلى بار ىنتاسىمەن تىڭداپ الادى، سوسىن يەسىنىڭ يىعىنا سەكىرىپ مىنەدى دە، قۇلاعىنا قاراي ەڭكەيىپ جاۋابىن سىبىرلايدى، ال ماەسە پەدرو بولسا، ونى سول بويدا داۋىستاپ ايتىپ بەرەدى. ءيا، ايتقاندايىن، ول بولاشاقتان گورى وتكەن شاقتى جاقسى بىلەدى جانە ءاردايىم قولمەن قويعانداي عىپ ايتا بەرمەگەنىمەن، جاڭىلىسۋى وتە سيرەك، وسى سەبەپتى ءبىز ونىڭ شايتانمەن شاتاعى بار عوي دەگەن ويدامىز. ەگەر مايمىل سىزگە جاۋاپ بەرسە، — جوعا، ول يەسىنىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاعاننان كەيىن، ول ءۇشىن قوجايىنى جاۋاپ قايتارسا دەگەنىم عوي، — وندا قويعان سۇراعىڭىز ءۇشىن ەكى رەال تولەۋىڭىز كەرەك بولادى: مىنە، وسى سەبەپتى جۇرت ماەسە پەدرو اقشاسىن قايدا سىيعىزارىن بىلمەي ءجۇر دەپ ويلايدى. يتاليادا ايتىلاتىنداي، ول galante25 ادام جانە bon compano26، جان راقاتىنان ەشتەڭە ايامايدى، اۋىزى بارعانشا سويلەيدى، ىقىلىق اتقانشا ىشەدى — ءبارى دە سول قىزىل ءتىلىنىڭ، بالەكەي مايمىلى مەن سيقىرلى ساندىقشاسىنىڭ ارقاسى.
سول ارالىقتا قول ارباسىن يتەرىپ ماەسە پەدرو دا قايتىپ ورالدى، اربادا ساندىقشا مەن اجەپتاۋىر ءىرى، بوكسە جاعى كيىزدەنىپ كەتكەن، مولاق قۇيرىق، ايتسە دە ءتۇر-سىقپىتى ءبىرشاما سۇيكىمدى مايمىل بار ەدى؛ مايمىلعا كوزى تۇسكەن بويدا دون كيحوت وعان مىناداي ساۋال تاستادى:
— ال، كورىپكەل حانىم، نە دەمەكسىز بىزگە؟ جاعدايىمىز نەشىك بولماق؟ ءقازىر ەكى رەال الاسىز.
ودان سوڭ ماەسە پەدروعا ەكى رەال بەر دەپ سانچوعا ءامىر ەتتى، الايدا ماەسە پەدرو مايمىل ءۇشىن بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور! بۇل جانۋار بولاشاققا قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ تا بەرمەيدى جانە ول جايىندا ەشتەڭە ايتپايدى دا، ال ءبىراق وتكەن شاقتان ءبىرشاما حاباردار جانە وسى شاقتى دا ازداپ بىلەدى.
— وھو دەگەن-اي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — وتكەن ءومىرىمدى ايتىپ بەرگەنى ءۇشىن سوقىر تيىن دا بەرمەس ەدىم! ويتكەنى، ونى مىنا مەنەن ارتىق جاقسى بىلەتىن كىم بار؟ سوندىقتان ءوزىڭ جاقسى بىلەتىن نارسە جايىندا ايتقانى ءۇشىن اقشا تولەۋدەن اسقان اقىماقتىق بولار ما. ال ەگەر مۇندا وسى شاقتى بىلەتىندەر بولسا، مىنە، راقىم ەتىپ الا قويىڭىز ەكى رەالىمدى؛ ال ەندى ايتىڭىزشى، قانە، مارتەبەلى مايمىلىم، زايىبىم تەرەسا پانسا نە ىستەپ جاتىر ءقازىر، نەمەن اينالىسىپ جاتىر؟
ماەسە پەدرو اقشانى الۋدان باس تارتىپ:
— مەن الدىن-الا اقى المايمىن: اۋەلى ەڭبەك ءسىڭىرۋ كەرەك، — دەدى.
ءسويتتى دە، وڭ قولىمەن سول جاق يىعىن ەكى مارتە قاعىپ-قاعىپ جىبەردى، سول-اق ەكەن مايمىل ءبىر-اق سەكىرىپ يىعىنا قوندى دا، قۇلاعىنا قاراي ەڭكەيىپ، ءتىسىن ۇستى-ۇستىنە ساقىلداتا باستادى، ازدان سوڭ الگىندەي ءبىر-اق سەكىرىسپەن جەرگە ءتۇستى، ماەسە پەدرو بولسا، الابوتەن اسىعىستىقپەن دون كيحوتتىڭ الدىنا تىزەرلەي كەتىپ، اياعىن قۇشاقتاي العان كۇيى بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— گەركۋلەس باعانالارىن قالاي قۇشسام، ءسىزدىڭ اياعىڭىزدى دا ءدال سولاي قۇشام، بەۋ، ۇمىت قالدىرىلعان كەزبە رىسارلىقتى قالپىنا كەلتىرۋشى قاھارمان! سىڭىرگەن ەڭبەگىن دارىپتەۋگە ءسوز جەتپەيتىن، بەۋ، رىسار لامانچالىق دون كيحوت، السىزدەردىڭ سۇيەنىشى، تايعاناقتاعانداردىڭ تايانىشى، ازعانداردىڭ ءۇمىتى، كۇللى باقىتسىز بەيباقتىڭ تىرەگى مەن جۇبانىشى!
دون كيحوت مەلشيىپ قالدى، سانچو اڭ-تاڭ بوپ اۋزىن اشىپ، كوزىن جۇمدى، ستۋدەنت دەبدىرەپ كەتتى، جاس مالايدىڭ ەسى شىقتى، باقىراۋىق سەلودا تۇراتىن شارۋا ساسقالاقتاي باستادى، بەكەتشى تۇككە تۇسىنبەي الاق-جۇلاق ەتتى — توق ەتەرىن ايتقاندا، ساۋىققويدىڭ لەبىزى ءبارىن دە ابىرجىتىپ تاستادى، ال اناۋ سول ارادا ءسوزىن ارمەن جالعاپ كەتتى:
— ال، سەن، بەۋ، مەيىربان سانچو پانسا، الەمدەگى ەڭ جاقسى رىساردىڭ ەڭ جاقسى اتقوسشىسى، قۋانا بەر، ويتكەنى مەيىربان ايەلىڭ، تەرەساڭ ءدال ءقازىر زىعىر ءتۇتىپ جاتىر، كوڭىلىڭدە كۇدىك قالماسى ءۇشىن تاعى دا ايتايىن، ونىڭ سول جاعىندا ەرنەۋى كەتىك قۇمىرا تۇر، جۇمىسى كوڭىلدىرەك ءجۇرۋى ءۇشىن، وعان شاراپتى جەتەرلىكتەي ەتىپ قۇيىپ قويعان.
— بۇعان مەن كامىل سەنەم، — دەدى سانچو. — ەگەر شامادان تىس قىزعانشاق بولماعانىندا تەرەسانى ناعىز التىن كومبە دەۋگە بولار ەدى، ونى ءتىپتى، مىرزامنىڭ ايتۋىنشا، وتە العىر ءارى قولىنان كەلمەيتىنى جوق ايەل-داۋ اندادوناعا دا ايىرباستاماس ەدىم. ودان سوڭ مەنىڭ تەرەسام، داستارقانى بۇگىن كول، ەرتەڭ ءشول دەيتىندەردىڭ قاتارىنا جاتادى.
— مىنە، ءدال ءقازىر مەن: كىم كوپ وقىپ ءارى كوپ ساپار شەكسە، سول كوپ كورەدى ءارى كوپ بىلەدى، دەپ نىق سەنىممەن ايتا الام، — دەپ سول ارادا دون كيحوت ونى ءبولىپ جىبەردى. — مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم: وسى جاڭا عانا ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەندەي ساۋەگەيلىك ايتاتىن مايمىلدار بۇل دۇنيەدە بار دەگەنگە بىرەۋ ءوزىمدى سەندىرۋى ءۇشىن ماعان قانشاما دالەلدەمە كەلتىرۋ كەرەك بولاتىنىن كىم بىلەدى؟ ولاي دەيتىنىم، مەن تاپ سول مىنا سۇيكىمدى حايۋانات ايتقان لامانچالىق دون كيحوتپىن عوي، راس ول مەنى ازداپ اسپەتتەڭكىرەپ جىبەردى، الايدا، قانداي ادام بولمايىن، ءبارىبىر، ءوزىمدى وسىنداي جانى جۇمساق، قارايلاسقىش، جۇرتقا تەك جاقسىلىق جاساۋعا، ەشكىمگە جاماندىق جاساماۋعا بەيىل ەتىپ جاراتقان قۇدىرەتكە العىستان باسقا ايتارىم جوق.
— قالتامدا اقشام بولسا، — دەدى جاس مالاي، — مىنا مايمىل حانىمنان الداعى جيھان كەزۋ ساپارىمدا قانداي جاعدايعا تاپ بولارىمدى سۇرار ەدىم.
بۇل ارالىقتا تىزەرلەگەن جەرىنەن تۇرىپ تا كەتكەن ماەسە پەدرو وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— بۇل حايۋانات بولاشاقتى بولجامايدى دەپ سىزدەرگە ايتتىم عوي، ال ەگەر بولجاسا، وندا سىزگە اقشا دا قاجەت بولماس ەدى، — وسى ارادا وتىرعان سەنور دون كيحوتتىڭ تىلەگىن ورىنداۋ ءۇشىن مەن ءتىپتى قانداي تابىستان دا باس تارتار ەدىم. ال، ەندى وعان دەگەن قۇرمەتىمنىڭ بەلگىسى رەتىندە جانە ونىڭ كوڭىلىن كوتەرۋ ءۇشىن ءقازىر بارىپ سيقىرلى ساندىقشامدى ازىرلەيىن، سوسىن بەكەتتە قونىپ جاتقانداردىڭ بارىنە اقىسىز-پۇلسىز قىزىقتى ويىن كورسەتەيىن.
مۇنى ەستىگەن بەكەتشى قاتتى قۋانىپ، ساندىقشانى قاي جەرگە ورنالاستىرعان وڭدى بولاتىنىن كورسەتتى جانە ساندىقشا سول جەرگە ورناتىلدى دا.
دون كيحوت مايمىلدىڭ ساۋەگەيلىگىنە سونشالىقتى كەرەمەت قۋانا قويعان جوق-تى، ويتكەنى بولاشاقتى دا، وتكەن شاقتى دا بولجاۋ مايمىل اينالىساتىن ءىس ەمەس دەگەن پىكىردى ۇستاناتىن، سول سەبەپتى ماەسە پەدرو ساندىقشاسىن رەتكە كەلتىرىپ جاتقان ءساتتى پايدالانىپ، ەشكىم ءسوزىن ەستىمەۋى ءۇشىن سانچونى اتقورانىڭ جانىنا ەرتىپ بارىپ، وعان بىلاي دەدى:
— بەرى قارا، سانچو: مىنا مايمىلدىڭ تاڭعاجايىپ ونەرىن مەيلىنشە مۇقيات زەردەلەپ، ماەسە پەدرونىڭ، ونىڭ قوجاسىنىڭ، شايتانمەن، ەكى جاق الدەقاشان سىناقتان وتكىزىپ، دە-فاكتو27 كۇشىنە ەنگەن، قۇپيا شارت جاساسقانىنا ەش كۇمان جوق، دەگەن بايلامعا كەلدىم.
— قالپاقتىڭ جۋىلماعانىنا كوپ ۋاقىت وتسە جانە ول شايتاننىڭ قالپاعى بولسا، وندا ول، شاماسى، وتە لاس شىعار، — دەگەن تۇجىرىم جاسادى سانچو. — ءبىراق ماەسە پەدروعا مۇنداي قالپاقتاردان تۇسەتىن پايدا قانداي؟
— سەن تۇسىنبەي قالدىڭ مەنى، سانچو؛ ايتايىن دەگەنىم، شاماسى، ول شايتانمەن ءوزارا كەلىسىمگە كەلگەن: سونىڭ ناتيجەسىندە مايمىل الگىندەي قابىلەتكە يە بولادى، ال قوجاسى اقشا تابادى، سوسىن، كەيىن، ابدەن بايىپ العان سوڭ، ونىڭ شايتانعا جانىن جالداۋىنا تۋرا كەلەدى، ال ادامزات بالاسىنىڭ قاس جاۋىنا كەرەگى دە وسى. مەنى بۇل ويعا جەتەلەگەن نارسە — مايمىلدىڭ تەك وتكەن شاق پەن وسى شاقتى عانا بولجايتىنى بولدى، ال شايتان ويىنىڭ ۇشقىرلىعى بۇدان ارتىققا قۇلاش ۇرا المايدى: بولاشاق جايىندا شايتان تەك جورامال جاسايدى، وندا دا مۇندايمەن اركەز اينالىسا بەرمەيدى، — مەزگىل مەن مەرزىم تەك ءبىر قۇدايعا عانا ءمالىم جانە ول ءۇشىن وتكەن شاق تا، بولاشاق تا جوق، ول ءۇشىن ءبارى — وسى شاق. ولاي بولسا، مايمىلدىڭ اتىنان شايتان سويلەپ تۇرعان
بوپ شىعادى جانە نەلىكتەن وسى كۇنگە شەيىن بۇل مايمىل جايىندا قاسيەتتى ينكۆيزيسياعا حابار ەتىلمەگەنىنە، كىمنىڭ ايداۋىمەن ساۋەگەيلىك جاساپ جۇرگەنى جايىندا ودان جاۋاپ الىنباعانىنا جانە ەگجەي-تەگجەيى انىقتالماعانىنا تاڭىرقاپ تۇرمىن: ويتكەنى بۇل مايمىلدىڭ استرولوگ ەمەستىگىنە، ول دا، ونىڭ قوجاسى دا استرولوگيالىق فيگۋرالار دەيتىندى سىزبايتىنىنا جانە سىزا دا المايتىنىنا كامىل سەنىمدىمىن، ال مۇنداي اۋرەشىلىكتىڭ ءقازىر يسپانيادا كەڭىنەن تاراپ وتىرعانى سونشا، ءتىپتى تۇككە جارامسىز قاتىن-قالاش تا، الىپ كەل - بارىپ كەلدە جۇرگەن بالالار دا، جىرتىق جاماۋدى عانا بىلەتىن ەتىكشىلەر دە گوروسكوپ قۇراستىرۋدان وڭاي نارسە جوق دەپ ويلايدى، ءسويتىپ وزدەرىنىڭ وتىرىگىمەن جانە ناداندىعىمەن وسىناۋ تاڭعالارلىق ءدال عىلىمعا دەگەن سەنىمدى السىرەتە تۇسەدى. ماعان ءمالىم ءبىر جاي: الدەبىر حانىم وسىنداي جورامالشىدان بولمەدە باعاتىن ءيتى كۇشىكتەي مە، كۇشىكتەسە قانشا تابادى جانە بۇلاردىڭ ءتۇسى قانداي بولادى، دەگەندى سۇراپتى. گوروسكوپ قۇراستىرا سالعان سەنور استرولوگ الگى ايەلگە ءيتىنىڭ ءۇش كۇشىك تۋاتىنىن: بىرەۋى جاسىل، ەكىنشىسى قىزىل، ءۇشىنشىسى قارا-الا بولاتىنىن ايتىپتى، ءبىراق تەك مىناداي شارت ساقتالۋى كەرەك ەكەن: اتالمىش قانشىق كۇندىزگى نەمەسە تۇنگى ساعات ون ءبىر مەن ون ەكىنىڭ اراسىندا عانا، وندا دا تەك دۇيسەنبى نەمەسە سەنبى كۇندەرى عانا ۇيىعۋعا ءتيىس كورىنەدى، الايدا ارادا ەكى كۇن وتكەندە الدەنە جەپ قويعان قانشىق اسقازانى بۇزىلۋدان ارام قاتىپتى دا، الگى كورىپكەل سەنور بۇل قالاشىقتا كەرەمەت كورەگەن دەگەن اتاققا يە بوپ شىعا كەلىپتى، — جالپى كورىپكەل اتاۋلىنىڭ بارىنە نەمەسە بارىنە دەرلىك وسىنداي اتاق تاڭىلىپ ءجۇر عوي.
— سولاي بولا تۇرعانىمەن، — دەدى سانچو، — مونتەسينوس ۇڭگىرىندە باستان كەشكەن جايلارىڭىز شىندىق پا، سونى مايمىلدان سۇراپ بىلۋگە ماەسە پەدروعا ءامىر ەتسەڭىز دەپ ەدىم، — ويتكەنى، كوڭىلىڭىزگە كەلمەسىن، تاقسىر، مەن ءوزىم سونىڭ ءبارىن ازازىلدىك ارباۋ مەن الداۋ، ايتپەسە — انشەيىن ءتۇس كورۋ دەپ سانايمىن.
— ابدەن مۇمكىن، — دەدى دون كيحوت. — ازداپ ىڭعايسىزداۋ سەزىنىپ تۇرسام دا، بۇل ايتقانىڭدى ورىندايىن.
سول ارادا دون كيحوتتى شاقىرا كەلگەن ماەسە پەدرو ساندىقشانىڭ رەتكە كەلتىرىلگەنىن ايتىپ، سونى بارىپ كورۋىن ءوتىندى، — تاماشالاۋعا تۇرارلىق ويىن، دەدى. دون كيحوت وعان ءوز تىلەگىن حابارلاپ، مونتەسينوس ۇڭگىرىندە بولعان ءار-الۋان وقيعالاردى تۇسىندە كورگەنىن الدە وڭىندە باستان كەشكەنىن مايمىلدان وسى ءقازىر قولما-قول سۇراپ بىلۋگە قولقا سالدى، نەشە ءتۇرلى جاعدايعا ۇشىراعاندىقتان سوعان كوزى انىق جەتپەي تۇرعانىن ايتتى. ماەسە پەدرو ءبىر اۋىز سوزگە كەلگەن جوق، بارىپ مايمىلىن الىپ كەلدى دە، دون كيحوت پەن سانچونىڭ الدىنا وتىرعىزعان سوڭ، وعان بىلاي دەدى:
— ال، ايتىڭىزشى، مايمىل حانىم: مونتەسينوس ۇڭگىرى دەپ اتالاتىن جەردە باستان كەشكەندەرى شىن با الدە وتىرىك پە، مىنا رىسار سونى بىلگىسى كەلەدى، — دەدى.
سوسىن ۇيرەنشىكتى بەلگىسىن جاسادى، مايمىل ونىڭ سول جاق يىعىنا سەكىرىپ شىقتى دا، قۇلاعىنا الدەنە دەپ سىبىرلاعانداي بولدى، ودان سوڭ ماەسە پەدرو بىلاي دەپ ءمالىم ەتتى:
— مايمىل ايتادى، اتالمىش ۇڭگىردە ءوزىڭىز كۋا بولعان جانە باسىڭىزدان وتكەرگەن جايلاردىڭ جارتىسى — كۇماندى، ال جارتىسى — شىندىققا جاناسىمدى جانە وسى ايتىلعانعا قوسىپ-الار باسقا ەشتەڭەم جوق، دەيدى. ال ەگەر بۇدان گورى تولىعىراق بىلگىڭىز كەلسە، الداعى جۇمادا ول بارلىق سۇراعىڭىزعا جاۋاپ بەرەدى، ال ءقازىر ونىڭ ساۋەگەيلىك جاساۋ قابىلەتى وسىمەن سارقىلدى جانە بۇل قابىلەتى، ايتۋىنشا، جۇماعا دەيىن قايتا قالپىنا كەلمەيدى.
— اۋ، مەن سىزگە ايتپادىم با؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ۇڭگىردە بولعان وقيعالار جايىندا ءوزىڭىز، مارحاباتتى مىرزام، جىر قىلعان جايلارىڭىزدىڭ ءبارى تۇگەل نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، جارتىسى شىندىق دەگەنگە قالاي قىلسام دا سەنە الماي ءجۇر ەدىم عوي.
— ءجا، بولاشاق كورسەتە جاتار، سانچو، — دەدى دون كيحوت كەلىسىڭكىرەمەي، — بار قۇپيانىڭ بەتىن اشاتىن ۋاقىت ەشتەڭەنى بۇركەۋلى قالدىرمايدى — ءبارىن دە قۇلاعىنان سۇيرەپ جارىققا الىپ شىعادى، ءتىپتى جەر قوينىنداعىنى دا قۇتقارمايدى. بۇل اڭگىمە وسىمەن ءبىتسىن، ەندى مەيىربان ماەسە پەدرونىڭ ساندىقشاسىن تاماشالايىق: مەنىڭشە، ول الدەنەندەي جاڭا ويىن ازىرلەپ جاتقان سياقتى.
— الدەنەندەي دەيمىسىز؟ — دەپ ساڭق ەتە قالدى ماەسە پەدرو. — ساندىقشامدا الپىس مىڭ جاڭا ويىن بار. شىن ءسوزىم، سەنور دون كيحوت، ساندىقشام — كۇللى دۇنيەدەگى تاڭعالۋعا تاتىرلىق كەرەمەتتىڭ ءبىرى، سوزىمە سەنبەستىك بىلدىرسەڭىزدەر، ىستەگەن ءىسىمدى كورىڭىزدەر. ال ەندى باستايىق، كۇن بولسا كەشكىرىپ كەتتى، بىزگە ءالى تالاي نارسە ىستەۋ كەرەك، اڭگىمەلەۋ، كورسەتۋ قاجەت.
دون كيحوت پەن سانچو ونىڭ ىقتيارىنا كونىپ، ساندىقشانى كورمەككە بەت الدى؛ ساندىقشا بولسا، ورناتىلىپ، بەتى اشىلىپ قويىپتى، جانىنداعى بالاۋىز شىراقتار جارىعىنان اپ-ادەمى بوپ جارقىراپ تۇر. ماەسە پەدرو ساحنا تاساسىنا تىعىلدى، ويتكەنى ول قۋىرشاقتاردى قوزعالتىپ تۇرۋعا ءتيىس ەدى، ال ساحنا الدىنا ماەسە پەدرونىڭ كومەكشىسى، ءبىر كىشكەنتاي بالاقان ورنالاستى: ول مىنا ويىن قۇپياسىنىڭ سىرىن اشۋعا، تۇسىندىرۋگە جانە قۋىرشاقتاردى تاياقشامەن كورسەتىپ تۇرۋعا مىندەتتى بولاتىن.
ءسويتىپ، بەكەت تۇرعىندارىنىڭ كەيبىرى جەرگە جايعاسىپ، كەيبىرى ساندىقشانىڭ قارسى الدىندا تۇرەگەپ تۇرعان كۇيلەرىندە قالىپ، ال دون كيحوت، سانچو، جاس مالاي مەن ستۋدەنت ەڭ ءتاۋىر ورىنعا ورنالاسقاننان كەيىن كومەكشى تۇسىنىك بەرە باستادى، ال نە جايىندا — بالاقايدى تىڭداعان نەمەسە كەلەسى تاراۋدى وقىعان ادامنىڭ ءوزى-اق بۇدان بەك جاقسى حاباردار بولا جاتادى.
ءححۇى تاراۋ
مۇندا ساۋىققويعا قاتىستى قىزىقتى وقيعا مەن باسقا دا شىن مانىندەگى تاڭعالارلىق نارسەلەر جايىندا اڭگىمەلەنەدى.
تيريالىقتار مەن ترويالىقتار: ءبارى دە ءۇنسىز قالدى — ايتايىن دەگەنىم، كورەرمەندەردىڭ ءبارى تۇگەل بالاگاندىق عاجايىپتارعا تۇسىنىك بەرۋشىنىڭ اۋزىنا قاراپ قالعان-دى، كەنەت ساحنا سىرتىنان الۋان-الۋان كەرنەي مەن ليتاۆرانىڭ ءۇنى ەستىلىپ، زەڭبىرەكتەردىڭ گۇرسىلى قۇلاق تۇندىردى، الايدا ۇزاماي شۋ باسىلدى دا، بالا داۋىسىن قاتايتىڭقىراپ، اڭگىمەسىن بىلاي دەپ باستاپ كەتتى:
— نازارىڭىزعا ۇسىنىلىپ وتىرعان وسىناۋ مەيلىنشە شىنشىل حيكايا تولايىم-تۇتاسىمەن فرانسۋز تۋىندىلارىنان جانە اۋىزدان اۋىزعا تاراپ كەلە جاتقان، تىپتەن كىشكەنتاي بالالارعا دەيىن جاتقا بىلەتىن يسپان رومانستارىنان الىندى. مۇندا يسپانيادا، سانسۋەنە قالاسىندا، — ساراگوسا ول كەزدە وسىلاي اتالاتىن، — ماۆرلار قولىندا تۇتقىندا بولعان زايىبى مەليسەندرانى سەنور دون گايفەروستىڭ قالاي قۇتقارىپ العانى جايىندا ايتىلادى. قاراڭىزدار، مىرزالار: مىنە، دون گايفەروستىڭ ءوزى، رومانستا انگە قوسىلاتىنداي، دويبى ويناپ وتىر:
گايفەروس دويبى ويناپ ءماز بولىپ ءجۇر،
مەليسەندرا جايىن مۇلدەم ەستەن شىعارعان.
ءبىراق، وسى ارادا باسىندا ءتاجى، قولىندا اساتاياعى بار باسقا ءبىر كەيىپكەر ءجۇز كورسەتەدى: بۇل — يمپەراتور ۇلى كارل، مەليسەندرانىڭ جالعان اكەسى؛ كۇيەۋ بالاسىنىڭ تۇك ەشتەڭە بىتىرمەي، قامسىز-مۇڭسىز جۇرگەنىنە اشۋلانىپ، وعان ۇرسا باستايدى. ونىڭ قالاي قىزبالانىپ، زىعىردانى قايناپ تۇرعانىنا كوڭىل اۋدارىڭىزدار: ءتىپتى ءقازىر ونى اساتاياقپەن باستان قويىپ جىبەرەدى-اۋ دەپ تە ويلاپ قالۋعا بولادى، ال كەيبىر قالامگەرلەر ول كۇيەۋ بالاسىن شىنىمەن دە سىلەيتىپ سالعان دەپ جازادى. زايىبىن قۇتقارىپ الۋعا ارەكەت جاساماسا، قارا بەت بولاتىنىن ايتىپ، ول كۇيەۋ بالاسىن ءبىراز جەرگە اپارىپتى؛ سوسىن، اقىر سوڭىندا، بىلاي دەپتى-مىس:
ايتارىم وسى، ەندىگىسىن ءوزىڭ ءبىل.
ءقازىر مىنە، مىرزالار، كورىپ وتىرسىزدار، يمپەراتور دون گايفەروسقا سىرتىن بەرىپ، بۇرىلىپ كەتىپ بارا جاتىر؛ ەندى قاراڭىزدار: دون گايفەروستىڭ قانى باسىنا شاپشىپ، ىزالانعاننان تاقتانى دا، دويبىنى دا شاشىپ جىبەرىپ، قارۋ-جاراعىن الىپ كەلۋگە ءامىر ەتەدى، سوسىن نەمەرە اعاسى رولاندتان ديۋراندال سەمسەرىن ۋاقىتشا بەرە تۇرۋىن سۇرايدى، ءبىراق رولاندتىڭ بەرگىسى كەلمەيدى، ونىڭ ورنىنا ساپار تاۋقىمەتىن دون گايفەروسپەن بىرگە كورۋگە تىلەك بىلدىرەدى، الايدا باتىر جىگىت قاتتى اشۋلانىپ ونىڭ كومەگىنەن باس تارتادى: ءتىپتى جەتى قات جەردىڭ استىندا جاتسىن مەيلى، زايىبىمدى جالعىز بارىپ-اق قۇتقارا الام، دەيدى ول. ەندى، مىرزالار، انە ءبىر مۇناراعا كوز سالىڭىزدار؛ بۇل ساراگوساداعى ءقازىر الحافەريا دەگەن اتپەن ءمالىم قامال-سارايدىڭ ءبىر مۇناراسى بولسا كەرەك، ال بالكوندا تۇرعان، ماۆرلارشا كيىنگەن حانىم، — ايداي سۇلۋ مەليسەندرانىڭ تاپ ءوزى؛ سول جەردەن ول فرانسياعا قاراي باستايتىن جولعا ءجيى-جيى قاراعىشتايدى، ءپاريجدى، جۇبايىن ەسكە الادى، تۇتقىندا وتىرعان ول ءوزىن-وزى وسىلايشا جۇباتادى. ال ەندى ءقازىر كوز الدارىڭىزدا — جان شوشىرلىق دەۋگە بولاتىنداي جاڭا جاعدايات. مىنا ءبىر ماۆردى كورىپ تۇرسىزدار ما؟ مىنە، ول دىبىس شىعارماۋعا تىرىسىپ ۇرلانا باسىپ، مەليسەندراعا ارت جاعىنان ءۇن-تۇنسىز جاقىنداپ كەلە جاتىر. ال، ەندى ءقازىر ونىڭ قىزدى تۇپ-تۋرا ەرنىنەن ءسۇيىپ جاتقانىن، قىزدىڭ قولما-قول تۇكىرىنىپ، اپپاق كويلەگىنىڭ جەڭىمەن ەرنىن سۇرتكىشتەپ، نازالانىپ، مىنا قاسكۇنەمدىككە بەينە ءبىر سول كىنالىدەي كۇيىنىپ، اپ-ادەمى شاشىن جۇلىپ جاتقانىنا نازار اۋدارىڭىزدار. ەندى انا گالەرەيادا تۇرعان ماڭعاز ماۆرعا قاراڭىزدار: بۇل — سانسۋەنە كورولى مارسيليي؛ ول ماۆردىڭ وسپادارسىزدىعىنا كۋا بولعان-دى، ءسويتىپ، الگى ماۆر ءوزىنىڭ تۋىسى ءارى جاقىن ادامى ەكەنىنە قاراماي، ونى دەرەۋ تۇتقىنداپ، ەكى ءجۇز شىبىق دۇرە سالۋعا، سوسىن ونى
پريستاۆتارى الدىندا،
جاساۋىلدارى سوڭىندا،
قالانىڭ ورتالىق كوشەلەرىمەن الىپ جۇرۋگە ءامىر ەتەدى.
قاراڭىزدار: مىنە، ۇكىمدى ورىنداۋعا كىرىسكەلى دە جاتىر، ال قىلمىس بولسا وسى ءقازىر عانا جاسالعان ەدى. مۇنىڭ سەبەبى، بىزدەن ايىرماسى، ماۆرلار تەرگەۋ اياقتالعانشا قاماۋدا ۇستاۋ دەگەندى دە، ايىپتاۋ قورىتىندىسىنىڭ كوشىرمەسىن بەرۋ دەگەندى دە بىلمەيدى.
— بالاقاي، بالاقاي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت سول ارادا. — حيكاياڭدى تۋرا جولمەن تىكە تارتىپ بايانداي بەر، بۇرالاڭى مەن كولدەنەڭىنە قاراي قيسايما. اقيقاتتى جارىققا الىپ شىعۋعا جاردەمدەسەتىن تەرگەۋ مەن تەكسەرۋ تاسىلدەرى جەتىپ ارتىلادى.
وسى كەز ساحنانىڭ سىرتىنان ماەسە پەدرونىڭ دا داۋىسى ەستىلدى:
— بالا! ارالاسپايتىن نارسەگە ارالاسىپ نەڭ بار جانە مىنا سەنوردىڭ ايتقانىن تىڭدا، — سوندا ءبارى ويداعىداي بولادى. ءوز اۋەنىڭنەن جاڭىلما، وعان باسقا اۋەندى قوساقتاۋعا اۋەستەنبە، قاي جەر جىڭىشكە بولسا، سول جەردەن ۇزىلەتىنىن ۇمىتپا.
— جارايدى، — دەپ بالاقان ءسوزىن ارمەن جالعادى: — انە، اناۋ گاسكوندىق پلاشش كيگەن سالت اتتى — دون گايفەروس دەگەن سول، ال مىناۋ ونىڭ زايىبى: وزىنە عاشىق ماۆردىڭ وسپادارسىز قىلىعى ءۇشىن ءوش العان ونىڭ ءجۇزى جارقىن، قاباعىندا كىربىڭ جوق، مىنە بالكونعا شىعىپ، سول جەردەن ءوزى الدەبىر جيھانكەز دەپ ويلاپ قالعان عاشىق جارىمەن سويلەسىپ تۇر؛ ءسويتىپ وعان بارشاعا ءمالىم رومانستا كەلتىرىلەتىن سوزدەرمەن، مىسالعا:
فرانسۋز ەلىنە بارا قالساڭىز ەگەر
گايفەروس جايىندا سۇراڭىزشى،
دەپ ءتىل قاتادى، مەن ءبارىن تولىق كەلتىرگىم كەلمەيدى، ويتكەنى كوپ سوزدىلىكتىڭ، ادەتتە، ءىش پىستىرىپ جىبەرەتىنى بار. گايفەروستىڭ پلاششىن ايقارا اشقانىن كوردىڭىز بە، انە مەليسەندرانىڭ ونى تانىعانىن قالاي قۋانا قول بۇلعاعانىنا قاراپ-اق اڭعارىپ وتىرمىز، مىنە، ول اتقا قونىپ، سۇيىكتى جۇبايىمەن بىرگە جونەپ كەتۋ ءۇشىن بالكوننان ءتۇسىپ كەلەدى. ءبىراق — و، سۇمدىق-اي — بەلدەمشەسىنىڭ ەتەگى بالكوننىڭ شىعىڭقى تەمىرىنە شالىندى دا، مەليسەندرا اۋادا سالبىراپ قالدى. ءبىراق مەيىربان جاراتۋشىمىزدىڭ ءبىزدى قانداي قيىن جاعدايدان دا قۇتقارىپ قالاتىنىن ايتساڭىزشى: دون گايفەروس وعان جەتىپ بارىپ، ءساندى بەلدەمشەسى جىرتىلادى-اۋ دەپ تە قايمىقپاي، ونى قۇشاقتاي الىپ ءا دەگەنشە جەرگە دىك ەتكىزەدى؛ ودان سوڭ قاس قاعىم ۋاقىت كىدىرمەي ونى اتقا ەركەكشە وتىرعىزادى دا، قۇلاپ قالماس ءۇشىن ءوزىن بەلىنەن قوس قولىمەن قاتتى قىسىپ قۇشاقتاپ وتىرۋعا ءامىر ەتەدى، ايتپەسە سەنورا مەليسەندرا اتقا سالت ءمىنۋدىڭ مۇنداي تۇرىنە داعدىلانباعان عوي. اۋ، توقتاي تۇر، بۇل نە؟! بۇل — ۇنامدى دا سۇيكىمدى جۇگىن: مىرزاسى مەن حانىمىن اكەلە جاتقانىنا دەگەن قۋانىشىن پاش ەتكەن اتتىڭ كىسىنەگەنى عوي. مىنە، ولار اتتىڭ باسىن بۇرىپ، قالادان شىعىپ بارا جاتىر، ءسويتىپ وزدەرىن شەكتەن تىس باقىتتى سەزىنگەن جۇبايلار شات كوڭىلمەن پاريجگە قاراي بەت الىپ بارادى. جولدارىڭ بولسىن، ءبىر-بىرىن شىن سۇيەتىن قوساق — الەمدەگى عاشىق بىتكەنگە ونەگە بولار ورەندەر! سۇيىكتى وتاندارىڭا امان-ساۋ بارىپ جەتىڭدەر، باقىتتى ساپارلارىڭا فورتۋنا كەدەرگى كەلتىرمەگەي! دوستارىڭ مەن تۋىستارىڭدى قۋانىشقا بولەپ، تىرلىك كەشۋگە جازعان كۇندەرىڭدى ءتاتۋ-تاتتى وتكىزىڭدەر جانە مۇنداي كۇندەر نەستوردا قانشا بولسا سەندەردە دە سونشا بولسىن!
سول ارادا ماەسە پەدرو تاعى دا ءۇن قاتتى:
— بالاقاي، شامالا، تىم بيىككە شارىقتاپ كەتپە، قىزىل سوزگە قۇمارلىق قاشاندا جاعىمسىز اسەر قالدىرادى.
تۇسىنىك بەرۋشى وعان جاۋاپ قاتپاي، اڭگىمەسىن ارمەن جالعاستىرا بەردى:
— مەليسەندرانىڭ بالكوننان تۇسكەنى مەن اتقا مىنگەنى نە بولىپ، نە قويعاننىڭ ءبارىن كورىپ-بىلىپ وتىراتىن جانداردىڭ نازارىنان تىس قالعان جوق جانە مۇنى ولار كورول مارسيلييگە جەتكىزدى، ال كورول سول بويدا دابىل قاعۋعا ءامىر ەتتى. ولاردا ءبارى قالاي جەدەل ىسكە اساتىنىن قاراڭىزدار: مىنە، بارلىق مەشىتتە قوڭىراۋ كۇڭگىرلەپ، سونىڭ دىبىسىنان قالا قالتىراپ تۇر.
— ءجا، تاعى جەلدەپ كەتتىڭ! — دەپ وسى ارادا دون كيحوت سوزگە كيلىكتى. — قوڭىراۋ جايىندا ماەسە پەدرو قاپى سوعىپتى: ماۆرلاردا قوڭىراۋ دەگەن بولمايدى، ليتاۆرالار مەن ءبىزدىڭ گوبويىمىز سەكىلدى اسپاپتارى عانا بار، ال سانسۋەنەدە قوڭىراۋ وينادى دەگەن ءسوز — بۇل ەندى اقىلعا مۇلدەم سىيىمسىز ساندىراق.
ماەسە پەدرو قوڭىراۋ قاققاندى قويىپ، بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ۇساق-تۇيەككە شۇقشيىپ، كەرەمەت كەمەلدىكتى تالاپ ەتپەسەڭىزشى بىزدەن، سەنور دون كيحوت، — ونداي كەمەلدىكتى ءبارىبىر ەش جەردەن تاپپايسىز. باسىنان اياعىنا دەيىن قيسىنسىز ءارى ماعىناسىز كومەديالار بىزدە بارلىق جەردە بىردەي قويىلىپ جاتقان جوق پا؟ ايتسە دە، جۇرت سولارعا توپىرلاپ بارادى جانە كورەرمەندەر ءدان ريزا بوپ قول سوعادى. جالعاستىرا بەر، بالا، ەشكىمدى تىڭداما، تەڭىزدىڭ تۇبىندە قانشا ءتۇيىر قۇم بولسا، مىنا ويىنىمدا دا، مەيلى، سونشا اقىلعا سىيىمسىزدىق كەزدەسە بەرسىن، — مەنىڭ ماقساتىم بىرەۋ عانا: ءاميانىمدى اقشاعا تولتىرۋ.
— دۇرىس ايتاسىز، — دەپ كەلىسە كەتتى دون كيحوت.
ال، بالاقان ءسوزىن جالعادى:
— قاراڭىزدار، قالادان قانشاما قارۋلى اتتى اسكەر شىعىپ، حريستياندىق قوساقتى ۇستاۋعا اسىعىپ بارا جاتقانىن: ال كەرنەيلەر بولسا سارناپ، ليتاۆرالار دۇرسىلدەپ، باراباندار دۇڭكىلدەپ جاتىر. ماۆرلار قاشقىنداردى قۋىپ جەتىپ، قالاعا ات قۇيرىعىنا سۇيرەتىپ اكەلە مە دەپ قورقام، — جان تۇرشىگەرلىك نارسە عوي ول!
ماۆرلاردىڭ وسىناۋ وزبىرلىعىنا ءوز كوزىمەن كۋا بولعان، مىنا تارسىل مەن گۇرسىلدى ەستىگەن دون كيحوت قاشقىندارعا دەرەۋ قول ۇشىن بەرگەندى ءجون كوردى؛ سويتكەن سوڭ، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، قاتتى داۋىستاپ سويلەپ كەتتى:
— دون گايفەروس سىندى ايبىندى رىسارعا جانە جۇرەك جۇتقان ناقسۇيەرگە ءوزىم وتىرعان جەردە وسىنشا قىساستىق جاسالۋىنا كوزىم تىرىدە ەشقاشان جول بەرمەيمىن. توقتاڭدار، قارا نيەت ماقۇلىقتار! سالپاقتاپ سوڭىنا تۇسپەڭدەر ونىڭ، ايتپەسە سەندەرمەن ايقاسقا شىعام!
سول بويدا سوزدەن ىسكە كوشكەن ول سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا، ءبىر-اق سەكىرىپ بالاگاننىڭ جانىنا جەتىپ بارىپ، كوز ىلەسپەس شاپشاڭدىقپەن جانە ىرىققا كونبەس ىزاقورلىقپەن قۋىرشاق ماۆرلاردى وڭدى-سولدى كەسكىلەي باستادى: بىرەۋلەرىن جەرگە قۇلاتتى، ەكىنشىلەرىنىڭ باسىن شاۋىپ ءتۇسىردى، وزگەلەرىن جارىمجان ەتتى، باسقالارىن ءپارشا-پارشا قىلدى، ال شايقاس ابدەن قىزعان تۇستا سەمسەرىن قۇلاشتاپ تۇرىپ ءبىر سىلتەگەن شاقتا ماەسە پەدرو بۇعىپ قالماعاندا، ءبۇرىسىپ، بۇقپالاماعاندا دون كيحوت ونىڭ دا باسىن قۇددى ءبىر قامىردان جاسالعان باستى شاپقانداي وپ-وڭاي قىرقىپ تاستايتىن ەدى. ماەسە پەدرو ويبايىن سالىپ جاتتى:
— قويىڭىز ەندى، سەنور دون كيحوت! قۇلاتىپ جاتقانىڭىز، شاۋىپ، ءولتىرىپ جاتقانىڭىز ماۆرلاردىڭ ناعىز ءوزى ەمەس، كارتوننان جاسالعان مۇسىندەر ەكەنىن قاپەرگە الىڭىز! الدا عانا سورىم-اي! مىنانىڭ قىرسىعىنان بارلىق دۇنيە-مۇلكىم جويىلىپ، ءبىرجولا قۇريتىن بولدى-اۋ.
ال دون كيحوت بولسا، سول بۇرىنعىشا سەمسەرىن جارقىلداتىپ، بىرەسە قوس قولداپ، بىرەسە جالپاق جاعىمەن، بىرەسە قيعاشتاپ سوققى سوڭىنان سوققى دارىتىپ جاتتى. قىسقاسىن ايتقاندا، دەم ساعاتتىڭ اراسىندا ول ساندىقشانى توڭكەرىپ، بارلىق قۋىرشاق پەن قۇرىلعىنى كۇلدەي ۇساق بولشەككە ءبولىپ تاستادى؛ كورول مارسيليي اۋىر جاراقات الدى، ال يمپەراتور ۇلى كارلدىڭ ءتاجى مەن باسى ورتاسىنان قاق جارىلدى. قادىرمەندى كورەرمەن قاۋىم ازان-قازان بولدى، بالەكەي مايمىل قاشقاننان قاشىپ شاتىرعا شىعىپ كەتتى، ستۋدەنتتە زارەدەن زارە قالمادى، جاس مالايدىڭ جۇرەگى تاس توبەسىنە شىقتى، ءتىپتى سانچو پانسانىڭ دا ازا بويى قازا بولدى، ويتكەنى، — داۋىل باسىلعان سوڭ ءوزى سەندىرىپ باققانداي، — مىرزاسىنىڭ بۇلايشا قۇتىرىنعانىن ول بۇرىن ەشقاشان كورمەگەن بولاتىن. ساندىقشاداعى مۇكاممالدى تۇگەل جايراتىپ سالعاننان كەيىن دون كيحوت ازدى-كەم ساباسىنا ءتۇسىپ، بىلاي دەدى:
— كەزبە رىسارلار جۇرتقا ەرەسەن زور پايدا اكەلەدى دەگەنگە سەنبەيتىن جانە سەنگىسى دە كەلمەيتىندەردىڭ سىقپىتىن كورىپ الار ما ەدىم ءقازىر، — ويلانىپ كورىڭدەرشى وزدەرىڭ، ەگەر ءوزىم وسى ارادا وتىرماعاندا مەيىربان دون گايفەروس پەن مەليسەندرا سۇلۋدىڭ جاعدايى نەشىك بولار ەدى: ءباس تىگۋگە بارمىن، الگى يتتەر ەندىگى ولاردى قۋىپ جەتىپ، ءجابىر كورسەتىپ جاتاتىن ەدى. ەندەشە، كەزبە رىسارلىق جاساسىن جانە ءقازىر جەر بەتىندە تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەندەردىڭ بارىنەن ابىرويى ۇستەم بولسىن!
— مەيلى جاساي بەرسىن، — دەپ قۋاتتادى ماەسە پەدرو داۋىسى دىرىلدەپ، — ال ماعان ءولۋ كەرەك شىعار، — جاعدايىمنىڭ مۇشكىلدىگى سونشا، كورول رودريگومەن بىرگە مەنىڭ دە بىلاي دەۋىمە بولادى-اق:
كەشە عانا يسپانيانى مۇقىم
بيلەپ-توستەپ وتىر، بۇگىن
قۋ مۇنارا دا جوق مەندە.
بۇدان جارتى ساعات، جارتى مينۋت قانا بۇرىن ءوزىمدى كورولدەر مەن يمپەراتورلاردىڭ قوجاسى سەكىلدى سەزىنەتىنمىن، ات قورالارىمدا، ساندىقتارىم مەن قاپشىقتارىمدا قيساپسىز كوپ جىلقى مەن كيىم-كەشەك بار-دى، ەندى ءقازىر تۇتتاي جالاڭاش قالدىم، نامىسىم قورلاندى، كەدەيمىن، كەمباعالمىن، ال ەڭ باستىسى، مايمىلىمنان ايرىلدىم، ونى قايتادان ۇستاپ العانىمشا، شىن ءسوزىم بۇل، سورىم سورپا بولاتىن شىعار. ال، وسىنىڭ ءبارى سەنور رىساردىڭ ءپارۋايسىز اشۋ-ىزاسىنىڭ قىرسىعى عوي، ويتكەنى، ول كىسى جايىندا جۇرت جەتىمدەردى قورعايدى، قيسىقتى تۇزەتەدى جانە باسقا دا نە قيلى جاقسىلىق جاسايدى دەسەتىن، — ونىڭ مەيىرىم-قايىرىمى جالعىز ماعان عانا بۇيىرمادى، داڭقىنىڭ التىن تاعىندا وتىرعان قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايىم شاپاعات-شاراپاتىنان ايىرماعاي تەك. قۋىرشاقتارىمنىڭ كۇل-تالقانىن شىعارىپ، ءوزىمدى قايعىعا باتىرۋ قايعىلى بەينە رىسارىنىڭ ماڭدايىنا جازىلعان نارسە بولدى عوي، شاماسى.
ماەسە پەدرونىڭ ءسوزى سانچو پانسانىڭ كوڭىلىن بوساتىپ، ول بىلاي دەدى:
— جىلاما، ماەسە پەدرو، كۇيزەلىپ كۇڭىرەنبە، مەنى دە ءارى-سارى قىپ تاستادىڭ. بىلە بىلسەڭ، مىرزام دون كيحوت — اق پەيىلدى ءارى اق نيەتتى حريستيان عوي، زالال كەلتىرگەنىنە انىق كوز جەتكىزسە، مىندەتتى تۇردە ءوز ىقتيارىمەن ونىڭ قۇنىن تولەپ، شىعىندارىڭدى ەسەسىمەن قايتارىپ بەرەدى.
— ەگەر سەنور دون كيحوت كۇيرەتكەن قۋىرشاقتارىنىڭ قۇرىعاندا ءبىر بولىگىنىڭ قۇنىن تولەسە، وندا مەن دە رەنىشتە قالماس ەم، ول كىسىنىڭ دە ارى تازا بولار ەدى، ويتكەنى قوجاسىنىڭ ىرقىنان تىس تۇردە بىرەۋدىڭ دۇنيە-مۇلكىن يەلەنىپ كەتكەندەر مەن ونىڭ قارىمتاسىن قايتارماعاندار جانىن جاھاننامنان امان ساقتاي المايدى.
— بۇل راس، — دەپ كەلىستى دون كيحوت، — ءبىراق ماعان تۇسىنىكسىز بوپ تۇرعانى، ماەسە پەدرو، دۇنيە-مۇلكىڭىزدەن نەنى يەلەنىپ كەتكەنىمدى ايتىڭىزشى.
— قالايشا يەلەنگەن جوقسىز؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ماەسە پەدرو. — اۋ، مىنا قۇنارسىز قۋ تاقىردا جايراپ جاتقان مۇردەلەر شە، — ونى تۋ-تالاقاي عىپ شاشىپ تاستاعان جانە كۇيرەتكەن كىم، قۋاتتى بىلەگىڭىزدىڭ قاھارلى كۇشى ەمەس پە؟ بۇلار مەنىڭ ءتانىم ەمەي، كىمنىڭ ءتانى؟ وسىلارمەن كۇنىمدى كورمەگەندە، نەمەن كورىپ ءجۇر ەدىم؟
— بۇرىن دا تالاي مارتە كوزىم جەتكەن نارسەگە ەندى كوزىم تىپتەن انىق جەتىپ تۇر، — دەپ سويلەپ كەتتى دون كيحوت، — اتاپ ايتقاندا: قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن سيقىرشىلار ءاۋ باستا الدەبىرەۋدىڭ كەيىپ-كەسكىنىن ماعان شىنايى ءوز بەينەسىندە كورسەتەدى دە، سوڭىنان ونى باسقامەن اۋىستىرىپ، ويلارىنا نە كەلسە سوعان اينالدىرىپ جىبەرەدى. قۇلاق سالىڭىزدار، سەنورلار، سىزدەرگە اق-ادال شىنىمدى ايتىپ تۇرمىن: وسى ارادا ورىن العان جايلاردىڭ ءبارى وزىمە راسىندا جانە شىن مانىندە تاپ سولاي بولىپ جاتقانداي كورىندى، مەليسەندرانى — مەليسەندرا، گايفەروستى — گايفەروس، ءمارسيلييدى — مارسيليي، ۇلى كارلدى — ۇلى كارل دەپ ۇقتىم، مىنە بويىمدى اشۋ-ىزا بيلەپ كەتكەنىنىڭ سەبەبى دە سول، سوسىن كەزبە رىسار پارىزىن ورىنداۋ ءۇشىن قاشقىندارعا قول ۇشىن بەرۋدى جانە ولاردى قورعاۋدى ۇيعاردىم، وزدەرىڭىز كۋا بولعان نارسەنىڭ ءبارىن وسى ءبىر ىزگى نيەتتىڭ جەتەگىندە ءجۇرىپ ىستەدىم. ەگەر ءدال ءوزىم دىتتەگەندەي بوپ شىقپاسا، وندا بۇعان مەن كىنالى ەمەسپىن، قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن جاۋىزدار كىنالى؛ سويتە تۇرعانىمەن، بۇل اعاتتىقتى ادەيى جاساماعانىممەن، شىعىنداردىڭ ورنىن تولتىرۋ جونىندە وزىمە-وزىم ۇكىم شىعارام. ايتىڭىزشى، ماەسە پەدرو، سىنعان قۋىرشاقتار ءۇشىن قانشا سۇرايسىز؟ سىزگە وسى ءقازىر ءارى سەنىمدى، ءارى اينالىمدا جۇرگەن كاستيليالىق تەڭگەمەن تولەۋگە دايىنمىن.
ماەسە پەدرو باسىن ءيدى دە، بىلاي دەدى:
— ايبىندى لامانچالىق دون كيحوتتىڭ، جوق-جىتىك، قارىپ-قاسەر جانداردىڭ شىن مانىندەگى قورعاۋشىسى مەن قولداۋشىسىنىڭ، تاڭعالارلىق حريستياندىق مەيىر-شاپقاتىنان بۇدان كەمدى ءوزىم دە كۇتپەگەم؛ سەنور بەكەتشى مەن ايتۋلى اتقوسشى سانچو باعا كەسۋشى جانە ءسىز بەن ءبىزدىڭ ارامىزداعى دەلدال مىندەتىن موينىنا الىپ، سىنعان قۋىرشاقتاردىڭ قۇنى قانشا تۇراتىنىن نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، قانشا تۇرعانىن انىقتاپ بەرسە ەتتى.
بەكەتشى مەن سانچو كەلىسىمدەرىن بەردى، ماەسە پەدرو باسى شابىلعان كورول مارسيليي ساراگوسسكييدى سول بويدا-اق جەردەن كوتەرىپ الىپ، بىلاي دەدى:
— كورولدى قايتا ءتىرىلتۋ مۇمكىن ەمەستىگىن كەز-كەلگەن ادام راستاپ بەرە الادى، سوندىقتان، قارسى بولماساڭىز، مۇنىڭ اجالى، قازاسى مەن قاسىرەتى ءۇشىن ءتورت جارىم رەال السام با دەپ ەم.
— ءارى قاراي، — دەدى دون كيحوت.
— ال، ەندى بۇلايشا جوعارىدان تومەن قاراتا شاۋىپ ءتۇسىرۋدىڭ وتەمى ءۇشىن، — دەپ ءسوزىن جالعادى ماەسە پەدرو قاق بولىنگەن يمپەراتور ۇلى كارلدى قولىنا ۇستاپ تۇرىپ، — بەس تە شيرەك رەال الۋ كوپتىك ەتپەيدى.
— ازدىق تا ەتپەيدى، — دەپ ءسوز قىستىرىپ قويدى سانچو.
— جوق، كوپ ەمەس، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى بەكەتشى. — دەلدال رەتىندە مىناداي ۇسىنىس ايتقىم كەلەدى: دوڭگەلەكتەپ جىبەرەيىك — بەس رەال بولسىن.
— وعان بەس تە شيرەكتى تۇگەل بەرىڭدەر، — دەدى دون كيحوت، — شيرەك رەالدىڭ ءارىسى نە، بەرىسى نە — بۇگىنگى ەستە قالارلىق اپاتتىڭ سالدارى ودان وزگەرە قويمايدى. تەك تەزىرەك اياقتاڭىز، ماەسە پەدرو، كەشكى اس ىشەتىن ۋاقىت بولدى، تاماق ىشكىم كەپ تۇر.
— زامانىندا مەليسەندرا سۇلۋ اتانعان مىنا ءارى پۇشىق، ءارى ءبىر كوزى سوقىر قۋىرشاققا ەكى رەال ون ەكى ماراۆەدي سۇراعانىم ۇيات بولماس، — دەپ ءمالىم ەتتى ماەسە پەدرو.
— ەگەر مەليسەندرا جۇبايىمەن بىرگە، قالاي بولعان كۇندە دە، ءقازىر فرانسيا شەكاراسىنان ءارى اسپاسا، مەنى شايتان الىپ-اق كەتسىن، — دەدى دون كيحوت، — ولاردىڭ مىنگەن اتى قۇيعىتا شاپپاي، قۇيىنداتىپ ۇشىپ بارا جاتقانداي بولاتىن. سوندىقتان ماعان قونجىقتى قويان دەپ، قايداعى ءبىر پۇشىق مەليسەندرانى كورسەتۋدىڭ قاجەتى جوق، ويتكەنى ءدال ءقازىر ناعىز مەليسەندرا، ەگەر ءبارى ويداعىداي بولسا، جۇبايىمەن بىرگە فرانسيادا ۇلان-اسىر توي جاساپ، كوڭىل كوتەرىپ جاتقان دا شىعار. جاراتقان جاقسىلىعىنان كىم-كىمدى دە جىراق قالدىرمايدى، سەنور ماەسە پەدرو، ال ءبىزدىڭ پارىزىمىز تەك تۋرا جولمەن ءجۇرىپ، اردان اتتاماۋ عانا. ال، ەندى جالعاستىرا بەرىڭىز.
دون كيحوتتىڭ قايتادان كوتەرىلىپ كەتكەنىن، ءسويتىپ بۇرىننان ءمالىم ماشىعىن تاپقانىن كورىپ، تۇك ەشتەڭە تاتىرماي قويار دەپ قورىققان ماەسە پەدرو مىناداي اڭگىمە ايتتى:
— ارينە، مۇنىڭ مەليسەندرا ەمەس، ونىڭ قىزمەتشى ايەلدەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىندە كۇمان جوق. بۇل ءۇشىن ماعان الپىس ماراۆەدي بەرسەڭىز، سوعان دا قاناعاتتانىپ، اجەپتاۋىر جاقسى وتەم العانداي سەزىنەر ەم.
باسقا دا سىنعان قۋىرشاقتارعا ول وسىلايشا باعا قويىپ شىقتى، الايدا باعالارى كەيىن ارالىق قازىلار تاراپىنان شەگەرىلدى، ءسويتىپ تالاپكەر مەن جاۋاپكەر اقىر سوڭىندا قىرىق رەال جانە تورتتەن ۇشكە توقتادى؛ سانچو بۇل اقشانى قولما-قول ساناپ بەردى، الايدا ماەسە پەدرو مايمىلدى تاۋىپ العانشا كۇنەلتە تۇرۋعا دەپ تاعى ەكى رەال سۇرادى.
— بەرە سال، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — كۇنەلتە تۇرا ما، ىشە تۇرا ما، ءوزى ءبىلسىن، ال ەندى سەنورا مەليسەندرا مەن سەنور دون گايفەروستىڭ ءدال ءقازىر فرانسيادا، ءوز شاڭىراعىندا وتىرعانىن انىق بىلەم دەيتىن ادام تابىلسا، وعان سىيلىققا ەكى ءجۇز رەال بەرگەن بولار ەدىم.
— مەنىڭ مايمىلىمنان باسقا ەشكىم سىزگە انىعىن ايتىپ بەرە المايدى، — دەدى ماەسە پەدرو، — ءبىراق ەندى ول شايتاننىڭ ءوزى قۋسا دا ۇستاتپايدى. ايتسە دە، قوجايىنعا بويى ۇيرەنگەندىك پەن اشتىق دەگەنىن ىستەتپەي قويماس دەپ ويلايمىن، تۇندە ول مەنى ءوزى ىزدەيتىن بولادى، ال تاڭەرتەڭ، بۇيىرسا، ەكەۋىمىز جۇزدەسىپ تە قالاتىن شىعارمىز.
توق ەتەرىن ايتقاندا، قۋىرشاقتارمەن شايقاس اياقتالىپ، ءبارى ءتاتۋ-تاتتى وتىرىپ، شەكسىز شۇلەڭگىرلىك كورسەتكەن دون كيحوتتىڭ ەسەبىنەن كەشكى استارىن ءىشتى.
نايزا مەن الەباردا ارتقان شارۋا تاڭ اتپاي تۇرىپ كەتىپ قالدى، ال تاڭ ابدەن اعارعان شاقتا دون كيحوتقا ستۋدەنت پەن جاس مالاي قوشتاسۋعا كەلدى: العاشقىسى ۇيىنە قايتىپ بارا جاتقان، ەكىنشىسى ساپارىن ارمەن جالعاماق بولاتىن — دون كيحوت وعان جولىڭا جۇمسا دەپ ون ەكى رەال بەردى. ماەسە پەدرو رىسارمەن ودان ءارى سالعىلاسىپ جاتپادى — ويتكەنى، ونىڭ جايىن جاقسى بىلەتىن؛ ەلەڭ-الاڭنان تۇرىپ، ساندىقشاسىنىڭ سىنىقتارىن جيناستىرىپ الدى دا، مايمىلىن كوتەرىپ، بۇل دا شىتىرمان وقيعا ىزدەۋگە اتتانىپ كەتە باردى. بەكەتشى دون كيحوتپەن بۇرىن تانىس ەمەس-تى، سوندىقتان ونىڭ جىندىكەشتىگىنە دە، جومارتتىعىنا دا تاڭىرقانۋمەن بولدى. مىرزاسىنىڭ ءامىرى بويىنشا سانچو وعان اقشانى جاقسىلاپ تولەدى، ءسويتىپ اقىرى تاڭعى ساعات سەگىزدە رىسار مەن اتقوسشىسى قوجايىنمەن قوشتاسىپ، بەكەتتەن شىعىپ، كۇرە جولعا ءتۇستى؛ ەندى ولاردى كەزى كەلگەنگە دەيىن قالدىرا تۇرامىز، ويتكەنى وسى ارادا وقىرمانعا وسىناۋ ايتۋلى تۋىندىنى دۇرىس تۇسىنۋگە قاجەتتى كەيبىر مالىمەتتەردى قۇلاققاعىس ەتۋ كەرەك بولادى.
ءححۇىى تاراۋ
مۇندا ماەسە پەدرو مەن ونىڭ مايمىلى دەگەندەر كىم ەكەنىنە تۇسىنىك بەرىلەدى، سونداي-اق ەسەكتىڭ اقىرۋىنا قاتىستى دون كيحوت ءۇشىن ءساتسىز اياقتالعان، ءوزى ويلاعانداي جانە قالاعانداي بوپ شىقپاعان شىتىرمان وقيعا جايىندا اڭگىمەلەنەدى
وسىناۋ تەڭدەسى جوق حيكايانىڭ اۆتورى سيد احمەت بۇل تاراۋدى “حريستيان-كاتوليك رەتىندە انت ەتەيىن...” دەگەن سوزبەن باستايدى، وسىعان بايلانىستى ءتارجىماشى تومەندەگىدەي پىكىر ايتادى: ەگەر سيد احمەت ءوزى ماۆر بولا تۇرىپ (ال بۇعان كۇدىك كەلتىرۋدىڭ قيسىنى جوق)، حريستيان-كاتوليك رەتىندە انت-سۋ ىشەتىن بولسا، بۇل تەك مىنانى عانا بىلدىرەدى — حريستيان-كاتوليك انتتى شىن نيەتىمەن بەرۋگە جانە تەك قانا شىندىقتى ايتۋعا مىندەتتى، ەندەشە ول دا، بەينە ءبىر حريستيان-كاتوليك رەتىندە انت-سۋ ءىشىپ تۇرعانداي، دون كيحوتقا قاتىستى جايدىڭ بارىندە، سونداي-اق ماەسە پەدرو مەن اينالا-ماڭداعى سەلولاردى ساۋەگەيلىگىمەن قايران قالدىرعان كورىپكەل-مايمىلدىڭ كىم ەكەنىنە قاتىستى جايلاردا دا، تەك قانا شىندىقتى ايتاتىن بولادى. سونىمەن، دەيدى ول، بۇل حيكايانىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىن وقىعاندار حينەس دە پاسامونتەنى جاقسى بىلۋگە ءتيىس: كاتورگاعا جىبەرىلگەن باسقا دا قىلمىسكەرلەرمەن بىرگە دون كيحوت وعان دا سەررا مورەنادا ازاتتىق الىپ بەرگەن، الايدا وسىناۋ ىزگى نيەتتى ءىستىڭ قارىمتاسىنا الگى قياناتشىل، قاسكۇنەم جاندار ونى وكسىگى كوپ وكىنىشتە قالدىرىپ، ودان دا كوپ كۇيىنىشكە دۋشار قىلعان. دون كيحوت حينەسۇمپاي دە ءزابىريلو اتاندىرعان تاپ وسى حينەس دە پاسامونتە سانچو پانسانىڭ ەسەگىن ۇرلاپ اكەتكەن ەدى، الايدا ونىڭ ەسەكتى قالايشا جانە قاشان ۇرلاپ كەتكەنى جايىنداعى ءبىرىنشى بولىمدەگى تۇسىندىرمە ءارىپ تەرۋشىلەر كىناسىنەن ءتۇسىپ قالعان بولاتىن، كوپتەگەن وقىرمان مۇنىڭ ءمانىسىن تۇسىنبەي، باسپاحانا قاتەسىن اۆتوردىڭ ۇمىتشاقتىعىنا جورىعان-دى. الايدا، شىن مانىندە، حينەس ەسەكتى ۇيقىداعى سانچو پانسانىڭ تاقىمىنىڭ استىنان ۇرلاپ اكەتكەن ەدى: باۋكەسپە ۇرى البراكانى قورشاۋعا الىپ جاتقان ساكريپانتتىڭ اتىن استىنان بىلدىرمەي الىپ كەتكەن برۋنەلدىڭ سونداعى ادىس-تاسىلدەرىن اينىتپاي قولدانعان-دى؛ ال كەيىننەن، بۇل جونىندە ىلگەرىدە بايان ەتىلگەنىندەي، سانچو ەسەگىن حينەستەن تارتىپ العان بولاتىن. ايتايىن دەگەنىم، قيساپسىز الاياقتىعى مەن قىلمىسى ءۇشىن، — ال مۇنداي ىستەرىنىڭ كوپتىگى مەن الۋان تۇرلىلىگى سونشا، ونىڭ ءوزى بۇل جايىندا تۇتاس ءبىر توم جازعان-دى، — جازاعا تارتۋ ماقساتىندا ىزدەستىرىپ جاتقان وكىمەت ورىندارىنىڭ قولىنا تۇسۋدەن قورىققان تاپ وسى قۇداي ۇرعان حينەس اراگون كورولدىگىنەن ورىن تەبۋگە، سول جاق كوزىن جەلىمدەپ الىپ، ساۋىققوي كاسىبىمەن اينالىسۋعا ۇيعارعان ەدى: ساۋساقتارى قانشالىقتى ءابجىل بولسا، بۇل سالادا دا ول سونشالىقتى اككى-تۇعىن.
بەربەريا تۇتقىنىنان قايتىپ كەلە جاتقان الدەبىر حريستيانداردان ورايى تۇسكەن بويدا ءبىر مايمىلدى ساتىپ العان ول جانۋاردى شارتتى بەلگى بويىنشا يىعىنا سەكىرىپ شىعۋعا، سوسىن قۇلاعىنا الدەنە جايىندا سىبىرلاپ جاتقانداي ءتۇر بىلدىرۋگە ۇيرەتتى. ءسويتىپ، مايمىلىمەن جانە ساندىقشاسىمەن بەلگىلى ءبىر ەلدى مەكەننەن ورىن تەپپەس بۇرىن كورشى سەلودان نەمەسە، جالپى، ءار نارسەدەن حابارى بار ادامداردان وندا قانداي ەرەكشە وقيعا ورىن العانىن جانە ونى كىمدەردىڭ باستان كەشكەنىن ءبىلىپ الاتىن بولدى؛ مۇنىڭ ءبارىن جاقسىلاپ ەستە ساقتاعان ول، ادەتتە، الدىمەن ويىن قوياتىن: ءبىر جولى — ءبىر حيكايانى، كەلەسىدە — باسقاسىن كورسەتەتىن، ءبارى دە كۇلكىلى، قىزىقتى جانە كوپشىلىككە ۇنامدى دۇنيەلەر ەدى. ويىن اياقتالعاننان كەيىن مايمىلىنىڭ ونەرىن كورسەتۋگە كىرىسەتىن، الايدا، كورەرمەندەرگە بۇل تەك وتكەن شاق پەن وسى شاققا عانا ساۋەگەيلىك جاسايدى، ال بولاشاق تۋراسىندا ونشا شەبەر ەمەس دەپ الدىن-الا قۇلاققاعىس جاساپ قوياتىن. ءار جاۋاپقا ەكى رەالدان، ال كەيبىرەۋلەردەن ودان دا از الاتىن: ءبارى دە سۇراقتى كىمنىڭ قويىپ تۇرعانىنا بايلانىستى ەدى؛ ال ءوزى ىشەگىنىڭ قىرىندىسىنا دەيىن ءبىلىپ العان جانداردىڭ ۇيىنە بارعاندا، ءۇي يەلەرى اقشا تولەمەۋگە تىرىسىپ وعان ەشقانداي سۇراق قويماعان كۇننىڭ وزىندە دە، ءبارىبىر، مايمىلعا بەلگى بەرەتىن دە، سوسىن ماعان بۇل ءۇي دەدى، ءبۇي دەدى دەپ سايراي جونەلەتىن، مۇنى ەستىگەندەردىڭ ەسى شىعىپ كەتەتىن. وسىنداي ونەرىمەن ول ەرەكشە داڭققا جەتىپ، جۇرت سوڭىنان توپىرلاپ ەرىپ جۇرەتىندى شىعاردى. ءوزى دە تاپقىر ادام بولعاندىقتان كەي-كەيدە جاۋاپتى قولما-قول ويلاپ تابا قوياتىن جانە جاۋاپتارى جاراسىمدى بوپ كەلەتىن، وعان قوسا ەشكىم ودان — جاڭىلۋدى دا، جازا باسۋدى دا بىلمەيتىن بۇل نەعىلعان عاجايىپ مايمىل دەپ قادالا سۇراپ، جانىن قۋىرماعاندىقتان، جۇرتتىڭ كوزىن بوياپ، ءاميانىن اقشاعا تولتىرۋدان باسقا ەشتەڭەنى بىلگەن ەمەس-تى. ال، مىنا بەكەتكە كەلىپ جەتكەن ول دون كيحوت پەن سانچو پانسانى بىردەن تانىدى جانە بۇرىنعى تانىس-بىلىستىگىنىڭ ارقاسىندا دون كيحوتتى دا، سانچو پانسانى دا، بەكەتتىڭ باسقا تۇرعىندارىن دا تاڭ-تاماشا قالدىرۋ وعان تۇك قيىندىق كەلتىرگەن جوق؛ ءبىراق ەگەر، الدىڭعى تاراۋدا ايتىلعانىنداي، كورول ءمارسيلييدىڭ باسىن شاۋىپ، اتتى اسكەردى جايراتىپ جاتقان دون كيحوت سەمسەرىن ءسال تومەنىرەك سىلتەگەندە بۇل وعان ونشا جايلى تيمەگەن بولار ەدى.
ماەسە پەدرو مەن ونىڭ مايمىلى جايىندا حابار ەتپەگىمىزدىڭ بارى وسى عانا. ال، ەندى لامانچالىق دون كيحوتقا كەلسەك، الدىمەن ايتارىمىز، بەكەتتەن شىققاننان كەيىن ول اۋەلى ەبرو وزەنىنىڭ جاعالاۋى مەن اينالا-ماڭىن شولىپ، سوسىن بارىپ قانا ساراگوسا قالاسىنا باعىت تۇزەۋگە بايلام جاساعان، ويتكەنى تۋرنيرگە شەيىن ءالى كوپ ۋاقىت بار-دى. وسى ماقساتپەن ساپارعا شىققان وعان العاشقى ەكى كۇندە شەجىرەگە ەنگىزە قويارلىقتاي ەرەكشە بىردەڭە ۇشىراسقان جوق، ال ءۇشىنشى كۇنى ءبىر توبەگە كوتەرىلىپ كەلە جاتقانىندا كەرنەي داۋىسىن، بارابان دۇڭكىلى مەن اركەبۋز گۇرسىلىن قۇلاعى شالدى. ءا دەگەندە ول سولداتتار كەلە جاتقان شىعار دەپ قالعان، سويتكەن سوڭ ولاردى كورۋ ءۇشىن روسينانتقا شپوردى قاداپ جىبەرىپ، توبەنىڭ باسىنا كوتەرىلدى؛ بيىككە شىققان ول توبەنىڭ ەتەگىندە قولىنا نە تۇسسە سونىمەن قارۋلانعان ەكى جۇزدەن استام ادامنىڭ توپىرلاسىپ تۇرعانىن كوردى: بىرەۋلەر شولاق نايزا، ساداق، ايبالتا، سۇڭگى مەن الەباردا ۇستاعان، كەيبىرىندە — اركەبۋز، كوپشىلىگىندە — دوڭگەلەك قالقان بار. تومەن ءتۇسىپ، وتريادقا تاياپ كەلگەن دون كيحوتقا ولاردىڭ جالاۋلارى دا انىق كورىنىپ، ءتۇر-تۇسىن ايىرىپ، بەزەندىرىپ قويعان ەمبلەمالارىن دا اجىراتتى، سولاردىڭ ءوز نازارىن ايرىقشا اۋدارعان بىرەۋىندە: بايراققا نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، اق اتلاس كەسىندىسىنە سالىنعان سۋرەتتە باسىن جوعارى كوتەرىپ، اۋزىن اڭقيتا اشىپ، ءتىلىن سالاقتاتىپ جىبەرگەن، — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بەينە ءبىر اقىرىپ تۇرعانداي ءتۇر مەن كەيىپتەگى كىشكەنە ەسەك مەيلىنشە شىنايى كەسكىندەلىپتى، ال اينالاسىنا مىناداي ەكى جول ولەڭ ۇلكەن ارىپتەرمەن جازىپ قويىلىپتى:
الكالدتار ءبىزدىڭ تەكتەن-تەك،
اقىرعان جوق ەسەككە ەلىكتەپ.
وسىنداي ايىرىم بەلگىسىنە قاراپ دون كيحوت مۇندا جينالعان جۇرتتىڭ باقىراۋىق سەلودان ەكەنىن اڭعاردى جانە بۇل جورامالىن سانچوعا ايتىپ، بايراقتا نە جازىلعانىن ءتۇسىندىردى. وعان قوسا، دون كيحوت اتالمىش وقيعا جايىندا وزىنە بايان ەتكەن شارۋا ەسەك قۇساپ اقىرعان ەكى رەحيدور دەپ، شاماسى، قاتەلەسكەن بولۋى كەرەك، ويتكەنى بايراقتاعى ولەڭدە بۇلار الكالدتار دەلىنگەن، دەگەندى قوسىپ قويدى. سانچو پانسا بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور! بۇعان ايرىقشا ءمان بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. سول كەزدە ەسەكشە اقىرعان رەحيدورلاردىڭ ۋاقىت وتە كەلە الكالدقا اينالۋى ابدەن مۇمكىن عوي، ەندەشە ولاردى ولاي دا، بۇلاي دا اتاي بەرۋگە بولادى؛ ونىڭ ۇستىنە، اتالمىش وقيعانىڭ اقيقات ورىن الۋى — الكالدتىڭ با الدە رەحيدوردىڭ با، ناقتىلى كىمنىڭ اقىرعانىنا قاتىستى ەمەس، ماسەلە — بۇل ەكەۋىنىڭ ايتەۋىر بىرەۋىنىڭ شىن مانىندە اقىرعانىندا، ال الكالدقا بولسىن، رەحيدورعا بولسىن ەسەكشە اقىرۋعا تۋرا كەلەتىن سەبەپ قاشان دا تابىلادى.
توق ەتەرىن ايتقاندا، كەلەمەشكە ۇشىراعان سەلو ءوزىن كەلەكە قىلعان، شەكتەن شىعىپ كەتكەن، كورشىلىك تاتۋلىقتى تارك ەتكەن باسقا سەلومەن شايقاس باستاعالى تۇرعانى ولارعا ابدەن تۇسىنىكتى بولدى.
دون كيحوت سەلولىقتارعا قاراي تۋرا تارتىپ ءجۇرىپ كەتتى، بۇعان سانچو قاتتى قىنجىلدى، ويتكەنى مۇنداي قىزىق-شىجىقتاردى سۋقانى سۇيمەيتىن. مۇنى وزدەرىنىڭ جاقتاسى ما دەپ ويلاپ قالعان وترياد دون كيحوتقا قاق جارىلىپ جول بەردى. دون كيحوت بەت بۇركەۋىشىن كوتەرىپ، ادۋىن ءارى ءتاس-تۇيىن كەيىپتە ەسەك كەسكىندەلگەن جالاۋدىڭ جانىنا تاقاپ كەلدى، سول ارادا ونى اسكەر باسىلارى قورشاپ الدى: ونى العاش كورگەندەر قالاي تاڭىرقاناتىن بولسا، بۇلار دا سولاي تاڭىرقانىپ، ودان كوز اۋدارا الماي قالدى. بۇلاردىڭ تىلدەسپەي جانە ساۋال دا قويماي وزىنە اڭتارىلا قاراپ تۇرعانىن بايقاعان دون كيحوت وسى ۇنسىزدىكتى پايدالانا قويعاندى ءجون كوردى، ءسويتىپ ءبىرىنشى بوپ ءوزى ءتىل قاتىپ، قاتتى داۋىسپەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مارحاباتتى مىرزالار! وزدەرىڭە ارناعالى تۇرعان ءسوزىمدى، قاشان ول ابدەن جالىقتىرىپ، ءىش پىستىرىپ جىبەرگەنشە بولمەۋدى ايرىقشا ءوتىنىپ سۇرايمىن. ەگەر جالىقتىرا باستاسا، وندا سىزدەردىڭ تاراپىڭىزدان بولماشى عانا بەلگى بەرىلگەن بويدا اۋزىمدى جاۋىپ، ءتىلىمدى تىستەي قويام.
جۇرتتىڭ ءبارى وعان سويلەۋىنە بولاتىنىن، ونى ىقىلاسپەن تىڭدايتىنىن جاريا ەتتى. رۇقسات العاننان كەيىن دون كيحوت ءسوزىن جالعادى:
— قايىرىمدى مىرزالار، مەن كەزبە رىسارمىن، كاسىبىم — اسكەري كاسىپ، پارىزىم — اراشا تۇسۋگە مۇقتاجدارعا اراشاشى بولۋ، قىسىم كورگەندەرگە قول ۇشىن بەرۋ. وزدەرىڭە كەزدەسكەن قىرسىق تۋراسىندا، دۇشپاندارىڭنان كەك قايتارۋ ماقساتىندا نەلىكتەن ءسات سايىن قارۋعا جارماسۋعا ءماجبۇر بوپ جۇرگەندەرىڭ جايىندا بۇدان بىرنەشە كۇن بۇرىن ەستىپ بىلگەم. مىنە، ءسويتىپ بۇل ءىستىڭ ءمان-جايىن جەتكىلىكتى زەردەلەگەننەن كەيىن، جەكپە-جەك جونىندەگى ەرەجەنىڭ شارتىنا سايكەس، وزدەرىڭدى ءجابىر كورۋشى دەپ ساناۋعا نەگىز جوق دەيتىن قورىتىندىعا كەلدىم، ويتكەنى جەكە ادام تۇتاس ءبىر قاۋىمدى جابىرلەي المايدى، ەگەر تەك ساتقىندىققا ناقتى كىمنىڭ ايىپتى ەكەنى بەلگىلى بولماعاندىقتان تولايىم-تۇتاس وسى قاۋىمعا ساتقىندىق جايىندا ايىپ تاعىلىپ جۇرمەسە. بۇعان دون دەگو وردونەس دە لارا مىسال بولا الادى؛ ول ساموررانىڭ بۇكىل تۇرعىنىنا ايىپ تاققان-دى، ويتكەنى كورولدى جالعىز تەك ۆەليدو دولفوس قانا وپاسىزدىقپەن ولتىرگەنىنەن مۇلدەم بەيحابار ەدى، سوندىقتان ول جۇرتتىڭ بارلىعىن بىردەي كىنالادى، ءسويتىپ جۇرتتىڭ بارلىعى بىردەي ءوزىن جاۋاپتى سەزىنىپ، ءجابىر كورسەتكەنى ءۇشىن جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس بولدى. ال شىندىعىندا، ارينە، سەنور دون دەگونىڭ تىم اسىرا سىلتەپ جىبەرگەنى جانە بوياۋشى بوياۋشى دەگەنگە ساقالىن بوياپ، كىنالامايتىندى كىنالاعانى انىق، ويتكەنى ولىكتەردى، سۋدى، ناندى، انا قۇرساعىنداعى شارانانى جانە جازىقتى بوپ شىققان نە قيلى باسقا دا ۇساق-تۇيەكتى جەكپە-جەك ايقاسقا شاقىرۋدىڭ قاجەتى جوق ەدى، ءبىراق ەندى بۇعان ەشتەڭە ىستەي المايسىڭ: شەشەم بۇرق-سارق قاينايدى، اكەم بارماق شاينايدى، ال نەمەرە اعام مەن اپكەمنىڭ دارمەنسىز كوزى جاينايدى، دەگەن ەمەس پە. دەمەك، ءبىر ادام تۇتاس ءبىر كورولدىكتى، پروۆينسيانى، قالانى، مەملەكەتتى جابىرلەي المايتىن بولسا، وندا سەلونى دا ەكىباستان جابىرلەي المايتىنى كامىل، ەندەشە وزىمىزگە ءجابىر كورسەتىلدى دەپ كەك قايتارۋدىڭ قيسىنى جوق، ويتكەنى سەندەرگە ەشقانداي ءجابىر جاسالعان جوق. سوندا دەيمىن-اۋ، لا رەلوحا28 سەلوسىنىڭ تۇرعىندارى وزدەرىن “ساعات جوندەۋشىلەر” دەپ مازاقتايتىندارمەن كۇن قۇرعاتپاي توبەلەسە بەرسە، سول سياقتى لاقاپ اتى مەن جالعان اتى كەز-كەلگەن بالا مەن كەز-كەلگەن قىلجاقباستىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن “كاسترول جاساۋشىلار”، “بايالدى وسىرۋشىلەر”، “كيت اۋلاۋشىلار”، “سابىن قايناتۋشىلار” جانە باسقا دا تۇرعىندار شايقاسقا شىقسا نە بولعانى! ەگەر وسىناۋ ءقادىرلى ازاماتتاردىڭ ءبارى لاقاپ اتقا بولا اشۋ شاقىرىپ، كەك ساقتاسا، تۇككە تۇرعىسىز نارسەگە بولا سەمسەرى قىنىندا قۇددى ءبىر ترومبوننىڭ جىلجىمالى تۇتىگىندەي بىرەسە ىلگەرى، بىرەسە كەيىن قوزعالاقتاپ تۇرسا، ايتارى جوق، ابدەن جەتىسكەنىمىز! جو-جوق، ساقتاي گور، قۇداي، جولىقتىرا كورمە وندايعا! سانالى ازاماتتار مەن ءتۇتىنى ءتۇزۋ مەملەكەتتەر تەك مىناداي ءتورت ءتۇرلى جاعدايدا عانا قولىنا قارۋ الىپ، سەمسەر سۋىرىپ، ءوز باسىن، ءومىرىن جانە دۇنيە-مۇلكىن باسكە تىگەدى: بىرىنشىدەن، كاتوليك ءدىنىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن؛ ەكىنشىدەن، ءوز ءومىرىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن، ويتكەنى قۇدايدىڭ ورناتقان ءتارتىبى وسىعان ۇندەيدى جانە تابيعي قۇقىمىز دا وسىنداي؛ ۇشىنشىدەن، ار-نامىسىمىزدى، وتباسىمىزدى جانە جيعان-تەرگەنىمىزدى قورعاۋ ءۇشىن؛ تورتىنشىدەن، كورول ادىلەتتى سوعىس جۇرگىزگەن كەزدە مايدان الاڭىندا وعان قىزمەت ەتۋ ءۇشىن؛ ەگەر قاجەت ەتسەڭىزدەر، بەسىنشىسىن دە اتاي الامىز، — جالپى، ونى ەكىنشى دەپ ەسەپتەسە دە ارتىق ەتپەيدى، — اتاپ ايتقاندا: ءوز وتانىڭدى قورعاۋ. قولعا قارۋ الدىراتىن وسىناۋ نەگىزگى بەس سەبەپكە تاعى دا ءبىرقاتار ءدال سونداي ادىلەتتى دە قيسىندى سەبەپتەردى قوساقتاۋىمىزعا بولادى، ال ءبىراق اشۋ شاقىرۋدان گورى كۇلكى شاقىرۋعا، ۋاقىتتى كوڭىلدى وتكىزۋگە عانا لايىق تۇككە تاتىمايتىن بىردەڭە ءۇشىن قارۋعا جارماساتىنداردى اقىل-پاراساتتان جۇرداي دەپ ويلاماسقا لاجىڭ جوق. ونىڭ ۇستىنە ادىلەتسىز جولمەن كەك قايتارۋ (ال، ادىلەتتى جولمەن كەك قايتارۋ دەگەن اتىمەن جوق ۇعىم) ءدىنىمىزدىڭ قاعيدالارىنا قايشى كەلەدى، سەبەبى ءدىنىمىز دۇشپانعا مەيىرىمدى بولۋعا، ءوزىمىزدى جەك كورەتىندەرگە جاقسىلىق جاساۋعا شاقىرادى، قۇدايعا قاتىستى جايلاردان گورى قۇلقىنعا قاتىستى جايلاردى كوبىرەك ويلايتىندارعا، سونداي-اق رۋحتان گورى ءتاندى ماڭىزدىراق سانايتىندارعا عانا بۇل وسيەتتى بۇلجىتپاي ورىنداۋ قيىن ءتارىزدى كورىنەدى، ويتكەنى، ەشقاشان وتىرىك ايتپاعان، ايتا المايتىن جانە ايتۋدى بىلمەيتىن، شىن مانىندەگى قۇدايادام ييسۋس حريستوس بىزگە ءوز زاڭىن بەرگەن كەزدە: بيلىگىم — باقىت، جۇكتەمەم — جەڭىل، دەگەن بولاتىن، ەندەشە ول بىزگە قولدان كەلمەيتىن نارسەلەردى وسيەت ەتپەگەن. سونىمەن، قايىرىمدى مىرزالار، قۇدايدىڭ دا، ادامنىڭ دا زاڭدارى بويىنشا سىزدەر تىنىش تابۋعا تيىسسىزدەر.
“ەگەر مىرزام شىنىمەن ءدىن مامانى بولماسا، وندا مەنى شايتاندار الىپ-اق كەتسىن، — دەدى سانچو سول ارادا وزىنە ءوزى، — نەعىلعاندا دا، ول ءدىن مامانىنا ەگىزدىڭ سىڭارىنداي ۇقساس”.
دون كيحوت كىدىرىپ، ازدى-كەم تىنىس الدى، ءبىراق تۇنجىراعان قالپىندا قالعان توبىردىڭ ءوزىن ودان ءارى تىڭداۋعا ىنتالى ەكەنىن بايقاپ، ءسوزىن ارمەن جالعاۋعا وقتالعان جانە، وعان تىپتەن كۇمان جوق، ودان ءارى جالعاپ تا كەتەر مە ەدى، ءبىراق مىرزاسىنىڭ تىنىس الىپ تۇرعانىن كورگەن سانچو وزىنە ءتان اقىل-وي ۇشقىرلىعىن تانىتىپ، ونىڭ ورنىنا ءوزى سويلەي جونەلدى.
— بۇرىن ءوزىن قايعىلى بەينە رىسارى دەپ اتاعان، ەندى ءقازىر ارىستان رىسارى اتاندىرىپ جۇرگەن مىرزام لامانچالىق دون كيحوت — وتە ءبىلىمدى يدالگو، — دەدى سانچو. — لاتىن مەن يسپان ءتىلى جونىنەن كەز-كەلگەن باكالاۆردان كەم تۇسپەيدى، قازىرگى ايتقان بارلىق ءسوزى مەن كەڭەسىنەن ايتۋلى سارباز ەكەنى ايقىن سەزىلىپ تۇر، جەكپە-جەكتىڭ ەرەجە-زاڭدارىن جاتقا بىلەدى، سوندىقتان سەندەرگە تەك ونىڭ اقىل-كەڭەسىنە قۇلاق قويۋ عانا قالادى، — وكىنبەيتىندەرىڭە كەپىلدىك بەرەم. ونىڭ ۇستىنە، الگىندە ەستىدىڭدەر ەمەس پە: تەك انشەيىن ەسەكتىڭ اقىرعانىنا بولا اشۋ شاقىرۋ دەگەن اقىماقتىق قوي. ءالى ەسىمدە، بالا كەزىمدە ءوزىم دە ەسەكشە اقىراتىنمىن، قاشان جانە قانشا اقىرعىم كەلسە سونشا، ونىڭ ۇستىنە ءوز ىقتيارىممەن اقىرۋشى ەدىم، ءارى كەرەمەت شەبەرلىكپەن، اينىتپاي سالاتىنىم سونداي، مەنىڭ اقىرعانىما سەلومىزداعى ەسەك اتاۋلىنىڭ ءبارى تۇگەل ءۇن قاتاتىن، سولاي بولا تۇرعانىمەن، مەنى ەشكىم ازعىن بىرەۋگە بالاعان جوق، ءوز اتا-اناسىنىڭ، ءقادىرلى ادامداردىڭ ۇلى دەپ ءبىلدى. راس، ونەرىمدى دەريەۆنياداعى ءبىراز ءسانقوي كورە الماي ءجۇردى، ءبىراق ولارعا تۇكىرگەنىم بار. ال، ەگەر وتىرىك ايتىپ تۇرماعانىما كوز جەتكىزگىلەرىڭ كەلسە، وندا ءسال سابىر ەتىپ، قۇلاق تۇرىڭدەر. بۇل ونەر دە ءبىر — ءجۇزۋ دە ءبىر: ۇيرەنىپ الساڭ ءومىرباقي ۇمىتپايسىڭ.
وسىنى ايتىپ سانچو قولىمەن مۇرنىن قالقالاپ جىبەرىپ، اقىرىپ قالدى، قاتتى اقىرعانى سونشا، داۋىسى اينالا-ماڭداعى كۇللى القاپتى جاڭعىرىقتىردى. الايدا، جانىندا تۇرعان شارۋانىڭ بىرەۋى مىناۋ وزدەرىن مازاق قىپ تۇر ەكەن دەپ ويلاپ، وعان سويىلىن سىلتەپ كەپ قالدى، قاتتى سوققانى سونداي، سانچو پانسا تالتىرەكتەپ بارىپ جەرگە گۇرس ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى. سانچونى قالاي جابىرلەپ جاتقاندارىن كورگەن دون كيحوت نايزاسىن كولدەنەڭ ۇستاپ بۇزاقىعا تۇرا ۇمتىلدى، الايدا قاس قاعىم ساتتە سونشا كوپ بۇزاقى جولىن بوگەپ تۇرا قالدى دا، كەك قايتارۋدىڭ مۇمكىندىگى بولمادى؛ بۇل دا از: تاستىڭ بۇرشاقتاي جاۋىپ كەتكەنىن جانە ءوزىن نىساناعا العان قيساپسىز كوپ ساداق پەن اركەبۋزدىڭ اجال ءتوندىرىپ قالعانىن كورگەن دون كيحوت روسينانتتىڭ باسىن بۇرىپ الدى دا، تاپىراقتاتا شاپتىرىپ توبىردان سىتىلا قاشتى جانە قاتەردەن ساقتاپ قالۋىن سۇراپ قۇدايعا ىشتەي جالبارىنۋمەن بولدى، ويتكەنى دون كيحوت كەۋدەسىن وق تەسىپ وتەدى-اۋ دەپ دەگبىرى قالماي كەلە جاتقان جانە ءسات سايىن دەمىن ىشكە تارتىپ، وق جاناپ وتكەن جوق پا دەپ تىڭ تىڭداۋمەن بولعان. الايدا، جاساقشىلار ونىڭ باس ساۋعالاپ قاشقانىن تاماشالاعاندى قاناعات تۇتىپ، اقىرى وق اتقان جوق. سورماڭداي سانچونى ولار ەسىن جيعان بويدا ەسەگىنە كولدەنەڭ ارتتى دا، مىرزاسىنىڭ سوڭىنان ىلەسۋىنە مۇمكىندىك بەردى، ءبىراق سانچونىڭ ەسەكتى جولعا سالارلىق جاعدايى جوق-تى، سوندىقتان ونىڭ ءوزى روسينانتتىڭ سوڭىنان تەپەڭدەپ تارتىپ كەتتى، سەبەبى ودان قاس قاعىم ساتكە بولسىن جىراق قالۋ ول ءۇشىن سونشالىقتى اۋىر اقيرەت بولاتىن. بۇل ەكى ارالىقتا دون كيحوت اجەپتاۋىر جەرگە ۇزاپ كەتكەن-دى، سالدەن كەيىن توقتاپ، ارتىنا بۇرىلىپ قاراپ، سانچونىڭ سوڭىنان ەرىپ كەلە جاتقانىن كورگەن سوڭ قۋعىننىڭ جوقتىعىن بايقاپ، ونى توسا تۇرۋدى ۇيعاردى.
جاساقشىلار سول ارادا قاراڭعى تۇسكەنشە تۇرعانىمەن، دۇشپاندارى اقىرى شايقاسقا شىقپادى، بۇلار سوعان ءماز-مايرام بوپ ماسايراپ، ۋلاپ-شۋلاپ سەلولارىنا قايتتى؛ ەگەر ەجەلگى گرەكتەردىڭ داستۇرىنەن حاباردار بولعاندا، ولار سول جەرگە مىندەتتى تۇردە تروفەي تۇرعىزار ەدى.
ءححۇىىى تاراۋ
بەن-ينحاليدىڭ ايتۋىنشا، مۇنى وقىپ شىققان جانە وقىعاندا بار ىنتاسىمەن وقىعان ادامعا ءمالىم بولاتىن وقيعالار جايىندا
ەرجۇرەكتىڭ قاشقانى — جاۋدىڭ اسكەري قۋلىعىن اڭعارىپ قالعانى، ال اقىل-پاراساتى مول ەر جىگىتتەر ءومىرىن ماڭىزدىراق ىستەرگە ساقتاۋى كەرەك. بۇل قاعيدانىڭ ادىلەتتىلىگى دون كيحوتتىڭ تاجىريبەسىندە تاعى دا دالەلدەندى. شارۋالارعا — اشۋ-ىزاسىن اقتارۋعا، ولاردىڭ جاساعىنا — قارا نيەتىن ىسكە اسىرۋعا تولىق ەركىندىك بەرگەن ول الدى-ارتىنا قاراماي قاشتى، سانچو تاپ بولعان احۋال مەن وعان تونگەن ءقاۋىپتى قاپەرىنە دە الماي، ەندى قورقاتىن ەشتەڭە جوعىن سەزگەنگە دەيىن قۇيعىتتى. بۇرىن ايتىلعانىنداي، سانچو ونىڭ سوڭىنان ەسەككە كولدەنەڭ ارتىلعان كۇيدە ەرىپ كەلە جاتقان. مۇنى اقىرى قۋىپ جەتكەن كەزدە اقىل-ەسى تولىق قالپىنا كەلگەن دە بولاتىن، ءسويتىپ، كوك الا قويداي بوپ تاياق جەپ، كوڭىلى قارايىپ، سىلىكپەسى شىققان ول ەسەگىنەن روسينانتتىڭ اياعىن قۇشا قۇلادى. سەرىگىنىڭ جاراقاتىن كورۋ ءۇشىن دون كيحوت اتىنان تۇسكەن-دى، ءسويتىپ ونى باسىنان اياعىنا دەيىن كوزبەن شولىپ شىققان سوڭ ون ەكى مۇشەسى تۇگەل ساۋ ەكەنىن بايقاپ، بىلاي دەپ دولدانا سويلەپ كەتتى:
— ەسەكشە اقىراتىن كەزدى تاپقان ەكەنسىز، سانچو! اسىلىپ ولگەن ادامنىڭ ۇيىندە ارقان جايىندا اڭگىمە قوزعاماۋ كەرەگىن بىلمەۋشى مە ەدىڭىز؟ ەندەشە، سويىلدار — ەسەكشە سايراعانىڭىزدى سۇيەمەلدەۋگە ابدەن لايىق اسپاپ ەمەس پە؟ ولاردىڭ قىلىشپەن per sءىgnum cruces29 جاساماي، تاياقپەن عانا شوقىندىرعانى ءۇشىن قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىڭىز، سانچو.
— جاۋاپ قايتارار شامام جوق، — دەدى سانچو، — سەبەبى، ءتىلىم ەمەس، ارقام سويلەپ تۇرعانداي سەزىنەم. قانە، كولىگىمىزگە مىنەيىك، سوسىن تۋرا جولىمىزعا تۇسەيىك؛ البەتتە، ەندىگى جەردە ەسەك بوپ اقىرا قويماسپىن، ەسەسىنە، كەزبە رىسارلاردىڭ ۇرىس الاڭىن تاستاي قاشاتىنىن، اقپەيىل اتقوسشىلارىن جاۋ قولىندا قالدىراتىنىن، ال انالار ونى استىق باستىرعانداي توقپاقتايتىنىن جاريا قىلماي قالماسپىن.
— شەگىنۋ — قاشۋ دەگەن ءسوز ەمەس، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت. — ءبىلىپ قويعانىڭ ارتىق بولماس، سانچو، ساقتىق جاساۋدى قاپەرگە المايتىن باتىلدىقتى ءپارۋايسىزدىق دەپ اتايدى، ال ءپارۋايسىزدىڭ ەرلىگىن ونىڭ جاۋجۇرەكتىگىنەن گورى انشەيىن جولى بولعىشتىعىنا تەلىگەن ءجون. سونىمەن، شەگىنگەنىمدى مويىندايمىن، ءبىراق قاشقان جوقپىن، ءوز ءومىرىن كەلەر كۇندەگى كەلەلى ىستەرگە ساقتاعان كوكجالدار قارەكەتىن ونەگە تۇتتىم جانە روماندار دا وسىنداي جايلارعا تولى، ءبىراق ساعان ونىڭ ءبارىن بايانداپ جاتپايمىن، ويتكەنى مۇنىڭ ساعان دا پايداسى جوق، ءوزىمدى دە ونشا قۋانتپايدى.
سول ارادا سانچو دون كيحوتتىڭ كومەگىمەن ەسەگىنە وتىردى، دون كيحوت روسينانتقا ءمىندى، ءسويتىپ ولار اسىقپاي اياڭداپ ءميلدىڭ شيرەگىندەي جەردە قاراۋىتىپ تۇرعان توعايعا قاراي تارتتى. سانچو ءسات سايىن اۋىر-اۋىر كۇرسىنىپ، قينالا ىڭقىلداۋمەن بولدى؛ دون كيحوت ودان نەلىكتەن مۇنشالىقتى اۋىر مۇڭعا باتۋىنىڭ سەبەبىن سۇراعاندا اناۋ ارقاسى سەگىزكوزىنەن جەلكەسىنە دەيىن اۋىرىپ، جانىن قويارعا جەر تاپتىرماي كەلە جاتقانىن ايتتى.
— ولاي اۋىراتىن سەبەبى، وعان ەش كۇمانىم جوق، ساعان دارىعان سويىل ۇزىن ءارى ءتۇزۋ بولعان، — دەدى دون كيحوت، — ءسويتىپ، ول ارقاڭنىڭ ءقازىر اۋىرىپ تۇرعان جەرىن تۇگەل قامتىعان، ال ەگەر ول ودان دا كەڭىرەك قامتىعاندا وندا ارقاڭ بۇدان دا قاتتىراق اۋىرار ەدى.
— قۇداي دەپ ايتايىن، كۇدىگىمدى قالاي عانا وپ-وڭاي سەيىلتىپ جىبەردىڭىز جانە قانداي كەرەمەت ادەمى ءتۇسىندىرىپ بەردىڭىز، تاقسىر! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ءوللا-بىللا وڭباي كەتەيىن، ارقامنىڭ نەلىكتەن اۋىراتىنى سونشالىقتى جۇمباق پا ەدى، سوسىن نەگە ارقامنىڭ سويىل دارىعان جەرىنىڭ ءبارى تۇگەل اۋىراتىنىن دا ءتۇسىندىرىپ جاتۋ قاجەت پە؟ ەگەر توبىعىم اۋىرسا، وندا، بالكىم، ويعا باتۋىما بولار ەدى، نەلىكتەن اۋىردى ەكەن دەپ، ال ەندى سوققى تيگەن جەرىمنىڭ نە سەبەپتى اۋىراتىنىنا باس قاتىرۋدىڭ قاجەتى بار ما؟ اپىراي، قادىرمەندى سەنورىم-اي، جانى اشىماستىڭ قاسىندا بالتىرىڭ سىزداماسىن دەگەن، سىزبەن بىرگە ءجۇرىپ وپا تاپپايتىنىم كۇن وتكەن سايىن بۇرىنعىدان دا انىق ءمالىم بولا باستادى عوي: بۇگىن مەنى سوققىعا جىعۋعا جول بەردىڭىز، ال ەرتەڭ تاعى دا سول تاز كەپەش: كورپەگە سالىپ قاقپاقىلداۋ مەن باسقا دا سونداي بالالار ويىنى باستالادى، بۇگىن ارقامدى بەرىپ قۇتىلدىم، ەرتەڭ سورىم قايناپ كوزىمدى بەرىپ قۇتىلماسام نەتتى. ىشەتىن سۋسىن از، جەيتىن تاماق مۇلدەم جوق، باعىتسىز باعىتتارمەن، جولسىز جولدارمەن سوڭىڭىزدان قۇر بوسقا سالپاقتاپ جۇرگەنشە ۇيىمە، زايىبىما، باللارىما قايتىپ ورالسام، سولاردى باعىپ-قاقسام، ناسىبىنە بۇيىرعان ناپاقامەن اسىراپ-ساقتاسام قانداي عانيبەت بولار ەدى، شىركىن، — ءبىراق مەن بارىپ تۇرعان راقىمسىز اداممىن عوي، مەنەن جاقسىلىق كۇتۋگە بولمايدى. ال، ەندى ۇيقى جايىندا ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق! جەتى سۇيەم جەر ولشەپ الىڭىز، قۇرمەتتى اتقوسشى، قالاساڭىز تاعى دا سونداي جەر الا قويىڭىز، بۇل ارادا وزىڭىزگە ءوزىڭىز قوجايىنسىز، ءسويتىڭىز دە، راقاتتانىپ جاتىپ دەمالىڭىز. كەزبە رىسارلىق جولىنا ءبىرىنشى بوپ قادام باسقان ادام، نەمەسە، تىم قۇرىعاندا، وسىنداي ناقۇرىستارعا، — شاماسى، بۇرىنعى كەزبە رىسارلار سونداي بولعان شىعار، — اتقوسشىلىققا بارۋعا تىلەك بىلدىرگەن العاشقى ادام الاۋدا كۇل بوپ ورتەنىپ، ك ۇلى جەلگە ۇشىپ-اق كەتپەيدى ەكەن. ال بۇگىنگى كەزبە رىسارلار جايىندا ەشتەڭە ايتپايمىن: ءسىز، تاقسىر، سولاردىڭ قاتارىنانسىز عوي، ەندەشە، ولارعا قۇرمەتپەن قاراۋىم كەرەك، ويتكەنى اقىل-پاراساتىڭىز بەن شەشەندىگىڭىز جاعىنان ءسىز شايتاننىڭ ءوزىن شاتاستىرىپ جىبەرەسىز.
— تاپ وسى ءقازىر، سانچو، تىنىم تاپپاي مىلجىڭداپ كەلە جاتقان كەزىڭىزدە، — دەدى دون كيحوت، — ەش جەرىڭىزدىڭ ەش تە ءبىر اۋىرىپ تۇرماعانىنا وزىڭىزبەن ءباس تىگۋگە بارمىن. اۋزىڭىزعا كەلگەننىڭ جانە ءتىلىڭىزدىڭ ۇشىندا تۇرعاننىڭ ءبارىن ايتا بەرىڭىز تۇك قالدىرماي، باتىر-ەكەسى، — تەك ەش جەرىڭىز اۋىرماسا بولعانى، ال مەن دورەكىلىگىڭىزگە ءۇن-تۇنسىز شىداپ باعام. ءيا، ءسويتىپ، ۇيىڭىزگە، ايەلىڭىز بەن باللارىڭىزعا قايتىپ ورالۋعا اسىعىپ تۇر ەكەنسىز عوي — قۇداي ساقتاسىن، ەشقانداي قارسىلىعىم جوق، اقشام وزىڭىزدە، سەلودان ءۇشىنشى مارتە اتتانعالى بەرى قانشا كۇن وتكەنىن ساناپ جىبەرىپ، ايىنا قانشا الۋىڭىز كەرەگىن ەسەپتەپ شىعارىڭىز دا، ءتيىستى اقشانى وزىڭىزگە ءوزىڭىز تولەي سالىڭىز.
— وزىڭىزگە بەك جاقسى ءمالىم باكالاۆر سامسون كارراسكونىڭ اكەسى تومە كارراسكودا قىزمەت ەتكەنىمدە، — دەدى سانچو، — ىشەتىن تاماعىمدى ەسەپتەمەگەندە، ايىنا ەكى دۋكات الىپ تۇرعام، ال سىزدەن قانشا الۋىم كەرەك — ودان تىپتەن حابارىم جوق، تەك ايتەۋىر دەريەۆنياداعى مالايدان گورى كەزبە رىسار اتقوسشىسىنىڭ جۇمىسى كوبىرەك ەكەنىن بىلەم؛ شىنىندا دا سولاي عوي: مالايلىقتا جۇرگەندە كۇندىز قانشا كوپ جۇمىس ىستەگەنىمىزبەن، قانشا شارشاپ-شالدىققانىمىزبەن، كەشكىسىن، ايتەۋىر، ىستىق تاماق ىشەمىز، توسەكتە جاتىپ ۇيىقتايمىز، ال ەندى وزىڭىزگە قىزمەتكە تۇرعالى بەرى توسەك-ورىن دەگەننىڭ دە نە ەكەنىن ۇمىتتىم. ەگەر دون دەگو دە ميراندانىڭ ۇيىندە وتكىزگەن بىرنەشە كۇندى، كاماچو قازاندارىنان تيگەن سۇيەك-ساياقپەن جاساعان توي-دۋمانىمدى، باسيلونىڭ شاڭىراعىندا كەڭىردەگىمنەن كەلگەنشە ىشىپ-جەپ، ۇيقى سوققانىمدى ەسەپتەمەگەندە، قالعان ۋاقىتتىڭ بارىندە اشىق اسپان استىندا، تاقىر جەردە ۇيىقتادىم، الۋان قيلى، جۇرت ايتاتىنداي، تابيعي اپات قاتەرىن باستان كەشتىم، سۇتسىرنەنىڭ قۇيتىمداي قۇرىشىمەن جانە ناننىڭ قاتقان قابىعىمەن قورەكتەندىم، وزىمىزگە نۋ جىنىستان جولىققان جىلعالار مەن بۇلاقتاردىڭ سۋىن ءىشتىم.
— اقيقات شىندىقتى ايتىپ تۇرعانىڭىزدى مويىندايمىن، — دەدى دون كيحوت جۋاسي سويلەپ. — سوندا وزىڭىزگە تومە كارراسكو تولەگەننەن قانشالىقتى كوبىرەك تولەگەنىمدى قالايسىز؟
— ءوز ويىمشا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ايىنا ەكى رەالدان ۇستەگەنىڭىز جاقسى بولار ەدى. ءبىراق، بۇل تەك ءوز جالاقىم عانا، سونداي-اق ءبىر ارالدى ەنشىلەۋ جونىندە بەرگەن ءسوزىڭىز بەن ۋادەڭىز ءۇشىن تاعى دا التى رەالدان قوسقانىڭىزدى قالار ەدىم، سوندا بار-جوعى وتىز رەال بوپ شىعادى.
— ءجون-اق، — دەدى دون كيحوت، — ۇيدەن شىققانىمىزعا جيىرما بەس كۇندەي بولدى، ەندەشە، سانچو، جاڭاعى ءوزىڭىز بەلگىلەگەن سومانى نەگىزگە الا وتىرىپ، جالپى جيىنتىعىن شىعارىڭىز، سوسىن قانشا تولەۋگە ءتيىس ەكەنىمدى ەسەپتەپ جىبەرىڭىز دە، الگىندە ايتقانىمداي، وزىڭىزگە ءوزىڭىز تولەي قويىڭىز.
— ءويدويت دەگەن-اي، ونىڭىز بولمايدى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ەسەپ-قيسابىڭىزدان ۇلكەن قاتەلىك جىبەرىپ تۇرسىز، سەبەبى ۋادە ەتىلگەن ارال ءۇشىن ءوزىڭىز ماعان سونى ۋادە ەتكەن كۇننەن باستاپ ءدال بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى مەرزىم ەسەپكە الىنۋى كەرەك.
— ونى سىزگە ۋادە ەتكەن كەزدەن بەرى قانشا ۋاقىت ءوتتى سوندا، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— ەگەر قارا باسىپ قاتەلەسىپ جۇرمەسەم، — دەدى سانچو، — جيىرما جىلدان اسقانى انىق.
دون كيحوت ماڭدايىن الاقانىمەن شارت ەتكىزدى دە، كوڭىلدەنە كۇلىپ جىبەرىپ، بىلاي دەدى:
— اۋ، مەن سەررا مورەنادا جانە، جالپى، جورىقتاردا ۇزىن ىرعاسى ەكى ايعا جۋىق قانا بولدىم عوي، ال سەن ماعان، سانچو، بۇدان جيىرما جىل بۇرىن ارال سىيلاۋعا ۋادە ەتتىڭ دەيسىڭ! بۇل سوزىڭە قايتارار جاۋابىم مىناداي: وزىڭە ساقتاۋعا بەرگەن اقشامنىڭ ءبارىن جالاقىڭ ەسەبىنە جاتقىزىپ قالتاڭدا قالدىرعىڭ كەلەدى، — مەيلى، سولاي-اق بولسىن، ەگەر سول اقشا قۇلقىنىڭدى تەسىپ بارا جاتسا، ساعان ونى وسى ءقازىر-اق بەرەيىن، الا عوي ءبارىن، ال مەن تەك سەندەي قۇلىقسىز اتقوسشىدان قۇتىلۋ ءۇشىن عانا كوك تيىنىم جوق، اش-جالاڭاش كۇيدە قالا بارۋعا دايىنمىن. ءبىراق، سەن ايتشى ماعان، كەزبە رىسار اتقوسشىلارىنا قاتىستى قاعيدالاردى مانسۇق ەتۋشى مالعۇن: كەزبە رىساردىڭ قانداي دا بولسىن ءبىر اتقوسشىسىنىڭ: “ماعان ايىنا قانشا تولەمەكسىز؟” دەپ مىرزاسىنىڭ جانىن قۋىراتىنىن قايدان كورگەنىڭ بار نەمەسە قايدان وقىعانىڭ بار؟ رىسارلىق رومانداردىڭ mare magnum30 شومىل، شومىل، قاراقشى، جەكسۇرىن، قۇبىجىق، ويتكەنى سەن تاپ سوندايسىڭ، شومىل دەيمىن مەن ساعان، ەگەر اتقوسشىلاردىڭ بىرەۋ-مىرەۋىنىڭ الگىندە ءوزىڭ ايتقان نارسەنى ايتقانىن، ايتپاق تۇگىل ءتىپتى ويىنا العانىن تاپساڭ، وندا سول سوزدەردى ماڭدايىما ويىپ تۇرىپ جازا عوي جانە وعان قوسىمشا وڭدىرماي بەس شەرتپەقۇل الا عوي. سونىمەن، تىزگىنىڭدى تارت تا، قايقاي ۇيىڭە — ەندى مەنىمەن بىرگە ءبىر ادىم دا ىلگەرى اتتاپ باسپايسىڭ. مىنە، اس-سۋىما العان العىسىم! مىنە، سىيلىق بەرگەلى جۇرگەن ادامىمنىڭ سيقى! مىنە، بويىندا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەن گورى ايۋاندىق قاسيەت باسىم پەندەنىڭ ءىسى! اۋ، قالاي سوندا؟ جۇرتتىڭ ءبارى ءوزىڭدى قاتىنىڭا قاساقانا تۇردە مارتەبەلى مىرزا دەپ ۇلىقتاۋى ءۇشىن ايدىنىڭدى اسىرماققا نيەتتەنىپ جۇرگەن شاعىمدا، تاپ وسى كەزدە مەنىمەن قوش ايتىسپاقپىسىڭ؟ اۋ، قالاي سوندا؟ ءوزىڭدى الەمدەگى ەڭ جاقسى ارالدىڭ گۋبەرناتورى ەتىپ تاعايىنداۋ جونىندە تياناقتى دا ۇزىلدى-كەسىلدى شەشىم قابىلداعان شاعىمدا، تاپ وسى كەزدە كەتىپ قالماقپىسىڭ؟ ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ءبىر كەزدە ءوزىڭ حايۋانداردىڭ ءبارىن بىردەي بال بەرىپ اسىراۋعا بولمايدى دەگەنسىڭ. ناعىز ەسەكسىڭ سەن، ەسەكشە كۇن كەشەسىڭ جانە اقىرعى دەمىڭ بىتكەنشە ەسەك قالپىڭدا قالا بەرەسىڭ، ويتكەنى حايۋان ەكەنىڭدى سەزىنگەنىڭشە جانە تۇسىنگەنىڭشە ءومىرىڭنىڭ ءجىبى ءۇزىلىپ تە كەتەتىنىنە ەش كۇمانىم جوق.
دون كيحوت ءوزىن جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جاتقاندا اناۋ ودان كوز الماي تەسىرەيە قاراپ تۇرعان، اقىرى ار-ۇجدانى الدىنداعى ازاپقا جانى شىداماي جىلاپ جىبەردى دە، ءالسىز دە ايانىشتى ۇنمەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مارحاباتتى مىرزام! ماعان تەك قۇيرىق قانا جەتىسپەي تۇرعانىن، سوندا ناعىز ەسەك بوپ شىعاتىنىمدى بىلەم. ەگەر ماعان سونى تاعىپ بەرگىڭىز كەلسە، وندا مەن ونى ءوز ورنىندا سالبىراپ تۇر دەپ ەسەپتەيمىن دە، ءومىرىمنىڭ اقىر سوڭىنا دەيىن وزىڭىزگە ەسەك رەتىندە قىزمەت ەتەتىن بولام. كەشىرىڭىزشى مەنى، تاقسىر، اياۋشىلىق جاساڭىزشى ماعان، — ويتكەنى، مەن دە ءبىر ءسابي بالا سياقتىمىن عوي، وڭ-سولىمدى اجىراتا بىلمەيمىن جانە الدى-ارتىمدى بولجاماي مىلجىڭداپ سويلەي بەرەم: وسىنداي ءبىر كەمشىلىگىم بار، ءبىراق تاۋبەگە كەلسە كۇناكار، كۇناسىنان ارىلار، دەگەن ەمەس پە.
— ءسوز اراسىنا الدە ءبىر ادەمى ماتەلدى قىستىرىپ جىبەرمەسەڭ، بۇعان نە كورىندى دەپ قالار ەدىم، سانچو، — دەدى دون كيحوت. — جارايدى ەندى، تاۋبەگە كەلسەڭ كەشىرەيىن سەنى، الايدا مىناداي شارتىم بار: الداعى ۋاقىتتا تەك قارا باسىڭنىڭ عانا قامىن كۇيتتەگەندى قوي، — قايىرىمدىلاۋ بول جانە قۋانىشتى كوڭىلمەن، شىدامدىلىقپەن وزىڭە بەرگەن ۋادەمنىڭ ورىندالۋىن كۇت — راس، ول كىشكەنە كىدىرىڭكىرەپ جاتىر، ءبىراق ىسكە اساتىندىعىنا استە شاك كەلتىرۋگە بولمايدى.
سانچو بۇعان ەشقانداي كۇمانى جوقتىعىن جانە ءوزىنىڭ مىندەتتى تۇردە جونگە كەلەتىنىن ايتىپ جاۋاپ بەردى.
سول ەكى ارادا ولار توعايعا كەلىپ كىردى، دون كيحوت شەگىرشىننىڭ، ال سانچو شامشاتتىڭ تۇبىنە جايعاستى، — باسقا دا بارلىق اعاش سەكىلدى بۇلاردا دا اياق ءارقاشان بولعانىمەن، قول ەشقاشان بولمايتىن. سانچو ءتۇنى بويى ازاپ شەگىپ شىقتى، ويتكەنى سويىل دارىعان جەرلەرى تۇنگى شىقتان ودان ارمەن قاقساپ اۋىرعان ەدى، ال دون كيحوت داعدىلى ادەتىنشە ارمانعا بەرىلدى، الايدا اقىر سوڭىندا ەكەۋىن دە ۇيقى مەڭدەدى؛ ال تاڭ اعارىپ اتقان سوڭ ولار اتاقتى ەبرو وزەنىنىڭ جاعالاۋىنا قاراي بەت الدى، سول جەردە ەكەۋى كەلەسى تاراۋدا اڭگىمەلەنەتىن ءبىر جاعدايعا دۋشار بولدى.
ءححىح تاراۋ
جادىلانعان قايىققا قاتىستى ءبىر عانيبەت شىتىرمان وقيعا جايىندا.
توعايدان شىققاننان كەيىن دون كيحوت پەن سانچو ءبىرقالىپتى جۇرىسپەن اسىقپاي اياڭداپ وتىرىپ ارادا ەكى كۇن وتكەندە ەبرو وزەنىنە كەلىپ جەتتى. وزەندى تاماشالاۋ دون كيحوتقا زور باقىت سىيلادى: كورىكتى جاعالاۋىنا، سىرعىعان ءمولدىر سۋىنا، ايناداي جالتىراپ، ارناسىن كەرنەي تولىقسىپ اققان اعىسىنا سۇيسىنە كوز تىكتى، كوڭىلدى شاتتىققا بولەيتىن بۇل كورىنىستەن دون كيحوتتىڭ جادىندا كوپتەگەن قۋانىشتى ەستەلىك وياندى. اسىرەسە، مونتەسينوس ۇڭگىرىندە كورگەن جايلارى كوز الدىنان كەتپەي قويدى؛ ماەسە پەدرونىڭ مايمىلى وعان بۇل وقيعالاردىڭ تەك ءبىر بولىگى عانا شىندىق، قالعانى وتىرىك دەگەنىمەن، ونىڭ ءوزى، ءبارىبىر، مۇنىڭ ءبارىن داۋسىز اقيقات دەپ قانا باعالاۋعا بەيىم-دى، ال سانچو بولسا، كەرىسىنشە، مۇنىڭ ءبارىن بوس قيال دەپ بىلەتىن. ولار وسىلاي سۋ جاعالاپ ءجۇرىپ كەلە جاتىپ كەنەت جاعالاۋداعى اعاشتىڭ دىڭىنە بايلاۋلى تۇرعان، ەسكەگى دە، باسقا جابدىعى دا جوق كىشكەنە قايىقتى كورىپ قالدى. دون كيحوت جان-جاعىنا قارانعانىمەن، ءتىرى جان بالاسى كوزىنە شالىنا قويمادى؛ سويتكەن سوڭ، كوپ ويلانىپ تۇرماستان، روسينانتتان سەكىرىپ ءتۇستى، سوسىن سانچوعا دا ەسەگىنەن ىرعۋعا، كولىكتەرىن جاعالاۋداعى تەرەكتىڭ بە الدە تالدىڭ با دىڭىنە بايلاپ قويۋعا ءامىر ەتتى. سانچو ودان وسىناۋ اسىعىس-ۇسىگىس ءتۇسۋ مەن بايلاۋدىڭ سەبەبىن سۇرادى. دون كيحوت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— ءبىلىپ قوي، سانچو، مىنا تۇرعان قايىق كوپە-كورنەۋ جانە اشىقتان-اشىق مەنى وزىنە تارتىپ تۇر جانە سوعان وتىرىپ، الدەبىر رىسارعا نەمەسە باسقا ءبىر زور باقىتسىزدىققا ۇشىراپ، تاقسىرەت تارتىپ جاتقان اقسۇيەك حانىمعا كومەككە اتتانۋعا ءماجبۇر ەتىپ تۇر، ويتكەنى بۇل رىسارلىق رومانداردىڭ جانە سول رومانداردا وي تۇجىرىپ، ارەكەت ەتەتىن سيقىرشىلاردىڭ ۇردىسىنە ساي كەلەدى: رىسارلاردىڭ بىرەۋ-مىرەۋى قىرسىققا ۇشىراپ، ونى تەك باسقا ءبىر رىسار عانا قۇتقارا الاتىن جاعداي تاپ كەلسە، ءبىراق ولار بىر-بىرىنەن ەكى-ۇش مىڭ، ءتىپتى ودان دا كوپ ميل جىراقتا جۇرسە، سيقىرشىلار الگى ەكىنشى رىساردى بۇلتقا وتىرعىزادى نە بولماسا ونىڭ قاراماعىنا قايىق بەرەدى، ءسويتىپ ونى اۋەمەن نەمەسە تەڭىز ارقىلى كومەگى قاجەت بوپ جاتقان جەرگە قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا الىپ بارادى. ايتايىن دەگەنىم، سانچو، مىنا قايىق بۇل جەرگە تاپ سول ماقسات ءۇشىن اكەپ قويىلعان جانە مۇنىڭ ءبارى تاپ ءقازىر ءتۇن ەمەس، كۇندىز ەكەنى سياقتى شىندىق، ال ەندى ەسەگىڭ مەن روسينانتتى تەز بايلاي عوي، كەشكىرمەي تۇرعاندا تارتىپ كەتەيىك؛ مەن قايىققا قايتسەم دە وتىرام، ءتىپتى جالاڭاياق اعايىنداردىڭ جالىنعانىنا دا قارامايمىن.
— ولاي بولسا، — دەپ سويلەپ كەتتى سانچو، — ءوزىڭىز ادىم اتتاعان سايىن، ايىپ كورمەڭىز، اقىماقتىق جاساۋعا نيەت قىلساڭىز، وندا ماعان تەك: “مىرزاڭا قارسى كەلمەسەڭ — اس-سۋدان تارلىق كورمەيسىڭ” دەگەن ماتەلدى ەسكەرىپ، باعىنۋ مەن باس يۋ عانا قالادى. الايدا، ارىم تازا بولۋى ءۇشىن قۇلاققاعىس ەتىپ قويايىن، مەنىڭشە، بۇل قايىقتىڭ يەلەرى ەشقانداي جادىلانعان جاندار ەمەس، كادىمگى جەرگىلىكتى بالىقشىلار: ويتكەنى، قاراقاپتال بالىقتىڭ ەڭ ءتاۋىرى وسى وزەندە.
سانچو وسىنى ايتىپ تۇرعان شاقتا ءوزى جانۋارلاردى بايلاپ جاتقان جانە بۇلاردى سيقىرشىلاردىڭ قورعاۋى مەن قامقورلىعىنا قالدىرىپ بارا جاتقانىنا جانى قاتتى كۇيزەلۋمەن بولعان. دون كيحوت وعان جانۋارلار قاراۋسىز قالىپ بارا جاتىر-اۋ دەپ قايعىرماۋى كەرەگىن ەسكەرتىپ، وزدەرىن وسىنشا لونگينكۆالدىق وڭىرگە كىم اتتاندىرسا، جانۋارلارعا دا سول قام جاسايتىنىن ايتتى.
— لوگيكالدىق دەگەننىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەدىم، — دەدى سانچو، — ونداي ءسوزدى ءومىرى ەستىمەپپىن.
— لونگينكۆالدىق دەگەن ءسوز — جىراق دەگەن ماعىنا بەرەدى، — دەپ ۇعىندىردى دون كيحوت. — مۇنى تۇسىنبەگەنىڭە تاڭداناتىن دانەڭە جوق: سەن لاتىندى بىلۋگە مىندەتتى ەمەسسىڭ؛ ال ونى بىلەم دەپ وڭەشتەيتىن، ال شىن مانىندە ودان تۇك تۇسىنىگى جوق جاندار قانشا.
— جارايدى، بايلادىم، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — ەندى نە ىستەيمىز؟
— نە ىستەيمىز دەيسىڭ بە؟ — دەدى دون كيحوت. — شوقىنامىز دا، زاكىردى بوساتامىز، ياعني قايىققا وتىرامىز دا، جاعاعا بەكىتىلگەن ءجىبىن كەسىپ جىبەرەمىز.
وسىنى ايتىپ ول قايىققا قارعىپ ءمىندى، سانچو دا ءسويتتى، ودان سوڭ ءجىپ كەسىلدى دە، قايىق جاعادان جايلاپ جىراقتاي باستادى؛ ونىڭ جاعادان شامامەن ەكى شىنتاقتاي الىستاعانىن كورگەن كەزدە قاشىپ قۇتىلا المايتىن قاسىرەتكە تاپ بولاتىنىن سەزگەندەي سانچونىڭ تۇلا بويى تۇگەل قالتىراپ قويا بەردى، ءبىراق ەسەكتىڭ اقىرعانى مەن روسينانتتىڭ بايلاۋدان بوسانباققا تىرىسىپ تىنىمسىز جۇلقىنىپ جاتقانىن كورگەندە قايعىسى ودان بەتەر ۇدەپ كەتتى، سول ارادا ول مىرزاسىنا بىلاي دەدى:
— ەسەك ءبىزدى ويلاپ قامىققاننان اقىردى، ال روسينانت سوڭىمىزدان تۇرا شابۋ ءۇشىن بوساپ شىقپاققا جانتالاسىپ جاتىر. سابىر ساقتاڭدار، سۇيىكتى دوستار! ءىشىم سەزىپ وتىر، سەندەردى قالدىرىپ كەتۋدىڭ شىن مانىندەگى ەسالاڭدىق بولعانىن كوپ ۇزاماي-اق تۇسىنەرمىز، اقىلعا كەلەرمىز جانە وزدەرىڭە قايتىپ ورالارمىز!
وسىنى ايتىپ وتىرىپ ونىڭ ەگىل-تەگىل ەڭىرەگەنى سونشا، ىزاسى كەلىپ، قاتتى اشۋلانعان دون كيحوت وعان بىلاي دەدى:
— نەدەن قورقاسىڭ-ەي سەن، قويانجۇرەك سورلى؟ نە جايىندا جىلاپ وتىرسىڭ سەن، جۇرەگى مال مايىنداي ىلجىراعان سۇمەلەك؟ بىرەۋ سەنى شام الىپ ىزدەپ ءجۇر مە، بىرەۋ سوڭىڭنان قۋىپ كەلە مە؟ قارىن قامىنان باسقانى بىلمەيتىن پاقىر، ساعان نە جەتپەيدى وسى، مولشىلىقتا مالتىپ جۇرگەن جوقپىسىڭ؟ بالكىم، سەن ريفەي تاۋىن جاياۋ جانە جالاڭاياق كەزىپ جۇرگەن شىعارسىڭ؟ جوعا، وتىرسىڭ عوي مىنە ساكىدە ەرسگەرسوگ قۇساپ، مىنا سۇيكىمدى وزەننىڭ باياۋ اعىسى سەنى جايمەن اعىزىپ اكەتىپ بارادى جانە كوپ ۇزاماي اشىق تەڭىزگە دە الىپ شىعادى. اۋ، راسىندا دا، تەڭىزگە شىعىپ كەتكەن سياقتىمىز عوي ءوزى جانە كەم دەگەندە جەتى ءجۇز، ول از بولسا، ءتىپتى سەگىز ءجۇز ميل ءجۇزىپ وتكەن سەكىلدىمىز، — قولىمدا استروليابيا بولسا، ءپوليۋستىڭ بيىكتىگىن ولشەپ جىبەرەر ەدىم دە، قانشا ءميلدى ارتقا تاستاعانىمىزدى ساعان دالمە-دال ايتىپ بەرەر ەدىم. دەي تۇرعانمەن، بالكىم، بۇل سالادان دانەڭە بىلمەيتىندەي دە كورىنەرمىن، ءبىراق، مەنىڭشە، ءبىز كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسۋ بەلدەۋىنەن ءوتىپ تە كەتكەن سەكىلدىمىز نەمەسە ەندى-ەندى وتپەك شىعارمىز: بۇل بەلدەۋ جەردى قاراما-قارسى پوليۋستەردەن بىپ-بىردەي قاشىقتىقتا كەسىپ ءوتىپ، ونى ەكىگە بولەدى.
— ال، سوندا، ءوزىڭىز ايتقانداي، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەكەتىرەسۋ بەلدەۋىنە جەتكەندە قانشا ءجۇرىپ وتكەن بولامىز؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
— وتە كوپ، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — وزىمىزگە ءمالىم كۇللى كوسموگرافتىڭ ىشىندەگى ەڭ اتاقتىسى پتولەمەيدىڭ ەسەپ-قيسابىنا قاراعاندا، پلانەتامىزداعى سۋ مەن قۇرلىقتىڭ ءۇستى ءۇش ءجۇز الپىس گرادۋسقا تەڭ ەكەن، ال ەكەۋىمىز الگى بەلدەۋگە جەتكەندە سونىڭ قاق جارتىسىن ارتتا قالدىرامىز.
— اپىراي، نە دەيىن سىزگە، قۇداي اقى، — دەدى سانچو، — كىمنىڭ سوزىنە جۇگىنىپ، كىممەن دوس-جار بوپ جۇرگەنىڭىزگە قايرانمىن: قايداعى ءبىر دىم-دا-بىلمەي مە الدە بۇتەلەمەي مە بىرەۋ، — ال ءوزىڭىز ونى بوسماڭىراق دەپ مۇقاتاسىز، وعان قوسا، ەگەر قاتە تۇسىنبەگەن بولسام، استاپراليا دەپ كەكەتەسىز.
كوسموگراف پتولەمەي ەسىمىنىڭ، كاسىبى مەن استروليابيا قۇرالىنىڭ اتاۋىن سانچونىڭ وسىنشا بۇرمالاعانىنا دون كيحوت كۇلىپ الدى، سوسىن بىلاي دەدى:
— بەرى قارا، سانچو: كاديستە كەمەگە وتىرىپ، وست-يندياعا ساپار شەگەتىندەردە الگىندە ءوزىم ايتىپ كەتكەن كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسۋ بەلدەۋىن ارتقا سالعاندارىن انىقتايتىن ءبىر ەرەكشە بەلگى بار: وزدەرىندە قانشا بيت بولسا، سونشاسى تۇگەل جاپپاي قىرىلىپ قالادى ەكەن، ءسويتىپ ونى بۇكىل كەمەدەن قانشا ىزدەسەڭ دە ەمگە تاپپايسىڭ. سوندىقتان، سانچو، سانىڭنان قاراپ كورشى، ەگەر الدەنەندەي ءبىر ءتىرى جاندىك تاپساڭ، وندا كۇدىگىمىز وزىنەن ءوزى سەيىلەدى، ال تاپپاساڭ، وندا اتالمىش بەلدەۋدەن اسىپ كەتكەن بوپ شىعامىز.
— بۇعان نە دەسەڭىز دە سەنبەيمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — ارينە، بۇيرىعىڭىزدى بۇلجىتپاي ورىندايمىن عوي، ءبىراق مۇنداي تاجىريبەنىڭ نەگە قاجەت بولا قالعانىنا باسىم جەتپەيدى، سەبەبى جاعالاۋدان بەس شىنتاقتان الىسقا ۇزاماعانىمىزدى، جانۋارلارىمىز تۇرعان نۇكتەدەن ەكى شىنتاقتاي دا اۋىتقىماعانىمىزدى ءوز كوزىممەن كورىپ وتىرمىن عوي، ويتكەنى، انە تۇر، انە، روسينانت پەن سۇر جورعام، سول باياعى ورىندارىندا تۇر، ال ەگەر، ءدال ءقازىر ءوزىم ولشەپ وتىرعانداي، كوزبەن مولشەرلەپ كورسەك، وندا، ءوللا-بىللا، العا قاراي قۇمىرسقا سەكىلدى قىبىرلاپ كەلە جاتقانىمىزدا ەش كۇمان قالمايدى.
— سەن، سانچو، ابزالى، جاڭا ءوزىم ايتقان تاجىريبەنى ىسكە اسىر، ال قالعان نارسەدە شارۋاڭ بولماسىن: ويتكەنى سەنىڭ ۇلكەن شەڭبەرلەر، بەلدەۋلەر، پاراللەلدەر، زودياكتار، ەكليپتيكالار، پوليۋستەر، كۇن توقىراۋى، كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسۋى، پلانەتالار، بەلگىلەر، عالامشارلاردىڭ اسپان مەن جەر سفەرالارىندا ورنالاسۋ جانە قيىلىسۋ نۇكتەلەرى دەگەننەن حابارىڭ جوق قوي. ەگەر مۇنىڭ ءبارىن نەمەسە، قۇرىعاندا، ءبىر بولىگىن بىلگەن بولساڭ، وندا قانشا پاراللەلدى كەسىپ وتكەنىمىزدەن، قانشا بەلگىنى كورگەنىمىزدەن، قانشا شوقجۇلدىزدى ارتتا قالدىرعانىمىزدان، الدا ءالى قانشاسى بار ەكەنىنەن تولىق حاباردار بولار ەدىڭ. ساعان تاعى دا قايتالاپ ايتام: ىزدەستىر بويىڭنان جانە ۇستاپ ال — ءقازىر سەنىڭ ءارى ءاپپاق، ءارى تەگىس پاراقتان دا تازا ەكەنىڭە سەنىمىم كامىل.
سانچو ىزدەستىرۋگە كىرىستى؛ سول اياعىن قولىمەن جايمەن سيپالاپ، تىزەسىنىڭ استىڭعى جاعىن ۇستاپ كوردى دە، باسىن كوتەرىپ، مىرزاسىنا قاراپ:
— نە مىنا تاجىريبەنىڭ تۇك پايداسى جوق، نە ءبىز ءوزىڭىز ايتقان ورىننان ءالى تىم-تىم جىراقتا ءجۇرمىز، — دەدى.
— نەعىلدەيدى؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت. — ەڭ بولماسا بىرەۋىن تاپتىڭ با؟
— بىرەۋىن ەمەس، بارلىعىن ! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو.
سونى ايتىپ، الدەنەنى ساۋساعىنان سىلكىپ قالعان ول، سۋمەن قولىن شايدى؛ بۇل ەكى ارالىقتا قايىق وزەن بويىمەن باياۋ سىرعىپ كەلە جاتتى، ونى اكەتىپ بارا جاتقان الدەنەندەي ءبىر قۇپيا كۇش نەمەسە كوزگە كورىنبەيتىن سيقىرشى ەمەس، سول مەرزىمدەگى انشەيىن تىنىش تا تىمىق اعىم بولاتىن.
ءدال وسى مەزەتتە ولار وزەننىڭ قاق ورتاسىندا تۇرعان دىراۋ ديىرمەندەردىڭ سۇلباسىن بايقاپ قالدى، سونى كورگەن بويدا دون كيحوت قاتتى داۋىستاپ سانچوعا بىلاي دەدى:
— اناڭ قارا، اناڭ قارا! انە جەردەن، دوستىم، قالا ما، قامال-ساراي ما، بەكىنىس پە، بىردەڭە كورىنىپ تۇر، سوندا تۇتقىن رىسار جاتقانىنا ەش كۇمان جوق، مۇنىڭ ءتىپتى الدەبىر جاپا شەككەن كوروليەۆا، ينفانتا نەمەسە پرينسەسسا بوپ شىعۋى دا عاجاپ ەمەس، مىنە، مەن دە سولارعا كومەكتەسۋ ءۇشىن وسىندا جەتكىزىلىپ وتىرمىن.
— اۋ، قۇرىپ كەتكىر، قايداعى قالا، قايداعى بەكىنىس، قايداعى قامال-ساراي تۋراسىندا ايتىپ وتىرسىز، مارحاباتتى مىرزام-اۋ؟ — دەپ باقىرىپ جىبەردى سانچو. — بۇلاردىڭ ۇن تارتاتىن سۋ ديىرمەنى ەكەنىن كورىپ تۇرعان جوقپىسىز؟
— ءوشىر ءۇنىڭدى، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ولار تەك سىرت كوزگە عانا ديىرمەن سياقتى كورىنەدى، ءبىراق بۇلار ديىرمەن ەمەس. ارباۋشىلىق ايلا-امالدار كەز-كەلگەن زاتتىڭ شىنايى بولمىسىن باسقامەن اۋىستىرىپ جانە بۇرمالاپ جىبەرە الادى دەپ مەن ساعان ايتپاپ پا ەدىم. ارينە، مەن ءبىر زات شىن مانىندە ەكىنشى زاتقا اينالىپ كەتەدى دەپ وتىرعام جوق، استە ولاي ەمەس، مۇنداي اۋىسۋ تەك ءبىزدىڭ وي-قيالىمىزدا عانا بولادى: دۋلسينەيامدى، — اسىل ارمان، ۇكىلى ءۇمىتىم عوي ول، — الماستىرىپ جىبەرگەن جاعداي سوعان مىسال.
سول ەكى ارالىقتا قايىق وزەننىڭ اعىسى قاتتى جەرىنە تاپ بولدى دا، العا قاراي بۇرىنعىدان الدەقايدا جىلدام جۇيتكي جونەلدى. ديىرمەندە جۇمىس ىستەپ جاتقان ۇن تارتۋشىلار وزەندە قايىق كەلە جاتقانىن جانە اعىستىڭ ونى تۇپ-تۋرا ديىرمەن دوڭعالاقتارى تۇرعىزعان ۇيىرىمگە قاراي اپارا جاتقانىن كورىپ، ۇزىن-ۇزىن سىرىقتارىن الىپ، قايىقتى توقتاتۋ ءۇشىن بوگەتكە جۇگىرىپ شىقتى: بەت-الپەتى مەن كيىمى ۇنعا بىلعانۋى سەبەپتى تۇرلەرى تىم قورقىنىشتى بولاتىن. ولار بار داۋىسپەن بىلاي دەپ ايقاي ساپ جاتتى:
— ءاي، انتۇرعاندار! قايدا ەنتەلەپ باراسىڭدار؟ نەمەنە، ءومىر سۇرۋدەن جالىقتىڭدار ما؟ نە كەرەك سەندەرگە؟ سۋعا باتىپ ولگىلەرىڭ كەلە مە الدە دوڭعالاقتىڭ استىنا ءتۇسىپ، ۇنعا اينالماقپىسىڭدار؟
— ايبىندى بىلەگىمنىڭ قايراتى قانداي ەكەنىن كورسەتۋگە تۋرا كەلەتىن جەرگە جەتتىك دەپ ايتپاپ پا ەم ساعان، سانچو؟ — دەدى سول ارادا دون كيحوت. — كوردىڭ بە، ماعان قارسى قانشاما ازعىن مەن ارسىزدىڭ جۇگىرىپ شىققانىن؛ كوردىڭ بە، قانشاما سۇرىقسىز سۇمپايىنىڭ جولىما كولدەنەڭ تۇرىپ العانىن؛ كوردىڭ بە، مىنا جارىمجانداردىڭ بىزگە بەت-اۋىزىن قالاي قيساڭداتىپ جاتقانىن. تۇرا تۇرىڭدار، جەكسۇرىندار، كورسەتەرمىن سەندەرگە!
سول ارادا ول ورنىنان كوتەرىلىپ، بويىن تىكتەدى دە، داۋىسىن قاتايتىپ، ۇن تارتۋشىلارعا قوقان-لوقى كورسەتە باستادى:
— قاتىباس تا قاسكۇنەم توبىر! مىنا بەكىنىستەرىڭدە مە الدە اباقتىلارىڭدا ما قاماۋدا جاتقان حانىمدى — تەگى مەن لاۋازىمىنا، تاعدىرىنىڭ تاتىمدى الدە تاتىمسىزدىعىنا قاراماي — بوستاندىققا شىعارىڭدار جانە تولىق ەركىندىك بەرىڭدەر. مەن — لامانچالىق دون كيحوتپىن، لاقاپ ەسىمىم — ارىستان رىسارى جانە ماعان جاراتقاننىڭ ءوزى وسىناۋ شىتىرمان وقيعانى جەڭىستى ناتيجەگە جەتكىزۋدى جازعان.
وسىنى ايتىپ، سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا، ۇن تارتۋشىلاردىڭ تۇمسىعى الدىنان وڭدى-سولدى سەرمەي باستادى، انالار ونىڭ شاتتى-بۇتتى ساندىراق ءسوزىن ەستىگەنىمەن، نە دەپ تۇرعانىن تۇسىنە الماعان جانە ديىرمەندەر دوڭعالاعى استىنداعى شۇڭعىما مەن ۇيىرىمگە قاراي بوي بەرمەي تارتىلىپ بارا جاتقان قايىقتى ءبارى جابىلىپ سىرىقپەن تىرەپ توقتاتۋعا جان سالىپ جاتقان.
سانچو تىزەرلەي كەتىپ، وسىناۋ انىق قاتەردەن ءوزىن قۇتقارۋىن سۇراپ، قۇدايعا قۇلدىق ۇرىپ جالبارىنا باستادى، ۇن تارتۋشىلاردىڭ ەپتىلىگى مەن ىجداعاتتىلىعى ارقاسىندا سولاي بولىپ تا شىقتى: ولار قايىققا سىرىقتارىن بار كۇشپەن تىرەپ، اقىر سوڭىندا ونى توقتاتتى؛ ايتكەنمەن قايىق اۋدارىلىپ قالدى دا، دون كيحوت سانچومەن بىرگە سۋعا قۇلادى؛ دون كيحوتتىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى — بالىقتاي جۇزەتىن، ءبىراق ساۋىت-سايمانىنىڭ سالماعىنان، ءبارىبىر، ەكى مارتە سۋ تۇبىنە شوگىپ ۇلگەردى، ەگەر ۇن تارتۋشىلار سول بويدا سۋعا قويىپ كەتىپ، ەكەۋىن قولدارىنا كوتەرىپ دەرلىك الىپ شىقپاعاندا، بۇل ورىن ولار ءۇشىن تروياعا اينالعان بولار ەدى. سۋعا كەڭىردەكتەپ تويعاندارى سونشا، ەندىگى جەردە سۋ ىشۋگە ەشقاشان تابەتى شاپپاستاي كورىنگەن ەكەۋدى قۇرعاققا شىعارعاننان كەيىن، سانچو جەرگە تىزەرلەي كەتتى دە، قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرىپ، كوزىن كوككە قاداپ تۇرىپ، قۇدايدان الداعى ۋاقىتتا مىرزاسىنىڭ باتىل دا وجەت وي-نيەتتەرى مەن باستامالارىنان قۇتقارۋدى سۇراپ، قۇلدىق ۇرىپ ۇزاق ءمىناجات ەتتى.
وسى كەزدە قايىقتىڭ يەسى بوپ تابىلاتىن بالىقشىلار دا كەلىپ جەتتى، — ايتا كەتەتىن جاي: ديىرمەن دوڭعالاقتارى قايىقتى بىت-شىت قىپ جاڭقاعا اينالدىرىپ جىبەرگەن-دى. قايىقتىڭ تالقانى شىققانىن كورگەن ولار سانچوعا تاپ بەرىپ، ونى شەشىندىرۋگە كىرىستى، ال دون كيحوتتان شىعىننىڭ ورنىن تولتىرۋدى تالاپ ەتتى. دون كيحوت، تۇك ەشتەڭە بولماعانداي، مەيلىنشە سابىرلى دا ساليقالى كەيىپتە ۇن تارتۋشىلار مەن بالىقشىلارعا قايىقتىڭ قۇنىن تولەيتىنىن، ءبىراق ءبىر عانا شارتى بارىن — قامال-سارايلارىندا تۇتقىندا جاتقان حانىمدى نەمەسە باسقا قۇرمەتتى ادامداردى تۇلكى بۇلاڭعا سالماي، بىردەن ازات ەتۋلەرى كەرەگىن ءمالىم ەتتى.
— وۋ، قايداعى قۇرمەتتى ادامدار مەن قامال-سارايلار جايىندا شاتىپ تۇرسىڭ، ءدالدۇرىش-اۋ؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى ۇن تارتۋشىلاردىڭ ءبىرى. — الدە وسىندا ۇن تارتتىرۋعا كەلگەندەردى الىپ كەتكىڭ كەپ تۇر ما؟
“جەتەر! — دەدى دون كيحوت وزىنە-وزى. — بۇل ءيتتىڭ بالالارىن ىزگى نيەتتى ىسكە يلىكتىرمەك بوپ جالىنىپ-جالپايۋ دا ءبىر — ەلسىز-سۋسىز ەن دالادا جاردەم سۇراپ جىلاۋ دا ءبىر. شاماسى، بۇل شىتىرمان وقيعادا اسا الەۋەتتى ەكى سيقىرشى بەتپە-بەت كەلگەن بولسا كەرەك، ءسويتىپ، ءبىرىنىڭ ويعا العانىن ەكىنشىسى كۇيرەتۋمەن شۇعىلدانىپ جاتسا كەرەك: ويتكەنى، ءبىرى ماعان قايىق جىبەرسە، ەكىنشىسى مەنى سۋعا لاقتىردى. بۇل ارادا تەك جاراتقان عانا جاردەمدەسە الادى، ويتكەنى اسپان استى، جەر ءۇستى تولى شيە بوپ شىرماتىلعان قاسكويلىك پەن قاراما-قايشى ىس-ارەكەتتەر. مىنانداي جاعدايدا قولىمنان ەشتەڭە كەلمەيدى”.
سوسىن ول داۋىسىن قاتايتىپ، ديىرمەندەرگە قاراي ءجۇزىن بۇرىپ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— سەندەر كىم بولساڭدار دا، بەۋ، قاپاستا جاتقان دوستارىم، مەنى كەشىرە كورىڭدەر: ءوز باقىتسىزدىعىم مەن وزدەرىڭنىڭ باقىتسىزدىعىڭا قاراي، سەندەردى بالەدەن قۇتقارا المايىن دەپ تۇرمىن. بۇل ەرلىكتىڭ الدەنەندەي باسقا ءبىر رىسارعا الدىن-الا ازىرلەنگەنى جانە كۇنى بۇرىن بەلگىلەنىپ قويعانى كورىنىپ تۇر.
وسىنى ايتقاننان كەيىن ول بالىقشىلارمەن ءباتۋاعا كەلىپ، قايىق ءۇشىن ولارعا ەلۋ رەال تولەدى؛ ونى سانچو قينالا-قينالا بەرىپ تۇرىپ:
— قايىقپەن تاعى ءبىر وسىلاي قىدىرىستاساق، بارلىق اقشامىز سۋ تۇبىنە كەتەدى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتىپ قويدى.
ال، بالىقشىلار مەن ۇن تارتۋشىلار ادەتتەگى ادامدارعا ۇقساستىعى از وسىناۋ ەكى پەندەگە تاڭىرقانا قاراپ، تاڭداي قاعۋمەن بولدى، وعان قوسا دون كيحوتتىڭ ايتقان ءسوزى مەن وتىنىشىندە قانداي ءمان-ماعىنا بارىن تۇسىنە الماي باستارى قاتتى؛ اقىرى، مۇنى ناقۇرىستىق دەپ تاۋىپ، ولاردى جايىنا قالدىردى دا، ديىرمەندەرى مەن بالىقشى لاشىقتارىنا تاراستى. جەتەسىز دون كيحوت پەن جەتەسىز سانچو وزدەرىنىڭ جەتەسىز جانۋارلارىنا قايتىپ ورالدى، وسىمەن جادىلانعان قايىققا قاتىستى شىتىرمان وقيعا دا ءتامام بولدى.
ححح تاراۋ
دون كيحوت پەن ءبىر ادەمى اڭشى ايەل اراسىندا ورىن العان جايلار جونىندە.
قاتتى جابىرقاپ، ەڭسەلەرى تۇسكەن ولار ءتورت اياقتى جانۋارلارىنا قاراي بەت الدى، اسىرەسە سانچونىڭ جۇرەگى قان جىلاپ كەلە جاتقان، سەبەبى مىرزاسىنىڭ اقشاسىنان شىعىن شىققان سايىن ونىڭ دا جانى شىعىپ كەتە جازداپ شاق قالاتىن؛ مۇنداي ساتتە ول اقشادان ەمەس، دەنەسىنىڭ ءبىر مۇشەسىنەن ايرىلعانداي كۇي كەشەتىن. اقىر سوڭىندا ولار كولىكتەرىنە وتىردى دا، ايتۋلى وزەننىڭ جاعالاۋىن تاستاپ شىقتى، سول بويدا دون كيحوت سۇيىسپەنشىلىگى جايىنداعى ويلارعا بەرىلدى، ال سانچو بولسا — جوعارى دارەجەلى مانسابى تۋراسىندا تەبىرەندى: ءقازىر بۇل ارمانى بۇرىنعىدان دا الىستاپ كەتكەندەي كورىنىپ تۇرعان، سەبەبى ول ءوزى اڭقاۋلاۋ بولعانىمەن مىرزاسىنىڭ ىستەپ جۇرگەن ءىسىنىڭ ءبارى نەمەسە ءبارى دەرلىك اقىلعا سىيىمسىز ەكەنىن وتە جاقسى تۇسىنەتىن، سوندىقتان ءساتى تۇسكەن ءبىر كۇنى جالاقىسىن دا الماي-اق، ءتىپتى مىرزاسىمەن دە قوشتاسپاي-اق تايىپ تۇرۋدىڭ، ءسويتىپ ۇيىنە قايتىپ ورالۋدىڭ ورايىن توسۋمەن جۇرگەن، الايدا تاعدىر مۇلدەم باسقاشا ۇيعارىم جاسادى دا، قورقىنىشى نەگىزسىز بوپ قالدى.
كەلەسى كۇنى كەشكە تامان ورماننان شىعىپ، كەڭ كوسىلگەن شالعىندى كوزبەن شولىپ تۇرعان دون كيحوت ونىڭ ەڭ ارعى شەتىندە الدەنەندەي قارا-قۇرا توبىر بارىن بايقادى؛ جاقىنداي بەرە بۇلاردىڭ قۇس سالىپ جۇرگەندەر ەكەنىن ءبىلدى. ودان سوڭ بۇل تاعى دا جاقىنداي ءتۇسىپ، قارداي اپپاق جورعا مىنگەن سىمباتتى حانىمدى كوردى؛ ابزەلىنىڭ ءتۇسى جاسىل، ال ەرى كۇمىستەلگەن بوپ شىقتى. حانىمنىڭ ءوزى دە جاسىل تۇستەن كيىنىپتى جانە كيىم-كەشەگىنىڭ باعالىلىعى مەن ساندىلىگى سونشا، اسەمدىك ۇعىمىنىڭ ايقىن بەينەسى تاپ وسى ما دەپ قالۋعا بولاتىنداي ەدى. سول جاق بىلەگىنە سۇڭقار قوندىرىلىپتى، وسى بەلگىگە قاراپ-اق دون كيحوت ونىڭ الدەبىر تەكتى اۋلەتتەن شىققان حانىم ەكەنىن، قالعان اڭشىلار نوكەرى ەكەنىن اڭعارا قويدى — بۇل شىن مانىندە دە سولاي بولاتىن؛ وسى جاعداياتقا بايلانىستى ول سانچوعا بىلاي دەدى:
— جونەل، دوستىم سانچو، اناۋ اق سايگۇلىك مىنگەن جانە قولىنا سۇڭقار قوندىرعان سەنوراعا بارىپ ايت: مەن، ارىستان رىسارى، ونىڭ سۇلۋلىعى مەن ءسان-سالتاناتى الدىندا باسىمدى يەم، ەگەر مارتەبەلى حانىم رۇقسات ەتسە، ونى قولىنان ءوبۋ ءۇشىن جانە قانداي ءامىر بەرمەسىن حال-قادارىمشا بۇلجىتپاي ورىنداۋ ءۇشىن ونىڭ قاسىنا جاقىندايمىن. ءبىراق، سەن بايقا، سانچو، ارتىق-اۋىس بىردەڭەنى شاتىپ قويىپ جۇرمە جانە ەلشىلىكتە ايتار سوزىڭە ۇيرەنشىكتى ماتەلدەرىڭدى بىتىستىرۋشى بولما.
— تاپقان ەكەنسىز بىتىستىرعىشتى! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — قۇر بوسقا ابىرجىماڭىز! قۇدايعا شۇكىر، جوعارى لاۋازىمدى كەربەز سەنورالارعا ەلشىلىكپەن بارا جاتقانىم ءبىر بۇل ەمەس.
— ءوزىڭدى سەنورا دۋلسينەياعا جىبەرگەنىم بولماسا، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — بۇرىن-سوڭدى ەلشىلىك مىندەت اتقارعانىڭ ەسىمدە جوق، ايتەۋىر وزىمدە قىزمەتتە جۇرگەندە وندايمەن اينالىسقان ەمەسسىڭ.
— ونىڭىز راس، — دەدى سانچو، — ءبىراق، سولاي بولا تۇرعانىمەن، تياناقتى تولەمشىگە كەپىلدەن قورقاتىن دانەڭە جوق جانە داۋلەتتى ءۇيدىڭ داستارقانى دا دايىن. ايتايىن دەگەنىم، ماعان اناۋ ولاي، مىناۋ بۇلاي دەپ ءتۇسىندىرۋدىڭ، ءۇيت-بۇيت دەپ الدىن-الا ەسكەرتۋدىڭ قاجەتى از: ءوزىم دە ءتاپ-تاۋىر ەپسەكتىلىك تانىتا الام، بۇل ىستەردىڭ ىڭعايىن ءوزىم دە اجەپتاۋىر بىلەم.
— بۇل سوزىڭە سەنەم، سانچو، — دەدى دون كيحوت. — جارايدى، ەندەشە، اتتانا بەر، ءبىر رەتىن تابارسىڭ!
سانچو سۇر جورعاسىن كوسىلتە تاپىراقتاتىپ تارتىپ بەردى؛ ادەمى اڭشى ايەلگە تاياپ كەلىپ ەسەگىنەن ءتۇستى دە، تىزەرلەي كەتىپ، بىلاي دەدى:
— سۇيكىمدى سەنورا! ارىستان رىسارى ەسىمدى اناۋ تۇرعان رىسار — مەنىڭ قوجايىنىم، ال مەن ونىڭ اتقوسشىسىمىن، ءۇي-ىشىم مەنى سانچو پانسا دەپ اتايدى. ءسويتىپ، وسى تاياۋ ۋاقىتقا دەيىن قايعىلى بەينە رىسارى دەيتىن لاقاپ ەسىمدى يەلەنىپ كەلگەن تاپ سول ارىستان رىسارى مەنى سىزگە، مارتەبەلى حانىم، ءوز رۇقساتىڭىز، پۇرساتىڭىز ءھام كەلىسىمىڭىز بويىنشا وسى اراعا كەلۋگە جانە تىلەگىن ورىنداۋعا مەيىرىمدى مۇمكىنشىلىك جاساۋىڭىزدى ءوتىنىپ سۇراۋىم ءۇشىن جىبەرىپ تۇر، ال ونىڭ تىلەگى، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، جانە ءوزىم دە سولاي ويلايمىن، تەك بىرەۋ عانا: ءسىزدىڭ بيىككە سامعار سۇڭقارلىعىڭىزعا، سۇلۋلىعىڭىز بەن ءسان-سالتاناتىڭىزعا قىزمەت ەتۋ عانا، ال ەندى وسىنداي مەيىرىمدى مۇمكىندىك جاسالا قالسا، وندا ءسىز، مارتەبەلى حانىم، بۇدان تەك ۇتپاساڭىز ۇتىلا قويمايسىز، ال ول مۇنى وزىنە كورسەتىلگەن ەرەن دە ەرەكشە مەيىرىم-قايىرىم ءھام ايتىپ جەتكىزگىسىز جان راقاتى دەپ بىلمەك.
— شىن مانىندە دە جاقسى اتقوسشى ەكەنسىڭ، — دەپ جاۋاپ قاتتى سەنورا، — مۇنداي تاپسىرمالاردى ورىنداۋ كەزىندە قاجەت بولاتىننىڭ ەشتەڭەسىن دە قالىس قالدىرعان جوقسىڭ. تۇرا عوي ورنىڭنان، — ەسىمى مۇنداعى بارىمىزگە جاقسى ءمالىم قايعىلى بەينە رىسارى سەكىلدى اتاقتى رىساردىڭ اتقوسشىسىنا تىزەرلەپ وتىرعان جاراسپايدى. تۇرا عوي، دوستىم، قوجايىنىڭا بارىپ ايتا عوي: ول مۇندا وتە ءبىر وڭتايلى ۋاقىتتا كەلىپ تۇر، كۇيەۋىم گەرسوگ ەكەۋىمىز ونى جازعى سارايىمىزعا شاقىرامىز.
سانچو بويىن تىكتەدى؛ مەيىربان سەنورانىڭ سۇلۋلىعى دا، ىزەتتىلىگى مەن كىشىپەيىلدىگى دە ونى قاتتى تاڭداندىردى، ءبىراق بارىنەن بۇرىن ونىڭ قايعىلى بەينە رىسارى جايىندا بۇرىننان حاباردار ەكەندىگى قايران قالدىردى؛ راس، ونى ارىستان رىسارى دەپ اتاعان جوق، ءبىراق، بۇل، شاماسى، الگى اتاۋدى دون كيحوتتىڭ تاياۋدا عانا العاندىعىنان شىعار. سول ارادا گەرسوگينيا (ەسىمى كىم ەكەنى ازىرگە بەلگىسىز بوپ تۇر) سانچوعا مىناداي سۇراق قويدى:
— سەن مىنانى ايتشى، قۇرمەتتى اتقوسشى: ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوت دەپ اتالاتىن كىتاپ سەنىڭ قوجايىنىڭ جايىندا جازىلعان با جانە ونىڭ جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى الدەبىر دۋلسينەيا توبوسسكايا دەگەن بە؟
— بۇل رىسار سونىڭ تاپ ءوزى، سەنورا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ال انا كىتاپتا بەينەلەنگەن نەمەسە، قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، بەينەلەنۋگە ءتيىس بولعان جانە سانچو پانسا دەپ اتالاتىن اتقوسشى مىنا مەن بولام، ەگەر تەك مەنى بەسىگىمدە جاتقان جەرىمدە، — ياعني، كىتاپ باسۋ كەزىندە دەگەنىم عوي، — اۋىستىرىپ جىبەرىپ جۇرمەسە.
— مۇنىڭ ءبارى مەنى ايرىقشا قۋانتىپ تۇر، — دەپ ءمالىم ەتتى گەرسوگينيا. — ەندەشە، دوستىم پانسا، مىرزاڭا بارىپ ايت: ءوز يەلىكتەرىمدە وعان اسا ءقادىرلى دە سىيلى قوناق رەتىندە قۇرمەت كورسەتىلەدى جانە مەن ءۇشىن بۇل دۇنيەدە ونىڭ مەيمان بولۋىنان ارتىق راقات-قىزىق جوق.
وسىنداي وتە جاعىمدى جاۋاپ العان سانچو اسا قاناعاتتانعاندىق سەزىممەن مىرزاسىنا قاراي جونەپ بەردى، اقسۇيەك سەنورانىڭ ايتقانىن وعان تۇپ-تۇگەل بايان ەتتى جانە ونىڭ سۇلۋلىعىن، ەرەكشە سۇيكىمدىلىگى مەن سىپايىلىعىن دەريەۆنيالىق قاراپايىم تىلىمەن اسپانعا شىعارا اسپەتتەدى. دون كيحوت وزىنشە ماڭىزدانىپ ۇزەڭگىگە شىرەندى، بەت بۇركەۋىشىن جوندەپ قويدى، سوسىن روسينانتتى شپورمەن تەبىنىپ جىبەرىپ، ماردىمسىپ-مىعىمسىعان كەيىپتە گەرسوگينيانى قولىنان وبۋگە اتتاندى؛ ال گەرسوگينيا بولسا، دون كيحوت كەلىپ جەتكەنشە، گەرسوگ كۇيەۋىن شاقىرىپ الىپ، ەلشىلىكتىڭ جاي-جاپسارىن اڭگىمەلەپ ۇلگەرگەن ەدى. دون كيحوت حيكايالارىنىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىن وقىعان، ودان مۇنىڭ وعاش قۇلىقتارىنا ابدەن قانىققان ەرلى-زايىپتىلار ونىمەن تانىسۋعا ىنتىعىپ، رىساردى زور قۋانىشپەن توسىپ تۇردى؛ سونداي-اق ونىڭ قانداي قىلتىڭ-سىلتىڭىن دا كوتەرىپ، نە ايتسا دا باس شۇلعي بەرۋگە جانە مەيمان بوپ جاتقان كەزىندە ونى كەزبە رىسار رەتىندە قۇرمەتتەپ، وزدەرى ايرىقشا ۇناتىپ وقيتىن رىسارلىق رومانداردا ەگجەي-تەگجەيلى سۋرەتتەلەتىن بارلىق ءراسىمدى ساقتاۋعا الدىن-الا كەلىسىپ تە قويعان-دى.
سول ەكى ارالىقتا بەت بۇركەۋىشى اشىق دون كيحوت تا شوعىرعا تاياپ كەلىپ، سانچوعا اتتان تۇسپەگىن بىلدىرەتىن بەلگى بەردى؛ سانچو ونىڭ ۇزەڭگىسىن ۇستاپ تۇرماققا ۇمتىلعان، ءبىراق، سۇر جورعاسىنان ىرعي بەرگەنىندە، قاس قىلعانداي، ەرگە بايلانعان جىپكە ءبىر اياعىنان ءىلىنىپ قالدى؛ اياعىن جىپتەن اقىرى بوساتا الماي، كەۋدەسىمەن جانە بەتىمەن جەر قاپقان كۇيى سالبىرادى دا قالدى. ءوزى اتتان تۇسكەندە بىرەۋ ۇزەڭگىسىن ۇستاپ تۇراتىنىنا دون كيحوت ابدەن داعدىلانىپ العان ەدى، ءسويتىپ، سانچو كەلىپ تە تۇر عوي دەپ ويلاعان ول جانىنا قاراي جانتايعان بويدا اياق استى اۋىپ ءتۇستى دە، روسينانتتىڭ ەرىن وزىمەن بىرگە الا كەتتى؛ ەردى بەكىتەتىن ايىل، شاماسى، بوس تارتىلسا كەرەك، ويتكەنى جەرگە سول ەرمەن بىرگە گۇرس ەتىپ قۇلادى؛ بۇدان قاتتى ىڭعايسىزدانىپ، ابىگەرى شىققان ول اياعى ءالى تۇزاقتا جاتقان سورماڭداي سانچوعا ىشتەي قارعىس جاۋدىرۋمەن بولدى. گەرسوگ اڭشىلارىنا رىسار مەن اتقوسشىعا كومەكتەسۋگە بۇيرىق بەرىپ، ولار دون كيحوتتى ورنىنان تۇرعىزدى؛ دون كيحوت بولسا، قۇلاعاندا اياعىن قاتتى اۋىرتىپ العاندىقتان اقساڭداپ قالعان-دى، سوعان قاراماستان گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ الدىندا ءوزىن-وزى كۇشتەپ تىزەرلەمەككە تىرىستى، ءبىراق گەرسوگ بۇعان ۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولدى — اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، دون كيحوتتى قۇشاعىنا الىپ، بىلاي دەدى:
— يەلىگىمدەگى جەرگە باسقان قادامىڭىز وسىنشا ءساتسىز بولعانىنا قاتتى وكىنىپ تۇرمىن، سەنور قايعىلى بەينە رىسارى. ايتا كەتەرلىگى، اتقوسشىلاردىڭ قۇنتسىزدىعى كەي-كەيدە جانعا بۇدان دا اۋىر تيەتىن وقيعالارعا سەبەپشى بولاتىنى بار.
— ءوزىڭىز سەكىلدى ايتۋلى شونجارمەن كەزدەسۋگە بايلانىستى ورىن العان وقيعانى استە ءساتسىز دەۋگە بولمايدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — ءتىپتى قۇردىمنىڭ ەڭ تۇبىنە قۇلاپ تۇسسەم دە، ول جەردەن مەنى وزىڭىزبەن جۇزدەسۋىمنىڭ قۇرمەتى قۇتقارىپ، جوعارى كوتەرىپ الار ەدى. مەنىڭ اتقوسشىم، قۇداي سازايىن بەرگىر، ورنىقتى تۇرۋى ءۇشىن ەردى دۇرىس سالىپ، ايىلدى قاتتىراق تارتۋدان گورى، قىرشاڭقى قالجىڭداردى توعىتۋ ءۇشىن تىلىنە ەرىك بەرۋگە شەبەر. الايدا، قانداي كەپكە تاپ بولمايىن مەيلى، قۇلاپ جاتايىن نەمەسە قايتا تۇرايىن، جاياۋ بولايىن نەمەسە اتتى بولايىن، سىزگە جانە سەنورا گەرسوگينياعا، قادىرمەندى زايىبىڭىزعا، سۇلۋلىق الەمىندەگى تاڭداۋلىلاردىڭ تاڭداۋلىسى ءھام ادەپتىلىكتىڭ ۇلگى-ونەگەسىن قالىپتاستىرۋشىلاردىڭ ماڭدايالدى ماقتانىشى دەپ اتاۋعا ابدەن لايىقتى حانىمعا، قىزمەت ەتۋگە قاشان دا دايىنمىن.
— تۇرا تۇرىڭىز، سەنور لامانچالىق دون كيحوت، تۇرا تۇرىڭىز! — دەدى گەرسوگ. — سەنورا دونيا دۋلسينەيا توبوسسكايا ءامىر جۇرگىزەتىن جەردە باسقا بىرەۋدىڭ سۇلۋلىعىن ماداقتاۋعا بولمايدى.
بۇل ەكى ارادا سانچو پانسا بۇعاۋدان اياعىن بوساتقان دا ەدى، ءسويتىپ بەرمەن كەلگەن ول مىرزاسىنىڭ ورنىنا جاۋاپ قاتىپ ۇلگەردى:
— سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ اسقان سۇلۋ ەكەنىن تەرىسكە شىعارماۋ كەرەك، كەرىسىنشە، مويىنداۋ قاجەت، الايدا قويان قاشان دا اڭشى اڭداماعان كەزدە قاشادى ەمەس پە، ونان سوڭ مىناداي نارسەنى ەستىگەنىم بار: ءوزىمىز جاراتىلىس دەپ اتاپ جۇرگەنىمىز سازدان كوزە جاسايتىن قۇمىراشى ىسپەتتى، دەسەدى، ەندەشە، ەگەر ول ءبىر ادەمى كوزەنى جاساپ شىعارسا، وندا ول مۇندايدىڭ ەكىنشىسىن دە، ءۇشىنشىسىن دە، ءتىپتى ءجۇز شاقتىسىن دا جاساي الادى عوي. مۇنى ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، سەنورا گەرسوگينيا ءوز ءبيبىم سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايادان ەش تە ءبىر كەم ەمەس.
دون كيحوت گەرسوگينياعا قاراپ بىلاي دەدى:
— مىنا ءبىر جايدى قاپەرگە الىپ قويىڭىز، مارتەبەلى حانىم: بىردە ءبىر كەزبە رىساردا تاپ مىنا مەندەگىدەي سويلەمپاز ءارى قالجىڭباس اتقوسشى بولعان ەمەس؛ ەگەر وزىڭىزگە، جوعارى مارتەبەلى سەنورا، كەم دەگەندە بىرنەشە كۇن قىزمەت ەتكەنىمدى حوش كورسەڭىز، وندا بۇعان ءىس جۇزىندە كوزىڭىز جەتەر ەدى.
گەرسوگينيا بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— مەيىربان سانچونىڭ ءازىلقويلىعى ماعان ابدەن ۇنايدى؛ بۇل ونىڭ اقىلسىز ەمەستىگىنىڭ ايعاعى، — توپاستاۋ ادامدار، مۇنى ەندى ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي، سەنور دون كيحوت، ءازىل مەن قالجىڭعا جوق كەلەدى، ال مەيىربان سانچو — ءازىلقوي ءارى قالجىڭباس بولسا، وندا مەن ونى تاپ وسى ءقازىر اقىلمان دەپ تانۋعا بارمىن.
— سونداي-اق، مىلجىڭ دەپ، — دەپ قوسىپ قويدى دون كيحوت.
— وندا تىپتەن جاقسى، — دەپ ءىلىپ اكەتتى گەرسوگ. — ەرەكشە زەردەلىلىك سوزگە ساراڭدىقپەن ۇيلەسىم تاپپايدى. ال، ءقازىر ەندى، كوپ ءسوزدى قويىپ، ءسىزدى، داڭقتى قايعىلى بەينە رىسارى...
— ارىستان رىسارى دەۋ كەرەك، شاراپاتتى مىرزام، — دەپ قىستىرىلا كەتتى سانچو، — بەينەلەر مەن بەينەلەۋلەر دەگەننىڭ ءبارى ءبىتتى، ەندى قالعانى تەك ارىستاندار عانا.
— سونىمەن، ءسىزدى، سەنور ارىستان رىسارى، قامال-سارايىما شاقىرام، — دەپ ءسوزىن جالعادى گەرسوگ، — بۇل ارادان ول ونشا قاشىق ەمەس، ول جەردە ءوزىڭىز سەكىلدى اسا قادىرمەندى ادامدار كورۋگە لايىقتى قوناقجايلىلىقتىڭ جانە بىزگە قوناققا كەلىپ تۇراتىن كەزبە رىسارلارعا گەرسوگينيا ەكەۋىمىز كورسەتەتىن مەيماندوستىقتىڭ شۋاعىنا شومىلاتىن بولاسىز.
بۇل ەكى ارادا سانچو مىرزاسىنىڭ ەرىن جونگە كەلتىرىپ، ايىلىن جاقسىلاپ تارتىپ تا ۇلگەرگەن-دى، ودان سوڭ دون كيحوت روسينانتقا، گەرسوگ ءوزىنىڭ سايگۇلىگىنە وتىردى، گەرسوگينيا بولسا، ەكەۋىنىڭ اراسىنان تابىلا كەتتى، ءسويتىپ ءبارى قامال-سارايعا قاراي قوزعالدى. گەرسوگينيا، الايدا، سانچوعا وزىمەن قاتار جۇرۋگە ءامىر ەتتى، ويتكەنى ونىڭ اسەرلى اڭگىمەسى وعان ايتىپ جەتكىزگىسىز قۋانىش سىيلايتىن. سانچو كوپ جالىندىرعان جوق، ۇشەۋدىڭ ورتاسىنا سىنالانىپ ەندى دە، ءتورتىنشى سۇحباتتاس قاقىندا ورتاق اڭگىمەگە ارالاسا باستادى، — گەرسوگ پەن گەرسوگينيا بۇعان قاتتى ىرزا بولدى، ويتكەنى ولار كەزبە رىسار مەن ونىڭ اۋزى تىنىم تاپپايتىن اتقوسشىسىن قوناق ەتەتىن جاعدايدىڭ تاپ كەلگەنىن وزدەرى ءۇشىن توتەنشە ءبىر ساتتىلىككە بالاپ ەدى.
ءحححى تاراۋ
بۇل تاراۋدا نە قيلى كەرەمەت وقيعالار باياندالادى.
سانچونىڭ قۋانىشى شەكسىز بولاتىن، ويتكەنى گەرسوگينيانىڭ ءىلتيپاتىنا ىلىككەنىندە ءشۇباسى جوق-تى، وسى سەبەپتى ونىڭ قامال-سارايىندا دون دەگو قوجالىعى مەن باسيلونىڭ ۇيىندەگىدەي مىرعامعا باتۋدان ءۇمىتتى ەدى؛ ول جان راقاتىن كەشكەندى ۇناتاتىن، ال ءومىردىڭ قىزىعىن كورىپ قالۋعا مۇمكىندىك جاسايتىن سونداي ءبىر ءسات كەزدەسسە، ايدارىنان شاپ بەرىپ ۇستاي الاتىن.
ودان ءارى حيكايادا بىلاي دەلىنەدى: وسى شوعىر جازعى سارايعا، باسقاشا ايتقاندا، قامال-سارايعا جاقىنداماستان ءبىراز بۇرىن ىلگەرى وزىپ كەتكەن گەرسوگ ەرتەرەك بارىپ، مالايلارىن جيناپ، دون كيحوتتى قالاي قارسى الۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ءتيىستى ءتارتىپ بەرگەن ەدى، ءسويتىپ دون كيحوت گەرسوگينيامەن بىرگە قامال-ساراي قاقپاسىنا كەلىپ جەتكەن كەزدە قارسى الدىنان ادەمى القىزىل اتلاستان تىگىلگەن، ەتەگى توبىققا دەيىن جەتەتىن، ادەتتە تاڭعى كيىم-كەشەك دەپ اتالاتىن كيىمى بار، الدە مالاي ما، الدە اتشى ما، ەكى جىگىت شىعىپ، انە-مىنە دەگەنشە بولماي ونى اتىنان كوتەرىپ ءتۇسىردى دە:
— مارتەبەلى مىرزا، راقىمشىلىق جاساپ گەرسوگينيانىڭ اتتان تۇسۋىنە جاردەمدەسىپ جىبەرسەڭىز، — دەدى.
دون كيحوتتىڭ جاردەمدەسكىسى كەلگەن، ءبىراق سول ارادا گەرسوگينيا ەكەۋىنىڭ اراسىندا ۇزاققا سوزىلعان سىپايىگەرشىلىك “ءسىز-بىز” باستالدى دا كەتتى؛ الايدا، گەرسوگينيا ءوز دەگەنىنەن قايتپاي، اتىنان تەك گەرسوگتىڭ كومەگى ارقىلى عانا تۇسەتىنىن ايتىپ تۇرىپ الدى، ويتكەنى مۇنداي داڭقتى رىساردى بەكەردەن-بەكەر مازالاۋعا ءوزىمدى لايىق سانامايمىن، دەدى. اقىر سوڭىندا گەرسوگ بەرمەن جاقىنداپ، زايىبىنىڭ اتتان تۇسۋىنە كومەكتەستى؛ ءسويتىپ، ءبارى دالاداي كەڭ ىشكى اۋلاعا كىرگەن كەزدە سۇپ-سۇيكىمدى ەكى قىز جۇگىرىپ كەلىپ دون كيحوتتىڭ يىعىنا كوز جاۋىن الاتىن القىزىل مانتيانى جاپتى، سول بويدا-اق گالەرەيا بىتكەننىڭ بارىندە ەركەك-ايەلى ارالاس مالايلار پايدا بولا كەتىپ، قاتتى داۋىستاپ:
— حوش كەلدىڭىز، كەزبە رىسارلىقتىڭ قۋانىشى مەن ماقتانىشى! — دەسىپ شۋلاسا باستادى.
سونىمەن ءبىر مەزگىلدە ولاردىڭ بارلىعى نەمەسە بارلىعى دەرلىك گەرسوگ پەن گەرسوگينياعا جانە دون كيحوتقا قۇتىلارىنداعى حوش ءيىستى سۇيىقتىقتى بۇركىپ جاتتى، بۇعان دون كيحوت كەرەمەتتەي ايران-اسىر بولدى. وسى ارادا ول ءوزىنىڭ جالعاندىقتان اۋلاق، شىن مانىندەگى ناعىز كەزبە رىسار ەكەنىنە اقي-تاقي كوز جەتكىزىپ، سوعان كامىل سەنىپ تە قالدى، ويتكەنى وتكەن زامانداردا وسىنداي رىسارلارعا جۇرت قانداي قۇرمەت-قوشەمەت كورسەتسە، — ال مۇنىڭ جايى وعان رومانداردان جاقسى ءمالىم-دى، — وزىنە دە ءدال سونداي قۇرمەت-قوشەمەت كورسەتىلىپ جاتقان-دى.
سۇر جورعاسىن قاقپا سىرتىنا تاستاپ، گەرسوگينيانىڭ سوڭىنان ەرگەن سانچو قامال-سارايعا ءوتىپ كەتكەن، ءبىراق شامالىدان كەيىن ەسەگىن جالعىز قالدىرعانىنا وپىنا باستادى، سويتكەن سوڭ گەرسوگينيانى قارسى الۋعا شىققان الدەبىر جاسامىس دۋەنياعا جاقىنداپ، وعان بىلاي دەپ سىبىرلادى:
— سەنورا گونسالەس، نەمەسە قالاي اتاۋشى ەدى ءوزىڭىزدى...
— مەنىڭ ەسىمىم — دونيا رودريگەس دە گريحالبا، — دەپ جاۋاپ قاتتى دۋەنيا. — جايشىلىق پا، قۇرمەتتىم؟
سانچو وعان بىلاي دەدى:
— ماعان مىناداي ءبىر جاقسىلىق جاساپ جىبەرسەڭىز دەمەكشى ەم: قامال-ساراي قاقپاسىنىڭ سىرتىنا شىقساڭىز، — وندا مەنىڭ سۇر ەسەگىم تۇر، مىنە، سونى، راقىمشىلىق جاساپ، اتقوراعا كىرگىزىپ قويۋعا ءامىر ەتسەڭىز، ءجا بولماسا ءوزىڭىز اپارا قويساڭىز: ەسەگىم بايعۇس ءوزى سونداي ۇرگەلەك، سوندىقتان قانداي جاعدايدا دا جاپادان-جالعىز قالا المايدى.
— مالايى سەكىلدى مىرزاسى دا وسىنشا ادەپتى بولسا، جەتىسكەن ەكەنبىز! — دەپ سالدى دۋەنيا. — جوعالت كوزىڭدى بۇل جەردەن، باۋىرىم، — سەنىڭ دە، مۇندا سەنىمەن بىرگە كەلگەننىڭ دە تەزىرەك قاراڭ باتسىن، — ءوز ەسەگىڭدى ءوزىڭ كۇت، بۇل قامال-سارايداعى دۋەنيالار ونداي ىسپەن اينالىسپايدى.
— ءوللا-بىللا، شىن ءسوزىم، — دەدى سانچو قارسىلىق ءبىلدىرىپ، — مىرزامنىڭ ايتقان ءبىر اڭگىمەسىنەن، — ول ءوزى نە قيلى حيكايانى كوپ بىلەدى، ول جاعىنان وعان تەڭ كەلەر ەشكىم جوق، — لانسەلوت
بريتانيادان كەلىپ جەتكەن شاقتا:
قامقور بولدى فرەيلينالار وعان،
ال سايگۇلىگىنە — پرينسەسسالار،
دەگەنىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىگەم، ال مەنىڭ ەسەگىمدى سەنور لانسەلوتتىڭ ماستەگىمەن سالىستىرۋ تىپتەن وبال عوي.
— اڭگىمە بىلاي، باۋىرىم، — دەدى دۋەنيا، — ەگەر سەن قىلجاقباس بىرەۋ بولساڭ، وندا الگىندەي ءازىلسىماقتارىڭدى سوندايدى ۇناتاتىندارعا جانە سوعان اقشا تولەيتىندەرگە بارىپ ايت، ال مەنەن الاتىنىڭ فيگا31 عانا.
— ەندەشە، تىپتەن جاقسى، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، فيگاڭىز بابىمەن پىسىپ-جەتىلگەن سەكىلدى عوي، ولاي دەيتىنىم، جاس شاماسى جاعىنان ول، مەنىڭشە، وزىڭىزبەن تۇيدەي قۇرداس سياقتى.
— ارسىز يت! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى اشۋ قىسقان دۋەنيا. — جاسپىن با، جاسامىسپىن با — بۇل جايىندا قۇدايدىڭ الدىندا عانا ەسەپ بەرەم، سەن سياقتى الاياققا، بوق ساسىعان بىرەۋگە ەمەس!
ونىڭ اشىنعاننان شىققان اششى داۋىسىن گەرسوگينيا دا ەستىپ، جالت قاراپ، ىزاعا بۋلىققان دۋەنيانىڭ كوزىنە قان تولىپ كەتكەنىن كورىپ، نە بولعانىن سۇرادى.
— نە بولسىن، مىنا بۇزاقى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دۋەنيا، — قاقپانىڭ سىرتىندا قالدىرعان ەسەگىمدى اتقوراعا الىپ بار دەپ ماعان قادالدى دا قالدى، قايداعى ءبىر لانسەلوتقا قاي جەردە قىزمەت ەتىپ جۇرگەنى بەيمالىم قايداعى-جايداعى فرەيلينالاردى مىسالعا كەلتىرىپ، سول كەزدە دۋەنيالار ونىڭ سايگۇلىگىنە قامقورلىق جاساپ جاتقان ەدى، دەپ ساندىراقتادى، مۇنىڭ ءبارى از بولعانداي، مەنى كەمپىر دەپ كەمسىتتى.
— ءوز باسىم مۇنى قورلاۋدىڭ ەڭ اۋىرى دەپ باعالار ەم، — دەپ
قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا.
سوسىن سانچوعا قاراپ بىلاي دەدى:
— دونيا رودريگەستىڭ ءالى جاس ەكەنىن قاپەرىڭە ال، قۇرمەتتى سانچو، جامىلعى جامىلىپ جۇرگەنى — ەگدە تارتقاندىعى ەمەس، جۇرت ءوزىن قۇرمەت تۇتسىن دەگەنى جانە ءداستۇر تالابى.
— ونى ادەيى رەنجىتۋ ءۇشىن الدەنە دەسەم، بۇل دۇنيەدەن باقىت تاپپاي-اق وتەيىن، — دەپ سويلەپ كەتتى سانچو. — ول كىسىگە الگىنى ايتقان جالعىز عانا سەبەبىم: ەسەگىمدى سونداي جاقسى كورەم، سوندىقتان ونى مىنا سەنورا دونيا رودريگەس سەكىلدى مەيىرىمدى جاننىڭ قامقورلىعىنا سەنىپ تاپسىرۋعا بولادى-اۋ دەپ ويلاعام.
دون كيحوت مۇنىڭ ءبارىن ەستىپ تۇرعان-دى.
— سانچو! وسى جەردە وسىنداي اڭگىمە ايتۋدىڭ ءجونى بار ما؟ — دەدى ول اقىرى.
— سەنور! — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — قاي جەردە جۇرسە دە ادام ءوز زارۋلىگى جايىندا اڭگىمە قىلادى: تاپ وسى جەردە مەن ەسەگىمدى ەسىمە الدىم، سوسىن تاپ وسى جەردە سول جايىندا اڭگىمە ەتتىم، ال ەگەر ونى اتقورادا ەسىمە السام، وندا اتقورادا دا اڭگىمە قىلار ەم.
گەرسوگ بۇعان مىناداي لەبىز ءبىلدىردى:
— سانچو اقىلعا قونىمدى ءسوز ايتتى جانە ونىڭ ەشقانداي كىناسى جوق. ەسەك جەمنەن كەندە بولمايدى، سوندىقتان سانچو ەشتەڭەگە الاڭداماي-اق قويسىن: وزىنە قانداي كۇتىم جاسالسا، ەسەگىنە دە سونداي كۇتىم جاسالادى.
دون كيحوتتان باسقانىڭ ءبارىن كوڭىلدەندىرگەن وسى اڭگىمەدەن كەيىن، وعان باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلۋگە ۇسىنىس جاسالىپ، ونى قابىرعالارىنا ايرىقشا باعالى قامقا جانە التىن تالشىعى ارالاستىرا توقىلعان كىلەمدەر ىلىنگەن زالعا وتكىزدى؛ التى قىز كەلىپ ساۋىت-سايمانىن شەشىپ، وعان پاج32 سەكىلدى قىزمەت كورسەتە باستادى، — جۇرتتىڭ ءبارى ءوزىن شىن مانىندەگى كەزبە رىسار دەپ ويلايتىنىنا كوزى جەتىپ، كوڭىلى سەنۋى ءۇشىن دون كيحوتقا قانداي كۇتىم جاساپ، نە ىستەۋ كەرەگىن گەرسوگ پەن گەرسوگينيا ولارعا الدىن-الا ۇيرەتىپ، كۇنى بۇرىن قۇلاققاعىس ەتىپ قويعان ەدى. ساۋىت-سايماننان ارىلعان، تىريعان ارىق، ۇزىنتۇرا، ەبەدەيسىز، ەكى ۇرتىنىڭ قابىسىپ قالعانى سونشا، قۇددى ىشكى جاعىنان ءبىر-بىرىن ءسۇيىپ جاتقانداي كورىنەتىن دون كيحوتتىڭ ۇستىندە تەك تۇيە ءجۇن كامزولى مەن قۋىقتاي شاروۆارى عانا قالعان-دى، بۇل كەسپىرىنىڭ كۇيكى كورىنگەنى سونشا، ەگەر قىزدار بايقاۋسىز كۇلىپ قويماۋعا بارىن سالماسا (بۇل جونىندە قوجايىندارىنان ولار ارنايى نۇسقاۋ العان)، وندا ەندىگى كۇلكىدەن ىشەك-سىلەلەرى قاتقان دا بولار ەدى.
بۇدان كەيىن قىزمەتشى قىزدار جەيدەسىن اۋىستىرۋ ءۇشىن ونىڭ تىر جالاڭاش شەشىنۋىن ءوتىندى، ءبىراق ول بۇعان ۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق ءبىلدىرىپ، كەزبە رىسارعا جۇرەكتىلىك قانداي جاراسىمدى بولسا، ادەپتىلىك تە سونداي ۇيلەسىمدى قاسيەت ەكەنىن ءمالىم ەتتى. ايتكەنمەن، ول سانچوعا تازا جەيدەنى الۋعا ءامىر ەتىپ، ونىمەن بىرگە ءساندى جينالعان توسەك تۇرعان باسقا بولمەگە كىرىپ كىلتتەنىپ الدى دا، جەيدەسىن اۋىستىرىپ كيدى؛ سانچومەن وڭاشا قالعان دون كيحوت وعان بىلاي دەدى:
— جاڭا تۋعان سايقىمازاق، باياعىدا تۋعان سۋ مىي، قانە جاۋاپ بەر: قالاي قۇرمەتتەۋگە دە لايىق قادىرمەندى دۋەنيانىڭ ارىن توگۋگە، قورلاۋعا قالاي عانا ءداتىڭ باردى؟ ەسەگىڭدى ەسكە تۇسىرەتىن باسقا قولايلى ۋاقىت تاپپادىڭ با جانە ءوزىمىزدى وسىنشا قوناقجايلىق كورسەتىپ قارسى الىپ جاتقان سەنورلار كولىگىمىزدى قاراۋسىز قالدىرادى دەپ ويلاپ پا ەڭ؟ قۇداي اقى، سانچو، وزىڭە ءوزىڭ يە بولساڭشى، يىرىلگەن ءجىبىڭدى كوزگە كورسەتە بەرمەسەڭشى، ايتپەسە دەريەۆنيالىق قارابايىر ماتا ەكەنىڭدى جۇرت بىردەن بايقاپ قويادى عوي. ەسىڭدە ۇستاعىن، كۇناكار پەندە، مالايى نەعۇرلىم ىزەتتى جانە ونەگەلى بولسا، مىرزاسى دا سوعۇرلىم زور قۇرمەتكە يە بولادى، سونداي-اق ءپرينستىڭ باسقا ادامداردان ايىرماشىلىعىن اڭعارتىپ تۇراتىن باستى قاسيەتىنىڭ ءبىرى — ءوزى قانداي كەلىستى كورىنسە، مالايلارىنىڭ دا سونداي كەلىستى كورىنەتىنى. سەن دە ءبىر سور بولدىڭ عوي ماعان، ءپاتۋاسىز-اي! اپىراي، جۇرت ءوزىڭدى اڭگۇدىك مۇجىق، داراقى سايقىمازاق دەپ تاپسا، مەنى دە الاياققا ءارى الدامشىعا جوريتىنىن قالاي عانا تۇسىنبەيسىڭ؟ جوعا، ونىڭ جارامايدى، دوستىم سانچو، وندايدان اۋلاق بول. مىلجىڭداۋ مەن قالجىڭداۋدىڭ شەگىن بىلمەيتىندەر جازا باسقان العاشقى ادىمىندا-اق جۇرەك اينىتار قۋىس كەۋدە قىلجاقباسقا اينالىپ شىعا كەلەدى. اۋزىڭا يە بول. اۋزىڭنان شىعارماس بۇرىن ءار ءسوزىڭدى مولشەرلەپ، بەزبەندەپ ال، سونداي-اق، مىنە، اقىر سوڭىندا، جاراتقان يەمىزدىڭ جاردەمىمەن جانە ءوزىمنىڭ ايبىنىممەن داڭقىمىزدى اسىرىپ، داۋلەتىمىزدى تاسىتاتىن جەرگە تاپ بولىپ تۇرعانىمىزدى قاپەرىڭدە ۇستا.
مىرزاسىنىڭ بۇيرىعىن بۇلجىتپاي ورىنداۋ ماقساتىندا سانچو اۋزىنا قاقپاق قويۋعا، ەندىگى جەردە ورىنسىز ءارى ويلانباي ايتىلعان ءبىر ءسوز اۋزىنان شىقسا ءتىلىن كەسىپ تاستاۋعا ۋاعدا بەردى؛ ەندى ەشتەڭەگە الاڭداماڭىز: مەنىڭ مىنەز-قۇلقىما قاراپ نەعىلعان ادام ەكەنىمىزدى ەشكىم سەزبەيتىن بولادى، دەدى.
دون كيحوت كيىمىن اۋىستىردى، سەمسەرىن بەلىنە بايلادى، يىعىنا القىزىل مانتيانى ءىلدى، قىزمەتشىلەر ۇسىنعان جاسىل اتلاس بەرەتتى باسىنا كيدى، ءسويتىپ وسىنداي كەيىپتە كەڭ زالعا شىقتى: مۇندا ونى ەكى قاتارعا ءتىزىلىپ، قول شاياتىن ساۋىت ۇستاعان قىزدار توسىپ تۇر ەدى؛ وسىناۋ سالت-جورالعىنىڭ ءبارى تولىپ جاتقان يىلىپ-بۇگىلۋ جانە باسقا دا راسىمدەرمەن قوسا قابات اتقارىلدى. ودان سوڭ دون كيحوتتى قامال-ساراي يەلەرى كۇتىپ وتىرعان اسحاناعا ەرتىپ بارۋ ءۇشىن سارايدىڭ اعا مالايى باستاعان ون ەكى پاج كەلدى. دون كيحوتتى اينالا قورشاپ العان پاجدار ونى سالتاناتتى تۇردە جانە مەيلىنشە زور قۇرمەتپەن داستارقانى كوز جاۋىن الارداي جايناپ تۇرعان، ءبىراق بار بولعانى ءتورت-اق ادامعا ارناپ جايىلعان، ەكىنشى ءبىر زالعا وتكىزدى. تابالدىرىق الدىنان ونى گەرسوگ، گەرسوگينيا جانە دارەجەلى ءبىر سۆياششەننيك قارسى الدى؛ بۇل ءوزى مۇراگەرلىك بيلىككە يە بولۋ قۇقى بار كنيازداردا ءدىني تالىمگەر قىزمەتىن اتقاراتىندار ساناتىنداعى، ءوزى كنياز بوپ جارالماعاندىقتان تۋا ءبىتتى كنيازداردى وسى اتاققا قالاي لايىق بولۋدى ۇيرەتۋگە قاۋقارسىزدار ساناتىنداعى، رۋحاني تايازدىقتارىن جوعارى لاۋازىمدى ادامداردىڭ زاڭعار بەينەسىنىڭ ولشەمىنە اينالدىرۋعا تىرىسىپ باعاتىندار ساناتىنداعى، رۋحاني شاكىرتتەرىن قاناعاتشىلدىققا ۇيرەتەم دەپ ءجۇرىپ ولاردى تاس ساراڭعا اينالدىراتىندار ساناتىنداعى سۆياششەننيك ەدى، — ەرلى-زايىپتى گەرسوگتارمەن بىرگە دون كيحوتتىڭ الدىنان شىققان دارەجەلى سۆياششەننيكتىڭ ادامي بەينەسى، اسىلى، وسىنداي بولسا كەرەك. گەرسوگ دون كيحوتقا ورىندى توردەن ۇسىندى، اناۋ اۋەلدە تارتىنشاقتاعانىمەن، اقىرى امالسىز كوندى. دون كيحوتتىڭ قارسى الدىنا ءدىني تالىمگەر جايعاستى، گەرسوگ پەن گەرسوگينيا ونىڭ وڭ جانە سول جاعىنان ورىن الدى.
سول ارادا تۇرعان سانچو مىناداي اقسۇيەك ادامداردىڭ مىرزاسىنا كورسەتىپ جاتقان قۇرمەتىنە اڭ-تاڭ بوپ اڭتارىلا قاراپ قالدى؛ دون كيحوتتى تورگە وتىرۋعا كوندىرۋ ءۇشىن گەرسوگتىڭ قانشا اۋرەگە تۇسكەنىن كورگەن ول:
— مىرزالار رۇقسات ەتسە، ءبىر جولى سەلومىزدا ۇستەل باسىنا وتىرۋ جايىندا ايتىس تۋا قالعاندا نە بولعانىن ايتىپ بەرەيىن، — دەدى.
بۇل ءسوزدى ەستىگەندە دون كيحوت سەلك ەتە قالدى، — شاماسى، سانچو ورەسكەل بىردەڭەنى بىلش ەتكىزە مە دەپ قاۋىپتەنسە كەرەك. سانچو وعان كوز تاستاپ، ءبارىن تۇسىنە قويدى دا، بىلاي دەدى:
— اۋا جايىلىپ كەتەدى-اۋ نەمەسە قولايسىز بىردەڭە ايتىپ قويادى-اۋ دەپ قورىقپاڭىز، مارحاباتتى مىرزام، كوپ پە الدە از با، ماقتاپ پا الدە داتتاپ پا — قالاي سويلەۋىم كەرەكتىگى جونىندە ماناعى ايتقان كەڭەسىڭىزدى ءالى ۇمىتا قويعان جوقپىن.
— ونداي نارسە ەسىمدە جوق، — دەدى دون كيحوت، — نە ايتقىڭ كەلسە دە ايتا بەر، تەك قىسقا سويلە.
— ەندەشە، — دەپ ءسوزىن جالعادى سانچو، — سىزدەرگە اقيقات شىندىقتى ايتىپ بەرگىم كەلەدى، ونىڭ ۇستىنە، وسى ارادا وتىرعان دون كيحوت مىرزا ءبارىبىر وتىرىك ايتۋىما جول بەرمەيدى.
— ماعان سالساڭ، سانچو، — دەپ ءىلىپ اكەتتى دون كيحوت، — وتىرىكتى قانشا سۋقيتقىڭ كەلسە دە سۋقيتا بەر، ساعان قوي دەمەيمىن، ءبىراق الدىمەن نە ايتاتىنىڭ جايىندا ويلانىپ ال.
— ويلانعاندا قانداي، ابدەن ءيىن قاندىردىم، جەتى رەت ولشەدىم، تەك سەگىزىنشىدە عانا كەسىپ وتىرمىن جانە بۇعان ءقازىر-اق كوزىڭىز جەتەدى.
— مىنا مۇنداردى قۋىپ جىبەرگەندەرىڭىز جاقسى بولاتىن ەدى، ايتپەسە ونىڭ نە جايىندا وتتايتىنىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى، — دەدى دون كيحوت ءۇي يەلەرىنە.
— كۇيەۋىمنىڭ ومىرىمەن انت ەتەيىن، — دەدى گەرسوگينيا، — سانچو جانىمنان ءبىر ادىم دا جىراق كەتپەيدى. ونى سونداي جاقسى كورەم جانە وتە اقىلدى ادام دەپ بىلەم.
— لايقاتتى بولماسام دا، ءوزىم جايىنداعى جىلى ءسوزىڭىز ءۇشىن، مارتەبەلى حانىم، قۇداي اقىل-ەسىڭىزدى سەرىك قىپ ءجۇز جاساۋعا جەتكىزسىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — ال، ايتايىن دەگەنىم مىناۋ ەدى. سەلومىزداعى ءبىر يدالگو قوناققا كىسى شاقىرادى، ال ءوزى وتە باي جانە تەكتى تۇقىمنان شىققان ادام ەدى، سەبەبى الاموس دە مەدينا دەل كامپو تۇقىمىنان بولاتىن جانە دونيا مەنسيا دە كينونەسكە ۇيلەنگەن-دى، ال بۇل اۋليە ياكوۆ وردەنىنىڭ رىسارى الونسو دە مارانوننىڭ قىزى-تۇعىن، سول الونسو اقىرى ەررادۋردا سۋعا كەتىپ ءولدى عوي، ال بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن سونىڭ قىرسىعىنان سەلومىزدا شاتاق شىققانى بار، ەستۋىمشە، وعان مىرزام دون كيحوت تا ارالاسقان ەدى جانە سول شاتاقتىڭ تۇسىندا ۇستا بالباسترونىڭ بالاسى توماسيلو ساندالباي سوققىعا جىعىلعان بولاتىن. ال، ايتىڭىزشى، قادىرمەندى مىرزام، وسى وتىرىك پە ەندى؟ قۇداي ءۇشىن، شىن دەڭىزشى، ايتپەسە سەنورلاردىڭ مەنى سۋايت دەپ، وتىرىكشى دەپ ويلاپ قالۋى مۇمكىن.
— وسى ۋاقىتقا دەيىن سەنى وتىرىكشىدەن گورى سۋايتقا كوبىرەك ۇقساتىپ ەدىم، — دەپ تالىمگەر سوزگە كيلىكتى، — ايتكەنمەن، كەيىن كىم بوپ شىعاتىنىڭدى بىلە الماي وتىرمىن.
— سەن سونشالىقتى كوپ ەسىمدى اتايسىڭ، سانچو، سونشالىقتى كوپ نىشاندى العا تارتاسىڭ، — دەدى دون كيحوت، — سوندىقتان، شاماسى، شىندىقتى ايتىپ تۇرعان شىعارسىڭ، ونى مويىنداماسقا لاجىم جوق. الايدا اڭگىمەڭدى ارمەن جالعا جانە قىسقارتىپ ايت، ايتپەسە قالاي باستاعانىڭا قاراعاندا، مىنا تۇرىڭمەن ەكى كۇن بويى ايتساڭ دا اياعىنا جەتكىزە المايتىن سەكىلدىسىڭ.
— جو-جوق، ماعان قۋانىش سىيلاعىسى كەلسە، قىسقارتپاسىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى گەرسوگينيا، — كەرىسىنشە، ەگەر شىنىمەن قاجەت بولسا، ءتىپتى التى كۇن بويى ايتسا دا، ءوز بىلگەنىنشە ايتا بەرسىن، ەسەسىنە بۇل مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ باقىتتى كۇندەر بوپ قالادى.
— سونىمەن، مارحاباتتى مىرزالار، — دەپ ءسوزىن جالعادى سانچو، — جاڭاعى يدالگونى مەن ءوزىم بەس ساۋساعىمداي بىلەم، سەبەبى ونىڭ ءۇيى مەنىڭ ۇيىمنەن قول ۇسىنىمداي عانا جەردە، ءسويتىپ، ەندى ول، الگىندە ايتىلعانداي، ۇيىنە ءبىر اق جۇرەك كەدەي شارۋانى قوناققا شاقىرادى عوي.
— تەزدەت، شىراعىم، — دەپ سۆياششەننيك ونى ءبولىپ جىبەردى، — ەگەر وسىلاي جالعاستىرا بەرسەڭ اقىرزامان ورناعانشا دا ايتىپ بىتپەسسىڭ.
— قۇداي قۋات بەرسە، ودان الدەقايدا ەرتە ۇلگەرەرمىن، — دەپ شورت كەستى سانچو. — ايتايىن دەگەنىم، ءسويتىپ شارۋا الگى اتالعان يدالگونىڭ ۇيىنە قوناققا كەلمەي مە ەندى؛ دۇنيەدەن ءوتىپ تە كەتتى عوي ول، الگى يدالگونى ايتام، توپىراعى تورقا بولعىر، انا دۇنيەگە كادىمگى اۋليە ادام سەكىلدى اتتانىپتى دەسەدى، راس، مەن ءوزىم كورگەن جوقپىن، ول كەزدە تەمبلەكەدە ءشوپ شاۋىپ جۇرگەم...
— قۇداي اقى، بالام، تەمبلەكەدەن مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك قايتىپ ورالشى جانە يدالگونى جەرلەۋگە قاتىسپاي-اق قويشى، ايتپەسە سەن ايتىپ بىتكەنشە بىرەۋىمىزدى جەرلەپ تە قويۋى عاجاپ ەمەس.
— ءسويتىپ، ەندى، — دەپ سانچو ءسوزىن جالعادى، — ەكەۋى ۇستەل باسىنا وتىرماقشى بولادى، — ەكەۋى دە كۇنى كەشەگىدەي كوز الدىمدا...
سانچونىڭ اڭگىمەسىندەگى شەگىنىستەر مەن ىركىلىستەر تالىمگەردىڭ جىنىن كەلتىرە بەرگەنىنە ەرلى-زايىپتى گەرسوگتاردىڭ ايىزى قانىپ، ودان وزگەشە ءبىر راقات تاۋىپ وتىردى، ال دون كيحوتتىڭ زىعىردانى قايناپ، قانى باسىنا شاپشىدى.
— ايتايىن دەگەنىم، — دەپ سانچو ءسوزىن جالعاستىرا ءتۇستى، — ءسويتىپ، ەندى ۇستەل باسىنا جايعاساتىن دا كەز كەلەدى عوي، ءبىراق سول ارادا شارۋا توردەگى ورىنعا يدالگونىڭ ءوزى وتىرۋى كەرەگىن ايتىپ قويمايدى، ال يدالگو بولسا شارۋانىڭ وتىرعانى ءجون ەكەنىن ايتىپ قويمايدى، ءوز ۇيىندە ءوزى بەلگىلەگەن ءتارتىپ ورىندالۋعا ءتيىس ەكەنىن العا تارتادى؛ الايدا شارۋا كىشىپەيىلدىلىگى مەن كورگەندىلىگىن بايقاتىپ قالعىسى كەلىپ، تابانداپ تۇرىپ الادى؛ اقىر سوڭىندا يدالگو اشۋلانىپ كەتەدى دە، شارۋانى يىعىنان قاپسىرا ۇستاپ، توردەگى ورىنعا كۇشپەن وتىرعىزىپ: “ءاي، وتىرساڭشى، سەن كەششە! قاي جەرگە جايعاسپايىن مەيلى، مەنىڭ ورنىم ءبارىبىر ءتور سانالادى عوي!” دەپتى. مىنە، اڭگىمەمنىڭ بارى وسى، ادىلىنە كەلسەك، مۇنىڭ ورىندى جەرىندە ايتىلعانىنا كامىل سەنىمدىمىن.
دون كيحوتتىڭ بەتى قىزىل تەڭبىلدەنىپ كەتتى، قوڭىرقاي تارتقان وڭىنەن بۇل انىق كورىنىس بەرىپ تۇردى؛ سانچونىڭ يشاراتىن دون كيحوتتىڭ بەك جاقسى تۇسىنگەنىن سەزگەن، سوندىقتان اتقوسشىسىمەن قوسا وزدەرىنە دە رەنىش ءبىلدىرىپ جۇرمەسىن دەپ قاۋىپتەنگەن ءۇي يەلەرى بۇل ەكى ارالىقتا كۇلكىنى قويىپ، بايسالدى كەيىپكە ەنگەن ەدى. اڭگىمە تاقىرىبىن وزگەرتۋ ءۇشىن جانە سانچونىڭ شاتتى-بۇتتى سوزىنە تىيىم سالۋ ماقساتىمەن گەرسوگينيا دون كيحوتتان سەنورا دۋلسينەيادان حابار الىپ تۇراسىز با، سوڭعى ۋاقىتتا وعان سىيلىققا قانشا ءداۋ مەن زۇلىمدى اتتاندىردىڭىز، ويتكەنى، ءسىرا، تالايىنا جەر قاپتىرىپ ۇلگەرگەن دە شىعارسىز، دەگەن ساۋال قويدى. دون كيحوت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنورا! باقىتسىزدىعىمنىڭ باستالعان كەزى ءمالىم بولعانىمەن، اياقتالار كەزى بەيمالىم. مەن داۋلەردى دە جەڭگەنمىن، وعان سىيلىققا جانالعىشتار مەن جاۋىزداردى دا اتتاندىرعانمىن، ءبىراق ول جادىلانىپ قويىلسا جانە سۇرقىنان ادام شوشيتىن شارۋا ايەلگە اينالدىرىلسا، ولار ونى قايدان ىزدەپ تاپپاق؟
— ءاي، بىلمەيمىن-اۋ، — دەپ سانچو پانسا سوزگە ارالاستى، — ماعان الەمدە ودان اسقان سۇلۋ جوقتاي كورىنىپ ەدى. قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، شيراقتىعى مەن سەكىرۋگە بەيىمدىگى جاعىنان كەرىلگەن ارقاندا بيلەيتىن دارشىلاردىڭ كەز-كەلگەنىن جولدا قالدىرادى. شىن ايتام، سەنورا گەرسوگينيا، ول اۋماعان مىسىق قۇساپ ماشىگە جەردەن ءبىر-اق سەكىرىپ مىنە الادى.
— سەن، نەمەنە، ونى جادىلانعان كەزىندە كورىپ پە ەڭ، سانچو؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگ.
— كورمەگەندە شە! — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — سيقىرلاۋ دەگەن پالەنىڭ قارماعىنا جۇرتتان بۇرىن مەن ىلىكپەگەندە، شايتان ىلىكسىن بە؟ جو-جوق، ول شىنىمەن-اق جادىلانعان... تۋرا ءسىز بەن ءبىز سياقتى!
داۋلەر، جانالعىشتار مەن سيقىرشىلىق جايىنداعى بۇل اڭگىمەنىڭ ءبارىن ەستىپ وتىرعان تالىمگەر مىناۋ لامانچالىق دون كيحوتتىڭ تاپ ءوزى ەكەنىن ۇقتى، ونىڭ باستان كەشكەن حيكاياسىن گەرسوگ قولىنان تاستاماي وقىپ جۇرەتىن، سول ءۇشىن تالىمگەر وعان تالاي مارتە رەنىش ءبىلدىرىپ، مۇنداي ءپاتۋاسىز نارسەلەردى وقۋ ءپاتۋاسىزدىق سانالاتىنىنا ونى سەندىرىپ باققان-دى. ەندى ءقازىر جورامالىنىڭ دۇرىستىعىنا كوزى انىق جەتكەننەن كەيىن قولما-قول اشۋ شاقىرىپ، گەرسوگقا قاراپ دولدانا سويلەپ كەتتى:
— شاراپاتتى مىرزام! مىنا بۇزىقتىڭ قيامپۇرىس ىستەرى ءۇشىن قۇدايدىڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋىڭىزگە تۋرا كەلەدى. بايقاۋىمشا، مىناۋ الگى دون كيحوت پا، دون ءدالدۇرىش پە نەمەسە تاعى قالاي اتالۋشى ەدى، ءوزىڭىز ويلايتىنداي سونشالىقتى ءبىر الىپ بارا جاتقان اۋىش ەمەس سەكىلدى، سوندىقتان ونىڭ اقىماقتىقتارى مەن ەسالاڭدىقتارىنا كوز جۇما قاراۋىڭىزعا بولمايدى.
ودان سوڭ ول دون كيحوتقا قاراي ەڭسە بۇرىپ، بىلاي دەدى:
— ال، ايتىڭىزشى، اۋمەسەر نەمە: كەزبە رىسارسىڭ دەپ، داۋلەردى جەڭىپ، جاۋىزداردى تۇتقىنعا الىپ ءجۇرسىڭ دەپ يلاندىرعان كىم ءسىزدى؟ اقىلعا كەلىڭىز دە، مىنا ءسوزىمدى ەستە ۇستاڭىز: ۇيىڭىزگە قايتىڭىز، بار بولسا بالالارىڭىزدى باعىڭىز، شارۋاشىلىقپەن اينالىسىڭىز، دۇنيە كەزىپ تەنتىرەپ، كوكتەگى تىرناعا قول سوزعاندى، تانىس-بەيتانىس ابزال جانداردىڭ كۇلكىسىنە قالعاندى قويىڭىز. بالە-جالاسى ءوز باسىنان اۋىسپاعىر كەزبە رىسارلار دۇنيەدە بولعان جانە ءقازىر دە بار دەگەندى قايدان تاپتىڭىز؟ داۋلەر — يسپانيانىڭ، جانالعىشتار — لامانچانىڭ قاي جەرىندە ءجۇر، سونداي-اق اناۋ الگى جادىلانعان دۋلسينەيالار مەن ءوزىڭىز جايىندا جازىلعان نە شۇرايلى ءپاتۋاسىز حيكمەتتەر قايدا قانەكي؟
دون كيحوت قادىرمەندى تالىمگەردىڭ ءسوزىن زەر سالا تىڭدادى، ال اناۋ ايتارىن ايتىپ ءۇنسىز قالعان كەزدە، ەرلى-زايىپتى گەرسوگتارعا دەگەن قۇرمەتىنە دە قاراماستان، ورنىنان اتىپ تۇردى دا، تۇلا بويىن كەرنەگەن اشۋ-ىزادان ءجۇزى تۇتىگىپ، سويلەپ قويا بەردى...
الايدا، ونىڭ جاۋابىنا جەكە تاراۋ ارناعان لايىق.
ءحححىى تاراۋ
ءوزىن كىنالاۋشىعا دون كيحوتتىڭ قانداي جاۋاپ قايتارعانى جايىندا، سونداي-اق ماڭىزدى دا قىزىقتى باسقا دا وقيعالار جونىندە.
سونىمەن، دون كيحوت ورنىنان اتىپ تۇردى، تۇلا بويى قالش-قالش ەتىپ، قاتتى تولقىعاننان دەمى تارىلىپ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مىنا ءوزىم كەلىپ تۇرعان شاڭىراق، مارتەبەلى ادامداردىڭ قاتىسىپ وتىرۋى، سونداي-اق ءدىني دارەجەڭىزدى قاشان دا قۇرمەت تۇتقانىم جانە ءقازىر دە قۇرمەت تۇتاتىنىم ادىلەتتى اشۋىمدى اۋىزدىقتاپ، شەكتەن شىعارماي تۇر. ەندەشە، وسى ايتقاندارىما وراي جانە جۇرتتىڭ بارىنە ءمالىم جايدى، اتاپ ايتقاندا: عالىمدار ايەل قارۋىنان، ياعني تىلدەن باسقا ەشقانداي قارۋدى قولدانا المايتىنىن قاپەردە ۇستاي وتىرىپ جانە تاپ وسى قارۋدى پايدالانا وتىرىپ وزىڭىزبەن، — ايتا كەتكەننىڭ ارتىعى جوق، سىزدەن تۇرپايى بالاعات ءسوز ەمەس، باسالقالى اقىل-كەڭەس ەستۋىم كەرەك ەدى، — تەرەزەم تەڭ جاعدايدا ايقاسقا تۇسكەلى تۇرمىن. كۇنادان ارىلتۋدى كوزدەيتىن جانە ىزگى نيەتتەن تۋىنداعان جازعىرۋعا مۇلدەم باسقا جاعداي مەن باسقا ۋاقىت قاجەت، — قالاي بولعاندا دا، مەنى ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا جانە بارىنشا قاتاڭ تۇردە ايىپتاۋ ارقىلى ىزگى نيەتتى جازعىرۋدىڭ شەڭبەرىنەن شىعىپ كەتتىڭىز، ويتكەنى بۇل ماقسات قاتىگەزدىك ەمەس مەيىرىمدىلىك ارقىلى ىسكە اسادى، وسى سەبەپتى ءمان-جايىنان مۇلدەم حابارىڭىز جوق كۇنالاردى ايىپتاي وتىرىپ، كۇناكاردى ءاي جوق، ءشاي جوق اۋىش، ءدالدۇرىش اتاندىرعانىڭىز تىپتەن ورىنسىز بوپ شىقتى. شىن مانىندە دە، مەنى اشكەرەلەپ، ماسقارالاپ، شارۋاشىلىقپەن اينالىسۋ ءۇشىن، ايەلىم مەن باللارىمدى باعىپ-قاعۋ ءۇشىن، — ال مەندە ايەل مەن بالا بار ما، ونى دا بىلمەيسىز، — ۇيىمە اتتانداندىرىپ جىبەرگىڭىز كەلەتىندەي قانداي اقىماقتىقتارىمدى كورىپ وتىرسىز، مىنە، وسىعان جاۋاپ بەرىڭىزشى؟ اپىراي، وسىلايشا توبەدەن تۇسكەندەي بوپ كەزبە رىسارلىققا ءجون-جوبا كورسەتۋ ءۇشىن، كەزبە رىسارلار جايىندا ۇزىلدى-كەسىلدى پىكىر ايتۋ ءۇشىن تالىمگەر قاقىن پايدالانىپ بىرەۋدىڭ وتباسىنان ورىن تاۋىپ الۋ، الدەنەندەي ءبىر ارزانقول پانسيوندا تاربيەلەنىپ، اۋماعى جيىرما-وتىز ميل عانا وڭىردەن الىسقا ۇزاماي ءومىر وتكىزۋ جەتكىلىكتى بولعانى ما؟ الدە، ويىن-كۇلكىدەن جەرىنىپ جيھان كەزۋ جانە ايبىندىلار عانا ماڭگىلىك داڭق وتاۋىنا كوتەرىلە الاتىن قيا بەتتەرمەن تىكە ورلەۋ — بولىمسىز شارۋا، قىزىق قۋۋمەن كۇن وزدىرۋ ما سوندا، سىزدىڭشە؟ ەگەر مەنى رىسارلار نەمەسە ايدىنى اسقان، بولىپ-تولعان شونجارلار اۋىش اتاندىرسا، وندا مۇنى ار-نامىسىمدى اياققا تاپتاۋ دەپ باعالاعان بولار ەم، ال ەندى وزدەرى ەشقاشان كەزبە رىسارلىق جولىمەن جۇرمەگەن، كورگەنىنەن كوز جازبايتىن الدەبىرەۋلەر مەنى كەماقىل دەپ جاتسا، وندا بۇعان ەشقانداي ءمان بەرمەيمىن: مەن — رىسارمىن جانە، قۇداي سونى حوش كورىپ جاتسا، دۇنيەدەن رىسار بوپ وتەمىن دە. بىرەۋلەر ىسىپ-كەبىنگەن اتاققۇمارلىقتىڭ داڭعىل جولىمەن تالتاڭدايدى، ەندى بىرەۋلەر اركىمگە ارىن ساتقان جارامساقتىق جولىمەن جورعالايدى، ۇشىنشىلەر — ەسەبى تۇگەل ەكىجۇزدىلىك جولىمەن جىلماڭدايدى، تورتىنشىلەر — شىنايى ءدىني سەنىم جولىمەن جۇرەدى، ال مەن بولسام، جۇلدىزىم بەلگىلەگەن باعدار بويىنشا كەزبە رىسارلىقتىڭ تار سوقپاعىمەن كەلە جاتىرمىن، سول ءۇشىن تىرشىلىكتەگى بارلىق جان راقاتىنان باس تارتتىم، ءبىراق ار-ۇياتىمنان باس تارتقام جوق. مەن قورلانعانداردى قورعادىم، قيسىق-قىڭىردى تۇزەتتىم، قيامپۇرىستىڭ جىنىن قاقتىم، داۋلەردى تىزە بۇكتىردىم جانە قۇبىجىقتاردىڭ مىسىن باستىم. مەنىڭ عاشىق بولۋ سەبەبىم دە ءمالىم: كەزبە رىسارلار ايتەۋىر بىرەۋگە عاشىق بولۋعا ءتيىس، ءبىراق مەن ءلاززاتقۇمار عاشىقتار ساناتىنان ەمەسپىن، مەنىڭ ماحابباتىم — سىرتتاي ۇناتىپ، سىرتتاي سۇيسىنۋدەن اسپايتىن بەيكۇنا ماحاببات. مەن قاشان دا تەك ىزگى ماقساتتار جەتەگىندە جۇرەم، اتاپ ايتقاندا: اركىمگە جاقسىلىق جاساۋدى جانە ەشكىمگە زالال تيگىزبەۋدى كوزدەيمىن. ال، ەندى نەعىلدەيسىزدەر، مەيىربان مىرزالار، اسىل تۋعان گەرسوگ پەن گەرسوگينيا، وسىلاي ويلايتىن، وسىلاي ارەكەت ەتەتىن جانە وسىلاي سويلەيتىن جاندى اقىماق دەۋگە بولا ما؟
— قۇداي اقى، جاقسى ايتتى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ەندى بار عوي، ءسىز، سەنورىم ءارى قوجايىنىم مەنىڭ، اقتالماق بوپ بوسقا اۋىز اۋىرتپاڭىز، ءبارىبىر بۇدان ارتىق ايتۋ دا، ويلاپ تابۋ دا، سەندىرۋ دە قيىن. ودان سوڭ، كەزبە رىسارلار بۇرىن بولماعان جانە ءقازىر دە جوق دەپ بوي بەرمەي تۇرعان مىنا سەنور ءوزى، اۋەلى، مۇنىڭ جايىنان بىردەڭە باعامداي ما ەكەن؟
— ال، سەن، قۇرمەتتىم، الگى دون كيحوت ارال سىيلاۋعا ۋادە ەتتى دەپ جازىلعان سانچو پانسا ەمەسپىسىڭ؟ — دەپ سۇرادى تالىمگەر.
— تاپ سونىڭ ءوزىمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — جانە بۇل ارالعا باسقالاردان كەم ەڭبەگىم سىڭگەن جوق. مەن سەكىلدىلەر، جايىندا، ادەتتە: “جاقسى ادامعا سەرىك بولساڭ جاقسى قاسيەتى جۇعىستى بولادى”، دەيدى؛ سوسىن تاعى: “سىنىقتان وزگەنىڭ ءبارى جۇعادى”، سونان سوڭ: “ايالى اعاشتىڭ كولەڭكەسى دە سايالى” دەگەن بار. مىنە، مەن دە جاقسى سەنور تاۋىپ، ەتەگىنەن ۇستادىم، وعان قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمە بىرنەشە ايدىڭ ءجۇزى بولدى، ءسويتىپ ەندى، قۇداي قوسسا، ءوزىم دە ۇزاماي سول كىسى سياقتى بوپ شىعام، وعان دا راقات، ماعان دا راقات: نە ايتاتىنى بار، ول — يمپەراتور بولادى، مەن — گۋبەرناتور بولام.
— البەتتە، دوستىم سانچو، — دەپ سول ارادا گەرسوگ ونى ءبولىپ جىبەردى، — سەنور دون كيحوتقا دەگەن قۇرمەتىمنىڭ بەلگىسى رەتىندە بوس تۇرعان اجەپتاۋىر ساپالى ءبىر ارالدى سەنىڭ قاراماعىڭا بەرەم.
— جىعىل تىزەڭە، سانچو! — دەدى دون كيحوت. — وزىڭە كورسەتكەن وسىناۋ مەيىرىم-قايىرىمى ءۇشىن شاراپاتتى مىرزامىزدىڭ اياعىن قۇش.
سانچو مۇنى بۇلجىتپاي ورىندادى؛ زىعىردانى قايناپ كەتكەن سۆياششەننيك سول ارادا ۇستەل باسىنان تۇردى دا، گەرسوگقا قاراپ بىلاي دەدى:
— شاراپاتتى مىرزام، ءدىني دارەجەم ءسىزدىڭ دە تاپ مىنا كۇناكارلار سەكىلدى ناگۇمان ەكەنىڭىزدى ايتۋعا ءماجبۇر ەتىپ تۇر. اۋ، بۇلاردىڭ ەسۋاستىعىن دەنى ساۋ، ەسى دۇرىس ادامنىڭ ءبارى بىردەي قولپاشتاي بەرگەن سوڭ بۇلار قالاي عانا ەسالاڭدانباسىن! مەيلى، بايەك بولا بەرىڭىز بۇلارعا، شاراپاتتى مىرزام، بۇلار كەتكەنشە ۇيىمدە بولا تۇرام جانە تۇزەۋگە كونبەيتىندى ايىپتايمىن دەپ تە الەككە تۇسپەيمىن.
باسقا ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاعان جانە تۇسكى اسىن دا ءىشىپ تاۋىسپاعان تالىمگەر شىعىپ جۇرە بەردى، گەرسوگتىڭ ءوتىنىش بىلدىرگەنىنە قايرىلمادى؛ شىندىعىندا، ونىڭ جوق جەردەن اشۋ شاقىرعانىنا كۇلكىسى كەلگەن گەرسوگ ونشالىقتى قيىلىپ وتىنە دە قويماعان. كۇلكىدەن تيىلعان سوڭ گەرسوگ دون كيحوتقا مىناداي اڭگىمە ايتتى:
— مەيىرىمدى مىرزا، سەنور ارىستان رىسارى، ار-نامىسىڭىزدى اپ-ادەمى قورعاپ قالدىڭىز، ەسەڭىز كەتكەن جوق، سوندىقتان ءبىر قاراعاندا جابىرلەگەندەي كورىنەتىن، ءبىراق شىن مانىندە وندايدان اۋلاق الگى سوزگە بولا كەشىرىم سۇراتۋدىڭ ءسىز ءۇشىن ەشقانداي ءمانى قالعان جوق، ويتكەنى ايەلدەر سياقتى ءدىني قىزمەتشىلەر دە ەشكىمدى جابىرلەي المايتىنىن مەنەن گورى ءوزىڭىز جاقسى بىلەسىز عوي.
— دۇرىس ايتاسىز، — دەدى دون كيحوت. — ونىڭ سەبەبى مىنادا: ءجابىر كورسەتۋگە بولمايتىن ادام باسقا بىرەۋدى جابىرلەي المايدى، ال ايەلدەردىڭ، بالالار مەن ءدىني قىزمەتشىلەردىڭ بىرەۋ وزىنە شابۋىل جاساعاندا قورعانارلىق دارمەنى جوق، سوندىقتان ولار بىرەۋ وزىنە قورلىق كورسەتتى دەپ ويلاماۋعا ءتيىس. جابىرلەۋ مەن قورلاۋدىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى مەنەن كەم بىلمەيسىز عوي، شاراپاتتى مىرزام: قورلىق — ونى كورسەتە الاتىن، كورسەتەتىن جانە كورسەتۋگە نيەتتى ادامنىڭ تاراپىنان بولادى، ال ءجابىر — كىمنىڭ تاراپىنان بولسىن كورسەتىلە بەرۋى مۇمكىن جانە وندا قورلاۋ ماقساتى بولماۋى دا ىقتيمال. سىزگە مىناداي مىسال كەلتىرەيىن: الدەبىرەۋ كوشەدە قاننەن-قاپەرسىز كەلە جاتىر دەيىك، كەنەت وعان ون بۇزاقى تاپ بەرىپ، تاياقپەن ۇرىپ-سوعا باستايدى، ال اناۋ ءوز پارىزىن ورىنداۋ ماقساتىندا سەمسەرىن سۋىرىپ الادى، ءبىراق قارسىلاستار ادام سانى جاعىنان باسىم، سول سەبەپتى ول رايىنان قايتادى، ياعني كەك الۋدان باس تارتادى، — مۇنداي ادامدى قورلىق كورگەن دەپ ەمەس، ءجابىر كورگەن دەپ اتاۋعا بولادى. وسى ويدى باسقا ءبىر مىسال ارقىلى ناقتىلاي تۇسەيىن: ءبىر ادام كەلە جاتادى، كەنەت ارت جاعىنان بىرەۋ كەلىپ تاياقپەن ۇرادى دا، سول بويدا الدى-ارتىنا قاراماي قاشا جونەلەدى، اناۋ تۇرا قۋادى، ءبىراق قۋىپ جەتە المايدى، — مىنە، تاياق جەگەن بۇل ادامدى دا قورلىق كورگەن دەپ ەمەس، ءجابىر كورگەن دەۋگە بولادى، ويتكەنى قورلىق كورسەتۋ ءۇشىن نيەت كەرەك. ال ەگەر جۇرگىنشىگە، ءاۋ باستا ءتىپتى تاسادان بولسىن، تاياقپەن تاپ بەرگەن بۇزاقى تۇرعان ورنىنان تاپجىلماي، سەمسەرىن سۋىرىپ الىپ ونىمەن بەتپە-بەت كەزدەسسە، وندا بۇل جاعدايدا تاياق جەگەن ادامدى ءبىر مەزگىلدە ءارى جابىرلەنگەن، ءارى قورلانعان دەپ تانۋعا بولادى. جابىرلەنگەنى — وعان كۇتپەگەن جەردەن شابۋىل جاسالدى، قورلانعانى — بۇزاقى ونى قورلاماق نيەت كورسەتتى، ياعني قاشىپ كەتكەن جوق، تۇرعان ورنىندا قالا بەردى. سونىمەن، قارعىس اتقىر جەكپە-جەكتىڭ قاعيدالارىنا ساي، مەن ءوزىمدى قورلاندىم دەپ ەمەس، جابىرلەندىم دەپ ەسەپتەيمىن، ويتكەنى بالالار دا، ايەلدەر دە قورلانۋ سەزىمىن باستان كەشپەۋگە ءتيىس، سول سەبەپتى ولارعا قاشا جونەلۋدىڭ دە، تۇرعان ورنىندا قالا بەرۋدىڭ دە قاجەتى جوق؛ بۇل ءدىني قىزمەتشىلەرگە دە ورتاق جاعداي، سەبەبى بىرىنشىلەرىندە دە، ەكىنشىلەرىندە دە، ۇشىنشىلەرىندە دە قارۋ-جاراق پەن ساۋىت-سايمان جوق، — ارينە، ولار قورعانۋعا مىندەتتى، ءبىراق كىمگە دە بولسىن تاپ بەرۋگە مىندەتتى ەمەس. وسى جاڭا عانا ءوزىمدى جابىرلەندىم دەپ بىلەتىنىمدى ايتقانمىن، ءبىراق ءقازىر ەندى ولاي ەسەپتەمەيمىن، ويتكەنى قورلىق كورسەتۋگە بولمايتىن ادام باسقا بىرەۋدى قورلاي المايدى، مىنە وسى سەبەپتى الگى مەيىربان ادامنىڭ سوزىنەن ءوزىمدى جابىرلەنگەندەي كورەتىن ەشتەڭە سەزىنبەۋگە ءتيىسپىن جانە سەزىنىپ تە تۇرعام جوق. ءبىر عانا وكىنىشىم، ونىڭ قاسىمىزدان كەتىپ قالعانى، — كەزبە رىسارلار بۇرىن دا بولماعان جانە ءقازىر دە جوق دەگەن ويى مەن تۇجىرىمىنىڭ قانشالىقتى قاتە ەكەنىن دالەلدەپ بەرەر ەم. ەگەر مۇندايدى اماديس پەن ونىڭ تولىپ جاتقان تۋىستارى ەستىسە، وندا ولار، ارينە، تالىمگەرىمىزدىڭ باسىنان سيپاي قويماس ەدى.
— بۇعان داۋ بار ما، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — قۇلاشتاپ تۇرىپ ءبىر شاۋىپ، انار سەكىلدى نەمەسە ءپىسىپ كەتكەن قاۋىن سەكىلدى، جوعارىدان تومەن قاراي قاق ءبولىپ تۇسىرەر ەدى. ولار قالجىڭدى بىلمەگەن! ءباس تىگۋگە بارمىن، ەگەر الگى ادامسىماقتىڭ اڭگىمەسىن رينالد مونتالۆانسكيي ەستىسە، كرەست ۇستايىن، اۋزىن جاقسىلاپ قان جالاتار ەدى دە، اناۋ سوسىن ءۇش جىل بويى جاق اشپاي قويار ەدى. ونىمەن ۇستاسىپ كورسە ەتتى، ءومىر بويى وكسىپ وتەر ەدى.
سانچونى تىڭداپ وتىرعان گەرسوگينيانىڭ كۇلكىدەن ىشەك-سىلەسى قاتتى، سول ارادا بۇل وعان مىرزاسىنان دا گورى كۇلكىلى، ودان دا گورى ەسالاڭداۋ سەكىلدى كورىندى، باسقالار دا سول كەزدە وسىنداي ويدا بولدى. اقىر سوڭىندا دون كيحوت ساباسىنا ءتۇستى، تۇسكى اس ءىشىلدى، سوسىن، ىدىس-اياق جيناپ اكەتىلگەننەن كەيىن، ءتورت قىز بوي كورسەتتى: ءبىرىنىڭ قولىندا كۇمىس لەگەن، ەكىنشىسىندە كۇمىس قۇمىرا بار ەدى، ءۇشىنشىسى يىعىنا ءاپپاق قارداي ءارى كەرەمەت ءساندى سۇلگى ءىلىپتى، ال ءتورتىنشىسى جەڭىن شىنتاعىنا شەيىن ءتۇرىنىپ الىپ، ءاپپاق قولىندا (ونىڭ قولى شىنىمەن ءاپپاق ەدى) نەاپولدىق دومالاق سابىن ۇستاپ تۇر ەدى. ءبىرىنشى قىز اسەم دە ءابجىل قيمىلمەن لەگەندى دون كيحوتتىڭ ساقالىنىڭ استىنا توسا قويدى، ال دون كيحوت بولسا، بۇل راسىمگە ءۇن-تۇنسىز تاڭىرقانىپ، قولدى ەمەس، ساقالدى جۋۋ، شاماسى، جەرگىلىكتى ءداستۇر شىعار دەپ ويلاپ قالدى؛ سول ءۇشىن موينىن بارىنشا العا سوزدى، ىلە-شالا قۇمىرادان دا سۋ قۇيىلا باستادى، ال سابىن ۇستاپ تۇرعان قىز قارداي ءاپپاق كوبىكتى بۇرقىراتىپ (سابىننىڭ كوپىرشىگى وسىنداي اق شاڭقان بولاتىن)، نەگە بولسا دا كونگەن رىساردىڭ تەك يەگىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بەتىن، ءتىپتى كوزىن دە بار كۇشىن سالىپ ىسقىلاي باستادى: اناۋ امالسىزدان كوزىن تارس جۇمىپ الدى. بولىپ جاتقان بۇل قىزىق پەن شىجىقتا گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ ايىبى جوق-تى، سوندىقتان ولار مىنا ەرەكشە جۋىندىرۋدىڭ اقىرى نەمەن تىنارىن ىڭعايسىزدانا توسىپ وتىردى. سول ارادا دون كيحوتتى ابدەن سابىنداپ بولعان ساقال جۋۋشى قىز سۋ ءبىتىپ قالعانداي ءتۇر جاسادى، ءسويتىپ قۇمىرالى قىزدى سۋعا جىبەردى دە، دون كيحوتقا كۇتە تۇرۋىنا تۋرا كەلەتىنىن ايتتى. قۇمىرالى قىز سۋ اكەلۋگە كەتتى، دون كيحوت كۇتىپ وتىرىپ قالدى؛ ونىڭ ءدال وسى ساتتەگى تۇرىندەي وعاش تا كۇلكىلى كەيىپتى ءتىپتى كوز الدىنا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن ەدى.
سول جەردە تۇرعانداردىڭ ءبارى، ال بۇلار ءبىراز ادام ەدى، وعان تەسىرەيە قاراپ قالدى، دون كيحوت بولسا، كوزى جۇمىق، ساقالى سابىن-سابىن بوپ، كۇنگە توتىعىپ قوڭىرايىپ كەتكەن موينىن جارتى كەزدەي العا ۇمسىندىرعان قالپى وتىردى دا قويدى، — وسىنى كورىپ ەشكىمنىڭ كۇلىپ جىبەرمەگەنى ادام سەنبەس جاعداي بولدى ءارى ولاردىڭ اسا ءبىر سىپايىگەرشىلىگىن دە بايقاتتى؛ سوتاناق قىزدار قوجايىندارىنا كوز توقتاتىپ قاراۋدان قاشقاقتاۋمەن ءجۇردى، ال نە جىلارىن، نە كۇلەرىن بىلمەي قالعان قوجايىندار: ادەپسىزدىك جاساعاندارى ءۇشىن ولاردى جازالاۋ كەرەك پە الدە دون كيحوتتىڭ وسىنداي كۇلكىلى جاعدايدا قالعان كەيپىن تاماشالاۋ قىزىعىنا كەنەلتكەنى ءۇشىن العىس ايتۋ كەرەك پە — نە ىستەۋگە بولاتىنىنا باسى جەتپەي ىشتەي ارپالىسقا ءتۇسىپ وتىرعان-دى. اقىرى سۋعا كەتكەن قىز كەلىپ، دون كيحوتتى جۋىندىرۋ اياقتالدى دا، سۇلگى ۇستاپ تۇرعان قىز بەتىن ابدەن قۇرعاتىپ ءسۇرتىپ بەردى، ودان سوڭ ءتورت قىزدىڭ تورتەۋى دە ءيىلىپ قۇرمەت كورسەتىپ، شىعار ەسىككە قاراي بەت الدى، الايدا مۇنىڭ ءازىل ەكەنىن دون كيحوت سەزىپ قالماۋى ءۇشىن گەرسوگ لەگەن ۇستاعان قىزدى شاقىرىپ الىپ:
— قانە، ەندى مەنى جۋىندىرا عوي، تەك بايقا، سۋىڭ تاۋسىلىپ قالمايتىن بولسىن، — دەدى.
اڭعارىمدى دا تىندىرىمدى قىز ونىڭ قاسىنا كەلىپ، ءداپ سول دون كيحوتقا توسقانىنداي ەتىپ گەرسوگقا لەگەنىن توسا قويدى؛ باسقالارى ونىڭ بەتىن ىلدىم-جىلدىم ءارى ىقىلاستى تۇردە سابىنداپ، جاقسىلاپ جۋىپ شىقتى، سوسىن قۇرعاتىپ ءسۇرتتى دە، يىلىپ-بۇگىلگەن سوڭ جوندەرىنە كەتە باردى. كەيىن گەرسوگ ءبىر سوزىندە ەگەر قىزدار ءوزىن دە ءداپ سول دون كيحوتتى جۋىندىرعانداي ەتىپ جۋىندىرماسا، ولاردى شالدۋارلىعى ءۇشىن جازالاماققا نيەتتەنگەنىن ايتقان ەدى، ءبىراق ولار ەستىلىك تانىتىپ، گەرسوگتى دا سابىنمەن جۋىندىرۋ ارقىلى ايىبىن وتەپتى.
جۋىندىرۋ ءراسىمىن زەر سالا باقىلاپ تۇرعان سانچو وزىنە-وزى بىلاي دەدى:
— بۇل نە دەگەن كەرەمەت! كىم بىلەدى، بالكىم، مۇندا تەك رىسارلاردىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە اتقوسشىلاردىڭ دا ساقالىن جۋىپ بەرەتىن ءداستۇر بار شىعار؟ قۇدايدىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، وللاھي-بەللاھي اق-ادال شىنىم، بۇل مەن ءۇشىن ۇلكەن دارەجە بولار ەدى جانە ولار وسىناۋ ىزگىلىكتى ىستەرىن ۇستارامەن سىرعىتىپ ءوتۋ ارقىلى ءتامامداسا، تىپتەن تاماشا عوي.
— سەن نە دەپ مىڭگىرلەپ تۇرسىڭ، سانچو؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگينيا.
— مەن بىلاي دەپ تۇرمىن، سەنورا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ول، — باسقا شونجارلاردىڭ سارايىندا جۇرت تۇسكى استان كەيىن ساقالىن ەمەس، قولىن جۋاتىن كورىنەدى دەگەندى تالاي ەستىگەم. اپىراي، “كورە-كورە كوسەم بولاسىڭ” دەگەن ءسوز شىنىمەن راس ەكەن-اۋ، سويتە تۇرعانىمەن، “كوپ جاساعان كوپ قايعى شەگەدى” دەگەن دە بار، الايدا بۇلايشا جۋىنۋدى قايعى دەپ ەمەس، قۋانىش دەپ قانا ءبىلۋ كەرەك.
— بوسقا ۋايىمداماي-اق قوي، دوستىم سانچو، — دەدى گەرسوگينيا، — ءوزىڭدى جاقسىلاپ جۋىندىرسىن، كەرەك بولسا، ءتىپتى كىر جۋعانداي عىپ جۋىپ السىن دەپ قىزمەتشى ايەلدەرىمە تاپسىرارمىن.
— ساقالىمدى جۋىپ بەرگەننىڭ وزىنە راقمەت ايتار ەم، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — ازىرگە سول دا جەتەدى، قالعانىن كەيىن كورە جاتارمىز.
— اعا مالاي! مەيىربان سانچونىڭ قانداي ءوتىنىش بىلدىرگەنىن ەستىدىڭىز بە؟ — دەدى گەرسوگينيا. — ونىڭ تىلەگىن بۇلجىتپاي ورىنداۋىڭىز كەرەك.
سەنور سانچوعا قىزمەت كورسەتۋگە دايىن ەكەنىن ءمالىم قىلعان اعا مالاي تۇستىك ىشۋگە بەت الىپ، ونى وزىمەن بىرگە ەرتىپ كەتتى؛ سول ارادا گەرسوگ، گەرسوگينيا جانە دون كيحوت ۇشەۋى ۇستەل باسىنا جايعاسىپ، اسكەري سالا مەن كەزبە رىسارلىققا قاتىسى بار نەشە الۋان نارسە جايىنداعى اڭگىمەلەرىن ارمەن جالعادى.
دون كيحوتتىڭ جادىنىڭ بەرىكتىگىنە ءسۇيسىنىس بىلدىرگەن گەرسوگينيا ودان سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ اجارى مەن الپەتىن سيپاتتاپ جانە سۋرەتتەپ بەرۋىن ءوتىندى، — ونىڭ سۇيكىمدىلىگى جايىنداعى جۇرتتىڭ اۋزىنداعى اڭىزعا سەنسەك، ونى اسپان استى، جەر ۇستىندەگى جانە ءتىپتى كۇللى لامانچاداعى اسقان سۇلۋ ارۋ ەكەن دەپ ويلاپ قالۋعا بولادى-اق، دەگەندى ايتتى. گەرسوگينيانىڭ ءوتىنىشىن تىڭداپ العان دون كيحوت كۇرسىنىپ قويىپ، بىلاي دەدى:
— ەگەر جۇرەگىمدى سۋىرىپ الىپ، ىدىسقا سالىپ، وسى تۇرعان ۇستەلگە، تۋرا ءسىزدىڭ الدىڭىزعاقويار بولسام، مارتەبەلى حانىم، وندا ويعا الۋدان ارتىققا بارا المايتىن نارسەم جايىندا ءسوز قوزعاۋ ازابىنان ءتىلىم دە ءبىرجولا قۇتىلار ەدى، ويتكەنى ونىڭ جۇرەگىمدە كەسكىندەلگەن بەينەسى سوندا عانا كوز الدىڭىزعا تولايىم-تۇتاسىمەن ايقىن ايان بەرەر ەدى، ال، بىلايىنشا، جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيانىڭ سۇلۋلىعىن ەگجەي-تەگجەيلى تۇردە، تيتىمدەي ەرەكشەلىگىن تىس قالدىرماي بەينەلەپ جانە سيپاتتاپ بەرۋ مەنىڭ قولىمنان كەلەر مە؟ مۇنداي تاپسىرمانى مەن ورىنداي المايمىن، ونى كەنەپتە بەينەلەۋ نەمەسە ءمارمار مەن مىستان مۇسىندەۋ — بۇل ءپارراسييدىڭ، تيمانتتىڭ، اپەللەستىڭ قىلقالامى مەن ءليسيپپتىڭ قاشاۋىنا عانا لايىقتى ءىس، ال ونىڭ اتىن جايۋ ءۇشىن سيسەروندىق جانە دەموسفەندىك ءدىلمارلىق كەرەك.
— دەموسفەندىك دەگەن نەنى بىلدىرەدى، سەنور دون كيحوت؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگينيا. — مۇنداي ءسوزدى بۇرىن ەشقاشان ەستىمەپپىن.
— دەموسفەندىك ءدىلمارلىق دەگەن دە ءبىر — دەموسفەننىڭ ءدىلمارلىعى دەگەن دە ءبىر، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — ال سيسەروندىق ءدىلمارلىق دەگەن ءسوز سيسەروننان شىققان — بۇل ەكەۋى الەمدەگى ەڭ ايتۋلى شەشەن.
— بارەكەلدە، — دەدى گەرسوگ. — قويعان سۇراعىڭىز ارقىلى ءبىراز نارسەدەن بەيحابار ەكەنىڭىزدى بايقاتتىڭىز، گەرسوگينيا. الايدا سوعان قاراماستان، سەنور دون كيحوت، دۋلسينەيا توبوسسكايانى سيپاتتاۋعا كەلىسىم بەرسەڭىز بىزگە زور قۋانىش سىيلار ەدىڭىز: مۇنىڭ ءوزى ءتىپتى جالپىلاما ءارى قىسقاشا بولعان كۇندە دە، ءبارىبىر، ونىڭ الپەتى الەمدەگى ايتۋلى سۇلۋلار قىزعاناتىنداي ەرەكشە نىشانعا يە بوپ شىعارىنا سەنىمىم كامىل.
— جاقىن ارادا دۋشار بولعان باقىتسىزدىعىنىڭ سالدارىنان بەينەسى جادىمنان ءوشىپ قالماعاندا مەن، البەتتە، ونداي بىردەڭە نوبايلار دا ەدىم، — دەدى دون كيحوت، — ال باقىتسىزدىعىنىڭ بايتاقتىعى سونشا، ونىڭ الپەتىن سيپاتتاۋدان گورى جوقتاۋ ايتىپ جىلاۋعا بەيىم وتىرمىن. ءبىلىپ قويعاندارىڭىز ارتىق ەتپەس، جوعارى مارتەبەلىلەرىم، بۇدان بىرنەشە كۇن بۇرىن قولىنان ءوبۋ ءۇشىن جانە ءۇشىنشى جورىعىما جول بولسىن ايتۋىن، رۇقسات ەتۋىن جانە كەلىسىم بەرۋىن سۇراۋ ءۇشىن دۋلسينەياعا بارعان ەدىم، الايدا ول ءوزىم كۇتكەنگە مۇلدەم ۇقسامايتىن بىرەۋ بوپ شىقتى: باقسام، ونى جادىلاپ، پرينسەسسادان سەلو تۇرعىنىنا، سۇلۋدان سۇرىقسىزعا، پەرىشتەدەن شايتانعا، حوش يىستىدەن ساسىق يىستىگە، مايدا تىلدىدەن تومىرىققا، سالماقتىدان سەپەلەككە، تاڭ شاپاعىنان تىمىرايعان تۇنەككە، قىسقاسىن ايتقاندا، دۋلسينەيا توبوسسكايادان سايياگو تۇكپىرىندە تۇراتىن ءبىر شارۋا ايەلگە اينالدىرىپ قويىپتى.
— و، جاساعان! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سول ارادا گەرسوگ. — ادامزات بالاسىنىڭ قانداي قاساقى جاۋى ىستەدى ەكەن مۇنى؟ سۇقتانۋىنا لايىق سۇلۋلىقتى، كوڭىلىن كوتەرەر شاتتىقتى، ىزگى قاسيەت دارىتىپ جۇرگەن ىزەتتىلىكتى جۇرتتان كىم جىراقتاتتى ەكەن؟
— كىم دەيسىز بە؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى دون كيحوت. — قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن قيساپسىز قىزعانشاق، زۇلىم سيقىرشىنىڭ ءبىرى ەمەي كىم دەيسىز ونى؟ بۇل ءمۇتتايىم مالعۇندار — تاقۋالار ەرلىگىن تۇنەككە وراپ، قادىر-قاسيەتىن جوعالتۋ ءۇشىن، كۇناكارلار ىس-ارەكەتىن اسپەتتەپ، اسپانعا كوتەرۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ سورىمىزعا تاپ بولعاندار. سيقىرشىلار مەنى قىرىنا الدى، سيقىرشىلار مەنى ءقازىر دە قىرىنا الىپ ءجۇر جانە سيقىرشىلار قاشان ءوزىمدى دە، رىسارلىق ەرەن ەرلىكتەرىمدى دە جۇرتتىڭ اقي-تاقي ەستەن شىعارۋىنا قول جەتكىزگەنشە مەنى قىرىنا الا بەرەتىن بولادى، سونداي-اق ولار ەڭ جانعا باتاتىن جەرىمنەن سوققى دارىتىپ، جاراقات سالىپ ءجۇر، ويتكەنى كەزبە رىساردى حانىمىنان ايىرۋ — ونى كوز جانارىنان، كۇن شۋاعىنان جانە اس-سۋدان ايىرۋمەن پارا-پار. مەن ءوزى بۇل جايىندا بۇرىن دا تالاي ايتتىم جانە تاعى دا قايتالايمىن: حانىمى جوق كەزبە رىسار دا ءبىر — جاپىراعى جوق اعاش تا ءبىر، ىرگەتاسى جوق عيمارات تا ءبىر، كولەڭكە تۇسىرەر دەنە-تۇلعاسى جوق كولەڭكە دە ءبىر.
— بۇعان داۋ بار ما، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا، — ءبىراق سەنور دون كيحوت جايىنداعى تاياۋدا عانا جارىق كورگەن، بارشا جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىققان كىتاپقا سەنسەك، وندا، مەنىڭ ويىمشا، سەنورا دۋلسينەيانى ءومىرى كورمەگەنىڭىز، ونداي سەنورانىڭ دۇنيەدە جوق، ويدان شىعارىلعان بىرەۋ ەكەنى، ياعني وي-قيالىڭىزدىڭ جەمىسى مەن ناتيجەسى ەكەنى، كوڭىلىڭىز نەنى قالاسا وعان سونداي نە قيلى اسىل قاسيەتتەردى تاڭعانىڭىز جايىندا قورىتىندى جاساماسقا لاج جوق.
— بۇل توڭىرەكتە كوپ اڭگىمە ايتۋعا بولار ەدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — دۋلسينەيا دۇنيەدە بار ما الدە جوق پا، ويدان شىعارىلعان با الدە شىعارىلماعان با — ول تەك ءبىر قۇدايعا عانا ءمالىم جايت، بۇل سەكىلدى ىزدەنىستەردە تىم شەكتەن شىعىپ كەتۋگە بولمايدى. مەن اياشىمدى ويدان شىعارعان جوقپىن جانە وي-قيالىم ارقىلى دا ورنەكتەگەن ەمەسپىن، ايتسە دە، ونى كوز الدىما كورگەن جاننىڭ ءبارى تامسانىپ، تاڭداي قاعۋعا لايىق ىزگى قاسيەتتەردى بويىنا جيعان سەنورا ەسەبىندە ەلەستەتەم، اتاپ ايتقاندا: ول — ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي سۇلۋ، ماڭعاز ءبىراق تاكاپپار ەمەس، ماحابباتتا البىرت، ءبىراق كۇنادان پاك، ادەپتىلىگى سەبەپتى جىلى شىرايلى، تاربيەلىلىگى سەبەپتى ادەپتى جانە، اقىر سوڭىندا، تەكتىلىگى سەبەپتى تەڭدەسى جوق، ويتكەنى كۇمانسىز كەمەلدىكتىڭ جوعارى دارەجەلەرىنە جەتەتىن سۇلۋلىق ناشار اۋلەتتەن شىققان سۇلۋلاردان گورى تەكتى اۋلەتتە تاربيە كورگەن سۇلۋلاردا بار سالتاناتىمەن شەشەك اتىپ، ءبۇر جارادى.
— ءداپ سولاي، — دەدى گەرسوگ، — الايدا، سەنور دون كيحوت، ەرلىك ىستەرىڭىز جايىنداعى حيكايادان تۋىنداعان ءبىر ويىمدى ورتاعا سالۋعا رۇقسات ەتسەڭىز: ايتالىق، دۋلسينەيانى شىنىمەن-اق دۇنيەدە بار جانە توبوسودا نەمەسە باسقا ءبىر جەردە تۇرىپ جاتىر دەيىك ءارى ول ءوزىڭىز سۋرەتتەيتىندەي كەرەمەت سۇلۋ بولسىن، ءبىراق اۋلەتىنىڭ تەكتىلىگى جاعىنان ول وزىڭىزگە جاقسى ءمالىم رومانداردىڭ ءار بەتىنەن جولىعاتىن وريانامەن، الاستراحارەيامەن، ماداسيمامەن جانە باسقا دا وسىلارعا ۇقساس حانىمدارمەن سالىستىرۋعا جارامايدى عوي.
— مۇنىڭىزعا ايتارىم، — دەپ تاعى دا سويلەپ كەتتى دون كيحوت، — دۋلسينەيانى ىسىنە قاراپ باعالاۋ قاجەت، ادامنىڭ شىققان تەگى ىزگى قاسيەتتەردىڭ باعاسىن ارتتىرا تۇسەدى، اقسۇيەك كۇناكاردان گورى تەگى ناشار تاقۋا كوبىرەك قۇرمەتتەلۋگە لايىق. اقيقاتىندا، دۋلسينەيا — ايرىقشا قاسيەتتەر دارىعان جان، وسىنىڭ ارقاسىندا ول تولىققاندى كوروليەۆاعا اينالا الادى: سۇيكىمدى دە ىزگى نيەتتى ايەلگە ءتان قاسيەتتەردىڭ تاڭعالارلىق ءىس تىندىرار قۇدىرەتى بار جانە بۇلار كوپە-كورىنەۋ تۇردە اندىزداماعانىمەن، تىم قۇرىعاندا، بۇركەمەلى تۇردە بولسا دا، ەڭ جوعارى ىزگىلىك بوپ تابىلادى.
— بايقاۋىمشا، سەنور دون كيحوت، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا، — اۋزىڭىزدان شىققان ءار ءسوز ۇزاق ويلانىپ-تولعانۋدىڭ جەمىسى سەكىلدى، قاي نارسەنىڭ دە تۇپ-توركىنىنە زەر سالاسىز، ەندى مەن توبوسودا وسىنداي دۋلسينەيانىڭ بار ەكەنىنە، ءالى كۇنگە دەيىن باقۋاتتى عۇمىر كەشىپ جاتقانىنا، ونىڭ وتە سۇيكىمدى ءارى تەكتى اۋلەتتەن شىققانىنا جانە وزىنە سەنور دون كيحوت سەكىلدى رىسار قىزمەت ەتۋگە مەيلىنشە لايىق ەكەنىنە كامىل سەنىمدىمىن، سونىمەن بىرگە ۇيىمدەگى بارشا جاندى، قاجەت بولعان جاعدايدا، ءتىپتى ءامىرشىم گەرسوگتى دا وسىعان سەنۋگە ءماجبۇر ەتەم، ال مەنىڭ اۋزىمنان شىققان مۇنداي ءسوزدى ەڭ كەرەمەت ماقتاۋ دەپ ءبىلىڭىز. ايتسە دە، مىناداي ءبىر ىڭعايسىزداۋ جاعدايات مازامدى الىپ، سانچو پانسا جونىندە ازدى-كەم تەرىس پىكىر تۋعىزعانداي بولادى: اتالمىش كىتاپتا دۋلسينەياعا وزىڭىزدەن حات اكەلگەن سانچو پانسانىڭ ونى ءدان ەلەپ جاتقان جەرىندە جولىقتىرعانى جايىندا ايتىلادى، ول ازداي، الگى ءداننىڭ ساپاسى تومەن ەكەنى دە قۇلاققاعىس ەتىلەدى، مىنە تاپ وسى ءجايت دۋلسينەيانىڭ اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققانىنا دەگەن كۇدىگىمدى كۇشەيتىپ تۇر.
بۇعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— جوعارى مارتەبەلىم! ءبىلىپ قويعانىڭىز ءسىرا دا ارتىق قىلماس، ءاردايىم نەمەسە ءاردايىم دەرلىك مەنىڭ باسىمنان كەزبە رىسارلار تاپ بولاتىن ۇيرەنشىكتى احۋالدارعا مۇلدەم ۇقسامايتىن نە قيلى جايلار ءوتىپ جاتادى جانە بۇل — وقيعالاردى جازمىشتىڭ بولجاپ بولماس بۇيرىعى ما الدە قىزعانشاق سيقىرشىنىڭ ايلا-شارعىسى ما، كىمنىڭ باعىتتاپ وتىراتىنىنا دا بايلانىستى ەمەس. ولاي دەيتىنىم، داڭقتى كەزبە رىسارلاردىڭ ءبارىنىڭ نەمەسە ءبارىنىڭ دەرلىك وزىندىك ءبىر الابوتەن ەرەكشەلىگى بولعانى انىقتالىپ وتىر عوي: ءبىرى جادىلاۋ امالدارىنا بەرىلمەسە، ەكىنشىسىن، مىسالعا، فرانسيانىڭ ون ەكى پەرىنىڭ ءبىرى، ايبىندى رولاندتى، تەرىسىنىڭ نايزا تەسە المايتىن، سەمسەر كەسە المايتىن قاسيەتىنە بايلانىستى جاراقاتتاۋ مۇمكىن بولماعان، — ول جايىندا مىناداي اڭىز بار: ونى باسقا ەش جەرىنەن ەمەس، تەك سول اياعىنىڭ وكشەسىنەن عانا مۇردەم كەتىرۋگە بولادى ەكەن، وندا دا باسقا ەشقانداي قارۋمەن ەمەس، تەك جۋان تۇيرەۋىشپەن عانا تۇيرەۋ قاجەت كورىنەدى، سول سەبەپتى بەرناردو دەل كارپو رونسيەۆالدا ودان ۇستەم شىققان كەزدە، قۇرىش قارۋدىڭ وعان دارمەنسىز ەكەنىن كورگەننەن كەيىن جانە گەركۋلەستىڭ انتەيدى، جەر پەرزەنتى دەلىنەتىن قاھارلى ءداۋدى، قالاي مەرت قىلعانىن ەستە ۇستاپ، رولاندتى قولىنا كوتەرىپ الادى دا، تۇنشىقتىرىپ ولتىرەدى. بۇدان، بالكىم، ءوزىمنىڭ دە وسىنداي الدەنەندەي ءبىر ەرەكشەلىگىم بار شىعار، دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىم، الايدا مەندە زاقىم كەلمەيتىن قاسيەت جوق، — تەرىمنىڭ مەيلىنشە نازىك تە وسال ەكەنىنە ءوز تاجىريبەمدە تالاي كوز جەتكىزدىم، — سونداي-اق ارباۋشىلىق ايلا-امالدارعا بەرىسپەيتىن دە قاسيەتتەن قۇرالاقان قالعان اداممىن؛ ويتكەنى ءبىر جولى مەنى تورعا وتىرعىزىپ قويدى، ال مەنى وندا سيقىرشىلىقتان باسقا ەش قۇدىرەت قاماي الماس ەدى، الايدا ۇزاماي، قايتكەندە دە، ايتەۋىر، بوستاندىققا شىقتىم عوي، ەندى قانداي دا ءبىر جاڭا ارباۋشىلىق ماعان زارداپ تيگىزە المايدى دەگەن ويدامىن، مىنە وسى جاعداياتقا بايلانىستى، ارامزا ارەكەتتەرىنىڭ وزىمە زارەدەي اسەرى جوعىن كورگەن سيقىرشىلار، دۇنيەدەگى ەڭ قىمبات ادامىمنان ءوش الۋ ارقىلى قارىمتا قايتارۋعا كىرىستى: ولار دۋلسينەياعا، — بۇل جالعاندا مەن تەك سول ءۇشىن عانا عۇمىر كەشىپ ءجۇر ەمەسپىن بە، — ويىنا نە كەلسە سونى ىستەپ جاتىر، ءسويتىپ مەنى وسىنداي جولمەن كورگە اپارىپ تىقپاق، ال، مۇنىڭ ءبارى اتقوسشىم ارنايى تاپسىرمام بويىنشا بارعان كەزدە ولار دۋلسينەيانى شارۋا ايەلگە اينالدىرىپ، ءدان ەلەۋ سەكىلدى ەرەن قارا جۇمىسپەن اينالىسۋعا ءماجبۇر ەتكەن دەپ ويلاۋىما ەرىك بەرەدى. دەي تۇرعانمەن، ورايى كەلگەندە بۇرىن دا ءبىر ايتقانىمداي، ول ءدان ەمەس، شىعىستىڭ ىنجۋلەرى ەدى جانە وسىنىڭ اقيقات شىندىق ەكەنىنە دالەل رەتىندە سىزدەرگە، جوعارى مارتەبەلىلەرىم، مىنانى ايتقىم كەلەدى: جاقىندا توبوسودا بولدىم، ءبىراق دۋلسينەيانىڭ سارايىن تابا المادىم، ال ەرتەڭىنە ونىڭ ءوزى اتقوسشىم سانچوعا تۋا ءبىتتى الپەتىمەن، ياعني اسپان استى، جەر ۇستىندەگى جان تەڭ كەلمەس سۇلۋدىڭ الپەتىمەن، بوي كورسەتتى، ال مەنىڭ الدىما ادەپسىز، سۇرىقسىز جانە اقىلى دا ازداۋ شارۋا ايەل كەيپىندە كەلدى، ال شىن مانىندە ول ءوز بويىنا كۇللى الەمنىڭ دانالىعىن جيناقتاعان جان عوي. ەندەشە، ءوزىم جادىلانباعان بولسام جانە، باجايلاپ قاراعاندا، جادىلانا المايتىن بولسام، وندا، ارينە، جادىلانعان، قورلانعان، اينالدىرىلعان، بۇرمالانعان جانە اۋىستىرىلعان سول بولىپ شىقپاي ما — وسىلايشا دۇشپاندارىم مەنەن الا الماعان ءوشىن سودان العان؛ مىنە، قاشان ول الدىما ءاۋ باستاعى قالپىندا قايتىپ ورالعانشا كۇنى-تۇنى جوقتاۋ ايتىپ جىلاماق سەبەبىم دە سول. مۇنىڭ ءبارىن مەن ءدان ەلەپ جانە ۇشىرىپ جاتقان دۋلسينەيا جايىنداعى سانچونىڭ اڭگىمەسى ەشكىمدى ىڭعايسىز جاعدايدا قالدىرماسىن دەپ ايتىپ وتىرمىن: ويتكەنى، ەگەر ول ماعان الماستىرىلعان قالپىندا بوي كورسەتسە، اتقوسشىما دا بۇرمالانعان تۇردە كورىنگەنىنە تاڭىرقاۋعا بولمايدى. دۋلسينەيا — اقسۇيەك تە تەكتى اۋلەتتەن شىققان، ال تاعدىر-تالايى، البەتتە، توبوسوداعى تولىپ جاتقان بايىرعى ءارى اسا ءقادىرلى دۆوريان اۋلەتىنىڭ تاعدىر-تالايىنان استە كەم ەمەس، ويتكەنى ەلەنا — ترويانىڭ، كاۆا — يسپانيانىڭ داڭقىن شىعارعانى سەكىلدى، جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيانىڭ ارقاسىندا بۇل قالانىڭ دا اتاعى الىسقا تاراپ، عاسىردان عاسىرعا كەتەدى، ءبىراق تەك دۋلسينەيانىڭ داڭقى ولاردان دا زور ءارى ۇنامدىراق بولادى. سىزدەرگە تاعى ءبىر ايتايىن دەگەنىم، مارتەبەلىلەرىم، سانچو پانسا — كەزبە رىسارلارعا بۇرىن-سوڭدى قىزمەت ەتكەن اتقوسشىلار ىشىندەگى بارىپ تۇرعان كۇلدىرگىسى. ونىڭ اڭقاۋلىعى كەي-كەيدە وتە جاراسىمدى بوپ تۇرادى، سول سەبەپتى ول اڭقاۋلاۋ ما الدە ەسەبى تۇگەل ادام با، مۇنىڭ قۇپياسىن اشپاق بوپ الەكتەنۋدىڭ ءوزى ءبىر عانيبەت نارسە. كەيبىر قۋلىعى ونىڭ الاياق ەكەنىن كورسەتەدى، ال باسقا ءبىر شالىس قادامدارىنا قاراپ ونى كەششە مە دەپ قالاسىڭ. ول بارىنە كۇدىكپەن قارايدى جانە بارىنە سەنەدى. كەي-كەيدە دۇنيەدە بۇدان اسقان سۋ مىي جوق شىعار دەگەن ويعا كەلەسىڭ، ءبىراق اياق استىنان الدەنەندەي ءبىر ساليقالى ءسوزدى ساق ەتكىزگەندە تاڭعالعاننان تالىپ تۇسە جازدايسىڭ، — ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ۇستىنە تۇتاس ءبىر قالانى قوسىپ بەرەم دەسە دە، ونى باسقا ەشبىر اتقوسشىعا ايىرباستاماس ەدىم. ايتسە دە، ونى ءوزىڭىز تارتۋ ەتكەن ارالدى باسقارۋعا جىبەرگەن قالاي بولار ەكەن دەگەن كۇدىگىم دە جوق ەمەس؛ دەگەنمەن، ونىڭ بيلىك جۇرگىزۋگە قابىلەتتى ەكەنىن دە بىلەم، — تەك جەتەسىنە جەتكىزە ۇعىندىرۋ قاجەت، سوندا الىم-سالىقتى جاراتۋدىڭ جولىن كورول قالاي مەڭگەرسە، ول دا كەز-كەلگەن گۋبەرناتورلىقتى سولاي مەڭگەرىپ كەتەدى. ونىڭ ۇستىنە، ۇزاق مەرزىمدىك تاجىريبەمىزدەن جاقسى بىلەمىز: گۋبەرناتور بولۋ ءۇشىن كەرەمەت ەپتىلىك تە، كەرەمەت ءبىلىمپازدىق تا قاجەت ەمەس، — ءار ءسوزدى ەجىكتەپ وقيتىن، ءبىراق باسشىلىق جاساۋعا كەلگەندە باقايىنا شاڭ جۇقتىرمايتىن گۋبەرناتورلار قانشاما! ەڭ باستىسى، ولار ىزگى نيەت ارقالاعان جان بولسىن جانە ىسكە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراسىن، ال كەڭەسشىلەر مەن تالىمگەرلەر ولارعا قاشان دا تابىلادى: ويتكەنى دۆوريان تەكتى وقىماعان گۋبەرناتورلار وكىم شىعارعان كەزدە كەڭەسشىلەر كومەگىن پايدالاناتىنى بەلگىلى عوي. ءوز تاراپىمنان سانچوعا پارا الماۋعا، ءبىراق الىم-سالىقتان قۇر قالماۋعا كەڭەس بەرگەن بولار ەم، كەيىنگە ساقتاپ وتىرعانىم تاعى بار، ونىڭ ءبارىن سانچونىڭ پايداسى ءۇشىن جانە ول بيلىك جۇرگىزەتىن ارالدىڭ يگىلىگى ءۇشىن كەزىندە بايان ەتەرمىن.
گەرسوگ، گەرسوگينيا جانە دون كيحوت وسىنداي اڭگىمەمەن وتىرعان كەزدە كەنەت ەسىك سىرتىنان الدەنەندەي دابىر-دۇبىر مەن ايقاي-شۋ شىعىپ، ىلە-شالا ىشكە ۇرەيى ۇشا ۇرگەلەكتەنىپ سانچو كىرىپ كەلدى: موينىنا مايلىقتىڭ ورنىنا ءسىلتى قۇيىلعان دوربا ءىلىپ الىپتى، سوڭىنان توپىرلاپ ءبىر توپ مالاي، دالىرەك ايتقاندا — اسپازعا كومەكشى بالالار مەن باسقا دا مىسكىندەر قۋىپ كەلەدى؛ ايتا كەتەرلىگى، بىرەۋى قولىنا سۋ قۇيىلعان شىلاپشىن ۇستاپ ءجۇر، تۇسىنە جانە لاسقا بىلعانعان تۇرىنە قاراعاندا وندا ىدىس-اياق جۋعانعا ۇقسايدى؛ اسپاز بالا سانچونىڭ قىر سوڭىنان قالماي قىدىڭداپ، شاعىن اعاش استاۋدى يەگىنىڭ استىنا توسۋعا جانىن سالىپ، ەكىنشىسى ونىڭ ساقالىن جۋىپ بەرمەك بوپ ارپالىسىپ ءجۇر.
— سەندەرگە نە بولعان، دوستارىم-اۋ؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگينيا. — نە بولعان سەندەرگە؟ مىنا مەيىربان جاندى نەگە مازالاپ جۇرسىڭدەر؟ ونىڭ گۋبەرناتور بوپ تاعايىندالعانىن بىلمەۋشى مە ەدىڭدەر؟
بۇعان ساقال جۋعىش اسپاز بالا بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— بۇل سەنور جۋىنعىسى كەلمەيدى، ال بىزدەگى ءداستۇر سونداي، — گەرسوگتىڭ ءوزى دە جانە مۇنىڭ مىرزاسى دا الگى ازىردە عانا جۋىندى عوي.
— جوعا، نەگە جۋىنعىم كەلمەسىن، — دەدى قاتتى اشۋ ۇستىندە تۇرعان سانچو، — ءبىراق ماعان سۇلگىنىڭ تازالاۋ، سۋدىڭ مولدىرلەۋ بولعانى جانە بۇلاردىڭ قولى مۇنشالىقتى لاس بولماعانى كەرەك: ويتكەنى مىرزام ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزداعى ايىرماشىلىق ونشا ۇلكەن دە ەمەس قوي، ال بۇلار ونى قاستەرلى سۋمەن جۋىندىرادى دا، مەنى مىنا قارعىس اتقىر جۋىندى سۋمەن شومىلدىرعىسى كەلەدى. ءتۇرلى ەلدەر مەن كنياز مەكەن-جايلارىنىڭ ءداستۇرى ەشكىمگە زيانىن تيگىزبەسە عانا باعالى، ال مۇندا ورنىققان جۋىندىرۋ ءداستۇرى ءوزىڭدى ءوزىڭ قامشىمەن شىقپىرتۋدان دا جامان. ساقالىم تازا، بۇل سەكىلدى جۋىنۋعا مۇقتاج ەمەسپىن، ال ەندى كىمدە-كىم مەنى جۋىندىرماقشى بولسا نەمەسە باسىمداعى شاشىما، ياعني ساقالىما، قولىن تيگىزەتىن بولسا، مەن ونىڭ، ابەستەۋ ايتىلسا ايىپ ساناماڭىزدار، باسىن باسقا جاققا قاراتىپ بۇراپ قويام، سەبەبى سابىنداۋعا قاتىستى مىنا ءراسۋا ما، ءراسىم بە قوناقتارعا كۇتىم جاساۋدان گورى ولاردى كەلەمەش قىلۋعا كوبىرەك ۇقساڭقىرايدى.
سانچونىڭ شات-شالەكەيى شىعىپ اشۋلانعان ءتۇرىن كورىپ، ايتقان اڭگىمەسىن ەستىگەن گەرسوگينيانىڭ كۇلكىدەن ىشەگى ۇزىلە جازدادى، الايدا سانچونىڭ يىعىنا سۇلگىنىڭ ورنىنا لاس شۇبەرەك ىلىنگەنىنە، اس ۇيدە جۇرەتىن مالايلاردىڭ ونى كەلەكە ەتىپ تۇرعانىنا دون كيحوت كۇيىنىپ كەتتى، سوندىقتان ءسوز ايتقىسى كەلەتىنىن ءبىلدىرىپ، جوعارى مارتەبەلىلەرگە ەڭكەيە باس ءيدى دە، شەشىمى نىق ادامنىڭ داۋىسىمەن الگى اڭگۇدىك توبىرعا قاراپ بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— ءاي، سەندەر، مارحاباتتى مىرزالار! بۇل جىگىتتى جايىنا قالدىرىڭدار دا، كەلگەن جاقتارىڭا نەمەسە قايدا بەتتەرىڭ اۋسا، سول جاققا قايقايىڭدار! مەنىڭ اتقوسشىم باسقالاردان ارتىق ناس ەمەس، ال مىنا اعاش استاۋ — وعان مۇلدەم كەلىسسىز ءارى ونى كەمسىتەتىن ىدىس. اقىلىمدى الىڭدار — ونى جايىنا قالدىرىڭدار، ويتكەنى ول دا، مەن دە مۇنداي قالجىڭدى جاراتپايمىز.
سانچو ونىڭ ويىن ءىلىپ اكەتىپ، ارمەن قاراي ورىستەتتى:
— ۇي-كۇيسىز جۇرگەن قاڭعىباستاردى عانا وسىلاي مازاق ەتۋگە بولادى. مۇندايعا توزەر بولسام، سانچو پانسا دەگەن اتىم ءوشسىن! تاراق نەمەسە سوعان ۇقساس بىردەڭە اكەلىپ، ساقالىمدى تاراپ كورىڭدەرشى، ەگەر ودان تازالىقتارىڭىزعا نۇقسان كەلەتىن الدەنە تاپساڭىزدار، وندا شاشىمدى “ساتى-ساتى” قىلىپ قىرقىپ-اق تاستاسىن.
وسى ارادا كۇلكىدەن ءالى اۋزى جيىلماي وتىرعان گەرسوگينيا سويلەپ كەتتى:
— سانچو پانسانىڭ ايتقانىنىڭ ءبارى ءجون جانە نە دەمەسىن مەيلى، ونىڭ ايتقانى قاشان دا ءجون بولادى. ول — تازا جانە، ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، جۋىندىرۋعا مۇقتاج ەمەس، ال ەگەر ءبىزدىڭ ءداستۇرىمىز وعان ۇناماسا، وندا ەرىك وزىندە. ال، سەندەر، تازالىق ساقتاعىشتار، مۇنداي كىسىگە جانە انانداي ساقالى بار كىسىگە تازا التىننان جاسالعان لەگەن مەن قۇمىرانى، نەمىستەردىڭ سۇلگىسىن بەرۋدىڭ ورنىنا، قايداعى-جايداعى اعاش استاۋ مەن ىدىس-اياق سۇرتەتىن سۇلگىنى ۇسىنىپ، قيامپۇرىستىق دەمەسەم دە، اعاتتىق ءارى جاڭساقتىق جاساعانسىڭدار. جالپى، سەندەر تۇككە تۇرعىسىز ادامسىڭدار جانە تەرىس تاربيە العانسىڭدار، سونداي-اق، اردان بەزگەندەرىڭ سونشا، كەزبە رىسار اتقوسشىلارىنا دەگەن وشپەندىلىكتەرىڭدى دە ىشتە ساقتاي المايسىڭدار.
اس ءۇيدىڭ شەبەرلەرى عانا ەمەس، اعا مالايدىڭ ءوزى دە گەرسوگينيانىڭ شىنداپ كەتكەنىن سەزدى، ءسويتىپ، ىڭعايسىز جاعدايعا تاپ بولعان ءارى ازدى-كەم ۇيالىڭقىراپ تا قالعان ولار سانچونىڭ يىعىنداعى شۇبەرەكتى الدى دا، ونى جايىنا قالدىرىپ، زالدان شىعىپ جۇرە بەردى؛ ال سانچو ءوز تۇسىنىگىندەگى وسى ءبىر قاتەرى مول قاۋىپتەن قۇتىلعانىن كورىپ، گەرسوگينيانىڭ الدىنا تىزەرلەي كەتىپ، بىلاي دەدى:
— شوڭ سەنورلاردىڭ مەيىرىم-قايىرىمى دا شوڭ، ال ءسىزدىڭ ماعان جاساعان قايىرىمدىلىعىڭىز سونداي، ونىڭ وتەمىن تەك ءومىرىمنىڭ اقىرىنا دەيىن وزىڭىزگە، جوعارى مارتەبەلى سەنورا، قىزمەت ەتۋ ءۇشىن كەزبە رىسارلار قاتارىنا قابىلدانۋعا دايىن ەكەنىمدى ءمالىم ەتۋ ارقىلى عانا قايتارا الماقپىن. مەن — شارۋامىن، ەسىمىم سانچو پانسا، ايەلىم، بالالارىم بار، اتقوسشى بولىپ قىزمەت ەتەم — ەگەر وسىنىڭ بىرەۋى بولماسا بىرەۋى اجەتىڭىزگە جاراي قالسا، وندا تەك ءامىر ەتسەڭىز بولدى، مەن سىزگە، شاراپاتتى حانىم، قىزمەت ەتۋگە ءازىرمىن.
— بۇل ايتقان سوزىڭنەن، سانچو، ادەپتى بولۋدى كىشىپەيىلدىلىك اتالاتىن ىزگى قاسيەتتىڭ ءوز مەكتەبىندە وقىپ-ۇيرەنگەنىڭ انىق كورىنىپ تۇر، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا، — سەنور دون كيحوت سەنى ءوز قۇشاعىندا الپەشتەپ وسىرگەنى ءقازىر انىق كورىنىپ تۇر دەگەندى ايتقىم كەلەدى مەنىڭ، ال ول بولسا، ارينە، كىشىپەيىلدىلىكتىڭ ەڭ جوعارعى ساتىسى جانە راسىمدەردىڭ، نەمەسە ءوزىڭ ايتاتىنداي، ءراسۋالاردىڭ ەڭ ۇزدىك ۇلگى-ونەگەسى عوي. مۇنداي سەنور مەن مۇنداي مالاي قانداي ماداققا دا لايىق، ويتكەنى ءبىرى — كۇللى كەزبە رىسارلىقتىڭ جول كوزەر جۇلدىزى، ال ەكىنشىسى — بارلىق ادال اتقوسشىلاردىڭ شامشىراعى. تۇرەگەل، سانچو دوس، كىشىپەيىلدىلىگىڭە لايىقتى وتەم الاسىڭ: گەرسوگتان، ءوز امىرشىمنەن، ۋادە ەتىلگەن گۋبەرناتورلىققا قولىڭدى مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك جەتكىزۋىن سۇرايمىن.
وسىمەن اڭگىمە ءتامامدالدى دا، دون كيحوت تۇسكى استان كەيىن دەمالماق بولدى، ال گەرسوگينيا سانچودان ەگەر ونشا ۇيقىسى كەلىپ تۇرماسا، وزىمەن جانە كۇتۋشى قىزدارىمەن بىرگە قوڭىر سالقىن زالدا بولا تۇرۋىن ءوتىندى. سانچو وعان جاز ايلارىندا ءوزى، شىندىعىنا كەلگەندە، تۇسكى استان كەيىن قاتارىنان بەس ساعات بويى ۇيقتاۋعا داعدىلانىپ قالعانىمەن، گەرسوگينيانىڭ مەيىر-شاپقاتىنا ىرزاشىلىعىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن ءامىرىن ورىنداۋعا جانە بۇگىن مۇلدەم ۇيقتاماۋعا بار كۇشىن سالاتىنىن ءمالىم ەتتى، سونى ايتىپ زالدان شىعىپ كەتتى. ال، گەرسوگ بولسا، مالايلارىنا دون كيحوتقا كەزبە رىسار رەتىندە قاراۋ قاجەتتىگىن، باعزىداعى كەزبە رىسارلار ۇستاندى دەلىنەتىن جول-جورانى قاتاڭ ساقتاۋ كەرەكتىگىن تاعى دا قايتالاپ ەسكەرتتى.
ءحححىىى تاراۋ
گەرسوگينيا مەن كۇتۋشى قىزدارىنىڭ سانچومەن ارادا وتكەن، وقىپ شىعۋعا جانە اتاپ وتۋگە ابدەن لايىق تارتىمدى سۇقباتى جايىندا
سونىمەن، حيكايادا بىلاي دەلىنەدى: تۇسكى استان كەيىن سانچو دەمالعان جوق، ايتقان سوزىندە تۇرىپ، تۇستەنىپ العان بويدا گەرسوگينياعا كەلدى، ال گەرسوگينيا بولسا، ونىڭ اڭگىمەسىن تىڭداپ راقاتقا باتپاق بوپ، قاسىنداعى الاسا ورىندىققا وتىرۋىن سۇرادى، ءبىراق سانچو، ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىنداعى تاربيەلى ادام بولعاندىقتان، بۇل قۇرمەتتەن باس تارتتى، الايدا گەرسوگينيا ونىڭ گۋبەرناتور سەكىلدى جايعاسىپ، اتقوسشى سەكىلدى سويلەۋگە ەرىكتى ەكەنىن جانە بۇل ەكى اتاقتىڭ ەكەۋى دە وعان ءتىپتى سيد رۋي دياس سارداردىڭ كرەسلوسىنا وتىرۋعا دا ەرىك بەرەتىنىن ءمالىم ەتتى. سانچو يىعىن قيقاڭ ەتكىزىپ، ءۇنسىز بوي ۇسىندى، گەرسوگينيانىڭ دۋەنيالارى مەن كۇتۋشى قىزدارى ونى اينالا قورشاپ الدى دا، تىم-تىرىس تىنا قالىپ، زەيىن قويا تىڭداۋعا بەيىل بەردى، ايتسە دە گەرسوگينيا ءبىرىنشى بوپ سويلەپ كەتتى، ول بىلاي دەپ باستادى:
— ءقازىر ءبىز وڭاشا وتىرمىز، ەشكىم تىڭداپ تۇرعان جوق، سوندىقتان داڭقتى دون كيحوتتىڭ جاقىندا جارىق كورگەن حيكاياسىن وقىعان كەزدە پايدا بولعان كەيبىر كۇدىگىمدى سەنور گۋبەرناتوردىڭ سەيىلتكەنىن قالايمىن. بۇل كۇدىكتىڭ ءبىرى مىناداي: مەيىربان سانچو دۋلسينەيانى، كەشىرىم وتىنەم، سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانى، ءومىرى كورمەگەندىكتەن جانە دون كيحوتتان ەشقانداي حات اپارماعاندىقتان، ويتكەنى حاتى سەررا مورەنادا قويىن داپتەردە قالعان-دى، وعان دۋلسينەيا اتىنان جاۋاپ اكەلۋگە جانە ونى ءدان ەلەپ جاتقان كەزدە جولىقتىرعانى جايىندا وتىرىك ايتۋعا قالاي باتىلى جەتكەنىن بىلسەم دەپ ەم. ويتكەنى، مۇنداي وتىرىك پەن الداۋ جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيانىڭ جاقسى اتىنا كىر كەلتىرەدى، سونداي-اق مەيىرىمدى اتقوسشىنىڭ ابىرويىن اقساتادى جانە ادالدىق پارىزىمەن دە ونشا قابىسپايدى.
گەرسوگينيا ءسوزىن اياقتاعان سوڭ سانچو پانسا ءۇن-تۇنسىز ورىندىعىنان تۇردى دا، بۇكتەتىلە ەڭكەيىپ، “دىمىڭ ىشىڭدە بولسىن” دەگەننىڭ يشاراتىن جاساپ ساۋساعىن ەرنىنە قويىپ، دىبىسىن شىعارماي ادىمداپ ءجۇرىپ زالداعى تەرەزە جاپقىشتار قالتارىسىن تۇگەل ءتىنتىپ شىقتى؛ سوسىن قايتادان ورنىنا كەلىپ وتىرىپ، مىنانى ءمالىم ەتتى:
— مىنە، ەندى، جوعارى مارتەبەلىم، وسىندا وتىرعانداردان باسقا ەشكىم ءبىزدى ۇرلانا تىڭداپ تۇرماعانىنا كوزىم انىق جەتكەننەن كەيىن، جاڭاعى قويعان سۇراعىڭىزعا، سونداي-اق، بىلگىڭىز كەلەتىن باسقا دا نارسەنىڭ بارىنە ەشتەڭەدەن قورىقپاي-ۇرىكپەي جاۋاپ قايتارا الام. سىزگە ەڭ الدىمەن ايتارىم: مەنىڭشە، مىرزام دون كيحوت — داۋاسىز دەلق ۇلى، الايدا كەي-كەيدە ونىڭ ساليقالى اڭگىمە ايتاتىنى بار جانە كوكەيگە قونىمدى، ساناعا ءسىڭىمدى عىپ باياندايتىنى سونشالىق، ءوز ويىمشا دا، ونىڭ سوزىنە قۇلاق سالعان جانداردىڭ ويىنشا دا، ءىبىلىستىڭ ءوزى دە ونداي ادەمى سويلەي المايدى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، اعىمنان جارىلىپ، اق ادال شىنىمدى الدىڭىزعا تارتسام، ونىڭ جارىمەس ەكەنىندە زارەدەي ءشۇبام جوق. وسىنى كوڭىلىمە توقىپ العاننان كەيىن وعان جاڭاعى حاتقا جاۋاپ سەكىلدى نە قيلى شاتقاياق نارسەلەردى شاتىپ-بۇتا بەرۋدەن تايىنبايتىن بولدىم. ودان سوڭ اناۋ الگى، بۇدان ءبىر اپتا بۇرىن بولعان، — سول سەبەپتى دە كىتاپقا كىرمەي قالدى عوي ول، — سەنورا دونيا دۋلسينەيانىڭ جادىلانۋى دا تاپ سونداي نارسە: ونىڭ جادىلانعانىنا قوجايىنىمدى سەندىرگەن ءوزىم عوي، ال شىندىعىندا بۇل اقىلعا قونبايتىن ساندىراق، قوعادان جاسالعان قۋىرداق.
گەرسوگينيا سيقىرلاۋعا قاتىستى بۇل قيتۇرقىلىق جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ بەرۋدى سۇرادى، سانچو بولعان جايدىڭ تۇگىن قالدىرماي بايانداپ، تىڭداۋشىلاردى قىزىققا قارىق قىلدى، گەرسوگينيا باستالعان اڭگىمەنى ارمەن جالعاپ، بىلاي دەدى:
— مەيىربان سانچونىڭ اڭگىمەسىن ەستىگەننەن كەيىن كوڭىلىمدە تاعى ءبىر كۇدىك پايدا بولدى، الدەنەندەي ءبىر داۋىس قۇلاعىما: “ەگەر لامانچالىق دون كيحوت جارىمەس، ناقۇرىس ءارى دەلق ۇلى بولسا، ال ونىڭ اتقوسشىسى سانچو پانسا مۇنى ءبىلىپ جۇرسە، ءبىراق سوعان قاراماي وعان قىزمەت ەتىپ، قايدا بارسا دا سوڭىنان قالماي ەرىپ جۇرسە جانە ونىڭ ورىندالمايتىن ۋادەلەرىنە ءالى كۇنگە شەيىن سەنەتىن بولسا، وندا ونىڭ، شاماسى، مىرزاسىنان دا اسقان اۋىش ءارى اقىماق بولعانى عوي. ونداي جاعدايدا سەن بايقا، گەرسوگينيا، سانچو پانساعا ارالدى باسقارتۋعا سەنىم بىلدىرەم دەپ قاپىدا قالىپ قويما: ويتكەنى، ول ءوز ەركىن ءوزى بيلەي الماسا، باسقالارعا ءقايتىپ بيلىك جۇرگىزبەك؟” دەپ سىبىرلايدى.
— قۇداي اقى، سەنورا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — بۇل كۇدىك سىزدە بەكەردەن-بەكەر پايدا بولعان جوق، تەك داۋىسىڭىزعا ايتىپ قويىڭىزشى، كىشكەنە قاتتىراق سويلەسە نەتتى، ءبىراق، جالپى العاندا، قالاي سويلەسە دە ءوز ەركى، — ونىڭ ءسوزى ورىندى ەكەنىن ءوزىم جاقسى بىلەم عوي: اقىلعا باي ادام بولسام مىرزاممەن باياعىدا-اق قوشتاسار ەدىم. الايدا، ءسىرا، تاعدىرىم سونداي بولار، ماڭدايىما جازىلعان مەحنات شىعار، وزگەشە ىستەي المايمىن، قالايدا وعان سەرىك بوپ ءجۇرۋىم كەرەك، باسقاداي امالىم جوق: ەكەۋىمىز ءبىر سەلودانبىز، ول ماعان اس-سۋ بەردى، مەن ونى قۇرمەت تۇتام، ول مۇنى باعالاي بىلەدى، ءتىپتى ماعان بىرنەشە قودىق تا تارتۋ ەتتى، ال، ەڭ باستىسى، مەن ادال اداممىن، سول سەبەپتى ەكەۋىمىزدى كوردەن باسقا ەشتەڭە اجىراتا المايدى. ال اگاراكي، جوعارى مارتەبەلىم، ۋادە ەتكەن ارالىڭىزدى بەرۋدەن باس تارتا قالساڭىز، وندا نەعىلام ەندى، جاساعان يەم ءوزىمدى وسىنداي تۇزى جەڭىل بىرەۋ عىپ جاراتقان بولار؛ بالكىم، ءتىپتى مۇنىڭ ءوزى، ءبىر جاعىنان، جانىمنىڭ جاي تابۋىنا سەپتەسەتىن دە شىعار، مەن ءوزىم اڭقاۋلاۋ بولسام دا، “قاتەر تونگەندە قۇمىرسقاعا دا قانات بىتكەن” دەيتىن ماقالدىڭ قانداي ماعىنا بەرەتىنىن جاقسى تۇسىنەم: كىم بىلەدى، جۇماققا گۋبەرناتور-سانچودان گورى اتقوسشى-سانچو كوبىرەك لايىقتاۋ بوپ شىعار. گۋبەرناتورلىققا تىرەلىپ قالعان دانەڭە دە جوق، ودان سوڭ: قاراڭعى تۇندە مىسىق اتاۋلىنىڭ ءتۇسى بىردەي جانە ءتۇس اۋعانشا ءنار تاتپاعان ادامنان اسقان سورلى جوق، سول سياقتى، بىرەۋدىڭ قارىنى ەكىنشى بىرەۋدىڭ قارنىنان قارىس سۇيەم ارتىق جاراتىلمايدى جانە ونى نە بولسا سونىمەن، ياعني قايماقپەن دە، قاسپاقپەن دە تولتىرۋعا بولادى، ال ەندى كوكتە ۇشاتىن قۇستاردىڭ نەسىبەسىن كوكتەگى قۇدىرەتتىڭ ءوزى بەرەدى، سەگوۆيالىق ءتورت كەز جۇقالتاڭ شۇعادان كۋەنكالىق ءتورت كەز قالىڭ شۇعا جىلىراق، سونداي-اق، اجالىمىز جەتىپ، قارا جەردىڭ قوينىنا بارعان كەزدە حانزادا بولسىن، قارا جۇمىسشى بولسىن، ەكەۋى دە بىردەي تار سوقپاققا تۇسەدى، پونوماردىڭ ءمايىتى مولادان قانشا ورىن السا، مانسابى ودان الدەقايدا بيىك بولا تۇرعانىمەن ريم پاپاسىنىڭ ءمايىتى دە سونشا ورىن الادى: كورگە تۇسىرگەننەن كەيىن ءبارىمىز دە قۇرىسىپ، سىرەسىپ قالامىز نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، ءبىزدى قۇرىستىرىپ، سىرەستىرىپ تاستايدى، سوسىن — قايىرلى ءتۇن! تاعى دا قايتالاپ ايتام: ەگەر ءسىز، جوعارى مارتەبەلىم، اقىماق بولۋىم سەبەپتى ماعان ارالدى سىيعا تارتۋدان اينىپ قالساڭىز، وعان وپىنا قويمايمىن جانە ەسەبىم تۇگەل دەپ بىلەم، ولاي دەيتىنىم، كرەستىڭ تاساسىندا شايتان تۇرادى، جىلتىراعاننىڭ ءبارى التىن ەمەس، دەگەندى قۇلاعىم شالعان، ال اناۋ قاراپايىم قارا شارۋا ۆامبانى وگىزدەرىنەن، سوقاسى مەن مويىنتۇرىعىنان ايىرىپ، اپارىپ يسپان كورولى ەتىپ قويىپتى، ال رودريگونى ۇلدە مەن بۇلدەدەن، شىلقىعان بايلىق پەن ويىن-كۇلكىدەن ايىرىپ باقا-شايانعا جەمگە تاستاپتى، ەگەر تەك ەسكىلىكتى ءان-جىرلار وتىرىك ايتىپ جۇرمەسە.
— وتىرىك ايتقانى قالاي؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى تىڭداۋشىلار اراسىندا وتىرعان دۋەنيا رودريگەس. — ءبىر رومانستا بىلاي دەلىنگەن: كورول رودريگونى ءتىرى كۇيىندە باقا، جىلان، كەسىرتكە قۇرتتاي قايناپ جاتقان شۇڭقىرعا لاقتىرىپتى، ارادا ەكى كۇن وتكەننەن كەيىن شۇڭقىردان ونىڭ:
كۇناكار مەنىڭ قۇرساعىمدى جىن-جىبىر،
جەپ جاتىر-اۋ، جەپ جاتىر-اۋ اياماي! —
دەگەن قۇمىعىڭقى ءارى ايانىشتى داۋىسى ەستىلىپتى، ال ەگەر كورولدەردىڭ ءوزى قۇرت-قۇمىرسقاعا جەم بولىپ جاتسا، وندا مىنا سەنوردىڭ قارا شارۋا كۇيىندە قالا بەرۋدى قالاعانى وتە ورىندى.
دۋەنيانىڭ اڭعالداۋ لەبىزى گەرسوگينيانىڭ كۇلكىسىن كەلتىردى، ال سانچونىڭ وي-تولعامدارى مەن ماقالدارى قايران قالدىردى، سوسىن ول وعان بىلاي دەدى:
— مەيىربان سانچو، شاماسى، بىلەتىن دە شىعار، ەگەر دۆوريان الدەنە جايىندا ۋادە بەرسە، ونى ولگەن-تىرىلگەنىنە قاراماي قالايدا ورىنداپ شىعادى. كۇيەۋىم ءارى ءامىرشىم گەرسوگ تا، كەزبە بولماعانىمەن، رىسار، سول سەبەپتى ۋادە ەتىلگەن ارالعا قاتىستى ءسوزىن، كۇللى الەمدەگى قىزعانىش پەن كۇيىنىشكە قاراماي، قاساقانا تۇردە ورىندايدى. سونىمەن، سانچو، قۋانا بەر: كۇندەردە ءبىر كۇن سەن دە ءوز ارالىڭ مەن مەملەكەتىڭنىڭ تاعىنا مىنەسىڭ، بيلىكتى قولىڭا الاسىڭ، ءسويتىپ قاعاناعىڭ قارق، ساعاناعىڭ سارق عۇمىر كەشەسىڭ. ساعان مىندەت قىپ ايتارىم جالعىز مىناۋ عانا: باعىنىشتى ادامدارىڭدى قولىڭنان كەلگەنىنشە جاقسىلاپ باسقار، ولاردىڭ ادال دا ابزال جاندار ەكەنىن الدىن-الا ەسكەرتىپ قويعىم كەلەدى.
— جاقسىلاپ باسقارۋ جاعىنا كەلسەك، ول جايىندا ماعان ءوتىنىش ايتۋدىڭ كەرەگى جوق، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — مەن ءوزىم ءيى جۇمساق اداممىن، جوق-جۇقاعا اۋزىمداعىنى جىرىپ بەرەم، ال كىمدە-كىم ناندى ءوزى يلەپ، ءوزى پىسىرسە، ونىڭ ءبىر ءتىلىمىن دە ۇرلاتپايدى، جانە، قۇداي كۋا، مەن تۇرعان جەردە اتىشۋلى ۇرى دا اشتان ولەدى، كورە-كورە كوسەم بولاسىڭ دەگەندەي، مەنى ەشكىم تاقىرعا وتىرعىزا المايدى، ءار نارسەنىڭ اڭىسىن اڭديمىن جانە اڭداماي سويلەگەن اۋىرماي ولەتىنىن بىلەم، جالپى، ءوزىم، نەگىزى، اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باسقاندى ۇناتام، مۇنىڭ ءبارىن ايتىپ تۇرعان سەبەبىم، جاقسىلاردىڭ الدىندا جاتىپ جاستىق، ءيىلىپ توسەك بولام، جامانداردى ماڭايىما دا جۋىتپايمىن. بايقاۋىمشا، ەل باسقارۋعا تاۋەكەل دە دە تاس جۇت دەگەندەي، بىردەن كىرىسىپ كەتۋ كەرەك سەكىلدى، سوندا بىرەر اپتادا گۋبەرناتورلىققا ابدەن ماشىقتانىپ، ونى ديقانشىلىقتان دا ارتىق مەڭگەرىپ كەتەرىم كامىل، ال ءوزىم كوزىمدى تىرناپ اشقالى بەرى ديقانمىن عوي.
— دۇرىس ايتاسىڭ، سانچو، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا، — ەشكىم ىشتەن عالىم بوپ تۋمايدى، ءتىپتى ەپيسكوپتاردىڭ ءوزى دە اعاشتان ەمەس، ادامنان جاراتىلادى. الايدا، الگىندە اڭگىمە ەتكەن جايىمىزعا، اتاپ ايتقاندا، سەنورا دۋلسينەيانىڭ جادىلانۋ جايىنا، قايتا ورالايىق: مىرزاسىن كۇلكىگە اينالدىرۋعا، ونى الگى شارۋا ايەل — دۋلسينەيا دەگەنگە سەندىرىپ باعۋعا، ال ەگەر تانىماستىق بىلدىرسە، مۇنىڭ سەبەبى ونىڭ جادىلانۋىنان دەپ ۇعىندىرۋعا باعىتتالعان سانچونىڭ وسىناۋ اۋرەشىلىكتەرىنىڭ ءبارى، — ءيا، وسىنىڭ ءبارى سەنور دون كيحوتتىڭ قىر سوڭىنان قالماي جۇرگەن سيقىرشىلاردىڭ الدە بىرەۋىنىڭ ايلا-شارعىسى ەكەندىگى ماعان ەش كۇمان تۋعىزبايدى جانە مۇنى داۋسىز اقيقات دەپ بىلەم. ولاي دەيتىنىم، ماشىگە سەكىرىپ مىنگەن شارۋا ايەلدىڭ شىن مانىندە دە تاپ سول دۋلسينەيا توبوسسكايا ەكەنى جانە مەيىربان سانچونىڭ باسقا بىرەۋدى الدايمىن دەپ ءجۇرىپ ءوزىنىڭ الدانىپ قالعانى ماعان سەنىمدى دەرەك كوزدەرىنەن قولمەن قويعانداي انىق ءمالىم بوپ وتىر. بۇل دا كوزبەن كورۋىمىزگە جازباعان جايلار سەكىلدى ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايتىن شىندىق. سەنور سانچو پانسانىڭ ءبىلىپ قويعانى ارتىق ەتپەس، ءبىزدىڭ دە مۇندا ءوز سيقىرشىلارىمىز بار، ولار ءبىزدى ءقادىر تۇتادى جانە جارىق دۇنيەدە نەندەي وقيعالار بولىپ جاتقانىن جاۋىپ-جاسىرماي، بارىنشا دالدىكپەن، بۇلتارىس-جالتارىسسىز بايانداپ تۇرادى. سول سەكىرگىش شارۋا ايەلدىڭ شىن مانىندە دە ءداپ سول دۋلسينەيا توبوسسكايا ەكەنى، ءوزىمىز قانشالىقتى جادىلانعان بولساق، ونىڭ دا سونشالىقتى جادىلانعانى جايىنداعى بۇل سوزىمە سانچو سەنۋگە ءتيىس، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە ول بىزگە ءوزىنىڭ شىنايى كەسكىن-كەيىپىمەن كورىنەدى، قالاي قاتەلەسىپ جۇرگەنىن سانچو سوندا عانا تۇسىنەدى.
— ابدەن مۇمكىن، — دەپ سانچو قايتادان سويلەپ كەتتى. — ەندى ءقازىر مەن مىرزامنىڭ مونتەسينوس ۇڭگىرى جايىنداعى اڭگىمەلەرىنە دە سەنۋگە بارمىن: سول جەردەن ول سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانى كوردىم دەگەندى ايتىپ ەدى عوي، ۇستىندەگى كيىم-كەشەگى دە سول جولى مىنا مەن دۋلسينەيانى جولىقتىرىپ-مىس، جادىلاۋعا اڭسارىم اۋعان كەزدەگىدەي دەگەن؛ ءيا، اۋۋىن اۋىپ ەدى-اۋ، ءبىراق، اينالىپ كەلگەندە، ءبارى باسقاشا بوپ شىقتى عوي، — شاماسى، جوعارى مارتەبەلىم، جاڭاعى ايتقاندارىڭىز راس تا بولار، سەبەبى جارتىكەش اقىلىم ونداي قيتۇرقى قۋلىقتى قاس قاعىمدا قايدان عانا قيىستىرا قويسىن، ونىڭ ۇستىنە، ءدۇدامال دا شالاعاي دالەلدەرىمە قاراپ انانداي ادام ايتسا نانعىسىز نارسەگە يلانا قوياتىنداي مىرزام دا سونشالىقتى دانەكۇس ەمەس شىعار دەيمىن. سولاي بولا تۇرعانىمەن، اقپەيىل سەنورا، مەنى قاسكوي بىرەۋ ەكەن دەپ قالماڭىز: ويتكەنى، انا قارعىس اتقىر سيقىرشىلاردىڭ ارام ويلارى مەن قۋلىق-سۇمدىقتارىن الدىن-الا اڭعارۋ مەن سەكىلدى ميلاۋدىڭ قولىنان كەلمەيدى، — مۇنىڭ ءبارىن سەنور دون كيحوتقا جاماندىق جاساۋ ءۇشىن ەمەس، ودان سوگىس ەستىمەۋ ءۇشىن عانا ويلاپ تاپقام، ال ەگەر كەرىسىنشە بوپ شىعىپ جاتسا، وندا كوكتە قۇداي بار، پيعىلىمىز قانداي ەكەنىن ءبىلىپ وتىر.
— ءجون ءسوز، — دەدى گەرسوگينيا. — جاڭا سەن مونتەسينوس ۇڭگىرى جايىندا بىردەڭە دەگەندەي بولىپ ەڭ، ەندى ماعان سول جايىندا ايتىپ بەرشى، سانچو. بىلگىم كەپ سونداي قىزىعىپ وتىرمىن.
سول ارادا سانچو پانسا جوعارىدا سيپاتتالعان شىتىرمان وقيعا جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى اڭگىمەلەپ بەردى. گەرسوگينيا مۇنى تىڭداپ العان سوڭ بىلاي دەدى:
— بۇل وقيعادان مىناداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى: ەگەر قادىرمەندى دون كيحوت ول جەردەن سانچو تاپ سول توبوسو توڭىرەگىنەن جولىقتىرعان شارۋا ايەلدى كوردىم دەپ بوي بەرمەي تۇرسا، وندا، ارينە، ونىڭ تاپ سول دۋلسينەيا بولعانى، بۇدان سيقىرشىلاردىڭ شەكتەن تىس پىسىق ءارى ەلگەزەك پالە ەكەنىن بايقاۋ قيىن ەمەس.
— مەن دە سونى ايتىپ تۇر ەمەسپىن بە، — دەپ سانچو پانسا ءىلىپ اكەتتى، — ەگەر سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايا جادىلانعان بولسا — وزىنە سول كەرەك، ال مەن مىرزامنىڭ دۇشپاندارىمەن ءدۇرداراز بولعىم كەلمەيدى: ولار قيساپسىز كوپ جانە ءبارى دە شەتىنەن شاقار ەكەنى انىق. اق-ادال شىنىمدى ايتسام، مەنىڭ كورگەنىم — شارۋا ايەل، ونى شارۋا ايەل دەپ تاپتىم جانە شارۋا ايەل دەپ ەسەپتەيمىن دە، ال بۇل دۋلسينەيا بوپ شىقسا، مۇندا مەنىڭ شاتاعىم جوق جانە وندا ەشقانداي شارۋام دا جوق، ايتپەسە رەنجىپ قالۋىم مۇمكىن. بۇل نە پالە ءوزى، راسىندا، سوڭىمنان قالماي سۇمەڭدەپ ەرەدى دە جۇرەدى، نە ىستەيسىڭ ەندى بۇعان. “پىش-پىش-پىش، پىش-پىش-پىش، سانچو ولاي دەدى، سانچو بىلاي قىلدى، سانچو كەتتى، سانچو كەلدى”، قۇددى سانچو قۇر دالاقباي بىرەۋ سەكىلدى، اۋ ول دەگەن كۇللى الەم كىتاپتاردان ءتانىس-بىلىس بوپ وتىرعان سانچو پانسا ەمەس پە، — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، باكالاۆر سامسون كارراسكو ماعان سولاي دەگەن-دى، ال ول كىسى سالامانكادا باكالاۆرلاردىڭ باكالاۆرى سانالادى، مۇنداي ادامدار ادەتتە وتىرىك ايتپايدى، تەك وزدەرى وتە ءبىر قۇشتار بولماسا نەمەسە وتە ءبىر مۇقتاجدىق تۋىپ قالماسا. سوندىقتان ماعان جارماسا بەرگەندەرىن قويسىن، ال ەندى ءوزىم وسىنداي ابىرويعا جەتىپ وتىرسام، — ادامنىڭ ابىرويى قانداي بايلىقتان دا باعالى دەگەندى مىرزامنان ەستىگەم، — وندا ماعان گۋبەرناتورلىقتى ىڭعايلاپ جىبەرىڭىزدەر، سوندا كورەسىزدەر قولىمنان نە كەلەتىنىن؛ البەتتە، جاقسى اتقوسشى جامان گۋبەرناتور بولا المايدى.
— مەيىربان سانچونىڭ قازىرگى ايتقانىن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا، — كاتوننىڭ قاناتتى سوزدەرى نەمەسە، از دەگەندە، florentءىbus occءىdءىt annءىs33 ميكاەلە ۆەررينودان الىنعان ۇزىندىلەر دەۋگە كەلەدى. اقىر اياعىندا، مۇنىڭ ءوز سوزىمەن ايتساق، جاقسى ماسكۇنەم جامان پلاشش بۇركەنەر، دەۋدىڭ قيسىنى بار.
— تاۋىپ ايتتىڭىز، سەنورا، — دەدى سانچو، — ارام نيەتتىڭ ارباۋىمەن ءومىرى بىردەڭە ءىشىپ كورگەن ەمەن، — شولدەگەن شاقتاردا ىشكەنىم راس، ويتكەنى كولگىرسۋ دەگەننەن اتىمەن اۋلاق جانمىن: مەن ءوزىم زاۋقىم سوققان كەزدەردە ىشەم، سونداي-اق بىرەۋ سىي كورسەتكەندە بۇلدانشاق نەمەسە كىساپىر اتانباس ءۇشىن زاۋقىم سوقپاي تۇرعان كەزدەردە دە ىشەم. ويتكەنى، دوس-جار ادامىڭ دەنساۋلىعىڭ ءۇشىن ستاقان كوتەرىپ جاتسا، جۇرەگىڭ تاستان جارالعان جان بولماساڭ، ونىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن ىشپەي قالاي تارتىنىپ قالاسىڭ؟ دەگەنمەن، شامامدى بىلەم، ونىڭ ۇستىنە، كەزبە رىسار اتقوسشىلارى كوبىنە-كوپ قارا سۋ ۇرتتايدى، سەبەبى ولار بار ۋاقىتىن توعايلاردا، ورمانداردا، شالعىنداردا، تاۋلار مەن جارتاستاردا وتكىزەدى، ال مۇنداي جەرلەردەن ءبىر جۇتىم شاراپتى ەمگە دە تابا المايسىڭ.
— البەتتە! — دەدى گەرسوگينيا. — ال، ەندى ءقازىر، سانچو، بارىپ دەمال، قالعان جايدى بۇدان دا گورى تولىعىراق، ەگجەي-تەگجەيلى اڭگىمە ەتە جاتارمىز جانە ساعان گۋبەرناتورلىقتى مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك، ءوزىڭ ايتقانداي، ىڭعايلاپ جىبەرۋ جاعىن قاراستىرارمىز.
سانچو گەرسوگينيانى تاعى دا قولىنان ءسۇيدى، سوسىن ايرىقشا كورسەتكەن جاقسىلىعىڭىز بولسىن، سۇر جورعاما قامقورلىق جاساڭىزشى، ويتكەنى ونى كوزىمنىڭ قاراسىنداي كورەم، دەگەندى ايتتى.
— قانداي سۇر جورعاعا؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگينيا تۇسىنبەي.
— ەسەگىمە، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — مۇنداي سۇيكىمسىز سوزبەن اتاماۋ ءۇشىن مەن، ادەتتە، ونى “سۇر جورعا” دەيمىن. قامال-سارايعا كەلىپ كىرگەن كەزىمدە مىنا وتىرعان سەنورا دۋەنيادان وعان كوز قىرىن سالۋدى وتىنگەم، ول بولسا، بەينە ءبىر مەن ونى كەسپىرسىز ايەل نەمەسە كەمپىر دەپ اتاعانداي ال كەلىپ بايبالام سالدى دەيسىڭ، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، دۋەنيالارعا سارايدا ءسان تۇزەگەنشە مال جايعاۋ كوبىرەك ۇيلەسىمدى ءارى ۇناسىمدى عوي. ويپىراي، ءبىر يدالگو، مەنىڭ سەلولاسىم، بۇلاردى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورۋشى ەدى-اي!
— شاماسى، موجانتوپاي بىرەۋ بولدى عوي، — دەپ ءسوز قىستىردى دونيا رودريگەس، — ەگەر ول تاربيەلى يدالگو بولسا، مەن سياقتىلاردى اۋليە تۇتار ەدى.
— ءجا، بولدى، قويىڭىزدار، — دەپ گەرسوگينيا ولارعا باسۋ ايتتى، — دونيا رودريگەس، ءسىز دە سابىر ەتىڭىز، سەن دە، سەنور پانسا، اشۋىڭدى باس، — سۇر جورعاعا قامقورلىقتى ءوز مىندەتىمە الام: سانچو ءۇشىن ول سونشالىقتى باعالى بولسا، ونى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا قام جاسايمىن.
— ونى ەسەك رەتىندە ساقتاعانىڭىزدىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — ەسەگىمىز ەكەۋىمىز وتە قاراپايىم جانبىز، سىزگە اۋىرتپالىق تۇسىرگەنشە ءوزىمىزدى قانجارمەن جارىپ تاستاعاندى ارتىق كورەمىز. راس، مىرزامنىڭ: كىشىپەيىلدىك كورسەتۋگە كەلگەندە تۇزدىقتىڭ كەمدەۋ بولعانىنان مولداۋ بولعانى ءتاۋىر، دەيتىنى بار، الايدا، سويتە تۇرعانىمەن، اڭگىمە ەسەك مىرزالارعا تىرەلگەن كەزدە شەكتەن شىقپاي، ورتا دەڭگەيدە قالعان ابزال.
— باسشىلىق جاساۋعا اتتانعاندا ەسەگىڭدى وزىڭمەن بىرگە الا كەت، سانچو، — دەدى گەرسوگينيا، — ول جاقتا ەسەگىڭ ايرىقشا كۇتىم تابادى، جۇمىستان دا ارقاسى بوسايدى.
— ەندى قالاي دەپ ويلاپ ەدىڭىز، سەنورا گەرسوگينيا؟ — دەدى سانچو. — ەسەكتەردى باسشىلىق جاساۋعا جىبەرگەندەرىنە ءوز باسىم تالاي كۋا بولعام، سوندىقتان ونى وزىممەن بىرگە الا كەتسەم، بۇعان ەشكىم تاڭىرقاي قويماس.
سانچونىڭ ءسوزى گەرسوگينيانى تاعى دا كۇلكىگە كەنەلتىپ، كوڭىلىن ءبىراز كوتەرىپ تاستادى، سوسىن ونى دەمالۋعا جىبەردى دە، ءوزى وسى اڭگىمەنىڭ ءبارىن بايان ەتۋ ءۇشىن گەرسوگقا كەتتى؛ ءسويتىپ ەكەۋى دون كيحوتتى قاتىرىپ مازاق قىلۋعا جانە مۇنى دالمە-دال كەزبە رىسارلىق رۋحىندا وتكىزۋگە كەلىسىپ، ءوزارا ۋادە بايلاستى؛ ءسويتىپ، ولار ونى ءبىر مارتە ەمەس، سان مارتە وسىنداي كۇلكى-مازاققا ۇشىراتتى: ونىڭ ءبارى دە قيسىندى ەدى، ءارى تاپقىرلىقپەن ويلاپ تابىلعان بولاتىن جانە وسىناۋ تەڭدەسى جوق حيكايادا سۋرەتتەلەتىن شىتىرمان وقيعالار ىشىندەگى ەڭ ءتاۋىرى دە سولار ەدى.
ءحححىۇ تاراۋ
مۇندا بۇل كىتاپتاعى ەڭ كەرەمەت شىتىرمان وقيعانىڭ ءبىرى — جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ امالى قالاي ويلاپ تابىلعانى جايىندا اڭگىمەلەنەدى.
دون كيحوتپەن جانە سانچو پانسامەن سۇقبات گەرسوگ پەن گەرسوگينيانى ايتىپ جەتكىزگىسىز جان راقاتىنا كەنەلتتى؛ ءسويتىپ، ولار بۇل ەكەۋىن شىتىرمان وقيعانىڭ ورتاسىندا جۇرگەندەي اسەردە قالدىراتىن قالجىڭمەن اۋرەلەۋگە بەكىندى، ال مۇنىڭ شىن مانىندە دە ەستە قالارلىقتاي بولۋى ءۇشىن گەرسوگ پەن گەرسوگينيا بۇعان دون كيحوتتىڭ مونتەسينوس ۇڭگىرى جايىنداعى اڭگىمەلەرىنىڭ جەلىسىن ارقاۋ ەتۋگە ۇيعارىم جاسادى (ايتا كەتەرلىگى، گەرسوگينيانى اسىرەسە سانچونىڭ اڭقاۋلىعى قايران قالدىرعان-دى: دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ جادىلانعانىن ول اقيقات شىندىق رەتىندە مويىنداعان ەدى، ال راسىندا سيقىرشىنىڭ ورنىندا جۇرگەن دە، وسىنىڭ ءبارىن رەتتەستىرگەن دە ءوزى بولاتىن)؛ ءسويتىپ دون كيحوت قامال-سارايعا كەلىپ تۇسكەننەن كەيىن التى كۇننەن سوڭ، مالايلارىنا ءتيىستى نۇسقاۋ بەرگەن گەرسوگ پەن گەرسوگينيا ونى يتپەن اڭ اۋلاۋعا الىپ شىقتى، بۇعان كورول اڭشىلىعىندا عانا كورۋگە بولاتىنداي سۇمدىق كوپ اڭ قاعۋشى مەن يتبەگى قاتىستى. دون كيحوت پەن سانچوعا ايرىقشا ساپالى جاسىل شۇعادان تىگىلگەن اڭشى كيىمى بەرىلدى، الايدا دون كيحوت ۇزاماي قيىندىققا تولى جورىق جولىنا قايتا تۇسەتىنىن، وزىمەن بىرگە كيىم-كەشەك جانە باسقا دا ۇساق-تۇيەك ارقالاپ جۇرۋگە مۇمكىندىگى جوقتىعىن ايتىپ ودان باس تارتتى. سانچو بولسا، كيىمدى ءساتى تۇسكەن بويدا ساتىپ جىبەرمەك ويمەن قابىل الدى.
ءسويتىپ، بەلگىلەنگەن كۇنى ساۋىت-سايمانىن اسىنعان دون كيحوت پەن كيىمىن اۋىستىرىپ كيىپ، سۇر جورعاسىنا قونعان سانچو، — وعان جۇتىنىپ تۇرعان جاقسى ات ۇسىنىلعانىمەن، ەسەگىنەن قول ۇزگىسى كەلمەگەن، — اڭ قاعۋشىلارعا كەلىپ قوسىلدى؛ بۇدان سوڭ بارىنشا ءساندى كيىنگەن گەرسوگينيا شىقتى: ءوزىن كىشىپەيىل دە ىزەتتى كاۆالەر رەتىندە كورسەتكىسى كەلگەن دون كيحوت وعان گەرسوگتىڭ كومەكتەسۋىنە جول بەرمەي، جەدەل بارىپ گەرسوگينيا مىنگەن جورعانىڭ سۋلىعىنان الدى. اقىرى ولار ەكى بيىك تاۋدىڭ اراسىنداعى قالىڭ ورمانعا جاقىندادى؛ اڭ سوقپاقتارى، تۇراقتار مەن اڭشى ۇيشىكتەرى بەكىتىلىپ بەرىلىپ، جۇرت ءار جاققا تاراعاننان كەيىن اڭشىلىق باستالىپ كەتتى دە، قۇلاق تۇندىراتىن ىزى-قيقى شۋ مەن يت قوسىپ ايتاقتاعان داۋىستان، يتتەردىڭ ابالاعانى مەن كەرنەيلەر دىبىسىنان ادامدار ءبىر-بىرىن ەستۋدەن قالدى.
گەرسوگينيا اتىنان ءتۇسىپ، قولىنا ۇشكىر شولاق نايزا ۇستاپ، قاباندار جۇگىرىپ وتەدى-اۋ دەيتىن وزىنە ءمالىم تۇسقا بارىپ تۇردى. گەرسوگ پەن دون كيحوت تا ءتۇسىپ، ونىڭ وڭ جاعى مەن سول جاعىنان ورىن الدى؛ سانچو بولسا، گەرسوگينيانىڭ ارت جاعىنا بارىپ تۇردى — ەسەگى الدەنەندەي ءبىر جاماندىققا ۇشىراپ قالا ما دەپ ءقاۋىپ ويلاپ، اقىرى ودان تۇسكەن جوق؛ ءسويتىپ گەرسوگ، گەرسوگينيا جانە دون كيحوتتىڭ تولىپ جاتقان مالايمەن بىرگە اتتارىنان ءتۇسىپ، قاتار تۇزەپ تۇرا قالعانى سول ەدى، ءۇستى-باسىن اق كوبىك جاپقان، تىستەرىن ساقىلداتقان ءبىر ءداۋ قابان كەنەت سالىپ ۇرىپ بۇلارعا قاراي توتەلەي تارتتى: ونى ورشەلەنە ابالاعان ءبىر قورا يت پەن يتبەگىلەر وكشەلەپ كەلە جاتقان بولاتىن. سونى كورگەن دون كيحوت قالقانىن كەۋدەسىنە توسىپ، سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا، قابانعا قارسى ءجۇردى، قولىندا شولاق نايزاسى بار گەرسوگ سوڭىنان ىلەستى، گەرسوگينيا بولسا، گەرسوگ توقتاتپاعاندا، ەكەۋىنىڭ دە الدىنا شىعىپ كەتەتىن ەدى. ال، سانچو دىعال حايۋاندى كورگەن بويدا سۇر جورعاسىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، الدى-ارتىنا قاراماي زىتا جونەلدى دە، ءبىر بيىك ەمەنگە ورمەلەپ شىعۋعا تىرىستى، ءبىراق ونىڭ ءساتى تۇسپەدى: اعاشتىڭ ورتان بەلىنە جەتكەن ول ۇشار باسىنا قاراي كوتەرىلۋ ءۇشىن ءبىر بۇتاققا جارماسا كەتكەن، سورىنا قاراي بۇتاق ومىرىلىپ كەتتى دە، اناۋ تومەن قۇلديلاي جونەلدى، الايدا جولشىباي باسقا ءبىر بۇتاققا ءىلىنىپ، اياعىمەن جەر تىرەنۋگە مۇمكىندىگى بولماي اۋەدە سالبىراپ قالدى. وسىنداي كەپكە دۋشار بوپ، جاسىل شولاق شەكپەنى تىگىسىنەن ىدىراپ بارا جاتقانىن بايقاپ جانە قورقىنىشتى حايۋان وسى جاققا قاراي قاشسا، ءوزىن جارىپ كەتەتىنىن كوز الدىنا ەلەستەتكەن ونىڭ بار داۋىسپەن جانە جان ۇشىرا باقىرىپ كومەك سۇراعانى سونشا، ءوزىن كورمەگەنىمەن داۋىسىن ەستىگەن جۇرتتىڭ ونى جابايى اڭنىڭ جاۋكەمدەپ جاتقانىندا ەش كۇدىگى قالماعان. سانسىز شولاق نايزاعا شانشىلعان، شوشقا تىستەرى ارسيعان قابان اقىرى جەر قاۋىپ قۇلادى؛ سانچونى داۋىسىنا قاراپ تانىعان دون كيحوت ايقاي شىعىپ جاتقان جاققا قاراي بۇرىلىپ، ونىڭ اياعى اسپاننان كەلىپ ەمەندە سالبىراپ قالعانىن، قىرسىققا ۇشىراعان قوجاسىن تاستاپ كەتكىسى كەلمەگەن ەسەگى جانىندا تۇرعانىن كوردى؛ وسى ارادا سيد احمەت بەن-ينحالي: جالپى العاندا، ەسەگى جوق سانچو پانسانى، سانچوسى جوق ەسەكتى جولىقتىرۋ وتە سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي ەدى — ەكەۋىنىڭ بىر-بىرىنە شىن بەرىلگەندىگى مەن ىڭكارلىگى سونداي بولاتىن، دەگەن قۇلاققاعىس جاسايدى.
دەرەۋ جەتكەن دون كيحوت سانچونى اعاشتان ءتۇسىرىپ الدى، ءوزىنىڭ بوساعانىن، جەردى اياعىمەن نىق باسىپ تۇرعانىن سەزگەن سانچو جىرتىلىپ قالعان شولاق شەكپەنىن كورىپ، جۇرەگى مۇزداپ سالا بەردى، ويتكەنى مۇنداي كيىمنىڭ باعاسى ءبىر ءۇيدىڭ ءىرىس-دامىن ايىراتىن شىعار دەپ جۇرگەن. بۇل ەكى ارالىقتا ءداۋ قاباننىڭ ۇشاسى قاشىرعا ارتىلىپ، گۇلشەتەن جانە ميرت بۇتاقشالارىمەن بۇركەلىپ، ورمانداعى الاڭقايعا تىگىلگەن دالاداي كەڭ شاتىرعا جەڭىستەن تۇسكەن ولجا ىسپەتتى جەتكىزىلدى؛ ول جەرگە ۇستەلدەر قويىلىپ، ىشىپ-جەمى مول داستارقان دايىن ەتىلىپتى، قوجايىنداردىڭ جومارتتىعى مەن جايساڭدىعىن داستارقانداعى تاعامداردىڭ تەك وسى اس تا توك مولدىعى مەن الۋان تۇرلىلىگىنە قاراپ-اق بايقاي بەرۋگە بولاتىن. سانچو گەرسوگينياعا كيىمىنىڭ جىرتىعىن كورسەتىپ، بىلاي دەدى:
— ەگەر قويان نەمەسە قۇس اۋلاساق، شولاق شەكپەنىم مىناداي كۇيگە تۇسپەس ەدى. شوشقا تىسپەن ءبىر شۇقىسا-اق ءبىتتى، جانىڭ شيق ەتە قالاتىن اڭدى سارسىلا كۇتىپ تۇرۋدان قانداي پايدا تۇسەتىنىن تۇسىنبەيمىن. ەجەلگى ءبىر اندە مىناداي ءسوز بار ەمەس پە ەدى:
اتاقتى فاۆيلا سەكىلدى
ايۋ تالاپ مەرت قىلسىن سەنى.
— بۇل گوت كورولى جايىنداعى رومانس، اڭ اۋلاپ جۇرگەنىندە ونى ايۋ تالاپ ولتىرگەن بولاتىن، — دەگەن تۇسىنىكتەمە بەردى دون كيحوت.
— ايتايىن دەگەنىم دە سول، — دەپ سانچو ءسوزىن جالعادى، — شونجارلار مەن كورولدەردىڭ قىزىققا كەنەلەمىز دەگەن دامەمەن وسىنداي قاتەرگە باس تىگەتىنىن سۋقانىم سۇيمەيدى، ونىڭ ۇستىنە ەشقانداي ايىپ-كىناسى جوق جانۋاردى ولتىرۋدە تۇرعان قانداي قىزىق بارىن دا بىلمەيمىن.
— جوق، سانچو، قاتەلەسىپ تۇرسىڭ، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى گەرسوگ، — كورولدەر مەن شونجارلارعا ءارى لايىقتى، ءارى اسا قاجەتتى ەرمەك — تاپ وسى يت قوسىپ اڭ اۋلاۋ. اڭشىلىقتا سوعىستىڭ سيپاتى بار: اڭ قاعۋدىڭ دا ءوز باسىڭدى امان ساقتاي وتىرىپ قارسىلاستى تىزە بۇكتىرۋدى كوزدەيتىن اسكەري ايلا-امالدارى، تورۋىلى مەن توسقاۋىلى بار. اڭعا شىققاندا ءبىز قاقاعان اياز بەن اڭقا كەپتىرەر اڭىزاقتىڭ ازابىن كورەمىز، ءتاتتى ۇيقى مەن جايلى توسەكتەن جەرىنەمىز، كۇشىمىزگە كۇش قوسامىز، شىمىر تارتا ءتۇسۋى ءۇشىن دەنەمىزدى شىنىقتىرامىز، — قىسقاسىن ايتقاندا، بۇل ەشكىمگە زيان تيگىزبەيتىن، ال جۇرتتىڭ كوبىنە قۋانىش سىيلايتىن ەرمەك، ال يت قوسىپ اڭ اۋلاۋدىڭ باستى ەرەكشەلىگى — ونىمەن ەكىنىڭ ءبىرى اينالىسا المايتىندىعىندا، اڭشىلىقتىڭ باسقا تۇرىنەن ونىڭ ايىرماشىلىعى دا وسىندا، ايتپاقشى، بۇعان قۇس سالۋدى قوسپاي وتىرمىن، ول دا تەك كورولدەر مەن اقسۇيەكتەرگە ارنالعان. سونىمەن، سانچو، پىكىرىڭدى وزگەرت، سوسىن گۋبەرناتورلىق ەتكەن كەزىڭدە اڭعا شىعىپ تۇر، مۇنىڭ ساعان قانداي پايدا تيگىزەتىنىن سوندا ءوزىڭ دە بىلەتىن بولاسىڭ.
— جوعا، اتاي كورمەڭىز، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — ادال گۋبەرناتورلار ۇيدە وتىرادى، قۇر بوسقا دالادا تەنتىرەمەيدى. ءوتىنىش ايتۋشىلار وعان وتە مۇقتاج شارۋاسىمەن كەلسە، ال اناۋ ورماندا كوڭىل كوتەرىپ جۇرسە — ماسقارا ەمەس پە! ويتە بەرسە، كۇللى مەملەكەتى كۇيرەپ قالماي ما! سىزگە شىنىمدى ايتايىن، سەنور: اڭ اۋلاۋ مەن باسقا دا ىردۋ-دىردۋ — گۋبەرناتورلاردان گورى ەرىككەندەرگە ءتان ەرمەك. ال ءوزىم ۋاقىتتى كوڭىلدى وتكىزۋ ءۇشىن ۇلكەن مەرەكەلەردە كارتا سوعىپ، جەكسەنبىلەر مەن شاعىن مەيرامداردا — كەگەل وينايتىن بولام، ال ەندى انا اڭشىلىق-ماڭشىلىق دەگەندەرىڭىز جانىم سۇيمەيتىن نارسە جانە وندايعا ۇياتىم دا جىبەرمەيدى.
— ىلايىمدا سولاي بولسىن، سانچو. اۋىزبەن وراق ورعانعا شەبەرمىز عوي ءبارىمىز دە.
— ءسىز نە دەسەڭىز و دەڭىز، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — ال، تياناقتى تولەمشىگە كەپىلدەن قورقاتىن دانەڭە جوق جانە تاۋداي تالاپ بەرگەنشە، بارماقتاي ب ا ق بەر، دەگەن، سونداي-اق كوز قورقاق، قول باتىر ەكەنى دە ءمالىم. ايتايىن دەگەنىم، جاراتقان يەمىز جار بولسا جانە ءوز مىندەتىمدى ادال اتقارسام، قاتارداعى باستىققا ەمەس، قالاۋلى باستىققا اينالارىم كامىل — وزىمدىكى دەگەندە وگىز قارا كۇشىم بار ەمەس پە!
— ءاي، سەن دە ءبىر ناعىز انتۇرعانسىڭ-اۋ، ايتپادى دەمە! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — اۋ، ءوزىم وسىنشا ۇيرەتكەندەي، قاشان عانا سەن وسى ماقالداتپاي، جاتىق تا جۇيەلى سويلەيسىڭ، ا، سانچو؟ ال، سىزدەر، مارتەبەلى مىرزالار، ابزالى بۇل مۇنداردى جايىنا قالدىرىڭىزدار، ايتپەسە ول ماقالدارىمەن ابدەن دىڭكەلەتەرى حاق: ونداي دۇنيەلەر مۇندا ەكەۋ دە، ۇشەۋ دە ەمەس، كول-كوسىر جانە قۇداي وعان دا، ونىمەن بىرگە ماعان دا ساۋلىق بەرگەي، تىڭداۋعا بەيىل بەرە قالسام، ماقالدارىن ءاماندا دەر مەزگىلىندە جانە ورىندى جەرىندە قىستىرا قويادى، ءتىپتى نەعىلارىڭدى بىلمەيسىڭ.
— سانچو پانسانىڭ ماقالى كوماندور گرەچەسكيي ماقالىنان دا كوپ ەكەن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا، — جانە كوماندور ماقالىنان ەش تە ءبىر كەم تۇسپەيتىن ەرەكشەلىگى — قىسقا دا نۇسقا ەكەندىگى. كوماندوردىكى ساتتىرەك سومدالعانىنا جانە ساتىنە كوبىرەك ساي كەلەتىنىنە قاراماستان، وزىمە سانچونىكى كوبىرەك ۇنايدى.
وسىنداي جانە وسى تەكتەس باسقا دا قىزعىلىقتى جايلار توڭىرەگىندە اڭگىمەلەسۋمەن بولعان ولار شاتىردان شىعىپ، ورمانعا قاراي بەت الدى، مۇنداعى اڭشى ۇيشىكتەرى مەن تۇراقتارىن ارالاپ كورۋمەن جۇرگەندە كۇن دە كەشكىردى، ءسويتىپ بايقاۋسىزدا قاراڭعى ءتۇسىپ كەتتى، الايدا بۇل — ماۋسىمنىڭ وسى مەزگىلىنە ءتان ايى سۇتتەي جارىق، تىپ-تىنىش ءتۇن ەمەس-تى؛ ال اينالا-ماڭايداعى زاتتىڭ ءبارىن بۇركەگەن تۇنەك گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ ويعا العان ءىسىنىڭ ورىندالۋىنا كەرەمەت جاقسى جاعداي جاساعان ەدى، ءسويتىپ قاراڭعىلىق قويۋلانعان كەزدە ويدا جوقتا ورماننىڭ بارلىق جەرىنەن بىردەي دەرلىك لاپ ەتىپ ءورت شىقتى دا، ىلە-شالا، قۇددى ءبىر ورمان ىشىمەن قالىڭ قول كەلە جاتقانداي، وڭنان دا، سولدان دا، اننان دا، مىننان دا سانسىز كوپ ءمۇيىز سىرناي مەن باسقا دا اسكەري اسپاپتاردىڭ داۋىسى ەستىلدى. وتتىڭ جارقىلى مەن اسكەري مۋزىكانىڭ اۋەنى سول ارادا تۇرعانداردىڭ، سونىڭ ىشىندە ءتىپتى وسىنى ۇيىمداستىرۋشى سىبايلاستاردىڭ دا، كوزىن قارىقتىرىپ، قۇلاعىن تۇندىردى. ودان سوڭ جان-جاقتان ماۆرلار ۇرىسقا كىرگەن كەزدەگى داعدىلى: “اللا يل اللا!” دەگەن ايقاي ەستىلە باستادى، كەرنەيلەر مەن كلارنەتتەر تارتىلدى، باراباندار دۇڭكىلدەدى، فلەيتالار بوزدادى جانە ءبارىنىڭ ءبىر مەزگىلدە دەرلىك، توقتاۋسىز ءارى قاتتى داۋىسپەن ءۇن قوسقانى سونشالىق، وسىنشا اسپاپتىڭ بەتالدى شىققان جۇيەسىز دىبىسىنان تەك ەسى جوق ادام عانا ەسىن جوعالتپاستاي ەدى. گەرسوگ مەلشيىپ قالدى، گەرسوگينيا نە دەرىن بىلمەي اڭىردى، دون كيحوت قايران بولدى، سانچو پانسا قالتىراپ كەتتى، ءتىپتى سىبايلاستاردىڭ دا جۇرەگى تۇرشىكتى. قورقىنىش بۋىپ تاستاۋى سەبەپتى ەشكىم قىڭق ەتە المادى، وسى ءسات ولاردىڭ قارسى الدىنان شابارمان بوي كورسەتتى: ۇستىنە قارا ءتۇستى كيىم كيىپتى، ال كورنەتتىڭ ورنىنا قىرىلداعان ۇرەيلى ءۇن شىعاراتىن، تەسىگى اۋماقتى، الابوتەن ۇلكەن ءمۇيىز سىرناي ۇستاپتى.
— ەي، قادىرمەندى شابارمان! — دەپ ايقايلادى گەرسوگ وعان. — سەن كىم بولاسىڭ، قايدا باراسىڭ جانە ورمان ىشىمەن لەك-لەك بوپ كەلە جاتقانداي اسەر ەتىپ تۇرعان نەعىلعان اسكەر؟
بۇعان شابارمان قۇلاق جارارداي قاتتى ءارى جاعىمسىز جارعاق داۋىسپەن بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— مەن — ءىبىلىسپىن، لامانچالىق دون كيحوتتى ىزدەپ ءجۇرمىن، ال ورمان ىشىمەن سيقىرشىلاردىڭ التى وتريادى سالتاناتتى كۇيمەمەن جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيا توبوسسكايانى اكەلە جاتىر. ول مۇندا جادىلانعان كۇيدە جاۋجۇرەك فرانسۋز مونتەسينوسپەن بىرگە كەلەدى، ال مونتەسينوس دون كيحوتقا جادىنى قالاي قايتارۋعا بولاتىنىن حابار ەتپەكشى.
— ءوزىڭ ايتقانىڭداي جانە سيىقسىز سۇرقىڭا قاراپ-اق شامالاپ تۇرعانىمداي، شىن ءىبىلىس بولساڭ، قارسى الدىڭداعى مىنا مەنىڭ رىسار لامانچالىق دون كيحوت ەكەنىمدى الدەقاشان اڭعارا قويماس پا ەدىڭ، — دەدى دون كيحوت شامدانىپ.
— قۇدايدىڭ اتىمەن جانە ار-ۇياتىمنىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، بايقاماي قالدىم، — دەدى ءىبىلىس، — باسىمنىڭ قاتىپ كەتكەنى سونشا، ەڭ ەلەۋلى تۇلعاعا نازار اۋدارماپپىن.
— ەندەشە، بۇل شايتاننىڭ — قۇرمەت تۇتۋعا لايىق، مەيىرىمدى حريستيان بولعانى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — ايتپەسە ول قۇداي مەن ار-ۇياتىن ايتىپ انت بەرمەس ەدى عوي. وسىعان قاراپ، توزاقتان دا ابزال جانداردى جولىقتىرۋعا بولادى ەكەن-اۋ دەگەن وي كەلىپ تۇر ماعان.
ات ۇستىندە وتىرعان شايتان سول ارادا دون كيحوتقا قاراپ ءجۇزىن بۇرىپ، بىلاي دەدى:
— بەۋ، ارىستان رىسارى (ءوي، ارىستان تالاپ جەگىر!)، مەنى ساعان باقىتسىز بولعانىمەن كوزسىز باتىر، رىسار مونتەسينوس جىبەردى جانە ماعان وزىڭمەن قاي جەردە كەزدەسسەم سول جەردە ءوزىن كۇتىپ تۇرۋىڭ كەرەگىن ايتۋعا ءامىر ەتتى: ول وزىمەن بىرگە دۋلسينەيا توبوسسكايا دەگەن بىرەۋدى الىپ كەلە جاتىر جانە ساعان ونىڭ جادىسىن قايتارۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەگىن حابارلاماقشى. ال، ەندى ساعان ايتار باسقا ەشتەڭەم بولماعاندىقتان، ماعان بۇل ارادا قالا بەرۋدىڭ قيسىنى جوق. ءجا، سونىمەن، سەنى تاپ ءوزىم سياقتى شايتاندار اينالدىرسىن، ال سىزدەردى، سەنورلار، — اق نيەتتى پەرىشتەلەر عانا توڭىرەكتەسىن.
سونى ايتىپ، ادام شوشىرلىق سىرنايىن باجىلداتىپ-باجىلداتىپ جىبەرگەن ول اتىنىڭ باسىن بۇرىپ الدى دا، زىم-زيا جوعالدى.
سول ارادا تۇرعاندار، اسىرەسە سانچو مەن دون كيحوت، تاعى دا تاڭىرقانىپ قالدى: سانچو — اقيقات شىندىق باسقا ەكەنىنە قاراماي، جۇرتتىڭ ءبارى ءبىر اۋىزدان دۋلسينەيانى جادىلانعان دەپ تۇرعانىنا اڭ-تاڭ بولسا، دون كيحوت — مونتەسينوس ۇڭگىرىندەگى سان-الۋان وقيعانى شىنىمەن-اق باستان كەشكەنىنە نىق سەنىمى جوقتىعىنان تاڭىرقانعان ەدى. وسى ويمەن دال بوپ تۇرعانىندا گەرسوگ ودان:
— كۇتە تۇراسىز با، نەعىلاسىز، سەنور دون كيحوت؟ — دەپ سۇرادى.
— كۇتپەگەندە شە؟ — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — ماعان ءتىپتى ءتامام توزاق قارسى شىقسىن مەيلى، ءبارىبىر، تۇرشىكپەي ءھام تايسالماي توسىپ تۇرام.
— ال ەگەر تاعى ءبىر وسىنداي شايتاندى — كوزىم، تاعى ءبىر وسىنداي سىرنايدى — قۇلاعىم شالاتىن بولسا، وندا مەن فلاندريانىڭ ءبىر تۇكپىرىنە بارىپ توساتىن شىعارمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو.
بۇل ەكى ارالىقتا قاراڭعىلىق ابدەن قويۋلاندى دا، جەر بەتىنەن كوتەرىلگەن قۇرعاق توزاڭنىڭ اسپاندا جىلت-جىلت ەتىپ كورىنەتىنى، مۇنىڭ كوزىمىزگە اققان جۇلدىز سەكىلدى ەلەستەيتىنى ىسپەتتى ورمان ءىشىن جىلت-جىلت ەتكەن وت كەۋلەدى. وسىنىڭ ارتىنشا-اق وگىز جەگىلگەن سانسىز كوپ اربا دوڭعالاقتارىنىڭ شيقىلىنا ۇقسايتىن اسا ءبىر ۇنامسىز دىبىس ەستىلدى؛ بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، وسىناۋ ۇزىلمەس-تىنباس ءارى وزەكتەن وتەرلىك اششى داۋىستان ءتىپتى قاسقىر مەن ايۋ دا زارەسى قالماي قورقاتىن كورىنەدى. بۇل زوبالاڭعا ودان دا وتكەن ۇنامسىز، ودان دا بەتەر زارداپتى جاڭا زوبالاڭ قوسىلدى، اتاپ ايتقاندا: سول ارادا تۇرعاندارعا ورماننىڭ ءتورت بۇرىشىنان بىردەي جانە ءبىر مەزگىلدە قىزۋ شايقاس باستالىپ كەتكەندەي كورىندى، سەبەبى انە ءبىر جاقتان زەڭبىرەكتەردىڭ جان تۇرشىگەرلىك گۇرسىلى ەستىلىپ، مىنا ءبىر جاقتا مۋشكەتتەردەن ءجيى-جيى وق اتىلىپ جاتتى، تاياۋ ماڭنان جاۋىنگەرلەردىڭ ايقاي-سۇرەڭى ەس كەتىرىپ، الىستان ماۆرلاردىڭ: “اللا يل اللا!” دەپ تىنىم تاپپاي سارناعان داۋىسى قۇلاققا شالىندى. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، كورنەتتەر، اڭشى سىرنايلارى، ءمۇيىز سىرنايلار، كلارنەتتەر، كەرنەيلەر، باراباندار، زەڭبىرەكتەر، اركەبۋزدار، ەڭ باستىسى، اربانىڭ جان شوشىرلىق شيقىلى — ءبارى قوسىلىپ ازا بويدى قازا قىلاتىن بەي-بەرەكەتسىز گۋىلگە اينالدى؛ قورقىنىشقا بوي الدىرماس ءۇشىن دون كيحوتتىڭ بارىنشا باتىلدانىپ باعۋىنا تۋرا كەلدى، ال سانچو بولسا وسالدىق تانىتىپ قويدى: ەس-تۇستەن ايرىلىپ، تۋرا گەرسوگينيانىڭ بەلدەمشەسىنە قۇلاپ ءتۇستى، — اناۋ ونى كيىمىمەن بۇركەمەلەپ، تەزىرەك سۋ اكەلىپ بۇركۋگە ءامىر ەتتى. سۋ اكەلىپ بۇرىككەننەن كەيىن ول ەسىن جيدى؛ تاپ سول كەزدە دوڭعالاعى شيقىلداعان اربالاردىڭ العاشقىسى دا كورىنىس بەرگەن بولاتىن.
اربانى قارا ءتۇستى جابۋ جابىلعان ءتورت وگىز سۇيرەتىپ كەلە جاتىر ەدى؛ ءارقايسىسىنىڭ مۇيىزىنە بالاۋىز شىراق بايلانىپتى، ال اربانىڭ وزىنە بيىك ورىنتاق ورناتىلىپتى، وعان قارا كەنەپتەن تىگىلگەن قولپىلداعان كەڭ حلاميدا كيگەن، بەلىنە تۇسەتىن ۇزىن، اپپاق قارداي ساقالى بار موسقال جاستاعى ءبىر قاريا جايعاسىپتى؛ اربانىڭ ءىشى سامالاداي جارىق ەدى، سوندىقتان وندا نە بار، نە جوعى الاقانداعىداي انىق كورىنىپ تۇرعان. ۇستىنە ءدال سونداي كەنەپ شاپان كيگەن، سۇرىقسىز ەكى شايتان دەلبەشى مىندەتىن اتقارىپ وتىرعان بولاتىن، ۇسقىندارىنىڭ ۇنامسىزدىعى سونشا، ولارعا قاراعان ساتتە-اق سانچونىڭ جۇرەگى قوزعالىپ، ەندى قايتىپ كورمەۋ ءۇشىن كوزىن تاس قىپ جۇمىپ الدى. اربا تۇراققا قاتارلاسا بەرگەن ساتتە موسقال جاستاعى قارت بيىك ورىنتاعىنان تۇرىپ، بويىن تىكتەدى دە، بار داۋىسىمەن:
— مەن داناگوي ليرگاندەيمىن! — دەپ باقىرىپ جىبەردى.
ول باسقا دىم ەشتەڭە ايتقان جوق، اربا ارمەن قاراي جىلجىپ جۇرە بەردى. ودان سوڭ ورىنتاعىنا باسقا ءبىر قاريا جايعاسقان، تاپ وسىنداي ەكىنشى اربا جاقىندادى؛ قاريا بەلگى بەرىپ، اربا توقتاعان سوڭ، ول دا العاشقى قارت سەكىلدى مەيلىنشە سالتاناتتى تۇردە:
— مەن داناگوي الكيفپىن، ۇستاتپايتىن ۋرگاندانىڭ ەڭ جاقىن دوس-جارىمىن! — دەپ جاريا ەتتى.
سوسىن ارمەن قاراي اسا بەردى.
مۇنان كەيىن وسىنداي تارتىپپەن ءۇشىنشى اربا كەلدى، الايدا بۇل جولى ورىنتاقتا وتىرعان قاريا ەمەس، كەسپىرىنە قاراپ قاراقشى دەپ ويلاۋعا بولاتىن مىعىم دەنەلى ەڭگەزەردەي بىرەۋ ەدى؛ تاياپ كەلگەن سوڭ ول دا العاشقى ەكەۋى سەكىلدى ورنىنان تۇرىپ، الگىلەردىڭ دە داۋىسىنان وتكەن قىرىلداق ءارى قاتۋلى ۇنمەن:
— مەن سيقىرشى اركالايمىن، اماديس گاللسكيي مەن ونىڭ بارلىق تۋىسىنىڭ قاس جاۋىمىن! — دەدى.
سوسىن ارمەن قاراي استى. ءۇش اربا دا بىلايىراق بارىپ توقتادى، دوڭعالاقتاردىڭ مازا كەتىرگەن شيقىلى تيىلدى، ورماندا مۇلگىگەن تىنىشتىق ورنادى، وسى ءسات مۋزىكانىڭ جاندى باۋراعان ادەمى اۋەزى قۇلاققا شالىندى، سونى ەستىگەن سانچونىڭ بويىن قۋانىش كەرنەدى، ويتكەنى مۇنى جاقسى ىرىمعا جورىعان-دى؛ وسى جاعداياتقا بايلانىستى ول ءوزى قاسىنان الىگە شەيىن ءبىر ادىم بىلاي جىراق شىقپاعان، قاس قاعىم ساتكە كوز تاسا قىلماعان گەرسوگينياعا قاراپ:
— سەنورا! مۋزىكا ويناپ جاتقان جەردە جاماندىق بولۋى مۇمكىن ەمەس، — دەدى.
— وتتىڭ جارقىلى كورىنىپ، جارىق ءتۇسىپ تۇرعان جەردە دە سولاي، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى گەرسوگينيا.
سانچو وعان قارسىلىق ءبىلدىردى:
— جارقىل — وق اتىلعاننان، ال جارىق — ءدال قازىرگىدەي اينالامىزدا لاۋلاپ جانعان الاۋدان بولادى جانە بۇل ءبىزدى وڭدىرماي ءۇيتىپ تە جىبەرۋى مۇمكىن، ال مۋزىكا وينالىپ جاتقانى — ول جەردەگى جۇرتتىڭ ويىن-ساۋىق وتكىزىپ، كوڭىل كوتەرىپ جاتقانىنىڭ بەلگىسى.
— بال اشپاي قويا تۇر، — دەدى بۇل اڭگىمەنىڭ ءبارىن ەستىپ تۇرعان دون كيحوت.
ونىڭ ايتقانى راس-تى، ال مۇنى كەلەسى تاراۋدان بىلۋگە بولادى.
ءحححۇ تاراۋ
مۇندا دون كيحوتتىڭ دۋلسينەيا جادىسىن قايتارۋ ءادىسىن قالاي بىلگەنى جايىنداعى، سونداي-اق باسقا دا تاڭعالارلىق وقيعالار توڭىرەگىندەگى اڭگىمە ارمەن جالعاسادى.
سول كەز جۇرتتىڭ ءبارى وسىناۋ جانعا جاعىمدى مۋزىكا اۋەنىنىڭ جەبەۋىمەن ءسان-سالتاناتقا ارنالعان الاپات اربا ءتارىزدى بىردەڭەنىڭ وزدەرىنە قاراي جاقىنداپ كەلە جاتقانىن كوردى: وعان اپپاق جابۋ جابىلعان التى تورى قاشىر جەگىلىپتى، ءار قاشىرعا قولىنا جارقىراي جانعان ۇلكەن بالاۋىز شىراق ۇستاعان ءبىر-بىر تاقۋا ءمىنىپتى. بۇل اربا بۇرىنعىلارىنان ەكى، ءتىپتى ءۇش ەسەدەي دەرلىك اۋماقتى بولاتىن؛ اربانىڭ وزىندە جانە جيەكتەرىندە اپپاق كيىم كيگەن، قولىنا جانعان شىراق ۇستاعان تاعى ون ەكى تاقۋا وتىر ەدى: بۇل ءارى قايران قالدىرارلىقتاي، ءارى زارەنى الارلىقتاي كورىنىس-تۇعىن؛ ال بيىك ورىنتاقتا، كۇمىستەي كوركەم ماتادان تىگىلگەن سان قاتپار جامىلعىنىڭ استىندا، نيمفا وتىرعان-دى، جامىلعىنىڭ ءبارى التىن ءتۇستى جىلتىراۋىقپەن كومكەرىلگەندىكتەن بۇل اشەكەي قىزدىڭ قاراپايىمداۋ كيىم-كەشەگىنە ەرەكشە ءسان بەرىپ تۇرعان-دى. بيكەشتىڭ بەتى ءمولدىر دە جۇقا تورعىنمەن بۇركەۋلى بولاتىن، ايتسە دە قىرتىستارىنىڭ قاتپارىنان جاس قىزدىڭ سۇيكىمدى سيىعى ايقىن اڭعارىلاتىن، ال وعان جارىق ءتۇسىرىپ تۇرعان قىرۋار شىراق اجارلى الپەتى مەن ون جەتىدەن اسقان، ءبىراق جيىرماعا ءالى جەتە قويماعان جاس شاماسىن باجايلاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن. ونىڭ جانىندا ۇزىن سۇيرەتپەسى بار، ەتەگى توبىعىنا دەيىن جەتەتىن كيىم كيگەن، قارا جامىلعى بۇركەنگەن تاعى بىرەۋ وتىر ەدى. اربا گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ جانە دون كيحوتتىڭ تۋرا قارسى الدىنا كەپ توقتادى، سول ءسات ونداعى گوبويلاردىڭ، ليۋتنيالار مەن ارفالاردىڭ دا ءۇنى ءوشتى، الگى وتىرعان بەلگىسىز بىرەۋ ورنىنان تۇرىپ شۇباتىلعان كيىمىن ايقارا اشىپ، جامىلعىسىن سەرپىپ تاستادى، سول ارادا جۇرت مۇنىڭ سۇيەگى ارسيعان، سۇرىقسىز اجالدىڭ تاپ ءوزى ەكەنىن كوردى. سوعان كوزى تۇسكەندە دون كيحوتتىڭ بويى ءدىر ەتە قالدى، سانچونىڭ زارەسى ءزار تۇبىنە كەتتى، ءتىپتى گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ دا قۇتى قاشتى. ورنىنان تۇرىپ، بويىن تىكتەپ العان وسىناۋ ءتىرى اجال ۇيقىلى-وياۋ داۋىسپەن ءارى ءتىلى كۇرمەلىڭكىرەپ بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
اكەسى شايتان دەلىنەتىن اڭىزدا
مەرلين دەگەن مەن بولام.
(جالعان ءسوز بۇل كەلە جاتقان باعزىدان!)
سيقىرشىلىق سەرىسى، ەجەلگى زورواستر
ءىلىمىنىڭ باس ابىزى ءھام قازىناسىمىن.
ۋاقىتپەنەن ۇستاسىپ كەلەم ادەيى،
سەندەر ۇمىت قالدىرماسىن دەپ،
كەزبە رىسارلاردى ايبىندى:
وجەتتىگى ءۇشىن ارداق تۇتام ولاردى.
جۇرت ايتادى: سيقىرشى، دۋاگەر مەن
جادىگەر شەتىنەن قىزعانشاق،
زىميان ءارى زۇلىم جاندار دەسەدى.
ال مەن جۋاس، مەيىربان، اقپەيىلمىن،
جاقسىلىق جاساۋعا ءدايىم تالپىنام.
ءديتتىڭ ۇرەيلى ۇڭگىرىندە بولعانمىن،
شەڭبەر، رومبى جانە باسقا دا
قۇپيا بەلگى ساپ جۇرگەنمىن.
كەنەت سۇيكىمدى توبوسولىق دۋلسينەيانىڭ
قايعىلى ءۇنىن قۇلاعىم شالدى.
سيقىرشىلىق ونى اقسۇيەك حانىمنان
شارۋا ايەلگە اينالدىرعانىن ءتۇسىنىپ،
جانىم اشىپ كەتتى دە، ءوز رۋحىمدى
دىڭكەلەپ قالجىراعان ءتاننىڭ
قۇر سۇلدەرىنە اكەپ ەنگىزدىم.
سيقىرشىلىق قۇپيالارى ساقتالعان
ءجۇز مىڭ كىتاپتى قاراپ شىقتىم.
سوسىن مىنا وقىس تا اۋىر قىرسىقتى
الاستاۋ ءۇشىن وسىندا اسىقتىم.
بەۋ، سەن، قۇرىش جانە ديامانت ساۋىت
كيگەندەردىڭ كوركى مەن ماقتانىشى؛
سەن، دىمعا زاۋقى جوق جالقاۋلىق پەن
قۇس توسەكتە بوسقا ۋاقىت وتكىزۋدەن
قاندى دا قاتەرلى ءىستى ارتىق كورەتىندەردىڭ
شىراعى، مانارى، ۇلگىسى، ۇستازى، كوسەمى!
بەۋ، ەرلىك ىستەرىمەن ماڭگىلىككە
داڭقى كەتكەن قاھارمان، سەن ءبىلىپ قوي،
يسپانيا جۇلدىزى، لامانچا كۇنى،
ءارى اقىلمان، ءارى ادەپتى دون كيحوت!
سەنىڭ ادال اتقوسشىڭ سانچو
اشىق اسپان استىندا ءوز ەركىمەن،
جالاڭاش قۇيرىعىنان ءوزىن-وزى قامشىمەن،
كادىمگىدەي قىز-قىز قايناپ، دۋىلداپ،
جان شىداتپاي دىزىلداعانشا،
ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز رەت ۇرمايىنشا
توبوسولىق دۋلسينەياڭ بالشەكەر،
ءاۋ باستاعى الپەتىن قايتا تاپپايدى.
ونىڭ باقىتسىزدىعىنا ايىپتىلاردىڭ
ءبارى تۇگەل ماقۇلداعان بۇل شەشىمدى
سەندەرگە ايتقالى كەلدىم، سەنورلار.
— وتتاپسىڭ! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سول ارادا سانچو. — ءۇش مىڭ تۇگىل قامشىمەن ءۇش شىقپىرتۋدىڭ ءوزى دە مەن ءۇشىن قانجارمەن ءۇش ۇرعانمەن بىردەي. جادىنى قايتاراتىن مۇنداي ادىسىڭمەن بىرگە قۇرى سەن ءبىرجولا! اۋ، سيقىرشىلىق ايلا-امالدارعا مەنىڭ قۇيرىعىمنىڭ قاتىسى قانشا! قۇداي اقى، ەگەر سەنور مەرلين سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ جادىسىن قايتارۋدىڭ باسقا جولىن تاپپايتىن بولسا، وندا سەنورامىز دا و دۇنيەگە سول جادىلانعان قالپىندا كەتە بارسىن!
— ەندەشە، سەن نايساپتى ءقازىر ۇستاپ الايىن دا، تىرداي جالاڭاش كۇيىڭدە اعاشقا اپارىپ بايلايىن، — دەپ سويلەپ كەتتى دون كيحوت، — سوسىن ساعان ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز ەمەس، التى مىڭ التى ءجۇز قامشى جەگىزەيىن جانە مەيلى، ءتىپتى ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز رەت جۇلقىنساڭ دا، قۇسىپ تاستاي المايتىنداي قىلايىن. قارسىلاسىپ كور تەك، جانىڭدى جاھاننامعا جونەلتەيىن.
ءبىراق، وسى ارادا مەرلين سوزگە ارالاستى:
— جوق، ولاي بولمايدى، مەيىربان سانچو ماجبۇرلەۋ ارقىلى ەمەس، ءوز ىقتيارىمەن كونۋگە ءتيىس جانە كوڭىلى سوققان كەزدە عانا ورىندالۋى كەرەك، ويتكەنى ەشقانداي ناقتى مەرزىم بەلگىلەنبەگەن. وعان قوسا، ەگەر دۇرەنىڭ ەكىنشى جارتىسى باسقا ءبىر ادامنىڭ قولىمەن، ءتىپتى قولى اۋىر بولسا دا مەيلى، سوعىلسا، وندا قامشىلاۋ تەڭ جارتىسىنا قىسقارادى.
— باسقانىكى بولسىن، وزىمدىكى بولسىن، اۋىر بولسىن، جەڭىل بولسىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — ماعان ەشكىم قول تيگىزبەۋگە ءتيىس. اۋ، سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانى مەن تۋىپ پا ەكەم؟ ونىڭ قىلتىڭ-سىلتىڭى ءۇشىن نەگە مەن قۇيرىعىممەن جاۋاپ بەرۋىم كەرەك؟ ال، مىنا مەنىڭ مىرزام بولسا، شىن مانىندە-اق ونىڭ ءبىر بولشەگى ىسپەتتى، كۇندىز-تۇنى اۋىز جاپپاي ونى ءومىرىم، جانىم، تىرەگىم جانە قامقورىم دەيدى دە جۇرەدى، سوندىقتان سەنورا ءۇشىن ول ءوزىن-وزى دۇرەلەي الادى جانە دۇرەلەۋگە مىندەتتى دە، سونداي-اق ونىڭ جادىسىن قايتارۋ جولىندا قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋى كەرەك، ال مەن نە سەبەپتى ءوزىمدى ءوزىم قامشىمەن ساباۋعا ءتيىسپىن؟.. Abernuntءىo34.
سانچو وسىنى ايتىپ اۋزىن جاپقانى سول ەدى، مەرلين رۋحىنىڭ جانىندا وتىرعان كۇمىستەي جىلتىراعان نيمفا ورنىنان اتىپ تۇردى دا، ايداي سۇلۋ ديدارىن بۇركەمەلەپ تۇرعان جۇقا جامىلعىنى بىلاي سەرپىپ تاستاپ، سانچو پانساعا قاراپ ەركەككە لايىق ادەپسىزدىكپەن جانە دورەكىلەۋ داۋىسپەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— بەۋ، اقىلسىز اتقوسشى، ەشكى باس، ەمەن جۇرەك، ءىش قۇرىلىسى مالتا تاس پەن تاسقايراق ماقۇلىق! ەگەر ساعان، ارسىز نەمە، بيىك مۇنارادان جەرگە قۇلا دەپ ءامىر ەتسە، ەگەر ساعان، ادامزات بالاسىنىڭ قاس جاۋى، ون شاقتى باقا، جيىرما شاقتى كەسىرتكە، وتىز شاقتى جىلان جە دەگەن ءوتىنىش ايتىلسا، ەگەر سەنى وتكىر دە قايقى قىلىشپەن ايەلىڭ مەن بالالارىڭدى ايۋاندىقپەن شاۋىپ ولتىرۋگە ۇگىتتەسە، وندا مىنا سەكىلدى بالدەنۋىڭ مەن ەرىنشەكتەنۋىڭ ەشكىمدى تاڭعالدىرماس ەدى، ال ءبىراق جەتىمحاناداعى ەڭ ادەپسىز جۇگەرمەكتىڭ ءوزى اي سايىن جەپ جۇرگەن ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز قامشىعا وسىنشا ءمان بەرۋىڭ — بۇل ەندى وسى ارادا ساعان قۇلاق ساپ تۇرعان مەيىربان جانداردىڭ قاي-قايسىسىن دا قايران قالدىرادى، تاڭداندىرادى، شوشىنتادى جانە بۇل جايىندا كەيىنىرەك حابارلاناتىنداردى دا شوشىنتاتىن بولادى. ۇرىككەن ۇكىنىڭ كوزىندەي شادىرايعان كوزىڭدى سال دەيمىن ساعان، سەزىم اتاۋلىدان جۇرداي جەكسۇرىن جانۋار، سال دەيمىن كوزىڭدى مەنىڭ جۇلدىزداي جايناعان جانارىما، كوز جاسىمنىڭ تاسقىن-تاسقىن، جىلعا-جىلعا بوپ توقتاۋسىز سىلدىراي توگىلىپ، بال-بۇل جانعان بەتىمنىڭ بار كەڭىستىگىندە جىرا، شۇقاناق، جول جاساپ جاتقانىن كور. الىگە شەيىن جيىرمادان اسپاعان گۇل اتقان جاستىق شاعىما اياۋشىلىق ءبىلدىر سەن، الاياق ءارى قاسكۇنەم قۇبىجىق: ويتكەنى، مەن بار-جوعى ون توعىز جاستا عانامىن، جيىرماعا ءالى تولعام جوق، الايدا ەركەككە ءتان كەسكىن-كەيىپتە ءومىرىم ءوتىپ، قۋراپ، سولىپ بارام، ال ءدال ءقازىر ەر پىشىندە كورىنبەي تۇرسام، وندا بۇل تەك وسى ارادا تۇرعان سەنور مەرليننىڭ ارقاسى عانا: ادەمى اجارىم اياۋشىلىق سەزىمىڭدى وياتۋى ءۇشىن ول ماعان ايرىقشا جاقسىلىق جاسادى، ويتكەنى قايعى شەككەن سۇلۋ قىزدىڭ كوز جاسى جارتاستى توپىراققا، جولبارىستى قويانعا اينالدىرادى. سابالا ءوزىڭدى، سابالا قۇيرىقتان، قاسيەتسىز حايۋان، قوماعايلىققا، تەك قانا قوماعايلىققا باعىتتالعان باتىرلىعىڭدى جۇمسا سوعان، ءسويت تە ماعان تەرىمنىڭ نازىكتىگىن، مىنەزىمنىڭ بيازىلىعىن، الپەتىمنىڭ اجارىن قايتارىپ بەر. ال ەگەر ماعان جانىڭ اشىماسا جانە كوڭىلگە قونىمدى شەشىم قابىلداعىڭ كەلمەسە، وندا، ەڭ بولماسا، مىنا قاسىڭداعى، جانى شىعار-شىقپاستىڭ از-اق الدىنداعى بەيشارا رىسار ءۇشىن، ياعني ءوز قوجايىنىڭ ءۇشىن اقىلعا كەل؛ وسى ارادان جاقسى كورىپ تۇرمىن: ونىڭ جانى ەرنىنەن ون ەلىدەي جەردە، كەڭىردەگىنە كەپ تىرەلىپ تۇر جانە جاۋابىڭ قانداي بولاتىنىنا — قاتىگەزدىك تانىتاسىڭ با الدە قايىرىمدىلىق كورسەتەسىڭ بە، سوعان بايلانىستى نە اۋزىنان ۇشىپ شىعۋعا، نە ىشكى قۇرىلىسىنا قايتا ورالۋعا وقتالىپ تۇر.
بۇل سوزدەردى ەستىگەن دون كيحوت كەڭىردەگىن سيپاپ قويدى، سوسىن گەرسوگقا قاراپ:
— قۇداي اتىمەن انت ەتەم، سەنور، دۋلسينەيا راس ايتادى: جانىم شىنىمەن-اق اربالەتتىڭ دوبى ىسپەتتى كەڭىردەگىمە كەپ تىرەلىپ تۇر، — دەدى.
— ال، سەن نە دەيسىڭ بۇعان، سانچو؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگينيا.
— سول بۇرىنعى ايتقانىم — ايتقان: قامشى جايىن — اbernuntءىو، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.
— اbrەnuntءىو دەۋ كەرەك، سانچو، دۇرىس ايتپاي تۇرسىڭ، — دەپ تۇزەتتى ونى گەرسوگ.
— ءجا، نەعىلاسىز مەنى، جوعارى مارتەبەلىم، — دەدى سانچو، — ءبىر ءارىپتى قوسىپ جىبەردىم بە الدە قالدىرىپ كەتتىم بە، ءقازىر وندايعا ءمان بەرەتىن حالىم جوق، — الدەبىرەۋدىڭ مەنى شىبىرتقىلايتىنى نەمەسە ءوزىمدى-وزىم شىبىرتقىلاۋعا ءتيىس بولاتىنىم كوڭىلىمدى قۇلازىتىپ جىبەرگەنى سونشا، نە ايتىپ، نە قويعانىمدى بىلمەي تۇرمىن. الايدا، ءوستىپ تە ءوتىنىش ايتۋعا بولا ما ەكەن، مۇندايدى سەنورا دونيا دۋلسينەيا توبوسسكايا حانىمىم قايدان كوردى ەكەن: تەرىڭنەن تاسپا تىلۋگە كەلىسىمىڭدى بەر دەپ ماعان ءوزى كەلىپ دىگەرلەيدى، سويتە تۇرا مەنى ەشكى باس، قاسيەتسىز حايۋان اتاندىرادى جانە جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ تىلدەيدى: بۇعان ءتىپتى شايتان ەكەش شايتان دا توزبەس. اۋ، قالاي سوندا، مەنىڭ ءتانىم تاستان جارالعان با نەمەسە ونىڭ جادىلانعان-جادىلانباعانىنىڭ ماعان بالەندەي ءبىر قاتىسى بار ما؟ باسقا حانىم بولسا، كوڭىل اۋلاۋ ءۇشىن سەبەت تولى ءىش كيىم الا كەلەر ەدى، جەيدەلەر، ورامالدار جانە، ءوزىم كيمەيتىن بولسام دا، قىسقا قونىشتى ەتىكتەر اكەلەر ەدى، ال مىناۋ بالاعاتتاۋدان باسقا ەشتەڭە بىلمەيدى، — شاماسى، ءبىزدىڭ ەلدە ايتىلاتىن: ەسەككە التىن ارتساڭ تاۋ باسىنا شەيىن تالماي ەمپەڭدەيدى، اقىسىن بەرسەڭ بوقىسىن شىعارادى، سونداي-اق، قۇدايدان سۇراۋىن سۇرا، ءبىراق ءوزىڭ دە قاپى قالما، كوكتەگى تىرنادان قولداعى شىمشىق ارتىق دەگەن سوزدەردى قاپەرىنەن شىعارىپ العان-اۋ. ول ازداي، مىنا مىرزام دا كوڭىلىمدى تابۋدىڭ، ارقامنان قاعۋدىڭ ورنىنا، — سوندا بۇل بالاۋىز سياقتى جۇمساق بولادى، نەندەي ءمۇسىن جاساعىڭ كەلسە دە ەركىڭ، دەگەن ويمەن، — مەنى ۇستاپ الىپ، تىر جالاڭاش كۇيدە اعاشقا بايلاپ قوياتىنىن، ەكى سىباعا قامشى جەگىزەتىنىن ءمالىم ەتتى. شەر جۇتقان بۇل سەنورلار ءبىر نارسەنى ەستەن شىعارماۋى كەرەك ەدى: ولار الدەبىر اتقوسشىعا ەمەس، گۋبەرناتورعا قامشى جەگىزبەككە قۇلشىنىپ تۇر عوي، ابايلاعان ابزال ەمەس پە. سونى ايتام-اۋ، جوقتى سوقپاسىن، اۋەلى سۇراۋىن تابۋدى ۇيرەنسىن، ادامنىڭ ءتىلىن تابا ءبىلسىن جانە ادەپتىرەك بولسىن، ايتپەسە كەشەگى كۇن بۇگىنگىگە ۇقسامايدى جانە ادام ءاردايىم اقجارقىن قالپىندا قالا بەرمەيدى. جاسىل شولاق شەكپەنىمنىڭ دار-دارى شىققانىنا كۇيىنىپ، جارىلىپ كەتە جازداپ شاق تۇرسام، ماعان كەلىپ شىبىرتقىلاۋعا ءوز ىقىلاسىڭمەن كەلىس دەگەندى ايتادى، وزىمە سالسا، وندايعا ىقىلاس بىلدىرگەنشە كاسيككە اينالعانىم ارتىق.
— ساعان اشىعىن ايتايىن، دوستىم سانچو، — دەدى گەرسوگ، — ەگەر ۋىلجىپ پىسكەن ىنجىردەن دە جۇمساق مىنەز كورسەتپەسەڭ، ارالعا يەلىك ەتە المايسىڭ. قايعى شەككەن قىزداردىڭ كوز جاسى دا، پاراساتتى، قۇدىرەتتى جانە ەجەلگى سيقىرشىلار مەن داناگويلەردىڭ ءوتىنىشى دە شەمەن بوپ قاتقان جۇرەگىن جىبىتە الماعان قاتىگەز گۋبەرناتوردى ارالىمنىڭ تۇرعىندارىنا باستىق قىلۋعا ار-ۇياتىم جىبەرە مە؟ توق ەتەرى، سانچو، نە سەن ءوزىڭدى ءوزىڭ شىبىرتقىلايسىڭ، نە سەنى بىرەۋ شىبىرتقىلايدى، نەمەسە گۋبەرناتورلىقتان ءۇمىتىڭدى ۇزەسىڭ.
— سەنور! — دەدى سانچو. — نە ىستەۋ كەرەگىن ويلانۋىم ءۇشىن ماعان ەكى كۇنگە پۇرسات بەرە المايسىز با؟
— جوق، بەرىلمەيدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى مەرلين. — بۇل ماسەلە وسى ارادا جانە تاپ ءقازىر شەشىلۋگە ءتيىس: نە دۋلسينەيا مونتەسينوس ۇڭگىرىنە قايتىپ ورالىپ، شارۋا ايەل كەيپىن قايتا تابۋى كەرەك، نە ءدال قازىرگى كەسكىنىندە ەليسەي دالاسىنا اپارىلىپ، بەلگىلەنگەن دۇرە سانى تۇگەل ساناقتان وتكەنشە سول جەردە توسىپ وتىرۋى كەرەك.
— ءجا، جەتەر، مەيىربان سانچو، — دەدى گەرسوگينيا، — تاۋەكەل ەت تە، قوجايىنىڭ دون كيحوتتان جەگەن نانىڭنىڭ وتەمىن جاقسىلىقپەن قايتار، — جاعىمدى مىنەز-قۇلقى مەن رىسارلىق جارقىن ىستەرى ءۇشىن وعان ءبارىمىز دە قىزمەت ەتىپ، كوڭىلىن تابۋىمىز كەرەك. دۇرەگە كەلىسىمىڭدى بەرە عوي، دوستىم، قويانجۇرەك بىرەۋ سەكىلدى كورىنبە: ويتكەنى، تاۋەكەل دەگەن جەلقايىق، وتەسىڭ دە كەتەسىڭ، دەگەن عوي.
جاۋاپ ورنىنا سانچو مەرلينگە مىناداي مانسىزدەۋ اڭگىمە ايتتى:
— سەنور مەرلين، راقىمشىلىق ەتىپ ماعان مىنانى ءتۇسىندىرىڭىزشى: وسىندا شابارمان رەتىندە كەلگەن ءبىر شايتان سەنور مونتەسينوستىڭ اتىنان مەنىڭ مىرزاما ونى وسى ارادا كۇتىپ تۇرۋى كەرەگىن ايتقان، سەبەبى ول وسى جەرگە ءوزى كەلىپ سەنورا دونيا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ جادىسىن قالاي قايتارۋدىڭ جولىن ۇيرەتەمىن، دەپتى، ءبىراق الىگە شەيىن ءبىز ەشقانداي مونتەسينوستى كورە الماي تۇرمىز.
مەرلين بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قايتاردى:
— دوستىم سانچو! ول شايتان — ناعىز نادان ءارى بارىپ تۇرعان الاياق: ونى مىرزاڭا مونتەسينوستىڭ اتىنان ەمەس، ءوز اتىمنان جىبەرگەم، ال مونتەسينوس بولسا سول باياعى ۇڭگىرىندە وتىر جانە جادىمدى قاشان قايتارار ەكەن دەپ تاعاتى تاۋسىلىپ بارا جاتقانىن دا ايتا كەتۋ كەرەك، جۇماققا بارعىم-اق كەلەدى، ءبىراق كۇنام جەڭىمنەن تارتادى، دەگەن عوي. ەگەر ول ساعان قارىزدار بولسا نەمەسە وعان الدەنەندەي ءىسىڭ ءتۇسىپ جاتسا، ساعان ونى ءان ساعاتتا جەتكىزىپ بەرە الام جانە قايدا الىپ كەل دەسەڭ سول جەرگە اكەلەم. ال ازىرشە دۇرەگە تەزىرەك كەلىسىمىڭدى بەر، — قارا دا تۇر، بۇل سەنىڭ جانىڭا دا، تانىڭە دە وتە پايدالى بولادى: جانىڭا پايدالى بولاتىن سەبەبى — جاقسىلىق جاسايسىڭ، ال تانىڭە پايدالى بولاتىن سەبەبى — بايقاپ تۇرعانىمداي، سەن تىم ەتجەندى ادامسىڭ، سوندىقتان ازداپ قان العاننىڭ ساعان ەش زيانى جوق.
— بۇل دۇنيەدە نە كوپ — ەمشى كوپ: ءتىپتى سيقىرشىلاردىڭ ءوزى ەمشى بوپ كەتكەن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو. — ءجا، ەندى، ءوزىم باسقاشا پىكىردە بولعانىممەن، جۇرتتىڭ ءبارى جالىنىپ قويماي تۇرعاندىقتان، كەلىسەيىن بۇعان، ءوزىمدى ءوزىم ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز رەت قامشىمەن شىقپىرتايىن، الايدا ءبىر عانا شارتىم بار: ءوزىمدى قاشان كوڭىلىم سوقسا، سوندا شىقپىرتاتىن بولام جانە ەشكىم ماعان ونىڭ كۇنى مەن ساعاتىن كورسەتپەۋگە ءتيىس، ال مەن ءوز تاراپىمنان جۇرت سەنورا دونيا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ سۇلۋلىعىن تاماشالاۋعا مۇمكىندىك الۋى ءۇشىن، — ول، شاماسى، كۇتكەندەگىدەي ەمەس، شىنىمەن-اق كەرەمەت كورىكتى شىعار، — مۇنى تەزىرەك تىندىرۋعا تىرىسپاقپىن. بۇعان قوسا ايتار تاعى ءبىر شارتىم: ءوزىمدى قان-جوسا عىپ قامشىلاۋعا مىندەتتى ەمەسپىن، سونداي-اق كەيبىر سوققىم شىبىن ۇركىتەرلىكتەي بوپ شىقسا دا، ءبارىبىر، ەسەپكە الىنۋعا ءتيىس. سول سياقتى، اگاراكي ەسەپتەن جاڭىلىپ قالعانداي بولسام، وندا جەردىڭ استى مەن ۇستىندەگىنىڭ ءبارىن بىلەتىن سەنور مەرلين ساناپ شىقسىن دا، قانشاسى جەتپەي تۇرعانىن نەمەسە ارتىلىپ قالعانىن ماعان حابارلاۋدى ءوز مىندەتىنە السىن.
— ارتىلىپ قالعانى جايىندا حابارلاۋدىڭ قاجەتى بولمايدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى مەرلين، — سوققىنىڭ بەلگىلەنگەن مولشەرى تولىق وتەلگەن بويدا سەنورا دۋلسينەيا جادىسىنان اياق استى ارىلادى دا، جاساعان جاقسىلىعى ءۇشىن مەيىربان سانچوعا كەلىپ العىس ايتادى جانە ءتىپتى وعان ىزگىلىكتى ءىسى ءۇشىن سىيلىق تا بەرەدى. سول سەبەپتى، ارتىلىپ قالۋى نەمەسە كەم شىعۋى جايىندا ۋايىم جەمەي-اق قوي، ونىڭ ۇستىنە ساعان زارەدەي بولسىن قارالىق جاساۋعا ماعان كوكتەگى قۇدىرەتتىڭ ءوزى دە جول بەرمەيدى.
— ەندەشە، جاراتقان يەم جار بولعاي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — تاعدىر-تالايىم تاپ بولعان تاقسىرەتكە بوي ۇسىنام، ياعني مىنا ەپيتيميانى الگىندە اتالعان شارتتار بويىنشا قابىل الام.
سانچو وسىنى ايتىپ ۇلگەرۋى مۇڭ ەكەن، كەرنەيلەر قايتادان ويناپ كەتتى دە، اركەبۋزدىڭ سانسىز كوپ تارسىل-گۇرسىلى قايتادان قۇلاق تۇندىردى، ال دون كيحوت بولسا، سانچونى موينىنان قۇشاقتاي الىپ، ماڭدايى مەن بەتىنەن شوپىلدەتىپ سۇيە باستادى. گەرسوگ، گەرسوگينيا جانە باسقالارى ءماز-مايرام بولدى، ىلە اربا دا ورنىنان قوزعالدى؛ كەتەرىندە دۋلسينەيا گەرسوگ پەن گەرسوگينياعا باس ءيىپ تاعزىم ەتتى، ال سانچوعا باسىن تىپتەن ەڭكەيتىڭكىرەي ءيدى.
ال، بۇل ەكى ارالىقتا قۋانىشتى دا كوڭىلدى تاڭ شاپاعى اسپان اياسىن ۇستى-ۇستىنە ارلەندىرىپ، دالانىڭ اسەم گۇلدەرى باسىن كوتەرىپ، جىلعا اتاۋلىنىڭ ءمولدىر سۋى اق جانە سارى ءتۇستى مالتا تاستار اراسىمەن سىلدىراي جۇيتكىپ، ءوزىن كۇتكەن وزەنگە سىباعا الا جونەلگەن ەدى. شاتتىققا تولى قارا جەر، اجارلى اسپان، ءمولدىر اۋا، وتكىر ساۋلە — وسىنىڭ ءبارى، تۇتاستاي العاندا دا، جەكەلەي العاندا دا، اۆروراعا ىلەسە جەتكەن كۇننىڭ تىمىق تا اشىق بولاتىنىن اڭعارتىپ تۇرعان. گەرسوگ پەن گەرسوگينيا بولسا، اڭشىلىقتىڭ ويداعىداي وتكەنىنە، سونداي-اق ءوز ماقساتتارىنا وسىنشا جاراسىمدى دا ۇنامدى جولمەن جەتكەنىنە ريزا كوڭىلمەن جانە جاڭا ءبىر ءىستى قولعا الماق نيەتپەن ءوز قامال-سارايلارىنا كەلدى: نە قيلى قيتۇرقىنى ويلاپ تابۋ ولارعا وراسان زور قۋانىش سىيلايتىن.
ءحححۇى تاراۋ
مۇندا دۋەنيا قۇساۆانانىڭ، قوسالقى ەسىمى بويىنشا گرافينيا ءۇشفالديدىڭ، باسىنان كەشكەن ادام ايتقىسىز شىتىرمان وقيعاسى جايىندا اڭگىمەلەنەدى، سونداي-اق زايىبى تەرەسا پانساعا سانچو پانسانىڭ جازعان حاتى كەلتىرىلەدى.
گەرسوگتىڭ كەرەمەت ءازىلقوي ءارى ساۋىقشىل ءۇي باسقارۋشىسى بار-تىن: مەرليننىڭ ءرولىن ورىنداعان سول ەدى، وسى شىتىرمان وقيعانىڭ باسى-قاسىندا بولعان دا، ولەڭ شىعارىپ، پاجداردىڭ بىرىنە دۋلسينەيانى بەينەلەۋدى ۇيرەتكەن دە سول بولاتىن. شامالى عانا ۋاقىتتان كەيىن ول مىرزالارىنىڭ كومەگىمەن جاڭا شىتىرمان وقيعانىڭ جوسپارىن جاساپ، وي-قيالىنىڭ اسقان شالىمدىلىعى مەن شەكتەن تىس بايلىعىن پاش ەتتى.
ەرتەڭىنە گەرسوگينيا سانچودان دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ ماقساتىندا ءوز مىندەتىنە العان تاۋبەگە كەلۋ شاراسىنا كىرىسكەن-كىرىسپەگەنىن سۇرادى. سانچو كىرىسكەنىن، وتكەن تۇندە عانا وزىنە بەس رەت سوققى بەرگەنىن حابارلادى. گەرسوگينيا ودان سوققىنى نەمەن بەرگەنىن سۇرادى، سانچو قولىمەن بەرگەنىن ايتتى.
— ول شاپالاقپەن سوعۋ عوي، شىبىرتقىمەن ەمەس، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا. — وزىڭە مۇنشالىقتى جان ايارلىق جاساۋىڭ داناگوي مەرلينگە ونشا ۇناي قويماس دەپ ويلايمىن. ابزالى، مەيىربان سانچو، تىكەنەگى نەمەسە ءتۇيىنى بار قامشىنى تاڭداعانىڭ ءجون، — سوندا جانعا باتىڭقىرايتىن بولادى: ويتكەنى، وقۋ مەن توقۋعا دا توقپاق كەرەك، دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماعان عوي، ال دۋلسينەيا سەكىلدى ايتۋلى اقسۇيەك حانىمعا مۇنداي تاتىمسىز دا جارىتىمسىز قۇرباندىقپەن بوستاندىق اپەرە المايسىڭ. ودان سوڭ، سانچو، سىلبىر ءارى ءجۇردىم-باردىم اتقارىلعان يگى ىستەردىڭ ەسەپكە الىنبايتىنىن جانە وندايدىڭ ەشقانداي قۇنى بولمايتىنىن قاپەرىڭدە ۇستاعانىڭ ءجون.
بۇعان سانچو بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ونداشى، ءسىز ماعان، بيىك مارتەبەلىم، قامشى ما نەمەسە ارقان با، قايسىسىن حوش كورسەڭىز سونى تاۋىپ بەرە قويىڭىزشى، سوسىن ءوزىمدى شىقپىرتۋعا كىرىسەيىن، ءبىراق قاتتى اۋىراتىنداي ەتىپ ۇرمايمىن، سەبەبى، ءبىلىپ قويعانىڭىز ماقۇل، مەيىربان حانىم، قاراپايىم مۇجىق بولعانىممەن، ءتانىم قالىڭ كەندىر ماتادان ەمەس، ماقتا ماتادان جارالعانداي، ال بىرەۋدىڭ پايداسى ءۇشىن ءوزىڭدى ءوزىڭ مۇگەدەك قىلۋدان اسقان ميعۇلالىق جوق.
— ەندەشە، ىسكە ءسات، — دەدى گەرسوگينيا، — ەرتەڭ تىلەگىڭە ساي كەلەتىن ءبىر قامشى تاۋىپ بەرەيىن، ۇلبىرەگەن تەرىڭ ونى تۋعان اپاسىنداي جاقسى كورىپ كەتەتىن بولادى.
ودان سوڭ سانچو گەرسوگينياعا بىلاي دەدى:
— سىزگە ايتىپ قويعانىم ارتىق ەتپەس، قىمباتتى سەنورام، زايىبىم تەرەسا پانساعا حات جازىپ، وزىنەن قول ۇزگەلى بەرى باسىمنان كەشكەن جايلارىمنىڭ ءبارىن تۇگەل حابارلاعان ەدىم؛ حاتىم وسىندا، قوينىمدا، تەك ادرەسىن جازۋ عانا قالىپ تۇر؛ وسى حاتتى، پاراساتتى حانىم، ءوزىڭىز وقىپ شىقساڭىز دەپ ەم، ويتكەنى، مەنىڭشە، ول گۋبەرناتورلارشا جازىلعان سەكىلدى، ياعني، باسقاشا ايتقاندا، گۋبەرناتورلار عانا جازۋعا ءتيىستى حات سەكىلدى.
— ونى جازعان كىم؟ — دەپ ىنتىقتى گەرسوگينيا.
— كىم جازسىن، مىنا كۇناكار پەندەڭىز تۇرعاندا؟ — دەدى سانچو.
— سوندا ونى ءوز قولىڭمەن جازدىڭ با؟ — دەپ تىمتىنە بەردى گەرسوگينيا.
— قايدان، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — مەن وقي دا، جازا دا المايمىن، تەك قول قويۋدى عانا بىلەم.
— جارايدى، كورەلىك، — دەدى گەرسوگينيا، — بۇل حاتىڭدا اقىل-ويىڭنىڭ قانشالىقتى ۇشقىر ەكەنىن انىق كورسەتكەنىڭدە ەش كۇمانىم جوق.
سانچو قوينىنان جەلىمدەلمەگەن حاتتى الىپ گەرسوگينياعا ۇسىندى، ال وندا بىلاي دەلىنگەن ەدى:
«ولار قاتىرىپ جون تەرىمدى سىدىردى، ەسەسىنە قاتىرىپ اتقا ءمىنىپ قىدىردىم؛ جاقسى ارالعا يە بولاتىن ءتۇرىم بار، ءبىراق وتەمىنە جاقسىلاپ تۇرىپ تاياق جەۋدەن قاشىپ قۇتىلا الماسىم انىق. سەن ءقازىر مۇنىڭ ءمان-جايىن تۇسىنبەيسىڭ، سۇيىكتى تەرەسام، كەيىن ءوزىم ايتىپ بەرەرمىن. ءبىلىپ قوي، تەرەسا، مەن مىناداي نىق شەشىمگە كەلدىم: ەندى سەنىڭ تەك كۇيمەمەن عانا ءجۇرۋىڭ كەرەك، ايتپەسە ساعان باسقاشا ۇيلەسپەيدى، سەبەبى باسقاداي بىردەڭەگە ءمىنىپ جول شەگۋىڭ — ەندىگى جەردە سەن ءۇشىن ءتورت اياقتاپ ەڭبەكتەپ جۇرۋمەن تەڭ بوپ شىعادى.
سەن گۋبەرناتوردىڭ زايىبىسىڭ، بايقاعىن: ەشكىم ساعان ەشقانداي ءمىن تاعا المايتىن بولسىن! وسى حاتپەن بىرگە سەنورا گەرسوگينيا وزىمە تارتۋ ەتكەن اڭشىنىڭ جاسىل شەكپەنىن دە قوسا جولداپ وتىرمىن، بۇدان قىزىمىزعا بەلدەمشە مەن كوفتا شىقپاس پا ەكەن، بايقاپ كورشى. بۇل جاقتاعىلار قوجايىنىم دون كيحوتتى ەسۋاس اقىلمان جانە كۇلكىلى كەشە اتاندىرىپ ءجۇر، ال مەنى وعان ىزدەسە تاپتىرمايتىن سەرىككە بالايدى. ءبىز مونتەسينوس ۇڭگىرىندە بولعانبىز، ال داناگوي
مەرلين كەلىپ دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ، — ايتقاندايىن، ونى جەرلەستەرىنىڭ ءبارى الدونسو لورەنسو دەپ اتايدى، — جادىسىن قايتاراتىن قۇرال ەتىپ مەنى تاڭداپ الدى: ەندى ماعان وزىمە ءوزىم ءۇش
مىڭ ءۇش ءجۇز مارتە سوققى دارىتۋعا تۋرا كەلەدى، وسىعان دەيىن دارىتقان بەس سوققىمدى الىپ تاستاعاننان قالعانى تۇگەل اتقارىلعان سوڭ ول جادىسىنان ارىلىپ، ەكەۋىمىزدەن ەش ايىرماشىلىعى جوق بوپ شىعادى. بۇل جايىندا ەشكىمگە ەشتەڭە ايتۋشى بولما، ايتپەسە ابايسىزدا اۋزىڭنان شىعىپ كەتسە — وسەك-اياڭ قاۋلاي جونەلەدى. بىرنەشە كۇننەن سوڭ مەن اقشانى كۇرەپ تابۋعا دەگەن ەرەن قۇشتارلىقپەن گۋبەرناتورلىق ەتۋگە اتتانام، — بىرەۋلەردەن ەستىگەنىم بار-دى: جاڭادان تاعايىندالعان باستىقتاردىڭ ءبارى ءدال وسىنداي قۇشتارلىقپەن اتتاناتىن كورىنەدى. وندا بارعان سوڭ جاعدايدى كورەم عوي، مۇندا كەلۋىڭ كەرەك پە، جوق پا — ونى سوسىن جازىپ جىبەرەرمىن. سۇر جورعام ەسەن-ساۋ، ساعان كوپتەن-كوپ سالەم ايتىپ جاتىر، مەنى ءتىپتى تۇرىك سۇلتانىنىڭ تاعىنا وتىرعىزسا دا، ءبارىبىر، ونى ەشقاشان تاستامايمىن. سەنورا گەرسوگينيا سەنى قولىڭنان مىڭ رەت سۇيەدى، ال سەن ونىڭ قولىنان ەكى مىڭ رەت ءسۇي، ويتكەنى، مىرزام ايتاتىنىنداي، كىشىپەيىلدىك يشاراتى دۇنيەدەگى ەڭ ارزان جانە ەشقانداي مىندەت ارتپايتىن نارسە. وتكەن جولعى ساپارداعىداي ىشىندە ءجۇز ەسكۋدوسى بار تاعى ءبىر شامادانعا تاپ قىلۋدى قۇداي قوش كورمەدى، ءبىراق سەن، سۇيىكتى تەرەسام، بۇعان قايعىرما، ەشكىنى باقشاعا جىبەردى ەمەس پە، گۋبەرناتور قىزمەتىندە ەسەمىزدى ارتىعىمەن قايتارارمىز. مەنى اسىرەسە قاتتى مازالاپ جۇرگەن ءبىر عانا ءجايت: بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنشا، بۇل ءوزى ءبىر رەت تاتىپ كورسەڭ، ءدامى تاڭدايىڭنان ءومىر باقي كەتپەيتىن نارسە كورىنەدى، ال ەگەر شىنىمەن سونداي بوپ شىقسا، وندا گۋبەرناتورلىق ماعان ارزانعا تۇسپەيىن دەپ تۇر. ايتا كەتەرلىگى، مۇندا مۇگەدەكتەر مەن مۇساپىرلەرگە ساداقانىڭ مول بەرىلەتىنى سونشا، ولار كانونيكتەر سياقتى تۇرمىس كەشەدى. سونىمەن، ەندى ولاي بولماسا، بۇلاي بولار، قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، داۋلەتىڭ تاسيتىن كەز كەلەر دەگەن سەنىمىم بار. قۇداي ساعان ب ا ق بەرگەي، ال مەنى ءوزىڭ ءۇشىن امان-ساۋ ساقتاعاي.
وسى قامال-سارايدا 1614 جىلعى شىلدەنىڭ 20-دا جازىلدى.
كۇيەۋىڭ، گۋبەرناتور
سانچو پانسا».
گەرسوگينيا حاتتى وقىپ شىقتى دا، سانچوعا بىلاي دەدى:
— مەيىربان گۋبەرناتور، ءسىز ەكى جەردە ازىن-اۋلاق اعاتتىق جاساپسىز. بىرىنشىدەن، گۋبەرناتورلىق سىزگە ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز شىبىرتقىلاۋعا كەلىسكەنىڭىز ءۇشىن بەرىلدى دەپ حابارلايسىز جانە سولاي ۇعىندىراسىز، ال شىندىعىندا، گەرسوگ جۇبايىم گۋبەرناتورلىقتى ۋادە ەتكەن كەزدە شىبىرتقىلاۋ ماسەلەسى تۇسىڭىزگە دە كىرمەگەنىن جاقسى بىلەسىز جانە ولاي ەمەس دەپ ايتا المايسىز. ەكىنشىدەن، مىنا جەردە شامادان تىس پايداكۇنەمدىك بايقاتىپسىز، ولاي دەيتىنىم، توقال ەشكى ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ءجۇرىپ قۇلاقتان ايرىلىپتى، دەگەن بار عوي، سونداي-اق، ءوزى تويماستىڭ كوزى تويمايتىنى جانە اشكوز باستىقتىڭ قاشان دا ادىلەتسىز بولاتىنى ءمالىم.
— ايتپاعىم مۇلدە باسقا ەدى، سەنورا، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — ال ەگەر بۇل حاتتى ويداعىداي جازىلماعان دەپ تاپساڭىز، وندا ءبىز ونى قولما-قول جىرتىپ تاستايىق تا جاڭاسىن جازايىق، ءبىراق ءوز زەيىن-زەردەمە سۇيەنسەم، ونىڭ الگىدەن دە ناشار بوپ شىعۋى ىقتيمال.
— جو-جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى گەرسوگينيا، — بۇل وتە جاقسى حات، ونى گەرسوگقا اپارىپ كورسەتكىم كەلەدى.
بۇدان سوڭ ولار بۇل كۇنى تۇسكى اس بەرىلەتىن باققا قاراي بەت الدى. گەرسوگينيا سانچونىڭ حاتىن گەرسوگقا كورسەتتى، اناۋ ونى وقىپ ءماز-مايرام بولدى. تۇستىك ءىشۋ ءتامامدالدى، ىدىس-اياق جيناپ اكەتىلدى، بۇدان كەيىن دە گەرسوگ پەن گەرسوگينيا تالاي ۋاقىت بويى سانچونىڭ قىزىقتى اڭگىمەلەرىن تىڭداپ، راقاتقا باتتى؛ ءوستىپ وتىرعاندا كەنەت فلەيتانىڭ زارلى ءۇنى مەن باراباننىڭ ۇزىك-ۇزىك قاتقىل دىبىسى قۇلاققا شالىندى. وسىناۋ تۇسىنىكسىز، قاتۋلى جانە قايعىلى مۋزىكا سول ارادا وتىرعانداردىڭ ءبارىن دە دەگبىردەن ايىرعانداي بولدى، اسىرەسە دون كيحوتتىڭ قاتتى تولقىعانى سونشا، وتىرعان جەرىنەن تۇرىپ كەتتى؛ سانچو جايىندا ايتپاسا دا تۇسىنىكتى: زارە-قۇتى قالماي قورىققان ول داعدىلى پاناسىنا، ياعني گەرسوگينيا قاناتىنىڭ استىنا كىردى، ويتكەنى مۋزىكا اۋەنى شىنىمەن-اق تىم جابىرقاۋ، تىم زارلى بولاتىن. اسىپ-ساسىپ، ابىرجىپ تۇرعان بۇلار كەنەت باقتىڭ ىشىمەن قارا جامىلعان ەكى ادامنىڭ كەلە جاتقانىن كوردى: ەتەگى جەردە سۇيرەتىلگەن ۇزىن كيىم كيگەن بۇل ەكى بەيتانىس تا ۇلكەن باراباندى دۇڭكىلدەتە سوعىپ كەلە جاتىر ەدى، باراباندار دا قارا ماتامەن قاپتالىپتى. ولاردىڭ جانىندا فلەيتاشى بار-تىن، بۇل دا الگىلەر سەكىلدى قاپ-قارا ءارى قورقىنىشتى-تۇعىن. بۇل ۇشەۋدىڭ سوڭىنان ۇستىنە شۇباتىلعان ۇزىن سۇيرەتپەسى بار كومىردەي قارا حلاميدا كيگەن، دالىرەك ايتقاندا، جامىلعان، بويى ەڭگەزەردەي الىپ دەنەلى ادام كەلە جاتتى. حلاميدانىڭ سىرتىنان جالپاق، بۇل دا قارا ءتۇستى، قايىس بەلبەۋ بۋىنىپتى. بەلبەۋگە تۇتقاسى قارا، قارا ءتۇستى قىنعا سالىنعان دىراۋ ناركەسكەن ءىلىنىپتى. بەتىن سەلدىرلەۋ قارا شىلتەر كىرەۋكەلەپتى، ودان اپپاق قارداي ۇزىن ساقالى كورىنىس بەرىپ تۇر. ادىمىن باراباننىڭ ىرعاعىنا ساي ماڭىزدانا الىپ، الشاڭ باسىپ كەلەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سوماداي بويى، جاي باسىپ، جالپاق العان ءجۇرىسى، قارا ءتۇستى كيىمى، سونداي-اق نوكەرى مۇنىڭ كىم ەكەنىنەن حابارى جوق جانداردى ابىرجىتىپ جىبەرۋى مۇمكىن ەدى جانە ابىرجىتىپ تا تاستاعان بولاتىن.
سونىمەن، جوعارىدا سۋرەتتەلگەندەي شابانداۋ جۇرىسپەن جانە ايرىقشا سالتاناتپەن ول گەرسوگقا تامان جاقىندادى، ال گەرسوگ ونى باسقالارمەن بىرگە ورنىنان تۇرەگەلىپ قارسى الدى؛ اناۋ جاقىنداپ كەلگەن بويدا گەرسوگتىڭ الدىنا تىزەرلەي كەتتى، ءبىراق گەرسوگ تىزەسىنەن تۇرمايىنشا ونىمەن سويلەسۋدەن ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. قۇبىجىق ايتقانعا كوندى، بويىن تىكتەپ، بەتىندەگى شىلتەردى بىلاي سەرپىپ تاستادى، ال شىلتەردىڭ استىنان ادام بالاسى بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن، سونداي ۇزىن، اپپاق ءارى كەرەمەت قالىڭ سولەكەت ساقال كوزگە شالىندى. بۇدان سوڭ ساقالدىنىڭ كەرەگەدەي كەۋدەسىنەن جۋان دا قۋاتتى داۋىس لەك-لەگىمەن لىقسىدى؛ گەرسوگتان كوز الماي قاراپ تۇرعان قالپى ساقالدى بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مارتەبەلى دە قۇدىرەتتى سەنور! مەنىڭ ەسىمىم ءۇشفالدين اق ساقال، مەن گرافينيا ءۇشفالديدىڭ، قوسالقى نىسپىسى بويىنشا دۋەنيا قۇساۆانانىڭ، قىزمەتشىسىمىن جانە سونىڭ تاپسىرۋى بويىنشا سىزگە ەلشىلىكپەن كەلىپ تۇرمىن، اتاپ ايتقاندا: سىزدەن، جوعارى مارتەبەلىم، وعان وسى اراعا كەلۋگە جانە جەر بەتىندەگى ەڭ جابىرقاۋ وي-قيال يەسى عانا كوز الدىنا ەلەستەتە الۋى مۇمكىن الابوتەن ءارى قايران قالدىرارلىق قايعى-قاسىرەتتىڭ بىرىنەن سانالاتىن ءوز قاسىرەتىن پاش ەتۋگە رۇقسات بەرۋدى وتىنەدى. ءبىراق، الدىمەن ول جەڭىلىس دەگەندى بىلمەيتىن ايبىندى رىسار لامانچالىق دون كيحوت قامال-سارايىڭىزدا بار ما، جوق پا، سونى بىلگىسى كەلەدى، ويتكەنى سونى ىزدەپ كانداييا كورولدىگىنەن ءسىزدىڭ مەملەكەتىڭىزگە جاياۋ جانە ءنار تاتپاي ۇزاق ساپار شەككەن ەدى، ياعني عاجايىپ نەمەسە سيقىرشىلىق دەپ ساناۋعا بولاتىن جانە سولاي سانالۋعا ءتيىس تە ءىس تىندىرعان-دى. ءقازىر ول بەكىنىسىڭىزدىڭ، ايتپاقشى، جازعى قامال-سارايىڭىزدىڭ قاقپاسى الدىندا كۇتىپ تۇر، كەلىسىمىڭىزدى بەرگەن بويدا-اق الدىڭىزعا كەلەدى. مەن بولدىم.
سونى ايتىپ، جوتكىرىنىپ، ساقالىن قوس قولىمەن سالالادى دا، بارىنشا بايسالدىلىقپەن جاۋاپ توسىپ تۇرىپ قالدى. ال، گەرسوگ بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سيقىرشىلار ءوزىن دۋەنيا قۇساۆانا دەپ اتاۋعا ءماجبۇر ەتىپ جۇرگەن جوعارى مارتەبەلى گرافينيا ءۇشفالديدىڭ باسىنا تۇسكەن باقىتسىزدىق جايىنداعى حاباردىڭ، قادىرمەندى ءۇشفالدين اق ساقال، بىزگە جەتكەنىنە دە ءبىراز بولدى، سول سەبەپتى، الابوتەن قىزمەتشى، ودان ىشكە كىرۋىن ءوتىن جانە جۇرەگىنىڭ مەيىرىمدىلىگى سونشا، قانداي دا بولسىن كومەك بەرۋگە جانە قاناتىنىڭ استىنا الۋعا دايىن جاۋجۇرەك رىسار لامانچالىق دون كيحوتتىڭ وسىندا ەكەنىن ايت. بۇعان قوسا مەنىڭ اتىمنان وعان مىنانى جەتكىز: ەگەر ول مەنىڭ دە قامقورلىعىما مۇقتاج بولسا، مەن دە قاراپ قالمايمىن، ويتكەنى رىسار اتاعىم وزىمە وسىنداي مىندەت جۇكتەيدى، ال ايەل اتاۋلىعا، اسىرەسە قۋعىن كورىپ، قايعى شەگىپ جۇرگەن جەسىر دۋەنيالارعا، — جوعارى مارتەبەلىنى سونداي حالدە دەپ ويلاۋعا بولاتىن سەكىلدى، — قامقورلىق جاساۋ رىسار بىتكەننىڭ بورىشى جانە پارىزى بوپ تابىلادى.
گەرسوگتىڭ بۇل سوزىنەن كەيىن ءۇشفالدين ونىڭ الدىنا بارىپ تىزەسىن ءيدى دە، بارابانشىلار مەن فلەيتاشىعا بەلگى بەردى، سوسىن باققا كەلىپ كىرگەندە ەستىلگەن مۋزىكانىڭ جەبەۋىمەن جانە تاپ سونداعىداي الشاڭداي باسقان ادىممەن شىعار ەسىككە قاراي بەت الدى، ال سول جەردە تۇرعاندار ونىڭ كەسكىن-كەلبەتى مەن تۇر-پىشىنىنە تاعى دا تاڭىرقاۋشىلىق ءبىلدىردى. گەرسوگ بولسا، دون كيحوتقا قاراپ بىلاي دەدى:
— سونىمەن، ايبىندى رىسار، ناداندىق پەن زىمياندىقتىڭ قارا تۇنەگى ىزگىلىك پەن تەكتىلىكتىڭ جارىق ساۋلەسىن تۇنشىقتىرۋعا دارمەنسىز بوپ شىقتى. مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، قامال-سارايىمدا تۇرىپ جاتقانىڭىزعا اپتاعا دا تولماس ۋاقىت وتكەنىنە قاراماستان قيىرداعى جات ولكەلەردەن جۇرت سىزگە قاراي اعىلا باستادى — كۇيمەمەن دە، تۇيەمەن دە كەلىپ جاتقان جوق، ءنار سىزباستان ءارى جاياۋ-جالپىلاپ جەتىپ جاتىر؛ ولاردىڭ ءبارى دە — اسا قۇدىرەتتى ايبىندى بىلەگىڭىزدىڭ ارقاسىندا بارشا ۋايىم-قايعىسى مەن اۋرە-سارساڭىنان ارىلاتىنىنا انىق سەنەتىن جاپا شەككەندەر مەن ءجابىر كورگەندەر، ال بۇل ءوزىڭىزدىڭ قاستەرلى قارەكەتىڭىزدىڭ ناتيجەسى، ول جايىنداعى قاۋەسەتتىڭ بىزگە ءمالىم ەلدەردىڭ ءبارىن تۇگەل قۇستاي ۇشىپ ارالاپ شىققانى ءمالىم.
— انا جولى داستارقان باسىندا وتىرىپ، — دەپ سويلەپ كەتتى دون كيحوت، — كەزبە رىسارلار جايىندا سونشالىقتى جاقتىرماۋشىلىق پەن سونشالىقتى جەك كورۋشىلىك تانىتقان قۇرمەتتى ءدىني قىزمەتشىنىڭ تاپ ءقازىر وسى ارادان تابىلعانىنا قارسىلىق بىلدىرە قويماس ەم، سەنور گەرسوگ: اتالمىش رىسارلاردىڭ جۇرتقا قاجەتى بار ما، جوق پا — بۇعان ءقازىر ءوزى-اق كامىل كوز جەتكىزگەن بولار ەدى. قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، شەكتەن تىس ءجابىر كورگەن جانە تىعىرىققا تىرەلگەن جانداردىڭ، ومىردە ايتىپ جەتكىزگىسىز اۋىر قاسىرەتكە دۋشار بولعان شاقتا جانعا پانا ىزدەپ سوتتاردىڭ ۇيىنە دە، سەلولىق پسالومشى ۇيىنە دە، قوجالىعىنان ەشقاشان قارىس ادىم بىلاي شىعىپ كورمەگەن دۆوريانعا دا، نە جاڭالىق بارىن تىمىسكىلەپ تاۋىپ، ونى باسقا بىرەۋلەرگە جاريا قىلۋدى جانە ايتىپ بەرۋدى ۇناتاتىن، ءبىراق باسقا بىرەۋلەردىڭ اڭگىمە ەتۋىنە جانە جازۋىنا تاتيتىن ارەكەتتەر مەن ەرلىكتەر جاساۋعا اتتاپ باسپايتىن قالالىق جاتىپ ىشەرلەرگە دە بارمايتىنىنا يلانار ەدى. بالەدەن قۇتقارۋعا، قينالعاندا قول ۇشىن بەرۋگە، بويجەتكەندەردى قورعاۋعا جانە جەسىرلەردى جۇباتۋعا كەزبە رىسارلاردان ارتىق ەپتەيلى ەشكىم جوق، وسى سەبەپتى ءوزىمنىڭ رىسار بولعانىم ءۇشىن قۇدايعا ايتار العىسىم شەكسىز جانە وسىناۋ قۇرمەتتى سالادا وزىمە جولىعاتىن قانداي تاقسىرەت پەن تەپەرىشكە دە نالىمايمىن. كەلسىن الگى دۋەنيا، سۇراسىن مەنەن وزىنە نە كەرەگىن: بىلەگىمنىڭ قۋاتى مەن ماڭگى سەرگەك رۋحىمنىڭ بەت قاراتپاس باتىلدىعى ونى نەندەي قىرسىقتان دا قۇتقارا الادى.
ءحححۇىى تاراۋ
بۇل تاراۋدا دۋەنيا قۇساۆاناعا قاتىستى ايتۋلى شىتىرمان وقيعا ءوز جالعاسىن تابادى.
وزدەرى ويلاستىرىپ ىسكە اسىرعان وسىناۋ اۋرەشىلىككە دون كيحوتتىڭ يمانداي سەنىپ قالعانىنا گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ قۋانىشىندا شەك بولمادى، ءبىراق سول ارادا سانچو سويلەپ كەتتى:
— بۇل سەنورا دۋەنيا گۋبەرناتورلىعىما بايلانىستى شي شىعارىپ جۇرە مە دەپ قورقام. تولەدولىق ءبىر ءدارىحاناشىنىڭ، — ءوزى كەرەمەت ايتقىش ادام ەدى، — دۋەنيالار جۇرگەن جەردە ءشوپ شىقپايدى، دەگەنىن ەستىگەنىم بار-دى. اپىراي، قالاي جەك كورەتىن ەدى دەسەڭشى ولاردى الگى ءدارىحاناشى! وسىعان وراي، دۋەنيا اتاۋلىنىڭ ءبارى اتاعى مەن ءال-اۋقاتى قانداي ەكەنىنە قاراماي بەيمازا ءارى بەتپاق بولسا، وندا شىن اۋلەت ەسىمى الدە ءۇش فالدا35، الدە ءۇش قۇيرىق بوپ تابىلاتىن الگى دۋەنيا قۇساۆانا اتانىپ جۇرگەن گرافينيا قانداي ادام ەكەن دەگەن ويعا قالىپ تۇرمىن. ولاي دەيتىنىم، ءبىزدىڭ سەلودا فالدانى قۇيرىق دەپ اتايدى.
— قويا تۇر، دوستىم سانچو، — دەدى دون كيحوت، — بۇل سەنورا دۋەنيا مەنى الىس ەلدەردەن ارنايى ىزدەپ كەلىپ تۇر، سوندىقتان ونى ءدارىحاناشىڭ ايتقان دۋەنيالار ساناتىنداعى بىرەۋ دەۋگە اۋزىم بارمايدى، ونىڭ ۇستىنە، ول — گرافينيا، ال گرافينيالار دۋەنيا بوپ قىزمەت ەتسە تەك كورول ايىمى مەن پاتشا ايىمى توڭىرەگىندە عانا جۇرەدى، ال ءوز ۇيىندە بۇلار — جوعارى قاۋىمدىق اقسۇيەك، ولارعا باسقا دۋەنيالار قىزمەت كورسەتەدى.
وسى ارادا اڭگىمەگە دونيا رودريگەس ارالاستى.
— قولايلى جاعداي ورايلاسقاندا، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى ول، — ءبىزدىڭ سەنورا گەرسوگينياعا قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەن دۋەنيالار دا گرافينياعا اينالار ەدى، ءبىراق ادام كوزىن تىگەدى، ال قۇداي ءوزى بىلەدى ەمەس پە. قالاي بولعان كۇندە دە، دۋەنيالار جايىندا، اسىرەسە كارى قىزدار جونىندە سولەكەت ءسوز ايتۋعا ەشقاشان جول بەرمەيمىن، — ءوزىم كارى قىز قاتارىنا جاتپاسام دا، ءبارىبىر، جەسىر دۋەنيادان بيكەش دۋەنيانىڭ ارتىقشىلىعى بولاتىنى مەن ءۇشىن ايدان انىق، ال ەندى كىمدە-كىم بىزدەر، دۋەنيالار، جايىندا جامان ءسوز ايتسا، سونىڭ اۋزى قيسايىپ كەتەدى.
— ول ەندى باسقا ماسەلە، — دەدى سانچو كەلىسپەي، — مەنىڭ تانىس شاشتارازىم: دۋەنيالاردى قيسايعان جاعىنان قايتىپ تۇزەتە المايسىڭ، دەيدى، سوندىقتان بۇل اڭگىمەنى جىلى جاۋىپ قويا سالعانىمىز ءجون شىعار.
— مالايلار اتام زاماننان بىزبەن باقتالاس، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دونيا رودريگەس، — ولار كۇندىز-تۇنى اۋىز ۇيدەن شىقپايدى، ءبىز قاشان دا سولاردىڭ كوز الدىندا جۇرەمىز، ءبىزدى تەك قۇدايعا قۇلشىلىق ەتكەن كەزدەرىندە عانا جايىمىزعا قالدىرادى، ال قالعان ۋاقىتتىڭ بارىندە وسەك ايتىپ، جەردەن الىپ، جەرگە سالادى، نە ءتۇرلى سوزبەن عايباتتايدى. ءجا، مەيلى، ول اۋمەسەرلەر نە دەسە و دەسىن، ءبىز ولارعا قاساقانا تۇردە ءوز تىرلىگىمىزدى جاساي بەرەمىز، ونىڭ ۇستىنە ءدارىپتى مىرزالاردىڭ ۇيىندە تۇرمىس كەشەتىن بولامىز، الايدا، ايتا كەتەرلىگى، بۇل جەردە بىزگە اشىعۋعا دا تۋرا كەلەدى، مەرەكەلىك شەرۋلەر وتكەنشە كوڭ-قوقىردى كىلەممەن جاۋىپ قوياتىنى سەكىلدى، نازىك دەنەمىزدى، — ال كەيبىرەۋلەردىكى، مۇمكىن، ونشا نازىك تە ەمەس شىعار، — قارا حلاميدامەن بۇركەمەلەۋگە دە ءماجبۇر بولامىز. شىن ءسوزىم، ەگەر ماعان رۇقسات ەتىلسە جانە وڭتايلى جاعداي تۋسا، دۋەنيالاردىڭ بارشا ىزگى قاسيەتتەر قويماسى ەكەنىن تەك وسى ارادا وتىرعاندارعا عانا ەمەس، كۇللى الەمگە دالەلدەپ بەرەر ەدىم.
— مەنىڭ ويىمشا، — دەدى گەرسوگينيا، — مەيىربان دۋەنيام دونيا رودريگەستىڭ ايتىپ وتىرعانى راس جانە داۋ تۋدىرا قويمايدى، ءبىراق ءقازىر ءوزىڭدى دە، باسقا دۋەنيالاردى دا اقتاپ الام دەپ جانە الگى بەرەكەسىز ءدارىحاناشىنىڭ قادىرمەندى سانچونىڭ كوكەيىندە قالىپ قويعان پىكىرىن تەرىسكە شىعارام دەپ اۋرەگە تۇسەتىن ۋاقىت ەمەس.
بۇعان سانچو بىلاي دەدى:
— گۋبەرناتورلىققا كوڭىلىم اۋعالى بەرى مالايعا ءتان تارتىنشاقتىقتان ارىلىپ تا ۇلگەردىم، سوندىقتان دۇنيەدەگى دۋەنيا اتاۋلىنىڭ بارىنە، شىنىمدى ايتسام، تۇكىرگەنىم بار.
دۋەنيالار جايىنداعى تالاس ءالى جالعاسا تۇسەر مە ەدى، كىم بىلەدى، ءبىراق ءدال وسى كەزدە فلەيتا مەن بارابانداردىڭ دۋەنيا قۇساۆانانىڭ باققا كەلىپ كىرگەنىن اڭعارتقان ءۇنى ەستىلدى. گەرسوگينيا گەرسوگقا ونى الدىنان شىعىپ قارسى العان ءجون بە، نە دەگەنمەن، ول گرافينيا عوي ءارى اقسۇيەكتەر اۋلەتىنەن ەمەس پە، دەگەن سۇراق قويدى.
— ول گرافينيا بولعاندىقتان، — دەپ گەرسوگتىڭ ورنىنا سانچو جاۋاپ قاتتى، — سىزدەرگە، جوعارى مارتەبەلىلەرىم، ونىڭ الدىنان شىققاندارىڭىز ءجون دەگەن ويعا كەپ تۇرمىن، ءبىراق، سونىمەن بىرگە ونىڭ دۋەنيا بولۋى سەبەپتى، مەنىڭ ويىمشا، وتىرعان ورىندارىڭىزدان تىرپ ەتپەگەندەرىڭىز دۇرىس.
— ساعان ارالاس دەگەن كىم بار، سانچو؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— كىم دەيسىز بە؟ — دەدى سانچو ساسپاي. — ءوز مەكتەبىڭىزدە ادەپتىلىك قاعيدالارىنان ءدارىس العان اتقوسشى رەتىندە ارالاسۋعا قاقىم بولعاندىقتان ارالاسىپ تۇرمىن، ال ءسىز بولساڭىز — ايرىقشا كىشىپەيىل، ايرىقشا تاربيەلى رىسارسىز، ادەپتىلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ادەپتىسىسىز، وعان قوسا، ءوزىڭىز ايتتىڭىز ەمەس پە، تاقسىر: بۇل ىڭعايدا كوبىرەك تۇزدىقتاساڭ دا، ازىراق تۇزدىقتاساڭ دا — ناتيجە بىرەۋ دەمەدىڭىز بە؟ ءجا، وسىمەن دوعارايىن، — ۇعىنىقتى قىپ جەتكىزدىم-اۋ دەيمىن.
— سانچونىڭ ءسوزى ورىندى، — دەدى گەرسوگ، — اۋەلى گرافينيانىڭ ءتۇرىن كورىپ الايىق، قانداي قۇرمەت كورسەتۋگە لايىق ەكەنىن سوسىن جوبالاي جاتارمىز.
وسى ارادا، ءداپ سول العاشقى رەتتەگىدەي بوپ، فلەيتا مەن باراباندار ءجۇز كورسەتتى.
قىسقا عانا بۇل تاراۋدى اۆتور وسىمەن اياقتايدى دا، بايان ەتىلىپ جاتقان شىتىرمان وقيعا ودان ءارى جالعاسىن تاباتىن جاڭا تاراۋدى باستايدى، ال بۇل وقيعا بۇكىل حيكايامىزداعى نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق ەڭ تاۋىرلەرىنىڭ ءبىرى بوپ تابىلادى.
ءحححۇىىى تاراۋ
مۇندا دۋەنيا قۇساۆانانىڭ ءوز تاقسىرەتى جايىنداعى اڭگىمەسى كەلتىرىلەدى.
جابىرقاۋ مۋزىكانتتاردىڭ سوڭىندا قوس قاتار بوپ ءتىزىلىپ، قولپىلداعان كەڭ جانە، ءسىرا، اجەپتاۋىر تىعىز شۇعادان حلاميدا كيگەن، ونىڭ سىرتىنان كانەكەندىك اق جامىلعى جامىلعان، — ال مۇنىڭ ۇزىندىعى سونشا، حلاميدا ەتەگىنىڭ تەك جيەگى عانا كورىنىپ تۇرعان-دى، — ون ەكى دۋەنيا كەلە جاتىر ەدى. بۇلاردىڭ ارت جاعىندا اتقوسشى ءۇشفالدين اق ساقالدىڭ قولىنا سۇيەنىپ، كەربەزدەنە باسىپ گرافينيا ءۇشفالديدىڭ ءوزى كەلە جاتتى؛ ۇستىنە ساپالى قارا بايكەدەن تىگىلگەن كيىم كيىپتى، بايكە تۇگىنىڭ ۇزىندىعى سونداي، ەگەر شيىرشىقتاسا ءار قىلشىعىنىڭ ءوزى كادىمگى مارتوس بۇرشاعىنداي بوپ شىعار ەدى. سۇيرەتپەسىنىڭ، باسقاشا ايتقاندا — قۇيرىعىنىڭ (مۇنى ولاي دا، بۇلاي دا اتاي بەرۋگە بولادى) ءۇش تارامعا بولىنگەن ۇشىن قارا جامىلعان ءۇش پاج كوتەرىپ كەلەدى: ونىڭ ءۇش ءسۇيىر بۇرىش قۇراپ تارماقتالعان ۇشتارى گەومەتريالىق كوركەم فيگۋرا جاساپ تۇرعان-دى؛ ۇشكىرلەنە بىتەتىن وسى سۇيرەتپەگە كوزى تۇسكەن كەز-كەلگەن ادام ونىڭ نەلىكتەن گرافينيا ءۇشفالدي، ياعني ءۇش فالدا گرافينياسى اتانعانىن سول بويدا-اق اڭعارا قويار ەدى؛ مۇنىڭ شىنىندا دا سولاي ەكەنىن، ال ءوزىنىڭ ءتول اۋلەت ەسىمى — گرافينيا ءبورۋانا ەكەنىن بەن-ينحالي دا راستايدى، ويتكەنى ونىڭ گرافتىعىندا ءبورى وتە كوپ بولعان، ەگەر دە سول گرافتىقتا ءبورى ەمەس، تۇلكى وتە كوپ بولسا، وندا ول گرافينيا تۇلكيانا اتانۋى مۇمكىن ەدى، دەيدى ول؛ سەبەبى يەلىگىندە نەندەي نارسە نەمەسە نارسەلەر مولىنان ۇشىراسسا بيلىك باسىنداعى كنيازدار دا ءوز اۋلەت ەسىمىن جەرگىلىكتى ءداستۇر بويىنشا سونىڭ اتاۋىنان تۋىنداتىپ وتىرعان؛ الايدا ءبىزدىڭ گرافينيا سۇيرەتپەسىنىڭ الابوتەن ەرەكشەلىگىن ەسكەرتۋ ءۇشىن ءبورۋانا دەگەن اۋلەت ەسىمىن ءۇشفالدي دەپ وزگەرتىپتى.
گرافينيا دا، ونىڭ ون ەكى دۋەنياسى دا كەربەزدەنە ادىمداپ ءجۇرىپ كەلە جاتتى؛ دۋەنيالاردىڭ بەتى قارا شىلتەرمەن كىرەۋكەلەنگەن ەدى، ءبىراق ءۇشفالدين شىلتەرى سەكىلدى سەلدىر ەمەس-تى، كەرىسىنشە، تىعىزدىعى سونشا، تۇك ەشتەڭە كورسەتپەي تۇرعان. دۋەنيالار توبى ب ا ق ىشىمەن بەرمەن جاقىنداعان بويدا گەرسوگ، گەرسوگينيا جانە دون كيحوت، سونداي-اق ولارعا ىلەسىپ وسىناۋ شابانداۋ شەرۋدى تاماشالاپ تۇرعانداردىڭ ءبارى تۇگەل ورىندارىنان تۇردى. اقىرى ون ەكى دۋەنيا توقتاپ ورتالارىنان جول اشتى دا، سول بۇرىنعىشا ءۇشفالديننىڭ قولىنا سۇيەنگەن قۇساۆانا سولاردىڭ اراسىمەن ءوتتى، ال گەرسوگ، گەرسوگينيا جانە دون كيحوت ۇشەۋى وعان ون ەكى ادىم قارسى ءجۇردى. گرافينيا تىزەرلەي كەتىپ، جىڭىشكە دە نازىك دەۋدەن گورى قاتقىل دا قىرىلداق دەۋگە كەلىڭكىرەيتىن داۋىسپەن سويلەي جونەلدى:
— وزدەرىڭىزدى ايرىقشا ءقادىر تۇتاتىن قۇلعا، ايتپاقشى، كۇڭگە مۇنشالىقتى قوشەمەت كورسەتپەۋىڭىزدى وتىنەم، جوعارى مارتەبەلىلەرىم: ولاي دەيتىنىم، مەن ءقازىر ەرەن قايعى ۇستىندەمىن، سونىڭ سالدارىنان سىزدەرگە قارىمتاسىن قايتارا المايمىن، ويتكەنى بۇرىن-سوڭدى كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن باقىتسىزدىعىم اقىل-ويىمدى سانامنان اجىراتىپ تاستادى جانە الدەبىر جاققا الىپ كەتتى، شاماسى، وتە الىسقا اكەتتى-اۋ دەيمىن، سەبەبى قانشا ىزدەگەنىممەن اقىل-ويىمدى الىگە شەيىن تابا الماي ءجۇرمىن.
— بىزدىڭشە، اقىل-ويدان شىن مانىندەگى ادا ادام — بويىڭىزداعى اسىل قاسيەتتەردى ءبىر قاراعاندا-اق تاني الماعان ادام، سەنورا گرافينيا، — دەدى گەرسوگ، — ال بۇل قاسيەتتەرىڭىز ەڭ جوعارى دەڭگەيدەگى قوشەمەت پەن ەڭ جوعارى دارەجەدەگى سالتاناتتى راسىمگە لايىق.
وسىنى ايتىپ گەرسوگ وعان قولىن سوزدى، سوسىن ونى گەرسوگينيا جانىنداعى كرەسلوعا وتىرعىزدى، گەرسوگينيا دا وعان الگىدەن كەم ءىلتيپات بىلدىرگەن جوق. دون كيحوت ۇندەمەي تۇردى، ال سانچو پانسانىڭ ەسىل-دەرتى ءۇشفالديدىڭ ءوزىنىڭ نەمەسە ونىڭ قيساپسىز دۋەنيالارىنىڭ كەز-كەلگەن بىرەۋىنىڭ بەت-الپەتىن كورۋ بولدى دا قالدى، الايدا مۇنىڭ مۇمكىندىگى ولار شىلتەردى ءوز ەركىمەن جانە ىقىلاسىمەن الىپ تاستاعاندا عانا تۋاتىن-دى.
ەشكىم قىبىر ەتكەن جوق، بىرەۋدىڭ بىردەڭە دەپ ءتىل قاتۋىن توسىپ ءبارى دە ءۇنسىز تۇردى، اقىرى دۋەنيا قۇساۆانا العاش بوپ ءتىل قاتىپ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— قۇدىرەتتىدەن دە قۇدىرەتتىرەك سەنور، سۇيكىمدىدەن دە سۇيكىمدىرەك سەنورا جانە مادەنيەتتىدەن دە مادەنيەتتىرەك بارشا قاۋىم، مەنىڭ زارداپتىدان زارداپتى تاقسىرەتىمە سىزدەردىڭ ىزگى نيەتتىدەن ىزگى نيەتتىرەك جۇرەگىڭىز ءارى كەڭپەيىلدىكپەن قاراپ، ءارى مەيىرىم مەن جاناشىرلىق بىلدىرەر دەپ سەنەم، ويتكەنى ماعان تاپ بولعان تاقسىرەتتىڭ اۋىرلىعى سونداي، ول جەر بەتىندەگى ەڭ قاتىگەز جۇرەكتىڭ ءمارمارىن ءجىبىتىپ، الماسىن جۇمسارتىپ، قۇرىشىن مايىستىرىپ جىبەرە الادى. الايدا ونى سىزدەردىڭ نازارىڭىزعا (قۇلاق دەگەن ءسوز ماعان تىم تۇرپايىلاۋ كورىنەدى) جەتكىزبەس بۇرىن، ءسىزدىڭ قاۋىمدا، ورتادا جانە توپتا مۇلتىكسىزدەن دە مۇلتىكسىزىرەك رىسار — لامانچالىقتان دا لامانچاراق دون كيحوت پەن ونىڭ اتقوسشىدان دا اتقوسشىراق پانساسى بار ما ەكەن، سونى بىلگىم كەلەدى.
— پانسا وسىندا، كيحوتتان دا كيحوتىراق دون دا وسى ارادا، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، بىرەۋ جاۋاپ قاتىپ ۇلگەرگەنشە، — سوندىقتان دا ءسىز، باقىتسىزدان دا باقىتسىزىراق جانە دۋەنيادان دا دۋەنيالىراق، نە جايىندا ايتقىڭىز كەلسە سول جايىندا ايتا بەرۋگە ەرىكتىسىز، ال سىزگە قىزمەت كورسەتۋگە ءبىز ءار قاشاننان دا ءار قاشانىراق ازىردەن دە ازىرىرەكپىز.
وسى كەزدە دون كيحوت ورنىنان كوتەرىلىپ، جابىرقاۋ دۋەنياعا قاراپ بىلاي دەدى:
— ەگەر قايعى-قاسىرەتىڭىز، قۇسالى سەنورا، كەزبە رىساردىڭ قايراتى مەن ايباتى وزىڭىزگە كومەك بەرە الادى-اۋ دەگەن بولماشى ۇمىتكە ورىن قالدىرسا، وندا مەن از بولسىن، ءالجۋاز بولسىن بار قۋاتىمدى سىزگە قىزمەت ەتۋ جولىنا سارپ ەتۋگە دايىنمىن. مەن — لامانچالىق دون كيحوتپىن، مەنىڭ پارىزىم — قارىپ-قاسىرلەردى قورعاۋ، ەندەشە سىزگە، سەنورا، ىقىلاسىمدى اۋدارام دەپ اۋرەگە ءتۇسۋدىڭ، ءسويتىپ العى سوزدەن باستاۋدىڭ قاجەتى جوق، — وكىنىش-نالاڭىز جايىندا تۇسپالداماي-اق تۋراسىن ايتىڭىز: ءوزىڭىزدى بالەدەن قۇتقارىپ الۋعا قۇدىرەتى جەتەتىن، تىم قۇرىعاندا، قايعىڭىزعا ورتاقتاسا الاتىن ادامدار اڭگىمەڭىزگە قۇلاق توسىپ وتىر.
مۇنى ەستىگەن دۋەنيا قۇساۆانا دون كيحوتتىڭ اياعىنا جىعىلۋعا وقتالعانداي قيمىل جاسادى جانە شىنىمەن-اق جىعىلدى دا، سوسىن ونىڭ اياعىن قۇشۋعا ارەكەتتەنىپ جاتىپ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— بەۋ، جەڭىمپاز رىسار، اياعىڭىزعا جىعىلامىن ءسىزدىڭ، ويتكەنى بۇل اياق — كەزبە رىسارلىقتىڭ نەگىزى جانە تىرەگى بوپ تابىلادى! باسىمداعى بارلىق قايعى-قاسىرەتىمنەن ارىلۋىم باسقان قادامىنا تىعىز بايلانىستى بولىپ تۇرعان بۇل اياقتى وپكىم كەلەدى مەنىڭ، بەۋ، شىندىعى ءشۇبا كەلتىرمەيتىن ەرلىك ىستەرى اماديستەردىڭ، ەسپلانديانداردىڭ جانە بەليانيستەردىڭ ادام ايتسا نانعىسىز ەرلىك ىستەرىنەن الدەقايدا اسىپ تۇسەتىن جانە ولاردى جولدا قالدىراتىن ايبىندى كەزبە رىسار!
ودان سوڭ ول سانچو پانساعا بۇرىلدى دا، ونى قولىنان ۇستاي الىپ، بىلاي دەدى:
— بەۋ، سەن، بۇل عاسىردا دا، سونداي-اق بۇرىنعى عاسىرلاردا دا كەزبە رىسارلارعا قىزمەت ەتكەن اتقوسشىلار ىشىندەگى ادالىنان دا ادالىراق، قادىر-قاسيەتى وسى ارادا تۇرعان سەرىگىم ءۇشفالديننىڭ ساقالىنان دا كوبىرەك اتقوسشى! داڭقتى دون كيحوتقا قىزمەت كورسەتىپ جۇرگەنىڭدى ماقتان تۇتۋعا قاقىڭ بار سەنىڭ، ويتكەنى وعان قىزمەت ەتۋ ارقىلى بۇرىن-سوڭدى قولىنا قارۋ العان ءتامام رىسارعا تۇگەل قىزمەت ىستەپ ءجۇرسىڭ. بۇلجىمايتىن ىزگى قاسيەتتەرىڭنىڭ اتىمەن جالبارىنامىن: وسىناۋ مومىننان دا مومىنىراق جانە جولى اۋىردان دا جولى اۋىرىراق گرافينياعا قول ۇشىن بەرۋگە جەدەل كىرىسۋى ءۇشىن قوجايىنىڭ ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزعا اقجۇرەك دەلدال بولشى.
سانچو بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— قادىر-قاسيەتىمنىڭ، سەنورا، اتقوسشىڭىزدىڭ ساقالىنداي كوپتىگى مەن كەرەمەتتىگى مەنى مۇلدەم دەرلىك تولعاندىرمايدى. تەك انا دۇنيەگە اۋىسقان كەزدە جانىمنىڭ ساقالى مەن مۇرتى بولسىن دەڭىز، — مىنە، مەن ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى وسى، ال مىنا جاقتاعى ساقالداردا شارۋام از، دالىرەك ايتقاندا، شارۋام تىپتەن جوق. الايدا، مۇنداي الداپ-سۋلاۋ مەن تىلەمسەكتەنۋسىز-اق مىرزامنان سىزگە قولىنان كەلگەنىنشە كومەك كورسەتىپ، قامقورلىق جاساۋىن وتىنە الام (ونىڭ مەنى، اسىرەسە ءقازىر، وزىنە ءمالىم ءبىر شارۋانى اتقارۋىم قاجەت بوپ تۇرعان شاقتا، ايرىقشا جاقسى كورەتىنىن بىلەم). قانداي بالەگە تاپ بولعانىڭىزدى ايتىپ بەرىڭىز بىزگە، ءبارىن رەت-رەتىمەن بايان ەتىڭىز جانە قۇر بوسقا ابىرجىماڭىز: ءسىز بەن ءبىزدىڭ بىردەڭە عىپ ءتىل تابىسارىمىز كامىل.
گەرسوگ پەن گەرسوگينياعا بۇل شىتىرمان وقيعانىڭ استارى جاقسى ءمالىم-دى، سوندىقتان ءقازىر ولار كۇلكىدەن ەزۋ جيا الماي قالعان جانە گرافينيا ءۇشفالديدىڭ اڭعارىمپازدىعى مەن ايارلىعىنا ىشتەي ءدان ريزا بوپ وتىرعان، ال گرافينيا بۇل ەكى ارادا قايتادان كرەسلوعا بارىپ جايعاستى دا، اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى:
— اتاقتى تراپوبانا مەن وڭتۇستىك تەڭىز ارالىعىندا، كومورين مۇيىسىنەن ەكى ميلدەي جەردە ورنالاسقان ايگىلى كانداييا كورولدىگىندە ارحيپەلاگ ەسىمدى كورولدىڭ جەسىرى كوروليەۆا ماينسيا بيلىك قۇردى، ول مارقۇم جۇبايى مەن امىرشىسىنەن تاق مۇراگەرى بوپ تابىلاتىن مەتونيميا دەگەن قىزدى جارىق دۇنيەگە اكەلگەن-دى. اتالمىش ينفانتا مەتونيميا مەنىڭ قاداعالاۋىممەن جانە باقىلاۋىممەن باعىم كورىپ، تاربيەلەندى، ويتكەنى مەن اناسىنىڭ ەڭ بايىرعى جانە اقسۇيەك اۋلەتتەن شىققان دۋەنياسى بولاتىنمىن. ءسويتىپ جۇرگەندە كىشكەنتاي مەتونيميا ون تورتكە تولدى جانە سۇيكىمدىلىگى سونشا، بۇدان اسقان كەرەمەتتى سومداۋ تابيعاتتىڭ قولىنان كەلمەيتىندەي كورىنەتىن. ءبىراق اقىل-وي جاعى ولقىلاۋ بولعان ەكەن دەپ ويلاپ قالماڭىزدار! جوعا، الپەتى قانداي اجارلى بولسا، اقىلى دا سونداي زەرەك ەدى، ال سۇلۋلىعى جاعىنان الەمدە وعان ەشكىم تەڭ كەلمەيتىن، ەگەر ءىشى تار جازمىش پەن قاتىگەز تاعدىر ءومىرىنىڭ قىلىن ءۇزىپ جىبەرمەسە، ەشكىم تەڭ كەلە دە المايتىن. الايدا، ولاي بولۋى مۇمكىن ەمەس: جەر بەتىندە مۇنداي زۇلىمدىقتىڭ ورىن الۋىنا، دۇنيەدەگى ەڭ ءتاۋىر ءجۇزىم ساباعىنىڭ پىسىپ-جەتىلمەي تۇرعان شاعىندا ۇزىلۋىنە جاراتقان يەمىز جول بەرە قويماس. جەرىنە جەتكىزە دارىپتەۋگە ەبەدەيسىز ءتىلىم دارمەنسىزدىك كورسەتىپ تۇرعان ونىڭ سۇلۋلىعى جەرگىلىكتىسى بار، شەت جەردەن كەلگەنى بار، جوعارى لاۋازىمدى سانسىز كوپ كنيازدى دامەلەندىرگەن-دى، سولاردىڭ ىشىندە قىزدىڭ ايداي سۇلۋ اجارىنىڭ اسپانىنا كوز تىگۋگە الدەبىر قاراپايىم كاۆالەرو دا تاۋەكەل ەتكەن بولاتىن؛ ول ءوزىنىڭ جاستىعى مەن جۇرەكتىلىگىن، سان سالالى قابىلەتى مەن دارىنىن، ويىنىڭ ۇشقىرلىعى مەن العىرلىعىن ارقا تۇتقان ەدى، وعان قوسا، ەگەر اڭگىمەم سىزدەردى ءالى جالىقتىرماسا، مىنانى دا ءبىلىپ قويعاندارىڭىز ارتىق بولماس، جوعارى مارتەبەلىلەرىم: ونىڭ قولىنا تۇسكەن گيتارا ادامشا سويلەپ قويا بەرەتىن، سونداي-اق، ول ولەڭ شىعاراتىن، كەرەمەت جاقسى بيلەيتىن جانە قۇستارعا ارنالعان تور جاساي بىلەتىن، ەگەر ەرەن مۇقتاجدىققا تاپ بولسا، وسى تورلارىمەن-اق نانىن تاۋىپ جەي الاتىن، — توق ەتەرىن ايتقاندا، مۇنداي قاسيەتتەر مەن قابىلەتتەر بالاۋسا قىزدىڭ باسىن اينالدىرماق تۇگىل، تاۋ قوپارۋعا دا جارايتىنداي ەدى. الايدا، بۇل بۇزاقى، بۇل ۇياتسىز اۋەلى مەنى وزىنە قاراتىپ الۋدى ءجون كورمەگەندە ونىڭ كۇللى سۇيكىمدىلىگى مەن جاندى باۋرايتىن جايدارىلىعىنىڭ، سول سياقتى كۇللى دارىن-قابىلەتىنىڭ تاربيەمدەگى قىزدىڭ بەينەسىندەگى بەكىنىستى وزىنە قاراتارلىق دارمەنى از ەدى، نەمەسە، ءتىپتى، تۇك ەشتەڭە ىستەي المايتىن. وسىناۋ ءمۇتتايىم، وسىناۋ اردان بەزگەن الاياق ەڭ اۋەلى وڭباعان كومەندانت — مەنىڭ اۋزىمدى مايلاۋعا، كوڭىلىمدى اۋلاۋعا نيەت قىلدى، ءسويتىپ قورعاپ وتىرعان بەكىنىسىمنىڭ كىلتىن قولىنا تۇسىرمەك بولدى. قىسقاسىن ايتقاندا، نە ءتۇرلى جارامساقتىقپەن اقىلىمنان اداستىردى عوي، نە ءتۇرلى بۇيىمدارمەن، ۇساق-تۇيەك اشەكەيلەرمەن جۇرەگىمدى ءجىبىتتى عوي. اقىرى ءبىر كۇنى تۇندە تۇيىق كوشەگە قارايتىن تەرەزە الدىندا وتىرىپ ونىڭ ءانىن ەستىگەن كەزىمدە قارسى تۇرارلىق ءاددىم قالماي، اقي-تاقي بەرىلىپ تىندىم؛ ال، ۇمىتپاسام، ول مىناداي ءاندى ايتقان بولاتىن:
جەك كورەتىن ءبىر سۇلۋ
جارالادى جۇرەگىمنەن.
ەڭ اۋىرى بارىنەن —
ءۇنسىز شىداپ، تۇنشىعۋ.
بۇل ماعان ءان اتاۋلىنىڭ جاۋھارى، ال داۋىسى بالداي ءتاتتى بوپ كورىنگەن، تەك كەيىن عانا، وسى سەكىلدى جانە وسىعان ۇقساس ولەڭدەردىڭ ءوزىمدى قالاي قاپىدا قالدىرعانىن بىلگەن كەزىمدە عانا، پلاتون كەڭەس ەتكەندەي، اقىنداردى، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، قۇشاققۇمار اقىنداردى، ءتۇتىنى ءتۇزۋ مەملەكەتتەردەن قۋىپ تاستاۋ كەرەك دەگەن ويعا تىرەلدىم — ويتكەنى، مۇنداي اقىندار ولەڭدەرىنىڭ ماركيز مانتۋانسكيي جايىنداعى، — تىڭداعان جۇرتتى ءتانتى قىلاتىن، بالالاردى دا، ايەلدەردى دە كوز جاسىن كولدەتۋگە ءماجبۇر ەتەتىن، — ولەڭدەرمەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى، ال قۇشاققۇمار اقىنداردىڭ تاپقىر ءسوزى جانىڭىزدى قىلداي نازىك تىكەنەك سەكىلدى تەسىپ وتەدى، نايزاعاي سەكىلدى كۇيدىرەدى، ءبىراق سىرتىڭىز ساۋ كۇيىندە قالادى. ودان سوڭ ول تاعى مىناداي ءان ايتتى:
اجال! سول ءساتتى يەك قاعاتىن
جەتكىزە عوي سەن جىلدام.
وزىڭنەن تاۋىپ مەن مىرعام،
ۇمىتايىن ءومىر راقاتىن.
انگە قوسقاندا ارباپ الاتىن، داۋىستاپ وقىعاندا قايران قالدىراتىن وسى تاقىلەتتەس اندەر مەن شۋماقتاردىڭ ول تاعى دا تالايىن ايتتى. ال، اقىندار سول تۇستا كانداييادا كەڭىنەن تاراعان جانە سەگيديليا دەپ اتالاتىن پوەزيا تۇرىنە دەن قويعاندا قانداي احۋال ورنايدى دەسەڭىزشى! مۇندايدا جانىڭ گۇل جاينايدى، ءتانىڭ بيلەپ الا جونەلەدى، كۇلكىدەن ەزۋ جيمايسىڭ، سەزىمدەرىڭ الابۇرتادى. مۇنداي اقىنداردى كەسىرتكەلەر ارالىنا جەر اۋدارىپ جىبەرگەن ابدەن ادىلەتتى ءىس بولار ەدى دەگەندى ايتۋىمنىڭ دا سەبەبى، مىنە، وسى بولاتىن، مارحاباتتى مىرزالارىم مەنىڭ. ايتسە دە كىنالى بۇلار ەمەس، بۇلاردى دارىپتەۋشى اشىق اۋىزدار مەن سولارعا سەنەتىن سۋ مىيلار؛ ەگەر پارىزىنا مۇلتىكسىز ادال، ىزگى نيەتتى دۋەنيا بولسام، جەتى ءتۇننىڭ ورتاسىندا ورىندالاتىن وسىناۋ ءانسىماقتارعا بەيىل بەرمەس ەم، سونداي-اق: “ءولىپ قالسام دا ءومىر سۇرەم، مۇز ورتاسىندا وت بوپ جانام، وت ورتاسىندا قالتىراپ توڭام، ءۇمىت جوق بولسا دا ءۇمىتتىمىن، كەتىپ قالسام دا قالىپ قويدىم” سەكىلدى سوزدەر مەن مۇنداي شاتپاقتاردا بىقىپ جۇرەتىن وسىعان ۇقساس باسقا دا ەرسىلىكتەردىڭ شىن جۇرەكتەن شىققانىنا كۇدىكپەن قاراعان بولار ەم. شىندىعىنا كەلەيىكشى، ولەڭ جازعىشتاردىڭ ءوز عاشىقتارىنا ارابيانىڭ فەنيكسىن36، اريادنانىڭ ءتاجىن، كۇننىڭ سايگۇلىكتەرىن، وڭتۇستىكتىڭ جاۋھارلارىن، تيباردىڭ التىنىن جانە پانكاييانىڭ بالزامىن تارتۋ ەتەم دەيتىنى وتىرىك پە؟ الدا عانا سورلى باسىم-اي! ءوز بويىمداعى كەمشىلىكتەردى ءالى ايتىپ تاۋىسا الماي وتىرعاندا بىرەۋدىڭ كەم-كەتىگىن جىپكە تىزگەنىم نەعىلعان كەششەلىگىم، نەعىلعان ەسالاڭدىعىم! تاعى دا ايتام: الدا عانا سورلى باسىم-اي! ويتكەنى، مەنى قۇرتقان ولەڭدەر ەمەس، اڭقاۋلىعىم ەدى عوي؛ مەنى ءتۇزۋ جولدان تايدىرعان مۋزىكا ەمەس، جەڭىلتەكتىگىم ەدى عوي؛ مەنىڭ ميعۇلا تاجىريبەسىزدىگىم مەن ساقتىقتى ازايتىپ العانىم دون شالدۋاريوعا — الگى كاۆالەرونى وسىلاي اتايتىن — داڭعىل جول اشىپ بەردى. ءسويتىپ، ول مەنىڭ جەڭگەتايلىق ەتۋىممەن مەتونيميانىڭ، — ال مۇنىڭ باسىن اينالدىرعان اناۋ ەمەس، ءوزىم بولاتىنمىن، — جاتىن بولمەسىنە ءبىر ەمەس، ەكى ەمەس، بالەنباي رەت كىردى جانە زاڭدى قوساعى سەكىلدى ەمىن-ەركىن كەلىپ-كەتىپ ءجۇردى، ەگەر بۇل ىسكە ءوزىم ارالاسپاسام، وندا قانشالىقتى كۇناكار بولسام دا، ءوز كۇيەۋىنەن باسقا بىرەۋگە، عافۋ وتىنەم، باسقا بىرەۋگە ەمەس، باسقا ەشكىمگە شاركەيىنىڭ جۇلىعىنان دا سيپاۋعا جول بەرمەس ەدىم. جو-جوق، اتاماڭىز. قانداي ىسكە ارالاسپايىن مەيلى، نەكەنى مەن ەڭ الدىڭعى ورىنعا قويام. ال، مىنا ىستە بالەنىڭ ءبارى اۋلەت تەڭسىزدىگىنە تىرەلەتىن: دون شالدۋاريو — قاراپايىم دۆوريان ەدى، ال ينفانتا مەتونيميا، بۇرىن ايتقانىمداي، كورول تاعىنىڭ مۇراگەرى بولاتىن. بۇل اشىناجايلىق ءبىراز ۋاقىت بويى ساقتىعىمنىڭ سانالى ارەكەتى ساياسىندا بۇركەۋلى، جاسىرۋلى جاتتى، ءبىراق كەيىن مۇنىڭ قالايدا اشىلماي قالمايتىنىن ءتۇسىندىم، ويتكەنى مەتونيميانىڭ قۇرساعى بەلگىسىز سەبەپتەن تومپايعان ۇستىنە تومپايا بەرگەن-دى، مىنە وسى مەتونيميا ءىشىنىڭ وسكەنىنەن زارە-قۇتىمىز قالماعاندىقتان، ۇشەۋىمىز باس قوسىپ ءماجىلىس اشتىق، بۇل بالەلى ءىس جۇرتقا جاريا بولماس بۇرىن دون شالدۋاريو ۆيكارييدىڭ كوزىنشە مەتونيمياعا وزىنە كۇيەۋگە شىعۋعا ۇسىنىس جاسايتىن بولدى، ۇسىنىسقا ينفانتانىڭ وعان ايەل بولۋعا ۋادە ەتكەن حاتىن جەلەۋ ەتۋ ۇيعارىلدى؛ بۇل حاتتى ءوزىم وعان ايتىپ جازدىرعام جانە تاپقىرلىعىمنىڭ ارقاسىندا ونى نە ءتۇرلى جان تەبىرەنتەرلىك سوزبەن تولتىرعام، مۇنى ءتىپتى سامپسوننىڭ قۋاتى دا قاۋساتا الماستاي ەدى. قاجەتتى شارالار قابىلداندى، ينفانتانىڭ حاتىن وقىپ شىققان سوڭ ۆيكاريي ينفانتامەن اڭگىمە وتكىزدى، ول ءبارىن موينىنا الدى، بۇدان سوڭ ۆيكاريي وعان استانالىق ءبىر قادىرمەندى الگۋاسيلدىڭ ۇيىنە بارىپ بوي تاسالاۋعا كەڭەس بەردى.
سول ارادا سانچو سوزگە كيلىكتى:
— كانداييادا دا الگۋاسيلدەر، اقىندار مەن سەگيديليالار بار بولسا، وندا جەر بەتىندەگىنىڭ ءبارى بىركەلكى جاراتىلعانىنا انت ىشۋگە بارمىن. تەك ءسىز، مەيىربان حانىم، سەنورا ءۇشفالدي، تەزدەتىڭكىرەپ ايتساڭىزشى: كۇن بولسا كەشكىرىپ كەتتى، مىنا ۇزىنشۇباق حيكايانىڭ نەمەن اياقتالارىن بىلمەككە سۇمدىق قۇمارتىپ وتىرمىن.
— ءقازىر، ءقازىر، — دەدى گرافينيا.
ءحححىح تاراۋ
مۇندا ءۇشفالدي ءوزىنىڭ تاڭعالارلىق ءارى ەستە قالارلىق حيكاياسىن ارمەن جالعاستىرادى
سانچو پانسانىڭ ءار ءسوزى گەرسوگينيانى ءماز قىلىپ، دون كيحوتتىڭ جىنىن كەلتىرۋمەن بولدى؛ دون كيحوت وعان اۋزىن جابۋعا ءامىر ەتكەننەن كەيىن قۇساۆانا اڭگىمەسىن ارمەن جالعادى:
— اقىرى، قيساپسىز سۇراق-جاۋاپتان كەيىن، ينفانتانىڭ ۇيعارىمى نىق ەكەنىنە، العاشقى شەشىمىنەن اينىمايتىنىنا جانە ونى وزگەرتپەيتىنىنە اقي-تاقي كوز جەتكىزگەن ۆيكاريي ءىستى شالدۋاريونىڭ پايداسىنا شەشىپ، مەتونيميانى وعان زاڭدى تۇردە ايەلدىككە بەردى، ال بۇعان ينفانتا مەتونيميانىڭ شەشەسى كوروليەۆا ماينسيانىڭ قاتتى قايعىرىپ، قاپالانعانى سونشا، ارادا ءۇش كۇن وتكەندە ءبىز ونى جەرلەپ تە ۇلگەردىك.
— ولاي بولسا، ول، شاماسى، ولگەن عوي، — دەپ تۇجىردى سانچو.
— ەندى قالاي دەپ ەڭ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ءۇشفالدين. — كانداييادا تەك دۇنيە سالعانداردى بولماسا ءتىرى ادامداردى جەرلەمەيدى.
— ەس-تۇس جوق تالىپ جاتقان ادامدى قايتىس بولدىعا ساناپ، مولاعا اپارىپ كومىپ تاستاعان جاعدايلار دا كەزىككەن، سەنور قىزمەتشى، — دەپ سانچو وعان قارسىلىق ءبىلدىردى. — ال، كوروليەۆا ماينسياعا كەلسەك، مەنىڭشە، وعان ءولىپ قالعاننان گورى تالىپ قالعان دۇرىس ەدى: ولاي دەيتىنىم، قانشا دەگەنمەن، بويىڭدا جانىڭ باردا كوپ نارسەنى ورنىنا كەلتىرۋگە بولادى، وعان قوسا، سول ءۇشىن وسىلاي ولە قالاتىنداي ينفانتانىڭ سونشالىقتى ءبىر اۋىر كۇناعا باتقان دا دانەڭەسى جوق قوي. ەگەر ول ءوزىنىڭ پاجىنا نەمەسە قۇل-قۇتانىنىڭ بىرەۋىنە ءتيىپ كەتسە، — بۇل سەكىلدى سەنورالاردىڭ باسىندا ونداي جاعدايلاردىڭ جولىعىپ تۇراتىنىن قۇلاعىم شالعان، — وندا بۇل شىنىمەن-اق ورنى تولماس وكىنىش بولار ەدى، ال ءبىراق دۆوريانعا، وسىندا بىزگە سيپاتتاپ بەرگەندەي، سونشالىقتى ىزگى جۇرەكتى، سونشالىقتى قابىلەتتى ادامعا كۇيەۋگە شىعۋدى، قۇداي اقى، اق-ادال شىنىم، ەسالاڭدىق دەگەننىڭ وزىندە دە، بۇل اناۋ ايتقانداي ونشا كەرەمەت ەسالاڭدىق ەمەس، سەبەبى قوجايىنىم، ول ءوزى وسى ارادا وتىر جانە قاتەلەسسەم تۇزەتە جاتار، عالىم ادامداردان ەپيسكوپ شىعاتىنى سەكىلدى، رىسارلاردان، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، كەزبەلەرىنەن، كورولدەر مەن يمپەراتورلار شىعۋى مۇمكىن دەگەندى ءاردايىم قۇلاققاعىس ەتىپ جۇرەدى.
— دۇرىس ايتاسىڭ، سانچو، — دەپ قوشتادى ونى دون كيحوت، — ەگەر ومىردە ءسال-پال جولى بوپ كەتسە كەزبە رىساردىڭ قىسقا مەرزىمنىڭ ىشىندە-اق الەم امىرشىسىنە اينالۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار. الايدا، اڭگىمەڭىزدى جالعاستىرا بەرىڭىز، گرافينيا: مەنىڭ ويىمشا، وسى كەزگە شەيىن وتە تارتىمدى بۇل حيكايانىڭ وكىنىشپەن اياقتالار كەزى ءالى الدا سياقتى.
— وكىنىشتى بولعاندا قانداي! — دەپ ءىلىپ اكەتتى گرافينيا. — وكىنىشتىلىگى سونشا، ونىمەن سالىستىرعاندا شومىر بىزگە بالداي ءتاتتى، ال شىرىگەن جەمىس كەرەمەت ءدامدى كورىنەرى حاق. سونىمەن، كوروليەۆا دۇنيە سالدى، استە تالىپ قالعان جوق، ءبىز ونى اپارىپ جەرلەدىك، ءسويتىپ، بەتىن توپىراقپەن جاۋىپ، قوشتاسۋ ءسوزىمىزدى ايتىپ ۇلگەرگەنىمىز سول ەدى، كەنەت (quءىs talءىa fando temperet a lacrymءىs؟)37 كوروليەۆا ءقابىرىنىڭ ۇستىنەن اعاش اتقا مىنگەن بالەقۇمار دەگەن ءداۋ پايدا بولا كەتتى، بۇل — ماينسيانىڭ نەمەرە اعاسى بولاتىن، ول ءوزى ءارى زۇلىم، ءارى وعان قوسا سيقىرشى ەدى؛ نە كەرەك، ءسويتىپ نەمەرە قارىنداسىنىڭ ءولىمى ءۇشىن كەك الۋدى جانە وسپادارسىزدىعى ءۇشىن دون شالدۋاريونى جازالاۋدى كوزدەپ، سونداي-اق مەتونيميانىڭ ۇياتسىزدىعىنا دەگەن كۇيىنىشتەن اناۋ ولاردى سيقىرشىلىق ايلا-امالدار ارقىلى تۋرا سول مولانىڭ باسىندا تۇرعان جەرىندە جادىلاپ تاستادى: ينفانتانى — مىستان جاسالعان مايمىلعا، دون شالدۋاريونى — بەيمالىم مەتاللدان جاسالعان قورقىنىشتى قولتىراۋىنعا اينالدىرىپ جىبەردى، ەكەۋىنىڭ ورتاسىنا مەتاللدان قۇيىلعان باعانا ورناتتى، سوسىن وعان سيريالىق جازۋ تاڭبالارىن ءتۇسىردى، ال بۇل جازبالاردى اۋەلى كانداييا تىلىنە، ودان سوڭ يسپان تىلىنە اۋدارعاندا مىناداي ماعىنا بەرەدى: “ايبىندى لامانچالىق مەنىمەن جەكپە-جەككە شىقپايىنشا مىنا وسپادارسىز عاشىقتار دا ءاۋ باستاعى كەسكىن-كەيپىن قايتا تاپپايدى، ويتكەنى بۇرىن-سوڭدى بولماعان وسىناۋ شىتىرمان وقيعانى جازمىش تەك سونىڭ عانا ءدارىپتى داڭقىنا بۇيىرتىپ تۇر”. ودان سوڭ ول قىنىنان سالا قۇلاش جالپاق ناركەسكەنىن سۋىردى، سوسىن مەنى شاشىمنان ۇستاپ الدى دا، تاماعىمنان ورىپ جىبەرىپ، باسىمدى كەسىپ تاستاۋعا وقتالدى. زارەم ءزار تۇبىنە كەتتى، نە دەرىمدى دە، نە ىستەرىمدى دە بىلمەي ەسىم شىقتى، ايتسە دە اۋپىرىمدەپ وزىمە-وزىم كەلىپ، ءدىرىل قاققان جالىنىشتى داۋىسپەن وعان ءار نارسەنى ءبىر ايتىپ جالبارىنعانىم سونشا، اقىر اياعىندا اناۋ قاتىگەز ۇكىمىن وزگەرتتى-اۋ. ءسويتىپ، ول سارايداعى بارلىق دۋەنيانى، — ءقازىر ولار وسى ارادا تۇر، — ءقابىردىڭ باسىنا الىپ كەلۋگە ءامىر ەتتى، ودان سوڭ ايىپ-كىنامىزدى بارىنشا دابىرايتا كورسەتىپ سويلەپ كەتتى: مىنەز-قۇلقىمىزدى، سولەكەت داعدىمىزدى، ودان دا سولەكەت ارام پيعىلىمىزدى اشكەرەلەدى، مەنىڭ كىناما ءبارىمىزدى ورتاق قىپ شىعاردى، سوسىن بىزگە بەلگىلەگەن ءولىم جازاسىن ءارى ۇياتتى، ءارى ۇزىلمەس-تىنباس ولىمگە اينالماقشى ۇزاققا سوزىلاتىن ءولىم جازاسىمەن اۋىستىراتىنىن ءمالىم ەتتى. ول ءسوزىن اياقتاعان بويدا، سول قاس-قاعىم ساتتە-اق، بەت تەرىمىزدەن تيتىمدەي ۇساق قۋىستار اشىلىپ، وعان ينەنىڭ وتكىر ۇشى قادالىپ جاتقانداي سەزىندىك. قولىمىزدى بەتىمىزگە اپارىپ، ءقازىر وزدەرىڭىز كۋا بولاتىن نارسەنى تاپتىق.
وسىنى ايتىپ قۇساۆانا دا، باسقا دۋەنيالار دا بەتىندەگى شىلتەردى كەيىن سەرپىپ جىبەردى، سول ارادا بارىندە دە: بىرىندە اق سارى، بىرىندە قارا، بىرىندە اپپاق، بىرىندە بۋرىل تارتقان ساقال بار ەكەنى كوزگە شالىندى، بۇل كورىنىس گەرسوگ پەن گەرسوگينيانى قايران قالدىرعانداي، دون كيحوت پەن سانچونى ابىرجىتىپ تاستاعانداي، قالعاندارىنىڭ ءبارىن ەسەڭگىرەتىپ جىبەرگەندەي بولدى. ال، ءۇشفالدي اڭگىمەسىن ارمەن جالعاي بەردى:
— سۇرقيا ءھام جەكسۇرىن بالەقۇماردىڭ بىزگە بەرگەن جازاسى، مىنە، وسىنداي بولدى: بەتىمىزدىڭ ۇلبىرەگەن جۇپ-جۇمساق تەرىسىن قاتتى قىلشىقپەن كومكەرىپ قويدى. اتتەڭ، الپەتىمىزدىڭ كۇن سيپاتتى اجارىن بەتىمىزدى باسقان قالىڭ ءجۇن كوز تاسا قىلعانىنان، جاراتقان يەمىز حوش كورىپ، الگىنىڭ سالا قۇلاش ناركەسكەنىمەن باسىمىزدى شاۋىپ تاستاعانى جاقسى ەدى! ولاي دەيتىنىم، ەگەر وي جىبەرىپ كورسەڭىزدەر، مارحاباتتى مىرزالارىم (شىركىن-اي، وسى سوزدەر اۋزىمنان شىققاندا كوز جاسىم كول بوپ اقتارىلسا قانداي عانيبەت بولار ەدى، ءبىراق تاقسىرەتىمىز جايىندا كۇندىز-تۇنى بىردەي ۋايىم شەگۋ مەن اعىل-تەگىل ەڭىرەپ جىلاۋ كوزىمنىڭ جاسىن سۋالتىپ، ونى سابان سەكىلدى قۇرعاتىپ قويدى، سوندىقتان ماعان كوزدەن جاس توكپەي-اق ايتا بەرۋگە تۋرا كەلەدى)، — مىنە، سىزدەردەن سۇرايتىنىم دا وسى: ساقالدى دۋەنيا كىمگە قاجەت؟ قانداي اكە مەن قانداي شەشە وعان اياۋشىلىق بىلدىرەدى؟ وعان كىم كومەككە كەلەدى؟ ءتىپتى بەت تەرىسى تاتاۋسىز كەزدىڭ وزىندە دە، بەتكە ارنالعان نە قيلى جاعاتىن مەن مايلايتىندى پايدالانىپ جۇرگەن كەزدىڭ وزىندە دە دۋەنياعا كوز سالاتىندار وتە سيرەك بولاتىن، ال ەندى بەتىندە تۇتاس ءبىر ورمان ءوسىپ تۇرعاندا قايتپەك؟ قايران، قۇربىلارىم مەنىڭ، دۋەنيالار! بۇل دۇنيەگە مەزگىلدى ۋاقىتىمىزدا كەلمەپپىز، اتا-انالارىمىز ءبىزدى باقىتتى شاقتارىندا جاراتپاپتى!
وسىنى ايتىپ ول تالىپ كەتكەندەي بولدى.
XL تاراۋ
وسى شىتىرمان وقيعا مەن ەستە قالارلىق بۇل حيكاياعا قاتىستى نارسەلەر جايىندا.
بۇل سەكىلدى حيكايالاردى ۇناتاتىندار ونىڭ العاشقى اۆتورى سيد احمەتكە اۋەسقويلىق قاسيەتىنىڭ ارقاسىندا بۇعان قاتىستى جايتتەردىڭ ۇساق-تۇيەگىنە دەيىن انىقتاپ، ءتىپتى ەلەۋسىزدەۋ كورىنەتىن نارسەلەرىن دە نازاردان تىس قالدىرماي ايشىقتى سۋرەتتەپ بەرگەنى ءۇشىن شىن جۇرەكتەن ىرزاشىلىق بىلدىرەتىن شىعار. ول وي-تۇيىندەردى قايتا تىرىلتەدى، ارمان-ماقساتتار سىرىن اشادى، ىشتە جاتقان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى، كۇدىكتەردى سەيىلتەدى، نەندەي نارازىلىق بولاتىنىن الدىن-الا ءبىلىپ وتىرادى، قىسقاسى، قانداي ءبىر اۋەسقوي جاننىڭ دا كۇللى كوڭىل اۋانىن تاپ باسىپ تانيدى. بەۋ، ماقتاۋعا تۇرارلىق اۆتور! بەۋ، ديۋانا دون كيحوت! بەۋ، اتاقتى دۋلسينەيا! بەۋ، كۇلكىلى سانچو پانسا! تىرلىك كەشىپ جۇرگەندەردىڭ قۋانىشى مەن الدانىشىنا اينالىپ، ءبارىڭ بىرگە جانە ءارقايسىڭ ءوز الدىڭا ۇزاق جاسايتىندارىڭ انىق سەندەردىڭ!
ودان ءارى حيكايادا تالىپ قالعان قۇساۆاناعا كوزى تۇسكەن بويدا سانچونىڭ بىلاي دەگەنى ايتىلادى:
— ءجونى ءتۇزۋ ادامنىڭ ار-ۇياتى جانە مارقۇم بولعان كۇللى پانسالار جانىنىڭ جاھاننامنان اماندىعى اتىمەن انت ەتەم، ءومىرى مۇنداي ەشتەڭەنى كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەن، مۇنداي شىتىرمان وقيعا جايىندا مىرزام دا ەشقاشان ەشتەڭە ايتقان ەمەس، ونىڭ ۇستىنە مىناداي نارسە ونىڭ ويىنا كىرىپ تە شىقپاس ەدى. ءقازىر مەنىڭ ۇرسىسقىم كەلىپ تۇرعان جوق، سوندىقتان ايتارىم تەك مىناۋ عانا: ءاي، اتىڭ وشكىر سيقىرشى، انتۇرعان ءداۋ بالەقۇمار! اپىراي، مىنا كۇناكار قاتىندارعا ساقالداندىرۋدان باسقا جازا تابا الماعانىڭ با؟ بۇلاردىڭ ساقالىن وسىرگەنشە، مۇرنىنىڭ جوعارى بولەگىن شەكىپ الىپ، پۇشىق ەتكەنىڭ، — مىڭق-مىڭق ەتىپ جۇرە بەرەر ەدى عوي، — جاقسى ەمەس پە ەدى جانە وزدەرىنە ابدەن ۇيلەسىپ تۇرماس پا ەدى؟ ءباس تىگۋگە بارمىن، بۇلاردىڭ شاشتارازعا تولەيتىن اقشاسى دا جوق شىعار.
— تاۋىپ ايتتىڭىز، سەنور، — دەپ قوشتادى ونى ون ەكى دۋەنيانىڭ ءبىرى، — ساقال قىرۋعا تولەيتىن اقشامىز جوق ەكەنى راس، سوندىقتان كەيبىرىمىز مىناداي ارزان ءادىس قولدانىپ ءجۇرمىز: جابىسقاق پلاستىر نەمەسە الدەنەندەي ءبىر جاپسىرمانى الامىز دا، بەتىمىزگە باسامىز، سوسىن بار كۇشپەن تارتىپ كەپ قالامىز، سوندا جاعىمىز تاس كەلىنىڭ تۇبىندەي تاپ-تازا، تەپ-تەگىس بوپ شىعا كەلەدى. ايتقاندايىن، كانداييادا ءۇي ارالاپ ءجۇرىپ شاش قياتىن، قاس تەگىستەيتىن، حانىمدارعا قاجەتتى ءارتۇرلى سىلانىپ-سيپاناتىن نارسە ازىرلەيتىن ايەلدەر بار، ءبىراق ءبىز، مارتەبەلى حانىمنىڭ دۋەنيالارى، ولاردان ەشقاشان كومەك سۇراعان ەمەسپىز: ويتكەنى، ولار بىزگە تۋعان ءسىڭلى دە، ءتىپتى وگەي ءسىڭلى دە ەمەس، — ولار جۇرگەن انشەيىن جەڭگەتايلار، سوندىقتان ەگەر سەنور دون كيحوت ارا تۇسپەسە، ءبىز انا دۇنيەگە دە ساقالدى كۇيىمىزدە كەتە بارامىز.
— ساقالدارىڭىزدىڭ وسۋىنە ەرىك بەرگەنشە، ماۆرلاردىڭ ءوز ساقالىمدى جۇلىپ الۋىنا ەرىك بەرگەنىم جاقسى، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت.
ول وسىنى ايتقاندا ءۇشفالدي ەسىن جيىپ الدى دا، بىلاي دەدى:
— بەرگەن ۋادەڭىز، ايبىندى رىسار، تالىقسىپ جاتقان كەزىمدە قۇلاعىما الىستان تالىپ ەستىلدى، مەنى وياتىپ، ەسىمدى جيعىزعان دا سول. سونىمەن، سىزگە، كەزبە رىسارلار ىشىندەگى داڭقتىلاردان دا داڭقتىعا، سەنورلار ىشىندەگى وجەتتەردەن دە وجەتكە، تاعى دا جالبارىنام: كەڭپەيىلدىكپەن بەرگەن ۋادەڭىزدى ىسكە اسىرىڭىزشى.
— مەن قاشان دا دايىنمىن عوي، — دەدى دون كيحوت، — تەك نە ىستەۋىم كەرەگىن عانا ايتىڭىز، سەنورا، ال قايتپاس-قايسار باتىلدىعىم سىزگە قىزمەت كورسەتۋدەن ايانىپ قالمايدى.
— اڭگىمەنىڭ ءمانىسى مىنادا بوپ تۇر، — دەپ ءمالىم ەتتى قۇساۆانا. — ەگەر قۇرلىقپەن جۇرسەڭ وسى ارادان كانداييا كورولدىگىنە دەيىن بەس مىڭ نەمەسە سوعان جۋىق ميل بولادى، ال اۋەمەن جانە توتەلەي ۇشساڭ، وندا بار بولعانى ءۇش مىڭ ەكى ءجۇز جيىرما جەتى ميل شىعادى. ودان سوڭ مىناداي نارسەنى دە ءبىلىپ قويعان ءجون: بالەقۇمار ماعان تاعدىر وزىمە قۇتقارۋشى-رىساردى جولىقتىرسا، وندا ول، بالەقۇمار، الگى رىساردى دىعال ءمىنىس اتىنا وتىرعىزاتىنىن جانە ودان جالعا بەرىلەتىن اتتاردا كەزدەسىپ تۇراتىنداي كەمىستىك تابىلمايتىنىن ايتقان ەدى، ويتكەنى بۇل تاپ سول ايبىندى پەر ايداي سۇلۋ ماگەلونانى الىپ قاشقان جانە ماڭدايىنا بەكىتىلگەن، تىزگىننىڭ ورنىنا جۇرەتىن، قازىق ارقىلى باسقارىلاتىن اعاش ات بولماق؛ ال بۇل اتتىڭ اۋەدە كوز ىلەسپەس شاپشاڭدىقپەن ۇشاتىنى سونشا، بەينە ءبىر ونى شايتاندار الىپ ۇشقان سەكىلدى كورىنەدى. ەجەلگى اڭىزدىڭ ايتۋىنشا، بۇل اتتى داناگوي مەرلين ءوز قولىمەن جاساپ، دوسى پەرگە ۋاقىتشا پايدالانۋعا بەرىپتى، ءسويتىپ اناۋ ونىمەن ۇزاق ۋاقىت ساپار شەگىپ، الگىندە ايتقانىمداي، ايداي سۇلۋ ماگەلونانى اتتىڭ ساۋىرىنا وتىرعىزىپ الىپ قاشىپتى جانە ونى وتىرعىزعان بويدا بىردەن اسپانعا سامعاي جونەلگەنى سونشا، وسى كەزدە ولارعا تومەننەن كوز سالىپ تۇرعاندار تاڭعالعاننان تالىپ تۇسە جازداپتى. الايدا مەرلين اتىن تەك ءوزى جاقسى كورەتىندەرگە نەمەسە بۇل ءۇشىن ءوزى بىردەڭە الاتىندارعا عانا بەرەتىن بولعان، ايتسە دە اتىشۋلى پەردەن كەيىن وعان باسقا بىرەۋ ءمىندى مە، جوق پا، ول جاعى بىزگە بەيمالىم. بالەقۇمار ونى سيقىرشىلىق ايلا-امالدار ارقىلى قولىنا تۇسىرگەن، ەندى ءوزى جەكە-دارا مەنشىكتەنىپ، وعان ءمىنىپ شارتاراپتى شارلاپ ءجۇر: بۇگىن وسىندا بولسا، ەرتەڭ فرانسيادا، بۇرسىگۇنى پوتوسيدە جۇرەدى. ال، ەڭ باستىسى، اتالمىش ات جەم دە جەمەيدى، كوز دە ىلمەيدى، تاعانى دا توزدىرمايدى جانە قاناتى جوق بولعانىنا قاراماي اۋەدە ءتورت اياعى تەڭ جورعالاپ ۇشاتىنى سونشا، وعان مىنگەن ادام قولىنا سۋ تولى توستاق ۇستاپ وتىرا الادى جانە سۋدىڭ ءبىر تامشىسى دا توگىلمەيدى، — ول اتتىڭ ءجۇرىسىنىڭ جايلىلىعى مەن ءبىرقالىپتىلىعى وسىنداي. ايداي سۇلۋ ماگەلونانىڭ بۇل اتپەن قۋانا-قۋانا ساپار شەككەنى دە سودان.
وسى ارادا سانچو سوزگە ارالاستى:
— جايلى دا ءبىرقالىپتى جۇرىسكە كەلسەك، سۇر جورعام اسپاندا ۇشا الماعانىمەن، ايتەۋىر، جەر بەتىندە كەز-كەلگەن جورعامەن ب ا ق سىناسۋعا دايىن.
ءبارى ءماز بوپ كۇلدى، ال قۇساۆانا ءسوزىن ساباقتادى:
— مىنە، ءداپ سول ات (ەگەر تەك بالەقۇمار ازاپ-اقيرەتىمىزدى اياقتاۋعا بەيىل بەرسە) قاراڭعىلىق تۇسكەننەن كەيىن جارتى ساعاتقا جەتپەيتىن ۋاقىتتىڭ ىشىندە وسى ارادان تابىلادى، ويتكەنى بالەقۇمار ماعان اتتى ەش كىدىرىسسىز جىبەرەتىنىن الدىن-الا ەسكەرتكەن ەدى: ال اتتىڭ كەلۋى — ىزدەپ جۇرگەن رىسارىمدى اقىرى تاپقانىمدى وزىمە سەزدىرەتىن بەلگى-نىشان بولۋعا ءتيىس.
— سوندا اتىڭىزعا قانشا ادام جايعاسا الادى؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
قۇساۆانا بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— ەكەۋ عانا. بىرەۋى اتتىڭ ەرىنە، ەكىنشىسى ساۋىرىنا وتىرادى، ەگەر الىپ قاشاتىن الدەبىر قىز ۇشىراسىپ قاپ جۇرمەسە، ادەتتە، بۇل ەكەۋ — رىسار مەن اتقوسشى بوپ كەلەدى.
— بىلگىم كەپ تۇرعانى، سەنورا قۇساۆانا، ول تۇلپارىڭىزدىڭ اتى قانداي؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
— ونىڭ اتى بەللەروپونتتىڭ پەگاس دەپ اتالعان تۇلپارىنىڭ اتىنداي ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى قۇساۆانا، — ۇلى الەكساندردىڭ بۋسەفال دەپ اتالعان تۇلپارىنىڭ دا اتىنداي ەمەس، قاھارلى رولاندتىڭ دا بريليادور دەپ اتالعان تۇلپارىنىڭ اتىنداي ەمەس، سونداي-اق، ول رينالد مونتالۆانسكييدىڭ تۇلپارى بايارد دەپ اتالعانداي دا ەمەس، رۋدجەردىڭ تۇلپارى فرونتين دەپ اتالعانداي دا ەمەس، كۇننىڭ سايگۇلىكتەرى، ۇمىتپاسام، بووتوس جانە پەريفوي دەپ اتالعانداي دا ەمەس، سول سياقتى، گوتتاردىڭ سوڭعى كورولى سورماڭداي رودريگونىڭ ومىرىنەن دە، كورولدىگىنەن دە ايرىلعان شايقاسقا ءمىنىپ شىققان تۇلپارىنىڭ اتىمەن ورەليا دەپ تە اتالمايدى.
— ءباس تىگۋگە بارمىن، — دەدى سانچو، — ەگەر بۇل سايگۇلىككە وسىناۋ داڭقتى تۇلپارلاردىڭ بىردە بىرەۋىنىڭ ءدارىپتى اتى قويىلماعان بولسا، وندا وعان مەنىڭ مىرزامنىڭ — روسينانت دەيتىن تۇلپارىنىڭ دا اتى بەرىلمەگەنى كامىل، ال بۇل تاۋىپ قويىلعاندىعى جونىنەن ءوزىڭىز ايتىپ وتكەن بارلىق لاقاپ اتتىڭ ءبارىن جولدا قالدىرادى.
— ول راس، — دەپ ماقۇلدادى ونى ساقالدى گرافينيا، — ءبىراق بۇعان دا مەيلىنشە لايىقتى ات بەرىلگەن: ونى كلاۆيلەنو جەلاياق دەپ اتايدى، — لەنو، ياعني اعاش كەسىندىسى، ونىڭ نەدەن جاسالعانىن كورسەتەدى، ال كلاۆي — كلاۆيحا، ياعني قازىق دەگەن سوزدەن، بۇل ونىڭ ماڭدايىنداعى قازىقتى مەڭزەيدى، ال انىقتاۋىش شابىسى قانداي ەكەنىن كۋالاندىرادى، وسى سەبەپتى لاقاپ اتقا قاتىستى ماسەلەدە ونىڭ اتاقتى روسينانتپەن تايىنباي باسەكەگە تۇسۋىنە بولار ەدى.
— لاقاپ ات ماعان، جالپى، ۇناپ تۇر، — دەدى سانچو، — ال ونى قالاي باسقارۋعا بولادى، سونى بىلسەك: جۇگەنى نەمەسە نوقتاسى بار ما ءوزىنىڭ؟
— قازىقتىڭ كومەگىمەن باسقارىلادى، دەپ ايتتىم ەمەس پە، — دەپ جاۋاپ قاتتى ءۇشفالدي. — وعان مىنگەن رىسار قازىقتى بىرەسە ءبىر جاعىنا، بىرەسە ەكىنشى جاعىنا بۇرادى، سوندا ات تا ونىڭ بارعىسى كەلگەن جاعىنا قاراي جۇرەدى: نە بۇلتتارعا قاراي زاۋلايدى، نە تۇياعى جەرگە تيەر-تيمەس بولادى، نە قاق ورتاسىمەن زىمىرايدى، — كۇللى پاراساتتى ءىس-شارانىڭ بارىندە دە، ابزالى، وسىنداي ورتا تۇستى تاپقان جانە سونى ۇستانعان دۇرىس قوي.
— ول اتقا كوز جىبەرۋگە ەش قارسىلىعىم بولماس ەدى، — دەدى سانچو، — ءبىراق، ەرگە بولسىن، ساۋىرعا بولسىن، قايدا بولسا وندا بولسىن، مەنى وعان وتىرادى دەپ ويلاۋ دا ءبىر، شەگىرشىننەن المۇرت ىزدەۋ دە ءبىر. سۇر جورعامنىڭ ۇستىندە قالت-قۇلت ەتىپ شاق وتىرعانىمنىڭ وزىنە راقمەت ايتىڭىزدار، ال ونداعى ەرىم بولسا — جىبەكتەن جۇمساق، ەندى كەلىپ سىزدەر ەشقانداي كوپشىگى دە، كورپەسى دە جوق اعاش ساۋىرعا وتىر دەيسىزدەر! قۇرىپ كەتسىن! الدەكىمدەردىڭ ساقالدان ارىلۋى ءۇشىن مۇنداي اتقا ءمىنىپ سەلكىلدەي المايمىن: ساقالىنان كىم قانداي جولمەن قۇتىلعىسى كەلسە، سولاي قۇتىلا بەرسىن، ال مىرزاممەن بىرگە مۇنداي الىس قيانعا ساپار شەگۋگە ەشقانداي ىقىلاسىم جوق. ونىڭ ۇستىنە، اتالمىش ساقالداردى جويۋدان گورى سەنورا دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋعا پايدام كوبىرەك تيەرى كامىل.
— و نە دەگەنىڭ، دوستىم، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى ءۇشفالدي، — ەگەر سەن قاتىسپاساڭ بۇل شارۋامىزدان ەشتەڭە شىقپاي ما دەپ قورقام.
— ساقتا قۇداي بالەدەن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — اۋ، مىرزالار باستاعان شىتىرمان وقيعادا اتقوسشىلاردىڭ شارۋاسى قانشا؟ بۇدان تاباتىن اتاق-داڭققا مىرزالار يە بولادى دا، بىزگە تەك اۋرە-سارساڭى عانا ەنشىلەنەدى. تاپقان ەكەن! ەگەر حيكايا اۆتورلارى: “بالەن دەگەن رىسار وسىنداي دا وسىنداي شىتىرمان وقيعادا جەڭىسكە جەتتى، بۇل ىستە وعان تۇگەن دەگەن اتقوسشى كومەك كورسەتتى، ول قول ۇشىن بەرمەسە جەڭىستىڭ اۋىلى الىس ەدى...” دەپ جازسا عوي. جوق، ويتپەيدى: “دون پاراليپومەنون، ءۇش جۇلدىز رىسارى، التى قۇبىجىقپەن ايقاستا جەڭىپ شىقتى”، دەپ جازادى، ال مۇنىڭ باسى-قاسىندا بولعان اتقوسشى جايىندا ءبىر اۋىز ءسوز تاپپايسىڭ، بەينە ءبىر ول ءتىپتى جارىق دۇنيەنىڭ دە ەسىگىن اشپاعانداي! سونىمەن، سەنورلار، قايتالاپ ايتام: مىرزام مەيلى ءوزى بارا بەرسىن، وعان تابىس تىلەيمىن، ال ءوزىم وسىندا، سەنورا گەرسوگينيانىڭ قاسىندا قالام، بالكىم، قوجايىنىم قايتىپ ورالعانشا سەنورا دۋلسينەياعا قاتىستى شارۋادا ءبىر جاڭالىق بوپ تا قالار، سەبەبى قول بوستا جانە نە ىستەردى بىلمەي ەرىككەندە ءوزىمدى ءوزىم جاتا دا، وتىرا دا المايتىن حالگە جەتكىزگەنشە جاقسىلاپ تۇرىپ شىبىرتقىلاماق ويىم بار.
— قالاي بولعان كۇندە دە، اقپەيىل سانچو، قاجەتتىلىك تۋا قالعان جاعدايدا مىرزاڭا سەرىك بولۋىڭا تۋرا كەلەدى، ابزال جانداردىڭ ءبارى وزىڭنەن وسىنى وتىنەدى: تەكتەن-تەك قاتەر ويلاعانىڭنىڭ سالدارىنان مىنا سەنورالاردى بەتىن ءجۇن باسقان كۇيدە قالدىرۋ وبال ەمەس پە، — بۇل دەگەن تىپتەن كەلىسسىز نارسە عوي.
— تاعى دا ايتام: ساقتا، قۇداي بالەدەن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ەگەر موناستىرداعى الدەبىر جاس ايەلدەرگە نەمەسە جەتىمدەر مەكتەبىندەگى قىز بالالارعا كومەك قاجەت بوپ جاتسا، وندا بۇل ءۇشىن قانداي ماشاقاتقا دا شىداپ باعۋعا بولار ەدى، ءبىراق دۋەنيالاردى ساقالدان ارىلتۋ جولىندا مەن نەگە ازاپ شەگۋىم كەرەك؟ اتاماڭىز! مەيلى، ساقالدارىن ساپسيتىپ جۇرە بەرسىن ءبارى: جاسى ۇلكەنى دە، جاسى كىشىسى دە، بارىپ تۇرعان نازدانعىشى مەن بارىپ تۇرعان بالدەنگىشى دە.
— سەن دۋەنيالاردى جەك كورەدى ەكەنسىڭ، دوستىم سانچو، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگينيا، — تولەدولىق ءدارىحاناشىنىڭ ناعىز جاقتاسى ەكەنىڭدى ءقازىر انىق كورسەتىپ بەردىڭ. ءبىراق، ءادىلىن ايتايىن، مۇنىڭ دۇرىس ەمەس، ويتكەنى مەنىڭ ۇيىمدە ۇلگىلى دۋەنيالار بار: مىنە، دونيا رودريگەستى كورىپ وتىرسىڭ، — كىم ەكەنىن كەسكىن-كەيپىنىڭ ءوزى-اق كورسەتىپ تۇر ەمەس پە.
— ءسىزدىڭ ايتايىن دەگەنىڭىزدەن دە كوبىرەك كورسەتىپ تۇر، مارتەبەلى حانىم، — دەپ ءىلىپ اكەتتى رودريگەس، — البەتتە، جاراتقان يەمىزگە ايان عوي ءبارى دە، ونان سوڭ بىزدەر، دۋەنيالار، قانداي بولساق تا: جاقسى بولايىق، جامان بولايىق، ساقالدى بولايىق، ساقالسىز بولايىق، مەيلى، باسقا ايەلدەر جارىق دۇنيەگە قالاي كەلسە، ءبىزدى دە انالارىمىز ومىرگە سولاي اكەلگەن ەدى، ەندەشە، قۇداي بىزگە ءومىر تارتۋ ەتسە، نە ءۇشىن تارتۋ ەتكەنىن ءوزى بىلەتىن بولعانى عوي، سوندىقتان مەن الدەكىمدەردىڭ ساقالىنان ەمەس، جاراتقاننىڭ مەيىرىم-قايىرىمىنان عانا ءۇمىت كۇتەم.
— بۇل اڭگىمەنى وسىمەن دوعارايىق، سەنورا رودريگەس، — دەدى دون كيحوت. — سەنورا ۇشفالديگە جانە ونىڭ نوكەرى بوپ تابىلاتىن مىنا سىزدەردىڭ بارىڭىزگە ايتارىم، جاساعان يەمىز قايعى-قاسىرەتىڭىزگە اياۋشىلىقپەن قارار جانە قانداي بۇيرىق بەرمەيىن، سانچو ونى بۇلجىتپاي ورىندار دەپ سەنەم. تەك كلاۆيلەنو تەزىرەك كەلسە ەكەن، بالەقۇماردى سول بويدا-اق شايقاسقا شاقىرار ەدىم؛ سەمسەرىم بالەقۇماردىڭ باسىن قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قىرقىپ تاستار ەدى — ەشقانداي ۇستارا ساقالىڭىزدى ونداي جىلدام قىرا الماس ەدى، وعان ەش كۇمانىم جوق، — جاراتقان جاۋىزدارعا شىدامدىلىق كورسەتىپ باعادى، ءبىراق شىدامنىڭ دا شەگى بولادى.
— اھ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى وسى جەردە قۇساۆانا. — ايبىندى رىسار، قۇدىرەتتىلەر مەكەن ەتكەن الەمنىڭ بارشا جۇلدىزى مارتەبەلى جۇزىڭىزگە جىلى شىرايلى نازارىن سالسا نەتتى، ءاماندا جولىڭىزدى وڭعارىپ، رۋحىڭىزدى ەرلىككە دەگەن قۇشتارلىقپەن نىقتاسا نەتتى، سوندا ءسىز ءدارىحاناشىلار جەك كورەتىن، مالايلار قارالاپ كۇيە جاعاتىن، پاجدار الداپ جىبەرەتىن، قارا بەت بولعان جانە قىسپاققا تۇسكەن دۋەنيالار قاۋىمىنىڭ قالقانى مەن قورعانىنا اينالار ەدىڭىز. ال، بولىپ-تولعان جاسىندا موناستىرعا كەتۋدىڭ ورنىنا، دۋەنيا بولۋعا ەڭ تۇڭعىش تىلەك بىلدىرگەن سول ءبىر سۇمپايىنى قارعىس اتسىن! باقىتسىز سورلىمىز عوي ءبىز، دۋەنيالار! ءتىپتى اكە جاعىنان ترويالىق گەكتوردىڭ وزىنەن تاراعان ۇرپاق بولساق تا، ءبارىبىر، سەنورالارىمىز ءبىزدى جاي كۇتۋشى سەكىلدى جايداقتاپ، بىزگە “بىلاي عوي، بيكەش” دەپ سويلەيدى، قۇددى ءبىر وسىلاي تالىمسىگەندە وزدەرى كوروليەۆاعا اينالىپ كەتەتىندەي-اق! بەۋ، بالەقۇمار ءداۋ! سەن ءوزىڭ سيقىرشى بولعانىڭمەن ۋادەڭە سونداي بەرىكسىڭ، ەندەشە ازاپ-اقيرەتىمىز اياقتالۋى ءۇشىن عاجايىپ كلاۆيلەنونى جىبەرسەڭشى بىزگە، ويتكەنى كۇن ىسىپ كەتسە، ال جاعىمىزدى ءالى ساقال جاۋىپ تۇرسا، وندا قىرسىعى ارىلماعان ءبىز بەيباقتىڭ كورگەن كۇنىمىز قۇرىسىن!
بۇل سوزدەردى ءۇشفالديدىڭ ەرەكشە تەبىرەنىس ۇستىندە ايتقانى سونشا، سول ارادا تۇرعانداردىڭ ءبارىنىڭ دە كوزىنە جاس ءۇيىرىلدى، ءتىپتى سانچو ەكەش سانچو دا كوزىنە جاس الدى، ءسويتىپ ول وسىناۋ مەيىربان الپەتتەردەگى ءجۇن-جىبىردى الاستاۋعا پايداسى تيەر بولسا، جەر تۇبىنە بارسا دا مەيلى، مىرزاسىنىڭ قاسىنان قالماۋعا وزىنە-وزى ىشتەي ۋادە ەتتى.
حLءى تاراۋ
كلاۆيلەنونىڭ قالاي پايدا بولعانى جانە وسىناۋ ۇزاققا سوزىلعان شىتىرمان وقيعانىڭ نەمەن اياقتالعانى جايىندا.
بۇل ەكى ارالىقتا كۇن قاراڭعى تارتقان، ياعني كلاۆيلەنو اتالاتىن اتاقتى تۇلپاردىڭ پايدا بولاتىن مەزگىلى تۋعان، ال ونىڭ كەشىگۋى دون كيحوتتى ابىرجىتا باستاعان دا ەدى، — بالەقۇمار اتتى جىبەرۋگە اسىقپاي جاتقانداي نەمەسە بۇل شىتىرمان وقيعا باسقا ءبىر رىساردىڭ سىباعاسىنا بۇيىراتىنداي نەمەسە بالەقۇماردىڭ ءوزى مۇنىمەن جەكپە-جەككە شىعۋدان جۇرەكسىنىپ قالعانداي كورىنگەن ەدى وعان. ءبىراق ءدال وسى كەزدە ويدا جوق جەردەن باققا دىعال اعاش اتتى يىقتارىنا سالعان، شىرماۋىقتىڭ جاسىل ساباعىنا ورانعان ءتورت جابايى كىرىپ كەلدى. ولار اعاش اتتى جەرگە تۇسىرگەننەن كەيىن جابايىنىڭ ءبىرى تۇرىپ:
— بۇعان تەك باتىلى جەتكەن رىسار عانا وتىرسىن، — دەدى.
— مەن وتىرمايمىن، — دەپ سانچو ونى ءبولىپ جىبەردى، — بىرىنشىدەن، باتىلىم جەتپەيدى، ال، ەكىنشىدەن، رىسار ەمەسپىن.
جابايى ءسوزىن ساباقتادى:
— ەگەر رىساردا اتقوسشى بولسا، وندا ول ساۋىرعا وتىرسىن جانە ەكەۋى دە ءوز تاعدىرىن ايبىندى بالەقۇمارعا سەنىپ تاپسىرسىن، ويتكەنى بالەقۇماردىڭ سەمسەرىنەن باسقا ەشقانداي سەمسەر دە، ەشكىمنىڭ قاسكۇنەمدىگى دە ولارعا زاردابىن تيگىزە المايدى. اتتىڭ موينىنا ورناتىلعان قازىقتى بۇراسا بولدى، رىسار مەن اتقوسشىنى ول اۋە ارقىلى بالەقۇمار وزدەرىن توسىپ وتىرعان جەرگە جەتكىزەدى، الايدا بيىكتە ۇشۋدان باسى اينالماۋى ءۇشىن ەكەۋى دە كوزىن بايلاپ الۋعا ءتيىس جانە ات كىسىنەپ قويا بەرگەنشە تاڭعىشتى شەشپەۋ كەرەك، ال اتتىڭ كىسىنەگەنى ساياحاتتىڭ اياقتالعانىن بىلدىرەدى.
بۇدان سوڭ جابايىلار كلاۆيلەنونى قالدىردى دا، اسىقپاي ادىمداپ كەلگەن جاقتارىنا قايتىپ كەتتى. اتقا كوزى تۇسكەن بويدا قۇساۆانا جىلامسىراپ، دون كيحوتقا قاراپ بىلاي دەدى:
— ايبىندى رىسار! بالەقۇمار ۋادەسىن ورىندادى: ات مىنە تۇر، ال ءبىزدىڭ ساقالىمىز بولسا وسكەن ۇستىنە ءوسىپ بارادى، ونى قىرقىپ جانە قىرىپ تاستاۋدى سەنەن ءارقايسىمىز ساقالىمىزدىڭ ءار قىلشىعى اتىنان جالبارىنىپ سۇرايمىز، ول ءۇشىن ساعان اتقوسشىڭمەن بىرگە اتقا وتىرۋ، ءسويتىپ ادام تاڭعالارلىق بۇل ساياحاتتارىڭا ءساتتى قادام جاساۋ عانا قالىپ تۇر.
— سەنورا گرافينيا ءۇشفالدي، ءوز ەركىممەن جانە ىقتيارىممەن تاپ سولاي ىستەگەلى دە تۇرمىن جانە كۇتتىرىپ قويماۋ ءۇشىن استىما سالاتىن كوپشىك تە الىپ جاتپايمىن، شپورىمدى دا تاقپايمىن، — ءوزىڭىزدىڭ، سەنورا، بەتىڭىزدى جانە باسقا دا دۋەنيالاردىڭ بەتىن ءجۇن-جىبىردان تازا قالپىندا كورۋگە دەگەن ىنتىزارلىعىمنىڭ ەرەسەندىگى، مىنە، وسىنداي، — دەدى دون كيحوت.
— ال، مەن ولاي ىستەمەيمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — ءوز ىقتيارىممەن دە، بىرەۋدىڭ ىقتيارىمەن دە ولاي ىستەمەيمىن. ەگەردە ساقالدان ارىلتۋ تەك ءوزىم ات ساۋىرىنا وتىرعاننان كەيىن عانا ىسكە اساتىن شارۋا بولسا، وندا مىرزام وزىنە سەرىكتىككە — باسقا اتقوسشى، ال سەنورا دۋەنيالار — بەتىن جىلتىراتاتىن باسقا امال ىزدەي بەرسىن، مەن اۋەدە ۇشۋدى راقات سانايتىن سيقىرشى ەمەسپىن. ونىڭ ۇستىنە، گۋبەرناتورلارى ۇشىپ-قونىپ ءجۇر دەگەندى ەستىگەندە ارالداعى ادامدارىم قانداي ويدا قالماق؟ ودان سوڭ تاعى ءبىر مىناداي ماسەلە شىعىپ تۇر: وسى ارادان كاندايياعا دەيىن ءۇش مىڭداي ميل، ەگەر ات بولدىرىپ قالسا نەمەسە ءداۋ اشۋ شاقىرسا، وندا قايتار جولعا التى جىلداي ۋاقىتىمىز كەتەدى ەكەن، ولاي بولسا ارال جايىنداعى ۋادەنىڭ انشەيىن اڭگىمە بوپ قالارى كامىل. ويتكەنى، كەش قالۋدان اسقان قاتەر جوق، دەگەن ءسوز تەككە ايتىلماعان عوي، سونداي-اق: باسپاق بەرگەن ەكەن، دەرەۋ باس ءجىبىن بايلا، دەگەن بار؛ سوسىن، مىنا سەنورالاردىڭ ساقالى كەشىرە كورسىن، شاديار پەترگە ريمنەن جايلى جەر جوق، — ايتايىن دەگەنىم، ماعان وسى ارادان جايلى جەر جوق، بۇل ۇيدە ماعان كۇتىم جاسالادى، ال قوجايىننان ۇلكەن جاقسىلىق كۇتىپ ءجۇرمىن، ياعني گۋبەرناتورلىققا بەكىتەر دەگەن ءۇمىتىم بار.
بۇعان گەرسوگ بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— دوستىم سانچو! وزىڭە ۋادە ەتكەن ارال جىلجيتىن نەمەسە جۇزەتىن ارالدار ساناتىنا جاتپايدى، تامىرىنىڭ تەرەڭدىگى سونشا، جەتى قات جەر استىنا كەتكەن، سوندىقتان ونى ەكى-ۇش ىرعاپ جۇلىپ تاستاي المايسىڭ، ورنىنان دا قوزعالتۋ مۇمكىن ەمەس. ودان سوڭ، كەز-كەلگەن جوعارى قىزمەتكە قول جەتكىزۋ ءۇشىن از با، كوپ پە، مىندەتتى تۇردە پارا بەرۋ كەرەك ەكەنىن ءوزىڭ دە مەنەن كەم بىلمەيسىڭ، ال مەن بولسام، سەنەن گۋبەرناتورلىقتىڭ وتەمىنە مىرزاڭ دون كيحوتپەن بىرگە اتتانعانىڭدى جانە وسىناۋ ايتا قالارلىقتاي شىتىرمان وقيعانى اياقتاپ، اقىرىنا دەيىن جەتكىزگەنىڭدى قالاپ تۇرمىن. ءبىراق، سەن كلاۆيلەنوعا سالت ءمىنىپ، ونىڭ ۇشقىرلىعىنا ساي شاپشاڭدىقپەن جەدەل قايتىپ ورالاسىڭ با، الدە، كۇتپەگەن كەپكە ۇشىراعان جاعدايدا، ءبىر تاۆەرنادان ەكىنشى تاۆەرناعا، ءبىر بەكەتتەن ەكىنشى بەكەتكە تەنتىرەۋمەن، ءىلىنىپ-سالىنىپ، سۇيرەتىلىپ، جاياۋ-جالپىلاپ جەتەسىڭ بە، توق ەتەرىن ايتقاندا، قاشان جانە قالاي قايتىپ ورالما مەيلىڭ، ارالىڭدى تاپ سول بۇرىنعى ورنىنان تاباسىڭ، ارال تۇرعىندارى وزدەرىن قاشان باسقاراتىنىڭدى كۇتىپ سەنى سول بۇرىنعىشا شىدامسىزدانا توسىپ وتىراتىن بولادى؛ سونداي-اق، مەن دە، ءوز تاراپىمنان، شەشىمىمدى وزگەرتپەيمىن، وسى سەبەپتى، سانچو، بۇعان زارەدەي دە كۇدىك كەلتىرمە، ايتپەسە ءوزىڭ جايىنداعى جاقسى ويلارىمنىڭ جالعان بوپ شىققانىنا ۇلكەن وكىنىشتە قالۋىم ىقتيمال.
— ءجا، جەتەر، سەنور! — دەدى سانچو. — مەن قارا تابان اتقوسشىمىن، مۇنداي ءىلتيپات-ىقىلاسىڭىزعا دارەجەم ساي كەلمەيدى. قوجايىنىم وتىرسىن اتقا، سوسىن مەنىڭ كوزىمدى بايلاڭىزدار، قۇدايعا مەن ءۇشىن ءمىناجات ەتىڭىزدەر؛ ودان سوڭ مىنانى ايتىڭىزشى: انا جاقتا، زەڭگىر كوكتە ۇشىپ جۇرگەن كەزىمىزدە ءوزىمدى قۇدايعا تاپسىرۋعا، پەرىشتەلەردى كومەككە شاقىرۋعا قاقىم بار ما؟
ءۇشفالدي وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنىڭ، سانچو، ءوزىڭدى قۇدايعا جانە كىمدى قالاساڭ سوعان تاپسىرۋعا تولىق قاقىڭ بار: بالەقۇمار ءوزى سيقىرشى بولعانىمەن، ءبارىبىر حريستيان عوي، شاتاققا قالماس ءۇشىن ارباۋشىلىق ايلا-امالدارىن ول الدى-ارتىن بايقاپ، اسقان ساقتىقپەن جاسايدى.
— وندا ەشتەڭە ەمەس ەكەن، — دەدى سانچو. — وزىمە جاراتقان يەم مەن گاەتانىڭ ءۇش كەيىپتەگى اۋليە بەينەسى جار بولسىن!
— شۇعا باساتىن شەبەرحاناعا قاتىستى ەستە قالارلىق سول وقيعادان بەرى، — دەدى دون كيحوت، — سانچونىڭ ءدال قازىرگىدەي ۇرەيگە بوي الدىرعان كەزىن ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن، ەگەر باسقا بىرەۋلەر سەكىلدى ىرىمشىل بولسام، وندا مۇنىڭ سۋجۇرەكتىگى مەنىڭ ەرجۇرەكتىگىمنىڭ ەڭسەسىن ءتۇسىرىپ تە جىبەرەر ەدى. قانە، بەرمەن كەلشى، سانچو! مىنا سەنورلار رۇقسات ەتسە، ساعان وڭاشادا ءبىر اۋىز بىردەڭە ايتايىن دەپ ەم.
ءسويتىپ، ول سانچونى اعاش اياسىنا الىپ بارىپ، ەكى قولىنان ۇستاپ تۇرىپ وعان بىلاي دەدى:
— بايقاعان دا شىعارسىڭ، باۋىرىم سانچو، ساپارىمىز ۇزاققا سوزىلعالى تۇر عوي، قاشان قايتىپ ورالاتىنىمىزدى دا جانە بوس ۋاقىت، قولايلى جاعداي تابىلار-تابىلماسىن دا قۇداي بىلەدى، وسى سەبەپتى ءقازىر جولعا بىردەڭە الا شىققىڭ كەلەتىنىن سىلتاۋراتىپ ءوز بولمەڭە بارىپ، موينىڭدا جۇرگەن ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز دۇرەنىڭ، باستاپقى ۇلەس رەتىندە، قۇرىعاندا بەس ءجۇزىن قاس قاعىم ءساتتىڭ ىشىندە وزىڭە-وزىڭ شىقپىرتا سالعانىڭدى ءجون كورىپ تۇرمىن، — سوندا، قالاي دەگەنمەن دە، ايتەۋىر، ازدى-كەم بىردەڭە جاسالعان ەسەپتى بولادى عوي، — ال قانداي ءىستى بولسىن باستاۋ — ونى جارتىلاي اياقتاپ تاستاۋمەن بىردەي.
— اپىراي، شىنىمەن انانداي ەكەنسىز عوي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — بۇنىڭىز: “ايىم-كۇنىم جەتىپ ارەڭ وتىرسام، باليعاتىڭ بار ما دەيسىڭ” دەگەن ماقالدى ەسىمە سالىپ تۇر. ماعان قۋ تاقتايعا قونجيۋعا تۋرا كەلەدى، ال ءسىز بولساڭىز قۇيرىعىمدى قان-جوسا قىلۋدى تالاپ ەتەسىز، ءا؟ وللاھي، تاقسىر، مۇنى مۇلدە ويلانباي ايتتىڭىز. ودان دا اۋەلى دۋەنيالاردىڭ ساقالىن قىرايىق، سوسىن، ءوزىمىز قايتىپ ورالعان سوڭ، — اتقوسشىلىق ادال ءسوزىم، — بورىشىمنان بارىنشا تەز قۇتىلاتىنىم سونشا، ءوزىڭىز ريزا بوپ ارقامنان قاعاتىن بولاسىز، سونىمەن اڭگىمە دە ءتامام.
بۇعان دون كيحوت بىلاي دەدى:
— نە دەۋگە بولادى ەندى، مەيىربان سانچو، ۋادەڭدى قاناعات تۇتام جانە ونى ورىندارسىڭ دەپ سەنەم، — شىندىعىنا كەلسەك، اڭقاۋلاۋ كورىنگەنىڭمەن، سەن ءوزىڭ باسالقالى ادامسىڭ.
— و نە دەگەنىڭىز، استە باسبۇزار ەمەسپىن، ءوز ءجونىن بىلەتىن جۋاس اداممىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — ال، جالپى، قانداي بولسام دا، ايتەۋىر، ايتقان سوزىمدە تۇرام.
ودان سوڭ ولار كلاۆيلەنوعا قاراي بەت الدى، دون كيحوت وعان مىنگەلى جاتىپ بىلاي دەدى:
— كوزىڭدى بايلا دا، وتىر اتقا، سانچو: اناداي الىس ەلدەردەن ارنايى الدىرتقالى جاتسا، ءبىزدى ەشكىمنىڭ الدامايتىنى ءسوزسىز، ويتكەنى وزىڭە يمانداي سەنەتىن ادامدى الداۋ — ابىروي اپەرەتىن ىسكە جاتپايدى، ءتىپتى ولاي بولماي، باسقاشا بولعان كۇننىڭ وزىندە دە، وسىنداي ەرلىككە تاۋەكەل ەتۋىمىز ارقىلى بولەنەر داڭقىمىزعا قانداي زىمياندىق تا قارا كۇيە جاعا المايدى.
— قانە، جۇرەلىك، سەنور، — دەدى سانچو، — مىنا سەنورالاردىڭ ساقالى مەن كوزىنەن توگىلگەن جاسى جانىمدى قويارعا جەر تاپقىزباي تۇر، بۇلاردىڭ بەتى تۋا ءبىتتى تاتاۋسىز قالپىن قايتا تاپقانىن ءوز كوزىممەن كورمەيىنشە، ءنار تاتىپ الماۋعا دا بارمىن. اۋەلى ءسىز وتىرىڭىز، تاقسىر، سوسىن كوزىڭىزدى بايلاپ الىڭىز: مەن ساۋىرعا وتىرام عوي، ەندەشە، ەردە كىم وتىراتىن بولسا، سول ءبىرىنشى بوپ ءمىنۋى كەرەك.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەپ كەلىستى دون كيحوت.
سوسىن قالتاسىنان ورامال شىعاردى دا، قۇساۆانادان كوزىن جاقسىلاپ بايلاپ بەرۋىن ءوتىندى؛ ءبىراق، اناۋ ءوتىنىشىن ورىنداعان كەزدە، ول ويدا جوق جەردەن تاڭعىشتى جۇلىپ الىپ، بىلاي دەدى:
— قارا باسىپ قاتەلەسىپ جۇرمەسەم، ۆەرگيلييدىڭ ترويالىق پاللاديۋم جايىندا جازعاندارىن وقىعام: ول — گرەكتەر ارۋ-قۇداي پاللاداعا تارتۋ ەتكەن اعاش ات بولاتىن جانە ونىڭ ىشىندە كەيىن ترويانى تاس-تالقان ەتىپ قيراتقان قارۋلى ساربازدار وتىرعان، سوندىقتان كلاۆيلەنونىڭ قۇرساعىندا نە بار ەكەنىن الدىن-الا ءبىلىپ العاننىڭ ارتىعى بولماس ەدى.
— ونى ءبىلۋدىڭ قاجەتى شامالى، — دەدى قۇساۆانا كەلىسپەي. — بالەقۇماردىڭ الدەنەندەي ءبىر وپاسىز ساتقىن ەمەستىگى ماعان جاقسى ءمالىم جانە وعان كەپىلدىك بەرە الام. ەشتەڭەدەن ءقاۋىپ ويلاماي-اق وتىرا بەرىڭىز اتقا، سەنور دون كيحوت، — ەشقانداي زيان شەكپەيتىنىڭىزگە باسىمدى باسكە تىگۋگە بارمىن.
ءقاۋىپ ايتا بەرسە، جۇرت اراسىندا بەرىك قالىپتاسقان، ءوزىن كوزسىز باتىرعا بالايتىن پىكىرگە سىزات ءتۇسىپ قالار دەپ ويلاعان دون كيحوت كوپ ءسوزدى قويىپ كلاۆيلەنوعا ءمىنىپ الدى، سوسىن قازىقتى قوزعاپ كوردى: باقسا، قازىق وپ-وڭاي بۇرالادى ەكەن؛ ال ۇزەڭگى بولماعاندىقتان دون كيحوتتىڭ اياعى سالبىراپ قالعان-دى، وسى قالپىندا ول الدەبىر فلاماند كىلەمىنە سالىنعان نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، توقىلعان ريم تريۋمفىن كەسكىندەيتىن بەينەدەن اۋمايتىن. سانچو اتقا ىرعالىپ-جىرعالىپ ءارى ىقىلاسسىز ءمىندى، اقىر سوڭىندا ساۋىرعا ىڭعايىن تاۋىپ جايعاستى، الايدا اتتىڭ ساۋىرى استە جۇمساق ەمەس، كەرىسىنشە تىپتەن قاتتى ەكەن، وسى سەبەپتى گەرسوگتان وزىنە سەنورا گەرسوگينيانىڭ ديۆاندار قويىلعان بولمەسىنەن بولسىن نەمەسە كۇتۋشى قىزدارىنىڭ بىرەۋىنىڭ كەرەۋەتىنەن بولسىن كوپشىك اكەپ بەرىلۋىن ءوتىندى، ويتكەنى مىنا اتتىڭ ساۋىرى اعاشتان گورى ءمارمارعا كوبىرەك ۇقساس ەكەن، دەگەندى ايتتى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە ءۇشفالدي كلاۆيلەنو باسىنا جۇگەن، ارقاسىنا توقىم سالۋعا كونبەيتىنىن ەسكەرتتى، — بۇدان شىعار جالعىز عانا جول، اتقا ايەلدەرشە وتىرۋ ەكەنىن، سوندا وعان جۇمساقتاۋ بولاتىنىن قۇلاققاعىس ەتتى. سانچو تاپ سولاي جايعاستى، سوسىن جۇرتتىڭ بارىمەن قوشتاسىپ، كوزىن بايلاتۋعا كەڭشىلىك جاسادى، ءبىراق ونى سول بويدا شەشىپ الىپ، ب ا ق ىشىندە تۇرعاندارعا جالىنىشتى جۇزبەن جاۋتاڭداي قاراپ، كەمسەڭ قاعىپ تۇرعان كۇيى ولاردان وسىناۋ سىن-سىناقتان امان-ساۋ ورالۋىن تىلەپ ءمىناجات ەتۋدى، “Pater noster” دۇعاسى مەن “Ave Marءىa” دۇعاسىن الدەنەشە قايتالاپ وقۋدى سۇرادى، ال مۇنىڭ وتەمىنە جاراتقان ولارعا وسىنداي سىن-سىناققا تاپ بولعان كەزدەرىندە وزدەرى ءۇشىن ءمىناجات ەتەتىن ادام تاۋىپ بەرەتىنىن تىلگە تيەك ەتتى. ءبىراق سول ارادا دون كيحوت كيلىكتى:
— مۇنداي ءوتىنىش ايتاتىنداي نە كورىندى ساعان، جەكسۇرىن-اۋ: الدە سەنى بىرەۋ دارعا اسۋعا اكەتىپ بارا ما، الدە جان ءتاسىلىم ەتكەلى جاتىرمىسىڭ؟ اۋ، ار-ۇياتتان جۇرداي كەمباعال سورلى، سەن ءداپ سول اناۋ ايداي سۇلۋ ماگەلونا جايعاسقان ورىندا وتىرعان جوقپىسىڭ، وسى ورىننان ول، جىلناماشىلارعا سەنەر بولساق، استە كورگە قاراي ەمەس، فرانسۋز تاعىنا قاراي قادام باسقان جوق پا ەدى؟ ال، قاسىڭدا وتىرعان مىنا مەن ءدال ءقازىر ءوزىم جايعاسقان ورىندى يەلەنگەن ايبىندى پەردەن قالىسا قويام با ەكەم؟ قانە، بايلا كوزىڭدى، قويان جۇرەك نايساپ، بىردەڭەدەن قورقاتىنىڭدى ەڭ بولماسا ءوزىم تۇرعان جەردە بايقاتپا.
— ءجا، بوپتى، بايلاڭدار كوزىمدى، — دەدى سانچو. — قۇدايعا ءمىناجات ەتەيىن دەسەم — حوش كورمەيدى، باسقا جۇرت مەن ءۇشىن ءمىناجات ەتەيىن دەسە، ونى دا حوش كورمەيدى، — بۇدان سوڭ جولدا ءبىر قورا جىن كەزدەسىپ، ءبىزدى پەرالۆيلوعا قاراي سۇيرەي جونەلە مە دەپ قورقاتىنىما تاڭعالاتىن نە بار؟
ەكەۋى دە كوزىن بايلاپ الدى، سوسىن ءبارى دە ويداعىداي ەكەنىنە كوڭىلى كامىل سەنگەن دون كيحوت قازىقتى قوزعادى، ءسويتىپ ونىڭ قازىققا قولى جاناسۋى مۇڭ ەكەن، دۋەنيالار مەن سول ارادا تۇرعاندار جاپاتارماعاي بىلاي دەپ ايقايعا باستى:
— ساقتاي گور قۇداي، ايبىندى رىساردى!
— قۇداي جار بولسىن ساعان، جاۋجۇرەك اتقوسشى!
— مىنەكەي، جەردەن كوتەرىلىپ تە كەتتىڭدەر، ەندى ءقازىر اۋانى جەبەدەي جارىپ باراسىڭدار!
— سەندەرگە جەردەن كوز سالىپ تۇرعانداردىڭ ءبارى تاڭ-تاماشا بوپ تاڭىرقانىسىپ تۇر!
— قوزعالماي تىنىش وتىر، ايبىندى سانچو، شايقالاقتاما! بايقا، قۇلاپ قالما، ايتپەسە، سەنىڭ قۇلاعانىڭ اكەسىنىڭ، ياعني كۇننىڭ، كۇيمەسىن ايداۋعا تاۋەكەل ەتكەن وجەت جىگىتتىڭ قۇلاعانىنان دا وكىنىشتىرەك بولادى!
بۇل ايقايدى ەستىگەن سانچو مىرزاسىنا قاراي لىقسىپ، ونى ەكى قولىمەن قۇشاقتاي الدى دا، بىلاي دەدى:
— سەنور! ءبىزدى شىرقاۋ بيىككە كوتەرىلىپ كەتتى دەيتىندەرى قالاي، شىندىعىندا، ولاردىڭ داۋىسىن ءالى ەستىپ وتىرمىز عوي جانە اپ-انىق ەستىلەتىنى سونشالىق، وسى ارادا، تاپ جانىمىزدا سويلەسىپ تۇرعان سەكىلدى.
— بۇعان كوڭىل اۋدارما، سانچو: مىنا شىتىرمان وقيعالار مەن ۇشۋلاردىڭ ءبارى داعدىلى ءومىر قۇبىلىستارىنا قاراما-قايشى كەلەتىن جايلار، سوندىقتان نەنى بولسىن مىڭ ميلدەن استام قاشىقتىقتان دا كوزىڭ شالىپ، قۇلاعىڭ ەستي بەرەدى. سوسىن تىم تىعىلىسپا، ويتە بەرسەڭ قۇلاتىپ تا جىبەرەرسىڭ. شىنىندا دا، نەگە سونشا ەلەگىزىپ، نەگە سونشا زارە-قۇتىڭ قالماي تۇرعانىن تۇسىنبەي وتىرمىن، — ءجۇرىسى وسىنشاما ءبىرقالىپتى اتقا ءومىرى ءمىنىپ كورمەگەنىمە انت ىشۋگە ءازىرمىن: ءتىپتى ورنىمىزدان قىل ەلى قوزعالماعان سەكىلدىمىز. قورقا بەرگەندى قوي، دوستىم: راس ايتامىن، جەلىمىز وڭىنان تۇرىپ، ءبارى ويداعىداي ءوتىپ جاتىر.
— مۇنىڭىز راس، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى سانچو، — مىنا جاقتان ماعان سونداي قاتتى جەل سوعىپ تۇر، قۇددى بالەنباي كورىك ءبىر مەزگىلدە جەل ۇرلەپ جاتقانداي.
شىن مانىندە دە سولاي بولاتىن: جەل تۇرعىزىپ جاتقان بىرنەشە ۇلكەن كورىك ەدى؛ گەرسوگ پەن گەرسوگينيا ەكەۋى ءۇي باسقارۋشىمەن بىرىگىپ بۇل شىتىرمان وقيعانى جان-جاقتى ويلاستىرىپ، ۇساق-تۇيەگىنە شەيىن مەيلىنشە نانىمدى بوپ شىعۋىن قاراستىرعان-دى.
جەلدىڭ لەبىن سەزگەن دون كيحوت بىلاي دەدى:
— اۋەنىڭ بۇرشاق پەن قار تۋىندايتىن ەكىنشى قاتپارىنا جەتكەنىمىزگە ەش كۇمانىم جوق، سانچو؛ ال، ءۇشىنشى قاتپاردا كۇننىڭ كۇركىرى، نايزاعاي مەن كۇن ساۋلەسى تۋىندايدى، ەگەر وسىنداي كەرەمەت جىلدامدىقپەن ۇشا بەرەتىن بولساق، وندا ۇزاماي وت-جالىن قاتپارىنا جەتەرىمىز انىق، ءبىراق ورتەنىپ كەتەر جەرگە بارىپ قالماس ءۇشىن قازىقتى قاي جاققا قاراي بۇرۋ كەرەگىن بىلمەي وتىرمىن.
ءدال وسى كەزدە دون كيحوت پەن سانچو نار قامىستاردىڭ باسىنا بايلانىپ، وت قويىلعان زىعىر تالشىعىنىڭ قىزۋىنان ىستىقتاي باستاعان دا ەدى، ال زىعىر تالشىعىنىڭ تەز تۇتاناتىنى جانە ونى جىراقتان جىلدام وشىرە قويۋعا بولاتىنى ءمالىم. قىزۋدى سەزگەن سانچو بىلاي دەدى:
— ءوللا-بىللا، وت-جالىن قاتپارىنا ەنىپ كەتكەنىمىز نەمەسە سوعان جاقىنداپ قالعانىمىز كامىل: ساقالىمنىڭ جارتىسى كۇيىپ قالدى، سوندىقتان، سەنور، تاڭعىشتى شەشىپ، قايدا تاپ بولعانىمىزعا قاراعىم كەلىپ وتىر.
— ولاي ىستەمە، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — ليسەنسيات توررالبانىڭ باستان كەشكەن ءبىر وتىرىگى جوق حيكاياسىن ەسىڭە ال؛ شايتاندار ونى كوزىن بايلاپ، شىبىققا وتىرعىزىپ اۋەگە كوتەرگەن ەدى: ون ەكى ساعاتتان كەيىن ول ريمگە جەتىپ، تور دي نوندا — كوشەنىڭ اتى وسىنداي، — جەرگە ءتۇستى، ايگىلى شابۋىل مەن قىرعىنعا، سونداي-اق گەرسوگ بۋربونسكييدىڭ قازاسىنا كۋا بولدى، ال ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ مادريدتە ءجۇردى جانە نە كورىپ، نە قويعانىن بايانداپ بەردى. ءسوز اراسىندا ول اۋەدە ۇشىپ كەلە جاتقاندا شايتاننىڭ بۇعان كوزىن اشۋعا ءامىر ەتكەنىن، بۇل كوزىن اشقان كەزدە ايدىڭ قول سوزىم جەردە تۇرعانداي كورىنگەنىن حابارلادى، ءبىراق باسىم اينالار دەپ قورىققاندىقتان جەرگە كوز جىبەرۋگە اقىرى جۇرەگى داۋالاماپتى. سوندىقتان، سانچو، بىزگە تاڭعىشتى شەشۋگە بولمايدى. بىزگە كىم كەپىلدىك ەتسە، سول بارىنە جاۋاپ بەرەدى، وعان قوسا، سۇڭقاردىڭ نەمەسە قىرعيدىڭ تىرناعا شىرقاۋ بيىكتەن شۇيىلەتىنى سەكىلدى، بالكىم، ءبىز دە كەيىن قاس قاعىم ىشىندە كانداييا كورولدىگىنە قۇلديلاۋ ءۇشىن وسىنشا بيىكتىككە كوتەرىلىپ، قالىقتاپ جۇرگەن بولارمىز؛ ال ەكەۋىمىزدىڭ باقتان ۇشىپ شىققانىمىزعا جارتى ساعاتتان اسپاعانداي كورىنگەنىمەن، تىم-تىم جىراققا شىعانداپ كەتكەنىمىزدە ءشۇبا جوق.
— نەندەي قۇپياسى بار ەكەنىنە باسىم جەتەر ەمەس، — دەپ اعىنان جارىلدى سانچو پانسا، — ءبىراق، ءبىر بىلەتىنىم: ەگەر سەنورا ميعۇلوناعا — ايتپاقشى، قالاي ەدى: ماگەلونا ما ەدى؟ — مىنا اتتىڭ ساۋىرىندا وتىرۋ كەرەمەت ۇناعان بولسا، وندا ونىڭ قۇيىمشاعى اسا ءبىر نازىك بولماعان-اۋ دەپ ويلايمىن.
باقتاعىلاردىڭ ءبارى سەكىلدى، گەرسوگ پەن گەرسوگينيا دا قوس باتىردىڭ اڭگىمەسىن ءبىر ءسوزىن قالدىرماي ەستىپ، ودان ءلاززات تاۋىپ وتىرعان-دى؛ سوسىن وسىناۋ اسا ءبىر شەتىن ءارى اسا ءبىر شەبەرلىكپەن ىسكە اسىرىلعان شىتىرمان وقيعانى ءتامامداۋعا نيەت قىلعان ولار كلاۆيلەنونىڭ قۇيرىعىنا جانىپ تۇرعان زىعىر تالشىعىن تيگىزۋگە ءامىر ەتتى، ال ونىڭ قۇرساعى شارتىلداق راكەتاعا تولى بولاتىن، سوندىقتان سول ساتىندە-اق سۇراپىل قاتتى گۇرس ەتكەن جارىلىس شىعىپ، اعاش ات بىت-شىت بوپ بولشەكتەنىپ كەتتى، ازدى-كەم جالىن شارپىعان دون كيحوت پەن سانچو جەرگە قۇلاپ ءتۇستى.
بۇل ەكى ارالىقتا ءۇشفالدي باستاعان ساقالدى دۋەنيالار توبى باقتان دەرەۋ قاراسىن باتىرىپ تا ۇلگەرگەن-دى، ال وڭگەلەرىنىڭ ءبارى تالىپ قالعانداي كەيىپتە جەردە سۇلاپ جاتقان بولاتىن. دون كيحوت پەن سانچو قۇلاعان كەزدە دەنەسىن قاتتى اۋىرتىپ العان ەدى؛ اقىرى باس كوتەرىپ، ورىندارىنان تۇرىپ جان-جاعىنا قارانعان ولار نە دەردى بىلمەي اڭتارىلىپ قالدى: قارسى الدارىندا — وزدەرى ساپارعا اتتانعان سول باياعى ب ا ق، ال جەردە ادامدار قاتار-قاتار بوپ تىرايىپ جاتىر؛ ءبىراق ولاردى اسىرەسە قايران قالدىرعان نارسە باقتىڭ ءبىر بۇرىشىندا جەرگە شانشۋلى تۇرعان ۇزىن ساپتى نايزا بولدى: وعان ەكى جاسىل جىبەك ءجىپ بايلانىپتى، ال جىپتەردە جىلتىر اق پەرگامەنت سالبىراپ تۇر، وندا التىن تۇستەس ءىرى ارىپتەرمەن مىناداي ءسوز جازىلىپتى:
«مۇقىم ەلگە ءماشھۇر لامانچالىق دون كيحوت وسى ساپارعا تاۋەكەل ەتۋى ارقىلى قوسالقى ەسىمى دۋەنيا قۇساۆانا بوپ تابىلاتىن گرافينيا ءۇشفالدي مەن ونىڭ سەرىكتەرىنە قاتىستى شىتىرمان وقيعانى ءتامامداپ، اقىر اياعىنا دەيىن جەتكىزدى. بالەقۇماردىڭ وعان ەندى ەشقانداي وكپە-رەنىشى جوق، دۋەنيالاردىڭ يەگى تاتاۋسىز قالپىنا كەلىپ، ءجۇن-جىبىردان ارىلدى، ال ەرلى-زايىپتى كورولدەر دون شالدۋاريو مەن مەتونيميا ءاۋ باستاعى قالپىنا قايتا ورالدى. اتقوسشىنىڭ ءوزىن-وزى قامشىمەن شىقپىرتۋى اياقتالعان بويدا اق كوگەرشىن ءقازىر ءوزىن تىرناعىندا تۇتىپ وتىرعان ساسىق كەزقۇيرىقتىڭ شەڭگەلىنەن سىتىلىپ شىعادى دا، گۇركىلگە سالىپ تۇرعان عاشىعىنىڭ قۇشاعىنا بارىپ قۇلايدى، ويتكەنى سيقىرشى اتاۋلىنىڭ ەڭ اتاقتىسى داناگوي مەرلين سولاي ۇيعارىم ەتتى».
پەرگامەنتتەگى جازۋدى وقىپ شىققان دون كيحوت اڭگىمە دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ جايىندا بولىپ تۇرعانىن تۇسىنە قويدى، ءسويتىپ وسىنداي تەڭدەسى جوق قارەكەتتى ونشا جان قيناماي اتقارىپ شىعۋىنا جانە قادىرمەندى دۋەنيالارعا، — ايتا كەتەرلىگى، ولار زىم-زيا جوعالعان بولاتىن، — بەتتەرىنىڭ ءاۋ باستاعى تاتاۋسىز قالپىن قايتا تاپتىرۋىنا جاردەم ەتكەن جاراتقانعا العىسىن جاۋدىرعان ول گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ قاسىنا كەلدى، ال ولار تالماۋسىراعان كۇيدەن ءالى ارىلماعان-دى، — سونى كورگەن دون كيحوت گەرسوگتى قولىنان الىپ، بىلاي دەدى:
— ءجا، بولار، مەيىربان سەنور، تۇرا قويىڭىز، ەشتەڭەدەن قورىقپاڭىز! مەموريالدىق ۇستىنداعى جازۋدان ايقىن كورىنىپ تۇرعانىنداي، شىتىرمان وقيعا ويداعىداي اياقتالدى.
تەرەڭ ۇيقىدان ازەر ويانعانداي بولعان گەرسوگ اقىرى كوزىن اشتى، گەرسوگينيا دا، ب ا ق ىشىندە سۇلاپ جاتقان باسقالار دا ونىڭ قارەكەتىن اۋنىتپاي قايتالادى؛ قاتتى ۇرەيلەنىپ ءارى تاڭىرقانىپ تۇرعانىن ولاردىڭ مەيلىنشە شىنشىلدىقپەن بەينەلەگەنى سونشا، جوعارىدا سۋرەتتەلگەن جايدى شەكتەن تىس شەبەرلىكپەن ىسكە اسىرىلعان ءازىل-قالجىڭ ەمەس، شىن مانىندە بولعان وقيعا دەپ ويلاپ قالۋعا بولاتىن. گەرسوگ جاڭاعى ماداقناماداعى جازۋدى كوزى جارتىلاي جۇمىق قالپىندا وقىپ شىقتى دا، قۇشاعىن ايقارا اشقان كۇيى دون كيحوتقا قاراي قادام باستى، سوسىن ونى قۇشاعىنا الىپ، جەر ءبىتىپ، سۋ اققالى ءدال وزىندەي ايتۋلى رىسار بولماعانىن ايتتى. بۇل ەكى ارادا سانچو كوزىمەن قۇساۆانانى ىزدەي باستاعان: ساقالىنان ارىلعان كەزدەگى كەيپى قانداي ەكەنىن، بەتىنىڭ اجارى تۇلعاسىنىڭ سىمباتىنا ساي شىعار-شىقپاسىن كورگىسى كەلگەن، الايدا وعان وت-جالىنعا ورانعان كلاۆيلەنو كۇيرەگەن بويدا دۋەنيالاردىڭ ءۇشفالدي باستاعان توبىنىڭ ءبىرى قالماي تايىپ تۇرعانى، ايتسە دە بەتتەرىندەگى ءجۇن-جىبىردىڭ ءىزى دە قالماعانى، — دۋەنيالار بەتى اسا مۇقيات تۇردە قىرىلعانى ءمالىم ەتىلدى. گەرسوگينيا وسىناۋ ۇزاق ساياحاتتى سانچونىڭ قالاي وتكەرگەنىن بىلمەككە ىنتىقتى. سانچو وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنورا! مىرزام ۇعىندىرعانداي، وت-جالىن قاتپارىمەن ۇشىپ بارا جاتقان كەزىمىزدە ءسال عانا سىعالاپ قاراعىم كەلدى. مىرزامنان تاڭعىشتى شەشۋگە رۇقسات سۇراعام، ءبىراق ول رۇقسات بەرمەي قويدى، ال مەن ءوزىم كەرەمەت اۋەسقوي اداممىن، ماعان بىرەۋ مىناعان جولاما، ماڭىنان جۇرمە دەسە بولدى، ونىڭ نە ەكەنىن بىلمەككە ىنتىعام دا قالام. كوزىمدى جاۋىپ تۇرعان ورامالدىڭ شەتىن كەڭسىرىگىم تۇسىنان جايلاپ قانا، بىلدىرمەي عانا كوتەردىم، تيتتەي ساڭىلاۋ جاساپ، تومەنگە قارادىم، — سوندا مۇقىم جەر ماعان قىشا دانىندەي، ال وندا جۇرگەن ادامدار جاڭعاقتاي بوپ كورىندى: شاماسى، سول تۇستا ءبىز تىم بيىككە كوتەرىلىپ كەتكەن بولدىق.
ال، گەرسوگينيا وعان بىلاي دەدى:
— دوستىم، سانچو! نە ايتىپ تۇرعانىڭ جايىندا ويلانساڭشى، — مىنا سوزىڭە قاراعاندا سەن جەردىڭ ءوزىن ەمەس، وندا جۇرگەن ادامداردى كورگەن بوپ شىعاسىڭ عوي: ويتكەنى، ەگەر ساعان جەر — قىشا دانىندەي، ال ءار ادام — جاڭعاقتاي بوپ كورىنسە، وندا ءبىر ادامنىڭ ءوزى عانا جەردى تولايىم-تۇتاسىمەن كولەگەيلەپ كەتپەي مە.
— دۇرىس ايتاسىز، — دەپ قوشتادى ونى سانچو، — ايتسە دە، جەر ءبىر جاق بۇيىرىنەن كورىنىپ تۇرعان، سوندىقتان ونى تۇتاستاي كوردىم.
— و نە دەگەنىڭ، سانچو، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى گەرسوگينيا، — قانداي زاتقا بولسىن ءبىر جاق بۇيىرىنەن قاراپ، ونى تۇتاستاي كورىپ الۋ مۇمكىن ەمەس.
— مەنىڭ دەگەن-دەمەگەنىمدە تۇرعان نە بار، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — ايتارىم تەك بىرەۋ عانا: الدەقاشان-اق اڭعاراتىن ۋاقىتىڭىز بولدى عوي، جوعارى مارتەبەلىم، ءبىز سيقىردىڭ كۇشىمەن ۇشقان جوقپىز با، ەندەشە مەن دە، قاي تۇسىنان قارامايىن مەيلى، جەردىڭ كۇللى اۋماعى مەن ونداعى بارلىق ادامدى سيقىردىڭ كۇشىمەن كوردىم ەمەس پە، ال ەگەر بۇعان سەنبەيتىن بولساڭىز، وندا باسقا نارسەگە دە سەنبەيسىز، اتاپ ايتقاندا: قاباعىمداعى تاڭعىشتى ىسىرىپ تاستاپ قاراسام — اسپان دەگەن مىناداي جەردە عانا تۇر ەكەن، ءارى كەتسە ءبىر جارىم سۇيەمدەي بولار جانە ول، وتىرىك ايتسام وڭباي كەتەيىن، ايتىپ جەتكىزگىسىز عالامات ۇلكەن ەكەن، مارحاباتتى حانىم! ودان سوڭ بىزگە جەتى ەشكىنىڭ جانىنان ۇشىپ ءوتۋدىڭ ورايى كەلدى، مەن ءوزىم بالا كەزدە ەشكى باققان اداممىن عوي، سوندىقتان، وللاھي-بەللاھي اق-ادال شىنىم، كورگەن بويدا ولارمەن از ۋاقىتقا بولسا دا بىرگە جۇرە تۇرۋعا سونداي قاتتى اڭسارىم اۋدى!.. ولاردىڭ قاسىنا جاقىنداپ بارماسام، وكىنىشتەن ورتەنىپ كەتەتىن شىعارمىن دەپ ويلادىم. مۇندايدا نە ىستەۋ كەرەك ەندى؟ امال جوق، ەشكىمگە ەشتەڭە ايتپاستان، اسىرەسە مىرزاما تۇك ەشتەڭە بىلدىرمەستەن، كلاۆيلەنودان جايمەنەن سىرعىپ ءتۇستىم دە، ەشكىلەرمەن ءبىر ساعاتقا جۋىق بىرگە بولدىم، ال بۇل ەشكى دەگەنىڭ قىرمىزى عوي، قالامپىر عوي، ايتارى جوق؛ كلاۆيلەنو بولسا، وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە تۇرعان ورنىنان تىرپ ەتپەدى، ءبىر ادىم دا العا اتتاپ باسپادى.
— ال، مەيىربان سانچو ەشكىلەرمەن شۇعىلدانىپ جاتقاندا سەنور دون كيحوت نەمەن اينالىستى ەكەن؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگ.
دون كيحوت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— بۇل ۋاقيعالار مەن وقيعالاردىڭ قاي-قايسىسى دا ءومىردىڭ تابيعي جولمەن قالىپتاسقان تارتىبىنە باعىنبايدى، سول سەبەپتى سانچونىڭ اڭگىمەسى ءبىزدى تاڭعالدىرماۋعا ءتيىس. ءوزىم جايىندا ايتسام، مەن تاڭعىشتى كوتەرگەن دە، تۇسىرگەن دە جوقپىن، اسپاندى دا، جەردى دە، تەڭىزدى دە، قۇمدى دا كورگەن ەمەن. راس، اۋا قاتپارىنان ءوتىپ بارا جاتقانىمىزدى، ودان سوڭ وت-جالىن قاتپارىنا جاقىنداپ قالعانىمىزدى بىردەن سەزدىم، ءبىراق ودان دا بيىك كوتەرىلدىك دەپ ويلامايمىن، ويتكەنى وت-جالىن قاتپارى ايدىڭ اسپانى مەن اۋانىڭ سوڭعى قاتپارىنىڭ اراسىندا، ولاي بولسا، سانچو ءسوز قىلعان جەتى ەشكى ورنالاسقان جەرگە كۇيىپ قالماي جەتۋىمىز مۇمكىن ەمەس ەدى، ال ەندى ءبىزدىڭ وتقا ۇيتىلگەن ەشتەڭەمىز جوق، سوندىقتان، سانچو نە وتىرىك ايتىپ تۇر، نە قيالعا بەرىلىپ تۇر.
— وتىرىك تە ايتقان جوقپىن، قيالعا دا بەرىلگەن ەمەسپىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — ونداي جاعدايدا، مەنەن ەشكىلەردىڭ ءتۇر-تۇسىن سۇراساڭىزدارشى، وتىرىك پە الدە شىن با، سوندا وزدەرىڭىز-اق بىلەسىزدەر.
— ال، ايتا قويشى، سانچو، ولاردىڭ ءتۇسى قانداي ەكەن؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگينيا.
— ەشكىلەردىڭ ەكەۋى جاسىل، ەكەۋى قىزىل، ەكەۋى كوگىلدىر، ال بىرەۋى شۇبار-الا، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو.
— بۇل ءبىر جاڭادان شىققان تۇقىم ەكەن، — دەدى گەرسوگ، — بىزدە، جەر بەتىندە، مۇنداي تۇستەر بولمايدى، ياعني مۇنداي تۇستەگى ەشكىلەر.
— بۇل تۇسىنىكتى عوي، ارينە، — دەدى سانچو وزىندىك تۇجىرىمعا كەلىپ، — ءبىراق، اسپان مەن جەردىڭ ەشكىلەرىندە ايىرماشىلىق بولۋى كەرەك ەمەس پە.
— ال، ايتشى، سانچو، سول ەشكىلەردىڭ اراسىندا ءمۇيىزدى تەكە بولعان جوق پا؟ — دەپ سۇرادى گەرسوگ.
— بولعان جوق، سەنور، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق ايدىڭ مۇيىزىنە جەردەگى مۇيىزدىلەردىڭ ەشقايسىسى دا ءمۇيىزىن تۇيىستىرە المايدى، دەگەندى ەستىگەنىم بار.
ساياحاتقا قاتىستى باسقا سۇراق قويىلعان جوق؛ سانچونىڭ باقتىڭ ىشىندە وتىرىپ-اق اسپان استىمەن سەرۋەن جاساپ، وندا بولىپ جاتقان جايلاردى تۇگەل بايانداپ بەرۋگە قابىلەتتى ەكەنىندە كۇمان قالمادى.
دۋەنيا قۇساۆاناعا قاتىستى شىتىرمان وقيعا وسىلاي اياقتالدى؛ بۇل حيكمەت گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ تەك سول كەزدە عانا ەمەس، ءومىر بويى ءماز بولا كۇلىپ جۇرۋىنە جەتەتىن ازىق بولدى، سونداي-اق بۇل وقيعا جايىنداعى اڭگىمە سانچو پانساعا دا بىرنەشە عاسىر بويى ايتۋعا جەتەر ەدى، ارينە، تەك ەگەر وسىنشا ءومىر سۇرسە؛ ال، دون كيحوت بولسا، سانچونىڭ قاسىنا جاقىنداپ، قۇلاعىنا بىلاي دەپ سىبىرلادى:
— سانچو! اسپاندا كورگەندەرىڭىز جايىنداعى اڭگىمەڭىزگە جۇرت سەنسىن دەسەڭىز، مونتەسينوس ۇڭگىرىندە كورگەندەرىم جايىنداعى مەنىڭ اڭگىمەمە دە سەنەتىن بولىڭىز. ايتايىن دەگەنىم وسى عانا ەدى.
XLءىى تاراۋ
دون كيحوتتىڭ سانچو پانساعا ارالدى باسقارۋعا اتتانار الدىندا ايتقان اقىل-كەڭەسى تۋراسىندا، سونداي-اق باسقا دا مەيلىنشە ماڭىزدى نارسەلەر جايىندا.
قۇساۆاناعا قاتىستى شىتىرمان وقيعا كوڭىلدەگىدەي اياقتالعانىنا ءدان ريزا بولعان جانە وسىناۋ ءازىل-مازاقتىڭ شىندىق ەكەنىنە زارەدەي ءشۇبا كەلمەيتىنىن كورگەن گەرسوگ پەن گەرسوگينيا ءازىل-مازاعىن ارمەن جالعاستىرا تۇسپەككە نيەتتەندى؛ وسى ماقساتتا گەرسوگ مالايلارىنا سانچو ۋادە ەتىلگەن ارالدى باسقارۋعا كىرىسكەن كەزدە ونىڭ الدىندا وزدەرىن قالاي ۇستاۋى كەرەگى جونىندە نۇسقاۋ بەردى، ال كلاۆيلەنو ۇشقان كۇننىڭ ەرتەڭىنە سانچوعا ءۇستى-باسىن تارتىپكە كەلتىرىپ، گۋبەرناتور قىزمەتىنە كىرىسۋگە دايىن بولۋى قاجەتتىگىن ءمالىم ەتتى، ويتكەنى ارالدىقتار ونى مامىرداعى جاڭبىرداي اسىعا كۇتىپ وتىر، دەدى. سانچو وعان ەڭكەيە باسىن ءيىپ قۇرمەت كورسەتكەن سوڭ، مىناداي اڭگىمە ايتتى:
— اسپاننان جەرگە تۇسكەلى بەرى جانە سوناۋ شەتسىز-شەكسىز شىرقاۋ بيىكتەن جەردى كوزبەن شولىپ، ونىڭ قانداي بالەكەي ەكەنىن كورگەلى بەرى گۋبەرناتور بولسام دەگەن ىقىلاسىم سۋىڭقىراپ قالدى: شىنتۋايتىندا دا، قىشانىڭ دانىنە قوجا بولۋدا تۇرعان قانداي كەرەمەت وپىرەمدىك بار، جاڭعاقتاي عانا بەس-التى ادامدى باسقارۋ دەگەن نەعىلعان زور مانساپ جانە نەعىلعان الا-بوتەن بيلەپ-توستەۋشىلىك؟ ويتكەنى، سوندا وزىمە جەر بەتىندە باسقا ەشقانداي ادام جوقتاي كورىنگەن ەدى. ال، ەگەر ءسىز، شاراپاتتى مىرزام، ماعان اسپاننىڭ تيتتەي عانا، كولەمى جارتى ميلدەي-اق، بولىگىن تارتۋ ەتسەڭىز، بۇعان الەمدەگى ەڭ ۇلكەن ارالدى العاننان بەتەر قۋانار ەم.
— بەرى قارا، دوستىم سانچو، — دەپ سويلەپ كەتتى گەرسوگ، — اسپاننىڭ قانداي بولىگىن دە، ءتىپتى كولەمى قارا تىرناقتايىن دا، كىمگە دە بولسىن ۇلەستىرۋگە مەنىڭ قۇقىم جوق، — مۇنداي مىرزالىق پەن شۇلەڭگىرلىك تەك جاراتقان يەمىزدىڭ عانا تاراپىنان جاسالۋى مۇمكىن. ساعان قولىمدا بار نارسەنى عانا، اتاپ ايتقاندا، دوڭگەلەك تە تەپ-تەگىس، اسا ءبىر قۇنارلى دا نەسىبەلى ناعىز ارالدىڭ ءوزىن بەرگەلى وتىرمىن، ونى مەڭگەرىپ كەتسەڭ، جەر بەتىندەگى وسىنشا يگىلىككە يە بولۋىڭ ارقىلى اسپانداعى يگىلىككە دە قول جەتكىزە الاسىڭ.
— مەيلى ەندى، ارال بولسا ارال بولسىن، — دەدى سانچو، — الاياقتار اتاۋلىعا قاساقانا تۇردە جانىم جۇماقتا جاي تابۋى ءۇشىن عالامات گۋبەرناتور بولۋعا بارىمدى سالام. دوكەي باستىق اتانۋعا جانە شونجاردىڭ ءساندى سارايىنا باس سۇعۋعا مەنى پايداكۇنەمدىك يتەرمەلەپ تۇرعان جوق، — گۋبەرناتورلىق دەگەن نە ەكەن ءوزى، سونى بايقاپ كورگىم عانا كەلەدى.
— ءبىر بايقاپ كورسەڭ، ءدامى ءومىرى تاڭدايىڭنان كەتپەيدى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگ، — بۇيرىق بەرۋدەن جانە جۇرتتىڭ ساعان ءسوزسىز باعىناتىنىن كورۋدەن اسقان عانيبەت جوق. كور دە تۇر، قوجايىنىڭ يمپەراتور اتانعان كەزدە، — ءىستىڭ بارىسىنا قاراعاندا، ونىڭ مىندەتتى تۇردە سونداي بولارى كامىل، — بۇل لاۋازىمدى ودان ەشقانداي امال-ايلامەن قايتارىپ الا المايسىڭ، ال ءوزى ىشتەي تىم كەشتەۋ يمپەراتور اتانعانىنا وكىنىپ جۇرەتىن بولادى.
— سەنور! — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — مەن ءوزىم، ءتىپتى قوتانداعى قويعا بولسىن، بۇيرىق بەرگەننەن ارتىق جانعا جاعىمدى ەشتەڭە جوق دەپ بىلەم.
— ەكەۋىمىزدىڭ، سانچو، تالعامىمىز ۇقساس ەكەن جانە ءوزىڭنىڭ نە نارسەدەن دە ءتاپ-تاۋىر تۇسىنىگىڭ بار، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى گەرسوگ. — اۋزىڭنان شىققان ءسوز قانداي پاراساتتى بولسا، باسقارۋدا دا سونداي پاراساتتىلىق تانىتارسىڭ دەپ سەنەم. ازىرشە ايتارىم وسى، تەك مىنا ءبىر جايدى — ارالدى باسقارۋعا كۇنى ەرتەڭ اتتاناتىنىڭدى ۇمىتپا، ال بۇگىن كەشتە ساعان جاڭا لاۋازىمىڭا لايىق كيىم-كەشەك بەرەدى جانە ءوزىڭدى جولعا دايىندايدى.
— قالاي كيىندىرسە ولاي كيىندىرە بەرسىن، ءبارىبىر سول باياعى سانچو پانسا قالپىمدا قالا بەرەم، — دەدى سانچو.
— بۇل دا ءجون ءسوز، — دەپ كەلىستى گەرسوگ، — دەي تۇرعانمەن، كيىم-كەشەگىڭ اينالىساتىن كاسىبىڭ مەن اتقاراتىن قىزمەتىڭە ساي كەلۋى كەرەك قوي: مىسالعا ايتساق، زاڭ مامانىنا سولدات سەكىلدى، ال سولداتقا سۆياششەننيك سەكىلدى كيىنگەن جاراسپايدى. ال، سەن، سانچو، جارتىلاي سوت، جارتىلاي اسكەر باسى ءتارىزدى كيىنۋگە ءتيىسسىڭ، ويتكەنى وزىڭە تارتۋ ەتكەلى تۇرعان ارالىم عالىمدارعا قانداي مۇقتاج بولسا، اسكەريلەرگە دە سونداي مۇقتاج، اسكەريلەرگە قانداي مۇقتاج بولسا، عالىمدارعا دا سونداي مۇقتاج.
— اناۋ الگى عالىمدىق دەگەن ماسەلە مەنىڭ وسالداۋ جەرىم، — دەپ اعىنان جارىلدى سانچو، — مەن ءتىپتى ءارىپ ەكەش ءارىپتى دە تانىمايمىن. ايتكەنمەن، جاقسى گۋبەرناتورعا قول قويۋدىڭ ورنىنا كرەست سالا ءبىلۋدىڭ ءوزى جەتىپ جاتىر. ال ەگەر ماعان قارۋ بەرىلسە، وندا ونى، جاراتقان يەمىز جار بولسا، قاشان قۇلاپ تۇسكەنىمشە قولدان شىعارا قويماسپىن.
— قاشاندا وسىنداي بيىك ۇستانىمداردى باسشىلىققا ال، سانچو، سوندا قاتەلىك جىبەرمەيسىڭ، — دەدى گەرسوگ.
وسى كەزدە ىشكە دون كيحوت كىرىپ، اڭگىمەنىڭ اۋ-جايىنان سانچونىڭ شۇعىل تۇردە بيلىككە يە بولعالى جاتقانىن بىلگەن سوڭ ونى قولىنان جەتەلەپ الدى دا، بۇل قىزمەتتە ءوزىن قالاي ۇستاۋى قاجەتتىگى جايىندا اقىل-كەڭەس بەرمەككە گەرسوگتىڭ رۇقساتىمەن ءوز بولمەسىنە ەرتىپ كەتتى. ءسويتىپ، جاتىن بولمەسىنە كىرىپ، ەسىكتى كىلتتەپ العاننان كەيىن، سانچونى كۇشتەپ دەرلىك قاسىنا وتىرعىزىپ، بايىپپەن، باپپەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— قولىما باقىت قوناردان كوپ بۇرىن جانە ەرتەرەك وسىنداي ساتتىلىككە تاپ بولعانىڭ ءۇشىن قۇدايعا ايتار العىسىم شەكسىز، دوستىم سانچو. ادال قىزمەتىڭ ءۇشىن وزىڭە سىي-سياپات جاساۋعا قولايلى جاعداي كەزدەسىپ قالار دەپ ۇمىتتەنىپ جۇرگەم، ءسويتىپ، مىنە، ەندى-ەندى عانا جولىم وڭعارىلا باستاعان كەزدە سەنىڭ ارمانىڭ مەزگىلىنەن بۇرىن جانە پاراسات-پايىمعا كەرىعالاڭ تۇردە ىسكە اسىپ تا ۇلگەردى. بىرەۋلەر پارا بەرۋ ارقىلى ارەكەت جاسايدى، مازانى الادى، تىنىم تاپپايدى، تاڭ اتپاي تۇرادى، جالىنىپ-جالپايادى، قىر سوڭىنان قالمايدى — ماقساتىنا، الايدا، اقىرى جەتە المايدى، ال ەندى بىرەۋ قالاي جانە نەلىكتەن ەكەنى بەلگىسىز، تالايلار ءبيتىن سالعان لاۋازىم مەن قىزمەتكە اياق استى يە بولا كەتەدى، وسى اراعا “تاۋداي تالاپ بەرگەنشە، بارماقتاي ب ا ق بەر” دەگەن ماقال وزىنەن-وزى سۇرانىپ تۇر. مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، سەن — موجانتوپاي بىرەۋسىڭ، باسقا ەشكىم دە ەمەسسىڭ: سەن تاڭ اتپاي تۇرعان جوقسىڭ، ءتۇن ورتاسى اۋعانشا ۇستەل باسىندا دا وتىرمادىڭ، تالاپتانىپ تالپىنعان دا ەمەسسىڭ، ءبىراق ساعان كەزبە رىسارلىقتىڭ رۋحى شاراپاتىن تيگىزدى — مىنە، ەندى سەن، ال كەرەك بولسا، ارالدىڭ گۋبەرناتورىسىڭ. مۇنى ساعان ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، سانچو، وزىڭە جاسالعان جاقسىلىقتىڭ ءبارىن ءوز قادىر-قاسيەتىم ارقىلى تاپتىم دەپ ويلاۋشى بولما، — جوق، سەن اۋەلى نە نارسەنى دە اكەلىك قامقورلىقپەن يگىلىككە باعىشتاپ وتىراتىن جاراتقان يەمىزگە راقمەت جاۋدىر، سوسىن ەڭ ىزگى قاسيەتتەردى بويىنا جيناقتاعان كەزبە رىسارلىق وردەنىنە العىسىڭدى ءبىلدىر. سونىمەن، وسى ايتقانىمنىڭ ءبارىن شىن ىقىلاسىڭمەن قابىل الۋعا تىرىس؛ ودان سوڭ، بالام، ءوزىڭ قادام باسۋعا نيەت قىلعان وسىناۋ بۋىرقانعان تەڭىزدەن جايلى دا تىنىش جاعالاۋعا قاراي باعىت سىلتەيتىن ءارى سوعان الىپ شىعاتىن جەتەكشى جانە جول كوزەر جۇلدىز بولۋعا ىنتالى كاتونىڭنىڭ اقىل-كەڭەسىنە بار ىنتى-شىنتىڭمەن قۇلاعىڭ سال، ويتكەنى جوعارى لاۋازىم مەن جوعارى قىزمەتتەر — جانجال مەن شاتاقتىڭ شەتى دە، شەگى دە جوق مي باتپاعى ەسەپتى نارسە.
ەڭ الدىمەن، بالام، سەن قۇدايدان قورقۋعا ءتيىسسىڭ، ويتكەنى دانالىق قۇدايدان قورقۋدان تۋىندايدى، ال دانا بولساڭ قاتەلىكتەن دە ادا بولاسىڭ.
ەكىنشىدەن، ءوز ىشىڭە ءۇڭىلىپ، ءوزىڭدى ءوزىڭ تاني ءبىل، قيىندىق اتاۋلىنىڭ ەڭ اقيرەتى دە وسى تانىم. ءوزىڭدى تانىعاننان كەيىن، وگىزبەن تەڭەسپەككە تىرىسقان باقا سەكىلدى ىسىنىپ-كەبىنبەيتىن بولاسىڭ، ال ىسىنىپ-كەبىنە قالساڭ، وندا كەسپىرسىز اياعىنا كوزى ءتۇسىپ قىمسىنىپ، كورەرگە كوز كەرەك قۇيرىعىن جاسىرا باستايتىن تاۋىس ءتارىزدى، تۋعان ولكەڭدە ءبىر كەزدە شوشقا باققانىڭ ەسىڭە ورالىپ، پارىقسىز اتاققۇمارلىعىڭنىڭ قۇيرىعىن ەرىكسىزدەن ەرىكسىز جاسىرا باستايتىن بولاسىڭ.
— ءجون ءسوز، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو، — ءبىراق ول كەزدە مەن بالا ەدىم، ال ەستيار شاعىمدا شوشقانى ەمەس، قازدى باقتىم. الايدا بۇل اڭگىمەنىڭ ماعان پايداسى از سياقتى: ويتكەنى، بيلەۋشىنىڭ ءبارى بىردەي كورول تۇقىمىنان ەمەس قوي.
— دۇرىس ايتاسىڭ، — دەدى دون كيحوت، — ماڭىزدى قىزمەتتە وتىرعان، ءبىراق اقسۇيەك اۋلەتتەن شىقپاعان جاندار، مىنە، وسى سەبەپتەن دە جۇمساقتىق پەن مەيىرىمدىلىك تانىتۋى قاجەت؛ ال بۇل قاسيەتتەر سانالى تۇردەگى ساقتىقپەن استاسسا، ولاردى وشپەندى وسەك-اياڭنان ساقتاپ قالادى، ويتپەگەن جاعدايدا ودان قانداي قىزمەتتە جۇرسەڭ دە قۇتىلا المايسىڭ.
ناشار ناسىلدەن وربىگەنىڭ جونىندە، سانچو، ماقتانىشپەن ايتاتىن بول جانە قارا شارۋادان شىققانىڭدى ەش قىسىلىپ-قىمتىرىلماي مويىندا، ويتكەنى بۇدان ءوزىڭ ۇيالماساڭ، مۇنى بەتىڭە باسۋ ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەيدى؛ جالپى، مەنمەن كۇناكار بولعانشا مومىن تاقۋا بولۋعا تىرىس. تەگى ناشار ەكەنىنە قاراماستان قيساپسىز كوپ ادام ەڭ جوعارى دارەجەگە جەتتى، لاۋازىمى بيىك ءدىنباسى نەمەسە يمپەراتور اتاندى، بۇعان سونشالىقتى كوپ مىسال كەلتىرەر ەدىم، ءبىراق سەن تىڭداۋدان جالىعىپ كەتەسىڭ عوي.
ەسىڭدە بولسىن، سانچو: ىزگىلىك جولىنا تۇسسەڭ جانە يگى ىستەر تىندىرۋعا تىرىسساڭ، ساعان كنيازدار مەن سەنورلار قارەكەتىنە ءىشتارلىق جاساۋدىڭ قاجەتى بولمايدى، ويتكەنى ادامنىڭ تەگى تۋا ءبىتتى مەنشىككە اينالادى، ال ىزگىلىك جۇرە قالىپتاسادى؛ ىزگىلىك — ءوز الدىنا دارا قۇندىلىققا يە، ال تەكتە ونداي قۇندىلىق جوق.
ەندەشە، جاقىن-جۋىقتارىڭنان بىرەۋ-مىرەۋ وزىڭمەن ءجۇز كورىسپەككە ارالىڭا كەلە قالسا، سەن ونى قۋما جانە رەنجىتپە دە، كەرىسىنشە، ونى قۇرمەتپەن قارسى ال، كۇتىم جاسا، — وسى ارقىلى سەن قاي پەندەسىنەن بولسىن جيرەنگەندى حوش كورمەيتىن جاراتقاننىڭ كوڭىلىن تاباسىڭ، وعان قوسا جاراتىلىس زاڭىن جۇزەگە اسىراسىڭ.
ەگەر وزىڭمەن بىرگە ايەلىڭدى الا كەلسەڭ (ويتكەنى، ۇزاق مەرزىمگە سوزىلاتىن قىزمەت بابىنداعى مىندەتىن ورىنداپ جۇرگەندەردىڭ زايىبىنان قول ءۇزىپ قالعانى جاقسى ەمەس)، وعان اقىل-كەڭەس بەر، باۋلى جانە تابيعاتىنا ءتان اۋمەسەرلىگىنەن ارىلت، ويتكەنى اقىلدى گۋبەرناتوردىڭ جيىپ-تەرگەنىن اقىلسىز دا اۋمەسەر ايەلىنىڭ شاشىپ-توگۋى وپ-وڭاي.
ەگەر زايىبىڭ دۇنيە سالسا (ونداي جاعداي بولماي تۇرمايدى)، ءسويتىپ مانسابىڭنىڭ ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى تاۋىرىرەك تەڭ تاپساڭ، وندا، بايقا، جاڭا ايەلىڭ ۇزىن ساپتى قارماققا اينالىپ: “اق بالىق-اۋ، اق بالىق، قارماعىمدى قاپ، بالىق!” دەپ زار يلەي باستامايتىن بولسىن، — اق-ادال شىنىم، سوتتىڭ ايەلى بوپسالاپ العان پاراعا قورقىنىشتى سوت كۇنى ونىڭ كۇيەۋى جاۋاپ بەرەدى جانە كوزى تىرىسىندە كوڭىل اۋدارماعان كولدەنەڭ تابىستارى ءۇشىن ولگەننەن كەيىن ءتورت ەسە كوپ ازاپ شەگەدى.
“ايتتىم — ءبىتتى، كەستىم — ءۇزىلدى” دەيتىن قاعيدا بويىنشا ەشقاشان قارەكەت جاساۋشى بولما: بۇل قاعيدانى ءوزىن وقىپ-توقىعان ادام سانايتىن ناداندار كوبىرەك ۇستانادى.
ەكى جاققا دا بىردەي قالتقىسىز ءادىل بولۋ نيەتىڭنەن اينىماعانىڭمەن، بايدىڭ شاعىمىنان گورى كەدەيدىڭ كوز جاسىنا كوبىرەك كوڭىل ءبول.
بايدىڭ قانداي سىيلىق ۇسىنىپ، نەندەي ۋادە بەرگەنىنە جانە كەدەيدىڭ قانشا جەردەن جىلاپ-سىقتاعانىنا قاراماستان، اقيقاتتى انىقتاۋعا بارىڭدى سال.
كەڭشىلىك جاساۋدىڭ مۇمكىندىگى بار جەردە جانە جاسالۋعا ءتيىس جەردە ايىپكەرگە زاڭنىڭ بارلىق قاتاڭدىعى بويىنشا جازا كەسپە، ويتكەنى قاتال سوتتىڭ ابىروي-اتاعى قايىرىمدى سوتتىڭ ابىروي-اتاعىنان استە ارتىق ەمەس.
ەگەر ءادىل سوتتىڭ قولىڭداعى اساتاياعى كۇندەردە ءبىر كۇن مايىسا قالسا، وندا ول تارتۋ-تارالعىنىڭ سالماعىنان ەمەس، اياۋشىلىق ءبىلدىرۋدىڭ اسەرىنەن مايىساتىن بولسىن.
ەگەر كۇندەردە ءبىر كۇن دۇشپانىڭنىڭ داۋ-شارىن قاراۋىڭا تۋرا كەلسە، وزىڭە كورسەتكەن ءجابىرى جايىنداعى ويدىڭ ءبارىن بىلاي ىسىرىپ تاستا دا، شىندىق كىمنىڭ جاعىندا ەكەنىن انىقتاۋمەن عانا شۇعىلدان.
ءىس قاراعاندا جەكە باسىڭنىڭ پايداسىن كۇيتتەۋشىلىك العا ءتۇسىپ كەتپەسىن، وندايدا قاتەلىككە ۇرىناسىڭ، ال مۇنى جوندەۋ كوپشىلىك جاعدايدا مۇمكىن بولمايدى، ەگەر مۇمكىن بوپ جاتسا، جاقسى اتىڭا، ءتىپتى دۇنيە-مۇلكىڭە دە زاردابى تيەدى.
ەگەر الدەبىر سۇلۋ اراشا ءتۇسۋىڭدى سۇراسا، كوزىڭدى سۇلۋدىڭ كول بوپ اققان جاسىنان، قۇلاعىڭدى اھ ۇرعان اششى داۋسىنان اۋلاق ۇستا، ءسويت تە ءوتىنىشىنىڭ ءمان-جايىن سالقىنقاندىلىقپەن ساراپتا، ايتپەسە اقىل-پاراساتىڭ ونىڭ كوز جاسىنا توعىتىلىپ، ىزگىلىگىڭ — كۇرسىنىسىنە كومىلىپ قالادى.
ەگەر بىرەۋدى ىس-ارەكەتىڭ ارقىلى جازالاساڭ، وندا وعان قوسا سوزبەن دە سازايىن بەرۋدەن ساقتان، ويتكەنى سورماڭدايعا ءتان جازاسىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى، ۋىتتى سوزدەر ارقىلى وعان جان جازاسىن قوسارلاۋدىڭ قاجەتى از.
ءادىل ۇكىمىڭدى ەستۋ ءۇشىن الدىڭا كەلەتىن ايىپكەرگە جاراسىمى بۇزىلعان جاراتىلىسىمىزدىڭ كەمشىلىكتەرىنەن ارىلا الماعان، اياۋشىلىق كورسەتۋگە لايىق ادام رەتىندە قارا جانە وعان، مۇمكىن بولعانىنشا، تالاپكەرگە زالال كەلمەيتىن دارەجەدە، مەيىرىم ءبىلدىر، ويتكەنى جاراتقان يەمىز بويىمىزعا دارىتقان قاسيەتتىڭ ءبارى تەڭ قۇقىلى بولعانىمەن، ءبىز ءۇشىن، الايدا، اياۋشىلىقتى بىلمەيتىن ادىلدىكتەن گورى قايىرىمدىلىق الدەقايدا سۇيكىمدى ءارى تارتىمدى.
ەگەر دە، سانچو، وسىناۋ اقىل-كەڭەستەر مەن قاعيدالاردى بۇلجىتپاي ورىنداساڭ، وندا عۇمىرىڭ سەنىڭ ۇزاق بولادى، ابىروي-اتاعىڭ ماڭگىگە كەتەدى، كەرەمەت زور يگىلىككە كەزىگەسىڭ، ايتىپ جەتكىزگىسىز جان راقاتىنا كەنەلەسىڭ، بالالارىڭدى ءوز قالاۋىڭمەن ۇيلەندىرەسىڭ، بالالارىڭ مەن نەمەرەلەرىڭ قۇرمەتتى اتاققا جەتەدى، جانعا جايلى تىرشىلىك پەن جۇرتتىڭ سىي-قۇرمەتىن سىباعا ەتەسىڭ، سوسىن ابدەن قارتايىپ تىنىش تاپقاننان كەيىن، ۋاقىت بولعاندا سەنى اجال كەلىپ الىپ كەتەدى، شوبەرەلەرىڭنىڭ نازىك تە جۇمساق قولى كىرپىگىڭدى جابادى. بۇل عيبراتتى ءسوزدىڭ ءبارى جانىڭدى كوركەيتۋگە قىزمەت ەتپەك، ال ەندى ءتانىڭدى كوركەيتۋدى مۇرات تۇتاتىن عيبراتتى سوزگە قۇلاق سال.
XLءىىى تاراۋ
دون كيحوتتىڭ سانچو پانساعا ايتقان اقىل-كەڭەسىنىڭ ەكىنشى بولەگى جايىندا.
دون كيحوتتىڭ جوعارىدا كەلتىرىلگەن پايىمداۋلارىن ەستىگەندەر اراسىندا ونى كادىمگى اقىل-ەسى ءبۇتىن، جۇرەگى ىزگى مۇراتتارعا تولى ادام قاتارىنا قوسپايتىندار تابىلار ما ەكەن؟ الايدا، بۇل جايىندا تەڭدەسى جوق وسىناۋ حيكايامىزدىڭ ونە بويىندا الدەنەشە مارتە قۇلاققاعىس ەتىلگەنىندەي، اڭگىمە اۋانى رىسارلىق جايىنا ويىسقاندا ول ماعىناسىز بىردەڭەنى شاتىپ كەتەتىن، ال ءبىراق باسقا كەز-كەلگەن تاقىرىپتان ءسوز تاراتقاندا اقىل-پاراساتىنىڭ ايقىندىعى مەن اۋقىمدىلىعىن پاش ەتەتىن، سوندىقتان ىس-ارەكەتى وي-پىكىرىمەن، وي-پىكىرى ىس-ارەكەتىمەن ءاردايىم قابىسپاي جاتاتىن؛ ال ەندى سانچونىڭ قۇلاعىنا قۇيعان ەرەجەلەرىنىڭ ەكىنشى بولىمىنە كەلسەك، بۇل جەردە ول شەكتەن تىس تاپقىرلىق تانىتىپ، پاراساتتىلىقتىڭ دا، اقىلدان الجاسقاندىقتىڭ دا شىرقاۋ شىڭىنا كوتەرىلدى. سانچو ونى زەيىن قويا تىڭداپ، اقىل-كەڭەستەرىن قاپەرىندە ساقتاپ قالۋعا تىرىستى: جاڭا گۋبەرناتوردىڭ ومىرگە كەلۋىندە كىنارات بولماۋى ءۇشىن بۇلاردى جاقسىلاپ ەستە ساقتاماق نيەتى بارى بايقالىپ تۇردى. ال دون كيحوت ءسوزىن ودان ءارى جالعاستىردى:
— ۇيىڭە جانە وزىڭە قانداي كۇتىم جاساۋ قاجەتتىگى جايىنا كەلسەك، سانچو، ساعان ەڭ الدىمەن ايتارىم: تازالىق ساقتا جانە تىرناعىڭدى الىپ ءجۇر؛ الدەكىمدەرگە ۇقساپ ونى ەشقاشان ۇزىن عىپ ءوسىرۋشى بولما، ولار ءوز ناداندىعىنا باعىپ، تىرناقتىڭ ۇزىندىعى قولدىڭ ءسانىن كەلتىرەدى دەپ ويلايدى، ال شىندىعىندا، ۋاقىتىلى الىپ وتىرماسا بۇلار جىرتقىش قۇستىڭ تىرناعىنا ۇقساپ كەتەدى: بۇل — جان شوشىرلىق سيىقسىزدىق ءارى ناستىق.
ەشقاشان، سانچو، بەلبەۋلەنبەي القام-سالقام ءجۇرۋشى بولما: كيىم كيۋگە ءجۇردىم-باردىم قاراۋشىلىق — رۋحتىڭ السىرەگەندىگىنىڭ بەلگىسى، ەگەر بۇل تەك ەنجارلىق پەن جۇگەنسىزدىك كورىنىسى بوپ شىقپاسا، — يۋليي سەزارعا، مىسالعا، سونداي ايىپ تاعىلعان-دى.
قىزمەتىڭنىڭ ماڭىزى قانداي ەكەنىنە انىق كوز جەتكىز، ەگەر قوعامدا الىپ وتىرعان ورنىڭ ادامدارىڭنىڭ ليۆرەي كيىپ جۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرسە، وندا ليۆرەيدىڭ اشىق ءتۇستى، ءساندى بولعانىنان گورى، وڭدى ءارى ءتوزىمدى بولعانىنا قام جاسا جانە بۇلاردى مالايلارىڭ مەن كەمباعالدارىڭا ءبولىپ بەر، ياعني التى مالايدى كيىندىرۋدىڭ ورنىنا ءۇش مالاي مەن ءۇش كەمباعالدى كيىندىرگەنىڭ ءجون، سوندا سەنىڭ جەردە دە، اسپاندا دا مالايىڭ بولادى: ليۆرەي ۇلەستىرۋدىڭ بۇل جاڭا ءادىسىن تۇسىنۋگە اتاققۇمار ادامداردىڭ اقىلى جەتپەيدى.
سارىمساق تا، پياز دا جەمە، ويتكەنى بۇلاردىڭ ءيىسى قارا تابان شارۋادان شىققانىڭدى ءبىلدىرىپ قويادى.
ادىمىڭدى جايمەن ال، اسىقپاي سويلە، ءبىراق ءوزىڭدى ءوزىڭ تىڭداپ وتىرعانداي تىم باياۋلاپ قالما، ويتكەنى ءتالىمسۋ جەركەنىش تۋعىزادى.
تۇسكى استى شامالاپ ءىش، ال كەشكى استى ودان دا شامالا، سەبەبى دەنەمىزدىڭ ساۋلىعى اسقازانىمىزدىڭ كورىگىندە شىڭدالادى.
قىزىڭقىراپ قالعان ادامنىڭ قۇپيا دا ساقتامايتىنىن، ۋادەسىن دە ورىندامايتىنىن ەسكەرىپ، ىشىمدىك ىشكەندە شەكتەن شىقپا.
تاعامدى ۇرتىڭدى تولتىرىپ شايناڭداپ جەمە، سانچو، سونداي-اق، ول كىم بولسا دا مەيلى، باسقا ءبىر ادامنىڭ كوزىنشە ەرۋتيرلەمە.
— ەرۋتيرلەمە دەگەننىڭ نە بىلدىرەتىنىن ۇقپادىم، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو.
دون كيحوت وعان ءتۇسىندىردى:
— ەرۋتيرلەمە، سانچو، كەكىرمە دەگەندى بىلدىرەدى، ال مۇنىڭ ءوزى اجەپتاۋىر بەينەلى ءسوز بولعانىمەن، كۇللى يسپان تىلىندەگى ەڭ انايى سوزدەردىڭ بىرىنەن سانالادى، وسى جاعدايعا بايلانىستى قۇلاعى ناۋەتەكتەۋ ادامدار لاتىن تىلىنە جۇگىنىپ، “كەكىردى” دەگەن ءسوزدى ەرۋتيرلەدى دەگەن سوزبەن، “كەكىرۋ” دەگەندى ەرۋتاسيا دەگەن سوزبەن اۋىستىرعان؛ ال جاڭادان پايدا بولعان سوزدەردى جۇرتتىڭ كوبى ءالى تۇسىنبەيتىندىگىنەن قورقۋدىڭ قاجەتى جوق، ۋاقىت وتە كەلە بۇل سوزدەر قولدانىسىمىزعا ەنەدى دە، بارشاعا بىردەي ۇعىنىقتى بوپ كەتەدى: ءتىل — ءداستۇر بيلىگى مەن قارا حالىق بيلىگىنە باعىنادى، وسىنداي جولمەن بايي تۇسەدى.
— شىن ءسوزىم، سەنور، — دەدى سانچو، — بارلىق ايتقان اقىل-كەڭەسىڭىزدىڭ ىشىنەن اناۋ الگى كەكىرمەۋ جايىنداعىسىن ەسىمدە اسىرەسە جاقسى ساقتاپ قالۋعا تىرىسارمىن، سەبەبى ونداي جاعداي مەندە ءجيى بولىپ تۇرادى.
— “كەكىرمەۋ” دەمەسەڭشى، سانچو، ەرۋتيرلەمەۋ دەسەڭشى، — دەپ تۇزەتتى ونى دون كيحوت.
— بۇگىننەن باستاپ ەرۋتيرلەمەۋ دەپ ايتاتىن بولام، قام جەمەڭىز، ۇمىتپايمىن، — دەدى سانچو.
— سول سياقتى، سانچو، ءسوز اراسىنا نە قيلى ماقالدى قيىستىرا بەرەتىن عادەتىڭدى قويعانىڭ ءجون، ويتكەنى ماقالدىڭ ءوزى شاعىن عانا ناقىل ءسوز بولعانىمەن، سەن ونى كوپ رەتتە ورىنسىز قىستىراسىڭ، سونىڭ سالدارىنان سەنىڭ اۋزىڭنان شىققاندا ولار ادەمى ناقىل سوزگە ەمەس، انشەيىن ءبىر پاقىر سوزگە اينالىپ كەتەدى.
— بۇدان مەنى تەك جاساعاننىڭ ءوزى عانا قۇتقارا الادى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — سەبەبى مەنىڭ باسىمدا كىتاپتاعىدان دا كوپ ماقال بار، سويلەپ تۇرعان كەزىمدە سولاردىڭ ءبارى تۇگەل ءتىلىمنىڭ ۇشىنا كەلىپ ۇيىرىلەدى دە، ءبىرىن-بىرى كيمەلەپ، بۇرىن ۇشىپ شىقپاق بوپ ارپالىسقا تۇسەدى، ال ءتىلىم بولسا ورىندى-ورىنسىزىنا قاراپ جاتپاستان العاش كەزدەسكەن بىرەۋىن ىتقىتا سالادى. ەندى مەن، ارينە، جەكە باسىمنىڭ قادىر-قاسيەتىنە زاردابى تيمەيتىن ماقالدى كەلتىرۋگە تىرىسام عوي، ويتكەنى داۋلەتتى ءۇيدىڭ داستارقانى دا جىلدام دايىن بولادى، كىشكەنتاي تاستان قاۋاقتاي باس جارىلادى، قوڭىراۋ سوعىپ جاتقاننىڭ ءورت سوندىرۋگە بارماسى انىق، سونداي-اق، ەستى ادام ەسەسىن جىبەرمەيدى.
— جارايسىڭ، سانچو! — دەپ دون كيحوت داۋىستاپ جىبەردى. — سوزىڭە قوسىپ ءور ماقالدى، ءسوز اراسىندا تىزبەكتەت ماقالدى، ءسوزىڭدى شىرما ماقالمەن — ءتىلىڭدى تۇساپ تۇرعان ەشكىم جوق! شەشەم سابايمىن دەپ زارەمدى الىپ جاتىر، مەن بولسام ءالى زىرىلداۋىق ويناپ وتىرمىن! مەن ساعان ماقالدان اۋلاق ءجۇر دەگەندى ايتام، ال سەن بولساڭ قاس قاعىم ساتتە ونىڭ ءبىر دورباسىن ءبىر-اق لاق ەتكىزەسىڭ جانە بۇل ماقالدارىڭنىڭ اڭگىمەمىزدىڭ تاقىرىبىنا سيىرعا ەر سالعانداي جاراسپايتىنىنا دا قاراپ جاتپايسىڭ. سەن مىنانى ءتۇسىن، سانچو: ورىندى جەرىندە قولدانىلعان ماقالعا ەشقانداي قارسىلىعىم جوق، ءبىراق قالاي بولسا سولاي ۇيىپ-توگىپ، تىزبەكتەي بەرسەڭ — ءسوزىڭ ءمانسىز بوپ شىعادى ءارى ۇزارىپ كەتەدى.
اتقا مىنگەن كەزىڭدە ەردىڭ ارتقى قاسىنا قاراي شالقالاقتاۋشى بولما، اياعىڭدى الشايتا سوزىپ جىبەرمە، اتتىڭ بۇيىرىنە جاقىنىراق ۇستا، ودان سوڭ سۇر جورعاڭا ءمىنىپ كەلە جاتقان كەزىڭدەگىدەي مىقىرايما، ويتكەنى ادامنىڭ ات ۇستىندە قالاي وتىرعانىنا قاراپ، ونىڭ اتقۇمار اقسۇيەك پە الدە قاراپايىم اتشى ما — كىم ەكەنىن بىردەن بىلە قويۋعا بولادى.
ۇيقىڭدى شەكتە: تاڭمەن تالاسا تۇرماعان ادام ول كۇننىڭ قىزىعىنان قۇر الاقان قالادى؛ ودان سوڭ، سانچو، مىنانى قاپەرىڭە ال: ساتتىلىكتىڭ سەرىگى — جيناقىلىق بوپ تابىلادى، ال ونىڭ قاس دۇشپانى — جالقاۋلىق ىزگى مۇراتقا جەتۋگە قاشان دا كەدەرگى كەلتىرۋمەن بولادى.
ءقازىر وزىڭە ايتقالى وتىرعان سوڭعى اقىلىمنىڭ ءتاندى كوركەيتۋگە قاتىسى جوق، ايتسە دە ونى قاپەرىڭدە قاستەرلەپ ساقتاعانىڭدى قالار ەدىم، ويتكەنى مۇنىڭ ساعان ىلگەرىدە ايتىلعانداردان كەم پايداسى تيمەيدى دەپ بىلەم: سونىمەن، قانداي دا بولسىن ءبىر اۋلەتتىڭ تەكتىلىگىنە كۇدىك كەلتىرۋشى بولما، قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، ءبىر اۋلەتتى ەكىنشىسىمەن سالىستىرما، سەبەبى سالىستىرۋدىڭ ناتيجەسىندە ءبىر اۋلەت لاجسىزدان لاجسىز ەكىنشىسىنەن تەكتىلەۋ بوپ شىعادى دا، ءوزىڭ كەمسىتكەن ادام سەنى ولەردەي جەك كورىپ كەتەدى، ال ءوزىڭ ايدىنىن اسىرعان ادام سەنى استە جاقسى كورىپ جارىلقاي قويمايدى.
تاعى ءبىر ايتپاعىم: ۇزىن بالاق شالبار، ۇزىن ەتەكتى كامزول جانە ودان دا ۇزىنداۋ پلاشش كيۋىڭ كەرەك؛ ال شاروۆار جايىندا اۋىز اشپاي-اق تا عوي، ويتكەنى شاروۆارلار رىسارلارعا دا، گۋبەرناتورلارعا دا جاراسپايدى.
وزىڭمەن اڭگىمەلەسپەك بولعاندا ويىما ورالعانى وسىلار عانا، سانچو. كەيىن، جاعدايعا قاراپ، جاڭا اقىل-كەڭەس بەرەرمىن، ال سەن شارۋاڭ قالاي ءجۇرىپ جاتقانىنان مەنى حاباردار ەتىپ تۇراتىن بول.
— سەنور! — دەپ سويلەپ كەتتى سانچو. — ءسىزدىڭ ماعان ىزگىلىكتى، قاستەرلى جانە قاجەتتى نارسەلەردى ۇيرەتىپ وتىرعانىڭىزدى جاقسى تۇسىنەم، الايدا ءبارى تۇگەل تارس ەسىمنەن شىعىپ كەتسە، بۇل ايتقاندارىڭىزدىڭ ماعان پايداسى تيە قويار ما ەكەن؟ ايتسە دە، اناۋ الگى تىرناقتى وسىرمەۋ جانە رەتى كەلىپ جاتسا ەكىنشى رەت ۇيلەنۋ جايىنداعىلاردى قۇلاعىما قۇيىپ الدىم، ال باسقا قيتۇرقىلار، ايلا-شارعىلار مەن قۋلىق-سۇمدىقتار ەسىمدە قالعان جوق جانە ولار جادىمدا وتكەن جىلعى بۇلت سەكىلدى عانا ساقتالماق، سوندىقتان وسىنىڭ ءبارىن قاعازعا ءتۇسىرىپ، قولىما ۇستاتقانىڭىز ابزال بولار ەدى: ارينە، مەن ءوزىم وقي دا، جازا دا المايمىن، ءبىراق قاعازدى تالىمگەرىمە بەرەر ەدىم دە، قاجەت بولا قالعان جاعدايدا ول بۇلاردى قايتالاپ ەسىمە سالىپ تۇرار ەدى.
— ساعان نە دەۋگە بولادى ەندى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — گۋبەرناتوردىڭ وقي دا، جازا دا المايتىنى قانداي جامان! ايتىپ قويعانىم ارتىق ەتپەس، سانچو، ەگەر بىرەۋ قارا تانىمايتىن بولسا نەمەسە سولاقاي بولسا، بۇل ەكىنىڭ ءبىرىن: نە ونىڭ وتە قاراپايىم نەمەسە ءتىپتى مۇلدەم جۇپىنى شاڭىراقتان شىققان ادام ەكەنىن، نە ءوز باسىنىڭ مۇندارلىعى مەن ميلاۋلىعى سونشا، ىزگىلىكتى ونەگە دە، ىزگىلىكتى ءىلىم دە قونباعان ادام ەكەنىن بىلدىرەدى. بۇل سەنىڭ ۇلكەن كەمشىلىگىڭ؛ قۇرىعاندا، اۋلەت ەسىمىڭدى جازىپ قول قويا بىلگەنىڭدى قالار ەدىم.
— قولىمدى قويۋدى بىلەم عوي، — دەدى سانچو. — سەلومىزدا ستارشينا بولعان كەزىمدە جۇك تەڭدەرىندە تاڭبالاناتىنداي ارىپتەردى جازىپ ۇيرەنگەم، جۇرت ماعان ءوز اۋلەت ەسىمىڭدى جازدىڭ، دەگەن. ودان سوڭ وڭ قولىم جانسىزدانىپ قالعانداي ءتۇر جاساپ، بىرەۋ-مىرەۋگە ءوزىم ءۇشىن قول قويا سالۋعا قاشان دا ءامىر ەتە الام عوي: بۇل دۇنيەدە ولىمنەن باسقا نارسەنىڭ ءبارىنىڭ دە ورنىن تولتىرۋعا بولادى، ال اندا مەن ءوزىم بي، ءوزىم قوجا ەمەسپىن بە، ەندەشە، مەنىڭ ءسوزىم — زاڭ. اكەسى الكالد ادام سوتقا دا اق جارقىن كوڭىلمەن بارادى، دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماسا كەرەك. ال، مەن بولسام الدەقانداي ءبىر الكالد ەمەس، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق گۋبەرناتورمىن عوي، — ويناپ كورسىن مەنىمەن. قانە، ءتيىسىپ كور ماعان: ءمۇيىز سۇرايمىن دەپ ءجۇرىپ قۇلاقتان ايرىلعىڭ كەلمەسە، ال جاراتقان بىرەۋدى جارىلقايىن دەسە ونى تەڭىزدىڭ تۇبىنەن دە ىزدەپ تاۋىپ الادى جانە سوسىن: اۋزى قيسىق بولسا دا باي بالاسى سويلەسىن، دەگەن بار، گۋبەرناتور اتانۋىم سەبەپتى مەن دە باي بولام، وعان قوسا جومارت گۋبەرناتور بولماقپىن، ەندەشە كەمشىلىكتەرىم دە كولەڭكەدە قالادى. ءيا، ءبىز دە بىردەڭە بىلەمىز، “اقشاڭ قانشا بولسا، ءقادىرىڭ دە سونشا” دەۋشى ەدى اجەم، سوندىقتان: قالتالىمەن الىسپا، بوسقا قانسورپا بولاسىڭ.
— ءوي، سەن قۇرى، سانچو، قۇرىپ كەت! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سول ارادا دون كيحوت. — التى مىڭ شايتان الىپ كەتپەيدى ەكەن سەنى، ماقالدارىڭمەن قوسىپ! ءبىر ساعات بويى اعىل-تەگىل اقتارىپ جاتىرسىڭ — مەن ءۇشىن بۇل جانىمدى اقىرىن ازاپتاۋمەن بىردەي بولدى. ايتپادى دەمە، كۇندەردىڭ كۇنىندە وسى ماقالدارىڭ سەنى دار اعاشىنا دا الىپ بارادى. وسى ماقالدارىڭنىڭ قىرسىعىنان ۆاسسالدارىڭ سەنى تاقتان دا قۇلاتادى — شىدامى تاۋسىلىپ، شاتاق شىعارادى. ايتشى، ساۋاتسىز، سەن بۇلاردى قايدان الاسىڭ وسى جانە ونى قالاي قولداناسىڭ، ميعۇلا؟ ويتكەنى، ەڭ بولماسا ءبىر ماقالدى ەسكە ءتۇسىرىپ، ونى ورىندى قولدانۋ — مەن ءۇشىن قيامەتتىڭ قيامەتى.
— ءوللا-بىللا، قوجايىن، تۇككە ارزىماس نارسەگە بولا بۇلقان-تالقان بوپ وتىرسىز. سول دا ءسوز بە ەكەن! ءوز بايلىعىمنىڭ پايداسىن كورگەنىمدى قىزعاناسىز با؟ ال مەندەگى بار بايلىق پەن دۇنيە-مۇلىك وسى ماقالدار عوي. مىنە، ءقازىردىڭ وزىندە بىرنەشەۋى ءتىلىمنىڭ ۇشىندا تۇر جانە اڭگىمەمىزگە ساي كەلەتىنى سونشا، قۇددى ارنايى ولشەم بويىنشا جاسالعانداي-اق، ءبىراق بۇلاردى سىزگە ايتىپ جاتپايمىن: “ىزگى نيەتپەن ۇندەمەسەڭ، اتاناسىڭ سانچو سەن”.
دون كيحوت بۇعان بىلايشا قارسىلىق ءبىلدىردى:
— سەن — سانچوسىڭ، ءبىراق انا سانچو ەمەسسىڭ: ىزگى نيەتتى ۇندەمەس ەمەستىگىڭ ءوز الدىنا، پارىقسىز مىلجىڭ، پارىقسىز قيقارسىڭ. ايتسە دە، الگىندە ءوزى سۇرانىپ تۇر دەگەندەرىڭنىڭ قانداي ماقال ەكەنىن بىلۋگە سونداي قۇمارتىپ قالدىم: ال ءوزىم قاپەرىمدى قوپارىستىرىپ كورگەنىممەن، لايىقتى ەشتەڭە تاپپاي قويدىم، ال مەنىڭ قاپەرىم اجەپتاۋىر ەكەنىن بىلەسىڭ عوي.
— بۇلاردان ارتىق ورىندى ماقالدى تابۋ دا قيىن بولار، — دەدى سانچو: — “ابايلا-بايقا، اقىل ءتىستىڭ استىنا ساۋساعىڭدى سالما”، سوسىن تاعى: “ساعان بىرەۋ: قانە، امان-ساۋ تۇرعانىڭدا ءجونىڭدى تاپ جانە ايەلىمە دە ءبىر اۋىز ءتىل قاتپا، دەسە، — اۋزىڭا ءتورت ەلى قاقپاق قوي”، دەگەن بار؛ ودان سوڭ: “جەر تەپكىلەگەننەن تاس جارىلمايدى”، — بۇلاردىڭ ءبارى وسى اراعا ءوزى سۇرانىپ تۇرعان جوق پا؟ گۋبەرناتورمەن نەمەسە باسقا دا باستىقتارمەن ەشقاشان بايلانىسپا، ايتپەسە اقىل ءتىستىڭ استىنا ساۋساعىڭدى سالعانداي شىڭعىراتىن بولاسىڭ، — جالپى العاندا، اقىل تىسكە سالۋ شارت ەمەس، اڭگىمە — ازۋ تىستە. سوسىن، قۇددى بىرەۋ ساعان: “قانە، امان-ساۋ تۇرعانىڭدا ءجونىڭدى تاپ جانە ايەلىمە دە ءبىر اۋىز ءتىل قاتپا!” دەگەن كەزدەگىدەي، گۋبەرناتور نە ايتسا دا وعان قارسى كەلۋگە بولمايدى. ال، ەندى جەر مەن تاس جايىنا كەلسەك، بۇل ەندى سوقىرعا تاياق ۇستاتقانداي نارسە عوي. اڭگىمە قايدا، جۇرت ءوزى تۋرالى: “جىعىلىپ جاتىپ سۇرىنگەنگە كۇلىپتى” دەمەس ءۇشىن، بىرەۋدىڭ باسىنداعى شوقتى كورە قوياتىندار، اۋەلى ءوزىنىڭ باسىنداعى وتتى كورىپ العانى ابزال ەمەس پە، وعان قوسا، تاقسىر، بىرەۋدىڭ ۇيىندە وتىرعان اقىلدىدان گورى ءوز ۇيىندە وتىرعان اقىماقتىڭ ويى ۇشقىرلاۋ بولاتىنى دا سىزگە بەك جاقسى بەلگىلى عوي.
— جوعا، ونىڭا كەلىسپەيمىن، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ءوز ۇيىندە دە، باسقانىڭ ۇيىندە دە اقىماقتىڭ باسىنا اقىلدى وي كىرمەيدى، سەبەبى: كەششەلىكتىڭ ىرگەتاسىنا كەلىستى عيمارات تۇرعىزا المايسىڭ. ءجا، بۇل اڭگىمەنى وسىمەن دوعارالىق، سانچو: دۇرىس باسقارمايتىن بولساڭ — جاۋابىن ءوزىڭ بەرەسىڭ، ماسقاراسى مەندە قالادى. دەگەنمەن، قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساعانىمدى، سەنى تەرەڭ ماعىنالى جانە مەيلىنشە پاراساتتى اقىل-كەڭەستەرمەن قامتاماسىز ەتكەنىمدى كوڭىلىمە مەدەۋ تۇتام: پارىزىم مەن ۋادەمدى ورىنداپ شىقتىم. قۇداي ءوزى جار بولعاي ساعان، سانچو، بيلىك جۇرگىزگەن جەرىڭدە ول سەنى ءوز بيلىگىندە ۇستاپ تۇرعاي جانە مەنىڭ الاڭعا تولى كوڭىلىمدى تىنىش تاپتىرعاي، ويتكەنى كۇندەردىڭ كۇنىندە ارالىڭمەن بىرگە اياعىڭ اسپاننان كەلىپ جۇرمەي مە دەگەن ويدان الا كوڭىل بوپ الدىم عوي ابدەن، ال، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، گەرسوگقا سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى ايتىپ بەرسەم، ەتجەندى، تۇلعالى تۇرىڭە قاراماستان سەنىڭ بار-جوعى ماقال-ماتەل مەن ايلا-شارعى تولى قاپشىقتان باسقا ەشتەڭە ەمەس ەكەنىڭدى تۇسىندىرسەم، مۇنىڭ الدىن الۋىما دا بولار ەدى.
— سەنور! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — مەنى گۋبەرناتورلىققا لايىق ەمەس دەپ ويلاساڭىز، وندا بۇل لاۋازىمنان تاپ وسى وتىرعان جەرىمدە، قولما-قول باس تارتايىن، سەبەبى جانىمنىڭ قارا تىرناقتاي بولەگىنىڭ ءوزىن بۇكىل تانىمنەن قىمبات سانايمىن: انشەيىن عانا سانچو بوپ قالا بەرەيىن، نان مەن پياز جەپ-اق قۋىرىلعان قۇر مەن سەمىرتىلگەن قوراز جەيتىن گۋبەرناتوردان كەم تىرلىك كەشپەسپىن، ولاي دەيتىنىم: ۇيقىعا باتقان كەزدە ءبارىمىز بىردەيمىز عوي — باستىق تا، باعىنىشتى دا، باي دا، كەدەي دە. ەگەر ءسىز، تاقسىر، بۇل توڭىرەكتە وي كەشىپ كورسەڭىز، مەنى گۋبەرناتورلىققا يتەرمەلەگەن مىنا ءوزىڭىز ەكەنىن ەسكە تۇسىرەر ەدىڭىز، ويتكەنى شوشقانىڭ اپەلسين جايىنداعى تۇسىنىگى قانداي بولسا، گۋبەرناتورلىقتار مەن ارالدار جايىنداعى مەنىڭ تۇسىنىگىم دە سونداي، ال ەگەر مەنى گۋبەرناتور بولۋىمنىڭ قىرسىعىنان شايتاننىڭ شىرماۋىنا ىلىگىپ كەتەدى دەپ ويلاساڭىز، وندا گۋبەرناتور رەتىندە تامۇققا اتتانعانشا، قاراپايىم سانچو رەتىندە پەيىشكە بارعانىم ءجون دەپ بىلەم.
— قۇداي اقى، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — مىنا سوڭعى لەبىزىڭ ءۇشىن سەنى ءبىر ەمەس، مىڭ ارالدىڭ گۋبەرناتورى ەتىپ تاعايىنداۋعا بولادى-اق. سەنىڭ جۇرەگىڭ مەيىرىمگە تولى، ال مۇنسىز ەشقانداي تاعىلىمنىڭ كوكىرەككە قونبايتىنى ءمالىم. ءوزىڭدى قۇدايعا تاپسىر جانە ءاۋ باستا قابىلداعان شەشىمىڭنەن اۋىتقىماۋعا تىرىس: ايتايىن دەگەنىم، بۇلجىتپاي ورىندايتىن قاعيداڭ، ناقتىلى باعىت-باعدارىڭ بولۋى كەرەك، ول — قانداي ىستە دە كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ؛ ال جاراتقان يەمىز ىزگى نيەتتەن جاردەمىن قاشان دا ايامايدى. ەندى بارىپ تۇستىك ىشەيىك، قوجايىندار ءبىزدى كۇتىپ تە قالعان شىعار.
XLءىY تاراۋ
سانچو پانسانىڭ بيلىككە قالاي يە بولعانى جايىندا جانە گەرسوگتىڭ قامال-سارايىندا دون كيحوت تاپ بولعان تاڭعالارلىق شىتىرمان وقيعا جونىندە.
جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، حيكايانىڭ ءتۇپ نۇسقاسىمەن سالىستىرىپ قاراعاندا، ءتارجىماشى بۇل تاراۋدى سيد احمەتتىڭ جازعانىنداي ەتىپ اۋدارماعان كورىنەدى، ال ماۆر بولسا ونى دون كيحوتتىڭ باستان كەشكەندەرى سەكىلدى جاقسى اتاق اپەرمەيتىن ءارى تار شەڭبەردەگى تاقىرىپتى قايدان عانا تاڭداپ العانىنا وزىنە ءوزى شاعىمدانعانداي تۇردە جازىپتى، ويتكەنى ونە بويى تەك دون كيحوت پەن سانچو جايىندا عانا ايتا بەرۋگە ءماجبۇر بولاتىنىن، شەگىنىستەر جاساۋ جانە ماڭىزدىراق ءارى قىزىقتىراق ءار-الۋان باسقا ەپيزودتار ەنگىزۋ مۇمكىندىگىنەن ايرىلعانىن ءسوز ەتىپتى؛ بۇعان قوسا، ماۆر وي-قيالدىڭ، قول مەن قالامنىڭ تەك جالعىز وسى تاقىرىپتى سيپاتتاۋعا باعىتتالۋىن قاس قاقپاي قاداعالاپ وتىرۋ جانە ساۋساقپەن سانارلىق باستى كەيىپكەرلەردىڭ اتىنان سويلەۋ — ايتا قالارلىقتاي اۋىر جۇمىس ەكەنىن، ناتيجەسى اۆتوردىڭ ەڭبەگىن اقتامايتىنىن، وسى سەبەپتى العاشقى بولىمدە، ءبىر قاراعاندا، حيكايا جەلىسىنەن شەتتەۋ تۇراتىن “ءپارۋايسىز اۋەستىك جايىنداعى حيكايات” جانە “تۇتقىن كاپيتان جايىنداعى حيكايات” ءتارىزدى بىرنەشە حيكاياتتى سىنالاپ ەنگىزۋ تاسىلىنە جۇگىنگەنىن، ال وعان كىرگەن وزگە حيكاياتتار دون كيحوتتىڭ باسىنان وتكەن جاعدايلار ەكەنىن، وسى سەبەپتى سۋرەتتەلۋگە ءتيىس بولعانىن قۇلاققاعىس ەتەدى. ودان ءارى ماۆر: ءوز ويىنشا، دون كيحوتتىڭ ەرلىك ىستەرىنە ەلىككەن وقىرماننىڭ كوپشىلىگى دارالىق سيپاتى بار حيكاياتتارعا جەتە كوڭىل بولگىسى كەلمەيدى: اسىعىس، ءتىپتى كەيىستىكپەن كوز جۇگىرتىپ وتەدى دە، بۇلاردىڭ قانشالىقتى كوركەم دە شەبەر جازىلعانىن بايقاماي قالادى، ال بۇل حيكاياتتار دون كيحوتتىڭ دەلق ۇلى ارەكەتى مەن سانچونىڭ ساندىراق سوزىنەن ىرگەسىن باسى ءبۇتىن اۋلاق سالىپ، ءوز الدىنا بولەك جارىق كورگەندە اتالمىش قاسيەتتەرى بارىنشا ايقىن كوزگە ۇرىپ تۇراتىن بولادى، دەگەندى ايتادى — وسى سەبەپتەن دە، ول، اۆتور، دارا جانە جالعامالى حيكاياتتاردىڭ ورنىنا ەكىنشى بولىمگە تەك وقيعالاردىڭ، ءوز ويىنشا، تابيعي دامۋ بارىسىنان تۋىندايتىن بىرنەشە ەپيزودتى عانا ەنگىزۋگە ۇيعارىم جاساپتى، ءتىپتى سولاردىڭ ءوزىن مەيلىنشە ىقشام، قىسقا دا نۇسقا تۇردە بايانداعاندى ءجون كورىپتى؛ مىنە، ەندى كۇللى الەمدى سيپاتتاپ بەرۋگە شەبەرلىگى دە، قابىلەتى دە، اقىل-ويى دا ابدەن جەتەتىندىگىنە قاراماستان، ءوزىن-وزى حيكايانىڭ تار شەڭبەرىنە قاماپ، شەكتەپ تاستاعان ول ءوز ەڭبەگىنە قورسىنا قاراماۋدى جانە ءوز اتىنا ماقتاۋ ايتىلا قالسا جازىپ وتىرعان نارسەسى ءۇشىن ەمەس، كوپ نارسەنى جازباي تاستاپ كەتكەنى ءۇشىن ايتۋدى سۇرايدى.
وسى ارادا اۆتور ءوز تاقىرىبىنا قايتا ويىسادى دا، تاپ سول سانچوعا كەڭەس بەرگەن كۇنى تۇسكى استان كەيىن دون كيحوتتىڭ كەيىنىرەك بىرەۋ-مىرەۋ سانچوعا وقىپ بەرۋى ءۇشىن اتالمىش اقىل-كەڭەستەرىن قاعازعا تۇسىرۋمەن اينالىسقانىن حابارلايدى؛ الايدا بۇل قاعازدى سانچو سول بويدا جوعالتىپ الدى دا، ول گەرسوگتىڭ قولىنا ءتۇستى، ال گەرسوگ ونى گەرسوگينياعا وقىپ بەردى، ءسويتىپ ەكەۋى دون كيحوتتىڭ ەسالاڭدىعى مەن اقىل-ويىنىڭ تەرەڭدىگىنە تاعى دا قايران بولىستى؛ ودان سوڭ اۋرەشىلىكتەرىن ارمەن جالعاستىرعان ولار سول كۇنى كەشتە قاسىنا كوپ نوكەر قوسىپ بەرىپ سانچونى ارال اتىن جامىلعان قالاشىققا اتتاندىرىپ جىبەردى. سانچونى قىزمەت ورنىنا باستاپ باراتىن ادام گەرسوگتىڭ ءۇي باسقارۋشىسى بوپ شىقتى، بۇل ءوزى وتكىر ءتىلدى ءارى ويىن-كۇلكىنى ۇناتاتىن جان ەدى (ايتا كەتەرلىگى، وتكىر ءسوز بەن قالجىڭسىز ويىن-كۇلكىنىڭ بولمايتىنى بەلگىلى)، الگى گرافينيا ءۇشفالديدى جوعارىدا سۋرەتتەلگەندەي سۇيكىمدى بەينەلەگەن دە سول-تۇعىن؛ مىنە، وسىنداي قاسيەتتەرگە يە بولعاندىقتان، وعان قوسا سانچونىڭ الدىندا ءوزىن قالاي ۇستاۋى كەرەكتىگى جونىندە قوجايىندارىنان ءتيىستى نۇسقاۋ العاندىقتان بۇل مىندەتىن دە ول مۇلتىكسىز اتقاردى. الايدا، ءۇي باسقارۋشىنى العاش كورگەن ساتتە سانچو ونىڭ بەت الپەتى ۇشفالديگە ۇقساس ەكەنىن اڭعارىپ قالعان-دى، سول سەبەپتى مىرزاسىنا قاراپ:
— سەنور! گەرسوگتىڭ ءۇي باسقارۋشىسىنىڭ، انە تۇرعان ادامنىڭ، بەت-الپەتى قۇساۆانادان اۋمايدى-اۋ اۋمايدى، ەگەر ولاي ەمەس دەسەڭىز تاپ وسى ءقازىر توزاق وتىنا توپ ەتە تۇسۋگە دايىنمىن، — دەدى.
دون كيحوت ءۇي باسقارۋشىنىڭ جۇزىنە قادالا قاراپ ءبىراز تۇردى دا:
— ساعان توزاق وتىنا وسى ءقازىر دە، كەيىن دە (مۇنى نەگە ايتىپ تۇرعانىڭدى تۇسىنبەدىم) توپ ەتۋدىڭ قاجەتى جوق، سانچو: ءۇي باسقارۋشىنىڭ بەت الپەتى قۇساۆانادان اۋمايتىنى راس، ءبىراق بۇدان ءۇي باسقارۋشىنى سول قۇساۆانانىڭ تاپ ءوزى ەكەن دەيتىن وي تۋماۋعا ءتيىس، ويتكەنى ونداي جاعدايدا بۇدان ۇلكەن قاراما-قايشىلىق تۋىندار ەدى، ال ءقازىر مۇنداي زەرتتەۋلەر جۇرگىزەتىن ۋاقىت ەمەس، ويتسەك بۇل ءبىزدى شىعار جولى جوق شىتىرمانعا كىرگىزىپ جىبەرەرى حاق. سوزىمە سەن، دوستىم، ءوزىمىزدى جاۋىز سيقىرشىلار مەن جاۋىز كوز بايلاۋشىلاردان قۇتقارۋىن سۇراپ قۇدايعا قۇلدىق ۇرىپ جالبارىنۋىمىز كەرەك، — دەگەندى ايتتى.
— مەن ويناپ تۇرعان جوقپىن، سەنور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو، — الگى ازىردە ونىڭ بىرەۋمەن سويلەسىپ تۇرعانىن ەستىپ، ونى ءۇشفالدي ەكەن دەپ قالا جازدادىم. جارايدى، بۇل جايىندا ەندى ەشتەڭە ايتپاي-اق قويام، ءبىراق ءوزىم وتە ساق بولام، تاعى قانداي ۇقساستىقتارى بايقالار ەكەن، سونى اڭديمىن، بالكىم بۇل ۇقساستىقتارى كۇدىگىمدى كۇشەيتە تۇسەر، بالكىم، كەرىسىنشە، سەيىلتىپ تە جىبەرەر.
— سولاي ەت، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — جانە وسى تۇرعىدا بايقاستاعاندارىڭدى، سونداي-اق گۋبەرناتورلىعىڭا قاتىستى جايلاردىڭ دا ءبارىن ماعان حابارلاپ تۇر.
ءسويتىپ، اقىرى سانچو جولعا شىقتى؛ قىرۋار نوكەر ونى اينالا قورشاپ العان-دى؛ ۇستىنە لاۋازىمدى سوت قىزمەتشىسىنىڭ كوستيۋمىن كيگەن بولاتىن، كەڭ پىشىلگەن سىرت كيىمى قىزعىلت-سارى جولاعى بار كاملوتتان ەدى، ال باسىندا ءدال سونداي ماتادان تىگىلگەن تەلپەك بار-تىن؛ ول ءوزى قاشىرعا شىرەنە جايعاسقان-دى، ال قاشىردىڭ سوڭىنان، گەرسوگتىڭ ايرىقشا نۇسقاۋىنا سايكەس، سۇر جورعاسى ەرىپ كەلە جاتقان: ول جاڭا جىبەك ابزەلمەن جانە ەسەك اتاعىنا لايىق اشەكەيلەرمەن جابدىقتالعان بولاتىن. سانچو ەسەگىنە دەمىل-دەمىل كوز تاستاپ قويىپ وتىردى، ونىڭ وزىمەن بىرگە كەلە جاتقانى جۇرەگىن قۋانىشقا تولتىرعانى سونداي، ءتىپتى گەرمان يمپەراتورىمەن دە ورىن ايىرباستاماس ەدى. گەرسوگپەن جانە گەرسوگينيامەن قوشتاساردا سانچو ولاردى قولىنان ءسۇيدى، سوسىن مىرزاسىنان باتا بەرۋىن ءوتىندى، اناۋ كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ باتا بەردى، سانچو بولسا ونى جىلاپ جىبەرۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرىپ تىڭدادى.
ال، ەندى مەيىربان سانچونى جونىمەن قويا بەر، قۇرمەتتى وقىرمان، جانە وعان ءسات ساپار تىلە، — جاڭا قىزمەتىندە ونىڭ ءوزىن قالاي ۇستاعانىن بىلگەن كەزىڭدە سەن ءالى تالاي راقاتتانا كۇلەتىن بولاسىڭ، ال ازىرشە سول كۇنى تۇندە ونىڭ قوجايىنى قانداي كەپكە تاپ بولعانىن ءبىل: ىشەك-سىلەڭ قاتا كۇلە قويماساڭ دا، قۇرىعاندا، مارتىشكا قۇساپ ءتىسىڭدى اقسيتارىڭ حاق، ويتكەنى دون كيحوتتىڭ باستان كەشكەن بۇل جاعدايى تەك تاڭىرقاۋعا نەمەسە كۇلۋگە عانا لايىق. توق ەتەرىن ايتقاندا، حيكايادا ودان ءارى بىلاي دەلىنەدى: سانچو اتتانىپ كەتكەن بويدا-اق دون كيحوتتىڭ جالعىزدىقتان كوڭىلى جابىرقاپ سالا بەردى، ەگەر ىقتيارى بولسا، سانچونىڭ قىزمەتكە تاعايىندالۋى جايىنداعى بۇيرىقتىڭ كۇشىن جويىپ، ونى گۋبەرناتورلىقتان ايىرار ەدى. ونىڭ كوڭىلى ءپاس ەكەنىن گەرسوگينيا بايقاپ قالىپ، سەبەبىن سۇرادى؛ ەگەر سانچودان قول ءۇزىپ قالعاندىعىنان قاپالى بولسا، قامال-سارايدا قىزمەتشىلەر، دۋەنيالار مەن كۇتۋشى قىزداردىڭ كوپ ەكەنىن، ولار مۇنىڭ كەز-كەلگەن تىلەگىن ورىندايتىنىن ايتتى.
— سانچونىڭ جوقتىعىن سەزىنىپ تۇرعانىم راس، سەنورا، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — ءبىراق مۇڭعا باتۋىمنىڭ نەگىزگى سەبەبى باسقادا؛ ماعان جاساپ جاتقان سانسىز كوپ جاقسىلىعىڭىزدى وزىمە دەگەن قۇرمەتىڭىزدىڭ بەلگىسى رەتىندە قابىلدايمىن جانە سولاي باعالايمىن دا، ال ەندى باسقاداي ماسەلەلەرگە كەلسەك، جاتىن بولمەمدە وزىمە ءوزىم قىزمەت كورسەتۋىمە رۇقسات ەتۋىڭىزدى جانە كەلىسىم بەرۋىڭىزدى سۇرايمىن.
— اۋرە بوپ نەعىلاسىز، سەنور دون كيحوت، — دەدى گەرسوگينيا، — سىزگە گۇلدەي اسەم ءتورت قىز قىزمەت كورسەتەتىن بولادى.
— ماعان ولار گۇل سياقتى ەمەس، جۇرەكتى جارالايتىن تىكەنەك سەكىلدى بوپ كورىنەدى، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — ولار دا، سولار سەكىلدى باسقا بىرەۋلەر دە، جاتىن بولمەمە ەشقاشان ەشقانداي سەبەپپەن كىرە المايدى. ەگەردە، جوعارى مارتەبەلىم، بۇعان لايىقتى بولماعانىما قاراماي، باسىما بار جاقسىلىقتى ۇيىپ-توگە بەرگىڭىز كەلسە، ماعان ەسىگىمدى جاۋىپ الىپ وزىمە ءوزىم كۇتىم جاساپ، قىزمەت كورسەتۋىمە رۇقسات ەتىڭىز، قۇشتارلىعىم مەن پاكتىگىمنىڭ ەكى اراسىنا تاس قابىرعا تۇرعىزۋعا رۇقسات ەتىڭىز، — وزىمە كورسەتىپ جاتقان وسىناۋ ىزەتتىلىگىڭىزدىڭ سالدارىنان قالىپتاسقان داعدىما ساتقىندىق جاساعىم كەلمەيدى. قىسقاسى، ءوزىمدى بىرەۋدىڭ شەشىندىرۋىنە كەلىسىم بەرگەنشە، كيىمشەڭ ۇيقتاعانىم جاقسى.
— و نە دەگەنىڭىز، و نە دەگەنىڭىز، سەنور دون كيحوت! — دەدى گەرسوگينيا. — انت ەتەيىن سىزگە، جاتىن بولمەڭىزگە قىز تۇگىل، شىبىن كىرمەيتىن بولادى: سەنور دون كيحوتتىڭ سىپايىلىعىن سىيلامايتىنداي تەرىس تاربيە كورگەن ادام ەمەسپىن، — مەنىڭ تۇسىنىگىمشە، وزىڭىزگە ءتان كوپتەگەن ىزگى قاسيەتتىڭ ىشىندە، اسىرەسە پاكتىگىڭىز سىزگە ايرىقشا جاراسادى. ءوز ىقتيارىڭىز بويىنشا جانە قاشان، قاي كەزدە زاۋقىڭىز سوقسا، سوندا، وڭاشا وتىرىپ شەشىنۋىڭىزگە دە، كيىنۋىڭىزگە دە ەرىكتىسىز، — ەشكىم سىزگە بوگەت جاسامايدى: ەسىكتى كىلتتەپ الىپ ۇيقتايتىندارعا جانە الدەبىر تابيعي مۇقتاجدىعى ونى اشۋعا ءماجبۇر ەتكەنىن جاقتىرمايتىندارعا قاجەت بوپ قالاتىن ساۋىتتاردى دا ءوز بولمەڭىزدەن تاباسىز. اتاقتى دۋلسينەيا توبوسسكايا مىڭ عاسىر جاساعاي، داڭقى كۇللى الەمگە جايىلعاي، ويتكەنى ول وزىنە مىناداي كوزسىز باتىر، مىناداي پاك رىسار عاشىق بولۋ قۇرمەتىنە يە بولدى عوي، سونداي-اق وسىناۋ سەنورامىزدىڭ عاجايىپ سۇلۋلىعىنا الەم قايتادان سۇقتانا قاراپ، ءسۇيسىنۋى ءۇشىن گۋبەرناتورىمىز سانچو پانسانىڭ ءوزىن-وزى شىقپىرتۋدى تەزىرەك ءتامامداۋىنا جارىلقاۋشى جاراتقان يەمىز قامقور بولعاي!
دون كيحوت بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ءسوزىڭىزدى تىڭداپ وتىرعان ادام ونى كىمنىڭ ايتىپ تۇرعانىن بىردەن بىلەر ەدى، ويتكەنى ىزگى نيەتتى سەنورانىڭ اۋزىنان ناشار ءسوز شىقپاۋعا ءتيىس جانە ءسىزدىڭ، جوعارى مارتەبەلىم، ماقتاۋىڭىز دۋلسينەياعا الەمنىڭ ەڭ ءدىلمار شەشەندەرىنىڭ دارىپتەۋىنەن دە گورى كوبىرەك باقىت پەن داڭق اكەلەدى.
— بوپتى وندا، سەنور دون كيحوت، — دەدى گەرسوگينيا، — ال ەندى ءقازىر كەشكى اسقا بارايىق: گەرسوگ ءبىزدى كۇتىپ تە قالعان شىعار. بارىپ تاماق ىشەيىك، مەيىربان مىرزا، سوسىن ەرتەرەك جاتىپ ۇيقتاۋىڭىزعا بولادى: كاندايياعا جاساعان كەشەگى ساياحاتىڭىز اجەپتاۋىر ۇزاققا سوزىلدى عوي، شاماسى شارشاڭقىراپ تا قالعان شىعارسىز.
— شارشاعان دانەڭەم جوق، سەنورا، — دەدى دون كيحوت كەلىسىڭكىرەمەي. — شىن ءسوزىم، جوعارى مارتەبەلىم، كلاۆيلەنو سەكىلدى سونشالىقتى جۋاس، اياعىن سونشالىقتى ءبىرقالىپتى الاتىن جانۋارعا ءومىرى ەشقاشان وتىرىپ كورمەگەم، — مۇنداي جەلاياق ءارى اسىل تۋعان ءمىنىس اتىمەن قوش ايتىسۋعا جانە ونى سەبەپسىزدەن-سەبەپسىز ورتەپ جىبەرۋگە بالەقۇماردى نە يتەرمەلەگەنىن تۇسىنبەيمىن.
— مەنىڭ ويىمشا، — دەدى گەرسوگينيا، — بالەقۇمار، شاماسى، ءۇشفالديدى، ونىڭ قۇربىلارىن جانە باسقا دا ادامداردى قايعىعا باتىرعانىنا، سول سياقتى، سيقىرشى ءارى كوز بايلاۋشى رەتىندە نە قيلى زۇلىمدىق جاساعانىنا وكىنىش ءبىلدىرىپ، تاۋبەگە كەلسە كەرەك، ءسويتىپ كاسىبي قۇرالدارىنىڭ كوزىن قۇرتپاق بولعان ول، ەڭ اۋەلى نەگىزگى قۇرالى — وزىنە ءبىر ءسات مىگىر تاپتىرماي ءبىر ەلدەن ەكىنشى ەلگە ۇشىرتىپ الىپ بارىپ، الىپ كەلىپ جۇرگەن كلاۆيلەنونى ورتەپ جىبەرسە كەرەك، ال كلاۆيلەنونىڭ ك ۇلى مەن بالەقۇماردىڭ ولجا ەسەبىنە جاتقىزۋعا بولاتىن ماداقناماسى داڭقتى لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ەرلىك ىستەرىنىڭ ماڭگىلىك ەسكەرتكىشى بوپ قالا بەرەدى.
دون كيحوت گەرسوگينياعا تاعى دا العىس جاۋدىردى، سوسىن كەشكى اسىن ءىشىپ، جالعىز ءوزى جاتىن بولمەسىنە كەتتى، كەتەرىندە وزىنە قىزمەت كورسەتۋگە ەشكىمدى جىبەرمەۋدى ەكىنشى مارتە ءوتىندى، — جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەياعا پاكتىگىن ساقتاۋ جونىندە بەرگەن سەرتىن بۇزۋعا الدەنەندەي ءبىر كەزدەيسوقتىق تۇرتكى بوپ، ءوزىن سوعان ءماجبۇر ەتىپ جۇرە مە دەگەن وي ونى كەرەمەت قاتتى ۇرەيلەندىرىپ تۇرعان، ويتكەنى كەزبە رىسارلاردىڭ بەتكە ۇستارى ءھام شارايناسى ءاماديستىڭ ىزگى قاسيەتتەرى ونىڭ ساناسىنا قايتا وشپەستەي بوپ سىڭگەن ەدى. ول ەسىگىن ىشتەن كىلتتەپ الدى دا، قوس بالاۋىز شىراقتىڭ جارىعىندا شەشىندى، ال اياق كيىمىن شەشىپ جاتقان كەزدە ەستىلگەن (نەتكەن قيسىنسىز قىرسىق!)، كۇرسىنىسكە ۇقساس نەمەسە كىرشىكسىز تاربيەسىنە كولەڭكە تۇسىرەرلىك باسقاداي بىردەڭەگە ۇقساس دىبىستى شىعارعان ونىڭ ءوزى ەمەس-تى، بۇل دىبىس شۇلىعىنىڭ ويدا جوقتا جيىرما شاقتى ىلمەگى بىردەن تارقاتىلىپ كەتۋى سالدارىنان شىققان-دى، ءسويتىپ شۇلىعى تەرەزە تورىنا ۇقسادى دا قالدى. مەيىربان سەنورىمىز بۇعان قاتتى قاپالاندى: ول ءقازىر جاسىل ءتۇستى جىبەك ءجىپتىڭ ءبىر ساباعىنا ءبىر ۋنسيا كۇمىس بەرە سالۋعا ءازىر ەدى، جاسىل ءتۇستى دەپ تۇرمىن — سەبەبى، شۇلىعى جاسىل بولاتىن.
وسى ارادا بەن-ينحالي بىلاي دەپ ساڭق ەتە تۇسەدى:
“بەۋ، كەدەيلىك، كەدەيلىك! كوردوۆالىق ۇلى اقىننىڭ ءوزىڭ جايىندا:
قاسيەتتى دە قادىرىنە ەشكىم جەتپەگەن سىي، —
دەۋىنە نە تۇرتكى بولعانىن بىلمەيمىن.
مەن ءوزىم ماۆر بولسام دا حريستياندارمەن ارالاس-قۇرالاس جۇرگەندىكتەن، اۋليەلىك دەگەننىڭ قايىرىمدىلىق، بوي ۇسىنۋ، سەنىم، تاۋبەگە كەلۋ جانە كەدەيلىك سەكىلدى ەرەكشەلىكتەردىڭ جيىنتىعىنان تۇراتىنىن جاقسى بىلەم، ايتسە دە كەدەيلىكتەن كوڭىل حوشىن تاباتىن ادام كوپ سيپاتىندا قۇدايعا ۇقساس بولۋعا ءتيىس دەپ ەسەپتەيمىن، ەگەر بۇل تەك دانىشپان اۋليەلەردىڭ ءبىرى ايتىپ كەتكەن كەدەيلىكتىڭ ءتۇرى بوپ جۇرمەسە، ال اتالمىش كەدەيلىكتىڭ سىڭايى: “بۇل دۇنيەنىڭ قىزىعىن كورىپ جۇرگەندەر ول قىزىقتى كورمەي جۇرگەندەر سەكىلدى بولماق”، ياعني رۋحاني قايىرشىلىق دەيتىن نارسە. ءاي، سەن، كەدەيلىكتىڭ ەكىنشى ءتۇرى (ءقازىر سەن جايىندا ايتىپ وتىرمىن)! نەگە عانا سەن ءوز قۇرباندىعىڭ ەتىپ كوبىنەسە يدالگولار مەن باسقا دا تەكتى تۇقىمنان شىققان جانداردى تاڭداپ الاسىڭ وسى؟ نەگە عانا سەن ولاردى اياق كيىمىن كۇيە جاعىپ تازارتۋعا جانە جىبەكتەن، قىلدان، اينەكتەن ىستەلگەن ءارقيلى ىلگەك تاعىلعان كيىم كيۋگە ءماجبۇر ەتەسىڭ؟ نەگە ولاردىڭ جاعالارى قاتپارلى بولماي، كوبىنە-كوپ تەگىس بوپ كەلەدى؟”
وسى ايتىلعاننان كراحمال مەن قاتپارلى جاعالاردىڭ ەرتە زاماننان قولدانىستا كەلە جاتقانى اڭعارىلىپ تۇر.
بەن-ينحالي ءسوزىن ساباقتايدى: “ۇيىندە ونى-مۇنىمەن جۇرەك جالعاپ، كوشەگە شىققان سوڭ ماڭعاز دا پاڭ كەيىپكە ەنىپ، ەكىجۇزدىلەنىپ ماسۋەكپەن ءتىسىن شۇقىپ تۇراتىن دۆوريان قانداي بەيشارا — ويتكەنى ول ءتىسىن شۇقۋعا مۇقتاجدىق تۋاتىنداي تۇك ەشتەڭە جەمەگەن ەدى عوي! سونداي-اق، مەنىڭشە، ارلانعىش تا نامىسقوي، شاركەيىنىڭ جاماۋى بارىن، قالپاعىنىڭ تەردەن جىلتىراپ كەتكەنىن، جامىلعىسىنىڭ جىرىمدالعانىن جانە قارنىنىڭ شۇرىلداپ تۇرعانىن جۇرت انادايدان بايقاپ تۇر-اۋ دەپ قىپىلىقتايتىندار دا — بەيشارا!”
تارقاتىلعان ىلمەكتەر دون كيحوتتى وسىنداي ويعا جەتەلەگەن ەدى، الايدا سانچونىڭ جولعا كيەتىن ەتىگىن وزىنە قالدىرىپ كەتكەنىن كورىپ كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى دە، ەرتەڭىنە سونى كيۋدى ۇيعاردى. اقىرى ول قامكوڭىل دە قاپالى كۇيدە توسەگىنە جاتتى: بۇعان، بىرىنشىدەن، سانچونىڭ قاسىندا جوقتىعى، ەكىنشىدەن، شۇلىققا قاتىستى كولدەنەڭ ۇشىراسقان قىرسىق اسەرىن تيگىزگەن-دى؛ ول شۇلىعىن وزگە ءتۇستى جىبەكپەن جاماپ الۋعا دا دايىن بولاتىن، راس، بۇل كەدەيلەنگەن يدالگو باستان كەشەر قورلىقتىڭ ەڭ سوڭعى ساتىلارىنىڭ ءبىرى بوپ شىعار ەدى. ول شىراقتاردى ءوشىردى، ءبىراق بولمە ءىشى قاپىرىق بولعاندىقتان كوز ىلىندىرە المادى؛ اقىرى تۇرىپ، ادەمى باققا قارايتىن، تەمىر تور تۇتىلعان تەرەزەنى ءسال اشىپ قويدى؛ تەرەزەنى اشقان وعان باقتا بىرەۋلەر سەرۋەندەپ جۇرگەندەي كورىندى، سوزدەرىن دە قۇلاعى شالعانداي بولدى. ەلەگىزىپ قالدى. سول كەز باقتاعىلار داۋىسىن كوتەرە سويلەپ كەتتى دە، بىرەۋدىڭ بىلاي دەگەنى انىق ەستىلدى:
— ءان ايت دەپ جالىنبا ماعان، ەمەرەنسيا! قامال-سارايىمىزعا كەلىپ تۇسكەن مىنا جولاۋشىنى العاش كوزىم شالعان ساتتەن بەرى ءان سالۋدى ءبىرجولا قويعانىمدى، تەك قانا جىلايتىنىمدى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي. ونىڭ ۇستىنە حانىمىمىز دا قۇس ۇيقىلى، ءبىزدى مىنا ارادان كورىپ قالسا ماسقارامىز شىعار. ءتىپتى حانىم ۇيقىسىنان ويانباعان كۇندە دە، ءبارىبىر، مىنا جاڭادان پايدا بولعان ەنەي ۇيقتاپ جاتسا، ىقىلاس قويىپ تىڭداماسا، وندا ءان سالعانىمدا قانداي ءمان بار، — ول ءوزى، شاماسى، ءبىزدىڭ جاققا مەنى مازاق ەتۋ ءۇشىن كەلگەن عوي دەيمىن.
— قورىقپاشى، كۇنىم التيسيدورا، — دەپ جاۋاپ قاتتى بىرەۋ وعان، — گەرسوگينيا دا، قامال-سارايداعى باسقا ادامدار دا، البەتتە، ۇيقتاپ جاتىر، — تەك سەنىڭ جۇرەگىڭنىڭ ءامىرشىسى، كوڭىلىڭنىڭ قۋانىشى عانا وياۋ: جاڭا ماعان جاتىن بولمەسىنىڭ تور تۇتىلعان تەرەزەسى اشىلعانداي كورىندى، ەندەشە، ونىڭ وياۋ ەكەنى انىق. ارفانىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن، بالداي ءتاتتى باياۋ داۋىسپەن ايتا بەر ءانىڭدى، بايعۇسىم، ەگەر گەرسوگينيا ەستىپ قالسا، بولمە قاپىرىق دەي سالارمىز.
— مەن ودان قورقىپ تۇرعانىم جوق، ەمەرەنسيا، — دەپ جاۋاپ قاتتى التيسيدورا، — سالعان ءانىم جۇرەگىمنىڭ سىرىن اڭعارتىپ قويا ما دەپ، ماحابباتتىڭ ەس كەتىرەر كەرەمەت سيقىرىن باستان كەشپەگەندەر مەنى جەڭىلتەك، ەركەتوتاي بىرەۋ دەپ ويلاپ جۇرە مە دەپ قاۋىپتەنەم. ءجا، ەندى نە بولسا ول بولسىن: جۇرەگىم كۇيگەنشە، بەتىم كۇيسىن.
ىلە ارفانىڭ سىڭعىرلاعان اسەم سازى ەسىلدى. بۇل دىبىستى ەستىگەندە دون كيحوت سەلك ەتە قالدى، ويتكەنى ءدال وسى جاعداياتتان اۋمايتىن: تەرەزەلەر، تور تۇتىلعان جاقتاۋلار، باقتار، مۋزىكا، عاشىقتىعىن ايتۋ مەن ەسىنەن تانىپ، تالىپ قالۋعا تولى شىتىرمان وقيعالار ويىنا ساپ ەتە تۇسكەن-دى — مۇنىڭ ءبارىن ول كىمدى دە بولسىن ەسىنەن تاندىرا الاتىن رىسارلىق رومانداردان وقىپ، كوڭىلىنە توقىعان ەدى. سول جەردە ول گەرسوگينيانىڭ كۇتۋشى قىزدارىنىڭ ءبىرى وزىنە عاشىق بوپ قالعان ەكەن، الايدا قىزعا ءتان ۇيالشاقتىق سالدارىنان ىنتىزارلىعىن بىلدىرە الماي ءجۇر ەكەن دەپ ءتۇيدى، ءسويتتى دە، ەلتىپ كەتەرمىن دەپ قورقىپ، قايتسە دە تاباندى بولۋعا وزىنە-وزى ويشا ءسوز بەردى؛ بار جان-تانىمەن سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ قامقورلىعىنا بەرىلگەن ول، الايدا، ءاندى تىڭداۋعا تاۋەكەل ەتتى، ءسويتىپ، بار ەكەنىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن وتىرىك جوتكىرىنىپ قويدى، بۇل بيكەشتەردى قاتتى قۋانتتى: ويتكەنى، ولارعا كەرەگى دە دون كيحوتتىڭ تىڭداعانى بولاتىن. سونىمەن، ارفاسىنىڭ كۇيىن كەلتىرىپ، بىرنەشە اككوردتى العان التيسيدورا مىنا رومانستى اندەتە جونەلدى:
سەن گوللاندتىق اقجايمادا،
كۇن باتقاننان تاڭ اتقانشا
ءتاتتى ۇيقىمەن ماناۋراپ،
جىلى توسەكتە جاتقان جان؛
سەن، جاۋجۇرەك ۇلى لامانچانىڭ،
رىسارلىقتىڭ كوركى مەن ماقتانىشى،
ارابيانىڭ بار قازىناسىنان
عاجاپسىڭ ءارى قىمباتسىڭ!
تاعدىردان قاتتى تەپەرىش كورگەن،
سۇلۋ قىزدىڭ تىڭدا زارىن.
ويتكەنى جانىن قۋراتىپ جىبەردى
جانارىڭنىڭ وت-جالىنى.
ەسىل-دەرتىڭ داڭققا جەتۋ،
باسقاعا تەك اكەلەسىڭ قايعى:
جارالايسىڭ سەن ولاردى،
ال جازار ەمىن ايتپايسىڭ.
باتىل جىگىت! جاۋاپ بەر ماعان:
اڭىزاق جايلاعان ليۆيادا ما،
الدە قۇنارسىز حاكادا ما،
قاي جەردە تۋدىڭ سورىما؟
جاس كەزىڭدە سەنى جىلاندار
اسىراپ، باعىپ-قاعىپ پا ەدى،
الدە سەنى نۋ جىنىس پەن
جابىرقاۋ جارتاس ءوسىردى مە؟
ءيا، ماقتانارلىق ءجونى بار ەكەن
سىلقىم بيكەش دۋلسينەيانىڭ،
وسىنداي راقىمسىز جولبارىستى
جۋاسىتتىم ءوزىم دەپ.
ارلانسا مەن پيسۋەرگا،
مانسانارەس پەن ەرىكتى تاحو،
ەنارەس پەن حاراما دا
بۇل ەرلىكتى دارىپتەسىن ماڭگى!
وسىنداي شىن باقىتتى قىزبەن
تاعدىر-تالاي الماستىرۋ ءۇشىن،
بەلدەمشەمدى ءادىبى التىن،
بەرۋدەن دە باس تارتپاس ەم.
اھ، جاتار ما ەدى قۇشاعىڭدا
ءيا بولماسا قاسىڭدا جاي تەك،
جانە باسىڭدى سەنىڭ قاراپ،
جاندىكتەردەن تازالاپ!
ونداي باقىت قايدا بىزگە
ءبىراق، تىم قۇرىعاندا، ماعان
اياعىڭدى ۋقالاتساڭ،
سوعان دا رازى بولار ەم.
سول ءۇشىن سىيلىققا مەنەن
الار ەدىڭ قانشا كويلەك،
تاراقتار مەن اتلاس شالبار
جانە دە ءساندى شۇلىقتاردى!
وعان قوسا، عالامات ىنجۋلەردى،
اسا باعالى ءارى سۇرىپتالعان،
ادەمىلىگى مەن ىرىلىگى ءۇشىن
"سيرەك" دەپ اتايتىنداردى!
لامانچالىق نەرون-ay، ايتشى،
ءوز قولىڭمەن قويعان ورتىڭە،
تارپەي جارتاسىنان قىزىقتاپ،
قاشانعى قاراپ تۇرماقسىڭ سەن؟
وتىرىك ايتسام، قۇداي كۋا،
ءبۇلدىرشىن قىزبىن مەن ءالى:
ون بەسكە دە تولعام جوق،
جارتى جىلداي ۋاقىت بار وعان.
سىمباتىمدا ءمىن جوق مەنىڭ،
اقساق-توقساق، مايماق ەمەن؛
لالاگۇلدەن دە اسەم بۇرىمىم،
جۇرسەم جاتار شۇباتىلىپ جەردە.
جايىن اۋىزداۋ بولسام دا ءوزىم،
تاڭقى تاناۋلاۋ كورىنسەم دە،
قوس قاتارى توپازداي ءتىسىمنىڭ
ءتۇر بەرەدى ماعان عاجاپ.
داۋىسىم سونداي سۇيكىمدى مەنىڭ،
ءوزىڭ دە ەستىپ تۇرسىڭ عوي ونى؛
ال، بويىم، اشىعىن ايتسام،
ورتادان ءسال تومەندەۋ عانا.
جەبەگە ۇقساس جانارىڭ سەنىڭ
سۇلۋلىعىن جارالاعان بەيباق،
وسى قامال-سارايدا تۇرام،
التيسيدورا بولادى نىسپىم.
ماحابباتتان جارالى بولعان التيسيدورانىڭ ءانى وسىمەن ءتامام بولدى، ءبىراق ونىڭ نازارى اۋعان جاننىڭ، دون كيحوتتىڭ، ازاپتى ساتتەرى باستالدى؛ اۋىر كۇرسىنىپ العان ول وزىنە-وزى بىلاي دەدى: “اپىراي، كوزى تۇسكەن قىزدىڭ ءبارى قولما-قول عاشىق بولا قالاتىن مەن نەتكەن باقىتسىز كەزبە رىسار ەدىم؟.. اپىراي، جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ تاعدىرى الابوتەن ادالدىعىمنىڭ راقاتىن ءبىر ءوزى ەمىن-ەركىن كورە المايتىنداي سونشالىقتى قاسىرەتتى مە ەدى؟ ايتىڭدارشى، سەندەرگە ودان، كوروليەۆادان، نە كەرەك وسى؟ نەگە ونىڭ، يمپەراتريسانىڭ، قىر سوڭىنان قالمايسىڭدار سەندەر؟ ون ءتورت پەن ون بەستىڭ ارالىعىنداعى قىزدار، نەگە عانا وسىنشا قينايسىڭدار ونى؟ جايىنا قالدىرساڭدارشى ول بايعۇستى، جۇرەگىمدى بيلەپ-توستەۋگە ەرىك بەرىپ، جانىمدى قولىنا تاپسىرعان امۋردىڭ سىيى ءۇشىن شات-شادىمان قۋانىشقا بولەنىپ، جان راقاتىن تاۋىپ، ماقتانىشتان ماسايراپ ءجۇرسىن دە ول. سوزىمە قۇلاق سالىڭدار، وزىمە ولەردەي عاشىق قيساپسىز جاننىڭ ءبارى: تەك جالعىز دۋلسينەيا ءۇشىن عانا مەن جۇمساق قامىر جانە بادامنان جاسالعان ءبالىشپىن، ال باسقالار ءۇشىن — شاقپاق تاسپىن؛ ول ءۇشىن — بالمىن، سەندەر ءۇشىن — الوەمىن؛ ماعان تەك جالعىز دۋلسينەيا عانا سۇيكىمدى، اقىلدى، پاك، نازىك جانە اسىل تەكتى، ال باسقالاردىڭ ءبارى — ۇسقىنسىز، اقىلسىز، جەڭىلتەك جانە تەكسىز، تابيعات مەنى الدەنەندەي باسقا ايەلگە ەمەس، تەك سوعان عانا تيەسىلى بولۋ ءۇشىن دۇنيەگە اكەلدى. التيسيدورا جىلاسىن، ءان شىرقاسىن مەيلى، ال جادىلانعان ماۆردىڭ قامال-سارايىنداعى انە ءبىر حانىم، — سونىڭ قىرسىعىنان تاياققا دا جىعىلعام، — قايعىعا باتسىن مەيلى، ءبارىبىر، قايتكەن كۇندە دە، مەن تەك دۋلسينەياعا عانا تيەسىلى بولۋعا ءتيىسپىن، سوندىقتان الەمدەگى كۇللى سيقىرشىلىق ايلا-امالعا قاساقانا تازا، ىزگى نيەتتى جانە پاك كۇيىمدە قالا بەرەم”.
سول ارادا ول تەرەزەنى تارس ەتكىزىپ جاۋىپ جىبەردى دە، قۇددى ءبىر ۇلكەن باقىتسىزدىققا تاپ بولعانداي قاپالى دا كۇيىنىشتى كەيىپتە توسەگىنە كەلىپ جاتتى؛ ەندى ءبىز ونى وسى ارادا قالدىرا تۇرامىز، ويتكەنى ءبىزدى گۋبەرناتورلىعى جولىندا ايتۋلى قادام جاساۋعا نيەتتەنگەن سۇڭعىلا سانچو پانسا وزىنە شاقىرىپ جاتىر.
XLY تاراۋ
سۇڭعىلا سانچو پانسانىڭ ارال بيلىگىن قولىنا قالاي العانى جانە ونى قالاي باسقارا باستاعانى جايىندا.
بەۋ، انتيپودتاردىڭ ەجەلگى شولعىنشىسى، دۇنيە جۇزىلىك الاۋ، اسپاننىڭ جانارى، سۇيكىمدى قۇمىرا اينالدىرعىش، مىنا جاقتا — تيمبريي، انا جاقتا — فەب، بىرەۋلەر ءۇشىن — مەرگەن، ەكىنشىلەر ءۇشىن — دارىگەر، پوەزيانىڭ اتاسى، مۋزىكانىڭ اكەسى، سەن، ماڭگى باقي تەك جوعارى ورلەۋمەن عانا بولاتىن، كوزىمىزگە سولاي كورىنگەنمەن، ەشقاشان باتپايتىن اسپان شىراعى! بەۋ، ءوز جاردەمىڭنىڭ ارقاسىندا ادامنان ادام جارالاتىن قاسيەتتى كۇن، ساعان جالبارىنام مەن! سۇڭعىلا سانچو پانسانىڭ ەل باسقارۋ تاريحىن العاشقى ادىمىنان باستاپ ەگجەي-تەگجەيلى قاراستىرۋىما قامقورلىق جاسا، اقىل-پاراساتىما جارىق ساۋلەڭدى توك دەپ جالبارىنام ساعان، ويتكەنى سەن قولداۋ كورسەتپەسەڭ ءوزىمدى سۇلەسوق، قاۋقارسىز جانە قولايسىز سەزىنەم.
سونىمەن، سانچو بارلىق نوكەرىن ەرتىپ، مىڭعا جۋىق تۇرعىنى بار، گەرسوگتىڭ ءتاۋىر يەلىكتەرىنىڭ ءبىرى بوپ تابىلاتىن قالاشىققا كەلىپ جەتتى. سانچو پانساعا ارالدىڭ باراتاريا دەپ اتالاتىنى ءمالىم ەتىلدى: بۇل اتاۋ قالاشىقتىڭ اتىنا بايلانىستى پايدا بولۋى مۇمكىن، بالكىم، ءتىپتى گۋبەرناتورلىقتىڭ سانچو پانساعا ارزانعا تۇسكەنىن دە مەڭزەپ تۇرعان شىعار. گۋبەرناتور نوكەرىمەن بىرگە قالانى اينالدىرا قورشاعان تاس قابىرعانىڭ قاقپاسىنا جاقىنداعاندا قارسى الدىنان قۇشاق جايىپ جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى شىقتى، قوڭىراۋلار قاڭعىرلادى، شات-شادىمان، ءماز-مايرام تۇرعىندار سانچونى زور سالتاناتپەن سوبورعا الىپ باردى، سول جەردە ىرزاشىلىق ۋاعىزى وقىلدى، ودان سوڭ كۇلكىگە قارىق قىلار راسىمدەر ارقىلى وعان قالانىڭ كىلتى تابىس ەتىلىپ، ول باراتاريا ارالىنىڭ ومىرلىك گۋبەرناتورى بوپ جاريالاندى. جاڭا گۋبەرناتوردىڭ كيىمى، ساقالى، قاباقتاي قارىنى مەن تاپەلتەك بويى كىلتيپان نەدە ەكەنىن بىلمەيتىن ادامداردى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار، بۇدان جاقسى حاباردار جانداردى دا، — ال مۇندايلار وتە كوپ بولاتىن، — قايران قالدىردى. اقىرى ولار سانچو پانسانى سوبوردان سوت پالاتاسىنا ەرتىپ كەلىپ، كرەسلوعا جايعاستىردى؛ سول ارادا گەرسوگتىڭ ءۇي باسقارۋشىسى بىلاي دەدى:
— ءبىزدىڭ ارالدا، سەنور گۋبەرناتور، ەرتەدەن كەلە جاتقان مىناداي ءداستۇر بار: وسىناۋ اتاقتى ارالعا بيلىك جۇرگىزۋگە كەلگەن ادامعا اجەپتاۋىر كۇردەلى ءارى قيىنعا سوعاتىن ءتۇرلى سۇراق قويىلادى، ايتسە دە اناۋ بۇعان جاۋاپ قايتارۋعا مىندەتتى، قالا تۇرعىندارى سول جاۋاپقا قاراپ جاڭا گۋبەرناتوردىڭ پاراسات-پايىمى تۋراسىندا وزىندىك تۇجىرىم جاسايدى: كەلگەنىنە قۋانادى نەمەسە، كەرىسىنشە، جابىعىپ قالادى.
ءۇي باسقارۋشى وسىنى ايتىپ تۇرعان كەزدە سانچو كرەسلونىڭ قارسى بەتىندەگى قابىرعاعا ۇلكەن ارىپتەرمەن بەدەرلەنگەن ۇزىن-شۇباق جازباعا تەسىلە قاراۋمەن بولعان؛ ءبىراق ءوزى ءارىپ تانىمايتىندىقتان وندا نە شيمايلانعانىن سۇرادى. وعان مىناداي جاۋاپ قايتارىلدى:
— سەنور! وندا ءسىزدىڭ، جوعارى مارتەبەلىم، ارالعا يەلىك ەتۋگە ىرزاشىلىق بىلدىرگەن كۇنىڭىز جازىلىپ قويىلعان، جازبادا: “بۇگىن، بالەنىنشى جىلدىڭ تۇگەنىنشى ايى مەن كۇنىندە، سەنور دون سانچو پانسا وسى ارالعا بيلىك جۇرگىزۋگە كىرىستى، ءومىر جاسى ۇزاق بولعاي”، دەلىنگەن.
— دون سانچو پانسا دەگەندەرى كىم سوندا؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
— ءسىز، جوعارى مارتەبەلىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى ءۇي باسقارۋشى، — مىنا كرەسلودا شالجيىپ وتىرعان ادامنان باسقا ەشقانداي پانسا ءبىزدىڭ ارالعا كەلگەن جوق.
— ەندەشە، ەسىڭدە بولسىن، باۋىرىم، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — مەن دون ەمەسپىن جانە تۇقىمىمدا دا ەشكىم دون بولعان ەمەس: مەنى جاي انشەيىن سانچو پانسا دەپ اتايدى، اكەمنىڭ دە ەسىمى سانچو-تۇعىن، اتام دا سانچو ەدى جانە ءبارى دە، ەشقانداي دون-مونسىز-اق، پانسا بولاتىن. بايقاۋىمشا، ارالدارىڭىزدا دون دەگەندەر كەسەك تاستان دا كوپ سەكىلدى، ءجا، كورە جاتارمىز، قۇداي ويىمدى قۇپ كورسە جانە مۇندا قۇرىعاندا بىرنەشە كۇن گۋبەرناتورلىق ەتسەم، بۇل دون دەگەندەرىڭنىڭ باسىنا سۋ قۇيارمىن: ولار مۇندا قاپتاپ جۇرگەندىكتەن ماساداي ىزىڭداپ جۇرتتىڭ ءبارىن ىعىر قىلعان شىعار. ال، ەندى، سەنور ءۇي باسقارۋشى، قانە، قويا بەر سۇراقتارىڭدى، مەن بارىنە حال-قادەرىمشە جاۋاپ بەرەم، ال قالا تۇرعىندارى نەعىلادى — جابىعا ما، جابىقپاي ما، ونى وزدەرى ءبىلسىن.
وسى ءسات سوت پالاتاسىنا ەكى ادام كەلىپ كىردى: ءبىرى شارۋا ادامشا كيىنىگەن-دى، ەكىنشىسى تىگىنشىدەي كيىنىپ، قولىنا قايشى ۇستاپ تۇر ەدى؛ ءسوزدى دە سول باستادى:
— سەنور گۋبەرناتور! مىنا شارۋا ەكەۋىمىز سىزگە مىناداي جايعا بايلانىستى كەلىپ تۇرمىز. كەشە وسى جىگىت شەبەرحاناما كەلىپ (ايىپ ساناي كورمەڭىز، مەن تىگىنشى ەدىم جانە، قۇدايعا شۇكىر، ءوز ءىسىمنىڭ شەبەرىمىن)، قولىما شۇعانىڭ شاعىن كەسىندىسىن ۇستاتتى دا: “سەنور! مىنا ماتادان ماعان تەلپەك شىعا ما؟” دەپ سۇرادى. مەن شامالاپ كوردىم دە: “شىعادى”، دەدىم. سول ارادا ول ويلانىپ قالدى، ويلانعاندا، البەتتە، مەنى شۇعاسىنىڭ ءبىر پۇشپاعىن جىمقىرىپ قالعالى تۇر دەپ ۇيعارعانى انىق، — مۇنداي ۇيعارىمعا ول ءوزى سونداي زالىم بولعان سوڭ كەلگەن شىعار نەمەسە تىگىنشىلەر جايىندا تاراعان وسەك-اياڭعا ەرگەن بولار، — ءسويتىپ، بۇل ماعان: بايقاپ كورشى، ەكى تەلپەك شىقپاس پا ەكەن، دەدى. ءوزىم جايىندا قانداي ويدا ەكەنىن تۇسىنە قويدىم. “شىعادى”، دەدىم. بۇل بولسا، ءاۋ باستاعى، ءوزىمدى قورلايتىن ۇيعارىمىنا ورنىعا ءتۇسىپ، تەلپەكتەر سانىن كوبەيتە بەردى، مەن: “شىعادى”، “شىعادى”، دەي بەردىم، نە كەرەك، اقىر اياعىندا بەس تەلپەككە جەتتىك. بۇگىن سولارىن الۋعا كەلدى، مەن بەردىم، ايتسە دە ول ەڭبەگىمە اقى تولەگىسى كەلمەيدى، وعان قوسا، شۇعاسىن قايتارىپ بەرۋىمدى نەمەسە قۇنىن تولەۋىمدى تالاپ ەتەدى.
— ايتىپ تۇرعانى دۇرىس پا مۇنىڭ، باۋىرىم؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
— دۇرىس، سەنور، — دەپ قوشتادى شارۋا، — ءبىراق تەك، تاقسىر، ماعان ارناپ تىككەن تەلپەكتەرىن كورسەتۋگە ءامىر ەتىڭىزشى بۇعان.
— قۋانا-قۋانا كورسەتەم عوي، — دەپ ءتىل قاتتى تىگىنشى.
سول بويدا-اق پلاششىنىڭ قاعا بەرىس قالتارىسىنان ءار ساۋساعىنا ءبىر-بىر تەلپەكتەن كيگىزىلگەن قولىن شىعارىپ:
— مىنا جىگىت تاپسىرىس بەرگەن بەس تەلپەك، مىنە، مىناۋ، قۇدايدىڭ جانە ار-ۇياتىمنىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، شۇعانىڭ بۇدان باسقا ءبىر سۋىرتپاعى دا قالعان جوق مەندە، ەڭبەگىمدى سەح ستارشينالارىنىڭ تورەلىگىنە ۇسىنۋعا دايىنمىن، — دەدى.
تەلپەكتىڭ سانى مەن داۋدىڭ ەرەكشەلىگى سول ارادا تۇرعانداردىڭ ءبارىن كۇلكىگە قارىق قىلدى، سانچو بولسا، ازدى-كەم ويلانىپ العان سوڭ، مىنانى ايتتى:
— مەنىڭشە، بۇل ىسكە بولا باس قاتىرىپ جاتۋىمىزدىڭ قاجەتى جوق: اقىل-پاراسات بەزبەنىنە سالايىق تا، قولما-قول شەشىمىن ايتايىق. مەنىڭ ۇكىمىم مىناداي بولماق: تىگىنشىگە ەڭبەگى ءۇشىن ەشتەڭە تولەنبەسىن، شارۋاعا شۇعاسى قايتارىپ بەرىلمەسىن، تەلپەكتەر تۇرمەدە وتىرعاندارعا تارتۋ ەتىلسىن، وسىمەن ءىس تە ءتامام.
ەگەر مالشىنىڭ شيلانى جايىنداعى ىسكە قاتىستى تومەندەگى ۇكىم جينالعانداردى تاڭ-تاماشا قالدىرسا، مىنا ۇكىم ولاردى كۇلكىگە كەنەلتتى، الايدا ءبارى گۋبەرناتور ۇيعارىمىنا ساي بۇلجىتپاي ورىندالدى. بۇدان سوڭ گۋبەرناتورعا ەكى شال كەلدى؛ ءبىرى قولىنا ادەتتەگى تاياقتىڭ ورنىنا اساتاياق ۇستاپتى، ەشقانداي اساتاياعى جوق ەكىنشىسى بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— سەنور! مىنا ادامعا قارىزعا ون التىن تەڭگە بەرگەم — جالىنىپ سۇراعان سوڭ مەسەلىن قايتارعىم كەلمەگەن، الايدا، سۇراي قالسام سول بويدا تاۋىپ بەرەسىڭ دەگەن شارت قويعام. ۋاقىت ءوتىپ جاتتى، مەن بولسام اقشامدى اكەل دەپ تىقاقتاعان جوقپىن، ويتكەنى وزىمنەن قارىز العان كەزدەگىدەن دە قيىنداۋ جاعدايعا دۋشار ەتەم بە دەپ ويلادىم؛ اقىرى ونىڭ قارىزىنان قۇتىلۋ قاپەرىندە جوق ەكەنىن كورىپ، قۇلاققاعىس ەتە باستادىم، ال مىناۋ قايتارماق تۇگىل، وزىمە بالە جاۋىپ تۇر: ماعان ەشقاشان ون ەسكۋدو قارىزعا بەرگەن جوقسىڭ، دەيدى، ءتىپتى بەرگەن كۇنىڭدە دە، ونى ساعان الدەقاشان وتەگەم، دەيدى. قارىز بەرگەنىمە دە، ونىڭ قايتارعانىنا دا كۋا جوق جانە، جالپى، بۇل ءوزى قارىزىن وتەۋ جايىندا مۇلدەم ويلاماعان ادام عوي. بۇل كىسىدەن، تاقسىر، انت الۋعا بولماس پا ەكەن، ەگەر انت ءىشىپ وتىرىپ اقشاڭدى بەردىم دەسە، وندا تاپ وسى ارادا، جاراتقان يەمىزدىڭ الدىندا، وعان قولما-قول كەشىرىم ەتەر ەدىم.
— ال، سەن بۇعان نە ايتاسىڭ، اسا تاياعى بار قاريا؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
شال وعان بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— سەنور! ونىڭ اتالعان سومانى قارىزعا بەرگەنىن مويىندايمىن، — قولىڭىزداعى جەزلدى ءسال تومەنىرەك ءتۇسىرىڭىزشى، تاقسىر. ەگەر ول انت ىشكەنىمدى قالاپ تۇرسا، وندا وعان قارىزىن راسىندا جانە شىن مانىندە قايتارعانىم جانە تولەگەنىم جونىندە انت ەتەم.
گۋبەرناتور جەزلىن تومەن تۇسىرگەن سوڭ اساتاياعى بار شال بەينە ءبىر اساتاياعى بوگەت جاساپ تۇرعانداي كەيىپ تانىتىپ، ەكىنشى شالدان ونى انت بەرىپ بولعانشا ۇستاي تۇرۋىن ءوتىندى، سوسىن گۋبەرناتور جەزلىندەگى كرەستكە قولىن قويدى دا، ءقازىر ءوندىرىپ الىنعالى جاتقان ون ەسكۋدونىڭ وزىنە شىنىمەن قارىزعا بەرىلگەنىن، ءبىراق بۇل اقشانى قارىز بەرۋشىنىڭ ءوز قولىنا ۇستاتقانىن، ال اناۋ جاڭىلىسىپ، كەيىن اقشاسىن الدەنەشە مارتە تالاپ ەتكەنىن ايتتى. سول ارادا اتى شۋلى گۋبەرناتور قارىز بەرۋشىدەن قارسىلاسىنا قويار قانداي تالابى بارىن سۇرادى؛ ول بورىشكەردىڭ شىندىقتى ايتىپ تۇرعانىندا ەندى زارەدەي كۇمانى جوقتىعىن، ويتكەنى بۇل، قارىز بەرۋشى، ونى ءجونى ءتۇزۋ ادامعا، اق پەيىل حريستيانعا بالايتىنىن، ون ەسكۋدونى وزىنە قاشان جانە قالاي قايتارعانىن، اسىلى، ۇمىتىپ قالعانىن، ەندى قايتىپ ودان ەشتەڭە سۇرامايتىنىن ءمالىم قىلدى. بورىشكەر اساتاياعىن الىپ، باس ءيىپ قۇرمەت كورسەتكەن سوڭ شىعار ەسىككە قاراي بەتتەدى؛ جاۋاپكەردىڭ تۇك ەشتەڭە بولماعانداي سىرتقا شىعىپ بارا جاتقانىن، ال تالاپكەردىڭ وعان موندىباستىقپەن موليە قاراپ قالعانىن كورگەن سانچو باسىن تومەن سالىپ، وڭ قولىنىڭ سۇق ساۋساعىن قاباعى مەن كەڭسىرىگىنە قويعان كۇيى ويعا شومىپ قالدى، ءبىراق كوپ ويلانىپ جاتپاي باسىن كوتەرىپ الدى دا، سوت پالاتاسىنان شىعىپ كەتكەن اساتاياعى بار شالدى قايتارۋعا ءامىر ەتتى. قىزمەتشىلەر شالدى الىپ كەلدى، ول ىشكە كىرگەن بويدا سانچو:
— قانە، اعاتاي، اساتاياعىڭدى بەرە قويشى ماعان، كەرەگى بوپ تۇر، — دەدى.
— بەرگەندە قانداي، سەنور، مىنەكەي الىڭىز، — دەدى شال.
سوسىن اساتاياعىن بەردى. سانچو اساتاياقتى الىپ، ونى ەكىنشى شالدىڭ قولىنا ۇستاتىپ:
— ۇيىڭە قايتا بەر، قارىزىڭ وسىمەن وتەلدى، — دەدى.
— اۋ، بۇل قالاي، سەنور؟ ون التىن تەڭگەگە تاتيتىن تاياق پا بۇل؟ — دەپ سۇرادى شال.
— تاتيدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى گۋبەرناتور، — ەگەر تاتىماسا، وندا بۇل دۇنيەدە مەنەن اسقان ناگۇماننىڭ بولماعانى. تۇتاس ءبىر كورولدىكتى باسقارۋعا جارايمىن با، جوق پا، ونى كورەسىزدەر ءقازىر.
سونى ايتىپ، اساتاياقتى جۇرتتىڭ كوز الدىندا سىندىرىپ، قاق جارۋعا ءامىر ەتتى. ايتقانى بۇلجىتپاي ورىندالعان كەزدە، تاياقتىڭ ىشىنەن ون التىن تەڭگە شىقتى؛ جۇرتتىڭ ءبارى تاڭ-تاماشا بولىپ، گۋبەرناتوردى جاڭادان پايدا بولعان سۇلەيمەنگە بالادى. سانچوعا ون ەسكۋدونىڭ مىنا تاياقتىڭ ىشىندە جاسىرۋلى جاتقانىن قالاي بىلگەنى جايىندا سۇراق قويىلدى. سانچو بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى: انت ىشۋگە ءتيىس شالدىڭ تالاپكەرگە اساتاياعىن ۋاقىتشا ۇستاتىپ قويعانىن، سوسىن قارىزىن راسىندا جانە شىن مانىندە قايتارعانى جونىندە انت بەرگەن سوڭ قايتىپ العانىن كورگەن ول، سانچو، وندىرىلمەكشى قارىز تاياقتىڭ ىشىندە جاتىر-اۋ دەپ كۇدىكتەنىپ قالادى. بۇدان: امىرشىلەردىڭ ءوز باسى قانشالىقتى كەششە بولعانىمەن، ءادىل ۇكىم شىعارۋ ءۇشىن قۇداي ولارعا قول ۇشىن بەرىپ وتىرادى-اۋ دەگەن ءتۇيىن تۇيۋگە بولادى؛ وعان قوسا، ول، سانچو، وسىعان ۇقساس ءبىر جاعداي جايىندا سەلوداعى سۆياششەننيگىنەن ەستىگەن دە ەدى، ال مۇنىڭ ءوز قاپەرىنە وكپەسى جوق، ەگەر تەك ەستە ساقتاۋعا مىندەتتى نارسەلەردى ۇمىتىپ قالاتىن داعدىسى بولماسا وعان تەڭ كەلەتىن باسقا قاپەردى مۇقىم ارالدان ىزدەسەڭ دە تاپپايسىڭ. قارا بەت بولعان شال مەن قاناعاتتانعان شال اقىرى سوت پالاتاسىنان شىعىپ كەتتى دە، قالعاندارى تاڭىرقانۋمەن بولدى، ال سانچونىڭ ايتقان ءسوزى مەن ىس-ارەكەتىن قاعازعا ءتۇسىرىپ وتىرۋ مىندەتى جۇكتەلگەن ادام نە ىستەۋ كەرەگىن: سانچونى اقىماق ساناۋ كەرەك پە الدە اقىلدى ساناۋ كەرەك پە، سونى بىلە الماي باسى قاتتى.
وسى داۋ-داماي اياقتالعان بويدا سوت پالاتاسىنا كيىمىنە قاراپ داۋلەتتى مالشى ەكەنىن اڭعارۋعا بولاتىن ەركەكتى بىلەگىنەن تاس قىپ ۇستاپ العان ءبىر ايەل كەلىپ كىردى؛ ايەل شاڭقىلداي سويلەپ بىلاي دەدى:
— ادىلدىك كەرەك، سەنور گۋبەرناتور، ادىلدىك! ەگەر ونى جەر بەتىنەن تاپپاسام، كوكتەن ىزدەۋگە اتتانام! قۇرمەتتى سەنور گۋبەرناتور! مىنا ارسىز ماعان ماڭ دالادا تاپ بەرىپ، ءتانىمدى بەينە سۋ شۇبەرەكتەي سىعىمدادى. نەعىلعان باقىتسىز جان ەدىم مەن! جيىرما ءۇش جىلدان استام ساقتاپ جۇرگەن اسىل قازىنامدى ءبىر دەمدە قاعىپ كەتتى بۇل؛ ونى ماۆرلاردان دا، حريستيانداردان دا، ءوز جىگىتتەرىمىزدەن دە، كەلىمسەكتەردەن دە قورعاپ ءجۇر ەدىم عوي، ەمەن اعاش سەكىلدى قاشان دا بىلق ەتپەيتىنمىن، وتقا تۇسكەن سالاماندرا سەكىلدى نەمەسە تىكەنەك ىلگەن كويلەك سەكىلدى قاشان دا ءبۇتىن قالاتىنمىن، ەندى، مىنە، مىنا بۇزاقى كەلىپ بىت-شىتىمدى شىعاردى!
— ءقازىر بۇل قاراعىمنىڭ ءوزىنىڭ بىت-شىتىن شىعارامىز، — دەدى سانچو.
سوسىن الگى ەركەككە قاراپ مىنا ايەلدىڭ شاعىمىنا بايلانىستى قانداي ءۋاجى مەن نارازىلىعى بارىن سۇرادى. قاتتى ىڭعايسىزدانعان ەركەك بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— سەنورلار! مەن كەدەي شوشقاشىمىن. بۇگىن تاڭەرتەڭ بىرنەشە، ايىپ ساناي كورمەڭىز، شوشقانى ساتقان سوڭ ءسىزدىڭ قالاڭىزدان شىعىپ بارا جاتقام، — ال بۇدان پايدا تابا قويعام جوق: تۇسكەن اقشا تۇگەل دەرلىك باج سالىعى مەن پاراعا كەتتى، — ءسويتىپ، دەريەۆنياما قايتىپ كەلە جاتقانىمدا جولشىباي مىنا سۇيكىمدى حانىمدى كەزىكتىردىم؛ قانداي ىسكە دە ارالاسپاي قالمايتىن جانە جۇرتتىڭ ءبارىن جەلىكتىرەتىن شايتان سول ارادا ەكەۋىمىزدىڭ ازداپ ويناپ-كۇلۋىمىزگە سەپتەسىپ جىبەردى. بۇعان تيەسىلى اقىسىن تولەگەن ەدىم، ءبىراق بۇل وعان از كورىندى، سودان ماعان جابىسا كەتتى دە، وسى ۇيگە دەيىن سۇيرەپ اكەلدى. ول مەنى زورلادىڭ دەيدى، ءبىراق انت ەتەم سىزگە، تاعى دا انت ىشۋگە بارمىن، — وتىرىك ايتادى. بولعان جايدى سىزگە اقيقات شىندىق قالپىندا بايان ەتتىم، ەشتەڭە جاسىرىپ قالعام جوق.
سول ارادا گۋبەرناتور ودان قالتاسىندا كۇمىس تەڭگەلەرى بار-جوعىن سۇرادى؛ اناۋ قوينىنداعى بىلعارى شيلاندا وتىز دۋكات جاتقانىن ايتتى. گۋبەرناتور وعان شيلانىن سول كۇيىندە تالاپكەر ايەلگە بەرۋگە ءامىر ەتتى؛ بويىن ءدىرىل باسقان مالشى بۇيرىقتى ورىندادى؛ ايەل شيلاندى الدى دا، ونى ەكى قولىمەن بىردەي قاتتى قىسىپ ۇستاعان قالپى وڭدى-سولدى باسىن ءيىپ، جەتىم-جەسىرلەر مەن قورعانسىز بيكەشتەرگە وسىنشا قامقورلىق جاسايتىن سەنور گۋبەرناتوردىڭ باقۋاتتى بوپ، ۇزاق عۇمىر كەشۋىن تىلەپ قۇدايعا جالبارىنعان كۇيى سوت پالاتاسىنان شىعىپ كەتتى؛ ايتا كەتەرلىگى، ونىڭ ەڭ اۋەلگى اتقارعان شارۋاسى — شيلاندا كۇمىستىڭ بار-جوعىنا كوز جەتكىزىپ العان بولاتىن. ايەل كەتكەن بويدا سانچو مالشىعا قاراپ (ال ونىڭ كوزىنەن جاس پارلاپ، ءجان-تانى دە، جانارى دا شيلاننىڭ سوڭىنان ءموليىپ قالعان-دى):
— تۋىسقان! انا ايەلدى قۋىپ جەت تە، بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان شيلانىڭدى قايتىپ ال، سوسىن ءوزىن وسىندا الىپ كەل، — دەدى.
مالشى كوپ كۇتتىرگەن دە، جالىندىرعان دا جوق؛ كورسەتىلگەن باعىت بويىنشا وقشا اتىلىپ جۇگىرە جونەلدى. سول ارادا تۇرعاندار بۇل شاتاقتىڭ نەمەن تىنارىن بىلمەي، اڭتارىلا كۇتىپ قالدى، ءسويتىپ، ارادا شامالى ۋاقىت وتكەندە، بىر-بىرىنە وسىندا العاش كەلگەندەگىدەن دە بەتەر قاتتىراق جارماسىپ، تاس ءتۇيىن بوپ ۇستاسقان ەركەك پەن ايەل قايتىپ ورالدى: ايەلدىڭ ەتەگى ءتۇرىلىپ كەتىپتى، شيلاندى تۇپ-تۋرا قارنىنا جابىستىرا ۇستاپ العانى، ەركەكتىڭ ونى جۇلىپ الماققا تىرىساتىنى، ءبىراق ايەل جان ۇشىرا قارسىلاسقاندىقتان وعان دارمەنى جەتپەي دىمى قۇرىپ تۇرعانى بايقالادى؛ وعان قوسا ايەل بار داۋىسىمەن شاڭق-شاڭق ەتىپ، بىلاي دەپ ايقايدى سالىپ جاتىر ەدى:
— اسپان مەن جەردىڭ ءادىل سوتىنا جۇگىنەم! كوردىڭىز بە، سەنور گۋبەرناتور، مىنا قاراقشىدا ۇيات تا، ار دا جوق: ءوزىڭىز ماعان بەرۋگە ءامىر ەتكەن شيلاندى قالانىڭ قاق ورتاسىندا، كوشەدە قايتا تارتىپ الماقشى بولدى.
— سونىمەن، نەعىلدى، تارتىپ الدى ما اقىرى؟ — دەپ سۇرادى گۋبەرناتور.
— قايدان تارتىپ الادى ول مەنەن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ايەل. — شيلاننان ايرىلعانشا، ومىرىمنەن ايرىلماسپىن با! بوقمۇرىن قىزدى تاپقان ەكەن! باسقا بىرەۋ بولسا ءبىر ءجون، مىناداي بەيشارا ساسپاق تەكەگە بەرىسەرمىن بە، ءسىرا. قانداي قىشقاش پەن اتاۋىز دا، قانداي بۇراۋىش پەن قاشاۋ دا، ارىستاننىڭ قانداي تىرناعى دا شيلاندى قولىمنان جۇلىپ الا المايدى: ودان گورى جانىمدى سۋىرىپ الۋ وڭاي تانىمنەن!
— بۇل دۇرىس ايتادى، — دەدى ەركەك، — مەن قويدىم، جەڭىلدىم، شيلاندى تارتىپ الۋعا كۇشىم جەتپەيتىنىن مويىندايمىن، مەيلى، شيلان وزىندە قالا بەرسىن.
سول كەز گۋبەرناتور ايەلگە:
— قانە، شيلاندى بەرە قويشى ماعان، قۇرمەتتى دە جاۋجۇرەك حانىم، — دەدى.
ايەل سول بويدا شيلاندى گۋبەرناتوردىڭ قولىنا ۇستاتتى، ال گۋبەرناتور بولسا، ونى ەركەككە قايتارىپ بەردى دە، قايراتى تاسىپ-توگىلگەن، ءبىراق ابىرويى استە توگىلمەگەن ايەلگە قاراپ بىلاي دەدى:
— اڭگىمە بىلاي، شىراعىم: مىنا شيلاندى قورعاۋ بارىسىندا بايقاتقان جاۋىنگەرلىك رۋحىڭ مەن وجەتتىگىڭنىڭ ەڭ قۇرىعاندا جارتى بولىگىن ءوز ءتانىڭدى قورعاۋعا جۇمساعانىڭدا ءتىپتى تاۋ قوپارارداي قايراتتى گەركۋلەستىڭ ءوزى دە ساعان تۇك ەشتەڭە ىستەي الماعان بولار ەدى. بارا بەر جونىڭە، جوعا، دۇرىسى: قايدا كەتسەڭ وندا كەت، ايتەۋىر قاراڭدى باتىر — ارالدىڭ وزىندە دە، ارالعا التى ميل جاقىن جەردە دە توبەڭ كورىنبەيتىن بولسىن، ايتپەسە ەكى ءجۇز قامشى دۇرە جەيسىڭ. قانە، جوعال دەيمىن ساعان، اردان بەزگەن الدامشى ءھام الاياق!
ايەلدىڭ زارەسى ۇشىپ كەتتى، نالالى دا نارازى كەيىپتە شىعار ەسىككە قاراي بەت الدى، ال گۋبەرناتور مالشىعا قاراپ بىلاي دەدى:
— اقشاڭا اباي بول، تۋىسقان، ەندى اسىقپاي دەريەۆنياڭا قايتا بەر؛ ءبىراق بولاشاقتا ەسىڭدە بولسىن: اقشاڭنان ايرىلىپ قالمايىن دەسەڭ قاتىندارمەن قۇشاقتاسۋعا قۇشتار بولما.
مالشى العىسىن بىلدىر-بىلدىر جەتكىزىپ ءجونىن تاپتى، ال سول جەردە جينالىپ تۇرعاندار جاڭا گۋبەرناتوردىڭ شەشىمدەرى مەن ۇكىمدەرىنە تاعى دا تاڭ-تاماشا بولىستى. مۇنىڭ ءبارى جىلناماعا ءتۇسىرىلدى دە، ءتۇزۋشىسى ونى تاعاتسىزدانا توسىپ وتىرعان گەرسوگقا كىدىرتپەستەن جونەلتىپ جىبەردى.
ءبىراق ءبىز وسى ارادا مەيىربان سانچونىڭ جايىن قويا تۇرامىز دا، التيسيدورانىڭ انىنەن وتە ىڭعايسىز جاعدايدا قالعان مىرزاسىنىڭ جايىن بىلمەككە اسىعامىز.
XLYءى تاراۋ
دون كيحوتتىڭ عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان التيسيدوراعا ارنالعان ءسوزىن ءبولىپ جىبەرگەن، قوڭىراۋلار شىلدىرى مەن مىسىقتار الەگىنەن تۋعان سۇمدىق الا توپالاڭ جايىندا.
ءبىز دون كيحوتتان عاشىقتىق سەزىم باۋراعان التيسيدورا بيكەشتىڭ انىنە بولا تەرەڭ ويعا شومعان جەرىندە قول ۇزگەنبىز. ول وسىنداي جابىرقاۋ كوڭىلمەن ۇيقىعا جاتقان، ءبىراق بۇرگەدەي تالاعان بۇل ويلاردان وعان ءجوندى ۇيقى دا، دەمالىس تا بولماپ ەدى، ول ازداي، بۇعان شۇلىق ىلمەكتەرىنىڭ تارقاپ كەتۋىنە قاتىستى وكىنىش قوسىلعان؛ الايدا ۋاقىتتىڭ جەلاياقتىعى سونداي جانە كۇللى دۇنيەدە وعان كەدەرگى بولارلىق قانداي دا ءبىر جارعاباقتىڭ جوقتىعى سونشالىق، تۇنگى ساعاتتاردى لەزدە-اق ارتقا تاستاپ، اسقان شاپشاڭدىقپەن تاڭ اعارىپ اتاتىن ساعاتقا دا كەلىپ جەتتى. سول مەزگىلدە دون كيحوت قۇس توسەگىنەن تۇرىپ، تۇيە جۇنىنەن توقىلعان كيىم-كەشەگىن تەزدەتىپ كيىنە باستادى جانە شۇلىعىنداعى وكىنىشتى ولقىلىقتى جاسىرۋ ءۇشىن جورىق ەتىگىن كيىپ الدى؛ ءبارىنىڭ سىرتىنان القىزىل مانتيانى جامىلدى، باسىنا جاسىل بارقىتتان تىگىلگەن، كۇمىس زەر توگىلگەن تەلپەك كيدى، بايىرعى بولات سەمسەرى تاعىلعان قايىس تاسپانى موينىنا ءىلدى، قاشان دا وزىمەن بىرگە جۇرەتىن تاسپيىعىن قولىنا ۇستادى، سوسىن مەيلىنشە ماڭعاز دا تاكاپپار كەيىپتە قوناق بولمەگە قاراي بەتتەدى: وندا ءوزىن كادىمگىدەي كيىنىپ تە العان گەرسوگ پەن گەرسوگينيا كۇتىپ وتىرعان شىعار دەپ ويلاعان. الايدا، ءوزى وتۋگە ءتيىس بولعان گالەرەيادا ونى جانىندا قۇربى قىزى بار التيسيدورا توسىپ تۇر ەدى؛ ءسويتىپ، دون كيحوتتى كوزى شالعان التيسيدورا تۇتقيىلدان تالىقسىپ كەتكەندەي بولا قالدى، ال قۇربىسى ونى شاپ بەرىپ ۇستاي الدى دا، جانتالاسىپ كورساجىنىڭ باۋىن اعىتا باستادى. دون كيحوت مۇنىڭ ءبارىن بايقاپ ۇلگەرگەن؛ قىزدارعا جاقىنداپ كەلگەن ول:
— مۇنداي تالىقسۋدىڭ نەدەن بولاتىنىن جاقسى بىلەم، — دەدى.
— ال، مەن بىلمەيمىن، — دەدى قۇربىسى. — التيسيدورا — قامال-سارايداعى دەنساۋلىعى ەڭ مىقتى قىز، ەكەۋىمىز تانىسقالى بەرى ونىڭ ىڭقىل-
سىڭقىلعا بوي الدىرعانىن ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن. ەگەر ءبارى شەتىنەن وسىنداي تاسجۇرەك بولسا، دۇنيەدەگى كۇللى كەزبە رىسار اتاۋلىنىڭ بارلىعىن تۇگەل قارعىس اتسىن! وتە بەرىڭىز، سەنور دون كيحوت: ءسىز مىنا ارادا تۇرعاندا بۇل بەيشارا قىز ەسىن جيا قويماس.
دون كيحوت وعان بىلاي دەدى:
— كەشكىسىن جاتىن بولمەمە ليۋتنيا اكەلىنۋىنە قام جاساڭىزشى، سەنورا: سۇيىسپەنشىلىك دەرتىنە شالدىققان بۇل بيكەشتى قولىمنان كەلگەنىنشە جۇباتىپ باعايىن، ويتكەنى ماحابباتتىڭ ەڭ العاشقى كەزەڭىندە-اق كۇدەر ۇزۋدەن اسقان دارۋ جوق بۇعان.
بۇدان سوڭ ول ءوزىن بىرەۋ-مىرەۋ كورىپ قويماسىن دەپ بۇل جەردەن تەزىرەك كەتۋگە اسىقتى. تالىپ جاتقان التيسيدورا اناۋ ۇزاپ كەتكەن بويدا-اق ەسىن جيىپ الدى دا، قۇربىسىنا:
— وعان ليۋتنيانى مىندەتتى تۇردە اپارۋ كەرەك: شاماسى، دون كيحوت مۋزىكامەن قۇلاعىمىزدىڭ قۇرىشىن قاندىرماق قوي؛ بالكىم، شىنىمەن-اق ءتىم-تاۋىر ونەرى بار شىعار، — دەدى.
ولار سول بويدا گەرسوگينياعا بارىپ، دون كيحوتپەن كەزدەسكەندەرى جونىندە جانە ونىڭ ليۋتنيا سۇراعانى جايىندا ايتىپ بەردى، بۇعان قاتتى قۋانعان گەرسوگينيا گەرسوگپەن جانە قىزدارمەن دون كيحوتتىڭ كوڭىلىنە اۋىر تيمەيتىن، ءبىراق كۇلكىگە قارىق قىلاتىن تاعى ءبىر ءازىل-مازاق ويىندى ورايلاستىرۋعا ءسوز بايلاسىپ الدى، ءسويتىپ ءبارى قىزىققا كەنەلەر ءساتتى اڭساپ، كەش ءتۇسۋىن كۇتتى؛ ال بۇل كۇننىڭ تاڭى قالاي تەز اتسا، كەشى دە سولاي تەز تۇسكەن-دى، ايتا كەتەرلىگى، جوعارى مارتەبەلىلەر كۇندىزگى ۋاقىتتى دون كيحوتپەن تارتىمدى اڭگىمە-سۇقبات ۇستىندە وتكىزگەن بولاتىن. سول كۇنى گەرسوگينيا مالايىن (جادىلانعان دۋلسينەيانى ب ا ق ىشىندە بەينەلەگەن بوزبالانى) تەرەسا پانساعا كۇيەۋى سانچو پانسانىڭ حاتى مەن تەرەساعا ارناپ قالدىرعان، كيىم-كەشەك سالىنعان تۇيىنشەگىن تابىس ەتۋگە اتتاندىرىپ جىبەردى، سونداي-اق وعان ساپارى جايىندا كەيىن وزىنە ەگجەي-تەگجەيلى ەسەپ بەرۋى كەرەگىن قاتاڭ ەسكەرتتى. مالاي اتتانىپ كەتتى؛ ال كەشكى ساعات ون بىردە دون كيحوت ءوز بولمەسىندە ۆيولا تۇرعانىن كوردى، ونىڭ سىم ىشەكتەرىن بۇراپ قاتايتتى، سوسىن تور تۇتىلعان تەرەزەنىڭ قاقپاعىن اشىپ، ب ا ق ىشىندە الدەكىمدەردىڭ سەرۋەندەپ جۇرگەنىن بايقادى؛ سول بويدا ۆيولانى جىلدام قولىنا الىپ ناشىنە كەلتىرمەككە شەرتىپ كوردى دە، بار ىنتاسىن سالىپ قۇلاق كۇيىن كەلتىردى، تاماعىن كەنەپ، جوتكىرىندى، ودان سوڭ ءوزى الدىن-الا قۇراستىرىپ قويعان رومانستى قارلىعىڭقى، ءبىراق اۋەن ىرعاعىن بۇزبايتىن قوڭىر داۋىسپەن اندەتە باستادى:
اقىلىنان اداستىرۋعا جاندى
ىنتىزارلىق سونداي شەبەر عوي:
ايداپ سالار مۇندايعا —
ەرمەك تاپپاي زەرىككەندەردى.
الايدا جۇمىس پەن ءىس تىگۋ،
جانە ۇيدەگى تاۋسىلماس كۇيبەڭ —
ماحاببات ماشاقاتىنىڭ
مىڭ دا ءبىر ەمى وسىلار.
زاڭدى نەكەگە تۇرعاندى
ارماندايتىن ادال قىزدىڭ،
سىپايىلىق قوي — جاساۋى مەن
ارزىماس ابىروي-بەدەلى.
ويتكەنى، كەزبە رىسار دا،
استانالىق ساراي ءسانقويى دا
جۇتىر قىزعا قورازدانار،
جۇپىنى قىزدى جۇباي ەتەر.
كەزدەسكەندە پايدا بولىپ،
قوشتاسقاندا سولعىن تارتار
از عۇمىرلى سەزىمدى
ماحاببات دەۋ كۇنا بولار.
كوڭىل اۋانى بۇل ءبىر عانا ساتتىك،
ەرتەڭ-اق ۇمىت بولاتىن.
ونداي سەزىمنەن جۇرەگىمىزدە
ەشقاشان تەرەڭ ءىز قالماس.
ەسكى بوياۋدىڭ ۇستىنەن سالعان —
سۋرەتشى ەمەس، سىلاقشى؛
ەسكى ىنتىزارلىق وشپەگەن جەردە
جاڭا ىنتىزارلىققا ورىن جوق.
ورنىقتى بەرىك جۇرەگىمە —
توبوسولىق دۋلسينەيا بەينەسى.
ەشكىم دە ەندى ونى ول جەردەن
شىعارا الماس ىعىستىرىپ.
تۇراقتىلىق — ادام بويىنداعى
ايرىقشا ءبىر اسىل قاسيەت:
سونىڭ كومەگىمەن عاشىقتاردى
ءوز دەڭگەيىنە امۋر جەتكىزەدى.
دون كيحوتتى گەرسوگ پەن گەرسوگينيا، التيسيدورا جانە قامال-سارايدىڭ باسقا دا تۇرعىندارى تۇگەل دەرلىك كەلىپ تىڭداپ تۇر ەدى، ول وسى اراعا جەتكەندە كەنەت جوعارىدان، ءداپ سول ءوز تەرەزەسى ۇستىندەگى گالەرەيادان، سانسىز كوپ قوڭىراۋ ىلىنگەن ارقان سالبىراپ تومەن ءتۇستى، ىلە-شالا الدەكىم قاپشىق تولى مىسىقتى اقتارىپ سالدى: بۇلاردىڭ قۇيرىعىنا دا تيتىمدەي قوڭىراۋ بايلانعان ەدى. قوڭىراۋلار شىلدىرى مەن مىسىقتاردىڭ مياۋلاعان داۋسىنان تۋعان ىزى-قيقى شۋدىڭ ەس تاندىرارلىق بولعانى سونشا، ءتىپتى وسىنىڭ ءبارىن ويلاستىرعان گەرسوگ پەن گەرسوگينيا دا ابدىراپ كەتتى، ال ۇرەيى ۇشقان دون كيحوت وتىرعان جەرىنەن تىرپ ەتە الماي قالدى؛ سول ەكى ارادا الگى مىسىقتاردىڭ ءبىرسىپىراسى ءساتىن تاۋىپ توردىڭ كوزدەرى ارقىلى دون كيحوتتىڭ جاتىن بولمەسىنە دە ەنىپ كەتىپ، قۇددى بولمەگە ءبىر قورا جىن كىرگەندەي، جان ۇشىرا ەرسىلى-قارسىلى شاپقىلاي باستادى. بولمەدە جانىپ تۇرعان شىراقتاردى توڭكەرىپ تاستاعان مىسىقتار شىعار ەسىكتى ىزدەپ ولاي دا بۇلاي تىنىم تاپپاي جوسىلۋمەن ءجۇردى؛ ال بۇل ەكى ارالىقتا ۇلكەن قوڭىراۋلار ىلىنگەن ارقان بىرەسە تومەن ءتۇسىپ، بىرەسە جوعارى كوتەرىلۋمەن بولعان-دى. بۇل ءىستىڭ ءمان-جايىنان بەيحابار قامال-ساراي تۇرعىندارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ايران-اسىر بوپ، اڭتارىلىپ قالدى، ال دون كيحوت بولسا، ورنىنان اتىپ تۇرىپ، سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا، توردىڭ كوزدەرى ارقىلى سوققى بەرۋگە كىرىسىپ، قاتتى داۋىسپەن بىلاي دەپ ايقاي سالدى:
— اۋلاق، زۇلىم سيقىرشىلار! اۋلاق، كوزبايلاۋشى زىميان توبىر! مەن لامانچالىق دون كيحوتپىن، قانداي قاسكويلىك جاساماق بولساڭدار دا، ءبارىبىر، ماعان شامالارىڭ جەتپەيدى جانە ەشتەڭە ىستەي المايسىڭدار!
سول ارادا ول بولمە ىشىندە ارلى-بەرلى جۇيتكىپ جۇرگەن مىسىقتارعا تاپ بەرىپ، ولاردى سوققىنىڭ استىنا الا باستادى؛ مىسىقتار تورعا قاراي ۇمتىلىپ، سول ارقىلى باقتىڭ ىشىنە قارعىپ ءتۇسىپ جاتتى، ءبىراق دون كيحوت سوققىلارىنىڭ سالدارىنان ابدەن قۇتىرىنىپ كەتكەن بىرەۋى تۇپ-تۋرا ونىڭ بەتىنە قاراي اتىلىپ، تىرناعىن مۇرنىنا باتىرعان كۇيى قاتتى دا قالدى، اۋرۋ باتقان دون كيحوت جان داۋىسى شىعىپ ايقايلاپ جىبەردى. ايقايدى ەستىپ، نەندەي جاعداي بولعانىن اڭعارا قويعان گەرسوگ پەن گەرسوگينيا وقيعا ءوتىپ جاتقان ورىنعا قاراي ۇمتىلدى، ءسويتىپ ورتاق كىلتپەن دون كيحوتتىڭ جاتىن بولمەسىنىڭ ەسىگىن اشىپ، بەيشارا رىساردىڭ مىسىقتى بەتىنەن اۋلاقتاتۋعا بارىن سالىپ جاتقانىن كوردى. شىراعدان ۇستاعان ادامدار دا جەتىپ، ادىلەتسىز ايقاسقا جارىق ءتۇسىردى؛ گەرسوگ سايىسكەرلەردى اجىراتپاققا ارەكەتتەنىپ ەدى، دون كيحوت اياق استى ايقاي سالدى:
— قۋماي تۇرا تۇرىڭىز ونى بۇل ارادان! وسىناۋ شايتانمەن، وسىناۋ سيقىرشىمەن، وسىناۋ ارباۋشىمەن قويان-قولتىق ايقاسقا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرىڭىز ماعان. كورسەتەيىن وعان لامانچالىق دون كيحوتتىڭ كىم ەكەنىن!
ءبىراق مىسىق قوقان-لوقىعا ەش كوڭىل اۋدارماستان باج-باج ەتىپ، تىرناعىن ودان ارمەن باتىرا ءتۇستى؛ اقىرى گەرسوگ ونى اجىراتتى دا، تەرەزەدەن لاقتىرىپ جىبەردى.
دون كيحوتتىڭ بەتى جوساداي بوپ تىرنالعان ەدى، مۇرنى دا سىباعاسىن العان-دى، الايدا ول وسىناۋ زۇلىم سيقىرشىمەن اراداعى قيان-كەسكى ايقاستى اياعىنا جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرىلمەگەنىنە قاتتى قاپالى بولاتىن. سول ارادا اپاريس مايى اكەلىنىپ، التيسيدورانىڭ ءوزى اپپاق قارداي قولىمەن ونىڭ جاراقاتىن تاڭىپ بەردى؛ تاڭعىش تارتىپ جاتقان ول دون كيحوتقا بىلاي دەپ سىبىرلادى:
— مىنا بالەنىڭ ءبارىن قاتالدىعىڭ مەن قايتپايتىندىعىڭ ءۇشىن بەرىلگەن جازا دەپ ءبىل، تاس جۇرەك رىسار. اتقوسشىڭ سانچو ءوزىن-وزى شىقپىرتۋى كەرەگىن ۇمىتىپ كەتكەي، ءوزىڭ ولەردەي عاشىق دۋلسينەيا سيقىرلى جادىلاۋدىڭ شىرماۋىندا قالا بەرگەي، ودان ءلاززات قىزىعىنىڭ ءدامىن تاتا الماعايسىڭ، ونىمەن نەكە توسەگىندە قۇشاق قاۋىشتىرماعايسىڭ — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، ءوزىڭدى سونشا ۇناتاتىن مىنا مەنىڭ كوزىم تىرىدە سولاي بولعاي.
وعان دون كيحوت ەشقانداي جاۋاپ قايىرعان جوق، تەك تەرەڭ كۇرسىنىپ قانا قويدى؛ بۇدان سوڭ ول كەرەۋەتىنە جاتتى دا، ەرلى-زايىپتى گەرسوگتارعا قول ۇشىن بەرگەنى ءۇشىن العىس ايتتى، مىسىقتار مەن سيقىرشىلاردىڭ وسىناۋ قوڭىراۋلى توبىرى ءوزىن استە قورقىتا الماعانىن، استە ول ءۇشىن ەمەس، جوعارى مارتەبەلىلەردىڭ بۇعان جالعىز تەك جاردەم بەرمەك ىزگى نيەتىن بايقاتقانى ءۇشىن ىرزا ەكەنىن، ءمالىم ەتتى. گەرسوگ پەن گەرسوگينيا وعان قايىرلى ءتۇن ايتىپ شىعىپ كەتتى؛ ءازىلدىڭ سوڭعى جاعى ولاردى وكىنىشتە قالدىرعان-دى، بۇل شىتىرمان وقيعا دون كيحوتتى وسىنشا قاسىرەتكە ۇشىراتىپ، جانىنا وسىنشا اۋىر تيەتىن جاعدايعا دۋشار ەتەدى دەپ ويلاماعان، ال مۇنىڭ سالدارىنان دون كيحوتتىڭ، شىن مانىندە دە، بەس كۇن توسەك تارتىپ جاتۋىنا تۋرا كەلدى جانە وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە بۇدان دا قىزىقتىراق جاڭا شىتىرمان وقيعاعا تاپ بولدى، الايدا دون كيحوتتىڭ عۇمىرناماشىسى بۇل جايىندا ءقازىر ايتىپ جاتقىسى كەلمەيدى، مەملەكەتتىك ىستەرمەن بار ىنتى-شىنتىسىن سالىپ جانە مەيلىنشە كۇلكىلى تۇردە شۇعىلدانىپ جاتقان سانچو پانساعا جەتۋگە اسىعادى.
XLءۇىى تاراۋ
مۇندا سانچو پانسانىڭ گۋبەرناتور قىزمەتىندە قانداي قارەكەت جاساعانى جايىنداعى اڭگىمە ارمەن جالعاسادى.
حيكايادا سانچونى سوت پالاتاسىنان اۋماعى ات شاپتىرىم بولمەسىنىڭ بىرىنە كوز جاۋىن الارلىق اس تا توك مول داستارقان ازىرلەنگەن سالتاناتتى سارايعا الىپ كەلگەندەرى ايتىلادى؛ سانچو بولمە تابالدىرىعىن اتتاعان بويدا مۋزىكا ويناپ قويا بەردى، ونى قول شايۋعا قاجەت اساي-مۇسەيلەرىن دايىن ۇستاعان ءتورت مالاي قارسى الدى، بۇل ءراسىمدى سانچو قادىر-قاسيەتىنە قىلاۋ تۇسىرمەي اتقارىپ شىقتى. مۋزىكا تىنا قالدى دا، سانچو توردەگى ورىنعا بارىپ وتىردى؛ ايتا كەتەرلىگى، ۇستەل جانىندا ەشقانداي باسى ارتىق ورىندىق تا، داستارقاندا ەشقانداي باسى ارتىق پريبور دا جوق-تى. سانچونىڭ قاسىنا قولىندا كيت مۇرتىنان جاسالعان تاياقشاسى بار الدەبىر ادام كەلىپ تۇردى، — كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، بۇل دارىگەر ەدى. ۇستەلدەن جەمىس پەن الۋان ءتۇرلى تاعام سالىنعان تاباقشالاردىڭ بەتىن جاۋىپ تۇرعان، اسا قىمبات ماتادان تىگىلگەن اق داستارقان الىنىپ تاستالدى. تاعى ءبىر بەيتانىس، تۇرىنە قاراعاندا — ءدىني لاۋازىمى بار ادام، اسقا باتا بەردى، ءبىر مالاي سانچونىڭ موينىنا شىلتەرلى سالفەتكا بايلادى، ال سارايدىڭ اعا مالايى مىندەتىن اتقارىپ جۇرگەن ەكىنشى مالاي ونىڭ الدىنا جەمىس سالىنعان تاباقشانى اكەپ قويدى، الايدا سانچو وعان ۇمسىنعانشا بولماي، تاباقشاعا كيت مۇرتى تىق ەتە قالدى دا، ءبىر مالاي ونى زىپ ەتكىزىپ ۇستەلدەن الىپ كەتتى؛ اعا مالاي سول بويدا ونىڭ الدىنا باسقا تاباقشانى قويدى. سانچو ودان ءدام تاتىپ كورۋگە وقتالعان، ءبىراق اۋىز تيمەك تۇگىل، قولىن سوزىپ تا ۇلگەرمەدى: الگى تاياقشا وعان جەدەل تىق ەتتى دە، جاڭاعى مالاي العاشقى جولعىداي ىلدىم-جىلدىم قيمىلداپ، ونى ۇستەلدەن الا جونەلدى. سانچو اڭ-تاڭ بوپ اۋزىن اشىپ قالدى، سوسىن سول ارادا تۇرعاندارعا قاراپ: بۇل نەمەنە ءوزى، ماعان تۇستىك بەرمەكسىزدەر مە الدە قولدىڭ ەپتىلىگىن كورسەتپەكسىزدەر مە، دەپ سۇرادى. وعان تاياقشاسى بار ادام بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور گۋبەرناتور! گۋبەرناتور بيلىك جۇرگىزەتىن ارال اتاۋلىنىڭ بارىندە تۇستىك ءىشۋدىڭ ءتارتىبى وسىنداي. مەن، سەنور، — دارىگەرمىن، وسى ارالداعى گۋبەرناتورلارعا قىزمەت ەتەم جانە سول ءۇشىن جالاقى الام، سوندىقتان ءوز دەنساۋلىعىمنان گورى گۋبەرناتوردىڭ دەنساۋلىعىنا كوبىرەك ۋايىم جەيمىن: مەن گۋبەرناتوردى كۇندىز-تۇنى باقىلايمىن، اۋىرىپ قالعاندا ەمدەپ جازۋ ءۇشىن دەنە ءبىتىمىن زەرتتەيمىن، ال ەڭ باستى مىندەتىم — ونىڭ تۇسكى جانە كەشكى اسىندا بىرگە بولام، ءوزىم ءجون دەپ تاپقان تاعامداردى عانا جەۋىنە رۇقسات ەتەم، ال، ءوز ويىمشا، وعان زيان كەلتىرەتىن جانە اسقازانىن بۇزاتىن تاعامدار بولسا، وندايدى داستارقاننان الدىرىپ تاستايمىن. مىنە، وسى سەبەپتى جەمىس سالىنعان تاباقشانى الىپ كەتۋگە ءامىر ەتتىم، ويتكەنى جەمىستە ىلعال شامادان تىس كوپ بولادى، سونداي-اق تاعى ءبىر تاعامدى دا جاراتپادىم، سەبەبى ول دەنەنى شامادان تىس قىزدىرىپ جىبەرەدى، ونىڭ ۇستىنە، تاڭداي كەپتىرەتىن ءتۇرلى دامدەۋىش قوسىلعان، ال سۋدى كوپ ىشەتىندەر ءوز بويىنداعى تۋا ءبىتتى ىلعال قورىن ازايتىپ، بىرتە-بىرتە جويىپ الادى — ومىرگە يكەمدىلىگىمىز وسى ىلعال قورىنا تىكەلەي بايلانىستى.
— ەندەشە، انە ءبىر قۋىرىلعان قۇر، تۇرىنە قاراعاندا كەرەمەت ءدامدى تاعام سەكىلدى، سودان ماعان ءسىرا دا ەشقانداي زيان كەلمەيتىن شىعار، — دەدى سانچو پانسا.
الايدا، دارىگەر بۇعان:
— كوزىم ءتىرى تۇرعاندا، سەنور گۋبەرناتور ودان تاتىپ تا المايدى، — دەگەن ءۋاج ايتتى.
— اۋ، نە سەبەپتى؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
دارىگەر وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەبەبى، ۇستازىمىز گيپپوكرات، بۇكىل مەديسينانىڭ شامشىراعى جانە جول كوزەر جۇلدىزى، ناقىل سوزدەرىنىڭ بىرىندە بىلاي دەگەن ەدى: Omnءىs saturatءىo mala، perdءىcءىs autem pessءىma. بۇل: “كۇپتى بولۋدىڭ قانداي ءتۇرى دە زياندى، ال قۇردىڭ ەتىنە كۇپتى بولۋدىڭ زاردابى تىپتەن جامان”38، دەگەن ماعىنا بەرەدى.
— ولاي بولسا، سەنور دارىگەر، — دەپ تۇجىردى سانچو، — مىنا ۇستەلدە تۇرعان تاعامداردىڭ ىشىنەن ەڭ پايدالى جانە ەڭ زيانسىز دەگەندەرىن ماعان ءوزىڭىز تاڭداپ بەرە قويىڭىز، سوسىن ونى تاياقشاڭىزبەن سوققىلاماي، تىنىش وتىرىپ جەپ الۋىما مۇرسات بەرىڭىز، سەبەبى، گۋبەرناتوردىڭ ومىرىمەن انت ەتەيىن، قۇداي عۇمىرىمدى ۇزاق قىلعاي، وزەگىم تالىپ بارادى جانە ءسىز نە دەمەڭىز مەيلى، سەنور دارىگەر، قالايسىز با مۇنى، قالامايسىز با، ءبارىبىر، ىشكىم كەلگەن تاماقتى ىشكىزبەۋىڭىز ارقىلى ءومىرىمدى ۇزارتۋدىڭ ورنىنا، كەرىسىنشە، قىسقارتا تۇسەتىنىڭىز انىق.
— بۇل ءسوزىڭىز وتە ورىندى، سەنور گۋبەرناتور، — دەدى دارىگەر، — سوندىقتان، ءوز ويىمشا، سىزگە قويان ەتىنەن ازىرلەنگەن انە ءبىر راگۋدى جەۋدىڭ قاجەتى جوق دەپ بىلەم، ويتكەنى ول اۋىر قورىتىلادى. ال مىنا ءبىر بۇزاۋ ەتىن، ەگەر ول قۋىرىلماعان بۇزاۋ ەتى بولسا جانە ۇستىنە تۇزدىق قۇيىلماسا، جەۋىڭىزگە دە بولار ەدى، ءبىراق مىناداي تۇردەگىسىنە — قارسىمىن.
سانچو وعان بىلاي دەدى:
— انە ءبىر جەردە، ارمەنىرەكتە، بۋى بۇرقىراعان ۇلكەن تاباق تۇر، — قاتەلەسپەسەم، سول وليا پودريدا سەكىلدى، ال وليا پودريداعا نە ءتۇرلى نارسە سالىنادى، سودان وزىمە ۇنايتىن ءدامدى دە پايدالى بىردەڭە تابارىم كامىل.
— Absءىt!39 — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دارىگەر. — ونى ءتىپتى ويىڭىزعا دا الۋشى بولماڭىز: بۇل دۇنيەدە وليا پودريدادان اسقان زياندى تاعام جوق. ونى كانونيكتەردىڭ، وقۋ ورىندارى رەكتورلارىنىڭ نەمەسە دەريەۆنياداعى ۇيلەنۋ تويلارىنىڭ داستارقانىنا قويا بەرسىن، ءبىراق وعان گۋبەرناتوردىڭ ءبارى تۇگەل كەمەلدىك پەن تالعامپازدىقتىڭ ۇزدىك ۇلگىسىندەي بولۋعا ءتيىس داستارقانىندا ورىن جوق، ويتكەنى، قاي جەردە دە، قاشان دا جۇرت قۇراما دارى-دارمەكتەن گورى جاي دارى-دارمەككە ەرەكشە دەن قويادى: سەبەبى جاي دارى-دارمەك جاساۋدا قاتە جىبەرۋ مۇمكىن ەمەس، ال قۇرامادا ونىڭ قۇرامىنا ەنەتىن زاتتاردىڭ مولشەرىن شاتاستىرىپ الۋ وپ-وڭاي. ال، سەنور گۋبەرناتورعا ءقازىر قانداي تاماق ىشۋگە بولادى دەگەنگە قايتا ورالعاندا ايتارىم مىناۋ: ەگەر دەنساۋلىعىن ساقتاۋدى جانە نىعايتۋدى حوش كورسە، وعان ءجۇز ۆافلي مەن القورىنىڭ بىرنەشە جۇقالاۋ ءتىلىمى جاراپ جاتىر، — بۇل اسقازان جۇمىسىن جاقسارتىپ، اس قورىتۋعا جاردەمدەسەدى.
مىناداي اڭگىمەنى ەستىگەن سانچو كرەسلونىڭ ارقالىعىنا شالقايدى دا، دارىگەرگە وقتى كوزبەن قاراپ، قاتقىل داۋىسپەن اتى كىم ەكەنىن، قايدا وقىپ، ءبىلىم العانىن سۇرادى. دارىگەر وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور گۋبەرناتور، مەنىڭ ەسىمىم — دارىگەر پەدرو قاتىبەزەرو دە عىلىم، كاراكۋەل مەن المودوۆار دەل كامپو ارالىعىندا، ءسال وڭعا قاراي ورنالاسقان تيرتەافۋەرا دەگەن ەلدى مەكەندە تۋىپ-وسكەم، ال دارىگەر دارەجەسىن وسۋنا ۋنيۆەرسيتەتىندە العام.
ىزا قىسقان سانچو سول ارادا بىلاي دەپ ايقايلاپ جىبەردى:
— ەندەشە، اڭگىمە بىلاي، كاراكۋەلدەن المودوۆار دەل كامپوعا بارا جاتقاندا وڭ جاقتا قالاتىن تيرتەافۋەرا نەمەسە قيانتۇكپىريو دەگەن ەلدى مەكەندە تۋىپ-وسكەن، وسۋنادا دارەجە العان سەنور دارىگەر پەدرو قاتىبەزەرو دە ءدالدۇرىش: دەرەۋ قاراڭىزدى باتىرىڭىز بۇل جەردەن، ايتپەسە، شوقپاردى الام دا، باسىمدى باسكە تىگۋگە دايارمىن، وزىڭىزدەن باستاپ وسى ارالدا قانشا ەمشى بار، ءبارىن، ءبارىن بولماسا دا، ايتەۋىر، ءوزىم توپاس دەپ تاپقاندارىمدى، تۇگەل ايداپ شىعام، ال اقىلدى، پايىمدى جانە پاراساتتى دارىگەرلەردى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتايمىن، كيەلى ادامداي قۇرمەت تۇتاتىن بولام. قايتالاپ ايتام، پەدرو قاتىبەزەرو، كورىنبەڭىز كوزىمە، ويتپەگەن جاعدايدا مىنا ءوزىم وتىرعان كرەسلونى الام دا، باسىڭىزعا ۇرىپ سىندىرام جانە سوت تا مەنى اقتاپ جىبەرەدى: نادان ەمشىنى، مەملەكەتىمنىڭ قاس جاۋىن، ءولتىرۋ — قۇدايدىڭ ءوزى حوش كورەتىن نارسە، دەيمىن. ال، ەندى ماعان ىشەتىن تاماق بەرىڭدەر نەمەسە گۋبەرناتورلىقتى قايتىپ الىڭدار، ويتكەنى يەسىن اسىراي المايتىن لاۋازىمنىڭ قۇنى قارا باقىر.
گۋبەرناتوردىڭ قاتتى اشۋعا مىنگەنىن كورگەن دارىگەردىڭ يمانى ۇشىپ، الدى-ارتىنا قاراماي زىتا جونەلمەك بولعان، ءبىراق ءدال وسى مەزەتتە كوشەدەن پوشتا سىرنايىنىڭ سارناعان داۋىسى ەستىلدى، اعا مالاي تەرەزەدەن سىرتقا كوز سالدى دا، سانچونىڭ قاسىنا جاقىنداپ:
— سەنور گەرسوگتان شابارمان كەلدى، ءسىرا، ماڭىزدى حابار اكەلسە كەرەك، — دەپ ءمالىم ەتتى.
بەتىن تەر باسقان، الدەنەدەن ابىرجۋلى شابارمان ىشكە كىرىپ، قوينىنان پاكەت شىعارىپ، گۋبەرناتوردىڭ قولىنا ۇستاتتى، سانچو ونى، ءوز تاراپىنان، گەرسوگتىڭ ءۇي باسقارۋشىسىنا بەرىپ، ادرەسىن وقۋعا ءامىر ەتتى؛ ال ونىڭ ادرەسى مىناداي بولاتىن: “باراتاريا ارالىنىڭ گۋبەرناتورى دون سانچو پانساعا، ءوز قولىنا نەمەسە حاتشىسىنا تابىس ەتىلسىن”. سول ارادا سانچو:
— ال، مەنىڭ حاتشىم كىم؟ — دەپ سۇرادى.
بۇعان سول جەردە تۇرعانداردىڭ ءبىرى:
— مەن عوي، سەنور: وقي دا، جازا دا بىلەم، وعان قوسا بيسكايلىقپىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى.
— مۇنىڭ كەرەمەت بولدى عوي، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — ونداي جاعدايدا ءسىز ءتىپتى يمپەراتوردىڭ وزىنە حاتشى بولا الادى ەكەنسىز. پاكەتتى اشىپ، وندا نە جازىلعانىنا كوز سالىڭىزشى.
جاڭادان پايدا بولعان حاتشى بۇيرىقتى ورىنداپ، جولداۋدى وقىپ شىقتى دا، مۇنىڭ قۇپيا مالىمەت ەكەنىن حابارلادى. سانچو زالدى بوساتۋعا ءامىر ەتتى، تەك گەرسوگتىڭ ءۇي باسقارۋشىسى مەن اعا مالايدى عانا قالدىردى، ال وڭگەسى، ونىڭ ىشىندە دارىگەر دە بار، شىعىپ كەتتى؛ سول بويدا حاتشى مىناداي مازمۇنداعى حاتتى داۋىستاپ وقىپ بەردى:
«سەنور دون سانچو پانسا، ەكەۋىمىزگە ءوش جاۋلار ارالىڭىزعا ءتۇن جامىلىپ جويقىن شابۋىل جاساعالى جاتقانى جايىندا مالىمەت الىپ وتىرمىن، ال قاشان — ول جاعى بەلگىسىز، وسى سەبەپتى قاپىدا قالماس ءۇشىن سەرگەك بولۋىڭىز جانە كۇزەتتە تۇرۋىڭىز قاجەت. وعان قوسا، جالعان ايتپايتىن جانسىزدارىم ارقىلى ارالىڭىزعا كيىم اۋىستىرىپ كيگەن ءتورت قاسكۇنەمنىڭ ءوتىپ كەتكەنىن ءبىلىپ وتىرمىن، ماقساتى - ءسىزدى ءولتىرۋ، ويتكەنى اقىل-پاراساتىڭىزدان قاۋىپتەنەتىن كورىنەدى. مەيلىنشە ساق بولىڭىز، وزىڭىزگە ءوتىنىش ايتا كەلگەندەر مۇقيات تەكسەرىلسىن، سونداي-اق ۇسىنىلعان تاعامنىڭ بارىنەن باس تارتىڭىز. سىزگە قاتەر تونگەن جاعدايدا مەن دەرەۋ كومەككە بارام، ال ءسىز ءوز اقىلىڭىزبەن ارەكەت جاساي بەرىڭىز. ءبىزدىڭ قامال-سارايدا، تامىزدىڭ ون التىسى كۇنى، ساعات تاڭعى تورتتە جازىلدى.
دوسىڭىز گەرسوگ».
حات سانچونى ەسەڭگىرەتىپ جىبەردى، جانىندا تۇرعاندار دا تاڭىرقانىپ قالعانداي كورىندى؛ سول ارادا سانچو ءۇي باسقارۋشىعا قاراپ بىلاي دەدى:
— بىزگە ەڭ الدىمەن جانە شۇعىل تۇردە دارىگەر قاتىبەزەرونى تۇرمەگە تىعۋ كەرەك، سەبەبى مەنى ولتىرۋگە نيەتتەنگەن ءبىر ادام بولسا، ول — تاپ سونىڭ ءوزى عانا جانە، وعان قوسا، مەنى ۇزاققا سوزىلاتىن، ەڭ ازاپتى ءولىم، ياعني اشتان قاتىرۋ ارقىلى ولتىرمەكشى.
— ايتسە دە، مەنىڭ ويىمشا، — دەدى اعا مالاي، — ءسىز، تاقسىر، ۇستەلدە تۇرعان تاعامنىڭ بىردە-بىرەۋىنەن ءدام تاتپاۋعا ءتيىسسىز: بۇلاردى موناح ايەلدەر ازىرلەگەن ەدى، كرەستىڭ تاساسىندا شايتان تۇرادى، دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماعان عوي.
— داۋىم جوق، — دەدى سانچو، — ايتسە دە، ماعان ازىرشە ناننىڭ كىشكەنە قۇرىشى مەن بىرنەشە فۋنت ءجۇزىم بەرە تۇرىڭدار: بۇلاردا ۋ بولۋى مۇمكىن ەمەس. شىن مانىندە دە، ءنار تاتپاي جۇرە المايمىن عوي، ونىڭ ۇستىنە الداعى ايقاستارعا دا دايىن بولۋىمىز كەرەك — ەندەشە، بىزگە جۇرەك جالعاپ الۋ قاجەت: ويتكەنى ەرلىككە اسقازان دەم بەرەدى، اسقازانعا ەرلىك دەم بەرمەيدى. ال، ءسىز، حاتشى، سەنور گەرسوگقا جاۋاپ قايتارىڭىز جانە بەرگەن بۇيرىعىنىڭ ءبارى، ەشتەڭەسى ەلەۋسىز قالماي، ءوزى قالاي بۇيىرسا سولاي، مۇلتىكسىز ورىندالاتىنىن جازىڭىز. سونداي-اق، سەنورا گەرسوگينياعا دا قولىنان سۇيەتىنىمدى جانە زايىبىم تەرەسا پانساعا مەنىڭ اتىمنان حات پەن تۇيىنشەك تاپسىرۋ ءۇشىن ارنايى ادام جىبەرۋ جايىن ۇمىتپاۋىن وتىنەتىنىمدى ايتىڭىز: سويتسە، ول ماعان ۇلكەن جاقسىلىق جاساعان بولار ەدى، ال ەندى ونىڭ وتەمىن كەيىن بىردەڭە عىپ قايتارا جاتام عوي. وسىمەن بىرگە، مىرزام لامانچالىق دون كيحوت مەنى راقمەتى جوق ادام ەكەن دەپ ويلاپ قالماسى ءۇشىن ونى قولىنان سۇيەتىنىمدى دە قىستىرىپ جىبەرۋىڭىزگە بولادى، مۇنىڭ سوڭىنا ءوزىڭىز، مەيىربان حاتشى ءھام مەيىربان بيسكايلىق رەتىندە، ويىڭىزعا نە كەلسە سونىڭ ءبارىن تىركەي بەرۋگە ەرىكتىسىز. ءقازىر ەندى ۇستەلدەگى تاعامداردى الىپ كەتسىن دە، ماعان جەيتىن باسقا بىردەڭە اكەلسىن، ال وزىمە جانە ارالىما تاپ بەرمەكشى جانسىزدار، كىسى ولتىرۋشىلەر مەن سيقىرشىلارعا كەلسەك، ولاردىڭ ءبارىن تۇگەل ءتاۋباعا كەلتىرەرىم كامىل.
وسى كەز ىشكە مالاي كىرىپ:
— سىزگە ءبىر شارۋا وتىنىشپەن كەلىپ تۇر، ايتۋىنشا، وتە ماڭىزدى ءبىر ىسكە بايلانىستى وزىڭىزبەن سويلەسكىسى كەلەدى، — دەدى.
— بۇل سۇرانشاقتار ءوزى قىزىق جاندار، — دەدى سانچو. — اپىراي، وسىنداي بەيمەزگىل ۋاقتا شارۋامەن كەلۋگە بولمايتىنىن تۇسىنبەيتىندەي بۇلار سونشالىقتى كەششە مە ەدى؟ الدە ولار ءبىزدى، بيلەۋشىلەر مەن سوتتاردى، ءتىرى ادام دەپ، بۇلار دا بەلگىلى ءبىر ساعاتتاردا تابيعي مۇقتاجدىعىن وتەۋگە دىلگەر-اۋ دەپ ويلاماي ما ەكەن، تاس سياقتى سەزىمسىز بولعانىمىزدى قالاي ما ەكەن؟ قۇدايدىڭ جانە ار-ۇياتىمنىڭ اتىمەن انت ەتەيىن، ەگەر بولاشاقتا دا گۋبەرناتور قىزمەتىن اتقارسام (الايدا، بۇعان كۇماندانا باستادىم)، وندا سۇرانشاقتارىمدى مىندەتتى تۇردە تارتىپكە شاقىرام. ال، ەندى ءبىر جولعا جىبەر الگى ادامدى، ءبىراق اۋەلى جانسىز نەمەسە كىسى ءولتىرۋشى ەمەستىگىنە كوز جەتكىزىپ ال.
— ساسپاڭىز، سەنور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى مالاي، — مەنىڭشە، ول اق كوڭىل، جايدارى ادام سەكىلدى؛ بايقاۋىمشا، قوي اۋزىنان ءشوپ الماس بىرەۋ.
— قورقاتىن دانەڭە جوق، مۇندا كوپ ادام تۇرمىز عوي، — دەدى ءۇي باسقارۋشى.
— ايتىڭىزشى، اعا مالاي، — دەپ سۇرادى سانچو، — دارىگەر پەدرو كانىپەزەرو بۇل ارادان قاراسىن باتىرعاندىقتان، ماعان تىڭقيىپ تويىپ الاتىن ءتاۋىر تاماق، ايتالىق، ءبىر ءتىلىم نان مەن پياز جەۋگە بولماس پا ەكەن؟
— تۇسكى استا ولقى سوققاننىڭ ورنىن كەشكى استىڭ كەزىندە تولتىراسىز، جوعارى مارتەبەلىم، ەسەسى ارتىعىمەن قايتقانداي سەزىنەسىز، مىرعامعا باتاسىز، — دەدى اعا مالاي.
— ايتقانىڭىز كەلسىن، — دەدى سانچو.
وسى كەز ءجۇزى جىلى ءبىر شارۋا كەلىپ كىردى: اق جۇرەك تە اق پەيىل جان ەكەنى مىڭ شاقىرىمنان اڭعارىلىپ تۇرعانداي ەدى. ەڭ الدىمەن ول:
— مۇندا گۋبەرناتور كىم؟ — دەپ سۇرادى.
— كرەسلوعا جايعاسقان ادام بولماعاندا كىم بولۋشى ەدى؟ — دەدى حاتشى.
— مەن ونىڭ اياعىنا جىعىلام، — دەپ ءمالىم ەتتى شارۋا.
تىزەرلەي كەتكەن ول گۋبەرناتوردان قولىن بەرۋىن ءوتىندى. سانچو قولىن بەرگەن جوق، ورنىنان تۇرۋعا جانە قانداي شارۋامەن كەلگەنىن ايتۋعا ءامىر ەتتى. شارۋا ونىڭ ايتقانىن قۇپ الىپ، ءسوزىن بىلاي دەپ باستادى:
— سەنور! مەن سيۋداد رەالدان ەكى ميلدەي جەردەگى ميگەلتۋررادا تۋىپ-وسكەن شارۋامىن.
— مىنە، تاعى ءبىر قيانتۇكپىريو! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ءجا، ءسوزىڭدى جالعاي بەر، باۋىرىم، ميگەلتۋررانى وتە جاقسى بىلەتىنىمدى ايتايىن دەگەم: ول مەنىڭ سەلومنان ونشا جىراق ەمەس.
— اڭگىمەنىڭ ءمانىسى بىلاي بوپ تۇر، سەنور، — دەپ شارۋا ءسوزىن ساباقتادى. — جاراتقاننىڭ جاردەمى ارقاسىندا، قاسيەتتى ريمدىك-كاتوليكتىك شىركەۋدىڭ باتاسى مەن رۇقساتىنا وراي نەكەلى تۇرمىس كەشىپ كەلە جاتقان اداممىن. ەكى ستۋدەنت ۇلىم بار: كەنجەم — باكالاۆرعا، تۇڭعىشىم — ليسەنسياتقا وقىپ جاتىر. ءقازىر بويداقپىن، سەبەبى زايىبىم دۇنيەدەن وتكەن، دالىرەك ايتقاندا، نادان ەمشى بولدى ونىڭ تۇبىنە جەتكەن: اياعى اۋىر كەزىندە وعان ءىش وتكىزەتىن ءدارى بەرگەن-دى، ال ەگەر قۇداي حوش كورىپ، امان-ساۋ جەڭىلدەنىپ، تاعى ءبىر ۇل تاۋىپ بەرگەندە، باكالاۆر جانە ليسەنسيات اعالارىن كۇندەمەس ءۇشىن ونى دارىگەرلىك وقۋعا بەرگەن بولار ەم.
— سوندا ايتقىڭ كەپ تۇرعانى، ەگەر ايەلىڭ دۇنيە سالماسا، ياعني ونى بىرەۋ مۇردەم كەتىرمەسە، ءقازىر بويداق بولماس ەدىڭ عوي، سولاي ما؟ — دەدى سانچو.
— ارينە، سەنور، وعان ءسوز بار ما، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى شارۋا.
— اب-بارەكەلدە! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — تەزدەت، باۋىرىم: ءقازىر ۇيقتاپ دەمالاتىن ۋاقىت، شارۋامەن اينالىساتىن ۋاقىت ەمەس.
— ايتايىن دەگەنىم، — دەپ ءسوزىن قايتا ساباقتادى شارۋا، — باكالاۆرعا وقىپ جاتقان ۇلىم سەلومىزداعى كلارا پەرلاليتيكو ەسىمدى ءبىر بيكەشكە، اندرەس پەرلاليتيكو دەگەن بايدىڭ قىزىنا، عاشىق بوپ قالعان-دى؛ بۇل ءوزى ولاردىڭ اۋلەت ەسىمى دە، اتادان مۇرا بولعان نىسپىلارى دا ەمەس، — لاقاپ اتتارى، ويتكەنى ولاردىڭ تۇقىمىنان تاراعانداردىڭ ءبارى سال بولعان ەدى، سوندىقتان كوڭىلدەرىنە كەلمەس ءۇشىن جۇرت ولاردى پاراليتيكو دەمەي، پەرلاليتيكو40 دەپ اتاپ كەتكەن-دى؛ ال، اقيقاتىن ايتقاندا، بۇل قىز شىن مانىندە ەرەكشە جاراتىلعان، وڭ جاق بۇيىرىنەن قاراعاندا دالانىڭ اسەم گۇلىنەن اۋمايدى. ءبىراق، ەندى سول جاق بۇيىرىنەن ونشا ۇنامدى كورىنبەيدى-اق، سەبەبى ءبىر كوزى جوق: شەشەكپەن اۋىرعان كەزدە اعىپ تۇسكەن، بەتىندەگى شەشەك داعىنىڭ سونشالىق كوپتىگىنە جانە اجەپتاۋىر تەرەڭدىگىنە قاراماستان، وعان ۇزدىگىپ جۇرگەندەر مۇنى داققا بالامايدى، عاشىق بولعانداردىڭ جانى جاي تاپقان بەيىتكە بالايدى. ونىڭ كەربەزدىگى سونداي، يەگىن بىلعاپ الۋدان قورىققانداي مۇرىنى تۋرا كوككە قاراي شانشىلىپ تۇر، قۇددى ءبىر اۋزىنان اۋلاق جەرگە قاشىپ كەتكىسى كەلەتىندەي؛ قالاي بولعاندا دا ول كوزگە وتە سۇيكىمدى كورىنەدى، سەبەبى ناعىز جايىن اۋىزدىڭ ءوزى، ەگەر تەك ون با الدە جيىرما ما كۇرەك ءتىسى مەن ازۋ ءتىسىنىڭ كەمدىگى بولماسا، سۇلۋلاردىڭ سۇلۋى بوپ شىعا كەلەر ەدى. ەرىنى جايىندا ايتىپ جاتقىم كەلمەيدى: جۇقالىعى مەن نازىكتىگى سونشا، ەگەر سوزىپ كورەر بولسا، ودان تۇتاس ءبىر ورام شىعار ەدى، ءبىراق ەرنىنىڭ ءتۇسى كادىمگىدەي ەمەس: كوك-جاسىل-كۇلگىن ءتۇستى، — عاجاپ، ايتاتىنى جوق. ەرتە مە، كەش پە، كەلىن بوپ تۇسۋگە بۇيىرعان قىزدىڭ سىرت كەلبەتىن وسىنشا ەگجەي-تەگجەيلى اسپەتتەي سۋرەتتەپ وتىرعانىم ءۇشىن كەشىرىم وتىنەم، سەنور گۋبەرناتور: مەن ونى جاقسى كورەم، ول ماعان ۇنايدى.
— قالاي سۋرەتتەگىڭ كەلسە، سولاي سۋرەتتەي بەر، — دەدى سانچو، — مەن دە ءوزىم سۋرەت ونەرىنە كەتارى ەمەسپىن، ەگەر ءقازىر تۇستىك ءىشىپ العانىمدا، ماعان ءوزىڭ بەينەلەپ بەرگەن قىزدىڭ پورترەتىنەن اسقان ءتاتتى سۋسىن بولماس ەدى.
— بۇل انشەيىن كىرىسپەسى عوي، — دەپ ءىلىپ اكەتتى شارۋا، — ەڭ ءتاتتىسىن سوڭىنا ساقتاپ وتىرمىن. ءسويتىپ، سەنور، ەگەر ونىڭ سىمباتى مەن ءمۇسىنىن بەينەلەپ بەرسەم، ءسىز تىپتەن تاڭعالعان بولار ەدىڭىز، ءبىراق بۇل مۇمكىن ەمەس، ويتكەنى ول قۇنىس بوپ بۇكىرەيىپ قالعان، ەكى تىزەسى يەگىنە ءتيىپ تۇر، الايدا وعان كوز توقتاتىپ قاراعاندار ەگەر ونىڭ بويىن تىكتەر شاماسى بولسا، باسى توبەگە بارىپ تىرەلەر ەدى دەگەندى ايتادى. جانە ول باكالاۆر ۇلىما قولىن بەرۋدەن دە قاشپاس ەدى، ءبىراق بەرە المايدى، سەبەبى قولى سەمىپ قالعان. ەسەسىنە تىرناعى سونداي ۇزىن ءارى ناۋالى، ال مۇنداي تىرناق تەك مەيىرىمدى ءارى مۇشەلەرىندە ءمىن جوق ادامداردا عانا بولادى.
— جارايدى، — دەدى سانچو، — ءبىراق، ءبىر نارسەنى ۇمىتپا، باۋىرىم، سەن ونى باسىنان اياعىنا دەيىن سيپاتتاپ شىقتىڭ. تاعى نە ايتقىڭ كەلەدى؟ استارلاماي، تۇسپالداماي، بۇكپەسىز جانە اسىرەلەمەي دەرەۋ شارۋاڭدى باياندا.
— سىزدەن مىناداي جاردەم سۇراعالى كەلگەم، تاقسىر، — دەپ ءمالىم ەتتى شارۋا، — راقىمشىلىق جاساپ، بولاشاق قۇداما حات جازىپ، وسى نەكەگە كەلىسىم بەرۋىن وتىنسەڭىز ەتتى، — ويتكەنى، تاعدىردىڭ بەرگەن سىيى جاعىنان دا، تابيعاتتىڭ بەرگەن سىيى جاعىنان دا ءبىز ولاردان ەش كەم تۇسپەيمىز: اق-ادال شىنىمدى ايتسام، سەنور گۋبەرناتور، بالامنىڭ قۇتىرما اۋرۋى بار ەدى، قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى ءۇش-تورت مەزگىل جىن-پەرى جابىلىپ جانىن كوزىنە كورسەتەدى؛ ول دا از بولعانداي، وتقا قۇلاپ تۇسكەن-دى، سودان بەرى بەتى تۇگەل پەرگامەنت سەكىلدى بوپ بىرىسىپ قالدى، ال كوزى جاساۋراپ، ىرىڭدەي بەرەدى. ايتسە دە، مىنەز-قۇلقىندا زارەدەي كىنارات جوق، ەگەر ءوزىن-وزى وڭدىرماي ۇرىپ، جۇدىرىقتاپ الاتىن داعدىسى بولماسا، ونى اۋليە ساناۋ ارتىق ەتپەس ەدى.
— ەي، بايعۇس-اي، وسى ما ەدى ايتپاعىڭ؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
— بار عوي، ءالى دە، — دەپ جاۋاپ قاتتى شارۋا، — ءبىراق، ايتۋعا قورقاسوقتاپ تۇرمىن، ءاي، جارايدى، نە بولسا ول بولسىن، كوڭىلىمدە كىر قالماسىن، ايتسام ايتايىن. اڭگىمە بىلاي، سەنور: سىزدەن سول باكالاۆر ۇلىمنىڭ جاساۋ-جابدىعى ءۇشىن، جوعا، ءوز كەرەك-جاراعىن قۇراپ الۋى ءۇشىن دەگەنىم عوي، ءۇش ءجۇز، ابزالى — التى ءجۇز دۋكات سۇراعىم كەلەدى: ويتكەنى، جاس جۇبايلاردىڭ اتا-اناعا قاراپ جاۋتاڭداي بەرمەي، ءوز الدىنا ءتۇتىن تۇتەتكەنى دۇرىس قوي.
— بايقا، تاعى بىردەڭەڭەنى ۇمىت قالدىرعان جوقسىڭ با، ايتا بەر ۇيالماي. — دەدى سانچو.
— ءبارىن تۇگەل باياندادىم-اۋ دەيمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى شارۋا.
الگىنىڭ وسىنى ايتىپ، اۋزىن جابۋى مۇڭ ەكەن، گۋبەرناتور ورنىنان اتىپ تۇرىپ، وتىرعان كرەسلوسىنا جارماسا كەتتى دە، بىلاي دەپ باقىرىپ جىبەردى:
— ءوي، سەن، پالەن-پاشتۋان، ارسىز، ۇياتسىز، كورگەنسىز! جوعالت كوزىڭدى، قاراڭدى باتىر بۇل جەردەن، ايتپەسە مىنا كرەسلومەن باسىڭنىڭ مىلجا-مىلجاسىن شىعارام! ءوي، سەن، يتتەن تۋعان، جەكسۇرىن، سۇمەلەك سۋرەتشى، مەنەن التى ءجۇز دۋكات سۇرايتىن مەزگىلدى تاپقان ەكەنسىڭ! اۋ، قايدان تاۋىپ بەرەم ونى ساعان، ماقۇلىق-اۋ؟ ونداي اقشا وزىمدە بولعان كۇندە دە، نە سەبەپتى ونى ساعان سىيعا تارتۋعا ءتيىسپىن، ءماتتاقام بولعانىڭمەن ءمانجۋباس نەمە؟ اۋ، مەنىڭ ميگەلتۋرراعا جانە مۇقىم پەرلاليتيكو تۇقىمىنا قانداي قاتىسىم بار؟ كەت دەپ تۇرمىن ساعان بۇل جەردەن، ايتپەسە، سەنور گەرسوگتىڭ ومىرىمەن انت ەتەيىن، جاڭاعى ايتقانىمدى قولما-قول ىسكە اسىرام! وعان قوسا، سەن ميگەلتۋررادان شىققان ادامعا ۇقسامايسىڭ، كۇناعا باتىرۋ ءۇشىن جىن-شايتان وزىمە ارنايى جىبەرگەن الدەبىر ءازازىلسىڭ. ءوزىڭ ويلاپ كورسەڭشى، كىساپىر-اۋ: گۋبەرناتور بولعانىما بار-جوعى ءبىر جارىم عانا تاۋلىك، بۇل ەكى ارادا التى ءجۇز دۋكات مەندە قايدان پايدا بولماقشى؟
اعا مالاي شارۋاعا كەتە بەر دەپ ىمدادى، اناۋ باسىن تۇقىرتىپ الدى دا، گۋبەرناتوردىڭ قاھارىنان شىنىمەن قورىققان جانداي ءتۇر كورسەتىپ، زالدان شىعىپ جۇرە بەردى: الاياق ءوز مىندەتىن ويداعىداي اتقارعان بولاتىن.
الايدا اشۋعا مىنگەن سانچونى جايىنا قالدىرا تۇرايىق، ارالىندا قوي ۇستىندە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان مامىراجاي تىرشىلىك ورناعانىن تىلەيىك وعان، سويتەيىك تە، دون كيحوتقا ورالايىق؛ ءبىز ودان مىسىقتار بەتىنە سالعان جاراقاتتى تاڭىپ جاتقان جەردە قول ءۇزىپ ەدىك قوي، بۇل جاراقاتتان ول تەك ءبىر اپتادان كەيىن عانا وڭالدى، ءبىراق سول اپتانىڭ ىشىندە تاعى ءبىر شىتىرمان وقيعاعا تاپ بولدى: سيد احمەت وسى حيكاياعا قاتىستى بارلىق وقيعانى، سونىڭ ىشىندە ءتىپتى ەلەۋسىزدەۋىن دە، قالاي ەگجەي-تەگجەيلى جانە بارىنشا شىنشىلدىقپەن بايانداسا، بۇل شىتىرمان وقيعانىڭ جايىن دا تاپ سولاي بايان ەتپەكشى.
XLYءىىى تاراۋ
دون كيحوت پەن گەرسوگينيانىڭ دۋەنياسى دونيا رودريگەس اراسىندا بولعان جاعدايات جونىندە، سونداي-اق قاعازعا تۇسىرۋگە جانە ماڭگىلىككە قالدىرۋعا لايىقتى باسقا دا وقيعالار جايىندا.
قاتتى جاراقاتتانعان دون كيحوت بۇل كۇندەردى ءتۇپسىز تەرەڭ ۋايىم مەن قايعى قۇرساۋىندا وتكىزىپ جاتتى: بەتى تاڭىلىپ تاستالعان ەدى جانە وعان بەلگى سوعىلعان بولاتىن، ءبىراق بۇل قۇدايدىڭ قولىمەن ەمەس، مىسىقتىڭ تىرناعىمەن سوعىلعان بەلگى ەدى، — قىسقاسىن ايتقاندا، ول كەزبە رىسارلار ومىرىندە كوپتەپ ۇشىراساتىن كەلەڭسىز جاعدايدىڭ بىرىنە كەزىككەن-دى. التى كۇن بويى ول جۇرت كوزىنە كورىنبەدى، ءسويتىپ ءبىر كۇنى تۇندە، كوزى جۇمىق، كوڭىلى وياۋ قالپىندا جاڭادان تاپ بولعان تاقسىرەتتەرى تۋراسىندا جانە التيسيدورانىڭ جابىسىپ قالماي جۇرگەنى جايىندا وي كەشىپ جاتقانىندا، الدەكىم جاتىن بولمەسىنىڭ ەسىگىن كىلت سالىپ اشىپ جاتقانداي كورىنىپ كەتتى، سول بويدا وعان بۇل ءوزىن الداپ-ارباۋ ارقىلى اياۋلى حانىمى دۋلسينەيا توبوسسكاياعا دەگەن ادالدىعىنان اينىتۋ ءۇشىن كەلىپ تۇرعان عاشىق بيكەش شىعار دەگەن وي كەلدى.
— جوق! — دەدى ويدان شىعارعان وتىرىگىنە قۇلاي سەنگەن ول وزىنە-وزى، ءبىراق باسقالار دا ەستيتىندەي ەتىپ قاتتى داۋىستاپ. — اسىل بەينەسى جۇرەگىمنىڭ تۇكپىرىنە تاڭبالانىپ، جانىمنىڭ قۇپيا قويناۋلارىندا جاتقان اياشىمدى ارداق تۇتۋدان تاندىرا الاتىنداي ايداي سۇلۋ ارۋ دۇنيەگە ءالى كەلە قويعان جوق؛ ءامىرشىم مەنىڭ، جۋا ساسىعان شارۋا ايەلگە نەمەسە التىنداي جىلتىراعان تاحونىڭ التىن جانە جىبەك جىپتەردەن كەستە توگىپ وتىرعان نيمفاسىنا اينالىپ كەتسەڭ دە، مەرلين نەمەسە مونتەسينوس سەنى قاي قيانعا جاسىرىپ تاستاسا دا مەيلى، قايدا جۇرسەڭ دە سەن مەندىكسىڭ، ال مەن قايدا جۇرسەم دە سەندىك بولدىم جانە بولا بەرەم.
ول ءسوزىن اياقتاي بەرگەن ساتتە ەسىك تە اشىلدى. دون كيحوت سارعىش اتلاس كورپەگە باسىنان اياعىنا دەيىن ورانىپ الدى دا، كەرەۋەتتىڭ ۇستىنە شىعىپ تۇرەگەپ تۇردى؛ باسىندا توبەتەي، بەتى مەن مۇرتىندا تاڭعىشتار بار-تىن: بەتىندەگىسى — جاراقاتقا ارنالسا، مۇرتىنداعىسى — مۇرتى تىم تومەن سالبىراپ كەتپەۋى ءۇشىن بايلانعان ەدى؛ وسىنداي تۇر-سىقپىتىمەن ول ءۇش ۇيقتاساڭ تۇسىڭە كىرمەيتىن الابوتەن كەيىپتەگى ەلەسكە ۇقساپ تۇرعان. دون كيحوت ەسىك جاققا تەسىرەيە قاراپ قالدى، ءبىراق ىنتىزارلىقتان كۇيىپ-جانىپ، ادا-كۇدە ەركىنەن ايرىلعان التيسيدورانىڭ ورنىنا بولمەسىنە جەسىرلەر جامىلاتىن، ەتەگى كەسىلگەن، ءبىراق ۇزىندىعى سونشا، باسىنان اياعىنا شەيىن كىرەۋكەلەپ، بۇركەمەلەپ تۇرعان جامىلعىسى بار قادىرمەندى دۋەنيا كەلىپ كىردى. سول قولىنا شىراقتىڭ تۇتاتىلعان تۇقىلىن ۇستاپ، وڭ قولىمەن قوماقتى كوزىلدىرىك كيگەن كوزىن جارىقتان كولەگەيلەگەن ول جاي باسىپ، جەڭىل ادىمداپ ءجۇرىپ كەلە جاتتى.
وعان جوعارىدان كوز ساپ تۇرعان دون كيحوت كيگەن كيىمدەرى مەن ءتىل قاتپايتىن تۇنجىر تۇرىنە قاراپ، ونى وزىنە وسى كەيىپتە الدەنەندەي ءبىر جاۋىزدىق جاساۋعا كەلگەن مىستان كەمپىر ءجا بولماسا سيقىرشى شىعار دەپ ويلاپ قالدى دا، ۇستى-ۇستىنە شوقىنا باستادى. ال ەلەس بولسا، بۇل كەزدە جايمەن جاقىنداپ كەلە جاتتى؛ بولمەنىڭ ورتاسىنا كەپ توقتاعان ول باسىن كوتەرىپ، دون كيحوتتىڭ اسىعىس-ۇسىگىس شوقىنىپ جاتقانىن كوردى: دون كيحوت ايەلدىڭ سۇلباسىن كورىپ سەسكەنىپ قالسا، دون كيحوتتى كورگەن بەيشارا دۋەنيانىڭ ودان بەتەر زارە-قۇتى كەتتى؛ سىرىقتاي ۇزىن، رەڭى اقشىلتىم-سارعىش، كورپە جامىلىپ العان، بەت-اۋزىن ادام شوشىرلىق تاڭعىشتار جاپقان مىسكىندى كوزى شالعان بويدا ول:
— قۇداي-اي! بۇل نە سۇمدىق؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى.
قاتتى تولقىپ كەتكەندىكتەن شىراعىن قولىنان ءتۇسىرىپ العان دۋەنيا تاس قاراڭعىدا شىعار ەسىككە قاراي بەتتەدى، ءبىراق بويىن ۇرەي بيلەپ، ابدىراپ، بەلدەمشەلەرىنە شىرماتىلىپ قالدى دا، جەرگە قۇلاپ ءتۇستى. زارەسى ءزار تۇبىنە كەتكەن دون كيحوت سول ارادا وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— جالبارىنام ساعان، ەلەسپىسىڭ الدە باسقامىسىڭ، مەيلى كىم بولساڭ ول بول، ايتشى ماعان، سەن كىمسىڭ ءوزىڭ، ايتشى ماعان، نە كەرەك ساعان مەنەن؟ ەگەر تىنشۋ تاپپاعان رۋح بولساڭ، وندا مەنەن تىعىلىپ-تاسالانبا، ساعان قولىمنان كەلگەن كومەكتىڭ ءبارىن جاسايمىن، ويتكەنى مەن شىنايى حريستيانمىن، كەز-كەلگەن جانعا قايىرىمدىلىق كورسەتۋگە دايىنمىن: مىنە، ءدال وسى ماقسات ءۇشىن دە كەزبە رىسارلىق وردەنىنە كىرگەنمىن، ال ونىڭ بارشاعا بىردەي جاقسىلىق جاساۋ شاراپاتىنان ماقشاردا زارىققان جاندار دا تىس قالمايدى.
اسىپ-ساسىپ، الاقتاعان دۋەنيا دون كيحوتتىڭ وزىنە جالبارىنىپ تۇرعانىن ەستىپ، ونىڭ دا ۇرەيدەن ەسى شىعىپ كەتكەنىن بايقاپ، باياۋ دا قامكوڭىل داۋىسپەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— سەنور دون كيحوت (ەگەر تەك ءسىز دون كيحوتتىڭ ناق ءوزى بولساڭىز)! ءوزىڭىز ويلاپ قالعانداي، مەن ەلەس تە، كورىنىس تە، ماقشاردا زارىققان جان دا ەمەسپىن، مەن گەرسوگينيانىڭ جاقىن ادامى، دۋەنيا دونيا رودريگەسپىن، تەك ءوزىڭىز عانا، تاقسىر، كومەكتەسە الاتىن وتە ماڭىزدى شارۋامەن كەلىپ تۇرمىن.
— ايتىڭىزشى، سەنورا دونيا رودريگەس، — دەپ دون كيحوت قايتادان سويلەپ كەتتى، — ءسىز مۇندا جەڭگەتاي رەتىندە كەلىپ تۇرعان جوقسىز با؟ ونداي جاعدايدا ءبىلىپ قويىڭىز، مۇنىڭىز بوس اۋەيىلىك بوپ شىعادى، وعان سەبەپ — جۇرەگىمنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ جان تەڭ كەلمەس سۇلۋلىعى. توق ەتەرىن ايتقاندا، سەنورا دونيا رودريگەس، سۇيىسپەنشىلىككە قاتىستى اۋرەشىلىكپەن باسىمدى قاتىرماۋعا ۋادە ەتسەڭىز شىراقتى جاعىپ بەرمەنىرەك جاقىنداۋىڭىزعا بولادى، كەلگەن شارۋاڭىز جايىندا ما، باسقا جايىندا ما، قالاۋىڭىزشا اڭگىمە-دۇكەن قۇرايىق، ءبىراق، قايتالاپ ايتام، تەك ءتۇرلى قىلىق كورسەتىپ، قىلىمسۋشى بولماڭىز.
— اپىراي، بىرەۋدىڭ سۇيىسپەنشىلىك ىسىنە ارالاسادى دەپ ويلايسىز با مەنى، مارحاباتتى مىرزام؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دۋەنيا. — مەنى ءجوندى بىلمەيدى ەكەنسىز، تاقسىر. ونداي بولىمسىز ىسپەن اينالىساتىنداي ەگدە جاسقا جەتە قويعام جوق ءالى: قۇدايعا شۇكىر، تانىممەن قوش ايتىسۋ جانىمنىڭ قاپەرىنە دە كىرمەيدى، بارلىق ازۋ ءتىسىم مەن كۇرەك ءتىسىم امان، تەك سۋىق تيگىزىپ العان ەكەۋ-ۇشەۋى عانا بولماسا، — ويتكەنى، مۇندا، ءبىزدىڭ اراگونادا، سالقىن تيگىزۋ دەگەن وپ-وڭاي. ءسال كىدىرە تۇرىڭىز، تاقسىر: شىراق جاعايىن، سوسىن تەز قايتىپ ورالىپ، رەنىش-نالام جايىندا بايانداپ بەرەيىن، — ءسىزدىڭ قانداي قاسىرەتكە دە كومەكتەسە الاتىنىڭىز ءمالىم عوي.
ول جاۋاپ توسپاستان بولمەدەن شىعىپ كەتتى، دون كيحوت بولسا، كوڭىلى تىنىش تاۋىپ، ويعا شومعان قالپى ونى كۇتىپ قالدى، الايدا سول ساتتە-اق ونىڭ باسىندا وسىناۋ جاڭا شىتىرمان وقيعا جايىندا سان-الۋان جورامال-بولجام قوزداپ سالا بەردى؛ سونىڭ ىشىندەگى اسىرەسە بىرەۋى — اياشىنا ادال بولۋ جونىندەگى سەرتىنەن اينىتۋعا جاسالعان ارەكەت — وعان بارىپ تۇرعان كۇپىرلىك سەكىلدى كورىندى دە، وزىمەن-وزى بىلاي دەپ سويلەسىپ كەتتى:
“نە قيلى ايلا-شارعىعا شەبەر شايتان مەنى يمپەراتريسالاردىڭ، كوروليەۆالاردىڭ، گەرسوگينيالاردىڭ، ماركيزالاردىڭ جانە گرافينيالاردىڭ كومەگىمەن جولدان تايدىرا الماعان سوڭ، بۇل جولى مىنا دۋەنيانىڭ كومەگىمەن اداستىرماق ەمەس پە ەكەن؟ كوپتى كورگەن ادامداردان تالاي ەستىگەم: وڭتايى كەلگەن جەردىڭ بارىندە شايتان بايقاتپاي سۇلۋدىڭ ورنىنا سۇقسىردى سۇعا قويادى ەكەن. ەگەر مىنا ورايى كەلىپ تۇرعان ءسات، وڭاشالىق جانە تىلسىم تىنىشتىق ۇيقىداعى تىلەكتى وياتىپ جىبەرسە، وسى كۇنگە شەيىن بىردە-بىر سۇرىنبەگەن جەردە، جاسىم ەڭكەيگەن شاقتا، قۇلاپ ءتۇسۋىم دە مۇمكىن-اۋ؟ مۇنداي جاعدايدا ۇرىستىڭ باستالۋىن كۇتكەنشە قاشقان جاقسى. جوعا، وسىنداي قيسىنسىز نارسە جايىندا وي كەشىپ، اڭگىمە ەتىپ تۇرعانىما قاراعاندا مەن، شاماسى، اقىلدان اداسقان شىعارمىن: ۇزىن جامىلعىسى بار كوزىلدىرىكتى دۋەنيا الەمدەگى ەڭ تويىمسىز، ەڭ اشكوز ءناپسىقۇماردىڭ دا ىنتىزارلىق سەزىمىن وياتا المايتىنى انىق. جالپى، ءوزى دۇنيەدە ەس تاندىرا ەلىكتىرەتىن دۋەنيالار بولا ما ەكەن؟ جالپى، ءوزى جەر-جيھاندا مازانى المايتىن، كىرجىڭدەمەيتىن، قىلىمسىمايتىن ەڭ بولماسا ءبىر دۋەنيا تابىلار ما ەكەن؟ ەندەشە، اۋلاق جۇرىڭدەر مەنەن، جان بالاسىنا جاقسىلىق اكەلمەيتىن دۋەنيالار قاۋىمى! ءيا، ديۆان تۇراتىن بولمەسىنىڭ بۇرىشىنا كوزىلدىرىك كيگەن، قولدارىنا، بەينە ءبىر كەستە توگىپ وتىرعانداي، كەرگىش ۇستاعان ەكى دۋەنيانىڭ ءمۇسىنىن ورناتىپ قويعان سەنورا قانداي اقىلدى ەدى دەسەڭشى! ويتكەنى، بۇل الگى بولمەگە ناعىز دۋەنيالار وتىرعانمەن بىردەي ساليقالى سيپات بەرگەن كورىنەدى!”
دون كيحوت وسىنى ايتىپ كەرەۋەتتەن سەكىرىپ ءتۇستى، ەسىكتى كىلتتەپ الىپ، سەنورا رودريگەستى كىرگىزبەي قويۋعا وقتالعان، ءبىراق ەسىككە جاقىنداعانىندا قولىنا جانىپ تۇرعان اق بالاۋىز شىراق ۇستاعان سەنورا رودريگەس تە ىشكە كىردى؛ تاڭعىشپەن شىرمالعان، كورپەگە ورانعان، باسىنا الدەنەندەي توبەتەي مە، كەپەش پە كيگەن دون كيحوتتى بۇل جولى تۇپ تۋرا قارسى الدىنان جولىقتىرعان ونىڭ سول ارادا تاعى دا يمانى ءبىر ۋىس بولىپ، كەيىن شەگىنشەكتەپ كەتتى دە:
— ءقاۋىپسىزبىن دەپ ەسەپتەي الام با ءوزىمدى، سەنور رىسار؟ مەنىڭشە، توسەگىڭىزدەن تۇرىپ كەتكەنىڭىز اسا ءبىر ادەپتىلىك بولماعان سەكىلدى، — دەدى.
— تاپ وسىنى سىزدەن مەنىڭ سۇراۋىم كەرەك ەدى، سەنورا، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت. — مىنە، ەندى سونى سىزدەن سۇراپ تا تۇرمىن: باس سالۋ مەن زورلاۋدان قاۋىپتەنبەۋىمە بولا ما؟
— ءسىزدى كىمنەن كىم قورعاۋعا ءتيىس، سەنور رىسار؟ — دەپ سۇرادى دۋەنيا.
— مەنى ءسىز وزىڭىزدەن قورعاۋىڭىز كەرەك، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — ويتكەنى، مەن ءمارماردان، ءسىز مىستان جارالعان جوقسىز، ءقازىر تاڭعى ساعات وننىڭ كەزى ەمەس، ءتۇن ورتاسى بولعان شاق، ءتىپتى ودان دا كەشكىرىپ كەتسە كەرەك، ال ءبىز بولساق، وپاسىز دا وسپادارسىز ەنەي سۇيكىمدى دە ۇياڭ مىنەزدى ديدونانى قۇشاعىنا الىپ، قۇمارىن قاندىرعان ۇڭگىردەن دە وڭاشالاۋ ورىندا تۇرمىز. ءجا، ەندى قولىڭىزدى بەرىڭىز ماعان، سەنورا، — مەنىڭ پاكتىگىم مەن سىپايىلىعىم، سول سياقتى ءسىزدىڭ ايرىقشا قۇرمەتتى جەسىرلىك جامىلعىڭىز ەكەۋىمىز ءۇشىن ەڭ جاقسى قورعانىش بولماق.
وسىنى ايتىپ، ول ءوزىنىڭ وڭ قولىن ءسۇيىپ الدى، سوسىن دونيا رودريگەستى قولىنان الدى: ول دا قولىن بۇعان ءدال وسىنداي ءراسىم جاساپ ۇسىنعان ەدى.
وسى ارادا سيد احمەت شەگىنىس جاسايدى دا، مۇحاممەدتىڭ اتىمەن انت ەتىپ، وسىناۋ قوساقتىڭ قول ۇستاسىپ ەسىكتەن كەرەۋەتكە قاراي كەتىپ بارا جاتقانىن ءبىر كورۋ ءۇشىن ەكى المالافامنىڭ ەڭ ءتاۋىرىن قۋانا-قۋانا بەرەر ەدىم دەگەندى ايتادى.
اقىرى دون كيحوت توسەگىنە كەلىپ جاتتى، ال دونيا رودريگەس كوزىلدىرىگىن الماعان كۇيى جانە سول بۇرىنعىشا قولىنا شىراق ۇستاعان قالپى كەرەۋەتتەن جىراقتاۋ جەردەگى كرەسلوعا بارىپ وتىردى. دون كيحوت بۇكتەتىلە جاتتى دا، كورپەنى يەگىنە دەيىن كەلتىرىپ جامىلدى؛ ەكەۋى وزدەرىنە وڭتايلى قالىپ تاۋىپ جايعاسقاننان كەيىن دون كيحوت العاش بوپ ءتىل قاتتى.
— ال، ەندى، سەنورا دونيا رودريگەس، — دەدى ول، — جارالى جۇرەگىڭىز بەن كۇيىك جايلاعان كوكىرەگىڭىزدە جينالعان شەردىڭ ءبارىن تۇگەل اقتارىپ، اسىقپاي ايتىپ بەرۋىڭىزگە بولادى: مەن سىزگە پاك-تازا پيعىلمەن قۇلاق قويام جانە مەيىرباندىق ارەكەتپەن جاردەم بەرەم.
— سولاي بولاتىنىن بىلگەم، — دەدى دۋەنيا، — ىزگىلىك شۋاعىن سەبەلەگەن جىلى جۇزىڭىزدەن بۇدان بەتەر حريستياندىق جاۋاپ كۇتۋ قيىن ەدى. اڭگىمەنىڭ ءمانىسى مىناداي، سەنور دون كيحوت. ءدال ءقازىر قارسى الدىڭىزداعى مىنا كرەسلودا وتىرعانىممەن جانە اراگون كورولدىگىنەن ورىن تەپكەنىممەن، ۇستىمدە جۇرتتىڭ ءبارى جەك كورەتىن جانە جابىرلەيتىن دۋەنيانىڭ كيىمى بولعانىمەن، مەن ءوزىم وۆەدولىق استۋريادا تۋىپ-وسكەم جانە سول پروۆينسياداعى ەڭ ءتاۋىر اۋلەتتەرمەن تۋىستىعى بار وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەم، الايدا تاقسىرەتتى تاعدىر-تالايىم مەن مۇلدەم كۇتپەگەن جەردەن، نەلىكتەن جانە قالاي ەكەنى بەلگىسىز، كەدەيلەنىپ شىعا كەلگەن اتا-انامنىڭ قامسىزدىعى مەنى استاناعا، مادريدكە الىپ كەلدى، سول جەردە اتا-انام ءوز كەلىسىمىم بويىنشا جانە بۇدان دا جامان بالەگە تاپ بولماۋىم ءۇشىن مەنى ءبىر اقسۇيەك سەنوراعا تىگىنشىلىككە بەردى؛ ال ەندى، ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، تاقسىر، ءساندى تىگىس پەن ءىش كيىم تىگىسى سالاسىندا وسى كۇنگە دەيىن مەنەن وزعان ەشكىم جوق. ءسويتىپ، اتا-انام مەنى مالايلىققا بەردى دە، وزدەرى قايتىپ كەتتى، ءبىراق ارادا بىرنەشە جىل وتكەندە ەكەۋى دە دۇنيە سالدى، — ءسىرا، ءقازىر ولار اسپاندا شىعار، سەبەبى ەكەۋى دە ىزگى نيەتتى، شىنايى حريستيان ەدى. مەن جەتىم قالدىم، بار دۇنيە-مۇلكىم — جارىتىمسىز جالاقىم مەن داۋلەتتى ۇيلەردە مالاي قىزدارعا بەرىلەتىن بولىمسىز ونى-پۇنىدان عانا تۇراتىن؛ سول شامادا مەنى، — وعان ءوزىم قانداي دا ءبىر ىڭعاي تانىتىپ، ىقىلاس بىلدىرمەگەم، — اتشى مالاي ءسۇيىپ قالدى، ول ءوزى جاسامىستاۋ، تولىقشا، قويۋ ساقالى بار ەركەك ەدى، ال تاربيەلىلىگى سونشا، قۇددى ءبىر كورول مە دەرسىڭ: سەبەبى ول تاۋ تۇرعىنى بولاتىن. كەزدەسۋىمىزدى قانشالىقتى جاسىرىپ باققانىمىزبەن، قوجايىن حانىمىم ءبارىبىر مۇنى ءبىلىپ قويدى دا، وسەك-اياڭ مەن عايبات سوزدەن قۇلاعى تىنىش بولۋى ءۇشىن قاسيەتتى انامىز ريمدىك-كاتوليكتىك شىركەۋدىڭ باتاسىمەن جانە رۇقساتىمەن ەكەۋىمىزدى ۇيلەندىرىپ تىندى؛ بۇل نەكەدەن قىز بالامىز دۇنيەگە كەلدى، مىنە تاپ وسى قىزدىڭ قىرسىعىنان ومىرىمدەگى ەڭ قاستەرلىمنەن ايرىلىپ قالدىم، بۇعان سەبەپ — بوسانۋ كەزىندە ءولىپ كەتپەگەندىگىم ەمەس: جوق، مەن اي-كۇنىم جەتىپ، جەڭىل بوساندىم، بۇعان سەبەپ — بوسانعاننان كەيىن كوپ ۇزاماي كۇيەۋىمنىڭ ۇرەيدەن دۇنيە سالعانى ەدى؛ ەگەر اسىعىس بولماعانىمدا سىزگە بۇل جايىندا دا ايتىپ بەرەر ەدىم جانە ءسىز بۇعان شىنىمەن-اق تاڭىرقانىپ قالار ەدىڭىز.
سول ارادا ول ەڭىرەي جىلاپ جىبەردى دە، بىلاي دەدى:
— ءوزىمدى ءوزىم ۇستاي الماعانىمدى كەشىرىڭىز، سەنور دون كيحوت: سول سورماڭداي كۇيەۋىم ەسىمە تۇسسە بولدى، كوزىمنىڭ جاسىن تيا الماي قالام. قۇداي-اي دەسەڭشى، حانىمدى كومىردەي قارا دىعال قاشىردىڭ ساۋىرىنا وتىرعىزىپ الىپ، قانداي ماڭعاز كەيىپتە كوشەگە شىعاتىن ەدى ول! ول كەزدە قازىرگىدەي كۇيمە دە، زەمبىل دە بولعان جوق قوي، — حانىمدار قاشىرعا سالت ءمىنىپ جۇرەتىن: الدا — اتشى مالاي، ارتتا — حانىم. جوق، بۇل جايىندا سىزگە مىندەتتى تۇردە ايتىپ بەرۋگە ءتيىسپىن، سوندا سۇيىكتى كۇيەۋىمنىڭ قانداي تاربيەلى ءارى ىجداعاتتى ادام بولعانىنا ءوزىڭىز دە كوز جەتكىزەسىز. ءبىر جولى مادريدتەگى اۋليە ياكوۆ كوشەسىنە قاراي بۇرىلعان كەزىندە الدىندا ەكى الگۋاسيلى بار الكالد قارسى ۇشىراسادى، اقكوڭىل جۇبايىم ونى شىعارىپ سالۋعا نيەتتەنىپ دەرەۋ قاشىرىنىڭ باسىن بۇرادى. ارتتا وتىرعان حانىم وعان سىبىرلاپ: “قايدا بەت الدىڭ، اقىماق؟ باراتىن جاعىم باسقا ەكەنىن بىلمەيسىڭ بە؟” دەيدى. الكالد تا ىزەتتىلىكپەن تىزگىن تارتىپ: “ءوز جولىڭمەن جۇرە بەر، باۋىرىم، مەنى سەنورا دونيا كاسيلدا ەمەس، مەنىڭ ونى شىعارىپ سالعانىم جاراسىمدى” (ءبىزدىڭ حانىمدى سولاي اتايتىن)، دەگەندى ايتادى. الايدا جۇبايىم، باس كيىمىن سىپىرىپ العان قالپى، الكالدتى شىعارىپ سالۋ كەرەك دەپ تۇرىپ الادى، بۇعان قاتتى ىزا بولىپ، قىزبالانىپ كەتكەن حانىم قوراپشادان جۋان تۇيرەۋىش شىعارىپ، ونى كادىمگى ءبىزدىڭ ءوزى دەسە دە بولعانداي ەدى، بار كۇشىمەن كۇيەۋىمنىڭ ارقاسىنا شانشادى؛ كۇيەۋىم شىڭعىرىپ جىبەرەدى دە، ەكى بۇكتەتىلگەن كۇيى جەرگە گۇرس ەتىپ قۇلاپ تۇسەدى، حانىمدى دا وزىمەن بىرگە الا كەتەدى. ەكى مالاي حانىمعا قول ۇشىن بەرمەككە تۇرا ۇمتىلادى، سونداي-اق الكالد پەن الگۋاسيلدەر دە كومەككە كەلەدى. گۋادالاحار قاقپاسى ازان-قازان بولادى، ارينە، مەن قاقپانىڭ ءوزىن ەمەس، سول ارادا ەرمەك ىزدەپ سەندەلىپ جۇرگەن جۇرتتى ايتىپ وتىرمىن. حانىم ۇيگە جاياۋ كەتەدى دە، كۇيەۋىم جۇگىرىپ شاشتارازعا بارىپ، وعان تۇيرەۋىش ءىش قۇرىلىسىن تەسىپ وتكەنىن ايتادى. جۇبايىمنىڭ كىشىپەيىلدىگى جايىنداعى قاۋەسەتتىڭ اۋىزدان-اۋىزعا تەز تاراپ كەتكەنى سونشا، بالالار كوشەدە سوڭىنان قالماي جۇگىرىپ جۇرەتىن بولدى، مىنە وسى سەبەپتەن جانە وعان قوسا، كوزى الىستان ونشا كورمەيتىندىكتەن، حانىم ونىمەن ەسەپ ايىرىسىپ، جۇمىستان شىعارىپ جىبەردى، ونىڭ قۇسادان ولگەنىندە ەش كۇمانىم جوق. وسىلايشا جاستاي جەسىر بوپ قىزىمدى قۇشاقتاپ قالا باردىم، ال قىزىمنىڭ كوركى گۇل شاناعىنداي كۇن وتكەن سايىن اجارلانا ءتۇستى. اقىر سوڭىندا، سول تۇستا سەنور گەرسوگقا كۇيەۋگە شىققان سەنورا گەرسوگينيا، ايتۋلى ىسمەرلىگىم جايىنداعى داقپىرت كەڭ جايىلىپ ۇلگەرگەندىكتەن، قىزىم ەكەۋىمىزدى وزىمەن بىرگە اراگون كورولدىگىنە الا كەتۋدى ۇيعاردى؛ مىنە، تاپ وسى جەردە، ارادا جىلدار وتكەندە، قىزىم دا تولعان ايداي تولىقسىپ بوي جەتتى، ال ەندى ونىڭ قانداي سۇيكىمدى قىز بوپ وسكەنىن مىنادان-اق كورە بەرىڭىز: ءان سالسا — بوزتورعاي ما دەيسىڭ، بيلەسە — وت-جالىنعا اينالىپ، قۇلاپ تۇسكەنشە ءبىر تىنبايدى، وقۋ مەن جازۋدا مەكتەپ مۇعالىمىنەن قالىسپايدى، ەسەپ-قيساپتا ساۋداگەرمەن بىردەي. تازالىعى جايىندا ايتىپ تا جاتپايمىن: اعىن سۋدىڭ ءوزى دە ودان تازا ەمەس. قاتەلەسپەسەم، ءقازىر وعان ون التى جاس، بەس اي، ءۇش كۇن تولدى، — شاتىسسام، كۇنىنەن شاتىسقان شىعارمىن. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قىزالاعىمدى وسى اراعا جاقىن ماڭايداعى، سەنور گەرسوگتىڭ يەلىگىندەگى دەريەۆنيالاردىڭ بىرىندە تۇراتىن داۋلەتتى شارۋانىڭ ۇلى ۇناتىپ قالدى. ولاردىڭ ءبىر-بىرىن قالاي تاپقاندارىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر ازىل-كۇلكىسى جاراسىپ، جۇبى جازىلمايتىن بولدى، ۇزاماي جىگىت وعان ۇيلەنەتىنىن ايتتى، ءبىراق الداپ سوققان ەكەن، ءقازىر ۋادەسىن ورىنداۋ جايىن ويىنا دا المايدى. سەنور گەرسوگ تا بۇدان جاقسى حاباردار، سەبەبى وعان الدەنەشە مارتە شاعىنىپ، الگى جىگىتكە قىزىما ۇيلەنۋگە ءامىر ەتۋىن سۇراعام، ءبىراق بۇل ءوتىنىشىم گەرسوگتىڭ ءبىر قۇلاعىنان كىرەدى دە، ەكىنشى قۇلاعىنان شىعىپ كەتەدى. ويتكەنى، كىلتيپان مىنادا بوپ تۇر: الدامشىنىڭ اكەسى اسقان باي، گەرسوگقا قارىزعا اقشا بەرەدى، ونى-مۇنى شارۋاسىن شىر اينالدىرادى، سوندىقتان گەرسوگ ونى اشۋلاندىرىپ الام با دەپ قورقادى. مىنە، وزىڭىزدەن وتىنەرىم دە، مارحاباتتى مىرزام، وسى ءبىر مىندەتتى موينىڭىزعا الىپ، سەندىرۋ ارقىلى ما الدە قارۋدىڭ كۇشىمەن كوندىرۋ ارقىلى ما، ادىلدىك ورناتىڭىزشى: ويتكەنى، ءسىزدىڭ مىنا جارىق دۇنيەگە جالعاندىقتىڭ تامىرىنا بالتا شابۋ ءۇشىن، قيسىق-قىڭىردى تۇزەتىپ، ۇلەستەن قاعىلعاندى قورعاۋ ءۇشىن كەلگەنىڭىزدى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. وعان قوسا، تاقسىر، قىزىمنىڭ جەتىمدىگىن قاپەرگە الىڭىز؛ سونداي-اق، الگىندە عانا ءوزىم سيپاتتاپ بەرگەن سۇيكىمدىلىگى مەن وندىردەي جاستىعىن، باسقا دا ەرەكشە قابىلەتتەرىن ۇمىتا كورمەڭىز، — قۇدايدىڭ اتىمەن جانە ارىممەن انت ەتەم، قوجايىن حانىمنىڭ كۇتۋشى قىزدارىنىڭ قاي-قايسىسى دا، ءتىپتى سونىڭ ىشىندە التيسيدورا دەيتىنى دە، ونىڭ باسقان ىزىنە تاتىمايدى: الگىنى مۇنداعىلار ەڭ ەركىن دە ەركە، ەڭ كوركەم قىزعا بالايدى، ءبىراق ونىڭ ءوزى دە مەنىڭ قىزىممەن باسكە تۇسە المايدى. ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، مارحاباتتى مىرزام، جىلتىراعاننىڭ ءبارى التىن ەمەس: اناۋ الگى التيسيدورا دەيتىن وڭدىلىگىمەن ەمەس، وپىرەمدىگىمەن داقپىرتقا كوبىرەك يە بوپ ءجۇر عوي جانە ونىڭ قاراپايىمدىلىعىنان قارابايىرلىعى باسىمداۋ، وعان قوسا دەنساۋلىعى دا ونشا ەمەس: اۋزىنان الاپ جامان ءيىس شىعاتىنى سونشا، قاسىندا قاتار تۇرۋدىڭ ءوزى اقيرەت. ءتىپتى، سەنورا گەرسوگينيانىڭ ءوزىن الساق تا... ءجا، جەتەر، اۋزىمدى جابايىن، ءۇي ارتىندا كىسى بار، دەگەندەي.
— ال سەنورا گەرسوگينياعا نە بولعان، ايتىڭىزشى، قۇداي اقى، سەنورا دونيا رودريگەس؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— شىن ىقىلاسپەن سۇراپ وتىرعانىڭىز سونشا، سىزگە ءبارىن اعىمنان جارىلىپ ايتىپ بەرمەۋگە شارام قالماي تۇر، — دەدى دۋەنيا. — سەنورا گەرسوگينيانىڭ قانداي ادەمى ەكەنىن ءوزىڭىز دە بىلەسىز عوي، سەنور دون كيحوت: تەرىسى ايناداي جىلتىراتىلعان ءمارمار ءتارىزدى تەپ-تەگىس، بەتىنەن قانى تامىپ تۇر، كوزى كوكتەگى جۇلدىز ىسپەتتى، ال جۇرگەندە قالىقتاپ ۇشىپ بارا جاتقانداي كورىنەدى؛ وسىعان قاراپ ونىڭ دەنساۋلىعىندا دىم كىنارات جوق ەكەن دەۋگە بولادى، ال شىن مانىندە، تاقسىر، مۇنىڭ ءبارى قۇدايدىڭ قامقورلىعى مەن اياعىنداعى ەكى فونتانەلدىڭ ارقاسى، سولار ارقىلى سەنورا گەرسوگينيانىڭ بويىندا، ەمشىلەر ايتىپ جۇرگەندەي، شامادان تىس كوپ جينالعان ارام ءسول تۇگەلىمەن اعىپ كەتەدى.
— سۇمدىق-اي، نە دەيدى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — اپىراي، شىنىمەن-اق سەنورا گەرسوگينيانىڭ وسىنداي سۋ اعاتىن ناۋاسى بولعانى ما؟ ەگەر مۇنى ماعان جالاڭاياق اعايىندار ايتسا مۇلدەم سەنبەس ەم، ءبىراق بۇل اڭگىمە سەنورا دونيا رودريگەستىڭ اۋزىنان شىعىپ تۇرعاندىقتان، بالكىم، سولاي بولسا سولاي دا شىعار. دەگەنمەن، ونداي اسەم اياقتاعى فونتانەلدەردىڭ ارام ءسول ەمەس، حوش ءيىستى سۇيىقتىق اعىزىپ تۇراتىنى انىق. وسىعان قاراپ، فونتانەل دەگەننىڭ ءوزى دەنساۋلىققا وتە پايدالى نارسە مە دەپ قالدىم.
دون كيحوتتىڭ وسىنى ايتىپ ۇلگەرۋى مۇڭ ەكەن، بولمەنىڭ ەسىگى سارت ەتىپ ايقارا اشىلدى، شوشىپ كەتكەن دونيا رودريگەس شىراعىن جەرگە ءتۇسىرىپ الدى، بولمە ءىشىن كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىلىق باستى. بۇدان كەيىن بەيشارا دۋەنيا الدەكىمنىڭ قولى كەڭىردەگىنەن الا تۇسكەنىن سەزدى جانە قاتتى سىعىمداعانى سونشا، قىڭق ەتكەن دىبىس شىعارارلىق شاماسى بولمادى، ال ەكىنشى بىرەۋ اسقان ەپتىلىكپەن، تۇك ەشقانداي ءتىل قاتپاستان، تىلدەمەستەن، دۋەنيانىڭ بەلدەمشەسىن ءتۇرىپ تاستادى دا، الدەنەمەن، ءسىرا، تۋفليمەن شىعار، تومپەشتىڭ استىنا الىپ، بەيباقتى ادام ايارلىق حالگە جەتكىزدى؛ دون كيحوت تا ونى اياپ كەتتى، ءبىراق قىبىر ەتىپ قوزعالعان جوق: ول مۇندا نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىن تۇسىنبەگەن، سوندىقتان وزىمە دە سىباعا ءتيىپ قالار دەپ قورقىپ، تىنىسىن ىشكە تارتىپ، جاتا بەرگەن. ول بەكەردەن-بەكەر ءقاۋىپ ويلاماعان ەكەن، ويتكەنى دۋەنيانى سىلەيتىپ سالعان سوڭ (ال دۋەنيانىڭ دىبىس شىعارۋعا دا دارمەنى جەتپەدى)، مەڭىرەۋ جەندەتتەر دون كيحوتتىڭ قاسىنا كەلدى دە، اقجايماسى مەن كورپەسىن جۇلىپ الىپ، ونى وڭدىرماي شىمشۋعا كىرىستى جانە ۇستى-ۇستىنە ءارى جانعا باتىرا شىمشىعاندارى سونشا، جاۋاپ رەتىندە ونىڭ جۇدىرىق جۇمساۋىنا تۋرا كەلدى: ايتا كەتەرلىگى، وسى ارەكەتتىڭ ءبارى قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىقتا ىسكە اسىپ جاتتى. شايقاس جارتى ساعاتتاي ۋاقىتقا سوزىلدى، سوسىن ەلەستەر عايىپ بولدى دا، بەلدەمشەسىن جوندەپ كيىپ العان دونيا رودريگەس قىرسىققا ۇشىراعانىنا كۇڭىرەنە زار يلەپ، بولمەدەن شىعىپ كەتتى، دون كيحوتقا ءتىس جارىپ ءتىل قاتقان جوق. اپتەر-تاپتەرى شىققان، شىمشۋداي-اق شىمشىلعان، ابدىراپ، داعدارعان دون كيحوت جالعىز قالدى؛ ءوزىن كوك الا قويداي قىلعان زۇلىم سيقىرشىنىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە قانشالىقتى قۇشتار بوپ وتىرعانىنا قاراماستان، ءبىز ونى وسى ارادا قالدىرا تۇرامىز. بۇل جونىندە كەزىندە ايتىلا جاتادى، ال ءقازىر حيكايا ءتارتىبىنىڭ تالابىنا ساي سانچو پانسانىڭ جايىنا ويىسامىز.
XLءحىX تاراۋ
ارالدى ارالاۋ كەزىندە سانچو پانسانىڭ قانداي كەپكە تاپ بولعانى جونىندە.
داڭقتى گۋبەرناتوردى ءوزى سۋرەتشى، ءوزى سۋقيت ءبىر شارۋاعا قاتتى رەنجىپ، كۇيىپ-پىسىپ جاتقان جەرىندە قالدىرعان ەدىك، ويتكەنى ءۇي باسقارۋشى ۇيرەتىپ قويعان شارۋا، — ال ءۇي باسقارۋشىنى، ءوز تاراپىنان، گەرسوگ ۇيرەتىپ قويعان-دى، — سانچونى كەلەكە قىلعان-دى؛ الايدا اڭقاۋلاۋ، موجانتوپايلاۋ جانە كۇپشەكتەي جۋان بولعانىنا قاراماستان سانچو ەشكىمگە ەسە جىبەرە قويمايتىن، ءسويتىپ، گەرسوگتىڭ حاتىنا بايلانىستى وتكىزىلگەن قۇپيا كەڭەس اياقتالىپ، دارىگەر پەدرو قاتىبەزەرو زالعا قايتىپ ورالعان كەزدە، سانچو سول ارادا تۇرعاندارعا قاراپ بىلاي دەدى:
— سوتتار مەن گۋبەرناتورلاردىڭ مىستان جاراتىلۋى كەرەگىن ەندى عانا جاقسى ءتۇسىندىم، ايتپەسە بەيمازا كەلىمسەكتەر بۇلاردىڭ تۇبىنە جەتپەي تىنبايدى؛ ولار داۋ-دامايىنا كەز-كەلگەن ساعاتتا، كەز-كەلگەن ۋاقىتتا قۇلاق قويۋدى جانە تورەلىك ايتۋدى تالاپ ەتەدى، ولار تەك ءوز شارۋالارىن تىندىرىپ الۋدى عانا ويلايدى، ودان سوڭ كۇل بولماسا، ءبۇل بولسىن؛ ال ەگەر بەيشارا سوت ارىز-شاعىمىنا قۇلاق قويماسا جانە ونى قولما-قول قاراستىرماسا، — بالكىم، مۇنىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋگە ونىڭ ال-دارمەنى جوق شىعار، بالكىم، الگىلەر وعان بەيمەزگىل ۋاقىتتا كەلگەن شىعار، كىم بىلەدى، — ونى دەرەۋ قارعاپ-سىلەپ، ول جايىندا نە قيلى وسەك تاراتىپ، عايباتتاپ كۇستانالايدى، ءتىپتى جاقىن-جۋىقتارىن دا تىنىش قالدىرمايدى. سۋ مي سۇرانشاق، كەششە سۇرانشاق! اسىقپا، قولايلى ۋاقىتتى تاپ، ورايلى ءساتتى كۇت، قانداي شارۋامەن كەلگەنىڭدى سوسىن عانا باياندا، تۇسكى اس مەزگىلىندە دە، ۇيقىعا جاتار كەزدە دە كەلۋشى بولما. ويتكەنى، سوتتار دا — ادام، ولار دا تابيعات الدىندا تابيعي بورىشىن وتەۋگە ءتيىس، — ايتپاقشى، مۇنىڭ ماعان قاتىسى جوق، وسى ارادا تۇرعان سەنور دارىگەر پەدرو قاتىبەزەرو قيانتۇكپىريونىڭ ارقاسىندا تابيعي تىلەگىمدى توياتتاندىرۋدان تيىلدىم: ول مەنى اشتان قاتىرىپ وتىر جانە ءومىر دەگەنىمىز — ءولىم دەپ سەندىرگىسى كەلەدى، قۇداي ونىڭ ءوزىن دە، ارىپتەستەرىن دە ءداپ سونداي ومىرگە تاپ قىلعاي، — ارينە، مەن جامان ەمشىلەر جايىندا ايتىپ وتىرمىن، ال جاقسىلارىن قالاي ارداقتاساق تا ارتىق ەمەس.
سانچونى بىلەتىندەر ونىڭ ايتار ويىن اجارلى سوزبەن جەتكىزەتىنىنە قايران قالىستى، مۇنداي قابىلەتكە قايدان يە بوپ جۇرگەنىن تۇسىنە المادى، ءسويتىپ مۇنىڭ سەبەبى، ءسىرا، جوعارى لاۋازىم مەن قىزمەتكە قولى جەتكەن ادامنىڭ وي-سەزىمى نە ۇشتالا تۇسەتىنىندە، نە مۇقالا تۇسەتىنىندە شىعار دەگەن بايلامعا كەلدى. اقىر اياعىندا تيرتەافۋەرا نەمەسە قيانتۇكپىريو ەلدى مەكەنىندە تۋىپ-وسكەن دارىگەر پەدرو قاتىبەزەرو گيپپوكرات بەلگىلەگەن بارشا تارتىپكە قايشى كەلەتىنىنە قاراماستان كەشكىسىن گۋبەرناتورعا تويا تاماق ىشۋگە رۇقسات بەرەتىنىن ايتتى. گۋبەرناتور مۇنى قاناعات تۇتتى دا، كەش ءتۇسىپ، كەشكى اس بەرىلەتىن كەزدى تاعاتسىزدانا توسۋمەن بولدى، ۋاقىت توقتاپ قالعانداي، ورنىنان جىلجىمايتىنداي كورىنگەنىمەن، الايدا، كوپتەن كۇتكەن ءسات تە تۋىپ، كەشكى تاماققا وعان پياز تۋرالعان بۇقتىرىلعان سيىر ەتى مەن جاسامىستاۋ بۇزاۋدىڭ سۋعا پىسكەن سيراعى بەرىلدى. سانچو مۇنىڭ بارىنە ءوزىن ميلاندىق قۇرمەن، ريمدىك قىرعاۋىلمەن، سوررەنتولىق بۇزاۋ ەتىمەن، موروندىق شىلمەن نەمەسە لاۆاحوستىق قازبەن قوناق ەتكەننەن دە بەتەر دەن قويىڭقىرادى. اس ۇستىندە ول دارىگەرگە قاراپ بىلاي دەدى:
— اڭگىمە بىلاي، سەنور دارىگەر! الداعى ۋاقىتتا ماعان بولەكشە ازىرلەنگەن تاعام مەن ەرەكشە دايىندالعان اس بەرەم دەپ اۋرە بولماسىن، — وندايدىڭ اسقازانىمدى بۇزعاننان باسقا پايداسى جوق: ويتكەنى، اسقازانىم ەشكىنىڭ، سيىردىڭ، شوشقانىڭ ەتىنە، ۆەچيناعا، شالقان مەن پيازعا داعدىلانىپ قالعان، ەگەر وعان نە ءتۇرلى ساراي تاعامىن تىقپالايتىن بولساڭىزدار، بۇل وعان ۇناماۋى مۇمكىن، كەيبىرىنەن ءتىپتى لوقسۋى دا ىقتيمال. اعا مالاي ودان دا ماعان وليا پودريدا دەيتىندى، ياعني بۋعا پىسكەن كوكونىستەردى اكەلسىن، بۇلار بۋعا نەعۇرلىم ۇزاعىراق بوكسە، ءيىسى دە سوعۇرلىم سۇيكىمدى بولا تۇسەدى، ال اعا مالاي وعان ويىنا نە كەلسە سونىڭ ءبارىن سالىپ، ارالاستىرۋعا ەرىكتى، تەك ايتەۋىر جەۋگە جارامدى نارسە بولسا بولدى، بۇل ءۇشىن وعان العىس قانا ايتام جانە رەتى كەلگەندە سىيلىق تا بەرەم، ءبىراق ءوزىمدى كەلەكە-مازاققا اينالدىرۋعا ەشكىمگە جول بەرمەيمىن، ونداي جاعدايدا ءىسىمىز وڭعا باسا قويمايدى. ەندەشە، ءبارىمىز ءتاتۋ-تاتتى تىرلىك كەشىپ، تاماعىمىزدى ىشەيىك. جەتپەيتىن نە بار بىزگە؟ بۇل ارالدى مەن الىم-سالىقتى كەشىرمەۋ، سونىمەن بىرگە پارا سۇراپ ەسىرمەۋ قاعيداسىن ۇستانا وتىرىپ باسقارماقپىن، ال سەندەر مەنىڭ قاراۋىمدا بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا بولىڭدار، سوندا ءبىز، ءبىلىپ قويعاندارىڭ ارتىق ەمەس، ەشكىمگە ەسە جىبەرمەيمىز جانە، ورايى كەپ جاتسا، نە عاجايىپ ءىس تىندىرامىز. كەيدە اڭشىعا اڭنىڭ ءوزى كەپ سوقتىعاتىن جاعدايى بولادى.
— البەتتە، سەنور گۋبەرناتور، — دەدى اعا مالاي، — ايتقان ءسوزىڭىزدىڭ ءبارى ورىندى، ارال تۇرعىندارىنىڭ اتىنان سىزگە بار ىنتامىزبەن، ىستىق ىقىلاسىمىزبەن جانە ادال نيەتىمىزبەن قىزمەت ەتۋگە ۋادە بەرەم، ويتكەنى ءوزىڭىز ءاۋ باستان-اق ۇستانعان باسقارۋدىڭ بيازى ءتۇرى سىزگە قارسى الدەنەنى ىسكە اسىرماق تۇگىل، ءتىپتى ويلاستىرۋعا دا ىرىق بەرمەيدى.
— ونداي بىردەڭەنى ىسكە اسىرساڭدار نەمەسە ويلاستىرساڭدار ناعىز اقىماق سەندەر بولار ەدىڭدەر، — دەدى سانچو. — ەندەشە، تاعى دا قايتالاپ ايتام، وزىمە جانە سۇر جورعاما قاجەتتى ازىق-تۇلىك جاعىن ەستەن شىعارماڭدار، ءتامام شارۋانىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى دا، ەڭ شۇعىلى دا وسى بولسىن، ال بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا سىزدەرمەن قالانى ارالاۋعا شىعامىز: ارالدى ءار قيلى ازعىنداردان — قاڭعىباستاردان، جالقاۋلار مەن قىرسىزداردان ارىلتقىم كەلەدى. ءبىلىپ قويعاندارىڭ ارتىق بولماس، دوستارىم، مەملەكەتتەگى نە ىستەردى بىلمەي زەرىككەن جۇرت تا ءبىر — جۇمىسشى ارالار جيعان بالدى جالاپ-جۇقتاپ جەپ قوياتىن ومارتاداعى ەركەك ارا دا ءبىر. مەن شارۋالارعا قامقورلىق جاساماقپىن، يدالگو قاۋىمىنىڭ اتاۋلى قۇقىن قورعاماقپىن، ىزگى نيەتتى ادامدارعا سىي-سياپات جاساماقپىن، ال ەڭ باستىسى — دىنگە قۇرمەتپەن قاراپ، ءدىني قىزمەتشىلەرگە قوشەمەت كورسەتپەكپىن. ال قالاي، دوستارىم؟ دۇرىس ايتتىم با الدە شاتىپ كەتتىم بە؟
— ءسىزدى تىڭداپ وتىرعان ادام، سەنور گۋبەرناتور، — دەپ جاۋاپ قاتتى گەرسوگتىڭ ءۇي باسقارۋشىسى، — تاڭىرقانباي قالا المايدى: ءوزىڭىز سەكىلدى ساۋاتسىز كىسىنىڭ، — بىلۋىمشە، تاقسىر، ءسىز وقي دا، جازا دا المايسىز عوي، — ويلاماعان جەردەن وسىنشاما كول-كوسىر عيبراتتى دا لۇعاتتى ءسوزدى ۇستى-ۇستىنە تۇيدەكتەتكەنى قايران قالدىرادى: ءبىزدى وسىندا جىبەرگەن جاندار دا، ءوزىمىز دە ءسىزدى مۇنداي پايىم-پاراسات يەسى دەپ ويلاماعان ەك. كۇن سايىن ءبىر جاڭالىققا تاپ بولامىز: اڭگىمە ازىلدەن باستالادى دا، ارتى شىنعا اينالىپ كەتەدى، بىرەۋدى اقىماق قىلعىڭ كەلەدى — قالاي اقىماق بوپ قالعانىڭدى ارتىنان ءبىر-اق بىلەسىڭ.
سونىمەن، كەش ءتۇسىپ، سەنور دارىگەر قاتىبەزەرونىڭ رۇقساتىمەن گۋبەرناتور كەشكى اسىن ءىشتى. ودان سوڭ شولعىن جاسايتىن توپ قۇرىلدى؛ گۋبەرناتورمەن بىرگە ارالدى ارالاۋعا ءۇي باسقارۋشى، حاتشى، اعا مالاي جانە سانچونىڭ ىس-ارەكەتىن تاريح تاقتاسىنا ءتۇسىرىپ وتىرۋ تاپسىرىلعان جىلناماشى، سونداي-اق الگۋاسيلدەر مەن سوت قىزمەتشىلەرىنىڭ تۇتاس ءبىر وتريادى اتتاندى؛ قولىنا جەزل ۇستاعان سانچو قاق ورتادا قورازدانا قادام باسىپ كەلە جاتتى. ءسويتىپ ولار بىرنەشە كوشەنى ارتتا قالدىرعان كەزدە قارجاسقان قىلىشتاردىڭ شاقىر-شۇقىرى قۇلاققا شالىندى؛ ءبارى سول تۇسقا قاراي بورساڭداپ، ايقاسقا تۇسكەندەردىڭ بار-جوعى ەكى-اق ادام ەكەنىن كوردى؛ الگىلەر وكىمەت ادامدارى كەلگەنىن ءبىلىپ، توبەلەستى دوعارا قويدى دا، بىرەۋى بىلاي دەپ ساڭق ەتتى:
— قۇدايدىڭ جانە كورولدىڭ اتىمەن انت ەتەم! قالامىزدى ازعىندىق جايلاپ العان: ادامعا كوشەنىڭ قاق ورتاسىندا تارپا باس سالادى، قاپتاعان جۇرتتىڭ كوز الدىندا توناپ كەتەدى!
— سابىر ەت، تۋىسقان، — دەدى سانچو، — اۋەلى ماعان نە نارسەگە بولا ۇستاسقاندارىڭنىڭ جايىن ءمالىم قىل. مەن — گۋبەرناتورمىن.
سول ارادا قارسى جاق سوزگە ارالاستى:
— سەنور گۋبەرناتور! سىزگە ءبارىن قىسقاشا تۇردە ايتىپ بەرەيىن. بىلگىڭىز كەلسە، تاقسىر، وسى جاڭا عانا مىنا مىرزا انە جەردەگى، قارسى بەتتەگى ويىن ۇيىندە مىڭ رەالدان استام اقشا ۇتىپ الدى، ونى قانداي جولمەن ۇتقانىن ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى. مەن سول ارادا تۇردىم جانە ءبىرقاتار كۇماندى نارسەنى اردان اتتاپ مۇنىڭ پايداسىنا شەشىپ بەردىم. مىناۋ ۇتىسىن كۇرەپ قالتاسىنا سالىپ الدى، ودان قۇرىعاندا ءبىر ەسكۋدو سىياقى الارمىن دەپ ۇمىتتەنگەم: ويىن كەزىندەگى ءجۇرىستىڭ دۇرىستىعىن قاداعالايتىن، زاڭسىزدىقتارعا جول بەرمەيتىن جانە داۋ-دامايدىڭ الدىن الاتىن مىنا مەن سياقتى ماڭىزدى تۇلعالارعا سىي-سياپات كورسەتۋ — ەجەلدەن قالىپتاسقان ءداستۇر عوي، ال مىناۋ اقشانى الىپ تايىپ تۇردى. مەن ىزالانىپ كەتتىم، قۋىپ جەتىپ، مەيلىنشە سىپايى دا بيازى تىلمەن ەڭ بولماسا سەگىز رەال بەرۋىن سۇرادىم، ال مەنىڭ ادال ادام ەكەنىمدى، ەشقانداي لاۋازىمدى قىزمەتىمنىڭ جوقتىعىن، كولدەنەڭ تابىس تاپپايتىنىمدى، — ويتكەنى، اتا-انام ماعان ەشتەڭە ۇيرەتپەگەن جانە ەش نارسە قالدىرىپ تا كەتپەگەن، — بۇل وتە جاقسى بىلەتىن ەدى، ءبىراق ءارتۇرلى ارامزالىقتا كاكتىڭ ءوزىن، كارتاداعى زالىمدىقتا اندراديليانىڭ ءوزىن تاقىرعا وتىرعىزىپ كەتەتىن بۇل الاياق ماعان ءتورت رەالدان ارتىق قيمادى. ويلاپ كورىڭىزشى، سەنور گۋبەرناتور، نەتكەن ۇياتسىزدىق، نەتكەن ارسىزدىق! شىن ءسوزىم، تاقسىر، ەگەر ءوزىڭىز كەلىپ قالماعاندا، ۇتىستى مۇنىڭ وڭەشىنەن سۋىرىپ الاتىن ەدىم، ءتاۋباسىنا كەلتىرەتىن ەدىم!
— ال، سەن نە دەيسىڭ؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
اناۋ قارسى جاقتىڭ شىندىقتى ايتىپ تۇرعانىن، شىنىمەن-اق ءتورت رەالدان ارتىق بەرگىسى كەلمەگەنىن، سەبەبى بۇل ءبىرىنشى رەت ەمەستىگىن ءمالىم ەتتى؛ ودان ءارى ول سىياقى دامەتكەن ادامنىڭ كىشىپەيىل بولۋى قاجەتتىگىن، بەرگەندى قۋانا-قۋانا الۋى كەرەكتىگىن، قولى شىققان اداممەن، — ەگەر تەك بۇنىڭ — شۋلەر، ال ۇتقانى — ارام اقشا ەكەنىنە كوزى كامىل جەتىپ تۇرماسا، — ساۋدالاسۋدىڭ جاراسپايتىنىن ايتتى؛ ال ءوزىنىڭ، ناعىز ويىنشىنىڭ، بوپساشىلعا بوي ۇسىنباعانى، مىناۋ بەت باقتىرماي تۇرعانداي، استە الاياق ەمەستىگىنىڭ، ءجونى ءتۇزۋ ادام ەكەندىگىنىڭ بىردەن-بىر ايعاعى، ويتكەنى شۋلەر اتاۋلى وزدەرىنىڭ كارتانى قاقشىپ جىبەرەتىنىن جاقسى بىلەتىن وسىنداي اڭدۋىلدارعا ونە بويى الىم تولەپ تۇرۋعا ءماجبۇر، دەدى.
— بۇل ءسوزىڭ كوڭىلگە قونادى، — دەدى ءۇي باسقارۋشى ماقۇلداپ. — سەنور گۋبەرناتور! مىنا ادامدارعا نە ىستەۋگە بولادى، ءامىرىڭىزدى كۇتىپ تۇرمىز.
— بۇل ادامدارعا بىلاي ىستەۋ كەرەك، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — سەن، اقشا ۇتقان جىگىت، — ونى قالاي ۇتتىڭ: ادال جولمەن بە، ارام جولمەن بە، ولاي ما، بىلاي ما، ءبارىبىر، — سەن ءقازىر قولما-قول مىنا بۇزاقىعا ءجۇز رەال بەرەسىڭ جانە وتىز رەالدى تۇرمەدە وتىرعاندارعا بولەسىڭ. ال، سەن، لاۋازىمدى قىزمەت اتقارمايتىن، كولدەنەڭ تابىس تاپپايتىن، قۇر انشەيىن اي قاراپ جۇرگەن جىگىت، سەن سول ءجۇز رەالدى ال دا، ەرتەڭ تاڭەرتەڭنەن قالماي ون جىل مەرزىمگە ارالىمىزدان كوزىڭدى جوعالت، ەگەر ءامىرىمدى ورىنداماساڭ مەرزىمىڭدى و دۇنيەدە وتەيسىڭ، سەبەبى سەنى باعانعا ءوز قولىممەن اسام، ءوزىم بولماسام مەنىڭ ءامىرىم بويىنشا جەندەت اسادى. جانە بۇعان وسى ارادا تۇرعان ەشقايسىڭ قارسى شىعۋشى بولماڭدار، وڭدىرمايمىن!
العاشقى قارسىلاس اقشاسىن بەردى، ەكىنشىسى ونى الدى، ءبىرى قونىس اۋداراتىن بولدى، ەكىنشىسى ۇيىنە كەتتى، ال گۋبەرناتور بىلاي دەدى:
— قايتكەن كۇندە دە بۇل ويىن ءۇيى دەگەننىڭ ءبارىن تۇگەل جاپپاي تىنبايمىن: مەنىڭ ويىمشا، بۇلاردىڭ زيانى ۇشان-تەڭىز.
— باسقاسىن بىلمەيمىن، ءبىراق مىنا تۇرعان ءۇيدى، — دەدى سوت قىزمەتشىسىنىڭ ءبىرى كەلىسپەي، — جابا المايتىنىڭىز انىق: ونى ءبىر بەلگىلى شونجار ۇستاپ وتىر، ايتا كەتەرلىگى، ونىڭ ءوزى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە وسى ويىنحانادان تۇسەتىن تابىستان الدەقايدا كوپ اقشانى كارتاعا ۇتقىزىپ جىبەرەدى. ەسەسىنە، وزگە سۇرىقسىز پريتونداردى قالاي جاۋكەمدەۋىڭىزگە دە بولادى: ولاردان كەلەتىن زيان دا كوپ جانە وندا نەشە ءتۇرلى ازعىن مەن ارامزا باس قوسادى. ال، ەندى اشىعىن ايتساق، اقسۇيەك كاۆالەرولار مەن سەنورلار ۇستاپ وتىرعان ۇيلەرگە ناعىز شۋلەر الاياقتىق جاساۋ پيعىلىمەن ەشقاشان اتتاپ باسپايدى، كارتا ويىنىنا دەگەن كەسىرلى قۇمارلىق سوڭعى ۋاقىتتا كەڭ قۇلاش جايىپ كەتكەندىكتەن ويىننىڭ جۇمىسكەرلەر ۇيىندە ەمەس، اقسۇيەكتەر ۇيىندە وتكەنى جاقسى؛ ويتكەنى جۇمىسكەرلەر ۇيىندەگى ءداستۇر مىناداي: ءتۇن ورتاسىنا تامان كەزىككەن الدەبىر سورماڭدايدى الداپ-سۋلاپ الىپ بارادى دا، تۇتتاي جالاڭاش قالدىرادى.
— ماسەلە، بىلاي، سوت باۋىرىم، — دەدى سانچو، — بۇل ءوزى ايتا بەرسەڭ اڭگىمەسى تاۋسىلمايتىن تاقىرىپ، ودان ءوزىم دە جاقسى حاباردارمىن.
وسى كەز بۇلارعا ءبىر جىگىتتى قولىنان سۇيرەلەگەن پوليسەي جاقىنداپ، بىلاي دەدى:
— سەنور گۋبەرناتور! مىنا بۇزىق بىزگە قارسى كەلە جاتقان، ءبىراق پوليسيانى كورگەن بويدا جالت بۇرىلىپ قاشا جونەلدى — قىلمىسكەرلەر عانا سويتەدى. مەن ونى تۇرا قۋدىم، الايدا بۇل ءسۇرىنىپ كەتىپ، جالپاسىنان تۇسپەگەندە وعان ءومىرى جەتە الماس ەدىم.
— نەگە قاشتىڭ، جىگىتىم؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
جىگىت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور! پوليسيانىڭ انانى سۇراپ، مىنانى سۇراپ اۋرە-سارساڭ قىلاتىنى بار، ال مەنىڭ جاۋاپ بەرگىم كەلگەن جوق.
— ءوزىڭ نەمەن شۇعىلداناسىڭ؟
— مەن تىگىنشىمىن.
— نە تىگەسىڭ سوندا؟
— ايىپ ەتە كورمەڭىز، نايزانىڭ ۇشتىعىن تىگەم.
— ءاۋ، سەن قالجىڭباس ەكەنسىڭ عوي! ەندەشە، ازىل-وسپاقپەن اينالىساتىن بولدىڭ با؟ جارايدى! ال، قاي جاققا بارماق ەدىڭ؟
— تازا اۋادا سەرۋەندەپ قايتقىم كەلگەن.
— سەندەردىڭ مىنا ارالدارىڭدا قاي جەردە سەرۋەندەيدى؟
— قاي جەردە جەل سوعىپ تۇرسا، سول جەردە.
— بوپتى! سوزگە جەڭىستىك بەرمەيتىنىڭ كورىنىپ تۇر. اقىلدى جىگىت ەكەنىڭ بايقالادى، ءبىراق ەندى كوز الدىڭا ەلەستەتىپ ب ا ق — جەل دەگەنىڭ مىنا مەن جانە مەن تۋرا ارقاڭنان سوعىپ، سەنى تۋرا تۇرمەگە قاراي ايداپ بارا جاتىرمىن. قانە، قاماۋعا الىڭدار مىنانى، اكەتىڭدەر تەز! بۇگىن تۇرمەدە ۇيىقتاپ شىقسىن، ءبىر جولعا تازا اۋاسىز دا بىردەڭە قىلار.
— ءوللا-بىللا، تاقسىر، مەنى تۇرمەدە ۇيقتاۋعا ءماجبۇر ەتە المايسىز، ودان دا مەنى كورول ەتكەنىڭىز وڭايىراق! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى جىگىت.
— قالايشا سەنى تۇرمەدە ۇيقتاۋعا ءماجبۇر ەتە المايمىن؟ — دەپ سۇرادى سانچو. — سەنى كەز-كەلگەن ساتتە قاماۋعا الۋعا نەمەسە قويا بەرۋگە بيلىگىم جەتپەي مە مەنىڭ؟
— بيلىگىڭىز قانشا جەردەن قۇدىرەتتى بولعانىمەن، ءبارىبىر، مەنى تۇرمەدە ۇيقتاۋعا ءماجبۇر ەتە المايسىز، — دەدى جىگىت كونىڭكىرەمەي.
— اۋ، نەگە ءماجبۇر ەتە المايمىن؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو. — اكەتىڭدەر مۇنى تۇرمەگە — قالاي قاتەلەسكەنىن ول جەردە بۇل تاباندا تۇسىنەتىن بولادى، ال ەگەر تۇرمەنىڭ باستىعى بۇعان پايداكۇنەمدىك ماقساتتا كەڭشىلىك جاساپ، تۇرمەدەن ءبىر ادىم بىلاي شىعارسا، ول باستىققا ەكى مىڭ دۋكات ايىپ سالام.
— قالجىڭداپ تۇرسىز عوي، — دەدى جىگىت. — مەنى تۇرمەدە ۇيقتاۋعا ءماجبۇر ەتەتىن ادام ءالى دۇنيەگە كەلگەن جوق.
— ءاي، ايتشى سەن، مالعۇن! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو. — اۋ، سەنى تۇرمەدەن الىپ شىعاتىن كىم جانە ءوزىم ساعان سالۋعا ءامىر ەتەتىن كىسەندى قيراتاتىن كىم، پەرىشتە مە؟
— قانەكي، سەنور گۋبەرناتور، ماسەلەنىڭ مانىنە دەن قويايىق، — دەپ سويلەپ كەتتى جاس جىگىت جايدارىلانا جىميىپ. — ايتالىق، ءسىز مەنى تۇرمەگە تىعۋعا ءامىر ەتتىڭىز دەيىك، وندا ماعان كىسەن كيگىزىپ، شىنجىر تاعىپ، مەنى كىلتكە سالىپ تاستاسىن، ال تۇرمەنىڭ باستىعى اۋىر جازاعا ۇشىراماس ءۇشىن بۇيرىعىڭىزدى بۇلجىتپاي ورىنداپ تۇرمەدەن شىعارماسىن، — سوندا دا، ءبارىبىر، ۇيقتاماۋعا بەل بۋسام جانە ءتۇنى بويى كىرپىك ىلمەي شىقسام، قالاي عانا ءسىز، تاقسىر، قولىڭىزداعى بار بيلىگىڭىزبەن مەنى ۇيقتاۋعا ءماجبۇر ەتە الاسىز، ەگەر ءوزىمنىڭ شىنىمەن ۇيقتاعىم كەلمەي تۇرسا؟
— ارينە، بۇل مۇمكىن ەمەس، — دەپ حاتشى سوزگە ارالاستى، — بالا وپ-وڭاي بۇلتارىپ كەتتى.
— سوندا سەن، — دەپ سۇرادى سانچو، — ماعان قاساقانا قارسى كەلۋ ءۇشىن ەمەس، تەك ءوزىڭنىڭ ۇيقىڭ كەلمەگەنىنە بايلانىستى ۇيقتامايسىڭ با؟
— قارسى كەلۋ ويىمدا دا بولماعان نارسە، سەنور، — دەپ جاۋاپ قاتتى جىگىت.
— ەندەشە، جونىڭە جۇرە بەر، — دەپ تۇجىردى سانچو، — ۇيىڭە بارىپ ۇيقتا، جاراتقان ساعان جاقسى ءتۇس كورسەتسىن، سەنى ۇيقىڭنان ايىرۋعا قۇلشىنىپ تۇرعان مەن جوق، ءبىراق بولاشاقتا ەسىڭدە بولسىن: وكىمەت ادامدارىمەن قالجىڭداسپا، ايتپەسە باسقا بىرەۋگە تاپ كەلسەڭ مۇنداي قالجىڭ ءۇشىن باسىڭنان سيپاي قويماسى انىق.
جىگىت جونىنە كەتتى، ال گۋبەرناتور ارالدى ارالاۋىن ارمەن جالعاستىردى، ءسويتىپ ارادا از ۋاقىت وتكەندە وعان الدەبىر ەركەكتى قولىنان جەتەكتەگەن ەكى پوليسەي جاقىنداپ، مىناداي اڭگىمە ايتتى:
— سەنور گۋبەرناتور! مىنا ادام — بىلايىنشا سىرتتاي قاراعاندا عانا ەركەك، ال شىن مانىندە بۇل كيىمىن اۋىستىرىپ كيگەن ايەل جانە ءوزى اپ-اسەم.
ولار كۇدىكتىنىڭ بەتىنە ەكى مە، ءۇش پە فوناردى جاقىنداتتى، بۇلاردىڭ جارىعى شاشىن التىن ءتۇستى جانە جاسىل جىبەك جىپتەن توقىلعان تورمەن ۇستاتقان، جاسى ون التىدان ەندى عانا اسقان جاس قىزدىڭ الپەتىن پاش ەتتى: كورەرگە كوز كەرەك سۇلۋ، ناعىز جاۋھاردىڭ ءوزى ەكەن. سول ارادا تۇرعاندار بويجەتكەندى باسىنان اياعىنا دەيىن شولىپ، ونىڭ قىزىل جىبەك شۇلىعى، ۇساق مونشاقتار مەن التىن جىپتەردەن شاشاق تۇتىلعان اق جىبەكتەن شۇلىق بۋعىشى، التىن ءتىندى جاسىل قامقادان شاروۆارى، سول ماتادان تىگىلگەن شولاق كافتانى، كافتاننىڭ استىنان كيگەن، التىن ءتۇستى ءجىپ ارالاستىرا توقىلعان ايرىقشا ساپالى اق ماتادان تىگىلگەن كامزولى بارىن، اياعىنا ەركەكتەردىڭ اق شاركەيىن كيگەنىن كوردى؛ سەمسەردىڭ ورنىنا بەلىنە اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلگەن قانجار تاعىنىپتى؛ ساۋساقتارىندا — عاجايىپ كوركەم ساقينالار. توق ەتەرىن ايتقاندا، قىز بارىنە ۇنادى؛ ءبىراق ونى ەشقايسىسى بىلمەيتىن؛ جەرگىلىكتى تۇرعىندار مۇنىڭ كىم ەكەنىنەن مۇلدەم حابارى جوقتىعىن ءمالىم ەتتى، اسىرەسە، سانچونى اقىماق قىلۋعا ءامىر ەتىلگەندەر قاتتى تاڭىرقانىستى، ويتكەنى بۇل وقيعا مەن بۇل كەزدەسۋدى وزدەرى ۇيىمداستىرماعان بولاتىن، سوندىقتان ولار بۇنىڭ ءبارى نەمەن اياقتالارىن ابىرجي كۇتتى. مىناداي سۇلۋدى كورگەن سانچو دەبدىرەپ قالدى، سوسىن ونىڭ كىم ەكەنىن، قايدان كەلگەنىن، مۇنداي كيىمدى كيۋگە كىم ءماجبۇر ەتكەنىن سۇرادى. قىز ۇيالشاقتاپ تومەن قاراپ، ايرىقشا سىپايىلىقپەن بىلاي دەدى:
— سەنور! جان بالاسىنا ايتپاۋعا ءتيىس قۇپيامدى جۇرتتىڭ كوزىنشە جاريا ەتە المايمىن. تەك مەنىڭ ۇرى دا، قىلمىسكەر دە ەمەستىگىمدى، قىزعانىش ءوزىن ادەپتەن اتتاپ وتۋگە ءماجبۇر ەتكەن ءبىر بەيشارا قىز ەكەنىمدى ەسكەرۋىڭىزدى قالار ەدىم.
وسىنى ەستىگەن بويدا ءۇي باسقارۋشى سانچوعا قاراپ:
— سەنور گۋبەرناتور! سەنورا ايتقىسى كەلگەنىنىڭ ءبارىن قىسىلماي-قىمتىرىلماي ەركىن بايانداپ بەرۋى ءۇشىن مىنا ادامدارعا ارىرەك بارىپ تۇرۋعا ءامىر ەتىڭىزشى، — دەدى.
گۋبەرناتور بۇيرىق بەردى، ءۇي باسقارۋشى، اعا مالاي مەن حاتشىدان باسقالارى جىلىستاي جونەلدى. ولاردىڭ اجەپتاۋىر جىراقتا تۇرعانىنا كوز جەتكىزىپ العان قىز اڭگىمەسىن بىلاي دەپ باستادى:
— سەنورلار! مەن پەدرو پەرەس ماسوركانىڭ قىزىمىن: ول ءبىزدىڭ قالادا جۇرتتان ءجۇن جينايدى جانە اكەمنىڭ ۇيىندە ءجيى بولىپ تۇرادى.
— بۇل ارادا تۇسىنبەيتىن ءبىر جاي بار ەكەن، سەنورا، — دەدى ءۇي باسقارۋشى، — مەن پەدرو پەرەسپەن جاقسى تانىسپىن، وندا ۇل دا، قىز دا، ياعني ەشقانداي بالا جوعىن جاقسى بىلەم، ال ءسىز ونى اكەم دەيسىز، ونىمەن قويماي، اكەمنىڭ ۇيىندە تۇراقتى بولىپ تۇرادى دەگەندى ايتاسىز.
— مەن دە سوعان تاڭىرقاپ قالدىم، — دەپ ءسوز قىستىردى سانچو.
— كەشىرىم وتىنەم، سەنورلار، قاتتى ابىرجىپ تۇرعاندىقتان نە ايتىپ، نە قويعانىمدى بىلمەي قالدىم، — دەپ كەلىسە كەتتى بويجەتكەن. — اشىعىن ايتسام، مەن دەگو دە لا لياننىڭ قىزىمىن، ونى، ءسىرا، جاقسى بىلەتىن شىعارسىزدار.
— مىنە، بۇل باسقا اڭگىمە، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى ءۇي باسقارۋشى. — دەگو دە لا لياندى دا بىلەم — ول اقسۇيەك تۇقىمنان شىققان، داۋلەتتى يدالگو، ۇلى مەن قىزى بار، ءبىراق زايىبى دۇنيە سالعالى بەرى قىزىنىڭ ءجۇزىن ءبىر رەت بولسا دا كوردىم دەگەندى قالاداعىلاردىڭ ەشقايسىسى ايتا المايدى: ول قىزىن قۇلىپتا ۇستايدى، ءتىپتى كۇننىڭ وزىنە دە كوز سالۋعا رۇقسات ەتپەيدى، سويتە تۇرعانىمەن، قىزدىڭ كەرەمەت سۇلۋ ەكەنى جايىندا قاۋەسەت گۋلەپ تۇر.
— ول راس ءسوز، — دەدى بويجەتكەن، — سول قىز — مەن بولام. سىزدەر، سەنورلار، مەنى كوردىڭىزدەر، سۇلۋلىعىم جايىنداعى قاۋەسەتتىڭ شىن الدە جالعان ەكەنىنە باعا بەرە الاسىزدار.
سونى ايتىپ قىز ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى، ال حاتشى ءۇي باسقارۋشىنىڭ قاسىنا كەلىپ، وعان بىلاي دەپ سىبىرلادى:
— اناداي ىزگى نيەتتى اتا-انادان تۋعان قىزدىڭ مىناداي كيىمدە جانە وسىنداي بەيمەزگىل ۋاقىتتا كوشە كەزىپ جۇرگەنىنە قاراعاندا، بۇل بەيشارانىڭ ءبىر ۇلكەن بالەگە تاپ بولعانىندا ءشۇبا جوق.
— وعان داۋ بار ما، — دەپ قوشتادى ونى ءۇي باسقارۋشى، — ونىڭ ۇستىنە، اعىل-تەگىل اقتارىلعان كوز جاسى دا دولبارىمىزدىڭ دۇرىستىعىن دالەلدەپ تۇر عوي.
قىزدى جۇباتۋ ءۇشىن سانچو بار ءدىلمارلىعىن پايدالانىپ باقتى، نەندەي بالەگە ۇشىراعانىن بۇلارعا جاسىرماي بايانداپ بەرۋىنە بولاتىنىن ايتىپ، وعان ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىندە قانداي دا كومەك كورسەتە الاتىندارىن العا تارتتى.
— بۇل جاعدايدىڭ ءمانىسى مىنادا، — دەپ سويلەپ كەتتى قىز. — اكەم مەنى قۇلىپتا ون جىل ۇستادى، مارقۇم انامدى قارا جەردىڭ قوينىنا بەرگەلى دە سونشا جىل ءوتتى. ءتىپتى مەسسا تىڭداۋعا دا نە كەرەكتىڭ بارىمەن مولىنان جابدىقتالعان ۇيدەگى تاۋاپحاناعا بارام، سوندىقتان وسى كۇنگە شەيىن كۇندىزگى جانە تۇنگى اسپان شىراقتارىنان وزگە ەشتەڭە كورگەم جوق، كوشەلەر، الاڭدار مەن عيباداتحانالار جايىندا دا ەشقانداي تۇسىنىگىم بولمادى، سونداي-اق اكەمنەن، ىنىمنەن جانە ءجۇن جيناۋشى پەدرو پەرەستەن باسقا ەركەك كىندىكتىنى دە كورمەدىم؛ ءجۇن جيناۋشى ءبىزدىڭ ۇيدە ءجيى بولىپ تۇرادى، شىن اكەمنىڭ كىم ەكەنىن سىزدەرگە بىلدىرمەۋ ءۇشىن ءوزىمدى ءجۇن جيناۋشىنىڭ قىزى ەتىپ كورسەتپەك بولعانىم دا سودان. وسى قاماق، ءتىپتى شىركەۋگە بارۋ ءۇشىن بولسا دا، ۇيدەن شىعا الماۋشىلىق — جانىمدى كوپتەن كۇيزەلتىپ ءجۇر: مەن دۇنيە ديدارىن كورگىم كەلەدى، ەڭ قۇرىعاندا تۋعان قالامنىڭ كوركىنە كوز سالعىم كەلەدى جانە بۇل تىلەگىم ونەگەلى وتباسىنان شىققان قىزدار ساقتاۋعا ءتيىستى ادەپ قاعيدالارىنا قارسى كەلە قويمايدى عوي دەپ ويلايمىن. قالادا بۇقامەن شايقاس، ءتۇرلى قىزىقتى سايىس كورسەتىلەدى نەمەسە الدەنەندەي كومەديا قويىلادى دەگەن سىبىس قۇلاعىما شالىنعاندا، وزىمنەن ءبىر جاس كىشى ءىنىمدى سۇراقتىڭ استىنا الاتىنمىن، سونداي-اق كورۋگە مۇمكىندىگىم بولماعان تاعى دا تالاي نارسە جايىندا قادالا سۇرايتىنمىن، ول ماعان ءبارىن شاماسى جەتكەنشە ۇعىنىقتى ەتىپ تۇسىندىرۋگە تىرىساتىن، ءبىراق ونىڭ بۇل اڭگىمەلەرى سولاردى ءوز كوزىممەن كورۋگە دەگەن قۇشتارلىعىمدى ونان سايىن ارتتىرا تۇسەتىن. الايدا، قالاي قۇردىمعا قۇلاعانىمنىڭ بايانى تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتتى-اۋ دەيمىن، — ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ىنىمنەن قوياردا قويماي جالىنىپ سۇراپ... اھ، اتتەگەن-اي! ەشتەڭە سۇراماۋىم كەرەك ەدى ودان، جالىنباۋىم دا كەرەك ەدى...
سول ارادا قىز كوز جاسىنا قايتادان ەرىك بەردى. ءۇي باسقارۋشى وعان بىلاي دەدى:
— ايتا بەرىڭىز ارمەن قاراي، سەنورا، قانداي جاعدايعا دۋشار بولعانىڭىزدى اياعىنا دەيىن ايتىپ بەرىڭىز: اڭگىمەڭىز دە، جىلاعانىڭىز دا ءبىزدى دال قىلىپ تۇر.
— ەندىگى ايتار اڭگىمەم ازىراق، ەسەسىنە كوز جاسىم مولىراق بولماق، — دەدى قىز، — قيسىنسىز تىلەكتەردىڭ سالدارى قاشان دا وسىنداي عوي.
قىزدىڭ سۇلۋلىعى ءۇي باسقارۋشىنىڭ ەسىن كەتىردى، جۇزىنە تاعى ءبىر مارتە كوز سالۋ ءۇشىن فوناردى قايتادان ونىڭ بەتىنە جاقىنداتتى، سوسىن ەرىكسىزدەن ەرىكسىز: قىزدىڭ بەتىنەن كوز جاسى ەمەس، مونشاق نەمەسە شالعىنداعى شىق دومالاپ جاتىر-اۋ، دەگەن ويعا كەلدى، ءبىراق، مۇنى دا تىم ءالسىز تەڭەۋگە بالاپ، ونىڭ كوزىنەن تامعان جاس — شىعىس جاۋھارىنان ءبىر دە كەم تۇسپەيتىن كەرەمەت، دەگەنگە توقتادى؛ ءۇي باسقارۋشى قىزدىڭ قايعى-قاسىرەتى كوزىنىڭ جاسى مەن اۋىر-اۋىر كۇرسىنىسى ايعاقتاپ تۇرعانداي تىم اۋىر بولماعانىن قالادى. ال، گۋبەرناتور بويجەتكەنگە اڭگىمەسىن تىم ۇزارتىپ جىبەرگەنى ءۇشىن نالىپ تۇرعان؛ اقىرى، شىدامى تاۋسىلىپ، توق ەتەرىن ايتىپ بەرۋىن سۇرادى: ۋاقىتتىڭ كەشكىرىپ كەتكەنىن، ارالدى ەندى عانا ارالاۋعا شىققانىن، ءمالىم ەتتى. وكىرە جىلاۋى مەن وكسۋى ايتار ءسوزىن ءجيى-جيى ءبولىپ كەتۋمەن بولعان بويجەتكەن بۇدان سوڭ قايتادان بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مەنىڭ بارلىق باقىتسىزدىعىم، ماعان تاپ بولعان بارلىق قىرسىق بىرەۋ عانا، ول — ىنىمنەن ەركەكشە كيىنۋىمە رۇقسات ەتۋىن، ماعان ءوز كيىمىن بەرە تۇرۋىن جانە تۇندە، اكەمىز ۇيقتاعان كەزدە، ماعان قالانى كورسەتۋىن سۇراعانىم. وتىنىشىمنەن ابدەن ىعىر بولعان ول اقىرى كوندى، مەن مىنا ۇستىمدەگى كوستيۋمدى كيدىم، ول مەنىڭ كويلەگىمدى كيىپ الدى، — ايتپاقشى، بۇل وعان وتە ۇيلەسە كەتتى، ويتكەنى مۇرتى ءالى تەبىندەي قويماعاندىقتان، بەت-پىشىنى ادەمى قىزدىڭ الپەتىن ەسكە سالادى، — سوسىن بۇگىن تۇندە، شامامەن ءبىر ساعاتتاي بۇرىن، ۇيدەن شىعىپ كەتتىك تە، جاستىق جەلىكتىڭ جەتەگىنە ەرىپ، جۇگىرىپ وتىرىپ بۇكىل قالانى ارالاپ شىقتىق، ءسويتىپ ەندى ۇيگە قايتقالى تۇرعانىمىزدا، كۇتپەگەن جەردەن وزىمىزگە قاراي قاپتاپ كەلە جاتقان توبىردى كوردىك، سول ارادا ءىنىم ماعان: “اپاتاي! بۇل كەشكى شولعىن سەكىلدى، ءبىزدى تانىپ قويماس ءۇشىن قاشىپ كەتەيىك، بار پارمەنىڭمەن جۇگىر سوڭىمنان، ايتپەسە جامان بولادى”، دەدى. سونى ايتتى دا، جالت بۇرىلىپ، الدى-ارتىنا قاراماي قاشا جونەلدى. مەن بولسام، بىر-ەكى ادىم اتتاعاننان كەيىن-اق قورىققاننان قۇلاپ ءتۇستىم، سول ارادا قاسىما ءتارتىپ كۇزەتشىسى كەلىپ، سىزگە ەرتىپ اكەلدى، ءقازىر ۇيالعانىمنان كىرەرگە جەر تاپپاي تۇرمىن: ماعان سونشاما ادام قاراپ تۇر، شاماسى، شولجاقاي، ەركەتوتاي قىز دەپ ويلايتىن شىعار مەنى.
— باسىڭىزعا تۇسكەن باقىتسىزدىقتىڭ بار-جوعى وسى عانا ما، سەنورا؟ — دەپ سۇرادى سانچو. — الگىندە ۇيدەن كەتۋىڭىزگە قىزعانىش سەبەپ بولدى دەمەپ پە ەدىڭىز؟
— بۇدان وزگە وقيعانى باستان كەشكەم جوق جانە ءۇيىمدى قىزعانىشتان ەمەس، دۇنيە كورگىم كەلگەندىكتەن تاستاپ شىقتىم، — سونىڭ وزىندە دە، دۇنيە كورمەك تىلەگىم قالامىزدىڭ كوشەلەرىنەن وڭگە جەردى كوكسەمەگەن.
قىزدىڭ شىندىقتى ايتىپ تۇرعانى پوليسەيلەر ونىڭ ءىنىسىن الىپ كەلگەن كەزدە اقي-تاقي انىقتالدى، پوليسەيلەردىڭ ءبىرى ونى اپاسىن تاستاپ قاشىپ بارا جاتقان جەرىندە ۇستاعان بولاتىن. ول ءساندى بەلدەمشە مەن كوگىلدىر قامقادان تىگىلگەن، زەر توگىلگەن مانتيليا كيىپتى، ال باس كيىمنىڭ مىندەتى ءوزىنىڭ التىن ساقينالارعا ۇقساپ شيىرشىقتالا توگىلگەن اق سارى شاشىنا جۇكتەلىپتى. گۋبەرناتور، ءۇي باسقارۋشى مەن اعا مالاي بويجەتكەن ەستىپ قالماسى ءۇشىن بالانى ارمەنىرەك الىپ بارىپ، بۇلايشا كيىنۋىنىڭ سەبەبىن سۇرادى، — اپاسى سەكىلدى قاتتى ىڭعايسىزدانىپ، ابىرجىپ قالعان ول سونىڭ ايتقانىن قايتالاپ ايتىپ بەردى، ال مۇنىسى اعا مالايدى شەكسىز قۋانىشقا بولەدى.
الايدا، گۋبەرناتور بىلاي دەپ قۇلاققاعىس ەتتى:
— البەتتە، سەنورا، مۇنىڭ ءبارى انشەيىن بالانىڭ ءىسى عانا، ال ەندى وسىناۋ قىڭىرلاۋ قىلىعىڭىز جايىندا بايانداپ بەرۋ ءۇشىن وسىنشا كوپ ءسوزدىڭ، كوز جاسىن توگۋ مەن اھىلاپ-ۋھىلەۋدىڭ نە قاجەتى بار ەدى. “ءبىز، پالەنشە مەن تۇگەنشە، قىدىرىستاپ قايتۋ ءۇشىن ۇيىمىزدەن قاشىپ شىقتىق، مۇنى ءبىز اۋەستىكتەن عانا ىستەدىك، باسقا ەشقانداي ويىمىز جوق”، دەگەنىڭىزدىڭ ءوزى-اق جەتەر ەدى عوي، سوندا اڭگىمە دە ءتامامدالىپ، جىلاپ-سىقتاپ، انانى ايتىپ، مىنانى ايتىپ، جالتارىپ-بۇلتارۋدىڭ قاجەتى بولماس ەدى.
— راس-اق، — دەدى قىز، — الايدا، ءبىلىپ قويعاندارىڭىز ارتىق ەتپەس، مىرزالار، نە ىستەرىمدى بىلمەي سونداي ابدىراپ كەتتىم، بەلگىلى ءبىر شەڭبەردە قالۋعا شامام جەتپەدى.
— ءجا، قۇرىسىن شەڭبەرى دە، باسقاسى دا، — دەپ ءتۇيدى سانچو. — ءقازىر ەكەۋىڭدى ۇيلەرىڭە شىعارىپ سالامىز، — بالكىم، اكەلەرىڭ ءالى ەشتەڭە بايقاپ ۇلگەرمەگەن دە بولار. ءبىراق بولاشاقتا مۇنداي بالالىق جاساماڭدار جانە دۇنيە كورۋگە سونشا اسىقپاڭدار: ءجىبى ءتۇزۋ قىزعا كەرەگى — ءجىپ يىرەتىن ۇرشىق، ايەل دە بەينە ءبىر — تاۋىق، كوپ جۇگىرسە — وزىنە ءقاۋىپ، تۇپتەپ كەلگەندە، جۇرتتى كورۋگە ىنتىق ايەل، ءوزىن دە جۇرتقا كورسەتۋگە ىنتىق. باسقا ەشتەڭە دە ايتپايمىن.
وزدەرىن شىعارىپ سالماق بولعان ىزگى نيەتى ءۇشىن بوزبالا گۋبەرناتورعا ريزاشىلىق ءبىلدىردى، سوسىن ءبارى بۇلاردىڭ جاقىن ماڭايدا ورنالاسقان ۇيلەرىنە قاراي بەت الدى. تاياپ كەلگەن بەتتە بوزبالا تيتىمدەي تاستى تەرەزە تورىنا لاقتىردى، ونىڭ ءوزىن دە، اپاسىن دا تاعاتسىزدانا توسىپ وتىرعان كۇتۋشى ايەل سول بويدا سىرتقا شىعىپ ەسىك اشتى، ءسويتىپ بۇلار ىشكە كىردى، ال شىعارىپ سالۋشىلار ولاردىڭ سۇيكىمدىلىگى مەن سىمباتتىلىعىنا، سول سياقتى ءتۇننىڭ قاراڭعىلىعىنا قاراماي جانە قۇيتتاي قالاشىقتان جىراق شىقپاي، قايتكەندە دە ايتەۋىر دۇنيە كورمەك بولعان ىنتىزارلىعىنا تاعى دا تاعى تاڭىرقانىسۋمەن بولدى؛ ايتكەنمەن، مۇنىڭ ءبارىن ولار ەكەۋىنىڭ جاستىعىنا جورىدى. اعا مالايدىڭ جۇرەگى جارالى بوپ قالعان-دى، سول سەبەپتى ول ەرتەڭنەن قالماي قىزدىڭ اكەسىنە بارىپ قۇدا تۇسپەككە بەكىندى؛ گەرسوگتىڭ مالايى بىلدىرگەن تىلەكتەن باس تارتۋعا ەشكىمنىڭ تاۋەكەلى جەتپەيتىنىنە سەنىمدى ەدى. ءتىپتى سانچو ەكەش سانچو دا قىزى سانچيكانى الگى بوزبالاعا بەرگەنى قالاي بولاتىنى جايىندا ويلانىپ قالدى، ءسويتىپ، اقىرى گۋبەرناتوردىڭ قىزىنان ەشقانداي كۇيەۋ باس تارتپايدى دەگەن بايلامعا كەلىپ، بۇل ويىن كەيىندەۋ ىسكە اسىرۋعا وزىنە ءوزى ءسوز بەردى.
سول كۇنگى تۇندە ارالدى ارالاۋ وسىمەن اياقتالدى، ال ارادا ەكى كۇن وتكەندە گۋبەرناتورلىقتىڭ ءوزى دە ءتامامدالدى، ونىمەن بىرگە سانچونىڭ كۇللى ارمان-ويىنىڭ دا ك ۇلى كوككە ۇشتى، ال مۇنىڭ ءبارى الدا باياندالاتىن جايلاردان ءمالىم بولادى.
L تاراۋ
مۇندا دۋەنيانى سوققىعا جىعىپ، دون كيحوتتى شىمشىپ، تىرناپ تاستاعان سيقىرشىلار مەن جەندەتتەردىڭ كىم ەكەنى انىقتالادى جانە سانچو پانسانىڭ زايىبى تەرەسا پانساعا گەرسوگينيانىڭ پاجى حاتتى قالاي تابىس ەتكەنى باياندالادى.
وسىناۋ مەيلىنشە شىنشىل حيكايانىڭ ۇساق-تۇيەك دەرەگىنە دەيىن بارىنشا مۇقيات زەرتتەگەن سيد احمەت بىلاي دەپ حابارلايدى: دونيا رودريگەسپەن ءبىر بولمەدە جاتاتىن دۋەنيا ونىڭ دون كيحوتقا بارماققا جاتىن بولمەدەن شىققانىن سەزىپ قالدى، باسقا دۋەنيالار سەكىلدى بۇل دا ءبارىن ءبىلىپ الۋعا، كورىپ الۋعا جانە ەستىپ الۋعا اۋەس بولعاندىقتان ول دونيا رودريگەستىڭ سوڭىنان ەردى جانە اياعىن بارىنشا بىلدىرمەي باسقانى سونشا، مەيىربان رودريگەس ونى بايقامادى؛ ال بارلىق دۋەنياعا ورتاق وسەك-اياڭعا اۋەستىك بۇعان دا ءتان بولعاندىقتان دونيا رودريگەستىڭ دون كيحوتتىڭ جاتىن بولمەسىنە بارىپ كىرگەنىن كورگەننەن كەيىن قاس-قاعىم ساتتە گەرسوگينيانىڭ قاسىنان تابىلىپ، وعان ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەردى. گەرسوگينيا مۇنى گەرسوگقا بايان ەتىپ، التيسيدورامەن بىرگە بارىپ، دونيا رودريگەسكە دون كيحوتتان نە كەرەگىن بىلۋگە رۇقسات سۇرادى؛ گەرسوگ رۇقسات بەردى دە، ەكى ايەل اياعىن ۇشىنان باسىپ، مەيلىنشە ساقتىقپەن، باسپالاپ دون كيحوتتىڭ جاتىن بولمەسىنىڭ ەسىگىنە جاقىندادى جانە وتە جاقىن كەلگەندەرى سونشا، ىشتەگى اڭگىمەنىڭ ءبارى ولارعا اپ-انىق ەستىلىپ تۇردى؛ ءبىراق ءوزىنىڭ ارانحۋەستىك فونتاندارى جايىنداعى قۇپيانى رودريگەستىڭ اشىپ قويعانىن ەستىگەندە گەرسوگينيانىڭ شىدامى شەتىنەپ كەتتى دە، ىزاعا بۋلىققان جانە ءوش الماق بولعان ول، ءدال سونداي احۋالدى باستان كەشىپ تۇرعان التيسيدورامەن بىرگە جاتىن بولمەگە كىرىپ باردى، سول ارادا ەكەۋى كۇش بىرىكتىرە وتىرىپ دون كيحوتتىڭ بەتىن قان-جوسا عىپ تىرناپ، دۋەنيانى وقىرمانعا ءمالىم تاسىلمەن قۇيرىقتان وڭدىرماي شىقپىرتتى؛ وسى ارادا ايتا كەتكەننىڭ ارتىعى جوق، ايەلدىڭ سۇلۋلىعىن كەمسىتەتىن جانە ار-نامىسىنا تيەتىن نارسەنىڭ ءبارى ولاردىڭ جويقىن اشۋ-ىزاسىن تۋعىزادى، اسىرەسە كەكشىلدىگىن ەرەكشە ورشىتەدى. گەرسوگينيا بۇل وقيعا جايىندا گەرسوگقا ايتىپ بەرىپ، اناۋ كۇلكىگە كەنەلىپ ءبىر جاساپ قالدى؛ ودان سوڭ گەرسوگينيا دون كيحوتتى ودان ءارى مازاققا اينالدىرىپ، كۇلكىگە قارىق بولۋ ماقساتىندا الگى دۋلسينەيانى بەينەلەگەن جانە ءوزىنىڭ جادىسىن قايتارۋدى تالاپ ەتكەن پاجدى (ءارقيلى مەملەكەتتىك شارۋامەن باسى قاتىپ جۇرگەن سانچو بۇل جايىندا مۇلدەم ۇمىتىپ تا كەتكەن-دى) سانچونىڭ زايىبى، تەرەسا پانساعا اتتاندىرىپ، وعان كۇيەۋىنىڭ حاتى مەن ءوزىنىڭ حاتىن، سونداي-اق كەرەمەت ادەمى مارجانداردان تۇزىلگەن ۇلكەن مونشاقتى سىيلىق رەتىندە تابىس ەتۋگە بۇيرىق بەردى.
حيكايادا ودان ءارى بىلاي دەلىنگەن: اتالمىش پاج، اقىلدى دا اڭعارىمپاز ءھام ەلگەزەك جاس جىگىت، بۇل ساپارعا قۋانا-قۋانا اتتاندى؛ سەلوعا كەلىپ جەتكەن سوڭ، جىلعا بويىندا ءبىر قاۋىم بوپ جينالىپ، كىر شايىپ جاتقان ايەلدەرگە قاراپ داۋىستاپ، ءوزىن لامانچالىق دون كيحوتپىن دەپ اتايتىن رىساردىڭ سانچو پانسا دەيتىن اتقوسشىسىنىڭ زايىبى تەرەسا پانسا ەسىمدى ايەل قايدا تۇراتىنىن سۇرادى؛ كىر شايىپ جاتقان قىز بالالاردىڭ ءبىرى بۇل سۇراقتى ەستىپ، باسىن كوتەرىپ:
— تەرەسا پانسا — مەنىڭ شەشەم، ءوزىڭىز اتاعان سانچو — مەنىڭ اكەم، ال انا رىسار — ءبىزدىڭ قوجايىنىمىز، — دەدى.
— ولاي بولسا، بويجەتكەن، مەنى شەشەڭە ەرتىپ بار: وعان الگىندە ەسىمى اتالعان اكەڭىزدەن حات پەن سىيلىق اكەلە جاتىرمىن، — دەدى پاج.
— قۋانا-قۋانا ەرتىپ بارام، مارحاباتتى مىرزام، — دەپ ءمالىم ەتتى قىز بالا؛ تۇرىنە قاراپ ونى ون تورتتە دەۋگە عانا بولاتىن.
جۋىپ وتىرعان كىرىن قۇربىسىنا قالدىرعان ول، اياق كيىمىن دە كيمەستەن، شاشىن دا تۇيمەستەن، جالاڭ اياق، شاشى ۇيپا-تۇيپا كۇيىندە سەكىرە باسىپ پاجدىڭ قاسىنا كەلىپ:
— تۋرا جۇرە بەرىڭىز، مىرزا، ءبىزدىڭ ءۇي — اناۋ ەڭ شەتكىسى، شەشەم ءقازىر ۇيدە، اكەمنەن كوپتەن حابار بولماعانىنا قاتتى الاڭداپ ءجۇر ەدى، — دەدى.
— ەسەسىنە مەن سونشالىقتى جاقسى حابار اكەلدىم، — دەپ ءىلىپ اكەتتى پاج، — شەشەڭە تەك قۇدايعا العىس جاۋدىرۋدان باسقا ەشتەڭە قالمايدى.
قىز بالا سەكەكتەي، ويناقتاي باسىپ ۇيىنە قاراي تارتتى دا، تابالدىرىقتان اتتار-اتتاماستان:
— اپا! مۇندا كەل جىلدام، بول تەز! ءبىزدىڭ ۇيگە ءبىر سەنور كەلە جاتىر، اكەمنەن حات جانە باسقا دا ءتۇرلى نارسە اكەلە جاتىر، — دەپ ايقايلادى.
ايقايعا سۇر بەلدەمشە كيگەن، قولىنا يىرگەن ءجىپ ورامىن ۇستاعان شەشەسى، تەرەسا پانسا شىقتى. تەرەسا بەلدەمشەسىنىڭ شولاقتىعى سونشا، قۇددى ونى ۇياتتى جەرىنە دەيىن ادەيى قىسقارتقانداي كورىنەتىن-دى؛ سونداي-اق ونىڭ سۇر ءتۇستى ءتوستارتقىشى مەن كويلەگى بار-تىن. قىرىقتان اسقانى ايقىن اڭعارىلىپ تۇرعانىمەن، ونى جاسامىس ايەل دەپ ايتۋعا استە بولمايتىن، ال شىندىعىندا بۇل قايراتى قايتپاعان، ءالى كۇنگە شەيىن سىمباتتى، دەنى ساۋ، كۇنقاقتى ايەل ەدى؛ ءوزىنىڭ قىزى مەن اتقا سالت مىنگەن پاجدى كورگەن ول:
— جايشىلىق پا، قىزىم؟ مىنا سەنور كىم؟ — دەپ سۇرادى.
— سەنورا دونيا تەرەسا پانسانىڭ قۇلدىعى بولار بەيباق، — دەپ جاۋاپ قاتتى شابارمان.
سوسىن اتتان لىپ ەتىپ سەكىرىپ ءتۇستى دە، سەنورا تەرەسانىڭ الدىنا كەلىپ ايرىقشا قۇرمەتپەن تىزەرلەي كەتتى.
— قولىڭىزدى بەرىڭىز، سەنورا دونيا تەرەسا، — دەپ پاج ءسوزىن ساباقتادى، — باراتاريا ارالىنىڭ باس گۋبەرناتورى، سەنور دون سانچو پانسانىڭ باسىبايلى زاڭدى زايىبى رەتىندە قولىڭىزدان وبۋگە رۇقسات ەتىڭىز.
— اھ، مارحاباتتى مىرزام، جەتەر ەندى، قويىڭىزشى! — دەپ سويلەپ كەتتى تەرەسا. — مەن ساراي حانىمى ەمەسپىن، مەن — قاراپايىم شارۋا ايەلمىن، قاراپايىم ديقاننىڭ قىزىمىن جانە الدەنەندەي ءبىر گۋبەرناتوردىڭ ەمەس، كەزبە اتقوسشىنىڭ زايىبىمىن.
— جوعا، قادىرمەندى حانىم، — دەدى پاج كەلىسپەي، — ءسىز لايىقتىلاردان دا لايىقتى گۋبەرناتوردىڭ لايىقتىلاردان دا لايىقتى زايىبىسىز، مىنا حاتتار مەن سىيلىق سونىڭ ايقىن دالەلى.
سونى ايتىپ، قالتاسىنان التىن ىلگىشەگى بار مارجان مونشاقتى الىپ، تەرەسانىڭ موينىنا تاعىپ بەرگەن ول ءسوزىن ارمەن جالعادى:
— مىناۋ — سەنور گۋبەرناتوردىڭ حاتى، ال ەكىنشى حات پەن مارجاندى سىزگە سەنورا گەرسوگينيا بەرىپ جىبەردى، مەنى وزىڭىزگە اتتاندىرعان دا سول.
تەرەسا مەلشيدى دە قالدى، قىزى دا سونداي كۇي كەشتى؛ اقىرى قىز بالا بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— وسىنىڭ بارىنە سەنور قوجايىنىمىز دون كيحوتتىڭ تىكەلەي قاتىسى بولماسا، اتىمدى باسقا قويىڭدار: گۋبەرناتورلىق دەگەندى مە، الدە گرافتىق دەگەندى مە، اكەمە تارتۋ ەتكەن تاپ سول كىسى ەكەنى انىق — ويتكەنى، ول مۇنى وعان تالاي رەت ۋادە ەتكەن ەدى عوي.
— دۇرىس ايتاسىڭ، تاپ سولاي، — دەپ قوشتاي كەتتى پاج، — سەنور دون كيحوتتىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى ارقاسىندا سەنور سانچو ءقازىر باراتاريا ارالىنىڭ گۋبەرناتورى بوپ تاعايىندالىپ وتىر، بۇل جايىندا حاتتان وقىپ بىلۋگە بولادى.
— ماعان حاتتى وقىپ بەرىڭىزشى، مىرزا، — دەگەن ءوتىنىش ايتتى تەرەسا، — يىرۋگە كەلگەندە قولىم قولىما جۇقپايدى، ال وقۋعا كەلگەندە وقتاۋ جۇتقانداي بوپ قالام.
— مەن دە، — دەدى سانچيكا. — تۇرا تۇرىڭىزدار، مەن ءقازىر ساۋاتى بار بىرەۋدى: نە سۆياششەننيكتىڭ ءوزىن نە باكالاۆر سامسون كارراسكونى شاقىرىپ كەلە قويايىن، — ولار قۋانا-قۋانا كەلەدى، ويتكەنى اكەم جايىنداعى حابارعا ىنتىق ەكەندەرى كۇمانسىز.
— ولاردى شاقىرۋدىڭ قاجەتى جوق، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى پاج. — مەنىڭ ءجىپ يىرە بىلمەيتىنىم راس، ءبىراق ەسەسىنە وقي بىلەم جانە سىزدەرگە حاتتى وقىپ بەرەم.
شىنىندا دا ول ونى باستان-اياق وقىپ بەردى، الايدا اتالمىش حات ىلگەرىدە كەلتىرىلگەندىكتەن بۇل جەرگە ونى ورنالاستىرمايمىز؛ ودان سوڭ ول قالتاسىنان گەرسوگينيا جازعان مىناداي مازمۇنداعى حاتتى شىعاردى:
«دوسىم تەرەسا! زايىبىڭىز سانچونىڭ جان-دۇنيەسى مەن اقىل-پاراساتىنىڭ ايرىقشا قاسيەتتەرى كۇيەۋىم گەرسوگقا ونى سانسىز كوپ ارالىنىڭ بىرىنە گۋبەرناتور ەتىپ تاعايىنداۋ جونىندە ءوتىنىش ايتۋىما تۇرتكى بولدى جانە سوعان ءماجبۇر ەتتى. ماعان ونىڭ جاي انشەيىن گۋبەرناتور ەمەس، ناعىز مارقاسقا اكىم ەكەندىگى جونىندە مالىمەت كەلىپ ءتۇستى، ارينە، بۇعان ءوزىم دe، كۇيەۋىم گەرسوگ تا قاتتى قۋانىپ قالدىق. گۋبەرناتور تاڭداۋدا قاتەلىك جىبەرمەگەنىم
ءۇشىن قۇدايعا ريزاشىلىعىم شەكسىز. ويتكەنى، ءبىلىپ وتىرعانىڭىز ارتىق بولماس، سەنورا تەرەسا، جاقسى باسشىلار وتە سيرەك كەزدەسەدى، ال سانچونىڭ وتە جاقسى باسقاراتىنى سونشا، ءوزىم دە سونداي جاقسى اكىم اتانسام ارمانىم بولماس ەدى.
وزىڭىزگە، اياۋلى حانىم، التىن ىلگىشەگى بار مارجان مونشاق جولداپ وتىرمىن؛ سىزگە ءتىپتى شىعىستىڭ جاۋھارلارىن سىيلاۋدان دا باس تارتپاس ەدىم، ءبىراق قولىمىزدا باردى قاناعات تۇتامىز عوي. كەيىن وزىڭىزبەن تانىسىپ، دوستاسىپ كەتەرىمىز كامىل. ونىڭ ءبارى دە ءبىر
قۇدايدىڭ ەركىندە. قىزىڭىز سانچيكاعا مەنەن سالەم ايتىڭىز جانە دايىندالىپ ءجۇرۋىن ەسكەرتىڭىز: كۇندەردىڭ كۇنىندە ونى ءبىر اقسۇيەككە تۇرمىسقا بەرەم.
ەستۋىمشە، ءسىزدىڭ جاقتا ەرەسەن ءىرى ەمەن جاڭعاعى كوپ دەسەدى: ماعان جيىرما شاقتىسىن بەرىپ جىبەرىڭىزشى، بۇلاردى ءوزىڭىز جيناعانىڭىزدى قۇرمەتپەن ەسكە الىپ جۇرەر ەدىم؛ حال-جايىڭىز قالاي ەكەنى جايىندا، قالاي تۇرىپ جاتقانىڭىز جونىندە ماعان ەگجەي-تەگجەيلى جازىپ جىبەرىڭىز. ەگەر الدەنەدەن مۇقتاجدىق كورىپ جۇرسەڭىز، ءبىر اۋىز تىلەك ايتساڭىز بولدى، تىلەگىڭىز سول بويدا بۇلجىتپاي ورىندالادى. جاراتقان ءوزى جار بولسىن سىزگە.
مەنىڭ قامال-سارايىمدا جازىلدى.
ءوزىڭىزدى ەرەكشە سىيلايتىن دوسىڭىز گەرسوگينيا».
— اھ، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى تەرەسا حات وقىلىپ بولعاننان كەيىن، — بۇل نەتكەن قايىرىمدى، قاراپايىم جانە سىپايى سەنورا ەدى! مۇنداي سەنورالارمەن ادامشا سىيلاسىپ، ءتاتۋ-تاتتى تۇرمىس كەشۋگە بولادى، ال بىزدەگى دۆوريان ايەلدەردىڭ سۇرقى تىپتەن باسقا، ولار دۆوريان بولعاندىقتان ماڭىمىزدان ەشكىم جۇرمەۋگە ءتيىس دەپ ويلايدى، ال شىركەۋگە بارعاندا تىپتەن ماردىمسىپ كەتەتىنى سونشا — ولاردى كوروليەۆا ەكەن دەپ قالا جازدايسىڭ؛ شارۋا ايەلگە كوز تاستاۋدىڭ ءوزى ولارعا قورلىق سەكىلدى، ال مىناۋ، كورمەيسىز بە، قانداي سۇيكىمدى سەنورا: ءوزى — گەرسوگينيا، ال مەنى دوسىم دەپ اتايدى جانە ماعان وزىمەن تەڭ ادامشا حات جازادى، بۇل نيەتى ءۇشىن قۇداي ونى كۇللى لامانچاداعى ەڭ بيىك لاۋازىممەن تەڭگەرگەي-داعى. ال، ەمەن جاڭعاقتىڭ، مارحاباتتى مىرزام، اياۋلى حانىمعا مەن تۇتاس ءبىر دورباسىن جانە جۇرت تاڭعالىپ، تالىپ تۇسەردەي ەڭ ىرىلەرىن، جىبەرەم. ال، ازىرشە، سانچيكا، سەنورعا كۇتىم جاسا، اتىن جايعاستىر، سارايدان جۇمىرتقا اكەل، سوسىن شوشقا مايىن كوپ قىلىپ تۋرا — جاقسىلاپ قوناق ەتەيىك ونى، ەڭبەگى ءسىڭدى ونىڭ بۇعان: بىزگە وتە جاقسى حابار اكەلدى، ءوزى دە جاقسى جىگىت ەكەن، ال مەن وعان دەيىن كورشى ايەلدەرگە كىرىپ شىعايىن، قۋانىشىممەن بولىسەيىن ولارمەن، سوسىن سۆياششەننيگىمىز بەن شاشتاراز ماەسە نيكولاسقا سوعايىن — ولار اكەڭمەن باياعىدان دوس-جار بولاتىن، ءالى دوس-جار بوپ قالىپ وتىر.
— جارايدى، اپا، — دەدى سانچيكا، — ءبىراق تەك، ۇمىتپا، القانىڭ جارتىسىن ماعان بەرەسىڭ، — القانىڭ ءبارىن ءبىر وزىڭە جىبەرەتىندەي سەنورا گەرسوگينيا سونشالىقتى سۋ مي ەمەس شىعار.
— بۇل تۇگەلىمەن سەنىكى بولادى، قىزىم، — دەدى تەرەسا، — تەك كىشكەنە شىدا، ەكى-ۇش كۇن ءوزىم تاعا تۇرايىن، — شىنىمدى ايتسام، بۇعان قاراسام بولدى، قۋانىشتان جۇرەگىم اتقاقتاپ كەتەدى.
— مىنا جول قاپشىقتا نە جاتقانىن كورسەڭىزدەر، — دەپ ءىلىپ اكەتتى پاج، — ەكەۋىڭىز دە ودان كەم قۋانبايسىزدار: وندا ساپالى شۇعادان تىگىلگەن شەكپەن جاتىر، گۋبەرناتور مۇنى ءبىر-اق رەت اڭعا كيگەن، ەندى سەنورا سانچيكاعا جىبەرىپ وتىر.
— ول مەنىڭ مىڭ جىلدىق يگىلىگىمە جاراعاي، — دەدى سانچيكا، — ونى ماعان الىپ كەلگەن ادامنىڭ دا سونشا جىل، ال ەگەر قالاسا، ءتىپتى ءبىر مىڭ ەمەس، ەكى مىڭ جىل عۇمىر كەشۋىن تىلەيمىن.
بۇدان سوڭ تەرەسا القاسىن موينىنا تاققان قالپى ۇيدەن ىتقىپ شىقتى دا، حاتتاردى ساۋساعىمەن دابىل قۇساتىپ شەرتكىلەگەن كۇيى جۇگىرە جونەلدى؛ ويدا جوقتا وعان سۆياششەننيك پەن سامسون كارراسكو ۇشىراسا كەتتى، ولاردىڭ الدىندا بۇل اياعىن بيلەي باسىپ تۇرىپ مىنانى ايتتى:
— ءبىزدىڭ دە كۇنىمىز تۋدى! ەندى ءبىز گۋبەرناتورمىز! سەنبەسەڭىزدەر، وسى اراعا ەڭ كەربەز دەگەن دۆوريان ايەلدى الىپ كەلىڭىزدەر، جىنىن باسىپ بەرەيىن!
— ساعان نە بولعان، تەرەسا پانسا؟ نەگە بۇلاي قۇتىرىپ ءجۇرسىڭ جانە قولىڭداعى مىنا قاعازدارىڭ نەمەنە؟
— بۇل ەشقانداي دا قۇتىرۋ ەمەس، ال قولىمداعى — گەرسوگينيالار مەن گۋبەرناتورلاردىڭ حاتتارى، موينىمدا “قۇداي انانى” وقيتىن كەرەمەت كوركەم مارجان، “اكەمىزدى” وقۋعا ارنالعان — التىننان قۇيىلعان مونشاقتار، ال مەنىڭ ءوزىم — گۋبەرناتور ايىمىمىن.
— نە دەپ تۇرعانىڭدى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى بىلەدى، تەرەسا، ءبىز سەنى تۇسىنۋدەن قالدىق.
— مىنە، كورىڭىزدەر، وندا، — دەدى تەرەسا.
وسىنى ايتىپ، ولارعا حاتتاردى ۇسىندى. سۆياششەننيك بۇلاردى سامسون كارراسكوعا داۋىستاپ وقىپ بەردى، سوسىن ەكەۋى بۇعان قاتتى تاڭىرقانىپ، بىر-بىرىنە كوز تاستاپ قويدى، ال باكالاۆر حاتتاردى كىم اكەلگەنىن سۇرادى. تەرەسا ەكەۋىن ۇيىنە بارىپ، شابارماندى ءوز كوزىمەن كورۋگە شاقىردى: ول ءوزى جىگىت ەمەس، التىن، ماعان تاعى ءبىر باعا جەتپەس سىيلىق الىپ كەلدى، دەگەندى ايتتى. سۆياششەننيك ونىڭ موينىنان القانى شەشىپ الدى دا، اۋدارىپ-توڭكەرىپ مۇقيات قاراپ شىقتى، سوسىن مۇنىڭ ناعىز مارجان ەكەنىنە ابدەن يلانعاننان كەيىن، تاعى دا قايران قالىپ، بىلاي دەدى:
— ءدىني دارەجەممەن انت ەتەيىن، بۇل حاتتار مەن سىيلىقتار جايىندا نە ايتارىمدى دا، قانداي دولبار جاسارىمدى دا بىلمەيمىن: ناعىز مارجان ەكەنىن كوزىممەن كورىپ، قولىممەن سەزىپ تۇرمىن، سونىمەن ءبىر مەزگىلدە الدەبىر گەرسوگينيانىڭ وزىنە جيىرماشاقتى ەمەن جاڭعاعىن بەرىپ جىبەرۋىن وتىنگەن حاتىن دا وقىپ تۇرمىن.
— ال، شەشىپ كور مۇنىڭ جۇمباعىن! — دەدى كارراسكو دا اڭتارىلىپ. — نە ىستەيمىز ەندى، بارىپ شابارمانمەن تانىسايىق: داعدارىستان شىعۋىمىزعا، بالكىم، سونىڭ كومەگى ءتيىپ قالار.
وسىعان ءباتۋالاسقاننان كەيىن تەرەسا ولاردى ۇيىنە ەرتىپ باردى. ولار كەلگەندە پاج اتىنا س ۇلى ەلەپ جاتىر ەدى، ال سانچيكا قوناقتى تاماقتاندىرماق بوپ، جۇمىرتقاعا ارالاس قۋىرىلاتىن مايدى تۋراپ جاتقان؛ شابارماننىڭ سىرت ءپىشىنى مەن كيگەن كيىمى سۆياششەننيك پەن باكالاۆرعا جاقسى اسەر قالدىردى؛ ولار بۇعان سىپايىگەرشىلىكپەن باس ءيدى، بۇل دا ءسويتتى، ودان سوڭ سامسون دون كيحوت پەن سانچو پانسا جايىندا نە جاڭالىق بارىن سۇرادى: سانچو مەن سەنورا گەرسوگينيانىڭ حاتىن وقىعاندارىن، الايدا سانچوعا تيگەن نەعىلعان گۋبەرناتورلىق ەكەنىن تۇسىنبەي دال بوپ قالعاندارىن ايتتى، ونىڭ ۇستىنە وعان ارالداعى گۋبەرناتورلىق بەرىلگەنىن، ال شىنتۋايتىنا كەلگەندە، جەرورتا تەڭىزىندەگى بارلىق ارال تۇگەلدەي نەمەسە تۇگەلگە جۋىق ۇلى مارتەبەلى اعزامنىڭ مەنشىگىنە جاتاتىنىن قۇلاققاعىس ەتتى. پاج ونىڭ بۇل ساۋالىنا بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور سانچو پانسانىڭ گۋبەرناتور ەكەندىگىندە ەشقانداي كۇدىك-كۇمان بولماۋعا ءتيىس. ال، ەندى ول قاي جەردە گۋبەرناتورلىق ەتىپ جاتىر — ارالدا ما الدە باسقا ايماقتا ما، ونىڭ جايىن بىلە قويمايدى ەكەم. ايتەۋىر، قاراماعىندا مىڭنان استام ادام مەكەندەيتىن قالا بار ەكەنىن ايتسام دا جەتكىلىكتى بولار. ال، ەمەن جاڭعاعىنا كەلسەك، سەنورا گەرسوگينيا وتە قاراپايىم، تاكاپپارلىق دەگەننەن مۇلدەم ادا...
توق ەتەرى، شارۋا ايەلدەن ەمەن جاڭعاعىن سۇراۋدى ول وزىنە ايىپ سانامايدى، ءتىپتى ءبىر جولى كورشى سەلوعا ادام جىبەرىپ، تاراعىن ۋاقىتشا ۇستاي تۇرۋعا ءبىر ايەلگە ءوتىنىش ايتقان دا كەزى بولعان.
— بىلە جۇرگەن ارتىق ەتپەس، مىرزالار، ءبىزدىڭ اراگونداعى نەبىر ايتۋلى اقسۇيەك حانىمداردىڭ ءوزى دە كاستيلياداعىداي پاڭ، ءور كوكىرەك ەمەس: شەتىنەن سىپايى، شەتىنەن سىنىق.
وسى اڭگىمەنىڭ كەزىندە جۇگىرە باسىپ ىشكە سانچيكا كىردى، ەتەگىن تولتىرىپ جۇمىرتقا الىپ كەلىپتى.
— ايتىڭىزشى، سەنور، — دەپ سۇرادى ول، — گۋبەرناتور اتانعالى بەرى اكەيىم ۇزىن بالاقتى شالبار كيىپ جۇرگەن شىعار، سولاي ما؟
— كوڭىل اۋدارماپپىن، ءسىرا، ۇزىن بولۋعا ءتيىس، — دەپ جاۋاپ قاتتى پاج.
— قۇداي-اي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچيكا. — قۇيىپ قويعانداي شاق شالبار كيگەن اكەيىمدى كورەتىن كۇن بولار ما ەكەن! ايتسام سەنبەيسىزدەر عوي: اكەم ۇزىن شالبار كيىپ جۇرسە دەپ قۇيتتاي كەزىمنەن ارمان ەتۋشى ەم!
— امان بولساڭىز كورەسىز ءالى، — دەپ جۇباتتى ونى پاج. — وتىرىك ايتسام وڭباي كەتەيىن، اكەڭىزدىڭ گۋبەرناتورلىعى ءالى دە كەم دەگەندە ەكى ايعا سوزىلسا، ءىستىڭ قازىرگى بارىسىنا قاراعاندا، بۇل بۇل ما، ءالى ونىڭ جول-ساپار بەتپەردەسىن كيىپ جۇرگەنىنە دە كۋا بولارىمىز حاق.
مالايدىڭ كەلەمەش قىلىپ تۇرعانى سۆياششەننيك پەن باكالاۆر نازارىنان تىس قالعان جوق، ءبىراق مارجاننىڭ جالعان ەمەستىگى مەن تەرەسا ولارعا كورسەتىپ تە ۇلگەرگەن اڭشى كيىمى مۇنىڭ سايقىمازاقتىعىمەن مۇلدەم قابىسپايتىن؛ ال سانچيكانىڭ ارمانى، اسىرەسە تەرەسانىڭ مىنا تومەندەگى ءسوزى ولاردى كۇلكىگە قارىق قىلدى:
— سەنور سۆياششەننيك! مادريدكە نەمەسە تولەدوعا بىزدەن بىرەۋ-مىرەۋ بارماي ما ەكەن، راقىمشىلىق جاساپ، سونى ءبىلىپ بەرە الاسىز با: وزىمە دوپ-دوڭگەلەك جاڭا فيجما، ونىڭ ىشىندە دە ەڭ ءتاۋىرىن جانە سوڭعى مودامەن جاسالعانىن، ساتىپ اكەلۋگە ءوتىنىش ايتقىم كەلەدى. شىن ءسوزىم، گۋبەرناتور كۇيەۋىمنىڭ ابىرويىنا قىلاۋ تۇسىرمەۋگە حال-قادارىمشا تىرىسىپ باعۋعا ءتيىسپىن. كەرەك دەسەڭىز، شىن اشۋلانسام ءبىر كۇنى استاناعا ءوزىم اتتانام، وعان قوسا باسقا جۇرتتان سورلى كورىنبەس ءۇشىن كۇيمەگە ءمىنىپ جۇرەم. كۇيەۋىڭىز — گۋبەرناتور ما، ەندەشە — مىنەكەيىڭىز: ساتىپ الىڭىز دا ءمىنىڭىز كۇيمەگە!
— البەتتە، سولاي، اپاتاي! — دەپ ساڭق ەتە قالدى سانچيكا. — قۇداي تەك سوعان تەزىرەك قولىڭدى جەتكىزسە ەكەن، سوسىن شەشەممەن، ياعني گۋبەرناتور ايىمىمەن بىرگە كۇيمەگە ءمىنىپ اندا-مىندا بارىپ جۇرگەنىمدى كورگەندەر ءىشى كۇيىپ: “قاراي گور مىنانى، پالەن-پاشتۋان، كىر-قوجالاق شۇناق قار، پاپەسسا قۇساپ، كۇيمەدە شالجيىپ وتىر!” دەي بەرسىن. وقاسى جوق، ولار بالشىقتى شىلپ-شىلپ كەشىپ بارا جاتادى، ال مەن اياعىمدى سۋلاماي، كۇيمەمەن زىرعىتىپ وتە شىعام. دۇنيەدەگى وسەكشى اتاۋلىعا، قانشاسى بولسا سونشاسىنىڭ بارىنە تۇگەل تۇكىرگەنىم بار: ماعان كەرەگى جىلىلىق پەن جايلىلىق، اۋزىنا كەلگەندى وتتاي بەرسىن بىلايعى جۇرت. دۇرىس پا، اپا، ايتىپ تۇرعانىم؟
— دۇرىس بولعاندا قانداي، قىزىم! — دەدى تەرەسا. — وسىنداي قۋانىشقا، ءتىپتى بۇدان دا زورىراعىنا، كەنەلەتىنىمىزدى مەيىربان مەنىڭ سانچوم الدىن-الا ايتىپ ەدى وزىمە، قارا دا تۇر، قىزىم، مەن ءالى گرافينيا دا بولارمىن: قۇداي بەرسە قۇلاي بەرەدى دەگەن ەمەس پە. مەيىربان اكەڭنەن، — اكەڭدى، سونداي-اق، ماتەل اتاۋلىنىڭ اتاسى دەۋگە دە بولادى، — مىناداي ماتەلدەردى تالاي ەستىگەنىم بار ەدى: باسپاق بەرگەن ەكەن، دەرەۋ باس ءجىبىن بايلا؛ گۋبەرناتورلىقتى بەرسە — ال، گرافتىقتى بەرسە — جارماس؛ ءبىر ءتاۋىر زاتتى “الا عوي” دەسە، ال دا قالتاڭا سالا عوي. باقىت پەن بايلىقتان قۇرالاقان قالعىڭ كەلسە، ولار قاقپاڭدى قاققاندا تۇرۋعا ەرىنىپ بۇيىعىپ جاتا بەر!
— شىنىمەن-اق ماردىمسىپ، داندايسىپ كەتكەن كەزىمدە جۇرتتىڭ مەن جايىندا نە ايتاتىنىندا شارۋام قانشا؟ — دەپ ءسوز قىستىردى سانچيكا. — توبەتكە توبەتەي كيگىزسەڭ، يتتەردى يت ەكەن دەمەيدى.
مىنا اڭگىمەنى تىڭداپ تۇرعان سۆياششەننيك بىلاي دەدى:
— پانسانىڭ شاڭىراعىنداعىلار وزىمەن بىرگە ءبىر دوربا ماقال الا تۋادى عوي دەيمىن: قاي-قايسىسىنىڭ دا كەز-كەلگەن ۋاقىتتا، كەز-كەلگەن ورايلى ساتتە ۋىتتى ءسوزدى ۋىستاپ توكپەيتىنى جوق.
— دۇرىس ايتاسىز، — دەدى پاج. — سەنور گۋبەرناتور سانچو دا ونە بويى ماقالداپ سويلەيدى، ونىسىن ءاردايىم ورىندى قولدانا بەرمەگەنىمەن، تىڭداعان جۇرت وعان قاشان دا ءتانتى بولادى، گەرسوگ پەن گەرسوگينيا دا ونىڭ بۇل عادەتىن بارىنشا قولداپ وتىرادى.
— سونىمەن، مارحاباتتى مىرزام، — دەپ سويلەپ كەتتى باكالاۆر، — سانچونىڭ گۋبەرناتور ەكەنى انىق جانە بۇل دۇنيەدە ونىڭ زايىبىنا حات جازىپ، وعان سىيلىق جولدايتىن گەرسوگينيا بار دەگەنىڭىزدەن تانباي وتىرسىز عوي، سولاي ما؟ الايدا، بۇل سىيلىقتاردى قولىمىزعا ۇستاپ كورىپ، حاتتاردى وقىعانىمىزبەن، قايتكەن كۇندە دە، ءبارىبىر، بۇعان سەنە الماي تۇرمىز، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، مۇنىڭ ءبارى جەرلەسىمىز دون كيحوتتىڭ ويلاپ تاپقان بالەسى سەكىلدى: ولاي دەيتىنىم، ول قاي قارەكەتىنىڭ دە سيقىرشىلىق اياسىندا جاسالىپ جاتاتىنىنا سەنىپ العان ادام عوي. وسى سەبەپتى، ەلەستەن جارالعان ەلشىمىسىز الدە ەت پەن سۇيەكتەن جارالعان ادامبىسىز — كىم ەكەنىڭىزگە كامىل كوز جەتكىزۋ ءۇشىن، شىنىمدى ايتسام، دەنەڭىزدى قولىممەن سيپاپ، ۇستاپ كورگىم كەلەدى.
— بۇعان ايتارىم مىناۋ عانا، سەنورلار، — دەپ جاۋاپ قاتتى پاج، — مەن — شىن مانىندەگى ەلشىمىن، سەنور سانچو پانسا — شىن مانىندەگى گۋبەرناتور، قوجايىندارىمنىڭ، گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ، وعان گۋبەرناتورلىقتى تارتۋ ەتۋگە مۇمكىندىگى بار ەدى جانە شىن مانىندە دە ونى وعان تارتۋ ەتتى دە، سونداي-اق، ەستۋىمشە، اتالمىش سانچو پانسا ارالدى ويداعىداي باسقارىپ جاتىر، ال بۇل ىسكە تىلسىم كۇشتىڭ ارالاسى بار ما، جوق پا — ول جاعىنا، مىرزالار، وزدەرىڭىز باعا بەرىڭىزدەر، بۇدان وزگە مەن ەشتەڭە دە بىلمەيمىن جانە وسىعان باسقا ەشنارسەمەن ەمەس، اتا-انامنىڭ ومىرىمەن انت ەتەم، ال ولاردىڭ ءالى كوزى ءتىرى، ولاردى جانىمداي جاقسى كورەم ءارى ارداق تۇتام.
— بالكىم، بۇل سولاي دا شىعار، — دەدى باكالاۆر، — الايدا، dubءىtat Augustءىnus41.
— سەنگىلەرىڭىز كەلمەسە، سەنبەي-اق قويىڭىزدار، — دەدى پاج، — ءبىراق جاڭاعى ايتقانىمنىڭ ءبارى — اقيقات شىندىق جانە مايدىڭ سۋ بەتىندە قالقىپ جۇرەتىنى سەكىلدى، شىندىق تا ءاردايىم جالعاندىقتىڭ بەتىنە قالقىپ شىعادى، ال سوزىمە سەنبەستىك بىلدىرسەڭىزدەر، ىستەگەن ءىسىمدى كورىڭىزدەر. اراڭىزدان ءبىر ادام مەنىمەن بىرگە بارسىن، قۇلاعى شانباعانعا كوزى كۋا بولادى سوندا.
— جوعا، ودان دا مەن بارايىن، — دەپ لىپ ەتتى سانچيكا. — اتىڭىزدىڭ ساۋىرىنا وتىرعىزىپ الىڭىز مەنى، سەنور: اكەتايىمدى سونداي كەرەمەت ساعىنىپ ءجۇرمىن.
— گۋبەرناتوردىڭ قىزىنا توپىرلاتىپ نوكەر ەرتپەي، كۇيمەسىز، زەمبىلسىز، سىباي-سالتاڭ جۇرگەن جاراسپايدى.
— قۇداي اقى، ماعان ماشىگە ءمىنىپ جۇرگەن نە، كۇيمەگە ءمىنىپ جۇرگەن نە، ءبارىبىر، — دەپ رەنىش ءبىلدىردى سانچيكا. — مەن تىپتەن كۇي تالعامايمىن!
— جاپ اۋزىڭدى، قىزىم، — دەدى تەرەسا، — نە ايتىپ، نە قويعانىڭدى ءوزىڭ دە بىلمەيسىڭ: سەنوردىڭ ءسوزى وتە ورىندى. قازىرگى جاعداي باسقا: اكەڭ — انشەيىن سانچو بولسا، سەن دە — سانچاسىڭ، ال گۋبەرناتور بولسا، سەن — سەنوراسىڭ. وسى سوزىمدە اعاتتىق جوق-اۋ دەيمىن.
— سەنورا تەرەسانىڭ بۇل تۇجىرىمى ءتىپتى ءوزى ويلاعاننان دا گورى ومىرشەڭ، — دەدى پاج. — ماعان تاماق بەرسەڭىزدەر، سوسىن رۇقسات ەتسەڭىزدەر، قاراڭعى تۇسكەنشە جەتىپ الايىن دەپ ەم.
سول ارادا سۆياششەننيك وعان بىلاي دەدى:
— سىزدەن وزىممەن بىرگە تاماقتانۋىڭىزدى وتىنەم، مەيىربان مىرزا، ايتپەسە سەنورا تەرەسا بارىن سالىپ باققانىمەن، ءسىز سەكىلدى قادىرمەندى قوناققا لايىقتى داستارقان جايا الماس.
پاج اۋەلى باس تارتقان، ءبىراق اقىر اياعىندا بارعانىن ءجون كوردى، ءسويتىپ قوناقاسى بارىسىندا شابارماننان دون كيحوت پەن ونىڭ ىس-ارەكەتىنىڭ جاي-جاپسارىنا مەيلىنشە قانىعۋ مۇمكىندىگىنە يە بولعانىنا قۋانعان سۆياششەننيك ونى ۇيىنە ەرتىپ كەتتى.
باكالاۆر تەرەسا ءۇشىن جاۋاپ حاتتار جازۋعا تىلەك بىلدىرگەن، الايدا تەرەسا باكالاۆردىڭ ءوز شارۋاسىنا ارالاسقانىن قالامادى، ويتكەنى ونىڭ مازاققۇمار نەمە ەكەنىن بىلەتىن، وسى سەبەپتى شىركەۋدەگى ساۋاتتى قىزمەتشىگە تابا نان مەن ەكى جۇمىرتقا اپاردى دا، ول بۇعان ەكى حات جازىپ بەردى، ونىڭ بىرەۋى — كۇيەۋىنە، ەكىنشىسى — گەرسوگينياعا ارنالعان ەدى: بۇل حاتتاردا تەرەسانىڭ وزىنە ءتان اقىل-پاراساتىنىڭ تابى بار-دى جانە وسىناۋ تەڭدەسى جوق حيكايادا كەلتىرىلەتىن باسقا حاتتاردىڭ ەڭ ناشارى دا بۇلار ەمەس-تى، ال مۇنى الدا باياندالاتىن جايلاردان اڭعارۋعا بولادى.
Lءى تاراۋ
سانچو پانسانىڭ گۋبەرناتورلىعىن قالاي جالعاستىرعانى جايىندا جانە باسقا دا شىن مانىندەگى قىزىقتى وقيعالار جونىندە.
گۋبەرناتور ءوز ارالىن ارالاپ شىققان تۇننەن كەيىنگى تاڭ دا اتتى؛ بۇل ءتۇندى اعا مالاي ۇيقىسىز وتكىزدى، سەبەبى كيىمىن اۋىستىرىپ كيگەن قىزدىڭ شىرايلى الپەتى مەن شىنارداي سىمباتى كوز الدىندا كولبەڭدەپ تۇردى دا قويدى، ال ءۇي باسقارۋشى بولسا، ءتۇننىڭ قالعان بولەگىن قوجايىندارىنا حات جازۋعا جۇمساپ، ولارعا سانچو پانسانىڭ ىستەگەن ءىسى مەن ايتقان ءسوزىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن جەتكىزدى، ويتكەنى گۋبەرناتوردىڭ اقىل-پاراسات پەن اقىماقتىق قويىرتپاعى تۇرىندە كورىنىس بەرگەن لەبىزى مەن قارەكەتى مۇنى وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىمەن قايران قالدىرعان-دى. اقىرى سەنور گۋبەرناتور ۇيقىسىنان وياندى، سوسىن وعان، دارىگەر پەدرو قاتىبەزەرونىڭ نۇسقاۋىنا سايكەس، تاڭعى اسقا ازداعان توساپ پەن بىرنەشە جۇتىم سالقىن سۋ بەرىلدى، سانچو مۇنداي تاڭعى استى ناننىڭ ءبىر كەسەگى مەن ءجۇزىمنىڭ ءبىر شوعىنا قۋانا-قۋانا ايىرباستاعان بولار ەدى؛ الايدا تاعام ءتۇرىن تاڭداۋ ەركى ءوز قولىندا ەمەستىگىن كورگەندىكتەن، جۇرەگى قانشالىقتى جابىرقاپ، اسقازانى قانشالىقتى قاسىرەت شەككەنىمەن، پەدرو كانىپەزەرونىڭ از كولەمدەگى ءارى مەيلىنشە جەڭىل تاعام وي جۇمىسىن جانداندىرا تۇسەدى، ال بيلىك باسىندا تۇرعان جانە ماڭىزدى قىزمەت اتقاراتىن، ءتان قۋاتىنان گورى جان قۋاتى كوبىرەك قاجەت بولاتىن ادامدارعا بۇل ايرىقشا قاجەت قاسيەت دەگەن دالەلدەمەلەرىنە مويىن ۇسىنۋىنا جانە دەن قويۋىنا تۋرا كەلدى.
وسىنداي سوفيستيكاعا قاراماستان، سانچونىڭ قارىنى شۇرىلداعانى قويار بولمادى جانە شىداس بەرمەگەنى سونشا، گۋبەرناتورلىققا دا، ءتىپتى سونى وزىنە تارتۋ ەتكەن ادامعا دا ىشتەي قارعىس جاۋدىرۋمەن بولدى؛ توساپ جەگەنىمەن تويات تاپپاعان ول، ايتسە دە، قازىلىق جاساۋعا قايتا كىرىستى، ءسويتىپ وعان الىستان كەلگەن بىرەۋ الدىمەن جۇگىنىپ، ءۇي باسقارۋشى مەن باسقا دا مالايلار قاتىسىپ تۇرعان جەردە مىناداي جايدى ايتتى:
— سەنور! ءبىر ادامنىڭ يەلىگى اعىنى قاتتى وزەن ارقىلى ەكى بولىككە بولىنگەن. (ءسوزىمدى مۇقيات تىڭداۋدى سۇرايمىن، مىرزالار، سەبەبى بۇل وتە ماڭىزدى ءارى كۇردەلى ماسەلە.) ال، وزەننىڭ ۇستىنەن كوپىر سالىنعان، سول اراعا، كوپىردىڭ جانىنا، دار اعاشى ورناتىلعان، ول جەردە ءتورت ادام قازىلىق ەتەتىن سوت ءماجىلىس قۇرادى جانە ولار وزەننىڭ، كوپىردىڭ، سونداي-اق كۇللى يەلىكتىڭ يەسى بەكىتكەن زاڭنىڭ نەگىزىندە ۇكىم شىعارادى، ال زاڭدا: “بۇل وزەننەن كوپىر ارقىلى وتەتىندەردىڭ قاي-قايسىسى دا قايدا جانە قانداي شارۋامەن بارا جاتقانى جايىندا انت ءىشىپ تۇرىپ ءمالىم ەتۋگە مىندەتتى، كىمدە-كىم شىنىن ايتسا، ونى وتكىزىپ جىبەرۋ كەرەك، ال كىمدە-كىم وتىرىك ايتسا، ەشقانداي اياۋشىلىق جاساماي وسى اراداعى دار اعاشىنا اسۋ كەرەك”، دەلىنگەن. بۇل قاتىگەز زاڭ كەڭىنەن جاريا ەتىلگەن كەزدەن بەرى كوپ ادام كوپىر ارقىلى ارعى بەتكە ءوتىپ تە ۇلگەردى، ويتكەنى جۇرگىنشىلەر شىنىن ايتىپ تۇرعانىنا كوزى جەتكەن سوتتار ولارعا رۇقسات بەرگەن-دى. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى الدەبىرەۋ كەلىپ، انت-سۋ ىشكەننەن كەيىن: انت ەتەم، مەن مۇندا ءوزىمدى مىنا تۇرعان دار اعاشىنا اسسىن دەپ كەلدىم، باسقا ەشقانداي ماقساتىم جوق، دەپ مالىمدەيدى. انت ۇستىندە ايتىلعان بۇل سوزدەن سوتتار ابدىراپ قالادى: “ەگەر بۇعان بوگەۋىل جاساماي، ارمەن كەتە بەرۋىنە رۇقسات ەتسەك، وندا بۇل ونىڭ انتىن بۇزعانى بوپ شىعادى جانە زاڭعا سايكەس ءولىم جازاسىنا كەسىلۋگە ءتيىس؛ سونداي-اق ونى بىردەن دارعا اسۋىمىزدىڭ دا ءجونى جوق، سەبەبى ول مۇندا ءوزىن دارعا تارتسىن دەپ كەلگەنى جايىندا انت ءىشتى عوي، ەندەشە انتىنىڭ شىن ەكەندىگى راستالادى، سوندىقتان اتالمىش زاڭعا سايكەس ونى وتكىزىپ جىبەرگەن دۇرىس”، دەسىپ لاجىن تابا المايدى. بۇل ادامعا سوتتار قانداي امال قولدانۋى كەرەك، سىزدەن سۇرايىن دەگەنىم دە وسى ەدى، سەنور گۋبەرناتور، — ولار ءالى كۇنگە شەيىن ءبىر جاعىنا شىعا الماي داعدارىپ وتىر. ءسىزدىڭ ۇشقىر وي، تەرەڭ پاراسات يەسى ەكەنىڭىزدەن قۇلاعدار بولعاننان كەيىن وسىناۋ بىتىسىپ-شاتىسقان شىم-شىتىرىق ءىس جايىندا پىكىر ءبىلدىرۋىڭىزدى قالاپ، وزدەرىنىڭ اتىنان ءوتىنىش ايتۋىم ءۇشىن سىزگە مەنى ارنايى جىبەردى.
سانچو بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— شىنىمدى ايتسام، سوت مىرزالار سەنى ماعان جىبەرمەي-اق قويسا دا بولاتىن، ويتكەنى مەن سۇڭعىلالىعىمنان گورى ميعۇلالىعىم باسىم اداممىن، سويتە تۇرعانىمەن، ءمان-جايىنا قانىعىڭقىراۋىم ءۇشىن ونى ماعان تاعى ءبىر مارتە بايانداپ بەرشى: بالكىم، ءبىر ۇشتىعىن ۇستاپ تا قالارمىن.
حابارشى ءبارىن باستان-اياق قايتالاپ ايتىپ بەردى، ودان سوڭ سانچو مىناداي ءتۇيىن ءتۇيدى:
— بۇل ءىستىڭ شەشىمىن قينالماي-اق تابام عوي دەپ ويلايمىن، اتاپ ايتقاندا: الگى ادام دارعا تارتىلۋ ءۇشىن كەلدىم دەپ انت-سۋ ءىشىپ تۇر، ەگەر ونى دارعا اسساق، وندا ونىڭ انتى جالعان بولماعانى، سول سەبەپتى ونى زاڭ بويىنشا ارعى بەتكە وتكىزىپ جىبەرۋ كەرەك، ال ەگەر ونى دارعا اسپاساق، وندا ول وتىرىك ايتقان بوپ شىعادى، دەمەك، اتالمىش زاڭ بويىنشا ول دارعا اسىلۋعا ءتيىس.
— سەنور گۋبەرناتور مەيلىنشە ساليقالى پىكىر ايتتى، — دەدى حابارشى، — بۇل ءىستىڭ جايىن بۇدان ارتىق تەرەڭ ءتۇسىنۋ دە، تولىعىراق قامتۋ دا مۇمكىن ەمەس، بۇعان ەش كۇمان جوق.
— توق ەتەرى بىلاي، — دەپ سانچو ءسوزىن ساباقتادى، — ادامنىڭ شىندىقتى ايتقان بولەگىن ولار ارمەن قاراي وتكىزىپ جىبەرسىن، ال وتىرىك ايتقان بولەگىن دارعا اسسىن، وسىلاي ىستەگەندە عانا كوپىردەن ءوتۋ جونىندەگى ەرەجە مۇلتىكسىز ورىندالادى.
— ونداي جاعدايدا، سەنور گۋبەرناتور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى حابارشى، — بۇل ادامدى شىنشىل جانە سۋايت دەلىنەتىن ەكى بولىككە قاق جارۋعا تۋرا كەلەدى عوي؛ ءويتىپ قاق جاراتىن بولساق ول مىندەتتى تۇردە ولەدى، مۇنىڭ سالدارىنان زاڭنىڭ ءبىرىنشى بابى دا، ەكىنشى بابى دا ورىندالماي قالادى، ال زاڭ بولسا، ءوز ءتارتىبىن وزگەرتپەي ىسكە اسىرۋدى تالاپ ەتىپ تۇر.
— اڭگىمە بىلاي، شىراعىم، — دەدى سانچو، — بالكىم، مەن توپاس شىعارمىن، ءبىراق مىنا جۇرگىنشىڭ ءولىم تابۋعا قانشالىقتى لايىقتى بولسا، امان قالىپ، كوپىردەن وتۋگە دە سونشالىقتى لايىقتى: ويتكەنى، شىندىق ونى قۇتقارىپ السا، ەكىنشى جاعىنان، وتىرىك ونى ءولىم جازاسىنا كەسەدى، ەندەشە، مەنىڭ بايلامىم مىناۋ جانە مۇنى ءوزىڭدى ماعان اتتاندىرعان سەنورلارعا ايتىپ بارارسىڭ: الگىگە ۇكىم شىعارارلىق تا، سونداي-اق اقتاپ الارلىق تا جەلەۋ تەپە-تەڭ بولعاندىقتان، دۇرىسى ونى وتكىزىپ جىبەرسىن، سەبەبى قاتىگەزدىك جاساعاننان گورى قايىرىمدىلىق جاساعان دۇرىس. وسى شەشىمنىڭ سوڭىنا قولىمدى ويلانباستان-اق قويعان دا بولار ەم، ءبىراق قول قويا بىلمەيمىن. بۇل ايتقاندارىمنىڭ ءبارىن ءوزىم ويلاپ تاپقان جوقپىن، ارالعا اتتانار الدىندا مىرزام دون كيحوتتىڭ اۋزىنان ەستىگەن سانسىز كوپ اقىل-كەڭەسىمنىڭ ءبىرى ويىما ورالا كەتتى، اتاپ ايتقاندا: كۇماندى جاعدايلاردا مەيىرىمدىلىك جاساۋعا بەيىلدى بولۋ كەرەك، دەگەن ەدى ول، مىنە، قۇداي ءساتىن سالىپ، وسى كەڭەس ەسىمە تۇسە كەتتى جانە قاراستىرىپ وتىرعان ىسىمىزگە دە ءوزى سۇرانىپ تۇر.
— ءجون، — دەدى ءۇي باسقارۋشى، — لاكەدەموندىقتارعا زاڭ جاساپ بەرگەن ليكۋرگتىڭ ءوزى دە اتاقتى پانسادان ارتىق شەشىم شىعارا الماس ەدى دەپ ويلايمىن. وسىمەن تاڭەرتەڭگىلىك ءماجىلىسىمىزدى ءتامامدايمىز، سوسىن مەن سەنور گۋبەرناتورعا تۇسكى اسقا نە قالاسا سونى اكەپ بەرۋ جونىندە قولما-قول ءتارتىپ بەرەم.
— اق-ادال شىنىمدى ايتسام، وزىمە كەرەگى دە سول بوپ تۇر، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — ماعان تەك تويىپ ىشەتىن تاماق بەرىڭىزدەر، ودان سوڭ نە قيلى بىتىسقان بالەلى ءىستىڭ ءبارىنىڭ دە شەشىمىن وپ-وڭاي تاۋىپ بەرەم.
ءۇي باسقارۋشى سوزىندە تۇردى: مىناداي ءجون بىلەتىن، اڭعارىمپاز گۋبەرناتوردى اشتان قاتىرۋعا ار-ۇياتى جىبەرمەدى، وعان قوسا قوجايىن ۇيعارىمى بويىنشا وعان سانچونى تاعى ءبىر مارتە اۋرەگە سالۋ عانا قالعان-دى، ودان سوڭ ءبارىن دوعارماق بولاتىن. ءسويتىپ، دارىگەر قيانتۇكپىريونىڭ ەرەجە-نۇسقاۋىنا قاساقانا تۇردە تىڭقيا تويىپ العان سانچونىڭ ۇستەلدەن ەندى تۇرا بەرگەنى سول ەدى، دون كيحوتتىڭ گۋبەرناتورعا جازعان حاتىن الىپ شابارمان دا كەلىپ جەتتى. سانچو حاتشىعا ونى اۋەلى ىشتەي وقىپ شىعۋعا، ەگەر قۇپيا ەشتەڭە بولماسا، داۋىستاپ وقىپ بەرۋگە ءامىر ەتتى. حاتشى بۇيرىقتى ورىنداپ، حاتقا كوز جۇگىرتىپ شىققان سوڭ:
— بۇل حاتتى داۋىستاپ وقۋعا بولادى، ويتكەنى سەنور دون كيحوتتىڭ وزىڭىزگە ارناعان ءسوزىنىڭ ءبارى دە التىن ارىپتەرمەن كەستەلەنۋگە لايىقتى، — دەدى. — مۇندا بىلاي دەلىنگەن:
«جىبەرگەن قاتەلىكتەرىڭ مەن اعاتتىقتارىڭ جايىندا ەستىرمىن دەپ جۇرگەم، دوستىم سانچو، ونىڭ ورنىنا تاپقىرلىقتارىڭ تۋراسىندا قۇلاعدار بولدىم، كەدەيدى ۇشپاققا شىعاراتىن، كەششەنى كەمەڭگەرگە اينالدىراتىن جاراتقان يەمىزگە، سول ءۇشىن ايرىقشا العىس ايتىپ، ءمىناجات ەتتىم. ماعان تولىققاندى ادام رەتىندە بيلىك جۇرگىزىپ جاتقانىڭ جونىندە جانە سونداي ادام بولا تۇرا موماقاندىعىڭمەن ءتىلسىز ماقۇلىقتى ەسكە سالاتىنىڭ جايىندا حابار ءتۇسىپ جاتىر، الايدا ءبىلىپ قويعانىڭ ارتىق بولماس، سانچو، ءوز بيلىگىڭدى نىعايتۋ ءۇشىن كوپ رەتتە تۋا ءبىتتى كونپىستىگىڭە كەرەعار ارەكەت جاساۋىڭ قاجەت بولادى، سەبەبى جوعارى لاۋازىم يەسى اتانعان ادامعا ءزاۋزاتىنىڭ ناشارلىعى تەجەۋ ساپ وتىراتىن جايلارعا قۇلاق اسپاي، وسى جوعارى دارەجەسىنە لايىق مىنەز كورسەتۋ كەرەك. جاقسى كيىنىپ جۇرەتىن بول، ادام كوركى شۇبەرەك، اعاش كوركى جاپىراق، دەگەن عوي. ارينە، بۇل تۇلا بويىڭا تولتىرىپ سىلدىرماق تاق، ءسانقويلان نەمەسە سوت قىزمەتىن اتقارا تۇرىپ، اسكەري ادامشا كيىن دەگەن ءسوز ەمەس، قوعامدا الىپ وتىرعان ورنىڭ تالاپ ەتەتىندەي دارەجەدە، اتاپ ايتقاندا: مۇنتازداي تازا كيىنىپ جۇرۋگە ءتيىسسىڭ.
باسقارىپ وتىرعان حالقىڭنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە يە بولۋ ءۇشىن سەنىڭ ەكى نارسەنى ەستەن شىعارماعانىڭ ابزال بولار ەدى: بىرىنشىدەن، جۇرتتىڭ بارىنە كىشىپەيىلدىك كورسەتكەنىڭ ءجون (جالپى، بۇل تۋراسىندا وزىڭە ايتقان دا ەدىم)؛ ەكىنشىدەن، ازىق-تۇلىك قورىنىڭ مول بولۋىنا قام جاساۋىڭ كەرەك، ويتكەنى كەدەيلەردى اشتىق پەن قىمباتشىلىقتان ارتىق قاتتى اشىندىراتىن ەشتەڭە جوق.
شامادان تىس كوپ جارلىق شىعارما، شىعارا قالساڭ، پايدالى بولۋى جاعىن قاراستىر؛ ەڭ باستىسى — بۇلاردىڭ قولدانىلۋى مەن ورىندالۋىن قاداعالا، ويتكەنى ورىندالمايتىن جارلىق تا ءبىر، مۇلدەم شىعارىلماعان جارلىق تا ءبىر؛ ول ءوز الدىنا، مۇنداي جاعداي جۇرتتى: اكىمنىڭ جارلىق شىعارۋعا اقىلى جەتتى، قولىندا بيلىك بارىن سەزىندى، ءبىراق ونى قولدانۋعا ءماجبۇر ەتە المادى، باتىلى جەتپەدى، دەگەن ويعا يتەرمەلەيدى؛ راسىندا دا، ۇرەي تۋدىراتىن، ءبىراق ىسكە اسىرىلمايتىن زاڭ دا دوڭبەككە، ياعني كولباقالار پاتشاسىنا ۇقساس: ءاۋ باستا ول باقالاردىڭ زارە-قۇتىن العانىمەن، ارتىنان ولار بۇعان قورسىنا قاراپ، باسىنا اڭگىر-تاياق ويناتا باستاعان-دى. جاقسى ادەتتەرگە تۋعان اكە، جامان ادەتتەرگە وگەي اكە بول. ءاردايىم قاتال نەمەسە ءاردايىم جايدارى بولما — وسىناۋ ەكى شەكتىڭ ورتاسىن تاڭداپ ال، كەمەڭگەرلىكتىڭ بەلگىسى — ورتا جولمەن ءجۇرۋ. اباقتىلارعا، قاساپحانالار مەن بازارلارعا بارىپ تۇر؛ گۋبەرناتوردىڭ مۇنداي ورىنداردا توبە كورسەتۋىنىڭ ماڭىزى ايرىقشا زور: بۇل — ىستەرىنىڭ تەزىرەك ءبىرجاقتى بولۋىنان ءۇمىتتى تۇتقىنداردىڭ كوڭىلىن جۇباتادى، بۇل — قاساپشىلاردىڭ قۇتىن قاشىرادى، ونىڭ كوزىنشە ولار كەم ولشەۋدەن تىيىلادى؛ وسىنداي سەبەپتەرگە بايلانىستى بۇل، سونداي-اق، الىپساتار ايەلدەردىڭ دە اپشىسىن قۋىرادى. ەگەر قۇلقىنقۇمار، مانساپقۇمار نەمەسە ءتاتتىقۇمار (ال سەنى ونداي دەپ ويلامايمىن) بولساڭ، وندا مۇنىڭدى بايقاتپا، ويتكەنى بىردەن كوزگە ۇراتىن مۇنداي جامان ادەتىڭدى بىلگەن كوپشىلىك قاۋىم مەن قوسشىلارىڭ ونى ءدايىم بەتىڭە باساتىن بولادى جانە اقىر سوڭىندا ءوزىڭدى تاقتان قۇلاتىپ تىنادى. ارالعا اتتانارىڭ الدىندا جازباشا تۇردە بەرگەن اقىل-كەڭەسىمدى بايسالدىلىقپەن باعامداپ، قايتا-قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزىپ وتىر، ەگەر وسىنى بۇلجىتپاي ورىنداساڭ، اكىمدەرگە ادىم اتتاعان سايىن جولىعاتىن كەدەرگىلەر مەن قيىنشىلىقتاردى جەڭۋدە مۇنىڭ وزىڭە قانداي باعا جەتپەس كومەك كورسەتەتىنىنە ءالى-اق كوزىڭ جەتەدى. گەرسوگ پەن گەرسوگينياعا حات جاز، ريزاشىلىعىڭدى ايت — جاقسىلىقتى بىلمەۋشىلىك وركوكىرەكتىك تۋىمى جانە دۇنيەدەگى كەشىرىلمەس اۋىر كۇنالاردىڭ ءبىرى؛ ال ەندى ءوزىن جارىلقاعان جاندارعا دەگەن دەگەن ىرزاشىلىعىن ۇمىتپاعان ادامنىڭ وسىنشا راقىمشىلىق جاساعان جانە جاساپ تا جاتقان جاراتقان يەمىزگە دە العىس جاۋدىرارى كامىل.
سەنورا گەرسوگينيا زايىبىڭ تەرەسا پانساعا شابارمان ارقىلى كيىمىڭدى جانە ارناۋلى سىيلىعىن بەرىپ جىبەردى؛ انە كەلەر، مىنە كەلەر دەپ جاۋابىن توسىپ وتىرمىز. مىسىقتاردىڭ الاس-كۇلەسى سالدارىنان ويلاماعان جەردەن مۇرنىم جاراقاتتانىپ، ءبىراز كۇن مازام بولمادى، دەگەنمەن سوڭىنان ءبارى ويداعىداي اياقتالدى، ويتكەنى ماعان سيقىرشىلاردىڭ ءبىر پاراسى زيان جاساسا، ەكىنشى پاراسى ارا تۇسەدى.
قول استىڭدا جۇرگەن ءۇي باسقارۋشىنىڭ، ءوزىڭ بۇرىن كوڭىلىڭە كۇدىك العانىڭداي، ۇشفالديگە ۇقساستىعى بار ما ەكەن، سونى ماعان جازىپ جىبەر؛ جالپى، قانداي كەپكە تاپ بولعانىڭنىڭ ءبارىن ماعان حابارلاپ تۇر: ەكەۋىمىز وتە جاقىن جەردە تۇرىپ جاتىرمىز عوي؛ ونىڭ ۇستىنە، جۋىق ارادا مەن مىناداي مامىراجاي تىرلىكتەن باس تارتقالى ءجۇرمىن، سەبەبى مۇنداي تىرشىلىك ماعان قول ەمەس.
مىنا جاقتا ءبىر جاعدايات ورايلاسىپ قالدى، سونىڭ قىرسىعىنان، شاماسى، جوعارى مارتەبەلىلەردىڭ كارىنە ۇشىرايتىن شىعارمىن — وسىعان كوڭىلىم ورتايىڭقىراپ ءجۇر؛ ءبىراق ەندى بۇعان ەشتەڭە ىستەي المايسىڭ، ويتكەنى بارشاعا بەلگىلى: amءىcus Plato، sed magءىs amءىca verءىtas42 دەگەن ناقىل سوزگە سايكەس، اقىر اياعىندا، ولارعا ۇنايدى-اۋ نەمەسە ۇنامايدى-اۋ دەگەن ۇستانىممەن ەمەس، ءوز تاعدىرىمنىڭ تاڭداۋىمەن ەسەپتەسۋگە ءتيىسپىن. الگى ءسوزدى ساعان ادەيى لاتىنشا جازىپ وتىرمىن، سەبەبى گۋبەرناتورلىق ەتكەن ۋاقىتىڭنىڭ ىشىندە بۇل ءتىلدى مەڭگەرىپ تە العان شىعارسىڭ دەپ ويلايمىن. جاراتقان جار بولسىن ساعان جانە بىرەۋ-مىرەۋ وزىڭە مۇسىركەۋشىلىكپەن قارايتىنداي جاعدايعا ۇشىراماۋىڭا سەپتىگىن تيگىزسىن.
ءوزىڭنىڭ دوسىڭ
لامانچالىق دون كيحوت».
سانچو زەيىن سالا تىڭدادى، سول ارادا تۇرعانداردىڭ ءبارى ماقتاپ، تەرەڭ ويلى حات ەكەن، دەستى؛ ودان سوڭ سانچو ورنىنان تۇرىپ، حاتشىسىن شاقىرىپ، ونىمەن بىرگە جاتىن بولمەسىنە كىرىپ كىلتتەنىپ الدى؛ سەنور دون كيحوتقا جاۋاپتى كەيىنگە قالدىرماي، قولما-قول قايتارۋعا ۇيعارعاندىقتان، حاتشىعا ءوزى، سانچو، نە ايتسا سونىڭ ءبارىن سوزبە-سوز قاعازعا ءتۇسىرۋدى ءامىر ەتتى. حاتشى ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىندادى، ءسويتىپ جاۋاپ حات مىناداي بوپ شىقتى:
«شارۋانىڭ كوپتىگى سونشا، ءتىپتى باسىمدى قاسۋعا دا، تىرناعىمدى الۋعا دا مۇرشام جوق، سول سەبەپتى تىرناعىمنىڭ سورايىپ ءوسىپ كەتكەنى سونشا، ايتۋعا اۋىز بارمايدى. ارالدا قالاي تۇرىپ جاتقانىم جايىندا وسى كۇنگە دەيىن وزىڭىزگە حابار بەرمەگەنىمە بولا الاڭداماسىن دەپ مۇنى سىزگە، التىننان ارداقتى سەنورىم، مەن ءوزىم جازىپ وتىرمىن؛ ايتايىن دەگەنىم، مىنا ارالدا ەكەۋىمىز ورماندار مەن ءشول دالالاردا تەنتىرەگەن كەزدەگىدەن دە قاتتىراق اشىعىپ ءجۇرمىن.
جاقىندا سەنور گەرسوگ ماعان حات جازىپ، ارالىمىزعا قايداعى ءبىر جانسىزداردىڭ ءوتىپ كەتكەنىن جانە مەنى ولتىرمەكشى ەكەنىن ايتقان، ايتسە دە وسى كۇنگە دەيىن ماعان تەك جالعىز بىرەۋىن — جاڭادان تاعايىندالعان گۋبەرناتورلاردىڭ ءبارىن و دۇنيەگە اتتاندىرۋى ءۇشىن وسى جەردە تۇراقتى جالاقى تولەنەتىن الدەبىر ەمشىنى عانا انىقتاۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ونىڭ ەسىمى پەدرو قاتىبەزەرو، ال تۋىپ-وسكەن جەرى الدە تيرتەافۋەرا ما، الدە قيانتۇكپىريو ما، بىردەڭە، ءبىراق ەسىمىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى، تاقسىر: جانىڭدى جاھاننامعا جىبەرە مە دەپ قاراداي قورقاسىڭ! ايتۋىنشا، ول اۋرۋدى ەمدەمەيتىن كورىنەدى، تەك ونىڭ الدىن الۋعا تىرىساتىن كورىنەدى، بارلىق دەرتكە قولداناتىن ەمى بىرەۋ عانا: قۇددى قىرىم ەتىڭ قالماي ارىقتاۋ قىزبا اۋرۋىنان قاتەرلى ەمەستەي، قاشان قۇر سۇلدەرى قالىپ قۋراپ بىتكەنشە ناۋقاس ديەتا، تەك قانا ديەتا ۇستانۋ كەرەك! ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ول مەنى اشتان قاتىرعالى ءجۇر، ال مەنىڭ وكىنىشتەن وزەگىم ورتەنىپ بارادى: گۋبەرناتورلىققا بارار الدىندا بۇل جەردەن ىستىق تاماق، سالقىن سۋسىن ىشەرمىن، گوللاند اقجايماسى مەن قۇس توسەكتە راقاتتانىپ جاتارمىن دەپ ويلاپ ەم عوي، مۇندا كەلدىم دە وسىنداي قاتاڭ تارتىپپەن ءومىر سۇرە باستادىم: قۇداي-اۋ، قۇلا تۇزدەگى تاقۋادان ايىرمام بولسايشى، ال مۇنداي تىرلىككە ىقىلاسىم جوقتىعى سەبەپتى كۇندەردىڭ كۇنىندە بارىنە قولىمدى ءبىر سىلتەپ بەتىم اۋعان جاققا كەتە بارام با دەپ قورقام.
وسى كۇنگە دەيىن ەشكىم ماعان الىم-سالىق تا اكەلگەن جوق، تارتۋ-تارالعى دا بەرگەن جوق، نە سەبەپتى بۇلاي ەكەنىن تۇسىنە الماي دالمىن، ويتكەنى وسى اراداعى بىرەۋلەردەن، ادەتتە، جاڭا گۋبەرناتور تاعايىندالعاندا، اناۋ ارالعا كەلىپ جەتپەستەن بۇرىن-اق تۇرعىندار وعان كوپ اقشا تارتۋ ەتەدى نەمەسە نەسيە بەرەدى دەگەندى، سونداي-اق مۇنداي سىي-سياپات تەك وسى اراداعى اكىمدەرگە عانا ەمەس، الەمدەگى اكىم اتاۋلىنىڭ بارىنە كورسەتىلەدى دەگەندى ەستىگەم.
وتكەن تۇندە، ارالدى ارالاپ جۇرگەن كەزىمدە، ەركەكشە كيىنگەن سۇپ-سۇيكىمدى ءبىر قىز بەن ايەلشە كيىنگەن ءىنىسى كەزىكتى. الگى قىزعا اعا مالايىم عاشىق بوپ قالدى، وعان ۇيلەنگىسى كەلەتىنىن ايتتى، ال ءىنىسىن ءوزىم كۇيەۋ بالا قىلماق ويىم بار؛ بۇگىن اعا مالايىم ەكەۋىمىز ولاردىڭ اكەسىمەن، ديەگو دە لا ليانمەن، وسى توڭىرەكتە سويلەسپەكشىمىز: ول ءوزى يدالگو جانە شىنايى حريستيان، شىنايىلىعى سونداي، ودان ارتىقتى تابا دا المايسىڭ.
ءوزىڭىز كەڭەس ەتكەندەي، بازارلارعا بارىپ ءجۇرمىن؛ كەشە مەنىڭ كوزىمشە ءبىر ايەل جاڭعاق ساتىپ جاتتى: جاڭا پىسكەن دەپ تۇرعان، مەن ونىڭ جاڭا پىسكەندەرىن ءدان سالماعاندارىمەن، شىرىگى بار ەسكىلەرىمەن ارالاستىرىپ جىبەرگەنىن دالەلدەپ بەردىم؛ جاڭعاقتىڭ ءبارىن جەتىمدەر مەكتەبىنە جونەلتۋگە بۇيىردىم — ونداعىلار مۇنىڭ ءجونىن تابادى، ال ساۋداگەر قاتىنعا ەكى اپتا بويى بازارعا اتتاپ باسپاۋعا ءامىر ەتتىم. جۇرت بۇل ءىسىمدى وتە ورىندى دەپ تاپتى؛ ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، تاقسىر، قالامىزدىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن دۇنيەدە ساۋداگەر ايەلدەن اسقان وڭباعان ادام جوق سەكىلدى كورىنەدى، سەبەبى ولاردى ارسىز، تاسباۋىر ءارى بەتسىز جانعا بالايدى، ءوزىم دە سونداي ويدامىن: ولاي دەيتىنىم، بۇلاردىڭ سىرىنا باسقا جەرلەردە جۇرگەندە مەيلىنشە قانىققان ەم عوي.
سەنورا گەرسوگينيانىڭ زايىبىم تەرەسا پانساعا حات جازعانىنا، سوسىن ءوزىڭىز حابارلاعانداي، وعان سىيلىق جىبەرگەنىنە سونداي قۋانىشتىمىن جانە كەيىن ونىڭ قارىمتاسىن قايتارۋعا تىرىسىپ باعامىن؛ مەن ءۇشىن ونى قولىنان ءسۇيىڭىز، تاقسىر، سونداي-اق وعان قارىزدار بوپ قالمايتىنىمدى ايتىڭىز، — بۇعان ول ءىس جۇزىندە كوز جەتكىزەتىن بولادى.
گەرسوگپەن جانە گەرسوگينيامەن اراڭىزدىڭ سۋىپ كەتكەنىن قالاماس ەدىم، سەبەبى ءسىز ولارمەن ۇرسىسىپ قالساڭىز مۇنىڭ زاردابى، ارينە، ماعان دا تيەدى؛ ريزاشىلىق ءبىلدىرۋ جونىندە ماعان اقىل ايتا وتىرىپ، ءوزىڭىز سونداي ريزاشىلىقتى بىزگە وسىنشا كوپ جاقسىلىق جاساعان جانە قامال-سارايلارىندا وسىنشا زور قۇرمەتپەن قارسى العان ادامدارعا بىلدىرمەيتىنىڭىز مۇلدەم كەلىسپەيدى-اق.
مىسىقتارعا قاتىستى جايدان ەشتەڭە تۇسىنبەدىم؛ ايتكەنمەن، مۇنىڭ زۇلىم سيقىرشىلار، ادەتتە، وزىڭىزگە جاساپ جۇرەتىن ارامزالىقتىڭ ءبىرى ەكەنىندە ەش كۇمان جوق. جۇزدەسكەندە ءبارىن ايتىپ بەرەرسىز.
وزىڭىزگە بىردەڭە بەرىپ جىبەرسەم بە دەپ ەدىم، ءبىراق كليزما جاسايتىن تۇتىكشەدەن باسقا نە جىبەرەرىمدى بىلمەي وتىرمىن؛ بۇلاردى مۇندا، ءبىزدىڭ ارالدا، رەزەڭكە دورباعا اپ-ادەمى ەتىپ بەكىتىپ قويادى ەكەن؛ ءجا، ەگەر گۋبەرناتورلىعىم ودان ءارى جالعاسسا جىبەرەتىن نارسە تابام عوي: ءوزىم بي، ءوزىم قوجا بولمايمىن با.
زايىبىم تەرەسا پانسادان حات كەلە قالسا، جەتكىزۋ اقىسىن تولەپ، ماعان سالىپ جىبەرەرسىز: ۇيىمدە نە بولىپ جاتقانىن، ايەلىم مەن بالالارىمنىڭ جاعدايى نەشىك ەكەنىن بىلگىم كەپ قاتتى ۋايىمداپ ءجۇرمىن. سونىمەن، جاراتقان يەمىز ءوزىڭىزدى زۇلماتتى سيقىرشىلاردان قورعاي كورسىن، ال ماعان مىنا جەردەن امان-ەسەن ءجونىمدى تابۋىما جاردەم ەتسىن؛ الايدا امان-ساۋ كەتەتىنىمە كۇدىگىم كۇشەيىپ تۇر: شاماسى، وسى ارالدا سۇيەگىم ساۋدىراپ قالاتىن دا شىعار — دارىگەر پەدرو قاتىبەزەرونىڭ ەم-دومى تەككە كەتەر دەيمىسىڭ.
ءوز مالايىڭىز گۋبەرناتور
سانچو پانسا».
حاتشى حاتتى جەلىمدەدى دە، شابارماندى قولما-قول كەرى اتتاندىرىپ جىبەردى، سانچونى اقىماق قىپ جۇرگەن سىبايلاستار بولسا، ءوزارا باس قوسىپ، بۇل ارادان گۋبەرناتوردىڭ ءوزىن قالاي اتتاندىرىپ جىبەرۋگە بولاتىنى جايىندا اقىلداسا باستادى؛ ال بۇل كۇنى گۋبەرناتور وزىنە باسقارۋعا بەرىلگەن، ءوزى ارال دەپ ويلاپ جۇرگەن وڭىردە مەملەكەتتىك ءتارتىپتى جاقسارتۋ جونىندە شارالار قابىلدادى؛ مىسالعا، ول جەيتىن تاعامداردى بولشەك ساۋدا ارقىلى الىپ ساتۋعا بۇكىل مەملەكەت بويىنشا تىيىم سالدى، سونداي-اق شاراپتى قاي جاقتان بولسىن اكەلە بەرۋگە رۇقسات ەتتى، الايدا دايىندالعان جەرىنىڭ كورسەتىلۋى جانە باعاسى شىن مانىندەگى قۇنىنا، ساپاسى مەن ماركاسىنا ساي كەلۋى مىندەت ەتىلدى، ال شاراپقا سۋ قوسقانى، سول سياقتى جالعان جاپسىرما جاساعانى اشكەرەلەنگەن ساتۋشىلارعا گۋبەرناتور ءولىم جازاسىن تاعايىندادى؛ ول اياق كيىمنىڭ، نەگىزىنەن، وزىنە شەكتەن تىس قىمبات كورىنگەن شاركەيلەردىڭ، باعاسىن ارزانداتتى؛ قۇلقىنقۇمارلىققا سالىنىپ كەتكەن مالايلارعا تولەنەتىن جالاقى مولشەرىن بەلگىلەدى؛ كۇندىز بە، تۇندە مە، ءبارىبىر، بۇزاقى دا ادەپسىز اندەردى ايتاتىندارعا قاتال شارا قاراستىردى؛ زاعيپتارعا عاجايىپتار جايىندا ولەڭ ايتۋعا تىيىم سالدى، ونداي ولەڭدى ايتۋ ءۇشىن عاجايىپتاردىڭ ومىردە شىن مانىندە ورىن العانى تۋراسىندا بۇلتارتپايتىن دالەل كەلتىرۋلەرى كەرەك بولدى، ويتكەنى زاعيپتار ولەڭگە قوساتىن جايلاردىڭ كوبى جالعان بولعاندىقتان، شىنايى ءدىني عاجايىپتارعا دەگەن سەنىمدى السىرەتەدى دەگەن پىكىردى ۇستاناتىن ەدى ول؛ اقىر سوڭىندا جاڭا قىزمەت ورنىن — كەدەيلەر ءىسى جونىندەگى الگۋاسيل قىزمەتىن ويلاپ تاپتى، البەتتە، كەدەيلەردى قۋعىنداۋ ءۇشىن ەمەس، ولار شىن مانىندە دە كەدەي مە، سونى تەكسەرۋ ءۇشىن: ويتكەنى ەكى قولى بىردەي ساۋ ۇرىنىڭ ءوزىن كەمتار عىپ كورسەتەتىنى، جارداي ماسكۇنەمنىڭ جالعان ويىق جاراسىن جۇرت كوزىنە جاريا ەتىپ باعاتىنى ءجيى كەزدەسەتىن جاعداي عوي. توق ەتەرى، ونىڭ ايتارلىقتاي كوپ جاڭالىق ەنگىزگەنى سونشا، بۇلار سول ايماقتا وسى كەزگە شەيىن ءوز كۇشىندە قالىپ تۇر جانە ءالى كۇنگە دەيىن “داڭقتى گۋبەرناتور سانچو پانسا شىعارعان زاڭ ەرەجەلەرى” دەپ اتالادى.
Lءىى تاراۋ
مۇندا بۇل دا قۇساۆانا، باسقاشا ايتقاندا، قايعىشەريا اتالاتىن ەكىنشى ءبىر دۋەنيانىڭ، ياعني — دونيا رودريگەستىڭ باسىنداعى شىتىرمان وقيعا جايىندا اڭگىمەلەنەدى
سيد احمەت بىلاي دەپ اڭگىمەلەيدى: جاراقاتىنان جازىلعان دون كيحوت مىنا قامال-سارايداعى تىرشىلىگى رىسارلىقتىڭ بۇتكىل بولمىسىنا قايشى كەلەدى دەگەن ويعا تىرەلدى، وسى سەبەپتى ەرلى-زايىپتى گەرسوگتاردان رۇقسات سۇراۋدى، ءسويتىپ ساراگوساعا بەت الۋدى ۇيعاردى؛ ال وندا تاياۋ ۋاقىتتاردا ۇلانعايىر مەرەكە باستالماقشى ەدى، سول مەرەكەدە سايىسقا ءتۇسىپ، وزىنە ساۋىت-سايمان ۇتىپ الۋدان ۇمىتتەنگەن: جەڭىمپازدارعا ادەتتە وسىنداي سىيلىق بەرىلەتىن. الايدا، كۇتپەگەن جەردەن ءبىر وقيعا قاباتتاسا كەتتى: جوعارى مارتەبەلىلەرمەن بىرگە داستارقان باسىندا وتىرعان ول تاپ سول كۇنى اتالمىش نيەتىن ىسكە اسىرماققا، ياعني جول جۇرۋگە رۇقسات سۇراماققا وقتالعان، كەنەت ۇلكەن زالدىڭ ەسىگى ايقارا اشىلدى دا، باسىنان اياعىنا دەيىن قارا جامىلعان، كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي، ەكى ايەل ىشكە كىرىپ كەلدى، سول ارادا بىرەۋى دون كيحوتقا تاياپ كەپ، ەدەنگە ۇزىنىنان سۇلاي كەتتى دە، دون كيحوتتىڭ اياعىن قۇشقان كۇيى ازا بويدى قازا قىلاتىن ايانىشتى داۋىسپەن زار يلەپ جىلاي باستادى، مۇنى كورىپ جانە ەستىپ تۇرعانداردىڭ قۇتى قاشىپ، دەگبىردەن ايرىلىپ قالدى؛ گەرسوگ پەن گەرسوگينيا ءاۋ باستا مالايلارىنىڭ ءبىرى دون كيحوتتى مازاق ەتپەك شىعار دەپ جورامالداعان، الايدا الگى ايەلدىڭ قالاي وكىرە جىلاپ، وكسىگەنىن كورگەن سوڭ بۇل ويدان اينىپ، قاشان دون كيحوت جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ، ايەلدى ورنىنان تۇرعىزىپ، بەتىندەگى جامىلعىسىن الىپ تاستاۋىن وتىنگەنىنشە اڭ-تاڭ بوپ ابدىراپ وتىردى دا قويدى. ايەل ونىڭ ءوتىنىشىن ورىندادى، سول كەز ولار مۇلدەم كۇتپەگەن جاعداياتقا كۋا بولدى: جامىلعى استىنان گەرسوگتار دۋەنياسى دونيا رودريگەستىڭ الپەتى كورىنىس بەردى، ال قارا جامىلعان ەكىنشى ايەل — ونىڭ الگى سول داۋلەتتى شارۋانىڭ بالاسى الداپ كەتكەن قىزى بوپ شىقتى. دۋەنيانى بىلەتىندەردىڭ ءبارى تۇگەل ايران-اسىر بولدى، اسىرەسە گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ تاڭىرقاۋى تاۋسىلمادى: ولار مۇنى اقىلسىزداۋ، اڭقاۋلاۋ ايەل ساناعانىمەن، ءدال مۇنداي ەسالاڭدىققا بارادى دەپ استە ويلاماعان. اقىرى دونيا رودريگەس قوجايىندارىنا قاراپ بىلاي دەدى:
— جوعارى مارتەبەلىلەرىم! راقىمشىلىق جاساپ، ماعان مىنا رىسارمەن تىلدەسۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەرشى، ايتپەسە الدەبىر ارسىز ەركەكتىڭ پاسىق پيعىلى سالدارىنان تاپ بولعان تاقسىرەتىمنەن جول تاۋىپ شىعا الار ەمەسپىن.
گەرسوگ رۇقسات بەرەتىنىن، دونيا رودريگەستىڭ سەنور دون كيحوتپەن قانشا اڭگىمەلەسكىسى كەلسە دە ەرىكتى ەكەنىن ءمالىم ەتتى. بۇدان سوڭ دۋەنيا دون كيحوتقا قاراپ تۇرىپ بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— ايبىندى رىسار، جانىمداي جاقسى كورەتىن قىزىما الدەبىر ارام نيەتتى شارۋانىڭ وپاسىزدىق جاساعانى جايىندا وزىڭىزگە بۇدان بىرنەشە كۇن بۇرىن ايتىپ بەرگەم، — ول بەيشارا مىنە ءقازىر قارسى الدىڭىزدا تۇر، — ال ءسىز بولساڭىز بۇل ىستە وعان كومەك كورسەتۋگە، قيسىقتى تۇزەتۋگە ۋادە بەرگەن ەدىڭىز، سونى كۇتىپ جۇرگەنىمدە قىزىقتى شىتىرمان وقيعا ىزدەۋ ماقساتىندا، — قۇداي ءساتىن سالىپ، ماقساتىڭىزعا جەتىڭىز، — قامال-سارايدان كەتكەلى جاتقانىڭىزدى ەستىپ قالدىم. ءسويتىپ، ەندى بۇل جەردەن اتتانباس بۇرىن ءناپسىقۇمار سۇمەلەكتى جەكپە-جەككە شاقىرىپ، قىزىما ۇيلەنۋگە ءماجبۇر ەتكەنىڭىزدى قالار ەدىم، ويتكەنى ول ءاۋ باستا، قوينىنا كىرىپ قىزىققا باتارىنىڭ الدىندا، نەكەگە تۇراتىنى جونىندە قىزىما سەرت بەرگەن-دى، ال سەنور گەرسوگتىڭ ءادىل سوتىنا سەنۋ دە ءبىر، شەگىرشىن اعاشىنان المۇرت ىزدەۋ دە ءبىر — مۇنىڭ جايىن وزىڭىزگە قۇپيا تۇردە ءمالىم قىلعام. سونىمەن، ەندى وزىڭىزگە جاراتقان يەمىز جار بولسىن، ءبىزدى دە ەلەۋسىز قالدىرماسىن.
ونىڭ بۇل سوزىنە دون كيحوت مەيلىنشە ماڭعاز دا تاكاپپار كەيىپتە بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— مەيىربان دۋەنيا! كوز جاسىنا ەرىك بەرمەڭىز نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، ونى قۇرعاتىڭىز جانە بەكەردەن-بەكەر كۇرسىنبەڭىز: مەن قىزىڭىزعا كومەكتەسەم، ايتسە دە، ايتا كەتكەننىڭ ارتىعى جوق، عاشىقتارىنىڭ ۋادەسىنە قۇلاي سەنبەگەنى ءجون ەدى، ويتكەنى عاشىقتاردىڭ باسىم بولەگى ۋادەگە مىرزا بولعانىمەن، ورىنداۋعا كەلگەندە تاس ساراڭ. سونىمەن، سەنور گەرسوگ رۇقسات ەتسە، وسىناۋ بەرەكەسىز بوزبالانى ىزدەۋگە وسى ءقازىر اتتانام، تاۋىپ الام دا، جەكپە-جەككە شاقىرام، بەرگەن سەرتىن ورىنداۋدان باس تارتسا، ولتىرەم، ويتكەنى ءومىرىمنىڭ باستى ماقساتى — تاۋبەگە كەلگەنگە كەشىرىم جاساۋ، اسىپ-تاسقاننىڭ سازايىن بەرۋ، باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، قارىپ-قاسەرگە قولعابىس ەتۋ، تاسباۋىردىڭ تۇقىمىن قۇرتۋ.
— مىنا مەيىربان دۋەنيا شاعىم ايتا كەلىپ تۇرعان جىگىتتى ىزدەپ اۋرەگە تۇسپەي-اق قويۋىڭىزعا بولادى، — دەدى گەرسوگ وعان، — سول سياقتى، ونى جەكپە-جەككە شاقىرۋ ءۇشىن مەنەن رۇقسات سۇراۋدىڭ دا قاجەتى جوق: شاقىردىم دەپ ەسەپتەي بەرىڭىز، شاقىرۋىڭىزدى وعان جەتكىزۋدى، ونى قابىلداتۋدى جانە تىلەگىڭىزدى ورىنداۋ ءۇشىن قامال-سارايىما كەلتىرۋدى ءوز مىندەتىمە الام، سونداي-اق ەكەۋىڭىزگە جەكپە-جەككە قولايلى ورىن تاۋىپ بەرەم، وعان قوسا ادەتتە وسىنداي جاعدايلاردا ساقتالاتىن جانە ساقتالۋعا ءتيىستى بارلىق شارتتىڭ ورىندالۋىنا قام جاسايمىن، ال ءوزىم سىزدەرگە تورەشى بولام، — بيلىك باسىندا وتىرعان، يەلىكتەرىنەن جەكپە-جەككە ورىن ءبولىپ بەرگەن كنيازدار تورەشىلىك مىندەتىن وزدەرى اتقارۋى قاجەت.
— ەگەر ماعان وسىنداي كەپىلدىك بەرسەڭىز، جوعارى مارتەبەلىم، — دەپ قايتادان سويلەپ كەتتى دون كيحوت، — كەڭشىلىگىڭىزدى پايدالانىپ، وسى ارادا مىناداي جايدى ءمالىم ەتكىم كەلەدى: بۇل جولى مەن دۆورياندىق لاۋازىمىم بەرەتىن ارتىقشىلىقتارعا كوڭىل اۋدارمايمىن، زورلىقشى دۇنيەگە كەلگەن اۋلەتتىڭ دارەجەسىنە دەيىن تومەندەپ، ءوزىمدى قور تۇتام، ءسويتىپ وعان وزىممەن ايقاسقا تۇسۋگە ەرىك بەرۋ ارقىلى ونىمەن تەڭ قۇقىلى بولام. سونىمەن، وسى ارادا جوقتىعىنا قاراماستان، ونى جەكپە-جەككە شاقىرام جانە بۇرىن قىز بولعان، ال ءقازىر ونىڭ كىناسىنەن ونداي بولماي قالعان مىنا مىسكىندى الداپ سوعىپ، ارامزالىق جاسادى دەپ ايىپتايمىن: نە ول بۇعان بەرگەن ۋادەسىن ورىنداپ، زاڭدى كۇيەۋى اتانۋى كەرەك، نە كەك قايتارۋشىنىڭ قولىنان اجال تابۋعا ءتيىس.
سول ارادا دون كيحوت قولىنان ءبىر قولعابىن سىپىرىپ، زالدىڭ ورتاسىنا قاراي لاقتىرىپ جىبەردى، گەرسوگ ونى كوتەرىپ الدى دا، بۇرىن ايتىلعانىنداي، ۆاسسالىنىڭ اتىنان بۇل شاقىرۋدى قابىل الاتىنىن، جەكپە-جەك التى كۇن وتكەننەن كەيىن بولاتىنىن، قامال-ساراي الدىنداعى الاڭدى ونىڭ وتەتىن ورنى دەپ بەلگىلەيتىنىن ءمالىم ەتتى؛ ال قارۋ تۇرىنە كەلسەك، نايزا، قالقان، ساۋىت جانە باسقا دا سول سياقتى ادەتتەگى رىسارلىق جاراقتار قولدانىلا بەرسىن، ايتسە-داعى قارۋ-جاراقتىڭ ءبارىن تورەشىلەر مۇقيات تەكسەرىپ، قاراپ شىعۋعا مىندەتتى، سوندىقتان الداپ سوعۋعا، ايلا جاساۋعا جانە سيقىرشىلىققا جول بەرىلمەيدى، دەدى.
— الايدا، ەڭ اۋەلى ادەپتى مىنا دۋەنيا مەن ادەپسىز مىنا بيكەشتىڭ سەنور دون كيحوتقا ءوز قۇقىن قورعاۋ جونىندە سەنىم ءبىلدىرۋى قاجەت، ونسىز مۇنىڭ ءبارى بوس اڭگىمە بوپ قالادى جانە جەكپە-جەككە شاقىرۋدان دا ەشتەڭە ونبەيدى.
— مەن سەنىم بىلدىرەم، — دەدى دۋەنيا.
— مەن دە، — دەدى قاتتى كۇيزەلىپ، دەبدىرەپ تۇرعان بيكەش جىلامسىراي ءۇن قاتىپ.
ءسويتىپ، گەرسوگ ءتيىستى نۇسقاۋلارىن بەردى، سوسىن مۇنى قالاي وتكىزۋدىڭ رەتىن قاراستىردى، بۇل ەكى ارالىقتا قارا جامىلعان حانىمدار زالدان شىعىپ كەتتى، ال گەرسوگينيا بولسا، ەندىگى جەردە بۇلارعا قىزمەتشى ايەلدەر رەتىندە ەمەس، قامال-سارايىنا وزىنەن پانا ىزدەپ كەلگەن اقسۇيەك ساياحاتشى ايەلدەر رەتىندە قاراۋعا ءامىر ەتتى؛ سول ءۇشىن ولارعا ارناۋلى جاتىن بولمە بەرىلىپ، الدەبىر شەتەلدىك حانىمدار ىسپەتتى كۇتىم جاسالا باستادى؛ بۇعان باسقا قىزمەتشى ايەلدەر اجەپتاۋىر الاعىزىپ قالدى، ويتكەنى دونيا رودريگەس پەن سورماڭداي قىزىنىڭ مىنا قيسىنسىز قىلىعى نەگە اپارىپ سوقتىراتىنى ولارعا بەيمالىم ەدى.
تاپ وسى كەزدە، ويلاماعان جەردەن، قۇددى ءبىر كوڭىلدى ودان ءارى كوتەرە تۇسۋگە، تۇسكى استىڭ سوڭىنا شىراي كىرگىزۋگە ادەيى ورايلاستىرىلعانداي بوپ زالعا گۋبەرناتور سانچو پانسانىڭ زايىبى تەرەسا پانساعا حات پەن سىيلىق اپارعان پاج كىرىپ كەلدى؛ بۇعان جوعارى مارتەبەلىلەر ءماز-مايرام بوپ قۋاندى، ويتكەنى ونىڭ قالاي بارىپ قايتقانىن بىلۋگە ەكەۋى دە ايرىقشا ىنتىق ەدى؛ ءسويتىپ، بۇلار ودان وسى جايىندا ايتىپ بەرۋىن سۇرادى، ءبىراق اناۋ مۇنىڭ ءبارىن بىر-ەكى اۋىز سوزبەن، ونىڭ ۇستىنە باسقا ادامدار تۇرعان كەزدە ايتىپ بەرە المايتىنىن ءمالىم ەتىپ، بۇل اڭگىمەنى ءوزى جوعارى مارتەبەلىلەرمەن وڭاشالانعانعا دەيىن كەيىنگە قالدىرۋعا رۇقسات سۇراپ، ازىرشە حاتتاردى وقىپ قىزىققا باتا تۇرۋدى ءوتىندى. سونى ايتىپ، گەرسوگينيانىڭ قولىنا ەكى حات تاپسىردى. ونىڭ بىرىندە: “سەنورا گەرسوگينياعا حات — ەسىمىن بىلمەيمىن”، ەكىنشىسىندە: “كۇيەۋىم سانچو پانساعا، باراتاريا ارالىنىڭ گۋبەرناتورىنا، قۇداي ءومىر جاسىن مەنىڭ جاسىمنان دا ۇزاق قىلعاي” دەپ جازىلىپتى. گەرسوگينيا تىپىرشىپ، دەگبىردەن ايرىلىپ قالدى — تەرەسانىڭ حاتى اۋەسقويلىعىن سونشالىقتى قاتتى قوزدىرىپ جىبەرگەن-دى؛ حاتتى اشىپ، كوز جۇگىرتىپ شىققان سوڭ، مۇنى گەرسوگ پەن سول جەرگە جيىلعاندار الدىندا وقىپ بەرۋدىڭ ەش ابەستىگى جوق دەپ تاپتى، سوندىقتان داۋىستاپ وقۋعا كىرىستى:
«كوپتەن كۇتكەن حاتىڭىز، جوعارى مارتەبەلى حانىم، ماعان زور قۋانىش سىيلادى. مارجان مونشاق كەرەمەت جاقسى ەكەن، جۇبايىم جىبەرگەن اڭشى شەكپەنى دە ودان قالىسپايدى. ال، ءسىزدىڭ جوعارى مارتەبەلىم، جۇبايىم سانچونى گۋبەرناتور ەتىپ تاعايىنداعانىڭىزعا سەلومىز قۋانىپ قالدى؛ دەگەنمەن، بۇعان جۇرتتىڭ ءبارى كۇدىك كەلتىرەدى، سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، سۆياششەننيكتى، شاشتاراز ماەسە نيكولاس پەن باكالاۆر سامسون كارراسكونى اتاپ ايتۋعا بولادى، ءبىراق بۇعان قينالىپ جۇرگەن مەن جوق: ايتەۋىر شىن مانىندە سولاي بولسا بولعانى، ودان سوڭ جۇرت اۋزىنا نە كەلسە سونى ايتا بەرسىن؛ سويتە تۇرعانىمەن، شىندىعىنا كەلسەك، ەگەر مارجان مەن شەكپەندى كورمەسەم، ءوزىم دە بۇعان سەنبەس ەم، سەبەبى مۇنداعىلاردىڭ ءبارى كۇيەۋىمدى كەڭكەلەس سانايدى، وسى كەزگە دەيىن ول ەشكى وتارىنان وڭگە ەشتەڭەنى باسقارماعاندىقتان، بوتەن بىردەڭەنى باسقارىپ كەتە الاتىنىنا كۇدىكپەن قارايدى. قۇداي ءوزى سەپتەسىپ، بالالاردىڭ يگىلىگىنە ەڭبەك ەتە بەرسىن.
ال مەن، قادىرمەندى سەنورام، باقىت قۇسى قولىما ءوزى كەلىپ قونىپ تۇرعان شاقتا، ءسىزدىڭ رۇقساتىڭىز بويىنشا استاناعا اتتانىپ، كۇندەستەرىمنىڭ، — مەندە ءقازىر كۇندەس كوبەيىپ تۇر عوي، — قىزعانىشتان كوزى اعىپ ءتۇسۋى ءۇشىن كۇيمەگە وتىرىپ قىدىرۋعا ۇيعارىم جاسادىم؛ وسىعان بايلانىستى وزىڭىزدەن وتىنەرىم، كۇيەۋىمە ايتىڭىزشى، ماعان ازىن-اۋلاق اقشا سالىپ جىبەرسىن جانە تىم ساراڭدىق جاساپ جۇرمەسىن، سەبەبى استانادا قىمباتشىلىق ەمەس پە: ءبىر تابا ناننىڭ ءوزى ءبىر رەال، ال ءبىر فۋنت ەت — وتىز ماراۆەدي تۇرادى، — بۇل دەگەن سۇمدىق قوي. ال ەگەر بارعانىمدى حوش كورمەسە، وندا تەزىرەك جازىپ جىبەرسىن، ويتكەنى جولعا شىعۋعا سونداي قۇلشىنىپ تۇرمىن: قۇربىلارىم مەن كورشىلەرىم ايتادى، قىزىڭ ەكەۋىڭ ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانىپ، تاناۋدى تاكاپپارلانا ءشۇيىرىپ، زىرعىتىپ وتىرىپ استاناعا بارساڭ، كۇيەۋىڭ سەنىڭ اتىڭدى شىعارعاننان، سەن كۇيەۋىڭنىڭ اتىن كوبىرەك شىعاراسىڭ دەيدى؛ شىنىندا دا، جۇرتتىڭ ءبارى دەرلىك: «اپىراي، مىنا كۇيمە ءمىنىپ كەلە جاتقان كىمدەر ءوزى؟» دەپ جاپىر-جۇپىر بولارى انىق قوي. ال مالايىم ولارعا: «بۇلار سانچو پانسانىڭ، باراتاريا ارالى گۋبەرناتورىنىڭ، زايىبى مەن قىزى» دەگەن جاۋاپ قايتارادى؛ وسىلايشا سانچومنىڭ دا ابىرويى اسادى، وزىمە دە قۇرمەت تيەدى، بارىمىزگە دە جاقسى بولادى.
كۇيىنىشتەن نەعىلارىمدى بىلمەي وتىرمىن: ەمەن جاڭعاعى بيىل بىزدە ماردىمدى بولمادى، دەگەنمەن، جوعارى مارتەبەلىم، سىزگە جارتى دورباسىن جىبەردىم؛ بۇلاردى ءوزىم ورماننان بىر-بىرلەپ جينادىم، ءوز قولىممەن ىرىكتەدىم، ءبىراق، امال قانشا، بۇدان ىرىلەۋى تابىلمادى، ال مەن بۇلاردىڭ تۇيەقۇس جۇمىرتقاسىنداي بولعانىن قالاپ ەدىم.
ءسان-سالتاناتى مول مارتەبەلىم، ماعان حات جازۋدى ۇمىتپاڭىز، ال مەن مىندەتتى تۇردە جاۋاپ قايتارام، ءوز دەنساۋلىعىم جايىندا، دەريەۆنيامىزدا قانداي جاڭالىقتار بولعانى تۋراسىندا حابارلايمىن. ال ازىرشە جاراتقاننان وزىڭىزگە قامقور بولۋىن، مەنى دە ۇمىت قالدىرماۋىن تىلەپ جالبارىنام. قىزىم سانچا مەن ۇلىم ءسىزدى قولىڭىزدان سۇيەدى.
وزىڭىزگە حات جازعاننان گورى
ديدارىڭىزدى ءبىر كورۋگە زار مالايىڭىز
تەرەسا پانسا».
تەرەسا پانسانىڭ حاتىنا بارلىعى دا ءماز-مايرام بولدى، اسىرەسە جوعارى مارتەبەلىلەر ءبىر جاساپ قالدى، گەرسوگينيا سول ارادا دون كيحوتتان گۋبەرناتوردىڭ اتىنا جازىلعان حاتتى اشۋ ابەستىك بولماس پا ەكەن، سوعان قالاي قارايتىنىن سۇرادى، ويتكەنى وزىنە ول وتە تارتىمدى جازىلعانداي كورىنىپ تۇرعانىن ايتتى. دون كيحوت جيىلعان قاۋىمنىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ ءۇشىن حاتتى ءوزى اشۋعا ءازىر ەكەنىن ءمالىم ەتتى؛ ءسويتىپ، ونى اشىپ، مىنا تومەندەگىنى وقىپ بەردى:
«حاتىڭدى، قىمباتتى سانچوم، الدىم جانە شىنايى حريستيان رەتىندە انت ەتە وتىرىپ ايتايىن، قۋانعاننان جىندانىپ كەتە جازداپ شاق قالدىم. شىن ءسوزىم، سۇيىكتىم، گۋبەرناتور ەكەنىڭدى ەستىگەنىم سول، ءبىتتىم، وسى ءقازىر قۋانىشتان ءتىل تارتپاي كەتەم دەپ ويلادىم. ولاي دەيتىنىم، ءوزىڭ دە بىلەسىڭ عوي، حالىقتا «قۋانعان مەن قورىققان بىردەي» دەگەن ءسوز بار ەمەس پە، ەكەۋى دە بىردەي سەسپەي قاتىرا الادى. ال قىزىڭ سانچيكانىڭ شاتتانعانى سونشا، كىشى دارەتىن بۇتىنا جىبەرىپ قويدى. ماعان جولداعان كيىمىڭ الدىمدا جاتتى، سەنورا گەرسوگينيا سىيلاعان مارجاندار موينىما تاعۋلى تۇردى، قولىمدا حاتتار بولدى، شابارمان وسى جەردە وتىردى، — ءبىراق نە نارسەگە كوزىمدى سالمايىن، نەنى قولىممەن ۇستاپ كورمەيىن، ءبارى دە ءتاتتى ءتۇس سەكىلدى بوپ ەلەستەي بەردى. شىنىندا دا، ەشكى باقتاشى اياق استىنان گۋبەرناتور بوپ شىعا كەلەدى دەپ كىم ويلاعان؟ شەشەمنىڭ: «كوپ جاساعان ادام كوپ كورەدى» دەيتىنى ەسىڭدە مە، دوستىم؟ مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم، ءدام-تۇزىم تاۋسىلماي تاعى دا جۇرە تۇرسام، بۇدان دا ارتىقتى كورەرمىن دەپ ويلايمىن. جوق، شىنىم سول، ارەنداتور نەمەسە ءجۇن جيناۋشى بولعانىڭدى كورمەي كوڭىلىم تىنىش تاپپايدى مەنىڭ، ال مۇنداي ورىندا جۇرگەندەر قيانات جاساعان جاعدايدا توزاق وتىندا ورتەنۋى دە مۇمكىن، ءبىراق ايتەۋىر اقشاسىز بولمايدى. سەنورا گەرسوگينيا وزىڭە حابارلاي جاتار، مەنىڭ استاناعا بارۋعا اڭسارىم اۋىپ تۇر: ويلانىپ كور،
ريزاشىلىعىڭ بار ما، سونى ايتىپ حات جازىپ جىبەر، ال وندا بارسام كۇيمەمەن اندا-مىندا قىدىرىپ جۇرەتىن بولام جانە سەنىڭ اتىڭا كىر كەلتىرمەۋگە تىرىسام. سۆياششەننيك تە، شاشتاراز دا، باكالاۆر دا جانە ءتىپتى شىركەۋ قىزمەتشىسى دە گۋبەرناتور اتانعانىڭا ەشبىر سەنگىسى كەلمەيدى. مۇنىڭ ءبارى قوجايىنىڭ دون كيحوتقا قاتىستى جايلارعا ءتان ازازىلدىك نەمەسە سيقىرشىلىق، دەسەدى؛ ال سامسون بولسا، سەنى ىزدەپ تاۋىپ الام دا، گۋبەرناتورلىققا اۋەستىگىنەن قۇلانتازا ارىلتىپ بەرەم، ال دون كيحوتتى ەسالاڭدىعىن ەشقاشان قايتالامايتىنداي ەتەم، دەگەندى ايتادى، ال مەن بۇعان تەك كۇلەم دە قويام، مارجان مونشاقتان كوز الا المايمىن جانە شاپانىڭنان قىزىمىزعا قانداي كيىم تىگۋگە بولاتىنىن باجايلايمىن.
سەنورا گەرسوگينياعا ازىن-اۋلاق ەمەن جاڭعاق جىبەردىم — بۇلار جاڭعاق ەمەس، وڭكەي التىن بولسا عوي شىركىن. ەگەر ارالىڭداعىلار ىنجۋدەن القا تاعىپ جۇرسە، سونداي القانىڭ بىرنەشەۋىن ماعان بەرىپ جىبەر.
سەلومىزداعى جاڭالىق مىناداي: بەرۋەكا قىزىن سەلومىزعا نە بولسا سونى شيمايلاۋ ءۇشىن كەلگەن الدەبىر شالاعاي بوياۋشىعا ۇزاتتى؛ ءبىزدىڭ كەڭەس وعان ايۋنتامەنتو قاقپاسىنىڭ ۇستىنەن كورول گەربىن سالۋعا تاپسىرىس بەرگەن، بۇل ءۇشىن ول ەكى دۋكات سۇرادى، وعان بۇل اقشا الدىن الا تولەندى، ءبىراق اناۋ ءبىر اپتاداي اۋرەلەنىپ، اقىرى ەشتەڭە سالا المادى: مۇنداي سان قيلى ورنەكتى اۋدىرتپاي بەينەلەۋ قولىمنان كەلمەيدى، دەدى. اقشانى قايتاردى، ءبىراق ەسەسىنە ۇيلەنىپ الدى: شەبەر سۋرەتشى دەگەن داقپىرتپەن جۇرتتى الدارقاتىپ ۇلگەرگەن ەدى؛ سوسىن قىلقالامىن بىلاي لاقتىرىپ تاستادى، ءسويتىپ ءقازىر قولىنا كۇرەك ۇستاپ پومەششيك قۇساپ ەگىستىكتە ءجۇر. ال پەدرو دە لوبونىڭ ۇلىندا — تونزۋرا43، بارلىق دارەجەسىن الدى، ەندى سۆياششەننيك بولماقشى؛ مينگو سيلۆاتونىڭ نەمەرە قىزى مينگيليا مۇنى ەستىپ قاپ، الگىنىڭ وزىنە ۇيلەنۋگە ۋادە بەرگەنىن ايتىپ ارىز ءتۇسىردى، الىپقاشتى اڭگىمەگە قاراعاندا، قىز ودان جۇكتى بوپ قالعانعا ۇقسايدى، ءبىراق اناۋ ونداي ەشتەڭە بولعان جوق، دەپ قارعانىپ-سىلەنىپ وتىر.
بيىل ءزايتۇن جەمىس سالمادى، بۇكىل سەلودان ۋكسۋستىڭ دا ءبىر تامشىسىن ەمگە تاپپايسىڭ. سەلومىزدىڭ ۇستىمەن ءبىر پولك سولدات ءوتىپ، ءۇش قىزدى ەرتىپ كەتتى. ساعان ولاردىڭ كىم ەكەنىن ايتپايمىن، بالكىم ولار قايتىپ ورالار، مۇمكىن، كۇناكار بولعانىنا قاراماي، كۇيەۋگە دە تيەر.
سانچيكا شىلتەر توقيدى، كۇنىنە سەگىز ماراۆەدي تازا تابىس تابادى، ونىسىن ساندىقشاعا سالىپ قويادى — جاساۋىنا اقشا جيناپ ءجۇر، ءبىراق ءقازىر ەندى گۋبەرناتوردىڭ قىزى اتانۋى سەبەپتى، بۇل ءۇشىن ارام تەر بولۋدىڭ دا قاجەتى جوق: جاساۋدى وعان ءوزىڭ-اق بەرەسىڭ عوي. الاڭداعى فونتانىمىز كەۋىپ قالدى؛ قورلىق باعاناسىنا جاسىن ءتۇستى، مۇنداي باعانانىڭ ءبارى وسىنىڭ كەبىن قۇشسا نەتتى.
حاتىما جاۋاپ قايتار جانە استاناعا باراتىن ساپارىما قاتىستى شەشىمىڭدى ايت. جاراتقان وزىڭە مەن جاسايتىن جاستان دا ۇزاق عۇمىر بەرسىن نەمەسە ءدال سونشا جاس بەرسىن، ويتكەنى مىنا جالعان دۇنيەدە ءوزىڭدى جاپادان-جالعىز قالدىرىپ كەتكىم كەلمەيدى-اق.
ايەلىڭ
تەرەسا پانسا».
اتالمىش حاتتار جۇرتتى ءماز-مايرام قىلدى، كۇلدىردى، بىرەۋلەر ماقتاپ، ەكىنشىلەرى تاڭىرقانىپ جاتتى، بۇل از بولعانداي ءدال وسى كەزدە سانچونىڭ دون كيحوتقا جازعان حاتىن الىپ تاعى ءبىر شابارمان كەلىپ جەتتى، بۇل حات تا داۋىستاپ وقىلدى، بۇدان سوڭ گۋبەرناتوردىڭ كەڭكەلەستىگىنە دەگەن كۇمان تىپتەن كۇشەيە ءتۇستى. سانچونىڭ دەريەۆنياسىندا ءوزىن قالاي قارسى العانىن سۇراپ ءبىلۋ ءۇشىن گەرسوگينيا شابارمان پاجدى ءوز بولمەسىنە ەرتىپ اكەتتى، اناۋ ەشتەڭەنى قالىس قالدىرماي، بولعان جايدىڭ ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى بايانداپ بەردى؛ ودان سوڭ گەرسوگينياعا ەمەن جاڭعاعى مەن سۇتسىرنەنى تابىس ەتتى، تەرەسا مۇنى وتە ءدامدى، ءتىپتى ترونچوندىقتان دا ارتىق دەپ ەسەپتەپ، جاڭعاققا قوسا بەرىپ جىبەرگەن. گەرسوگينيا سۇتسىرنەنى ۇلكەن ىرزاشىلىقپەن قابىل الدى، ءبىز ەندى ونى وسى ارادا قالدىرا تۇرامىز دا، ارال گۋبەرناتورى اتاۋلىنىڭ بەتكە ۇستارى مەن ايناسى، اتاقتى سانچو پانسانىڭ گۋبەرناتورلىعى نەمەن تىنعانى جايىنداعى اڭگىمەگە ويىسامىز.
Lءىىى تاراۋ
سانچو پانسا گۋبەرناتورلىعىنىڭ قالاي وكىنىشتى تۇردە ءتامامدالعانى جايىندا “جەر بەتىندەگى نارسەنىڭ ءبارى ءاۋ باستاعى قالپىنان اينىماي تۇرا بەرەدى دەپ ويلايتىندار قاتتى قاتەلەسەدى؛ ءبىزدىڭ ويىمىزشا، دۇنيەدەگى نارسەنىڭ ءبارى، كەرىسىنشە، دامىلسىز وزگەرىستە بولادى، دالىرەك ايتقاندا، شەڭبەر جاساپ وزگەرىپ وتىرادى: كوكتەمنەن كەيىن جاز شىعادى، جازدان كەيىن كۇز كەلەدى، كۇزدەن كەيىن قىس تۇسەدى، قىستان كەيىن كوكتەم تۋادى، — مىنە، تىنىم تاپپاي اينالار دوڭعالاق سەكىلدى، ۋاقىت تا وسىلاي توقتاۋسىز قوزعالىپ وتىرادى، تەك ادام عۇمىرى عانا شەكارا اتاۋلىدان ادا باسقا ومىردە قايتا تىرىلەرمىن دەگەن ۇمىتپەن اقىر اياعىنا قاراي جەلدەي ەسىپ جۇيتكي بەرەدى”. مۇسىلمان فيلوسوفى سيد احمەت وسىلاي دەيدى جانە بۇعان تاڭعالۋدىڭ دا ءجونى جوق، ويتكەنى جەر بەتىندەگى تىرشىلىكتىڭ تىم شولاقتىعى مەن تۇراقسىزدىعىن، سونداي-اق ءوزىمىز ءۇمىت ەتەتىن ماڭگىلىك ءومىردىڭ شەكسىزدىگىن تۇسىنۋگە شىنايى ءدىننىڭ شامشىراعى جول كورسەتپەيتىن، جاراتىلىستىڭ جارىعىمەن عانا جول تاباتىن جانداردىڭ كوپشىلىگىنىڭ-اق ورەسى جەتكەن بولاتىن؛ ايتا كەتەرلىگى، اۆتورىمىزدىڭ بۇل پايىمداۋى سانچو گۋبەرناتورلىعىنىڭ قالايشا تەز ءتامامدالعانىنا، قيراعانىنا، كۇيرەگەنىنە، كولەڭكە نە ءتۇتىن ءتارىزدى قالاي جىلدام سەيىلىپ كەتكەنىنە قاتىستى تۋىنداعان ەدى.
گۋبەرناتورلىعىنىڭ جەتىنشى ءتۇنى اتالمىش سانچو تويىپ ىشكەن تاماق پەن شاراپتان ەمەس، سوتقا تۇسكەن ارىز-شاعىمداردى ساراپتاۋدان، ۇكىم ايتۋدان، ەرەجەلەر دايىنداۋ مەن توتەنشە زاڭدار شىعارۋدان مەستەي بولىپ توسەگىندە جاتقان-دى، قارنىنىڭ شۇرقىراعانىنا قاساقانا تۇردە ۇيقى كىرپىگىن ايقاستىرا باستاعان؛ كەنەت، ادام ايتقىسىز ايقاي-ۇيقاي مەن قوڭىراۋدىڭ قۇلاق تۇندىراتىن قاڭعىرى ەستىلدى، قۇددى قارا جەر قاق جارىلىپ، ارال سونىڭ استىنا ءتۇسىپ بارا جاتقانداي بولدى. سانچو كەرەۋەتىندە وتىرعان قالپى وسىناۋ سۇراپىل سۇرگىننىڭ سەبەبى نەدە ەكەنىن بىلمەككە تىرىسىپ، تىنىسىن تارتىپ تىڭ تىڭدادى؛ الايدا ول اقىرى ەشتەڭە اڭعارا المادى، كەرىسىنشە: ادامداردىڭ شۋلاعان داۋىسى مەن قوڭىراۋلار ۇنىنە كەرنەيلەر دىبىسى مەن بارابان دۇڭكىلى قوسىلدى، سول ارادا سانچو دەگبىردەن ءبىرجولا ايىرىلىپ، قورقىنىش پەن ۇرەيدەن تۇلا بويى قالتىراپ كەتتى؛ ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، اياق كيىمىن كيدى، ويتكەنى جاتىن بولمەنىڭ ەدەنى سالقىن ەدى، سوسىن حالات نەمەسە سونداي بىردەڭەنى يىعىنا ىلۋگە دە مۇرشاسى بولماي، ەسىككە قاراي جاقىنداپ، قولىنا تۇتاتىلعان الاۋ ۇستاعان، سەمسەرىن جالاڭاشتاپ العان جيىرمادان استام ادامنىڭ ءدالىزدى بويلاپ جۇگىرىپ كەلە جاتقانىن كوردى؛ وعان قوسا ولار بار داۋىسپەن:
— قارۋلانىڭىز، قارۋلانىڭىز، سەنور گۋبەرناتور! قارۋلانىڭىز، ارالىمىزعا قيساپسىز جاۋ اسكەرى باسىپ كىردى! تاپقىرلىعىڭىز بەن تاباندىلىعىڭىز قۇتقارىپ قالماسا — قۇرىعانىمىز! — دەپ ايقايلاپ كەلە جاتىر ەدى.
وسىلايشا ايقاي-سۇرەڭ سالعان، ەلىرىپ، الاسۇرعان توبىر كوزى كورىپ، قۇلاعى ەستىگەن جايلاردان قۇتى قاشىپ، توبەسىنە تاس تۇسكەندەي ەسەڭگىرەپ تۇرعان سانچونىڭ جانىنا جۇگىرىپ كەلدى، سول ارادا ىشتەرىندەگى بىرەۋ:
— ءوزىڭىز دە قۇرىپ، ارالىمىزدى دا قۇرتقىڭىز كەلمەسە، قولىڭىزعا قارۋ الىڭىز، جوعارى مارتەبەلىم! — دەدى.
— اۋ، ماعان قارۋلانۋدىڭ قاجەتى نە؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — قارۋ-جاراق پەن قورعانىستان مەنى بىردەڭە بىلەدى دەيمىسىڭدەر؟ بۇل ءىستى قوجايىنىم دون كيحوتقا تاپسىرعان ءجون بولاتىن ەدى — ول مۇنىڭ قاس-قاعىمدا-اق قىبىن تاۋىپ، شابۋىلعا تويتارىس بەرەر ەدى، ال مەن، كۇناكار پەندە، مىناداي الاتوپالاڭدا ەسىمنەن ايرىلىپ قالام.
— اھ، سەنور گۋبەرناتور! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ەكىنشى بىرەۋ. — نەگە سونشا بەيعامسىز؟ قارۋلانىڭىز، تاقسىر، سىزگە قارۋ-جاراق پەن ساۋىت-سايمان اكەلدىك، الاڭعا شىعىڭىز، كوسەمىمىز ءارى قولباسشىمىز بولىڭىز، ويتكەنى ءسىزدىڭ، گۋبەرناتورىمىز رەتىندە، مۇنداي قۇرمەتكە تولىق قاقىڭىز بار.
— جارايدى، قارۋلاندىرىڭدار مەنى، — دەدى سانچو.
سول بويدا-اق الدىن-الا دايىن ەتىپ قويىلعان ەكى قالقان اكەلىندى دە، سانچونىڭ كەۋدەسى مەن ارقاسىنا تۇپ-تۋرا كويلەگىنىڭ سىرتىنان قابىستىرىلدى، — ۇستىنە تاعى بىردەڭە كيۋىنە رۇقسات ەتىلمەدى؛ قولدارىن وسى ءۇشىن ارنايى جاسالعان تەسىكتەردەن وتكىزىپ جىبەردى، سوسىن الگىلەر قالقانداردى جىپپەن قاتتى ەتىپ تاڭىپ تاستادى، سىعىمداپ، سىرەستىرە بايلاعاندارى سونشا، تىزەسىن بۇگۋگە دە، ادىم اتتاۋعا دا شاماسى بولماي، تاياق ءتارىزدى قاقيدى دا قالدى. قولىنا نايزا ۇستاتتى، قۇلاپ قالماس ءۇشىن سانچو سول نايزاعا سۇيەنىپ تۇردى. ءسويتىپ، وسىلايشا جاراقتانعان ونى العا شىعۋعا، جۇرتتى سوڭىنان ەرتۋگە جانە اسكەردىڭ رۋحىن كوتەرۋگە ۇگىتتەي باستادى، ەگەر ول وزدەرىنىڭ جول كوزەر جۇلدىزى، بىلتەسى، شامشىراعى بولۋعا كەلىسسە، ءبارى ويداعىداي اياقتالادى، دەستى.
— اۋ، مەن پاقىر، ول جەرگە قالاي بارماقپىن؟ — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — ءتىپتى تىزەمدى دە بۇگە المايمىن عوي، سەبەبى تەرىمە جابىسىپ قالعان مىنا تاقتايلار تىپىر ەتكىزەتىن ەمەس. سەندەرگە قالاتىنى مەنى قولدارىڭا تىك كوتەرىپ الىپ، الدەبىر اۋلانىڭ ەسىگىنە تىگىمنەن نە قيعاشىمنان قويۋ عانا، سوندا ونى نايزاممەن نەمەسە ءوز دەنەممەن قورعايتىن بولام.
— ءجۇرىڭىز، سەنور گۋبەرناتور، — دەدى توپتىڭ ىشىنەن بىرەۋ، — سىزگە ساۋىت-سايماننان گورى، قورقىنىش قادام باستىرماي تۇر. كۇش-جىگەرىڭىزدى جيناپ، قايراتقا ءمىنىڭىز، اسىعىڭىز، ايتپەسە كەش بولادى: جاۋلار ۇستى-ۇستىنە كوبەيىپ بارادى، ايقاي-شۋ ۇدەپ كەتتى، ءقاۋىپ كۇشەيىپ كەلەدى.
اقىر سوڭىندا ۇگىتتەۋ مەن كىنالاۋ ءوز اسەرىن تيگىزدى: بەيشارا گۋبەرناتور ورنىنان قوزعالماققا تالپىندى دا، سول بويدا-اق بار سالماعىمەن ەدەنگە گۇرس ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى، قاتتى قۇلاعانى سونشا، كوزىنىڭ وتى جارق ەتە قالدى. ول بەينە جوعارعى جانە تومەنگى ساۋىتتارىنىڭ اراسىندا تۇتقىندا جاتقان تاسباقا قۇساپ، نەمەسە بەينە ەكى تابانىڭ ورتاسىنا تۇسكەن قۋىرىلاتىن ەت قۇساپ، نەمەسە، اقىر سوڭىندا، بەينە تۇمسىعىمەن قۇمعا تىرەلگەن قايىق قۇساپ ەدەندە جالپاسىنان تۇسكەن كۇيى جاتا بەردى؛ مازاق ەتۋشىلەر اراسىندا ونى مۇسىركەگەن جان بالاسى بولعان جوق، كەرىسىنشە: الاۋلارىن ءسوندىرىپ، بۇرىنعىدان دا قاتتى ايقايعا باسىپ، بۇرىنعىدان دا بەتەر ەكىلەنىپ قارۋلانۋعا شاقىردى، سوسىن بەيشارا سانچونىڭ ۇستىنەن ولاي دا بۇلاي سەكىرىپ ءوتىپ ءجۇرىپ، قالقاندارىن سەمسەرمەن اياۋسىز سوققىلاي باستادى: ەگەر تاسماڭداي گۋبەرناتور اياعىن باۋىرىنا، باسىن قالقاننىڭ ىشىنە قاراي تارتىپ الماعاندا، ساۋداسى ءبىتىپ تە كەتەتىن ەدى؛ قالقاندار اراسىنا قىبىر ەتە الماستاي قاتتى قىسىپ تاڭىلعان سانچو قارا سۋعا ءتۇسىپ تەرلەپ، مىنا قاسىرەتتەن قۇتقارۋىن سۇراپ قۇدايعا اۋىز جاپپاي جالبارىنۋمەن بولدى. وعان بىرەۋلەرى سوقتىعىپ، ەكىنشىلەرى ءسۇرىنىپ قۇلاپ جاتتى، ەندى ءبىرى ءتىپتى ۇستىنە شىعىپ الىپ، قۇددى قاراۋىل مۇناراسىندا تۇرعانداي، بار داۋىسىمەن ايقاي ساپ اسكەرلەرگە ءامىر بەرە باستادى:
— ءاي، ءبىزدىڭ ادامدار، مۇندا كەلىڭدەر! دۇشپان ءبىزدى مىنا جاقتان تىقسىرىپ بارادى! مىنا كىرە بەرىستى قورعاڭدار! قاقپالاردى قۇلىپتاڭدار! باسپالداقتاردى بىتەڭدەر! ءورت سالاتىن سناريادتاردى مۇندا جەتكىزىڭدەر، ماي قايناتىلىپ جاتقان قازاندارعا قاراماي مەن شايىر قۇيىڭدار! كوشەلەردى كەپتەپ تاستاڭدار!
قىسقاسى، ول قالانى قورعاپ قالۋعا قاجەتتى نە قيلى اسكەري جابدىقتى، ءار-الۋان قارۋ-جاراق پەن ءوق-دارىنى ىقتياتتى تۇردە ساناپ شىقتى، ال بۇل كەزدە سىلەسى قاتىپ تيتىقتاعان سانچو وسىنىڭ ءبارىن تىڭداپ، وسىنىڭ بارىنە شىداپ، وزىنە-وزى بىلاي دەپ جاتتى: “بەۋ، جاراتقان يەم! ارالدى جاۋدىڭ تەزىرەك جاۋلاپ الۋىنا كومەكتەسە گور، ال ءوزىمدى نە ءولتىر، نە مىناداي اۋىر بەينەتتەن قۇتقار!” اسپان ونىڭ ءوتىنىشىن ەستىدى، ويتكەنى مۇلدەم كۇتپەگەن جەردەن مىناداي ايقاي شىقتى:
— جەڭىس، جەڭىس! جاۋ جەڭىلدى! سەنور گۋبەرناتور، اۋ، سەنور گۋبەرناتور! تۇرەگەلىڭىز، تاقسىر! رۋحىڭىزدىڭ مىقتىلىعى مەن قايتپاس-قايسارلىعى ارقاسىندا جەتكەن جەڭىستىڭ قىزىعىن كورۋگە جانە دۇشپاننان تارتىپ الىنعان ولجانى بولۋگە اسىعىڭىز!
— تۇرعىزىڭدار مەنى، — دەدى ابدەن قالجىراعان سانچو باسەڭ داۋىسپەن.
سول اراداعىلار وعان قولعابىس كورسەتتى، ەدەننەن تۇرعان ول بىلاي دەدى:
— ەگەر شىنىمەن-اق بىرەۋدى جەڭگەن بولسام، بەتىمە تۇكىرىڭدەر. ولجانى بولۋگە ەشقانداي زاۋقىم جوق، سەندەردەن سۇرايتىنىم، وتىنەرىم ءبىر-اق نارسە: بىرەۋىڭ ماعان، ادامشىلىق جاساپ، ءبىر جۇتىم شاراپ بەرىڭدەر، ايتپەسە تاماعىم تىپتەن كەۋىپ كەتتى، سوسىن ءۇستىمدى ءسۇرتىپ الىڭدار، تۇلا بويىم تەرگە مالشىنىپ تۇر.
تەرى قۇرعاتىلىپ، شاراپ اكەلىنىپ، قالقاندار الىنعان سوڭ سانچو كەرەۋەتىنە كەلىپ وتىردى دا، ۇرەيدەن، تولقۋدان جانە قاجىپ-تالعاننان سول بويدا-اق تالىقسىپ كەتتى. ءازىل-مازاعىنىڭ سانچوعا وسىنشا ازاپ اكەلگەنىنە قالجىڭباستارىمىز ازدى-كەم ىڭعايسىزدانا باستاعان دا بولاتىن، ءبىراق سانچو ۇزاماي ەسىن جيىپ الدى، بۇل ولاردىڭ كوڭىلىن بىرلەدى. سانچو ساعات قانشا بولعانىن بىلگىسى كەلدى؛ وعان تاڭ اتىپ كەلە جاتقانى ايتىلدى. ول باسقا ەشتەڭە جايىندا سۇراعان جوق، تۇردى دا، ەشكىمگە ەشقانداي ءتىل قاتپاستان، جۇمعان اۋزىن اشپاستان كيىنە باستادى، سول اراعا جينالعاندار وعان تاڭىرقاي قاراپ، وسىناۋ اسىعىس-ۇسىگىس كيىنۋدىڭ ماقساتى قانداي ەكەنىن تۇسىنە الماي دال بولدى. اقىرى ول كيىندى، سوسىن اياعىن ارەڭ-ارەڭ باسىپ، — ويتكەنى ابدەن سىلىكپەسى شىققان ەدى، سوندىقتان شاق قوزعالاتىن، — ات قوراعا قاراي بەت الدى، وڭگەلەر سوڭىنان ىلەستى؛ سانچو بولسا سۇر جورعاسىنىڭ قاسىنا باردى، ونى قۇشاقتاپ، سالەمدەسۋ رەتىندە ماڭدايىنان ءسۇيدى، سوسىن كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ بىلاي دەدى:
— قۋانىشتى دا، قايعىنى دا بىرگە بولىسكەن دوسىم جانە جولداسىم مەنىڭ، كەل، بىرگە بولايىق ەندى! وزىڭە قامقور بوپ جۇرگەن كەزىمدە، ابزەلىڭدى جوندەۋ مەن قارنىڭنىڭ توقتىعىن كۇيتتەۋدەن باسقادا شارۋام بولماعان شاقتا، ءومىرىمنىڭ ءار ساعاتى، كۇنى مەن ءتۇنى باقىت قۇشاعىندا وتەتىن، ءبىراق ءوزىڭدى تاستاپ، اتاققۇمارلىق پەن مەنمەندىك مۇناراسىنا كوتەرىلۋىم مۇڭ ەكەن، مەنى مىڭ پالە، مىڭ اۋرە-سارساڭ جانە بىرنەشە مىڭ مازاسىزدىق مەڭدەپ الدى.
سانچو وسىلاي دەي ءجۇرىپ ەسەگىن ەرتتەپ جاتتى، قاسىندا تۇرعانداردىڭ ەشقايسىسى ونى بولگەن جوق. سۇر جورعاسىن ەرتتەپ العان سوڭ اجەپتاۋىر كۇش جۇمساپ، اجەپتاۋىر ازاپقا ءتۇسىپ اقىرى وعان ءمىندى، سوسىن ءۇي باسقارۋشىعا، حاتشىعا، اعا مالايعا، دارىگەر پەدرو قاتىبەزەروعا، سونداي-اق سول جەردە تۇرعان باسقا دا ءبىرقىدىرۋ جانعا قاراپ ءسوز ارناپ، ونىسىن بىلاي دەپ باستادى:
— قانە، جول بەرىڭدەر، مارحاباتتى مىرزالارىم! قازىرگى مىنا تابىتىمدى تاستاپ، قايتا ءتىرىلۋىم ءۇشىن بۇرىنعى بوستاندىعىما قايتا ورالۋعا، بۇرىنعى تىرشىلىگىمدى قايتا باستاۋعا رۇقسات بەرىڭدەر. مەن گۋبەرناتور بولۋ ءۇشىن جانە جاۋدىڭ ءنوپىر اسكەرىن ارالدار مەن قالالاردان جاسقاۋ ءۇشىن تۋعان جوقپىن. زاڭ شىعارۋدان، پروۆينسيالار مەن كورولدىكتەردى قورعاۋدان گورى جەردى جىرتۋ مەن قوپسىتۋدى، ءجۇزىم بۇتاعىن قىرقىپ الىپ، باسقا جەرگە وتىرعىزۋدى جاقسىراق بىلەم. شاديار پەترگە ريمنەن جايلى جەر جوق، — ايتايىن دەگەنىم، اركىم تۋا ءبىتتى بەيىمى بار ىسىمەن اينالىسقانى ءجون. ماعان قولىما گۋبەرناتوردىڭ جەزلىن ۇستاعاننان قول وراق ۇستاعان كوبىرەك جاراسادى. ءوزىمدى اشتان قاتىرعالى جۇرگەن ارسىز ەمشىنىڭ مىرزالىعىن كۇتىپ موليگەنشە، قاتىقسىز قارا كوجەمدى ءىشىپ تىڭقيا تويىپ العانىم جاقسى. گۋبەرناتورلىق قامىتىن كيىپ، گوللاند كەنەبىنەن تىگىلگەن اق جايمادا ۇيقتاپ، بۇلعىن تەرىسىن كيگەننەن، ءوز بيلىگىم وزىمدە ەكەنىن سەزىنىپ، جاز ايلارىندا ەمەننىڭ تۇبىندە ۇزىنىمنان ءتۇسىپ، قىس مەزگىلىندە توقتىنىڭ تەرىسىن جامىلىپ جاتا كەتكەنىم ارتىق. سوگە جامانداماڭدار، مىرزالار جانە سەنور گەرسوگقا سالەم ايتىڭدار: باي بولىپ كورگەنىم جوق، كەدەي بولىپ ولگەنىم جوق، ياعني گۋبەرناتور قىزمەتىنە كىرىسكەنىمدە قالتامدا كوك تيىن بولماعان، ءقازىر ودان كەتىپ بارا جاتقان كەزىمدە دە قالتامدا كوك تيىن جوق، دەگەندى ايتقىم كەلەدى — ادەتتە گۋبەرناتورلار ارالدان اتتانعاندا مۇلدەم كەرىسىنشە جاعداي بولاتىنى بەلگىلى عوي. ال، ەندى قاق جارىلىپ، وتكىزىپ جىبەرىڭدەر مەنى: پلاستىر جاپسىرىپ ەمدەلمەككە بارا جاتىرمىن، تۇندە ءوزىمدى اياعىمەن اياماي تاپتاعان جاۋلاردىڭ جاساعان جاقسىلىعىنان ساۋ قالعان قابىرعام ساناۋلى-اق بولار.
— مۇنىڭىز بەكەرشىلىك، سەنور گۋبەرناتور، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دارىگەر قاتىبەزەرو، — سىزگە جاراقات پەن سىنىقتى ەمدەيتىن سۇيىقتىق بەرگەن بولار ەم، سىرقاتىڭىزدان قولما-قول ايىقتىرىپ، ساۋىقتىرىپ جىبەرەر ەدى. ال، ەندى تاماق جايىنا كەلسەك، قاتەلىگىمدى تۇزەۋگە ۋادە بەرەم جانە نە ىشەم، قانشا ىشەم دەسەڭىز دە قارسىلىق جاسامايمىن.
— باياعىدا ءسويتۋىڭ كەرەك ەدى! — دەپ سانچو شورت كەستى. — نيەتىمنەن باس تارتقانشا، تۇرىككە اينالعانىم ءتاۋىر. وسىعان دا شۇكىرشىلىك. وللاھي-بەللاھي، مەن مۇندا دا گۋبەرناتور بولمايمىن، اكە-كوكە دەپ جالىنىپ-جالپايسىن مەيلى، باسقا جاقتىڭ دا گۋبەرناتورلىعىن قابىلدامايمىن، اسپاندا قاناتسىز ۇشا المايتىنىڭ قانداي شىندىق بولسا، بۇل دا سونداي شىندىق. مەن ءوزىم پانسا اۋلەتىنەنمىن، ال پانسالاردىڭ قاي-قايسىسى دا ءبىر ايتسا قايتپايدى، ەگەر ىشىمىزدەگى بىرەۋ “داق” دەسە، شىن مانىندە “جۇپ” بولعانىنا قاراماي، كۇللى الەمگە قاساقانا تۇردە “داق” دەگەن سوزىندە تابانداپ تۇرىپ الادى، نەعىلاسىڭ ەندى. قارلىعاشتار مەن باسقا دا تورعايلار شوقىپ جەپ قويۋى ءۇشىن مەنى سورىما قاراي اسپانعا اۋەلەتكەن الگى قۇمىرسقا قاناتتارى وسى جەردە، مىنا اتقورادا قالا بەرسىن، ال ءبىزدىڭ جەرگە تۇسكەنىمىز، ءوز اياعىمىزبەن جەر باسىپ جۇرگەنىمىز ءجون: البەتتە، اياعىمىزدان كوردوۆالىق كەستەلى ەتىكتى كورە المايسىڭدار، ءبىراق ەسەسىنە جىپتەن توقىلعان اياق كيىمنەن كەندەلىك بولمايدى. تەڭ تەڭىمەن، تەزەك قابىمەن دەگەن، سونداي-اق كورپەڭە قاراي كوسىلگەنىڭ ابزال، ال ەندى ماعان جول بەرىڭدەر، ۋاقىت ءبىراز بولدى عوي.
ءۇي باسقارۋشى بۇعان مىناداي جاۋاپ قايتاردى:
— سەنور گۋبەرناتور! ارينە، ءسىزدى قويا بەرۋگە قارسى ەمەسپىز عوي، ايتسە دە كەتىپ بارا جاتقانىڭىز جانىمىزعا باتادى-اق، ويتكەنى پاراسات-پايىمىڭىز بەن حريستياندىق ىس-ارەكەتىڭىزدىڭ ەرەكشەلىگى سونشالىق، وزىڭىزدەن قول ۇزەتىنىمىزگە وكىنبەي قالا المايمىز، دەي تۇرعانمەن گۋبەرناتورلاردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان ايماقتان اتتانار الدىندا نە ىستەپ، نە قويعانى جايىندا ەسەپ بەرۋگە مىندەتتى ەكەنىن ءوزىڭىز دە بىلەتىن شىعارسىز. ەندەشە، تاقسىر، گۋبەرناتورلىق ەتكەن ون كۇنىڭىز ءۇشىن ەسەپ تاپسىرىڭىز، باراتىن جاعىڭىزعا سوسىن بارارسىز.
— سەنور گەرسوگتان وكىلدىك العان ادامنان باسقا، — دەدى سانچو كەلىسپەي، — ەشكىمنىڭ مەنەن ەسەپ تالاپ ەتۋگە قاقى جوق، ال مەن گەرسوگقا بارا جاتىرمىن جانە ەسەپتى ءتيىستى ءتارتىبى بويىنشا سونىڭ وزىنە تاپسىرام. ونىڭ ۇستىنە بۇل جەردەن تىر جالاڭاش كەتىپ بارام، ال مۇنىڭ ءوزى مەنىڭ ەلدى پەرىشتە سەكىلدى باسقارعانىمنىڭ بۇلتارتپاس ايعاعى.
— قۇداي اقى، قۇرمەتتى سانچو شىن ايتىپ تۇر، — دەدى دارىگەر قاتىبەزەرو، — بۇل كىسىنى قويا بەرگەن دۇرىس دەپ بىلەم، گەرسوگتىڭ ونى كورىپ قۋانىپ قالاتىنى كامىل.
ءبارى وسىعان ءباتۋالاسىپ، سانچونى قويا بەرۋگە ۇيعارىم جاسالدى؛ وعان كۇزەت، سونداي-اق جانىن جاي تاپقىزارلىق جانە جولدىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتەرلىك نارسەلەر ۇسىنىلدى. سانچو سۇر جورعاسىنا دەپ ازداعان س ۇلى جانە وزىنە دەپ تابا ناننىڭ جارتىسى مەن سۇتسىرنەنىڭ جارتى دوڭگەلەگىن الۋعا قارسى بولمايتىنىن ايتتى: جول ونشا قاشىق ەمەس، سوندىقتان ازىق-تۇلىكتىڭ ەڭ ءتاۋىرى مەن بۇدان مولىراق قورىنىڭ قاجەتى جوق، دەدى. بارلىعى ونىمەن قۇشاقتاسىپ قوشتاسا باستادى، بۇل دا كوزىنە جاس الىپ ءبارىن شەتىنەن قۇشاقتاپ شىقتى، ءسويتىپ اقىرى جولعا ءتۇستى، ال الگى جەرگە جينالعاندار ونىڭ ايتقان سوزىنە جانە ءور مىنەز دە وتە ورىندى شەشىمىنە كوپكە دەيىن تاڭىرقانىسۋمەن بولدى.
LءىY تاراۋ
مۇندا تەك وسى حيكاياعا عانا قاتىستى جايلار توڭىرەگىندە اڭگىمە بولادى.
دون كيحوتتىڭ الگىندە ءسوز بولعان جاعدايعا بايلانىستى ءوز ۆاسسالدارىنا تاستاعان شاقىرۋىن گەرسوگ پەن گەرسوگينيا اياقسىز قالدىرماۋ كەرەك دەپ شەشكەن-دى، الايدا اتالمىش جىگىت بۇل كەزدە دونيا رودريگەستى قايىن ەنەگە اينالدىرۋدان قاشىپ، فلاندريا جاقتا بوي تاسالاپ جۇرگەن، وسى سەبەپتى جوعارى مارتەبەلىلەر ونى ءوز مالايلارىنىڭ ءبىرى، توسيلوس ەسىمدى گاسكوندىقپەن اۋىستىرۋدى ۇيعارىپ، قانداي مىندەت اتقارۋعا ءتيىس ەكەنىن وعان الدىن-الا جاقسىلاپ ۇعىندىرىپ بەردى. ەكى كۇننەن سوڭ گەرسوگ دون كيحوتقا قارسىلاسى ءتورت كۇننەن كەيىن كەلەتىنىن، جەكپە-جەك وتەتىن ورىنعا ءداستۇرلى رىسارلىق جاراقپەن شىعاتىنىن، وعان قوسا، قىزدىڭ ءسوزى وتىرىك دەپ جاريالايتىنىن، ال ەگەر قىز ۇيلەنۋگە ۋادە بەردى دەگەندى ايتار بولسا، وندا مۇنى ءجاي وتىرىك دەپ ەمەس ادام سەنگىسىز وتىرىك دەپ پاش ەتەتىنىن ءمالىم قىلدى. بۇل حابارعا دون كيحوت ەسى شىعىپ قۋاندى، جەكپە-جەكتە ەرلىكتىڭ ەرەن ۇلگىسىن كورسەتۋگە وزىنە-وزى سەرت بەردى جانە جوعارى مارتەبەلىلەرگە قۇدىرەتتى بىلەگىنىڭ قۋاتى قانداي ەكەنىن بايقاتۋ مۇمكىندىگى تۋعانىن سيرەك كەزدەسەتىن ساتتىلىككە بالادى؛ سويتكەن سوڭ، شاتتىقتان ماسايراعان ول بۇل ءتورت كۇننىڭ قاشان وتەرىن كۇتتى، شىدامسىزدىق شىرقىن العانى سونشا، ءتورت كۇن وعان ءتورت ءجۇز عاسىرداي بوپ كورىندى.
الايدا ءبىز بۇل ءتورت كۇننىڭ وتۋىنە كەدەرگى كەلتىرمەي-اق قويايىق (باسقا دا نارسەلەرگە كەدەرگى كەلتىرىپ جاتقانىمىز شامالى عوي)، سويتەيىك تە سانچونىڭ سوڭىنان ەرەيىك، ال ول سۇر جورعاسىن تەپەڭدەتىپ قوجايىنىنا قاراي باعىت ۇستاعان، الەمدەگى كۇللى ارالعا باستىق بولعاننان، مىرزاسىمەن بىرگە ءجۇرۋ الدەقايدا ۇنامدى كورىنگەن، سوندىقتان جۇرەگىن ءبىر جەڭىل مۇڭ جايلاپ العان-دى. الايدا، تاياۋدا عانا ءوز قاراماعىندا بولعان ارالدان (ايتا كەتەرلىگى، ارالدى ما، قالانى ما، ەلدى مەكەندى مە الدە سەلونى ما، نەنى باسقارعانىن انىقتاۋعا اقىرى مۇرشا تاپپاعان) ونشا الىسقا جىراقتاپ ۇلگەرمەي-اق، ويدا جوق جەردەن جول بويىمەن وزىنە قاراي اساتاياق ۇستاعان التى قاڭعىباستىڭ كەلە جاتقانىن كورىپ قالدى: بۇلار ءان ايتىپ قايىر-ساداقا جينايتىن جات جەرلىكتەر ەدى؛ مۇنىمەن جاناسا بەرگەن بويدا الگىلەر قاز-قاتار تۇرا قالدى دا، قولما-قول داۋىسىن قاتايتىپ، ءوز تىلدەرىندە الدەبىر اۋەندى ازىناتا جونەلدى، سانچو بۇدان تۇك ەشتەڭە ۇققان جوق، تەك ولاردىڭ اپ-ايقىن ەتىپ ايتىپ تۇرعان ءبىر عانا ءسوزىن، ياعني قايىر-ساداقا دەگەن ءسوزدى عانا جەتە ءتۇسىندى، بۇل سانچونى بۇلار قايىر-ساداقا سۇراپ تۇر ەكەن دەگەن ويعا جەتەلەدى؛ سيد احمەتتىڭ ايتۋىنشا، سانچو تىم كوڭىلشەك ادام بولعاندىقتان، قورجىنىنداعى بار بايلىعىن: تابا ناننىڭ جارتىسى مەن سۇتسىرنەنىڭ جارتى دوڭگەلەگىن شىعارىپ، الگىلەرگە ۇستاتتى دا، وزىندە باسقا ەشتەڭە جوعىن ىم-يشارات ارقىلى ءتۇسىندىردى. ولار مۇنىڭ ساداقاسىن قۋانا-قۋانا قابىلداپ:
— گەلتە، گەلتە!44 — دەپ دابدىرلاستى.
— تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، سەندەرگە مەنەن نە كەرەك ءوزى، تۋىسقاندار، — دەدى سانچو.
سول كەز تاۋاپ ەتۋشىلەردىڭ ءبىرى سانچوعا قوينىنان ءاميان الىپ كورسەتتى، سوندا عانا مىناۋ ولاردىڭ وزىنەن اقشا سۇراپ تۇرعانىن ۇقتى؛ سول بويدا سانچو باس بارماعىن كەڭىردەگىنە قويىپ، باسقا ساۋساقتارىن تاربيتا جازىپ جىبەرىپ، وزىندە سوقىر تيىن دا جوق ەكەنىن ءبىلدىردى، سوسىن سۇر جورعاسىن تەبىنىپ، ارمەن قاراي اسا بەردى؛ ءسويتىپ، تاۋاپ ەتۋشىلەردىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان كەزىندە الگىندە وزىنە زەر سالا قاراپ قالعان بىرەۋى ونى شاپ بەرىپ قۇشاقتاي الدى دا، تازا يسپان تىلىندە بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— وۋ، جاساعان! بۇل سەنبىسىڭ-ەي شىنىمەن! اپىراي، اسا قىمباتتى دوسىم، اياۋلى كورشىم سانچو پانسانى قۇشاقتاپ تۇرمىن با مەن؟ تاپ سونىڭ ءوزى عوي بۇل، — ءتۇس كورۋدەن دە امانمىن، ءىشىپ العان دا ەشتەڭەم جوق.
قايداعى ءبىر جات جۇرتتىقتىڭ اتىن اتاپ، قۇشاقتاپ جاتقانى سانچونى تاڭ قالدىردى، الايدا ءلام دەپ ءتىل قاتپاعان كۇيى وعان قانشا قادالىپ قاراعانىمەن، اقىرى ونى تاني المادى؛ ال ءتاۋ ەتۋشى بولسا، مۇنىڭ اڭىرىپ قالعانىن كورىپ:
— اۋ، دوستىم سانچو پانسا، كورشىڭ ريكوتە-موريسكىنى، سەلوداعى دۇكەنشىنى، شىنىمەن تانىمادىڭ با؟ — دەدى.
بۇدان سوڭ سانچو وعان بۇرىنعىدان دا بايىپتىراق كوز جىبەرىپ، ەپتەپ-سەپتەپ ەسىنە ورالتىپ، اقىر اياعىندا الدىندا كىم تۇرعانىن ءتۇسىندى دە، ەسەگىنە ءمىنىپ وتىرعان كۇيى ونى موينىنان قۇشاقتاپ، بىلاي دەدى:
— الباستى قۇساپ الەم-جالەم كيىنىپ الىپسىڭ، سەنى شايتانىم تانىسىن با، ريكوتە؟ اۋ، سەنى مىناداي ءمۇتتايىمعا اينالدىرىپ جىبەرگەن كىم جانە يسپانياعا قايتىپ ورالۋعا ءداتىڭ قالاي جەتتى؟ ۇستاپ الۋى، ءبىلىپ قويۋى مۇمكىن عوي، ونداي جاعدايدا ساۋدام ءبىتتى دەي بەر.
— ەگەر ءوزىڭ ۇستاپ بەرمەسەڭ، سانچو، مىنا كيىمنەن مەنى ەشكىم تانىمايدى، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى تاۋاپ ەتۋشى. — قانە، اناۋ تۇرعان تەرەك توعايىنا قاراي بۇرىلايىق، باۋىرىم، سەرىكتەرىم سول جەردە وزەك جالعاپ، جان شاقىرماق، سەن دە بىزبەن بىرگە تاماق ءىش؛ بۇلار بەيبىت جاندار، ۇلى مارتەبەلى اعزامنىڭ جارلىعى بويىنشا سەلومىزدان كەتكەن سوڭ قانداي كەپكە تاپ بولعانىمدى سول جەردە وزىڭە تۇگىن قالدىرماي ايتىپ بەرەرمىن: بەيشارا قانداستارىما بۇل جارلىقتىڭ قانداي قاتەر توندىرگەنى جايىندا سەن، شاماسى، ەستىگەن دە شىعارسىڭ.
سانچو ريكوتەنىڭ شاقىرۋىن قابىل الدى، سوسىن اناۋ تاۋاپشى سەرىكتەرىمەن سويلەسكەن سوڭ، بۇل قاۋىم كۇرە جولدان قيعاشتاۋ باعىتقا اۋىتقىپ، تەرەك توعايىنا قاراي بەت تۇزەدى. وسى ارادا جات جۇرتتىقتار اساتاياقتارىن بىلاي تاستاپ، الدە پلاشش، الدە پەلەريندەرىن شەشىپ، ادەتتەگى كيىمدەرىمەن عانا قالدى؛ موسقال تارتقان ريكوتەدەن باسقالارىنىڭ ءبارى ءالى جاساڭ جانە ايتارلىقتاي سىمباتتى ادام بولاتىن. ءبارىنىڭ دە ارقالاعان دورباسى بار-دى، ءبارى دە شەتىنەن تىرسيىپ تۇرعان-دى، شاماسى، ازىق-تۇلىككە لىق تولى سەكىلدى، نەگىزىنەن، ءيىسى ەكى ميل جەردەن تاناۋ قىتىقتايتىن نە قيلى ءدامدى تاعام ءتارىزدى. تاۋاپ ەتۋشىلەر جەرگە قيسايا كەتتى دە، داستارقان مىندەتىن اتقارعان جايقالعان كوك شوپكە نان، تۇز، پىشاق، جاڭعاق، سۇتسىرنە تىلىمدەرى مەن مۇجىلگەن سۇيەكتەردى جايىپ تاستادى؛ سۇيەكتەردەن ءمۇجيتىن بىردەڭە تابۋ مۇمكىن ەمەس-تى، ءبىراق كەمىگىن سورۋعا قاي-قايسىسى دا ىقتيارلى ەدى. بۇعان قوسا ولار قارالتىم ءتۇستى ءبىر ءدامدى شىعاردى، كاۆيال دەپ اتالاتىن، بالىق جۇمىرتقالارىنان دايىندالاتىن بۇل تاعامنىڭ اششىلىعى سونداي، سوڭىنان بىردەڭە ءىشىپ جىبەرمەسەڭ بولمايتىن. سونداي-اق، مۇندا زايتۇننەن دە كەندەلىك جوق-تى، ءارى كەپكەن، ءارى دامدەۋىش تە قوسىلماعان بۇل جەمىس، سونىسىنا قاراماستان، وتە ءدامدى ەدى ءارى كوزدى اربايتىن. الايدا وسىناۋ توي-تومالاق تانابىنداعى ەڭ ادەمى وسىمدىكتەر — ءار دوربادان شىققان شاراپ تولى التى قۇتى بولدى؛ ءتىپتى موريسكىدەن نەمىسكە اينالعان مەيىربان ريكوتە دە ءوز قۇتىسىن شىعاردى، كولەمى جاعىنان ول دا قالعان بەسەۋىمەن بىردەي-تۇعىن.
ولار تاماق ىشۋدەن زور ءلاززات تاۋىپ، استىڭ ءدامىن تامسانا تاتىپ، اسىقپاي شايناپ جەپ وتىردى؛ ءار تاعامنان پىشاق ۇشىمەن قۇيتتاي عانا بولەگىن ءىلىپ الاتىن دا، كەلەسى ساتتە ءبارى قولدارى مەن قۇتىلارىن جوعارى كوتەرە قوياتىن؛ قۇتىنىڭ اۋزىنان تاماق ءجىبىتىپ جاتىپ، بەينە ءبىر نىساناعا العانداي اسپانعا قاس قاقپاي قاراپ قالاتىن، سوسىن، قۇتىداعى سۇيىقتىق اسقازانعا قوتارىلىپ جاتقان شاقتا، جانى راقات تاپقاندىقتىڭ بەلگىسى رەتىندە باستارىن ۇزاق ۋاقىت ولاي دا بۇلاي شايقاۋمەن بولاتىن. سانچو وسىنىڭ بارىنە زەر سالا قاراپ وتىردى جانە بۇعان استە نالىعان جوق؛ كەرىسىنشە، وزىنە جاقسى ءمالىم: “ريمدە تۇراتىن بولساڭ — باسقالاردان قالىسپاۋ مۇراتىڭ بولسىن” دەيتىن ماقالدى مالدانىپ، ريكوتەدەن قۇتىسىن سۇراپ الدى دا، الگىلەردىڭ ۇلگىسىمەن اسپاندى ايىزىن قاندىرا نىساناعا الدى.
قۇتىلار ءوزىن ءتورت مارتە كوتەرۋگە كەڭشىلىك جاسادى، ءبىراق بەسىنشى رەتتىڭ قيسىنى كەلمەدى، سەبەبى ونداعى نارسە سوڭعى تامشىسىنا دەيىن سىزدىقتاتىلىپ، قۇتىلار قۋرايدان بەتەر قۇرعاپ قالعان-دى، بۇل مىرعامعا باتىپ وتىرعانداردىڭ كوڭىلىن ورتايتىڭقىراپ تاستادى. داستارقانداستارى كەزەكپەن-كەزەك دەمىل-دەمىل سانچونىڭ قولىن قىسىپ: “شپان مەن نەمەس — ەكەۋى فىردەي: چاقسى چولداس”، دەيتىن، ال سانچو: “چاقسى چولداس، ءولدا-پىلدا!” دەپ جاۋاپ قاتاتىن جانە جارىم ساعات بويى قارقىلداپ كەپ كۇلەتىن، گۋبەرناتور بوپ جۇرگەندە باستان كەشكەندەرى بۇل كەزدە تارس ەسىنەن شىعىپ كەتەتىن، ويتكەنى ادام اس-سۋ ىشۋگە دەن قويعان مەزگىل اياسىندا مازاسىن الاتىن جايلار جىراقتاپ قالادى. شاراپتىڭ ءتامام بولۋى جات جۇرتتىقتاردى جاپپاي ماۋجىراتا باستادى دا، ولار الگىندە وزدەرى توي تويلاعان ۇستەلدەرى مەن داستارقاندارىنا كوسىلىپ جاتا كەتتى؛ تاماقتى جۇرتتان كوبىرەك، ال شاراپتى ازىراق ىشكەندىكتەن ريكوتە مەن سانچو ۇيقتاعان جوق؛ ريكوتە سانچونى وڭاشاعا شاقىردى، ءسويتىپ جات جۇرتتىقتاردى ءتاتتى ۇيقىنىڭ قۇشاعىندا قالدىرعان ولار شامشات اعاشىنىڭ كولەڭكەسىنە بارىپ جايعاستى، سول ارادا ريكوتە اڭگىمەسىنە ماۆرشا بىردە-بىر ءسوز ارالاستىرماي، تازا كاستيلدىك تىلدە ءوز تاعدىر-تالايى جايىندا مىنا تومەندەگى جايدى ءمالىم قىلدى:
— ۇلى مارتەبەلى اعزام شىعارعان جانە جۇرتقا جاريالاۋعا ءامىر ەتكەن، بىزگە قارسى باعىتتالعان سول ءبىر جارلىقتىڭ قانداستارىمنىڭ قالاي زارە-قۇتىن الىپ، ۇرەيىن ۇشىرعانى ساعان جاقسى ءمالىم عوي، كورشىم ءارى دوسىم سانچو پانسا، — قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، ءوز باسىم قاتتى قورىقتىم: كورولدىڭ يسپانيادان قارامىزدى باتىرۋعا بەلگىلەگەن مەرزىمى ءالى اياقتالماي جاتىپ-اق، ءوزىم دە، بالالارىم دا اۋىر جازاعا تارتىلعانداي جايدى باستان كەشتىك. مەن بىلاي دەپ شەشتىم جانە سونىم دۇرىس تا بولدى عوي دەيمىن (بەلگىلى ءبىر ۋاقىت وتكەن سوڭ تۇرعان ۇيىنەن ءوزىن قۋىپ شىعاتىنىن بىلەتىن، سوندىقتان الدىن-الا جاڭا باسپانا ىزدەي باستايتىن ادامنىڭ ءبارى وسىنداي شەشىمگە كەلەرى كامىل): ءۇي-ىشىمدى سەلودا قالدىرىپ، سوقا باسىم كەتەيىن، باسقالار سياقتى جانتالاسپاي، ۇيەلمەنىمدى بابىمەن كوشىرىپ الۋعا بولاتىن قولايلى ورىن تابايىن دەپ ۇيعاردىم — ويتكەنى، كورولدىڭ بۇل جارلىعى، كەيبىرەۋلەر سەندىرىپ باققانداي، انشەيىن قوقان-لوقى ەمەس، بەلگىلەنگەن مەرزىمنەن كەيىن كۇشىنە ەنەتىن قاتال زاڭ ەكەنىن جاقسى تۇسىنگەم جانە مۇنى اقساقالدارىمىز دا تۇسىنگەن ەدى. كورولدىڭ جارلىعىنا سەنبەيتىن امالىم دا جوق-تى، ويتكەنى قانداستارىمنىڭ قانداي پارىقسىز دا پاسىق قيالدىڭ جەتەگىندە جۇرگەنىن بىلەتىنمىن جانە مۇنىڭ زىمياندىعى سونشا، وسىناۋ كەمەڭگەر شەشىمىن كورولدىڭ ۋاقىتىلى ىسكە اسىرىپ ۇلگەرگەنىن تەك قۇدايدىڭ وڭ كوزبەن قاراعاندىعىمەن عانا تۇسىندىرۋگە بولار، — البەتتە، بۇلاي دەگەندە مەن بۇل قاسكويلىك قارەكەتكە ءبارىمىزدىڭ قاتىسىمىز بار دەگەندى ايتقالى وتىرعان جوقپىن، ارامىزدا اينىمايتىن، شىنايى حريستياندار دا بار-تىن، ءبىراق ولار ازشىلىق ەدى جانە ولار دىنسىزدەرگە قارسى تۇرا المايتىن؛ قايتكەن كۇندە دە، ءبارىبىر، جىلاندى قوينىڭا الىپ جاتۋدان، شاڭىراعىڭدا قاس دۇشپانىڭ بولعاننان قاتەرلى ەشتەڭە جوق. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، مۇنداي قۋعىنعا ابدەن لايىقتى ەدىك، الايدا سىرت كوزگە بۇل مەيلىنشە جۇمساق تا جەڭىل جازا سەكىلدى كورىنگەنىمەن، ءبىز ءۇشىن بۇدان اسقان قاسىرەت جوقتاي بولدى. تاعدىر ءبىزدى قاي قيانعا اپارىپ تاستاماسىن مەيلى، يسپانيانى ەسكە الىپ ەڭىرەيمىز دە جۇرەمىز: وسىندا تۋىپ-وستىك قوي، وتانىمىز دا وسى عوي ءبىزدىڭ، مىناداي باقىتسىزدىققا تاپ كەلگەن بىزدەرگە ەشبىر ەلدە لايىقتى قامقورلىق جاسالمايدى، اسىرەسە بىزگە بەربەريادا دا، افريكانىڭ وڭگە وڭىرلەرىندە دە كوپ قىسپاق پەن ءجابىر كورسەتىلەدى، ال ءبىز بولساق، باسقا-باسقا، ءبىراق سول جاقتا ءوزىمىزدى شىنىمەن-اق قۇرمەتپەن قارسى الىپ، باۋىرعا باساتىن شىعار دەپ ويلاعانبىز. قولدا باردىڭ ءقادىرى جوق دەگەن عوي، ءقازىر ەندى ايرىلىپ قالعان سوڭ جىلاپ ءجۇرمىز، ءبارىمىزدىڭ دە دەرلىك يسپانياعا قايتىپ ورالعىمىز كەلەدى؛ يسپانيانى سۇيەتىندىگىمىز سونشا، ءوزىم سەكىلدى يسپان ءتىلىن بىلەتىندەردىڭ، — ال وندايلار وتە كوپ، — باسىم كوپشىلىگى ايەلدەرى مەن بالالارىن تاعدىردىڭ تالكەگىنە تاستاپ، وسىندا قايتىپ ورالىپ جاتىر. “تۋعان جەردىڭ تورعايى دا سۇيكىمدى” دەگەن ءسوزدىڭ بەكەر ايتىلماعانىن ەندى ءوز باسىمنان جاقسى بىلەم. ءسويتىپ، سەلومىزدى تارك ەتىپ، ءويتىپ-بۇيتىپ فرانسياعا جەتتىم، وندا ءبىزدى قوناقجايلىقپەن قارسى العانىمەن، باسقا ايماقتاردى دا كورسەم دەگەن تىلەك پايدا بولدى. اۋەلى يتالياعا باردىم، سوسىن گەرمانيادان ءبىر شىقتىم، مىنە وسى جەردە ماعان ەركىندەۋ تۇرمىس كەشۋگە بولاتىنداي كورىندى، ويتكەنى ونداعى جەرگىلىكتى تۇرعىندار اناۋ-مىناۋ ۇساق-تۇيەككە كوڭىل اۋدارمايدى: كىم قالاي تۇرعىسى كەلسە، سولاي تۇرادى، ويتكەنى ەلدىڭ قاي وڭىرىندە بولسىن دەرلىك قاي ءدىندى ۇستانام دەسەڭ دە ءوز ەركىڭ. مەن اۋگسبۋرگ ماڭايىنداعى ءبىر شاعىن ەلدى مەكەننەن ءۇي جالدادىم، سوسىن مىنا تاۋاپشىلارعا قوسىلدىم؛ بۇلار جىل سايىن يسپانياداعى كيەلى ورىندارعا تاعزىم ەتۋگە توپ-توبىمەن اتتانىپ جاتادى، ونىڭ سەبەبى، يسپانيا — بۇلار ءۇشىن ەكىنشى امەريكا، وڭاي ولجاعا كەنەلۋدىڭ، بەلگىلى مولشەردە تابىس تابۋدىڭ قاينار كوزى. بۇلار ادەتتە ەلدى و شەتىنەن بۇ شەتىنە دەيىن ارالاپ وتەدى جانە قانداي قونىس-مەكەننەن بولسىن قارىن تويدىرماي، قۇرىعاندا ءبىر رەالدان كەم اقشا تاپپاي كەتپەيدى، سوندىقتان ساياحاتتارىنىڭ سوڭىندا ولاردا ءجۇز ەسكۋدودان استام تازا پايدا جيناقتالادى، بۇل اقشانى ولار سوڭىنان التىنعا ايىرباستاپ الادى دا، التىندى اساتاياقتارىنىڭ ىشىنە جاسىرادى ءجا بولماسا پەلەريناسىنىڭ استارىنا تىگىپ تاستايدى، نەمەسە باسقاداي ءبىر قۋلىق ىستەيدى، ايتەۋىر بەكەتتەر مەن كەدەندەر باقىلاۋىنا قاراماستان شەكارادان الىپ وتەدى. ال، ەندى ءوزىم ءقازىر، سانچو، كەتەردە جەرگە كومىپ كەتكەن كومبەمدى قازىپ الماقپىن، ونى سەلونىڭ سىرتىنا كومگەم — سوندىقتان وندا بارعاننان ماعان كەلىپ-كەتەر قاتەر جوق؛ ودان كەيىن ۆالەنسيادان ايەلىم مەن بالالارىما حات جازىپ جىبەرەم، ءساتى ءتۇسىپ جاتسا، بالكىم، ءوزىم بارىپ الىپ كەلەرمىن (ولاردىڭ الجيردە ەكەنىن بىلەم)، سوسىن ولاردى اۋەلى ءبىر فرانسۋز ايلاعىنا جەتكىزۋگە تىرىسام، ودان ءارى گەرمانياعا بارادى، سودان سوڭ قۇدايدىڭ باسقا سالعانىن كورەمىز عوي، — بۇلاي ۇيعارعان سەبەبىم، سانچو، قىزىم ريكوتا مەن زايىبىم فرانسيسكا ريكوتە — ەكەۋى دە حريستيان جانە كاتوليك، ال ءوزىم كاتوليك بولماسام دا، بويىمدا ماۆرلىق قاسيەتتەن گورى حريستياندىق قاسيەت باسىمىراق، وسى سەبەپتى قۇدايدان اقىل-پاراساتىمدى اۋاندىقتان ارىلتىپ، وزىنە قالاي قىزمەت ەتۋدى ۇيرەتۋىن كۇندە جالبارىنىپ سۇرايمىن. مەنى قايران قالدىراتىن ءبىر جاي: ايەلىم مەن قىزىمنىڭ وزدەرى حريستيانشا تۇرمىس كەشە الاتىن فرانسياعا بارماي، نەگە بەربەرياعا بارعاندى حوش كورگەنى بولىپ تۇر.
سانچو بۇعان مىناداي جاۋاپ قايتاردى:
— اڭگىمە باسقادا، ريكوتە: وندا بارۋ ولاردىڭ ەركىندە بولعان جوق قوي، ولاردى قايناعاڭ حۋان توپەيو الىپ كەتتى ەمەس پە، ول — وتە اقىلدى ماۆر، شاماسى، وڭدى جەرگە ورنالاستىرعان شىعار. ساعان تاعى ءبىر ايتپاعىم: مەنىڭشە، كومبەڭدى ىزدەپ بوسقا اۋرە بولاتىن سەكىلدىسىڭ، سەبەبى كەدەندىك تەكسەرۋ كەزىندە قايناعاڭ مەن ايەلىڭنەن قىرۋار ءىنجۋ مەن التىن تەڭگە تاركىلەندى دەگەن قاۋەسەت تاراعان ەدى سەلومىزدا.
— بۇل ابدەن مۇمكىن نارسە، — دەدى ريكوتە. — الايدا، سانچو، كومبەنى تۋىستارىم قوزعاماعانىنا سەنىمىم كامىل، ويتكەنى ءبىر پالەگە ۇشىراپ جۇرمەسىن دەپ قاي جەرگە كومگەنىمدى ولارعا ايتپاعام، ال سەن، سانچو، مەنىمەن بىرگە بارىپ، سونى قازىپ الىپ، تىعىپ تاستاۋعا كومەكتەسسەڭ، ساعان ەكى ءجۇز ەسكۋدو بەرەر ەم، — بۇل سەنىڭ ءبىراز مۇقتاجىڭدى وتەر ەدى، اقشاعا دىلگەر بوپ جۇرگەنىڭ ماعان جاقسى ءمالىم عوي.
— ساعان كومەكتەسەر دە ەدىم، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — ءبىراق مەن پايداكۇنەم ەمەسپىن، ونداي بولسام بۇگىن تاڭەرتەڭ ءبىر ۇلكەن لاۋازىمنان باس تارتار ما ەدىم، — ەگەر سول قىزمەتتە قالا بەرسەم، ءۇيىمنىڭ قابىرعالارى التىننان بولار ەدى، ال ءوزىم جارتى جىلدان كەيىن كۇمىس ىدىستان اس ىشەر ەم. ونىڭ ۇستىنە، ۇلى مارتەبەلى اعزامنىڭ جاۋلارىنا كومەكتەسۋ — بۇل، مەنىڭ تۇسىنىگىمدە، ساتقىندىق بوپ تابىلادى، سوندىقتان ماعان ەكى ءجۇز ەسكۋدو ەمەس، تاپ ءقازىر قولىما ءتىپتى ءتورت ءجۇز ەسكۋدو ۇستاتقان كۇنىڭنىڭ وزىندە دە، ءبارىبىر، سەنىمەن بىرگە بارماس ەم.
— سوندا قانداي قىزمەتتەن باس تارتتىڭ، سانچو؟ — دەپ سۇرادى ريكوتە.
— ارالداعى گۋبەرناتورلىقتان باس تارتتىم، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — جانە ارال بولعاندا قانداي، وندايدى، ءادىلىن ايتقاندا، قولىڭا شىراق الىپ ىزدەسەڭ دە تاپپايسىڭ.
— ول ءوزى قاي جەردەگى ارال؟ — دەپ ىنتىقتى ريكوتە.
— قاي جەردە دەيمىسىڭ؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى سانچو. — وسى ارادان ەكى ميلدەي عانا جەردە، باراتاريا ارالى دەپ اتالادى.
— ءجا، قويساڭشى، سانچو، — دەپ سەنبەستىك ءبىلدىردى ريكوتە، — ارال دەگەن تەڭىزدىڭ ورتاسىندا ورنالاسادى، قۇرلىقتا ەشقانداي ارال بولمايدى.
— بولمايتىنى قالاي؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ايتىپ تۇرمىن عوي ساعان، دوستىم ريكوتە، بۇگىن تاڭەرتەڭ عانا سول جەردەن شىقتىم، ال كۇنى كەشەگە دەيىن مەن ونى، ۇستا بالعاسىن قالاي سوققىسى كەلسە سولاي، ءوز قالاۋىمشا باسقارىپ تۇردىم، سوعان قاراماستان ونى تاستاپ كەتتىم، سەبەبى گۋبەرناتور قىزمەتى ماعان اسا قاتەرلى كورىندى.
— گۋبەرناتورلىقتان قانشا تابىس تاپتىڭ؟ — دەپ سۇرادى ريكوتە.
— تاپقان تابىسىم مىناداي، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو: — ءوزىمنىڭ تەك وتاردى عانا باسقارا الاتىنىمدى ۇقتىم، سوسىن گۋبەرناتورلىقتان جينايتىن داۋلەتىڭ ءۇشىن تىنىشتىعىڭ مەن ۇيقىڭدى قۇربان ەتۋىڭ كەرەك ەكەنىڭە كوزىم جەتتى، تەك ۇيقىدان عانا ەمەس، وعان قوسا ادام اس-سۋدان دا ايرىلادى ەكەن، سەبەبى ارال گۋبەرناتورلارى، اسىرەسە جانىندا دەنساۋلىعىن قاداعالايتىن ەمشىلەرى بارى، تاماقتى وتە از ىشەدى.
— تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن، سانچو، — دەپ ريكوتە اعىنان جارىلدى، — مەنىڭشە، سەن قايداعى جوقتى قيىستىرىپ وتىرعان سەكىلدىسىڭ: ساعان ارالدى كىم باسقارتسىن! بۇعان لايىقتى باسقا ادام بۇل دۇنيەدە جوق پا سونشا؟ نە شاتىپ وتىرسىڭ ءوزىڭ، سانچو! ودان دا، قايتالاپ ايتام، مەنىمەن بىرگە بارىپ، كومبەنى اشۋعا كومەكتەسۋ جايىن ويلان، ول شىن مانىندەگى كومبە، وندا كوپ نارسەنى تىقتىم، تاعى ءبىر مارتە قايتالايمىن: قامسىز-مۇڭسىز تىرلىك كەشۋىڭە جەتەرلىكتەي اقشا بەرەم.
— مەن ساعان ايتتىم عوي، ريكوتە، اقشاڭ قاجەت ەمەس ماعان، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — ءوزىڭدى ۇستاپ بەرمەيتىنىمە راقمەت ايت، ال ەندى كوپ ءسوزدى قويايىق — سەن ءوز جولىڭمەن جۇرە بەر، مەن ءوز جولىممەن كەتەيىن: كەيدە ادام ادال اقشاسىنان دا ايرىلادى، ال ارام اقشادان قاشان دا قاناتى قايرىلادى — بۇل ماعان جاقسى ءمالىم جاعداي.
— ءجا، ەندەشە، ءوزىڭ ءبىل، سانچو، — دەدى ريكوتە. — ەندى سەن ماعان مىنانى ايتشى: ايەلىم، قىزىم مەن قايناعام كەتكەندە ۇيىڭدە بولىپ پا ەڭ؟
— بولدىم، ارينە، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — جاسىرماي-اق ايتايىن ساعان، سەلومىزدا قانشا ادام بولسا، سونشاسىنىڭ ءبارى قىزىڭدى كورىپ قالماق بوپ كوشەگە جۇگىرىپ شىقتى — ول ءوزى سونداي سۇيكىمدى عوي، جۇرتتىڭ ءبارى مۇنداي سۇلۋ جەر بەتىندە جوق دەسىپ جاتتى. ال، قىزىڭ ەڭىرەي جىلاپ، قۇربىلارىن، دوس قىزدارىن جانە وزىمەن قوشتاسۋعا كەلگەندەردىڭ ءبارىن قۇشاعىنا الدى، ولاردان قۇداي مەن اسپان پاتشايىمىنان وزىنە جاقسىلىق جاساۋىن سۇراپ قۇلشىلىق ەتۋدى ءوتىندى، ال، مۇنىڭ اسا ءبىر ايانىشتى شىققانى سونشا، ءتىپتى مەنىڭ ءوزىم دە جىلاپ جىبەردىم، ال مەنىڭ ونشا جىلاۋىق ەمەس ەكەنىم بەلگىلى جانە، وتىرىك ايتسام وڭباي كەتەيىن، ونى ءبىر جەرگە جاسىرىپ تاستاۋعا نەمەسە جولدا ۇرلاپ اكەتۋگە تالاي ادام قۇشتارلىق بىلدىرگەن-دى، ءبىراق كورول جارلىعىنان قورقىپ تيىلىپ قالدى. الايدا، جۇرتتىڭ بارىنەن دە دون پەدرو گرەگورو قاتتىراق قايعىردى، — ونى بىلەسىڭ: جاس جىگىت، باي مۇراگەر، — اركىمدەردىڭ ايتۋىنشا، سەنىڭ قىزىڭا عاشىق كورىنەدى، قىزىڭ قوشتاسقان كۇننەن باستاپ ول دا سەلومىزدان توبە كورسەتكەن جوق، بىزدىڭشە، قىزدى ۇرلاپ اكەتپەك ويمەن سوڭىنان كەتكەن سەكىلدى، الايدا ازىرشە ولار جايىندا ەشقانداي سىبىس ەستىلمەيدى.
— ءبىر جاماندىق بولارىن باياعىدا-اق سەزگەم، — دەپ شىنىن ايتتى ريكوتە، — بۇل دۆورياننىڭ قىزىما ەس-تۇسسىز عاشىق ەكەنىن بىلگەم، ءبىراق ريكوتانىڭ تاربيەلى، ءتارتىپتى ەكەنىنە كامىل سەنگەندىكتەن الگىنىڭ ماحابباتىنا ەشقانداي ءمان بەرمەگەم: سەن، شاماسى، ەستىگەن دە شىعارسىڭ، سانچو، ماۆر قىزى ناعىز حريستياندارعا سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وتە سيرەك بىلدىرەدى، دالىرەك ايتار بولسام، ەشقاشان بىلدىرمەيدى، ال مەنىڭ قىزىمنىڭ ەسىل-دەرتى ماحاببات ەمەس، قۇداي جولى، سوندىقتان، مەنىڭ ويىمشا، جاڭاعى باي مۇراگەردىڭ دامەسىنە كوڭىل اۋدارمايتىن شىعار.
— ىلايىم سولاي بولسىن، — دەدى سانچو، — ايتپەسە ەكەۋىنىڭ دە قىرسىققا ۇشىرارى انىق. ال، ەندى دوستىم ريكوتە، ماعان رۇقسات بەر: قوجايىنىم دون كيحوتقا كۇن جارىعىندا جەتىپ العىم كەلىپ تۇر.
— جولىڭ بولسىن، سانچو باۋىرىم، سەرىكتەرىم قىبىرلاپ قوزعالا باستادى، ءبىزدىڭ دە جولعا شىعار ۋاقىتىمىز بوپ قالدى.
سول ارادا ەكەۋى قۇشاقتاستى، سانچو سۇر جورعاسىنا وتىردى، ريكوتە اساتاياعىنا سۇيەندى، ءسويتىپ ولار قوش ايتىستى.
LY تاراۋ
سانچونىڭ جولدا قانداي كەپكە تاپ بولعانى جايىندا، سونداي-اق باسقا دا قىزعىلىقتى نارسەلەر جونىندە.
جەرلەسى ريكوتەمەن كەزدەسۋىنىڭ سالدارىنان سانچو جولدا كىدىرىڭكىرەپ قالدى دا، گەرسوگتىڭ قامال-سارايىنا سول كۇنى جەتىپ ۇلگەرە المادى: وعان جارتى ميلدەي قالعاندا كەش ءتۇسىپ، كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىلىق ورنادى؛ مەزگىل جاز ايى بولعاندىقتان بۇعان ول اسا قىنجىلا قويعان جوق، ءسويتىپ تاڭ اتقانشا كۇتە تۇرماق بوپ جولدان شىقتى، الايدا باسىنان سورى ارىلماعان بەيباق بولعاندىعىنان شىعار، قونالقالىق ورىن ىزدەپ كەلە جاتقان شاعىندا سۇر جورعاسى ەكەۋى الدەبىر ەجەلگى قالانىڭ قيراعان جۇرتىنداعى تەرەڭ دە تاس قاراڭعى جەر استى قۋىسىنا توپ ەتىپ ءتۇستى دە كەتتى؛ ەندى ءدال توزاقتىڭ وزىنە جەتكەنشە ۇشاتىن شىعارمىن دەپ ويلاپ قالعان سانچو قۇلاپ بارا جاتقان كەزىندە قۇدايعا قۇلدىق ۇرىپ جالبارىنا باستادى. الايدا ولاي بولماي شىقتى، ويتكەنى جەر بەتىنەن ءۇش ساجىننان ءسال عانا استام تەرەڭدىكتە ەسەگىنىڭ تۇياعى قاتقىلعا تىرەلدى، سانچو بولسا، سول ەردە وتىرعان قالپىندا قالعان، مەرتىكپەك تۇگىل جاراقاتتانعان دا جوق. تىنىسىن ىشكە تارتىپ العان ول، مايىپ بولمادىم با ەكەن، ءبىر جەرىم جىرىلمادى ما ەكەن دەپ دەنەسىن ۇستاپ كورە باستادى، اقىرى دانەڭەسى كەتپەگەنىنە كوزى جەتكەن سوڭ مەيىرىم-قايىرىمى ءۇشىن جاراتقانعا ۇزاق ۋاقىت العىس جاۋدىردى: ويتكەنى مىلجا-مىلجاسى شىعاتىنىنا ەش كۇمانى بولماعان-دى. ودان سوڭ باسقا بىرەۋدىڭ كومەگىنسىز بۇل ارادان شىعىپ كەتۋدىڭ رەتى بار ما، جوق پا، سونى بىلمەككە قۋىستىڭ قابىرعالارىن قولىمەن سيپالاپ كوردى؛ الايدا قابىرعالار بۇدىر-تياناعى جوق تەگىس بوپ شىقتى، بۇعان سانچو قاتتى قاپالاندى، اسىرەسە ەسەگىنىڭ اقىرىن دا ايانىشتى ىڭقىلىن ەستىگەندە جانى تىپتەن جابىرقاپ كەتتى، ال ول بەيشارا تەكتەن-تەك، اۋلەكى ادەتى بويىنشا ىڭقىلداماعان، قۇلاعان كەزدە شىنىمەن-اق الدەبىر جەرىن اۋىرتىپ العان.
— اھ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سول ارادا سانچو پانسا. — شاتاعى شاش ەتەكتەن مىنا جالعاندا عۇمىر كەشەتىندەر ادىم اتتاعان سايىن قانشاما توسىن وقيعاعا تاپ بولادى دەسەڭشى! اپىراي، كۇنى كەشە عانا ارال گۋبەرناتورى قىزمەتىن اتقارىپ، مالايلارى مەن ۆاسسالدارىن ءبىر شىبىقپەن ايداپ وتىرعان ادام بۇگىن قايداعى ءبىر شۇڭقىرعا كومىلىپ قالادى جانە ونى بۇدان قۇتقاراتىن جان تابىلمايدى، كومەككە كەلەتىن مالاي دا، ۆاسسال دا بولمايدى دەگەن كىمنىڭ ويىنا كەلەر؟ شاماسى، ەسەگىم دە، ءوزىم دە وسى جەردە اشتان قاتاتىن شىعارمىز، ەگەر تەك وعان دەيىن: ول — مەرتىككەننەن، ءوزىم — مويىعاننان ءولىپ كەتىپ جۇرمەسەك. ارينە، قوجايىنىم لامانچالىق دون كيحوتقا جولىققانداي ساتتىلىكتىڭ ماعان بۇيىرماسى كامىل: اناۋ الگى جادىلانعان مونتەسينوستىڭ ۇڭگىرىنە تۇسكەن كەزدە وعان ءوز ۇيىندەگىدەن بەتەر قۇرمەت كورسەتىلدى ەمەس پە، — ونى جايۋلى داستارقان، جايلى توسەك كۇتىپ تۇردى دەۋگە بولادى. سول ۇڭگىردە وعان كوزدى ارباپ، كوڭىل توعايتاتىن كورىنىستەر ايان بەردى، ال مىنا جەردەن مەن، ءسىرا، تەك باقالار مەن جىلانداردى عانا كورەتىن شىعارمىن. تاسماڭداي بىرەۋمىن عوي مەن، تۇككە تۇرعىسىز اۋرەشىلىگىمنىڭ جەتكىزگەن جەرى وسى! بۇل ارادان، — ەگەر تەك جاراتقان يەم بىرەۋلەردىڭ ءوزىمدى تاۋىپ الۋىنا جاردەم ەتسە، — مەيىربان سۇر جورعامنىڭ سۇيەگىمەن بىرگە مەنىڭ دە تەپ-تەگىس، ءاپپاق، مۇجىلگەن قۋ سۇيەگىمدى عانا الىپ شىعاتىن شىعار جانە وسىعان قاراپ جۇرت، بالكىم، ءبىزدىڭ كىم ەكەنىمىزدى باعامدايتىن بولار، قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، سانچو پانسا — ەسەگىنەن، ال ەسەك — سانچو پانسادان ەشقاشان قول ءۇزىپ، جىراق كەتپەگەنىن بىلەتىندەردىڭ سولاي باعامدارى انىق. تاعى قايتالايىن: ەسەگىمىز ەكەۋىمىز ناعىز قىرسىق ارىلماعان سورلىمىز عوي! ءسىرا، تاقسىرەتتى تاعدىر-تالايىمىز سونداي شىعار: تۋىپ-وسكەن جەرىمىزدە، جاقىن-جۋىقتارىمىز ورتاسىندا دۇنيە سالۋ جازباعان شىعار بىزگە، — ولاي دەيتىنىم، ەگەر ءوز وتانىمىزدا قايتپاس ساپارعا اتتانار بولساق، وندا بىزگە جاناشىرلىق بىلدىرەتىن، اقىرعى دەمىمىز ۇزىلگەن شاقتا كىرپىگىمىزدى جاباتىن جاندار قايتكەندە دە تابىلماي قالماس ەدى. ءاي، دوسىم-اي، جولداسىم-اي مەنىڭ! ادال قىزمەتىڭنىڭ وتەمىنە جاساعان جاقسىلىعىم وسى بولدى-اۋ! كەشىرە گور مەنى، ەگەر كەشىرە الساڭ جانە باسىمىزعا تاپ بولعان مىنا اقيرەتتەن قۇتقارۋىن سۇراپ جالبارىن تاعدىرعا: مۇنىڭ ءۇشىن باسىڭا لاۆردان گۇلتاج كيگىزۋگە ۋادە بەرەم، سوندا سەن لاۆردان گۇلتاج كيگەن اقىننان اۋماي قالاسىڭ جانە ساعان ەكى سىباعا س ۇلى بەرىپ تۇراتىن بولام.
سانچو پانسا وسىلاي نازالاندى، ال ەسەگى بولسا ونى ءتىل قاتپاستان ءۇنسىز عانا تىڭداپ تۇردى، — بەيشارا جانۋاردىڭ جاعدايى قانداي قيىن دا جان توزگىسىز ەكەنىن وسىدان-اق بايقاي بەرۋگە بولاتىن. بۇل ءتۇندى ولار اۋىر ىڭقىلمەن جانە زار يلەپ جىلاۋمەن وتكىزدى، ءسويتىپ اقىرى تاڭ دا اتىپ، كۇننىڭ كوز قارىقتىرعان جارىعىندا سانچو مىنا قۇدىقتان باسقا بىرەۋدىڭ كومەگىنسىز قۇتىلۋ دەگەننىڭ بوس قيال ەكەنىنە كوز جەتكىزدى، وسى سەبەپتى ول بىرەۋ-مىرەۋدىڭ قۇلاعىنا شالىنار دەگەن ويمەن قايتادان ىڭقىل مەن ايقايعا باستى، ءبىراق بۇل تىرلىگىنىڭ ەلسىز-سۋسىز ەن دالادا جاردەم سۇراپ جىلاعان جاننىڭ تىرلىگىنەن ايىرماسى از ەدى، ويتكەنى جاقىن ماڭايدا داۋىسىن ەستي قوياتىن ەشكىم جوق-تى، وسىنى سەزگەن سانچونىڭ قاپاستان قۇتىلۋدان كۇدەرى ءبىرجولا ءۇزىلدى. سۇر جورعا سول بۇرىنعىسىنشا جالپاسىنان جاتقان-دى — سانچو ونى ازەر كوتەرىپ تۇرعىزدى، سونىڭ وزىندە ەسەك اياعىن تالتىرەكتەي باسىپ شاق تۇردى؛ ودان سوڭ سانچو وزىمەن تەڭ دارەجەدە تەپەرىش كورىپ، شۇڭقىرعا قوسا قۇلاعان قورجىننان ءبىر كەسەك نان الىپ، ەسەككە ۇسىندى، ەسەك بۇل ۇسىنىستان باس تارتا قويعان جوق، ال سانچو بولسا، بەينە ءبىر اناۋ ءسوزىن تۇسىنەتىندەي-اق:
— نان بولسا، قايعىدا ءمان بولمايدى، — دەگەندى ايتتى.
ءدال وسى كەزدە ول قۋىستىڭ قابىرعاسىندا ءبىر ادام قىستىرىلىپ-قىمتىرىلىپ، باۋىرىمەن جورعالاپ وتە الاتىنداي تەسىك بارىن بايقاپ قالدى. سانچو پانسا سول قابىرعاعا جۇگىرىپ باردى دا، بارىنشا بۇكتەتىلىپ، تەسىكتىڭ ىشىنە ەنىڭكىرەپ، ونىڭ ءبىرشاما ۇزىن ەكەنىن جانە بارعان سايىن كەڭي بەرەتىنىن كوردى؛ ال مۇنىڭ ءبارىن ول الگى قۋىسقا توبەدەن سىزدىقتاي ءتۇسىپ تۇرعان كۇن ساۋلەسىنىڭ جارىعى ارقىلى اجىراتقان-دى. سونداي-اق، ول تەسىكتىڭ ارمەن ۇزاعان سايىن كەڭەيىپ، ەكىنشى ءبىر اجەپتاۋىر كەڭ ۇڭگىرگە بارىپ جالعاساتىنىن ءبىلدى؛ وسىنى كورگەننەن كەيىن ول ەسەگىنە قايتىپ ورالدى، سوسىن تەسىكتىڭ ەرنەۋىن تاسپەن سوققىلاپ كەڭەيتە باستادى، ءبىرازدان سوڭ كولەمىن ۇلعايتىپ، ەسەكتى الىپ وتۋگە بولاتىنداي دارەجەگە جەتكىزدى؛ سانچوعا كەرەگى دە وسى ەدى: ارعى جاعىندا شىعار اۋىزى بولار دەگەن دامەمەن ەسەكتى نوقتاسىنان جەتەلەپ، جەر استى جولىمەن ىلگەرى تارتتى. وعان كەيدە قاراكولەڭكە، كەيدە تاستاي قاراڭعى جەرمەن جۇرۋگە تۋرا كەلدى جانە ۇنەمى ۇرەيدەن جۇرەگى زۋىلداۋمەن بولدى.
“قۇدىرەتى كۇشتى جاساعان، كومەكتەسە گور! — دەدى ول وزىنە ءوزى ىشتەي. — مەن ءۇشىن بۇل ناعىز قاسىرەت، ال قوجايىنىم دون كيحوتقا بۇل، ءسىرا، اسا ءبىر قىزىقتى شىتىرمان وقيعا سەكىلدى كورىنەتىن شىعار. مىنا جەر استى قۋىستارى مەن ۇڭگىرلەردى ول، ءسوز جوق، گاليانانىڭ گۇل اتقان باعى جانە سالتاناتتى سارايى دەپ قابىلدار ەدى، مىنا تۇنەرىڭكى جىرا-جىقپىلداردىڭ ار جاعىنان، قارسى الدىنان، كەرەمەت اسەم كوك شالعىن شىعا كەلەدى دەپ ءۇمىت ەتەر ەدى، ال مەن بولسام، كەمباعال، اۋمەسەر ءارى سۋجۇرەك سورلى، ادىم اتتاعان سايىن اياعىمنىڭ استىنان كۇتپەگەن جەردەن مىنادان دا تەرەڭ جاڭا ءبىر قۇردىم پايدا بولا كەتىپ ءوزىمدى جۇتىپ قويا ما دەپ قالتىراپ كەلەم. الايدا، جالعىز كەلگەن جاماندىقتىڭ جاراسى جەڭىل عوي”.
وسى راۋىشتەس ءتۇرلى-قيلى ويلار جەتەگىندەگى سانچو، ءوز دولبارىنشا، جارتى ميلدەن استام جەر جۇرگەن سوڭ، اقىرى الدەنەندەي السىزدەۋ جارىقتى اجىراتتى: قاي جاقتان قۇيىلىپ تۇرعانى بەيمالىم بۇل جارىق سانچوعا انا دۇنيەگە اكەتىپ بارا جاتقانداي كورىنگەن بۇل جولدىڭ، شىن مانىندە، بوستانعا شىعار جول ەكەنىن جاريا ەتىپ تۇرعان-دى.
وسى ارادا سيد احمەت بەن-ينحالي ونى ءوز بەتىنشە قالدىرا تۇرادى دا، دون كيحوتتىڭ جايىنا ويىسادى، ال دون كيحوت بولسا، بۇل كەزدە دونيا رودريگەستىڭ وپاسىزدىق سالدارىنان جاماناتقا قالىپ، ماسقاراعا ۇشىراعان قىزىنىڭ ار-نامىسىن قورعاۋعا بەل بايلاپ، قىز ابىرويىن توككەن ناپسىقۇمارمەن جەكپە-جەكتى دەگبىرى قالماي قۋانا كۇتىپ جۇرگەن. ءسويتىپ، ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ قامال-سارايدان شىققان دون كيحوت جاقىن قالعان ايقاستىڭ الدىندا ازدى-كەم ماشىقتانىپ، جاتتىعىپ الۋ ءۇشىن روسينانتتى كوسىلتە شاپتىرىپ، دالىرەك ايتار بولساق، وقتىن-وقتىن تەكىرەك قاقتىرىپ كەلە جاتقان، ال روسينانتتىڭ تۇياعى ونى تۋرا جەر استى قۋىسىنىڭ قاسىنا الىپ كەلگەن: دون كيحوت بار كۇشىمەن تىزگىن تارتپاعاندا قۋىسقا قۇلاپ تۇسەرى دە كامىل ەدى؛ شۇڭقىرعا جاقىنداپ كەلگەن ول ات ۇستىندە وتىرعان كۇيى وعان شۇقشيا قاراپ قالدى، قۋىستى وسىلاي زەردەلەپ تۇرعان شاعىندا كەنەت تومەننەن قاتتى ايقاي ەستىلدى؛ بۇل ۇرگەلەكتەنىپ كەتتى، ءبىراق اقىر سوڭىندا الدەكىمنىڭ تەرەڭنەن بىلاي دەپ ايقايلاپ جاتقانىن ايقىن اجىراتتى:
— ءاي، سەندەر، جوعارىدا تۇرعاندار! اپىراي، ارالارىڭنان ايقايىمدى ەستيتىن حريستيان نەمەسە تىرىدەي جەرگە كومىلگەن كۇناكارعا، گۋبەرناتورلىعى جوق بەيشارا گۋبەرناتورعا اياۋشىلىق بىلدىرەتىن قايىرىمدى رىسار شىقپاس پا ەكەن؟
دون كيحوتقا بۇل سانچو پانسانىڭ داۋىسى سەكىلدى بوپ كورىندى: بۇل ونى ءارى تاڭداندىرىپ، ءارى ابدىراتىپ قويدى؛ سوسىن داۋىسىن بارىنشا قاتايتىپ:
— تومەندە تۇرعان كىم؟ كىم ول زار يلەپ جاتقان؟ — دەپ سۇرادى.
بۇعان مىناداي جاۋاپ ەستىلدى:
— كۇنالارى ءۇشىن جانە باقىتسىزدىعىنا قاراي باراتاريا ارالىنىڭ گۋبەرناتورى بوپ تاعايىندالعان، ال بۇرىن ايبىندى رىسار لامانچالىق دون كيحوتتىڭ اتقوسشىسى قىزمەتىن اتقارعان سانچو پانسا بولماي كىم بولسىن ول جانە ودان باسقا كىم زار يلەسىن؟
بۇل ءسوزدى ەستىگەن دون كيحوت اڭ-تاڭ بولىپ، سىلەيىپ تۇرىپ قالدى؛ سانچو پانسا ولگەن ەكەن، جانى مىنا جەر استى قۋىسىندا زارىعىپ جاتىر ەكەن دەپ ويلادى؛ وسى وي قاتتى تولقىتىپ جىبەرگەن ول بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— شىنايى حريستيان جالبارىنۋعا ىقتيارلى نارسەنىڭ ءبارىنىڭ اتىمەن جالبارىنام: سەن كىمسىڭ ءوزىڭ، سونى ايتشى ماعان؛ ەگەر سەن پەندەنىڭ تىنشۋ تاپپاعان جانى بولساڭ، وندا وزىڭە قانداي كومەك كەرەگىن ايت، مەن ءوزىم جەر بەتىندە تىرلىك كەشىپ جۇرگەن مىسكىندەردى قاناتىمنىڭ استىنا الىپ، قولعابىس كورسەتۋگە بورىشتى اداممىن، ەگەر وزدەرىنە وزدەرى قامقورلىق جاساۋعا قاۋقارسىز بولسا، انا دۇنيەگە اتتانعان مۇساپىرلەردى دە بالەدەن قۇتقارىپ، ولارعا جاردەم بەرۋ جايىن ءوز مىندەتىمە الا الام.
— ءسوز ساپتاۋىنا قاراپ قوجايىنىم لامانچالىق دون كيحوتتى تانىپ تۇرمىن جانە داۋىسى دا، ءسوز جوق، سونىڭ داۋىسى، — دەگەن جاۋاپ ەستىلدى جەر استىنان.
— ءيا، مەن تاپ سول دون كيحوتپىن، مەنىڭ پارىزىم — تىرىلەردى دە، ولىلەردى دە بالەدەن قۇتقارىپ، ولارعا بولىسۋ، — دەپ نىقتادى دون كيحوت. — سوندىقتان، سەن، ءوزىمدى دال عىپ قويعان پەندە، ماعان كىم ەكەنىڭدى ايت، ويتكەنى، ەگەر اتقوسشىم سانچو پانسا بولساڭ، جانە سەن ولگەن بولساڭ، جانە سەنى شايتاندار الىپ كەتپەسە، جانە سەن جاراتقاننىڭ جاردەمىمەن ماقشاردا جاتساڭ، وندا ءبىزدىڭ قاسيەتتى ريمدىك-كاتوليكتىك شىركەۋ انامىزدا مارقۇمدارعا باعىشتالعان، ءقازىر باستان كەشىپ جاتقان اقيرەتىڭنەن ازات ەتەتىن دۇعالار بار، ال مەن، ءوز تاراپىمنان، وسىعان سەپتىك جاساۋعا تىرىسىپ باعام جانە وسىنىڭ جولىندا بار دۇنيە-مۇلكىمدى سارپ ەتۋگە دايىنمىن. سونىمەن، ەندى ەسىمىڭدى اتا جانە كىم ەكەنىڭدى ايت.
— ءوللاھي-بىللاھي، — دەگەن جاۋاپ ەستىلدى جەر استىنان، — ەسىمىن اتاۋعا، تاقسىر سەنور لامانچالىق دون كيحوت، ءوزىڭىز راقىمشىلىق ەتەتىن، ومىرگە جاڭا كەلگەن جاننىڭ اتىمەن انت ەتەم، مەن اتقوسشىڭىز سانچو پانسا بولام جانە بۇكىل عۇمىرىمدا ءالى كۇنگە شەيىن ءبىر دە ءبىر رەت ءولىپ كورگەم جوق، — ءتۇرلى سەبەپتەر مەن جاعداياتتارعا بايلانىستى ماعان تەك گۋبەرناتورلىقتى عانا تاستاۋعا تۋرا كەلدى، — ول جايىندا ايتىپ جاتۋىم ءقازىر ورىنسىز، — سوسىن بۇگىن تۇندە سۇر جورعاممەن بىرگە مىنا قۋىسقا ءتۇسىپ كەتتىم، — ول دا مۇنى راستاپ بەرە الادى: ويتكەنى، مىنە، قاسىمدا تۇر.
ال، وسىعان ناناسىز با، نانبايسىز با: سانچونىڭ نە جايىندا ايتىپ تۇرعانىن تۇسىنگەندەي، ەسەك تە سول ءسات قولما-قول اقىرىپ جىبەردى، قاتتى اقىرعانى سونشا، جاڭعىرىعى ۇڭگىر ءىشىن كەۋلەپ كەتتى.
— بۇدان اسقان قانداي كۋا كەرەك! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — ونىڭ داۋىسىن، قۇددى ءبىر ءوز بالامنىڭ داۋىسىنداي جاقسى تانيمىن عوي، سونداي-اق، سەنىڭ دە داۋىسىڭ، سۇيكىمدى سانچو، ماعان تانىس. سەن تۇرا تۇر، ءقازىر گەرسوگتىڭ قامال-سارايىنا بارايىن، — بۇل جەردەن ول ونشا قاشىق ەمەس، — ادام اكەلەيىن: ولار سەنى مىنا قۋىستان شىعارىپ الادى؛ مۇندا سەن، شاماسى، كۇنالارىڭ ءۇشىن تاپ بولعانسىڭ عوي.
— بارىڭىزشى، تاقسىر، بارىڭىزشى، — دەدى سانچو، — قۇداي ءۇشىن، تەزىرەك قايتىپ ورالىڭىزشى: تىرىلەي كومىلگەن ەكەم دەگەن ويدان دەگبىرىم قالماي تۇر، قورقىنىشتان دا قۇتىم قاشىپ بارادى.
دون كيحوت دەرەۋ ءجۇرىپ كەتتى دە، قامال-سارايعا كەلگەن سوڭ جوعارى مارتەبەلىلەرگە سانچو پانسانىڭ باسىنداعى جايدى بايانداپ بەردى، بۇل ولاردى شىنىمەن تاڭداندىردى؛ سانچونىڭ سول ماڭايداعى باعزى زامانداردا جاسالعان جەر استى جولىنا باستايتىن شۇڭقىرلاردىڭ بىرىنە ءتۇسىپ كەتكەنىن ولار سول بويدا-اق اڭعارا قويعان-دى، ءبىراق كەلەتىنى جايىندا وزدەرىنە حابارلاماستان سانچونىڭ نە سەبەپتى گۋبەرناتورلىقتان قول ءۇزىپ كەتە بارعانىن ولار تۇسىنە المادى. ءجىپ پەن ارقانعا جۇك ءتۇسىپ دەگەندەي، كوپتەگەن ادامنىڭ كۇش بىرىكتىرۋىنىڭ ناتيجەسىندە اقىرى سۇر جورعا دا، سانچو پانسا دا ءتۇن قاراڭعىلىعىنان كۇن جارىعىنا شىعارىلدى. الدەبىر ستۋدەنت سانچوعا قاراپ تۇرىپ، بىلاي دەدى:
— انت ۇرعان اكىمدەردىڭ ءبارىن قىزمەتتەن وسىلاي قۋۋ كەرەك — تاپ مىنا قۇردىمنان شىققان كۇناكار سەكىلدى بولسا عوي شەتىنەن: بۇل اشتىقتان بۇراتىلىپ تۇر، ءوڭى قۇپ-قۋ جانە، بايقاۋىمشا، قالتاسىندا سوقىر تيىن جوق.
بۇل پىكىردى ەستىگەن سانچو بىلاي دەدى:
— بۇدان الدە سەگىز، الدە ون كۇن بۇرىن، جالاقور مىرزا، قاراۋىما بەرىلگەن ارالعا قوجالىق ەتۋگە كىرىسكەن ەدىم، الايدا وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە نان ەكەش ناننىڭ ءوزىن تويا جەگەن ەمەسپىن. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەمشىلەر ەسىمدى تاندىردى، ال جاۋلار سىلىكپەمدى شىعاردى. پارا دا العام جوق، الىم-سالىق تا جينامادىم، ەندەشە، ءوز ويىمشا، مەنى باسقاشا شىعارىپ سالعاندارى ءجون بولاتىن، ءبىراق ادام كوزىن تىگەدى، ال قۇداي ءوزى بىلەدى، دەگەن ءسوز راس ەكەن، ويتكەنى بۇيىرعان كەتپەيدى، قۋعان جەتپەيدى، بەرسە — ال، ۇرسا — قاش، كۇنا مەن قاسىرەتتەن قۇرالاقان ادام جوق، سوندىقتان بۇگىن مىرعامعا باتىپ جۇرسەڭ، ەرتەڭ اركىمگە كوزىڭدى ساتىپ ءجۇرۋىڭ مۇمكىن. بۇل جايىندا وسىمەن دوعارايىن، كىمدىكى دۇرىس، كىمدىكى بۇرىس ەكەنىن قۇداي ءوزى كورىپ تۇر، تاعى دا ايتارىم بولعانىمەن، ابزالى، اۋزىمدى جابايىن.
— كۇيىنە بەرمە، سانچو، وكىنبە دە: ءوزىڭ جايىندا كىم نە ايتپايدى دەيسىڭ، ويتە بەرسەڭ مۇنىڭ شەگى دە، شەتى دە بولمايدى. جۇرت اۋزىنا كەلگەنىن ساندىراقتاي بەرسىن، ەڭ باستىسى — ارىڭ تازا بولسىن، ال وسەكشىلەردىڭ اۋزىنا قاقپاق قويۋعا تىرىسۋ دا ءبىر — ميداي دالاعا قاقپا ورناتۋ دا ءبىر. ەگەر اكىم قىزمەتىنەن باي بوپ كەتسە، جۇرت ونى ۇرى دەسەدى، ال كەدەي بوپ كەتسە — ميكەششە ءارى اقىماق، دەسەدى.
— ءباس تىگۋگە بارمىن، — دەدى سانچو، — باسقانى بىلمەيمىن، ءوزىمدى، ايتەۋىر، ۇرىعا ەمەس، اقىماققا بالايتىندارى انىق.
بالالار مەن باسقا دا ادامدار قاۋمالاعان دون كيحوت پەن سانچو، وسىنداي اجىك-كۇجىك اڭگىمەمەن قامال-سارايعا دا جاقىندادى: مۇندا ولاردى گەرسوگ پەن گەرسوگينيا گالەرەيادا كۇتىپ تۇر ەدى، الايدا گەرسوگقا كوتەرىلمەس بۇرىن سانچو سۇر جورعاسىن اتقوراعا ءوزى اپارىپ ورنالاستىردى، ويتكەنى، ايتۋىنشا، وتكەن تۇندە سۇر جورعاسى مەيمانحانادا قونىپ شىعىپتى جانە وندا ءوزىن وتە جايسىز سەزىنىپتى؛ تەك وسىدان كەيىن عانا ول گالەرەياداعى ەرلى-زايىپتى گەرسوگقا كوتەرىلىپ، گەرسوگينيانىڭ الدىندا تىزە بۇگىپ قۇرمەت كورسەتكەن سوڭ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— سەنورلار! ايرىقشا سىڭىرگەن ەڭبەگىم ءۇشىن ەمەس، جالعىز تەك وزدەرىڭىزدىڭ، جوعارى مارتەبەلىلەرىم، ۇيعارىمىڭىز بويىنشا، باراتاريا اتالاتىن ارالدارىڭىزعا باستىق بوپ تاعايىندالعان ەدىم، وندا جالاڭاياق كۇيىمدە بارعام جانە سول باياعى جالاڭاياق كۇيىمدە قايتىپ كەپ تۇرمىن. جاقسى باسقاردىم با، جامان باسقاردىم با — وعان كۋا جەتەرلىك: سىزدەرگە قالاي جىر عىپ ايتارىن پاتشا كوڭىلدەرى بىلەدى. مەن داۋلى ماسەلەلەردى شەشتىم، ۇكىمدەر شىعاردىم، الايدا تويىپ تاماق ىشە المادىم: قيانتۇكپىريودا تۋىپ-وسكەن، ارالدىق جانە گۋبەرناتورلىق ەمشى پەدرو قاتىبەزەرو قاسارىسىپ ىشكىزبەي قويدى. تۇندە بىزگە جاۋلار تاپ بەردى، قاتەر زور بولاتىن، ءبىراق اقىر اياعىندا ارالدىقتار، — سوزدەرىندە قانشا شىندىق بولسا، قۇداي دا ولارعا سونشا دەنساۋلىق بەرگەي، — رۋحىمنىڭ مىقتىلىعى ارقاسىندا بوستاندىعىن قورعاپ قالعانىن، جاۋدى تالقان عىپ جەڭگەنىن جاريا ەتتى. قىسقاسىن ايتقاندا، وسى ۋاقىت ىشىندە گۋبەرناتور قىزمەتىنە بايلانىستى تۋىندايتىن بارلىق مەحنات پەن مىندەتتى ساراپقا سالدىم، ءسويتىپ بۇلاردى ارقالاپ جۇرە المايتىنىم جايىندا بايلام جاسادىم: بۇل جۇك — جوتاما، بۇل جەبە — قورامساعىما ساي ەمەس ەكەن، وسى سەبەپتەن ءوزىمدى تايدىرماس بۇرىن گۋبەرناتورلىقتان ءوزىم تايىپ تۇرايىن دەپ شەشتىم، سوسىن كەشە تاڭەرتەڭ ارالدى سول ءوزىم العاش كورگەن قالپىندا قالدىرىپ كەتە باردىم، — كوشەلەرى، ۇيلەرى مەن شاتىرلارى العاش اياق باسقان كەزىمدە قانداي بولسا، تاپ سونداي قالپىندا تۇر. ەشكىمنەن قارىز العام جوق، ەشكىممەن پايدا بولىسكەم جوق، تيىمدىلىگى ءشۇباسىز بىرنەشە زاڭ شىعارسام با دەپ ويلاعام، ءبىراق اقىرى شىعارعام جوق: ءبارىبىر ەشكىم ونى ورىندامايدى، ەندەشە شىعاردىڭ نە، شىعارمادىڭ نە. الگىندە ايتىپ وتكەنىمدەي، ارالدان قاسىما جان بالاسىن ەرتپەي جالعىز كەتتىم، — سۇر جورعام عانا نوكەر بولدى ماعان، — جولشىباي جەر استى قۋىسىنا قۇلادىم، سودان جول تاۋىپ شىعۋعا تىرىستىم، ءسويتىپ اقىرى بۇگىن تاڭەرتەڭ كۇننىڭ جارىعىندا شىعاتىن جەردى دە تاپتىم، ءبىراق كوپ قيىندىق كەلتىرەتىندەي كورىندى، وسى سەبەپتى جاراتقان يەم وزىمە سەنور دون كيحوتتى جىبەرمەگەندە ءومىرباقي سول جەردە قالا بەرەتىندەي ەكەم. سونىمەن، مارتەبەلى مىرزالار، گۋبەرناتور سانچو پانسا قارسى الدىڭىزعا كەلىپ تۇر، ون كۇن گۋبەرناتورلىق ەتكەن كەزدە تاپقان پايداسى بىرەۋ عانا بولدى، اتاپ ايتقاندا: ارال تۇگىل، الەم باسقارۋدىڭ كوك تيىندىق قۇنى جوعىن ءبىلدى. وسىنداي تاعىلىم العاننان كەيىن، تابانىڭىزدى جالايمىن دا، بالالاردىڭ: “سەن — ولاي قارعىساڭ، مەن — بۇلاي قارعيمىن” دەيتىن سەكىرمەك ويىنىنداعىداي، گۋبەرناتورلىعىمنان قارعىپ ءتۇسىپ، مىرزام دون كيحوتقا قىزمەت ەتۋگە كوشەم، سەبەبى بۇل قىزمەتتە قاتەرلى جاعداي كوپ بولعانىمەن، ەسەسىنە، ايتەۋىر، نانعا مەلدەكتەپ تويام، ال ماعان — ءسابىز جەيىن، قۋىرىلعان ءشىل جەيىن ءبارىبىر، تەك تىڭقيا تويىپ السام بولعانى.
ۇزاق سونار ءسوزىن سانچو وسىمەن ءتامام قىلدى، ال دون كيحوت ول اۋا جايىلىپ الدە بىردەڭەنى شاتىپ كەتە مە دەپ قىپىلىقتاۋمەن بولدى، ءبىراق سانچونىڭ سوزدەن تيىلعانىنا، شاتپىراعى شامالى بولعانىنا كوزى جەتكەن كەزدە دون كيحوت جاراتقانعا ويشا العىس ايتتى؛ سول ارادا گەرسوگ سانچونى قۇشاعىنا قىسىپ، گۋبەرناتور قىزمەتىنەن تىم ەرتە كەتكەنىنە وكىنىش بىلدىرەتىنىن، ءبىراق، ءوز تاراپىنان، سانچوعا يەلىگىنەن باسقا ءبىر، اۋىرتپالىعى از، پايداسى كوپ قىزمەت قاراستىرۋعا ءامىر ەتەتىنىن ءمالىم قىلدى. گەرسوگينيا دا سانچونى قۇشاقتاپ، ونى تاماقتاندىرۋعا بۇيرىق بەردى، ويتكەنى قاجىپ-تالعان، تويا تاماق ىشپەگەن ادام ەكەنى تۇرىنەن-اق كورىنىپ تۇرعان-دى.
LYءى تاراۋ
دۋەنيا دونيا رودريگەس قىزىنىڭ ار-نامىسىن قورعاۋعا نيەت قىلعان لامانچالىق دون كيحوت پەن مالاي توسيلوستىڭ اراسىنداعى تەڭدەسى جوق جانە بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن جەكپە-جەك جايىندا.
سانچو پانسانى گۋبەرناتورلىققا اتتاندىرىپ مازاق قىلعاندارىنا جوعارى مارتەبەلىلەر ءاۋ باستان-اق ەشقانداي وكىنىش بىلدىرمەگەن؛ سول كۇنى ءۇي باسقارۋشى كەلىپ، گۋبەرناتوردىڭ سودان بەرگى كۇندەردە اۋزىنان شىققان ءسوزى مەن ىستەگەن ءىسىنىڭ ءبارىن دەرلىك تاپتىشتەپ بايانداپ بەرگەنى، اقىر سوڭىندا جاۋ اسكەرىنىڭ شابۋىلىن، سانچونىڭ قالاي ۇرەيى ۇشقانىن جانە ءجونىن تاپقانىن مايىن تامىزا سۋرەتتەگەنى ولاردىڭ ايىزىن قاندىرىپ، راقاتقا باتىرعان. ودان سوڭ، حيكايادا ايتىلعانىنداي، جەكپە-جەك وتەتىن كۇن دە كەلىپ جەتتى، دون كيحوتتى ولتىرمەي ءارى جاراقاتتاماي قالاي جەڭۋگە بولاتىنىن مالايى توسيلوسقا الدەنەشە قايتارا ەسكەرتكەن گەرسوگ نايزالاردىڭ تەمىر ۇشتىعىن الىپ تاستاۋعا ءامىر ەتتى؛ ال دون كيحوتقا ءوزى حريستيان ءدىنى زاڭدارىن قاستەر تۇتاتىنىن، بۇل زاڭداردىڭ الداعى ايقاستىڭ ومىرگە قاتەر توندىرەرلىكتەي بولۋىنا رۇقسات ەتپەيتىنىن ءتۇسىندىردى، — جەكپە-جەكتىڭ قول استىنداعى يەلىكتە وتۋىنە كەدەرگى كەلتىرمەگەنىنىڭ ءوزى-اق گەرسوگ تاراپىنان جاسالعان ۇلكەن جاقسىلىق ەكەنىن ايتتى: ويتكەنى بۇعان رۇقسات ەتۋى ارقىلى قاسيەتتى سوبوردىڭ مۇنداي سايىسقا تيىم سالاتىن قاۋلىسىن بۇزىپ وتىرعانىن، ونسىز دا مەيىرىمسىز ۇرىستىڭ شەكتەن تىس قاتىگەزدىكپەن وتۋىنە جول بەرمەيتىنىن ەسكەرتتى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە دون كيحوت جەكپە-جەكتى جوعارى مارتەبەلى كوڭىلى قالاي قالاسا سولاي وتكىزۋگە ەرىكتى ەكەنىن، ءوزىنىڭ قانداي شارتقا دا كەلىسەتىنىن ءمالىم ەتتى. اقىرى وسىناۋ ۇرەيلى كۇن دە كەلىپ جەتتى؛ گەرسوگتىڭ امىرىمەن قامال-ساراي الدىنداعى الاڭدا جەكپە-جەك تورەشىلەرىنە، سول سياقتى ەكى تالاپكەرگە — شەشەسى مەن قىزىنا ارنالعان اۋقىمدى تۇعىر ورناتىلدى؛ بۇل وڭىردە باعزى زاماندا دا، بۇگىنگى زاماندا دا بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن وسىناۋ كەرەمەت سايىستى تاماشالاۋعا اينالا-ماڭداعى سەلولار مەن دەريەۆنيالاردان ءنوپىر ادام جينالدى.
ايقاس الاڭىندا الدىمەن راسىمگەر پايدا بولدى؛ سايىس كەزىندە ءسۇرىنىپ كەتىپ، قۇلاپ قالۋعا سەپتەسەتىندەي، بايقالا قويمايتىن بوگدە ءبىر نارسە جوقتىعىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ول جەكپە-جەك وتەتىن ورىندى تۇگەل ارالاپ شىقتى. ودان سوڭ بەتىن تۇگەل تۇمشالاپ تۇرعان جامىلعىسى بار ەكى ايەل كەلىپ ءوز ورىندارىنا جايعاستى؛ دون كيحوتتىڭ سايىس الاڭىندا بوي كورسەتۋى ولاردى ايرىقشا تولقىتىپ جىبەردى. كوپ ۇزاماي كەرنەيلەر ءۇنى استىندا الاڭنىڭ شەتىنە مۇقىم ەلگە ءماشھۇر مالاي توسيلوس كەلىپ تۇردى: ۇستىنە دەنەسىن ساڭىلاۋ قالدىرماي جاپقان، جارقىراعان قۇرىش ساۋىت كيىپ، بەت بۇركەۋىشىن ءتۇسىرىپ قويىپتى، استىنا تۇياعىنىڭ دۇڭكىلىنەن جەر دىرىلدەيتىن دىعال ات ءمىنىپتى؛ ونىڭ تەڭبىل سۇر ءتۇستى، اياعى تۇكتى، ءبۇيىرلى اتى، شاماسى، فريز تۇقىمىنان بولسا كەرەك. ايبىندى بۇل سارباز ايبىندى لامانچالىق دون كيحوتپەن قالاي ايقاسۋ كەرەكتىگى جونىندە قوجايىنى گەرسوگتان ناقتى نۇسقاۋ العان-دى، سونداي-اق لامانچالىق دون كيحوتتى ولتىرۋگە بولمايتىنى جونىندە قاتاڭ ەسكەرتىلگەن ەدى، — ول ءوز الدىنا، توسيلوسقا العاشقى بەتپە-بەت قاقتىعىستان جالتارىپ كەتۋ جۇكتەلگەن: وسىنىڭ ناتيجەسىندە ءولىم قاتەرىنەن قۇتىلاتىنى، ەگەر ەكەۋى بىر-بىرىمەن اتتىڭ بار شابىسىمەن كەلىپ توقايلاسسا وندايدىڭ بولماي قالمايتىنى ايتىلعان. توسيلوس الاڭدى اينالىپ ءوتتى دە، ەكى ايەل جايعاسقان تۇعىرعا تاياپ كەلىپ، وزىنە كۇيەۋ بولۋىن تالاپ ەتىپ وتىرعان بىرەۋىنە ءبىرقىدىرۋ ۋاقىت تەسىلە قاراپ قالدى. توسيلوستىڭ جانىندا تۇرعان باسقارۋشى، الاڭعا الگى ازىردە كەلىپ كىرگەن دون كيحوتتى قاسىنا شاقىرىپ الىپ، ايەلدەردەن دون كيحوتتىڭ وزدەرىن قورعاۋعا ريزاشىلىعى بار-جوعىن سۇرادى. ولار ريزاشىلىعى بارىن ايتىپ، وسى ارادا دون كيحوت قانداي قارەكەتكە بارسا دا، ونى سوزگە كەلمەستەن، قارسىلىق بىلدىرمەستەن ماقۇلدايتىنىن ءمالىم ەتتى. بۇل ەكى ارالىقتا گەرسوگ پەن گەرسوگينيا الاڭ جاققا قارايتىن گالەرەيادان ورىن الدى، ال الاڭدى بۇرىن-سوڭدى بولماعان كەسكىلەسكەن ايقاستى تاماشالاۋعا ىنتىق جۇرت اينالدىرا قورشاپ، توپىرلاسىپ تۇر ەدى. جەكپە-جەكتىڭ شارتى بويىنشا، دون كيحوت جەڭسە قارسىلاسى دونيا رودريگەستىڭ قىزىنا ۇيلەنۋگە ءتيىس-تى، ال جەڭىلگەن جاعدايدا ايىپكەر بەرگەن سەرتىنەن ازاتتىق الاتىن، وعان باسقا ەشقانداي جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلمەيتىن.
راسىمگەر ەكەۋىنە كۇن ساۋلەسىن ەنشىلەپ بەردى، سوسىن تۇراتىن جەرلەرىن كورسەتتى. باراباندار دۇڭكىل قاقتى، اۋا كەرنەي دىبىسىنا تولدى، سۇراپىل گۋىلدەن جەر دە ىڭىرسىپ سالا بەردى؛ كورەرمەندەر ءتۇرلى-قيلى سەزىمدى باستان كەشتى: بىرەۋلەردىڭ زارە-قۇتى قالماسا، ەكىنشىلەر بۇل نەمەن اياقتالار ەكەن — قۋانىش اكەلەر مە ەكەن الدە قايعى اكەلەر مە ەكەن دەيتىن اۋەسقويلىقپەن تاعاتسىزدانىپ تۇردى. دون كيحوت ءوز تاعدىر-تالايىن قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي مەن سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانىڭ ىقتيارىنا تابىس ەتكەن، ەندى ءقازىر تەك ايقاستى باستايتىن شارتتى بەلگىنى عانا كۇتىپ تۇرعان، ال مالايىمىز بولسا، مۇلدەم باسقا نارسە جايىندا قيال كەشىپ كەتكەن-دى، نە جايىندا ەكەنىن ءقازىر ايتىپ بەرەم.
قاپالى قىزعا كوز سالعان كەزدە ول بۇعان بۇرىن-سوڭدى كورگەن ايەلدەرىنىڭ ەڭ كەرەمەتى سەكىلدى كورىنگەن ەدى، ال بىزدە امۋر دەپ اتالاتىن، كوپ ەشتەڭەنى انىق كورە بەرمەيتىن بالاقان بولسا، مالايدىڭ جانىن جاۋلاپ الاتىن، ءسويتىپ ونى قۇرباندىقتارىنىڭ قاتارىنا قوسا سالاتىن ورايلى ساتتەن ايرىلىپ قالماۋدى ۇيعارعان-دى؛ وسى ماقساتپەن ول جايمەن باسىپ بىلدىرمەي جاقىنداپ كەلدى دە، سالا قۇلاش جەبەنى بەيشارا مالايدىڭ سول جاق بۇيىرىنەن سۇقتى دا جىبەردى، ال جەبە ونىڭ جۇرەگىن تەسىپ ءوتتى؛ مۇندايدى ول ەش كەدەرگىسىز ىستەي الادى، ويتكەنى امۋر — كوزگە كورىنبەيتىن بەينە: ءوز ارەكەتى جايىندا ەشكىمگە ەشقانداي ەسەپ بەرمەستەن كىرەتىن جەرىنە كىرىپ، شىعاتىن جەرىنەن شىعىپ جۇرە بەرەدى. مىنە، ايقاستىڭ باستالۋىنا دا بەلگى بەرىلدى، ال مالايىمىز بولسا، ءوزىن باسى ءبۇتىن باۋراپ ۇلگەرگەن ايەلدىڭ سۇلۋلىعىن ويلاپ، شالىقتاپ تۇرعاندىقتان كەرنەي داۋىسىن ەستىمەي قالدى. دون كيحوت، كەرىسىنشە، بۇل دىبىستى قۇلاعى شالعان بويدا-اق ىلگەرى ۇمتىلىپ، روسينانتتىڭ بار شابىسىمەن جاۋعا قاراي ات قويدى؛ ال ونىڭ ايقاسقا شىققانىن كورگەن ادال اتقوسشىسى سانچو بار داۋىسىمەن بىلاي دەپ باقىرىپ جىبەردى:
— قۇداي جار بولسىن وزىڭە، كەزبە رىسارلىقتىڭ قۋانىشى مەن ماقتانىشى! جاراتقان يەم جەڭىسكە جەتكىزسىن سەنى، ويتكەنى ادىلدىك سەنىڭ جاعىڭدا!
توسيلوس بولسا، دون كيحوتتىڭ وزىنە قاراي تۋرا تارتىپ كوسىلتىپ كەلە جاتقانىن كورگەنىمەن، تۇرعان ورنىندا تىرپ ەتپەي تۇرا بەردى — بولعانى تەك بار داۋىسپەن ايقايلاپ باسقارۋشىنى شاقىرا باستادى؛ نە بوپ قالعانىن بىلمەككە قاسىنا كەلگەن باسقارۋشىدان توسيلوس:
— سەنور! مەن انا قىزعا ۇيلەنۋگە ءتيىسپىن بە الدە ءتيىس ەمەسپىن بە — مىنا سايىس سونى شەشۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلدى ما؟ — دەپ سۇرادى.
— سول ءۇشىن، — دەگەن جاۋاپ بولدى وعان.
— ونداي جاعدايدا، — دەپ سالدى مالاي، — مەن ار-ۇياتىمنىڭ الدىندا ايىپتى سەزىنىپ تۇرمىن، ويتكەنى ايقاستى جالعاستىرا بەرسەم ۇلكەن كۇناعا باتارىم حاق. توق ەتەرى، جەڭىلگەنىمدى مويىندايمىن جانە مىنا قىزعا مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك ۇيلەنگىم كەلەتىنىن ءمالىم ەتەم.
وسىناۋ اۋرەشىلىكتى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بوپ تابىلاتىن باسقارۋشى توسيلوستىڭ مىنا سوزىنە تاڭ-تاماشا بوپ، نە جاۋاپ قايتارارىن بىلمەدى. قارسىلاسىنىڭ وزىنە قاراي اتتاپ باسپاعانىن كورگەن دون كيحوت ورتا جولدان توقتادى. گەرسوگ ايقاستىڭ نەگە باستالماي جاتقانىن تۇسىنبەي دال بولدى: باسقارۋشى وعان توسيلوستىڭ ءسوزىن جەتكىزگەن كەزدە بۇل ونى ءارى قايران قالدىرىپ، ءارى قاتتى اشۋلاندىردى. ال، توسيلوس بۇل ەكى ارالىقتا تۇعىرعا جاقىن كەلىپ، دونيا رودريگەسكە قاراپ قاتتى داۋىستاپ بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— سەنورا! قىزىڭىزعا ۇيلەنۋگە دايىنمىن جانە ولىمگە باسىڭدى تىكپەي-اق، بەيبىت جولمەن قول جەتكىزۋگە بولاتىن نارسەنى ۇرىس-كەرىسپەن جانە ۇستاسۋمەن تارتىپ الۋعا قۇلىقتى ەمەسپىن.
مۇنى ەستىگەن ايبىندى دون كيحوت بىلاي دەپ ءمالىم ەتتى:
— ەندەشە، مىندەتىمنەن بوسادىم جانە ۋادەمدى ورىندادىم دەپ ەسەپتەي بەرۋىمە بولادى. كوڭىلدەرى ۇيلەسسە ۇيلەنە بەرسىن بۇلار، قۇداي جولداعاندى شاديار پەتر دە قولدايدى.
گەرسوگ گالەرەيادان ءتۇستى دە، توسيلوستىڭ قاسىنا كەلىپ، ودان:
— جەڭىلگەنىڭىزدى مويىنداعانىڭىز جانە ار-ۇيات الدىنداعى ازاپتان قورقىپ مىنا قىزعا ۇيلەنۋگە نيەت قىلعانىڭىز شىن با، رىسار؟ — دەپ سۇرادى.
— شىن، سەنور، — دەپ راستادى توسيلوس.
— ونىسى وتە دۇرىس، — دەدى سول ارادا سانچو، — قاتۋ بولعاننان تاتۋ بولعان ارتىق.
سول ارالىقتا دۋلىعاسىن شەشۋگە كىرىسكەن توسيلوس كومەك سۇراعان ەدى، سەبەبى وسىنشاما تار ايادا ۇزاق بولعاندىقتان اۋا جەتپەي تىنىسى تارىلىپ كەتكەن. دۋلىعاسى ءا دەگەندە سىپىرىپ الىندى، سول ءسات الگى جەرگە جينالعانداردىڭ كوز الدىنا مالايدىڭ الپەتى ايان بەردى. مۇنى كورگەن دونيا رودريگەس پەن قىزى جان داۋىسى شىعىپ شىڭعىرىپ جىبەردى:
— بۇل ناعىز الداۋ! ناعىز الداۋ بۇل! كۇيەۋ جىگىتىمنىڭ ورنىنا سەنور گەرسوگتىڭ مالايى توسيلوستى وتكىزىپ جىبەرىپتى! قۇداي مەن كورولدەن زالىمدىققا بەرگىسىز مۇنداي زىمياندىقتان قورعاۋدى سۇرايمىن!
— سابىر ەتىڭىز، سەنورا، — دەدى دون كيحوت، — مۇندا زىمياندىق تا، زالىمدىق تا جوق، ال ەگەر ونداي بولا قالسا، بۇعان كىنالى گەرسوگ ەمەس، مەنىڭ قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن زۇلىم سيقىرشىلار: وسى جەڭىسىم ارقىلى يە بولعان داڭقىمدى كورە الماعان ولار كۇيەۋ جىگىتىڭىزدىڭ بەت-الپەتى گەرسوگتىڭ مالايى دەپ تۇرعان ادامعا ۇقساس بوپ شىعۋىنا قام جاساعان. ايتقان اقىلىمدى تىڭداڭىز، جاۋلارىمنىڭ زىمياندىعىنا قاراماستان، وعان كۇيەۋگە شىعىڭىز، ويتكەنى مۇنىڭ سول ءوزىڭىز كۇيەۋ ەتكىڭىز كەپ جۇرگەن جىگىت ەكەنىندە داۋ جوق.
مۇنى ەستىگەن گەرسوگ وكىنىش-كۇيىنىشىن تارس ۇمىتىپ، تاپ ءقازىر قارقىلداپ تۇرىپ كۇلىپ جىبەرەتىندەي سەزىندى.
— سەنور دون كيحوتتىڭ نە قيلى عاجايىپتارعا كيلىگىپ جۇرەتىنى سونشا، — دەدى ول، — مىنا جىگىتتىڭ ءوز مالايىم ەمەس، باسقا بىرەۋ ەكەنىنە سەنىپ تە قالعاندايمىن. ايتكەنمەن، مىناداي ءبىر امال-ايلا جاساپ كورەيىك: رۇقسات ەتسەڭىزدەر، ۇيلەنۋ تويىن ەكى اپتاعا كەيىن شەگەرەيىك، ال وزىمىزگە كۇدىكتى كورىنىپ تۇرعان مىنا سابازدى قاماپ تاستايىق: بالكىم وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە مۇنىڭ بۇرىنعى بەت-اجارى وزىنە قايتىپ ورالار، سەبەبى سيقىرشىلاردىڭ دون كيحوتقا دەگەن وشپەندىلىگى سونشا ۇزاققا سوزىلا قويماس، ونىڭ ۇستىنە مىناداي جىمىسقى ارەكەتتەر مەن ءوڭ اينالدىرۋدان ۇتاتىندارى دا شامالى-اق.
— اھ، سەنور! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — بۇل قانىپەزەرلەردىڭ داعدىسى مەن ءداستۇرى مىناداي: مىرزاما جولاپ كەتكەن جاننىڭ قولما-قول ءوڭىن وزگەرتە قويادى. جاقىندا ءوزى تىزە بۇكتىرگەن، اينا رىسارى دەپ اتالاتىن ءبىر رىساردى ولار سەلولاسىمىز ءارى جاقىن دوسىمىز باكالاۆر سامسون كارراسكوعا اينالدىرىپ جىبەردى، ال سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايانى قاراپايىم شارۋا ايەل عىپ وزگەرتتى، — وسى سەبەپتەن مىنا مالاي ناق وسى مالاي قالپىندا ولە مە دەپ قورقام.
سول ارادا رودريگەستىڭ قىزى سويلەپ كەتتى:
— وزىمە ۇيلەنۋگە تىلەك بىلدىرگەن ادامعا، ول كىم بولسىن مەيلى، ءبارىبىر، ىرزاشىلىق بىلدىرگىم كەلەدى: دۆورياننىڭ الدانعان اشىناسى بولعانشا، مالايدىڭ زاڭدى زايىبى بولعان ارتىق، — ايتپاقشى، ءوزىمدى الداعان جىگىت استە دۆوريان ەمەس-تى.
بۇل اڭگىمەلەر مەن وقيعالاردىڭ ءبارى، الايدا، عايىپتان بولعان وزگەرىسى نەمەن اياقتالارىن ءبىلۋ ءۇشىن توسيلوستىڭ قاپاسقا قامالۋىمەن تىندى؛ جۇرت ءبىراۋىزدان دون كيحوتتى جەڭىمپاز دەپ تاپتى، دەي تۇرعانمەن، كوپشىلىگى وسىناۋ كوپتەن كۇتكەن جەكپە-جەكتە قارسىلاستاردىڭ ءبىر-بىرىن ءپارشا-پارشا عىپ كەسكىلەپ تاستاماعانىنا قاتتى كۇيىنىپ، قاپالانىپ قالدى، — دارعا اسىلۋعا ءتيىس ادامنىڭ تالاپكەردىڭ كەشىرىم جاساۋى نەمەسە سوتتىڭ راقىمشىلىق ەتۋى سالدارىنان دارعا اسىلماي قالعانىنا بالالار عانا تاپ وسىلاي قاتتى قاپالاناتىن. جۇرت تاراپ كەتتى، گەرسوگ پەن دون كيحوت قامال-سارايعا قاراي بەتتەدى، توسيلوس قاماۋعا الىندى، دونيا رودريگەس پەن قىزى، قايتكەن كۇندە دە، ايتەۋىر، بۇل اۋرەشىلىكتىڭ سوڭى ۇيلەنۋ تويىمەن بىتەتىنىنە قۋانىپ، ءماز-مايرام بولدى، توسيلوستىڭ دا تىلەگەنى سول ەدى.
LYءىى تاراۋ
مۇندا دون كيحوتتىڭ گەرسوگپەن قالاي قوشتاسقانى جايىندا، سونداي-اق گەرسوگينيانىڭ كۇتۋشىسى، وتكىر دە وجەت قىز التيسيدورا ەكەۋىنىڭ اراسىندا قانداي وقيعا ورىن العانى جونىندە اڭگىمەلەنەدى.
قامال-سارايداعى مامىراجاي تىرلىك دون كيحوتتى مەزى ەتە باستاعان؛ جالقاۋلىق پەن جايباراقاتتىققا بوي الدىرىپ، كەزبە رىسار رەتىندە ءوز قۇرمەتىنە قوجايىندار وتكىزىپ جاتقان ۇشى-قيىرسىز توي-تومالاق، ويىن-ساۋىقپەن كۇن كەشۋدى وزىنە ۇلكەن كۇنا ساناعان، وسىناۋ جايباراقاتتىعى مەن جايماشۋاق تىرلىگى ءۇشىن جاراتقان ءوزىن جازاعا تارتۋى مۇمكىن-اۋ دەيتىن ويعا تىرەلە بەرگەن، — مىنە، وسى سەبەپتەن ءبىر كۇنى جوعارى مارتەبەلىلەردەن ساپارعا شىعۋعا رۇقسات سۇرادى. جوعارى مارتەبەلىلەر رۇقسات ەتتى، سونىمەن بىرگە كەتەتىنىنە قاتتى وكىنەتىندىكتەرىن دە ءبىلدىردى. گەرسوگينيا سانچو پانساعا زايىبىنىڭ حاتىن بەردى، اناۋ ونى كوز جاسىمەن جۋىپ وتىرىپ، وزىنە-وزى بىلاي دەدى:
— گۋبەرناتورلىعىم جايىندا بىلگەن كەزدە ايەلىم تەرەسا پانسانىڭ كوڭىلىن ەلەۋرەتكەن اسقاق ارمان قوجايىنىم لامانچالىق دون كيحوتتىڭ شاتاعى مول شىتىرمان وقيعالارىنا قايتا ورالۋىممەن قۇمبىل بولادى دەپ كىم ويلاعان؟ سويتە تۇرعانىمەن، تەرەسامنىڭ ۇياتتى جاعدايدا قالماي، گەرسوگينياعا ەمەن جاڭعاعىن جىبەرگەنىنە ءدان ريزامىن، سەبەبى ەگەر ول ونى جىبەرمەسە، ونىڭ ۇستىنە ءوزىم جابىرقاۋ كۇيدە ورالسام، بۇل ونشا ادەپتىلىككە جاتپاس ەدى. سونداي-اق، بۇل سىيلىقتى پاراعا جاتقىزۋعا بولمايتىنى دا مەنى قۋانتادى: ايەلىم جاڭعاقتى جىبەرگەندە مەن گۋبەرناتور قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەم، سوندىقتان ماردىمسىز بىردەڭەمەن بولسا دا جاقسىلىققا قارىمتا قايتارۋدا تۇرعان دانەڭە جوق. راسىندا دا، سولاي: گۋبەرناتور قىزمەتىنە جالاڭ اياق كۇيىمدە كىرىپ، ودان سول جالاڭ اياق كۇيىمدە كەتتىم جانە ار-ۇياتىمنىڭ الدىندا اشىعىن ايتسام، — ال، ار-ۇيات تازالىعىنا ەشتەڭە جەتپەيدى: “باي بولىپ كورگەنىم جوق، كەدەي بولىپ ولگەنىم جوق”.
جولعا شىعار كۇنى سانچو وزىنە-وزى وسىنداي ءۋاج ايتتى، دون كيحوت بولسا، جوعارى مارتەبەلىلەرمەن كەشە كەشكىسىن قوشتاسقاندىقتان، ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ ساۋىت-سايمانىن كيىپ، قامال-ساراي الدىنداعى الاڭنان بوي كورسەتتى. قامال-سارايدىڭ ءتامام تۇرعىنى وعان گالەرەيالاردان كوز تىگىپ تۇردى؛ گەرسوگ پەن گەرسوگينيا دا وعان كوز سالماققا شىقتى. سانچو ءوزىنىڭ سۇر جورعاسىنا جايعاستى، قورجىنى، شامادانى مەن ازىق-تۇلىك تە سوعان ارتىلعان-دى؛ گەرسوگتىڭ اناۋ الگى ءۇشفالديدى بەينەلەگەن ءۇي باسقارۋشىسىنىڭ جول قاراجاتىنا دەپ وزىنە ەكى ءجۇز التىن تەڭگە سالىنعان شيلان بەرگەنىنە سانچونىڭ شاتتىعىندا شەك جوق ەدى، ال دون كيحوت بۇل جايىندا ءالى ەشتەڭە بىلمەيتىن. ءسويتىپ، جۇرتتىڭ نازارى، الگىندە ايتىلعانىنداي، دون كيحوتقا اۋعان شاقتا، گەرسوگينيانىڭ رىسارعا جاۋدىراي قاراپ قالعان دۋەنيالارى مەن كۇتۋشى قىزدارى توبىنان، مۇلدەم كۇتپەگەن جەردەن، وتكىر دە وجەت قىز التيسيدورانىڭ داۋىسى ەستىلىپ، مىنا تومەندەگىدەي ايانىشتى انىمەن سول اراعا جيىلعانداردىڭ ءبارىن تاڭ-تاماشا ەتتى:
بەۋ، قايىرىمسىز رىسار!
تىزگىنىڭدى بوساتا عوي شامالى،
استىڭداعى اساۋ اتتىڭ بۇيىرىنە
اسىقپاعىن شپورىڭدى قاداۋعا.
اشكوز ايداھاردان سەن، الدامشى،
قاشىپ بارا جاتقان جوقسىڭ عوي،
قورقىپ تۇرعانىڭ سەنىڭ قوزى عوي،
قويعا دا اينالىپ ۇلگەرمەگەن.
جەكسۇرىن! سەن بيكەشتى رەنجىتتىڭ؛
كورمەگەن ەدى ودان اسقان سۇلۋدى —
ۆەنەرا دا ءوز ورماندارىنان،
ديانا دا ءوز تاۋلارىنان.
ەنەي قاشقىن، راقىمسىز بيرەنو،
جوعال، قۇرى، توزاقتا ورتەن ۆاراۆۆامەن بىرگە!
قاندى شەڭگەلىڭمەن سىعىمداپ،
سەزىمسىز ماقۇلىق، اكەتىپ باراسىڭ،
وزىڭە كونپىستىكپەن كۇڭ بولۋدى
ارمان ەتكەن سورلىنىڭ جۇرەگىن.
اكەتىپ باراسىڭ — ارسىزدىق-اي! —
قارا-الا ءساندى جولاقتارى بار
ءۇش شارشى مەن شۇلىق بايلاعىشتى —
ءمارمارداي ادەمى اياققا ارنالعان.
وعان قوسا ءجۇز مىڭداي كۇرسىنۋدى،
جالىنى سۇراپىل لاپىلداعان —
دۇنيەدە ءجۇز مىڭ ترويا بولسا،
سونىڭ ءبارىن دەمدە وتقا ورايتىن.
ەنەي قاشقىن، راقىمسىز بيرەنو،
جوعال، قۇرى، توزاقتا ورتەن ۆاراۆۆامەن بىرگە!
دۋلسينەيا حانىمىڭ ماڭگى باقي
جادىلانعان كۇيدە قالۋى ءۇشىن،
اتقوسشىڭ سەنىڭ، انتۇرعان سانچو،
تاسجۇرەك بوپ جۇرە بەرسىن.
مىناداي ارسىز قىلىعىڭ ءۇشىن
عاشىعىڭ قورلىق كورە بەرسىن.
ويتكەنى، مىنا دۇنيەدە ءدايىم
كۇناكار ءۇشىن تاقۋا ازاپ شەگەدى.
داڭق ىزدەگەن ارمانىڭ ءار كەز
ساتسىزدىككە جولىعا بەرسىن،
قۋانىشىڭ قايعى اكەلسىن،
ادالدىعىڭ ءۇشىن وكىنىپ قال.
ەنەي قاشقىن، راقىمسىز بيرەنو،
جوعال، قۇرى، توزاقتا ورتەن ۆاراۆۆامەن بىرگە!
لوندوننان تەمزاعا دەيىن،
گرانادادان اتارفەگە دەيىن،
سيەۆيليادان مارچەناعا دەيىن
ءبارى سەنى زىميان ساناسىن.
ەگەر "ءجۇزدى"، "كورولدىكتى"،
نە "كىم ءبىرىنشىنى" ويناۋعا وتىرساڭ
قولىڭا سەنىڭ تۇز كەلمەسىن،
كورولدەر دە جولاماسىن.
سۇيەلىڭدى سىلدىرۋعا بارساڭ
ەتىمەن بىرگە كەسىپ السىن؛
ءتىسىڭدى جۇلدىرۋعا بارساڭ
تۇبىرتەگى قىزىل يەگىڭدە قالسىن.
ەنەي قاشقىن، راقىمسىز بيرەنو،
جوعال، قۇرى، توزاقتا ورتەن ۆاراۆۆامەن بىرگە!
قايعى شەككەن التيسيدورا وسىنداي جولمەن شەرىن اقتارىپ جاتقاندا دون كيحوت وعان تەسىلە قاراپ ءۇن-تۇنسىز تۇردى دا قويدى، سوسىن سانچوعا قاراي بۇرىلىپ:
— اتا-بابالارىڭا دەگەن قۇرمەتىڭە بولا وتىنەرىم، مەيىربان سانچو، مەنەن شىندىقتى جاسىرۋشى بولما. عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان مىنا قىز ايتىپ تۇرعان ءۇش شارشى مەن ۇيىق بايلاعىشتى بايقاۋسىز سالىپ العان جوقسىڭ با، سونى ايتشى؟ — دەدى.
سانچو بۇعان مىناداي جاۋاپ قايتاردى:
— شارشىلاردى العانىم راس، ءبىراق بايلاعىشتى ءوڭىم تۇگىل تۇسىمدە دە كورگەم جوق.
التيسيدورانىڭ وسپادارسىزدىعىنا گەرسوگينيانىڭ تاڭىرقاۋى تاۋسىلمادى؛ ايتا كەتەرلىگى، ونىڭ وتكىر دە وجەت، ويناقىلاۋ بيكەش ەكەنىن بۇرىننان بىلەتىن، ايتسە دە جۇگەنسىزدىگى تاپ وسىنداي دارەجەگە جەتەر دەپ ويلاماعان، ونىڭ ۇستىنە، التيسيدورانىڭ مىناداي ءازىل-مازاق جايىندا وزىنە الدىن-الا ەسكەرتىپ قويماعانى گەرسوگينيانىڭ تاڭىرقانۋىن تىپتەن ۇدەتىپ جىبەرگەن. وتقا ماي قۇيا تۇسپەك بولعان گەرسوگ بىلاي دەدى:
— سەنور رىسار! وسىندا وزىڭىزگە كورسەتكەن قوناقجايلىعىمدى پايدالانىپ، كۇتۋشى قىزىمنىڭ، قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر، ءۇش شارشىسىن ۇرلاپ كەتۋدى ۇيعارىپسىز، بالكىم، ءتىپتى ۇيىق بايلاعىشىن دا العان شىعارسىز: بۇل ءسىزدىڭ جارامسىز ادەتكە بەيىمدىلىگىڭىزدى بايقاتادى جانە ءوزىڭىز جايىندا قالىپتاسقان ورتاق پىكىرگە قيعاش كەلەدى. قىزعا ۇيىق بايلاعىشىن قايتارىپ بەرىڭىز، ايتپەسە ءسىزدى ولىسپەي-بەرىسپەيتىن جەكپە-جەككە شاقىرام، جاۋىز سيقىرشىلاردىڭ وزىڭىزبەن سايىسقا تۇسكەن مالايىم توسيلوسقا ىستەگەنىن ىستەپ، الپەتىمدى وزگەرتىپ نەمەسە ءوڭىمدى بۇزىپ جىبەرۋىنەن دە قورىقپايمىن.
— وزىمە وسىنشا جاقسىلىق جاساعان سىزگە، جوعارى مارتەبەلىم، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — سەمسەر سىلتەۋىمدى قۇداي حوش كورمەس. شارشىلاردى قايتارام، ويتكەنى بۇلار سانچودا، ال ۇيىق بايلاعىشقا كەلسەك — ول جايىندا اڭگىمە جوق، سەبەبى وندايدى ول دا، مەن دە العان جوقپىز، بولمەسىنەن جاقسىلاپ ىزدەسە قىزمەتشى قىزىڭىزدىڭ ونى وپ-وڭاي تاۋىپ الارى انىق. مەن، سەنور گەرسوگ، ەشقاشان ۇرلىق جاساعان ەمەسپىن، قۇداي حوش كورسە، ءومىرىمنىڭ اقىرىنا دەيىن جاساي دا قويماسپىن. مىنا بيكەش عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان جانداي سويلەيدى جانە ونىسىن اشىقتان-اشىق مويىندايدى دا، ال وندا مەنىڭ شارۋام قانشا، سوندىقتان ماعان بۇل بيكەشتەن دە، وزىڭىزدەن دە كەشىرىم سۇراۋدىڭ ەش قيسىنى جوق، ال سىزدەن، جوعارى مارتەبەلىم، ءوزىم جايىنداعى وي-پىكىرىڭىزدى وزگەرتۋدى جانە ساپارىمدى جالعاۋعا قايتادان رۇقسات ەتۋىڭىزدى وتىنەم.
— جولىڭىز بولسىن، سەنور دون كيحوت، — دەپ ءىلىپ اكەتتى گەرسوگينيا، — ەرلىك ىستەرىڭىز جايىندا بىزگە ىلايىمدا تەك جاقسى حابار عانا جەتىپ تۇرسىن. ساپارىڭىزدى جالعاي بەرىڭىز، ايتپەسە نەعۇرلىم ۇزاق كىدىرسەڭىز، وزىڭىزدەن كوز اۋدارا الماي تۇرعان مىنا بيكەشتەردىڭ جۇرەگىندەگى وت تا سوعۇرلىم ءورشي تۇسەدى، ال كۇتۋشى قىزىما كەلسەك، ونىڭ سازايىن جاقسىلاپ تارتقىزام: بولاشاقتا كوزىمەن دە، سوزىمەن دە ادەپسىزدىك تانىتپايتىن بولادى.
— ءبىر-اق اۋىز ءسوز ايتۋعا رۇقسات بەر، ايبىندى دون كيحوت! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سول ارادا التيسيدورا. — ۇيىق بايلاعىشىمدى ۇرلادىڭ دەپ ايىپتاعانىم ءۇشىن كەشىر مەنى: ءوللاھي-بىللاھي اق-ادال شىنىم، ونى ءوزىم تاعىپ الىپپىن، — استىنداعى ەسەگىن ىزدەگەن ادام سەكىلدى اڭعىرتتىققا سالىنىپپىن.
— سىزدەرگە ايتقانىم قايدا؟ — دەپ كيىپ كەتتى سول ارادا سانچو. — ۇرلىقى دۇنيەنى جاسىراتىن بىرەۋدى تاپقان ەكەنسىزدەر! ۇرلاعىم كەلسە گۋبەرناتور بوپ جۇرگەن كەزىمدە-اق كوكەسىن كورىستىرمەس پە ەدىم: ول كەزدە قانشا جىمقىرعىم كەلسە دە قولىمدى ەشكىم قاقپايتىن.
دون كيحوت گەرسوگ پەن گەرسوگينياعا، سونداي-اق سول جەردە تۇرعان باسقالارعا سىپايىگەرشىلىكپەن باس ءيدى، سوسىن روسينانتتى بۇرىپ الدى دا، ەسەگىنە سالت مىنگەن سانچونى سوڭىنان ەرتىپ، قامال-ساراي قاقپاسىنان شىعىپ ساراگوساعا قاراي بەت تۇزەدى.
LYءىىى تاراۋ
مۇندا دون كيحوتتىڭ تىنىس الىپ، تىنىم تابۋىنا مۇرشاسىن كەلتىرمەگەن نە قيلى شىتىرمان وقيعالار جايىندا باياندالادى.
التيسيدورانىڭ ارباۋىنان ءبىرجولا قۇتىلعان دون كيحوتتىڭ جازىق دالاعا شىعۋى مۇڭ ەكەن، بەينە ءبىر ءوز وتاۋىنا ورالعانداي جانى جادىراپ سالا بەردى، رىسارلىق پارىزىن ورىنداۋعا قۇلشىندىرعان رۋحاني كۇش-قايراتتىڭ قايتا پايدا بولعانىن سەزىندى، سويتكەن سوڭ سانچوعا قاراپ ءجۇزىن بۇرىپ، بىلاي دەدى:
— بوستاندىق، سانچو، اسپانداعى قۇدىرەتتى كۇشتىڭ ادامدارعا تارتۋ ەتكەن ەڭ باعالى سىيىنىڭ ءبىرى؛ ونىمەن جەر قوينىندا جاسىرىنعان، تەڭىز تۇبىندە تۇمشالاۋلى جاتقان قانداي قازىنا دا تەڭدەسە المايدى. ار-نامىس سەكىلدى، بوستاندىق ءۇشىن دە قاتەرگە باس تىگۋگە بولادى جانە سولاي ەتۋ كەرەك تە، ال بۇعان كەرىسىنشە، كىرىپتارلىق ادام بالاسىنا تاپ كەلەتىن ءتامام باقىتسىزدىقتىڭ ىشىندەگى ەڭ شەتىنى. مۇنى ساعان، سانچو، مىناعان بايلانىستى ايتىپ تۇرمىن: جاڭا عانا ءوزىمىز اتتانىپ كەتكەن قامال-سارايدا بىزگە قانداي كۇتىم جاسالعانىن، بابىمىزدى قالاي تاپقانىن ءوزىڭ كوردىڭ، الايدا وندا كەرەمەت ءدامدى تاعام مەن سالقىن سۋسىن بەرىلگەنىنە قاراماستان، ءوز باسىم اشقۇرساق جۇرگەندەي سەزىمنەن ارىلا المادىم، ويتكەنى ونىڭ ءبارىن ءوز تاماعىم سەكىلدى الاڭسىز، ەمىن-ەركىن وتىرىپ ىشپەگەن ەدىم؛ شىنىندا دا: جاقسىلىق پەن مەيىرىم-قايىرىم جۇكتەيتىن مىندەت ادام رۋحىنىڭ ەركىندىگىن تەجەپ تاستايتىن تۇساۋ ىسپەتتى. جەيتىن نانىن تابۋعا جاراتقان جاردەم بەرگەن، بۇل ءۇشىن وزىنەن باسقا ەشكىمگە العىس ايتپايتىن ادامنان اسقان باقىتتى جان جوق!
— سولاي بولا تۇرعانىمەن، — دەدى سانچو كەلىسىڭكىرەمەي، — ءسىز نە دەسەڭىز و دەڭىز، ءبىراق ماعان گەرسوگتىڭ ءۇي باسقارۋشىسى بەرگەن، ەكى ءجۇز التىن تەڭگەسى بار شيلان ءۇشىن ريزاشىلىق بىلدىرمەۋىمىز تاسباۋىرلىعىمىزدى كورسەتەر ەدى: جانعا سايا تاپتىراتىن پلاستىر سەكىلدى ەتىپ، ونى جۇرەگىمە جاقىن جەردە ۇستاپ ءجۇرمىن، — ايتپەسە نە بولارىن كىم ءبىلىپتى: اس-سۋىن اۋزىمىزعا توساتىن قامال-سارايلارعا ءاردايىم تاپ بولا بەرمەيمىز عوي، اۋزىمىزدى قان جالاتاتىن بەكەتتەرگە دە سوعاتىن كەزىمىز بولادى.
كەزبە رىسار مەن كەزبە اتقوسشى وسىنداي جانە وسىعان ۇقساس اڭگىمەلەرمەن ميلدەن ءسال عانا استام جەردى ارتتا قالدىرعان شاقتا، ويدا جوقتا، دەريەۆنيا تۇرعىندارىنشا كيىنگەن ون شاقتى ادامنىڭ پلاششتارىن جەرگە توسەپ جىبەرىپ، كوك شالعىندا تاماق ءىشىپ وتىرعانىن كورىپ قالدى. ارىرەكتەن بىر-بىرىنەن وقشاۋلاۋ ورنالاسقان، كومپيىڭكىرەپ كورىنەتىن زاتتاردى بۇركەپ قويعان اقجايماعا ۇقساس الدەنە كوزگە شالىنىپ تۇرعان. دون كيحوت تاماقتانىپ جاتقانداردىڭ قاسىنا كەلىپ، ولارمەن سىپايى تۇردە امانداسقان سوڭ كەنەپتىڭ استىندا نە بارىن سۇرادى. ونىڭ بۇل ساۋالىنا شارۋالاردىڭ ءبىرى مىناداي جاۋاپ قايتاردى:
— سەنور! كەنەپتىڭ استىندا اۋليەلەردىڭ جاپسىرمالى جانە قاشاپ جاسالعان بەينەلەرى جاتىر، بۇل بەينەلەرمەن سەلولىق عيباداتحانامىزدى بەزەندىرگىمىز كەلەدى. ءبۇلىنىپ قالماسى ءۇشىن بۇلاردى كەنەپپەن بۇركەپ قويدىق، ال سىنىپ قالماسى ءۇشىن يىعىمىزعا سالىپ كوتەرىپ جۇرەمىز.
— راقىم ەتىپ، قاراپ شىعۋعا رۇقسات ەتىڭىزشى، — دەدى دون كيحوت، — وسىنشا ساقتىقپەن الىپ كەلە جاتقاندارىڭىزعا قاراعاندا، شاماسى، بەينەلەر وتە جاقسى بولسا كەرەك.
— جاقسى بولماعاندا شە! — دەپ ءىلىپ اكەتتى ەكىنشى شارۋا. — باعالارى دا، ءادىلىن ايتقاندا، ونشا ارزان ەمەس: ءارقايسىسى بىزگە ەلۋ دۋكاتتان كەمگە تۇسكەن جوق. تۇرا تۇرىڭىز، مۇنىڭ اقيقات شىندىق ەكەنىنە ءقازىر ءوزىڭىز دە كوز جەتكىزەسىز.
سونى ايتىپ، ءىشىپ وتىرعان اسىن تاستاي ساپ ورنىنان كوتەرىلگەن ول جاقىن تۇرعان مۇسىنگە بارىپ، بۇركەمەسىن سىپىردى: بۇل — جەڭىمپاز گەورگييدىڭ ادەتتە بەينەلەنەتىندەي كەيىپتە كەسكىندەلگەن ءمۇسىنى بولاتىن، — اتقا سالت مىنگەن ول اياعىنىڭ استىندا يرەلەڭدەپ جاتقان ايداھاردىڭ اۋزىنا نايزاسىن قاھار توگە قاداپ تۇر. كوز تارتارلىق كوركەم دۇنيە ەكەن. ءمۇسىندى كورىپ شىققان دون كيحوت بىلاي دەدى:
— بۇل رىسار كۇللى اسپان قوسىنىنداعى ەڭ تاڭداۋلى كەزبە رىسار بولاتىن. ونى اۋليە جەڭىمپاز گەورگيي دەپ اتايتىن ءارى ول بيكەشتەردىڭ قامقورى ەدى. ەندى باسقا بەينەلەرگە كوز سالايىق.
شارۋا ەكىنشى ءمۇسىندى اشتى: ول اتقا مىنگەن اۋليە مارتين ەكەن، ءبىر كەدەيگە حيتونىن ءبولىپ بەرىپ جاتقان كەيپىندە سومدالىپتى؛ سونى كورگەن بويدا دون كيحوت:
— بۇل رىسار دا حريستياندىق جيھانكەزدەر قاتارىنان؛ مەنىڭشە، ايبىندىلىعىنان قايىرىمدىلىعى باسىمداۋ بولعان سەكىلدى؛ بۇل ونىڭ، سانچو، جارتىسىن كەدەيگە بەرۋ ءۇشىن حيتونىن جىرتىپ جاتقانىنان-اق كورىنىپ تۇر. شاماسى، بۇل قىس مەزگىلى بولسا كەرەك، ايتپەسە حيتونىن باسى ءبۇتىن بەرە سالار ەدى، — ونىڭ مەيىرباندىلىعى سونداي-تۇعىن، — دەدى.
— ءاي، قايدام. ابزالى، ول “ەستى ادام ەسەسىن جىبەرمەيدى” دەيتىن ماقالدى جاقسى بىلگەن ءتارىزدى. — دەدى سانچو.
دون كيحوت كۇلىپ جىبەردى دە، كەلەسى كەنەپتى اشۋدى سۇرادى، ونىڭ استىنان يسپانيا قامقورىنىڭ بەينەسى شىعا كەلدى: اتقا سالت مىنگەن ول قانعا مالشىنعان سەمسەرىمەن ماۆرلاردى قىرىپ-جويىپ جاتىر؛ بۇعان كوز جۇگىرتىپ وتكەن دون كيحوت مىنانى ايتتى:
— شىن مانىندە دە بۇل حريستوس اسكەرىنىڭ رىسارى، ەسىمى — اۋليە ماۆرقىرعان دەگو. ول — جەر بەتىندە بۇرىن-سوڭدى عۇمىر كەشكەن، ءقازىر كوكتى مەكەن ەتەتىن ەڭ ايبىندى اۋليە رىسارلاردىڭ ءبىرى.
بۇدان سوڭ تاعى ءبىر جامىلعى سىپىرىلىپ، شاديار پاۆەلدىڭ اتتان قۇلاعان بەينەسى كورىنىس بەردى، ونىڭ ءدىندى قابىلداۋى ادەتتە قالاي بەينەلەنسە، بۇل دا سونداي ەگجەي-تەگجەيىمەن كەسكىندەلگەن-دى. تابيعيلىعى سونشا، قۇددى حريستوستىڭ ءوزى ساۋال قويىپ، پاۆەل وعان جاۋاپ بەرىپ تۇرعانداي كورىنەتىن.
— بۇرىن ول حريستوس شىركەۋىن قۋعىنداۋشىلار ىشىندەگى زامانىنىڭ ەڭ زالىم دا قاتىگەز ادامى بولعان، ال كەيىن شىركەۋدى قورعاۋشىلار ىشىندەگى ەڭ ادال دا ابزال ادامعا اينالدى، — دەدى دون كيحوت. — ول — كوزى تىرىسىندە كەزبە رىسار بولىپ، دۇنيە سالعاننان كەيىن ماڭگى تىنىشتىق مەكەنىنە ەنگەن اۋليە ادام، ول — حريستوس جۇزىمدىگىندەگى تىنىم تاپپاس ەڭبەكقور، ول — حالىقتار اعارتۋشىسى، مەكتەبى — اسپان الەمى، ال تالىمگەرى مەن ۇستازى — حريستوستىڭ ءوزى بولعان.
باسقا بەينە جوق ەدى، سوندىقتان دون كيحوت مۇسىندەردى كەنەپپەن جاۋىپ تاستاۋدى سۇرادى دا، ءمۇسىن تاسۋشىلارعا قاراپ بىلاي دەدى:
— تۋىسقاندار، مىنا بەينەلەردى كورۋدىڭ ءساتى تۇسكەنىن زور باقىت اكەلەر جاقسىلىققا جورىپ تۇرمىن، ويتكەنى بۇل اۋليە رىسارلار دا ءوزىم قارەكەت جاساپ جۇرگەن سالادا، ياعني اسكەري سالادا ارەكەت ەتكەن-دى، ارامىزداعى ايىرماشىلىق مىناداي عانا: ولار اۋليە ادام بولاتىن جانە قۇداي مەڭزەگەن ماقساتتاردى ىسكە اسىرۋمەن شۇعىلدانعان ەدى، مەن بولسام، كۇناكار پەندە، جەر بەتىندەگى تىرشىلىككە قاتىستى ىستەرمەن اينالىسام. ولار كۇش-قايراتىنىڭ ارقاسىندا وزدەرىنە كوكتەن ورىن سايلادى، ويتكەنى اسپان پاتشالىعىن كۇشپەن عانا الۋعا بولادى، ال مەن نەبىر اۋىرتپالىقتى ارقالاپ ءجۇرىپ، نەنى جاۋلاپ الاتىنىمدى ءالى بىلمەيمىن، — دەي تۇرعانمەن، ەگەر دۋلسينەيا توبوسسكايا ءوز باسىنداعى اۋىرتپالىعىنان ارىلسا، مەنىڭ دە تاعدىر-تالايىم قولما-قول جاقسارىپ، اقىل-پاراساتىم كەمەلدەنە تۇسەر ەدى، بالكىم، ءتىپتى وسى كۇنگە دەيىن ءجۇرىپ كەلگەن جولىمنان شىعىپ، ودان گورى ءتاۋىر، باسقا جولعا اۋىسۋىم دا ىقتيمال.
— ءساتتى كۇندە گوي-گويلە، ءساتسىز كۇندە سويلەمە، — دەپ قوسىپ قويدى سانچو.
ءمۇسىن تاسۋشىلار دون كيحوتتىڭ سىرت پىشىنىنە دە، ايتقان سوزىنە دە تاڭىرقاندى؛ ال نە ايتپاق بولعانىنىڭ تەڭ جارىمىن دا تۇسىنبەدى. تاماق ءىشىپ العان سوڭ مۇسىندەرىن يىققا سالدى دا، دون كيحوتپەن قوش ايتىسىپ، ارمەن قاراي استى.
قوجايىنىن العاش كورىپ تۇرعانداي سانچو ونىڭ ءبىلىمدارلىعىنا تاعى دا تاڭ-تاماشا بولدى: دۇنيەدە دون كيحوت بەس ساۋساعىنداي بىلمەيتىن جانە قاپەرىندە ساقتامايتىن بىردە-بىر اڭىز-اڭگىمە مەن وقيعا جوقتىعىنا ول كامىل سەنىمدى ەدى؛ ال دون كيحوتقا مىناداي لەبىز ارنادى:
— اق-ادال شىنىمدى ايتايىن سىزگە، قادىرمەندى قوجايىنىم: ەگەر بۇگىنگى باستان كەشكەنىمىزدى شىتىرمان وقيعا قاتارىنا جاتقىزۋعا بولسا، وندا بۇل — جيھان كەزگەلى وزىمىزگە ۇشىراسقان ەڭ اسەرلى جانە ەڭ قۋانىشتى شىتىرمان وقيعالاردىڭ ءبىرى، — بۇل جولى ءبىزدى ەشكىم ساباعان جوق، باسقاداي تاۋقىمەتكە دە ۇشىرامادىق، سەمسەر سۋىرۋىمىزعا دا، دەنەمىزبەن جەر سابالاۋعا دا، اشىعۋىمىزعا دا تۋرا كەلمەدى. ريزامىن ساعان، وسىنداي شىتىرمان وقيعانى ءوز كوزىممەن كورۋگە جەتكىزگەن جاراتقان يەم!
— سەن دۇرىس ايتتىڭ، سانچو، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — الايدا، بۇگىنگى كۇننىڭ ەرتەڭگى كۇنگە ۇقسامايتىنىن، باقىت اينىمالى بولاتىنىن قاپەرىڭە ال. قاراپايىم حالىق ىرىم دەپ اتايتىن، اقىلعا قونىمدى نەگىزى جوق نارسەلەرگە كوزى اشىق ادام تەك كوڭىلگە ۇنامدى قۇبىلىس رەتىندە قاراۋعا ءتيىس. كەيبىر ىرىمشىل پەندە تاڭ ەلەڭ-الاڭدا تۇرادى، ۇيىنەن شىعادى، ءسويتىپ وعان جول بويىندا ديۋانا فرانسيسك وردەنىنە مۇشە موناح ۇشىراسا قالسا، قۇددى ءبىر گريفتى كەزىكتىرگەندەي شوشىنىپ، جالت بۇرىلىپ تابانىن جالتىراتادى. الدەبىر مەندوسا ۇستەلگە تۇز شاشادى، سوعان قاراعان بويدا جۇرەگى جابىرقاپ سالا بەرەدى: بەينە ءبىر تابيعات ونى ءدال وسىنداي تۇككە تۇرعىسىز بەلگى-نىشاندار ارقىلى الداعى جايسىزدىقتاردان ساقتاندىرىپ وتىرۋعا مىندەتتى سەكىلدى. ال، ءبىلىمدار حريستيان قۇدىرەتتى كۇشتىڭ ىقتيارىن مۇنداي قيسىنسىز نارسە ارقىلى ءبىلىپ الۋعا تىرىسپايدى. سيپيون افريكانى جاۋلاپ الۋعا كەلەدى، كەمەدەن ءتۇسىپ جاعالاۋعا شىعا بەرگەنىندە ءسۇرىنىپ كەتىپ ەتپەتىنەن قۇلايدى، ساربازدارى مۇنى جامان ىرىمعا بالاپ، سەكەم الىپ قالادى، سويتسە اناۋ جەردى قۇشاقتاپ جاتقان كۇيى: “ەندى مەنەن قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ، افريكا، ويتكەنى سەنى قۇشاعىما الىپ جاتىرمىن!” دەيتىن كورىنەدى. ايتايىن دەگەنىم، سانچو، جاڭاعى بەينەلەرمەن جۇزدەسۋ مەن ءۇشىن وتە قۋانىشتى وقيعا بولدى.
— مەن دە سولاي ويلايمىن، — دەپ كەلىسە كەتتى سانچو، — تەك ءبىر بىلگىم كەلەتىنى، تاقسىر، ۇرىسقا كىرەر الدىندا يسپانداردىڭ قاشان دا: “اۋليە ياگو، يسپانيانى قۇلىپتا!” دەپ اۋليە ماۆرقىرعان دەگونى كومەككە شاقىراتىنى نەسى، سونى تۇسىنبەيمىن. الدە يسپانيا اشىق تۇراتىندىقتان ونى قۇلىپتاپ تاستاۋ قاجەت بولىپ پا ەدى؟ مۇندا قانداي گاپ بار؟
— ءاي، سەن دە ءبىر جۇرگەن كەششەسىڭ-اۋ، سانچو! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — سەن مىنانى ءبىل، قان قىزىل كرەستىڭ وسىناۋ داڭقتى رىسارىنا قۇداي يسپانياعا قامقور ءارى قۇتقارۋشى بولۋعا، — اسىرەسە يسپاندار ماۆرلارعا قارسى جۇرگىزگەن سول ءبىر سۇراپىل سوعىس جىلدارىندا، — ءامىر ەتكەن ەدى، مىنە سوندىقتان دا يسپاندار ايقاسقا تۇسەر الدىندا ءوز قورعاۋشىسى رەتىندە وسى اۋليەگە سيىنىپ، ەسىمىن اتاپ شاقىرادى جانە ونىڭ شايقاسقا قاتىسىپ جۇرگەنىن، اگارلاردىڭ قاراقۇرىم اسكەرىن كۇيرەتىپ، تابانعا سالىپ تاپتاپ، قىران جاپقانداي قىرىپ-جويعانىن كوپ ادام ءوز كوزىمەن كورگەن، — بۇعان دالەل رەتىندە يسپاننىڭ شىنشىل حرونيكالارىنان كوپتەگەن مىسال كەلتىرە الام.
وسى ارادا سانچو اڭگىمە اۋانىن وزگەرتىپ، مىرزاسىنا بىلاي دەدى:
— اپىراي، سەنور، گەرسوگينيانىڭ كۇتۋشىسى التيسيدورا نە دەگەن ادەپسىز بيكەش ەدى! شاماسى، اناۋ الگى، اتى كىم ەدى، امۋر وڭدىرماي جارالاپ، جاقسىلاپ اتقان عوي جەبەمەن، — جۇرت ونى كوزى شامالى كورەتىن بالاقان دەسەدى، كوزى ىرىڭدەپ جۇرسە دە، تەگىندە، ءتىپتى بىردەڭە كورۋدەن قالسا دا، ءبارىبىر، الدەبىرەۋدىڭ جۇرەگىن نىساناعا السا ءبىتتى، ول ءتىپتى تيتىمدەي جۇرەك بولسا دا مەيلى، ءاردايىم ءدال تيگىزەدى جانە وعى ونى ءارقاشان تەسىپ وتەدى. سوسىن تاعى ءبىر قۇلاعىم شالعانى، ونىڭ ماحاببات جەبەسى قىزدىڭ ۇيالشاقتىعى مەن يبالىلىعىنا سوقتىقسا ۇشتىعى مۇقالىپ، سىنىپ قالادى دەۋشى ەدى، ال مىنا التيسيدوراعا كەلگەندە مۇقالۋدىڭ ورنىنا وتكىرلەنىپ كەتكەن سەكىلدى عوي.
— ءبىر نارسەنى ۇمىتپا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ماحاببات ەشكىممەن ساناسپايدى، تويات دەگەندى بىلمەيدى جانە ونىڭ داعدىسى مەن ءداستۇرى دە اجالدىڭ داعدى-داستۇرىنەن اۋماي قالعان: باقتاشىنىڭ جىرتىق لاشىعىنا قالاي ەمىن-ەركىن كىرسە، كورولدىڭ سالتاناتتى سارايىنا دا تاپ سولاي كىرىپ بارادى، ال ادام جانىن تولايىم-تۇتاسىمەن باۋراعان شاعىندا ول ەڭ الدىمەن ودان ۇرەي مەن ۇياتتى قۋىپ شىعادى: مىنە، ۇيات دەگەندى بىلاي جيىپ قويعان التيسيدورانىڭ سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن ءبىلدىرۋىنىڭ دە سەبەبى وسىندا، ال مۇنىسى مەنى ابىرجىتىپ تاستاعانى بولماسا، اياۋشىلىق سەزىمىمدى وياتا المادى.
— جان تۇرشىگەرلىك قاتىگەزدىك! قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن راقىمسىزدىق! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — مەن بولسام، اۋزىنان شىققان العاشقى جىلى سوزىنەن-اق بۋىنىم بوساپ، بالقىپ جۇرە بەرەر ەم. اپىراي، نەعىلعان تاس جۇرەك، مەڭىرەۋ كوڭىل، مىس كوكىرەك ەدىڭىز! ءبىراق، باسىم جەتپەيتىن ءبىر نارسە — انا قىز ءسىزدىڭ قاي جەرىڭىزگە قىزىقتى ەكەن، نەلىكتەن بۋىنى بوساپ، بالقىپ كەتتى ەكەن دەيمىن-اۋ: قانداي ءبىر ەرەكشە قاسيەت، قانداي ءبىر كەرەمەت كەسكىن، قانداي ءبىر عاجايىپ كورىك تاپتى ەكەن ول سىزدەن، سونداي-اق بەت-الپەتىڭىزدە ونىڭ ەسىن الىپ ەلىكتىرەتىندەي نە بار ءسىزدىڭ، — اقىر اياعىندا، وسىنىڭ ءبارىن قوسا ەسەپتەگەندەگى ءبولمىس-بىتىمىڭىز بە الدە جەكە-دارا العانداعى ءبىر ەرەكشەلىگىڭىز بە ونىڭ باسىن اينالدىرعان؟ شىنىمدى ايتسام، ءوزىڭىزدى تالاي رەت باسىڭىزدان باقايشاعىڭىزعا دەيىن كوزبەن شولعام جانە، جاسىراتىن نە بار، تاقسىر، ءاردايىم بويىڭىزدان تامسانۋدان گورى تالىپ تۇسۋگە لايىق نارسەلەرگە كوبىرەك كەزىگەتىنمىن. ونىڭ ۇستىنە، ەستۋىمشە، ەڭ اۋەلى جانە نەگىزىنەن، ادەمىلىككە بولا عاشىق بولاتىن كورىنەدى عوي، ال ءسىزدىڭ، تاقسىر، تىپتەن ادەمى ەمەستىگىڭىز سەبەپتى انا بەيشارانىڭ سىزگە نە ءۇشىن عاشىق بولعانى ماعان مۇلدەم تۇسىنىكسىز.
— ەسىڭدە ۇستا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ادەمىلىكتىڭ: جان سۇلۋلىعى جانە ءتان سۇلۋلىعى دەيتىن ەكى ءتۇرى بولادى. جان سۇلۋلىعى اقىل-وي العىرلىعىنان، پاك-تازالىقتان، ءمىنسىز مىنەز-قۇلىقتان، مەيىرىمدىلىك پەن تاربيەلىلىكتەن كورىنىس بەرىپ، مەن مۇندالاپ تۇرادى جانە بۇل قاسيەتتەردىڭ ءبارى كورىكسىز كىسىنىڭ دە بويىنان توعىسىپ، ۇيلەسىم تابا الادى، ال ەگەر نازار ءتان سۇلۋلىعىنا ەمەس، تاپ وسىنداي جان سۇلۋلىعىنا اۋسا، وندا ناعىز البىرت تا باياندى ماحاببات تۋىندايدى. مەن، سانچو، ادەمى ەمەستىگىمدى ءوزىم دە بىلەم، سونداي-اق ۇسقىنسىز ەمەستىگىم دە وزىمە ءمالىم، ال جاقسى ادامدى ۇناتۋ ءۇشىن ونىڭ تەك قۇبىجىق بولماۋى عانا شارت، ەسەسىنە ول الگىندە عانا ءوزىم سانامالاپ بەرگەن قاسيەتتەردىڭ يەسى بولۋعا ءتيىس.
وسىلايشا اڭگىمە-دۇكەن قۇرعان ولار جولمەن ەمەس، ورمان ىشىمەن كەلە جاتقان-دى، كەنەت، ءوزى مۇلدەم كۇتپەگەن جەردەن، دون كيحوت اعاشتار اراسىنا تارتىلىپ، تور سەكىلدى ەتىپ ۇستاتىلعان جاسىل جىپتەرگە ماتالىپ قالدى؛ مۇنىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەگەن ول اقىرى سانچوعا قاراپ بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— مەنىڭ ويىمشا، سانچو، مىنا تورعا بايلانىستى تۋىنداپ تۇرعان جاعداي — باسىمىزدان بۇرىن-سوڭدى كەشپەگەن كەرەمەت شىتىرمان وقيعانىڭ ءبىرى. قىساستىق كورسەتىپ جۇرگەن سيقىرشىلارىم، شاماسى، التيسيدوراعا قاتالدىق جاساعانىم ءۇشىن مەنى تورمەن شىرماپ، جولىمدى بوگەمەك قوي — ەگەر وسى ايتقانىم وتىرىك بولسا تۇرعان جەرىمدە ولتىرە سال. الايدا، ولار ءبىلىپ قويسىن، قۇرعان تورى مىناداي جاسىل جىپتەن بولماي، ەڭ قاتتى الماستان بولعان كۇندە دە، ول دا ەشتەڭە ەمەس، ءتىپتى ۇستالاردىڭ قىزعانشاق قۇدايى ۆەنەرا مەن مارستى شىرماپ تاستاعان توردان بەرىك بولعاننىڭ وزىندە دە، ءبارىبىر، مەن ونى بەينە ءبىر تەڭىزدىڭ بالدىرىنداي نەمەسە ماقتانىڭ تالشىعىنداي اپ-ساتتە بىت-شىت قىپ تاستار ەدىم.
ءسويتىپ، ول العا قاراي جىلجىپ، توردى تالقان قىلماققا وقتالا بەرگەنىندە، كەنەت تۋرا قارسى الدىنان اعاش تاساسىنان كەرەمەت سۇيكىمدى ەكى باقتاشى قىز شىعا كەلدى: قالاي بولعان كۇندە دە ولار، ايتەۋىر، باقتاشى سەكىلدى كيىنگەن ەدى، باقتاشىدان ايىرماشىلىعى كۇرتەشەلەرى مەن بەلدەمشەلەرى اسا ءبىر ادەمى قامقادان تىگىلگەن بولاتىن — ايتقاندايىن، ولاي ەمەس: بەلدەمشەلەرى اسا قىمبات، التىن جىپتەن زەر توگىلگەن تافتادان ەدى. يىقتارىنا توگىلگەن، جىلتىراعان التىن شاشى باسقا ەشتەڭەمەن ەمەس، تەك كۇن ساۋلەسىمەن عانا باسەكەلەسە الاتىن؛ ەكەۋى دە باسىنا جاپ-جاسىل لاۆر مەن قىپ-قىزىل امارانتتان گۇلتاج كيىپتى. تۇرلەرىنە قاراپ بۇلارعا از دەگەندە ون بەس، كوپ دەگەندە ون سەگىز جاس بەرۋگە بولاتىن.
سانچو ولارعا قاراپ اۋزىن اشىپ قالدى، دون كيحوت تۇك ەشتەڭە تۇسىنبەي دال بولدى، ءتىپتى كۇننىڭ ءوزى دە ولارعا كوز تاستاۋ ءۇشىن ءبىر ساتكە جۇگىرىسىن تيدى، ءسويتىپ تورتەۋى دە تۇك ءۇن قاتپاي مەلشيىپ تۇردى دا قويدى. اقىرى باقتاشى قىزداردىڭ ءبىرى ءبىرىنشى بوپ ءتىل قاتىپ، دون كيحوتقا قاراپ بىلاي دەدى:
— تۇرا تۇرىڭىز، سەنور كاۆالەرو، توردى ۇزبەي-اق قويىڭىز، — ءبىز ونى بۇل اراعا سىزگە كەدەرگى جاساۋ ءۇشىن ەمەس، تەك كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن عانا جايعانبىز؛ ول نەعىلعان كوڭىل كوتەرۋ جانە سەندەر كىمسىڭدەر دەيتىن سۇراق قويارىڭىزدى الدىن-الا ءبىلىپ تۇرمىن، سوندىقتان ءقازىر بۇل جايىندا قىسقاشا ايتىپ بەرەم. وسى ارادان ەكى ميلدەي جەردەگى ءبىر ەلدى مەكەندە ءبىراز اقسۇيەك اۋلەت، يدالگو مەن باي ادام تۇرادى؛ دوستارىمىزبەن، جاقىن-جۋىقتارىمىزبەن بىرگە ءبارىمىز وسى ارادا باس قوسىپ، — اراسىندا ايەلدەرى دە، ۇلدارى مەن قىزدارى دا بار، — كوڭىلدى دەمالىس وتكىزۋگە، ءسويتىپ، جاڭا باقتاشىلىق اركاديا قۇرۋعا ۋادەلەسكەنبىز، — ال بۇل ارا وسى وڭىردەگى ەڭ كورىكتى جەردىڭ ءبىرى، — سول ءۇشىن قىزدار دا، ۇلدار دا باقتاشى بوپ كيىنىپ العانبىز. ءبىز ەكى ەكلوگانى جاتتادىق: ءبىرى — اتاقتى اقىن گارسيلاسونىكى، ەكىنشىسى — ايتۋلى كاموەنستىكى، پورتۋگال تىلىندە، ءبىراق ءالى قويىپ ۇلگەرگەن جوقپىز. ءبىز مۇندا كەشە عانا كەلدىك، سوسىن اعاش وسكەن الاڭقايعا، اينالا ماڭايداعى شالعىندى دىمداپ جاتقان سۋى مول جىلعانىڭ جاعاسىنا جورىق شاتىرى دەپ اتالاتىن شاتىرلاردى تىكتىك، ال كەشكىسىن اڭقاۋ قۇستاردى اۋلاۋ ءۇشىن اعاش اراسىنا تور قۇرىپ تاستادىق: ءبىز ولاردى ادەيى ۇركىتەمىز، ولار قورقىپ ۇشا جونەلەدى دە، تورعا بارىپ تۇسەدى. ەگەر، سەنور، بىزگە قوناق بولعىڭىز كەلسە، ءسىزدى قۋانا-قۋانا قۇشاق جايىپ قارسى الامىز، — ەندىگى جەردە مۇندا، ءبىزدىڭ ورتامىزدا، ۋايىمعا دا، زەرىگىپ بوس وتىرۋعا دا ورىن جوق.
سونى ايتىپ ول ءسوزىن اياقتادى؛ دون كيحوت بولسا، وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— شىن ءسوزىم، اسا سۇيكىمدى سەنورا، ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي اسەم الپەتىڭىزدى كورىپ ەسەڭگىرەپ قالعانداي كۇيدە تۇرمىن، ءتىپتى سۋعا شومىلىپ جاتقان ديانانىڭ تۇر-پىشىنىنە توسىننان كوزى تۇسكەن اكتەون دا وسىنشا تاڭىرقانىپ، تاڭداي قاقپاعان شىعار. كوڭىل كوتەرىپ جاتقاندارىڭىزعا شىنىمەن ءتانتى بولدىم، شاقىرعانىڭىز ءۇشىن العىس ايتام، ەگەر قانداي دا ءبىر كومەككە دىلگەر بولساڭىز — ءبىر اۋىز ءسوزىڭىز جەتىپ جاتىر، قولما-قول ورىنداۋعا دايىنمىن، ويتكەنى ىرزاشىلىعىمدى ءىس جۇزىندە دالەلدەۋ جانە جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە ءوزىڭىز ءبىر وكىلى بوپ تابىلاتىن تەكتى اۋلەتتەردەن شىققان جاندارعا جاقسىلىق جاساۋ مەنىڭ تىكەلەي پارىزىم، سونداي-اق مىنا شاعىن عانا اۋماقتى الىپ تۇرعان تورلار ءتىپتى جەر بەتىن تۇگەل شىرماپ جاتقان كۇننىڭ وزىندە دە، ساپارىمدى بۇلاردىڭ ءبىر ءتىنىن ۇزبەي ارمەن جالعايتىن جاڭا ءبىر جول-سوقپاق تاۋىپ الۋعا تىرىسار ەدىم، ال مۇنىڭ قۇر انشەيىن كوپىرمە ءسوز ەمەستىگىنە كوز جەتكىزگىڭىز كەلسە، ايتايىن — قارسى الدىڭىزدا تۇرعان ادام باسقا ەشكىم دە ەمەس، ناق سول لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ءوزى، ارينە، تەك ونىڭ كىم ەكەنىنەن حاباردار بولساڭىز.
— اھ، سۇيكىمدى قۇربىم-اي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سول ءسات ەكىنشى باقتاشى قىز. — ءبىز قانداي باقىتتىمىز دەسەڭشى! مىنا سەنوردىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭ بە؟ بىلمەسەڭ ءبىلىپ قوي، ەگەر جارىق كورگەن، ءوزىم وقىپ شىققان، ونىڭ ەرلىك ىستەرى جايىنداعى حيكايا ءبىزدى الداپ، وتىرىكتى سۋقيتىپ جۇرمەسە، بۇل كىسى كوزسىز باتىر اتاۋلىنىڭ ەڭ كوزسىزى، عاشىقتار اتاۋلىنىڭ ەڭ البىرتى، ادام اتاۋلىنىڭ ەڭ ىزەتتىسى. جانىنداعى سەرىگى — ازىلكەشتىگىنە ەشكىم تەڭەسە المايتىن اتقوسشىسى سانچو پانسا ەكەنىنە دە كەپىلدىك بەرە الام.
— ونىڭىز راس، — دەپ قوشتاي كەتتى سانچو، — ءوزىڭىز ايتقانداي، مەن تاپ سول اتقوسشى، تاپ سول ازىلكەشپىن، ال مىنا سەنور — مەنىڭ قوجايىنىم، كىتاپشادا ءسوز بولىپ، اڭگىمە ەتىلەتىن تاپ سول لامانچالىق دون كيحوت.
— قىمباتتى قۇربىم! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى العاشقى قىز. — سەنوردى بىزدە قوناق بولۋعا ۇگىتتەپ كوندىرەيىك تە، — اتا-انامىز دا، اعالارىمىز دا بۇعان قاتتى قۋانىپ قالار ەدى. ونىڭ ايبىندى ىستەرى مەن ادامگەرشىلىك ابزال قاسيەتتەرى جايىندا مەن دە حاباردارمىن، وعان قوسا، جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، ول تاڭعالارلىقتاي تاباندى ءارى ادال عاشىق كورىنەدى، ال ونىڭ حانىمى — كۇللى يسپانيا جان تەڭ كەلمەس سۇلۋ دەپ مويىنداپ وتىرعان دۋلسينەيا توبوسسكايا ەسىمدى بيكەش دەسەدى.
— ەگەر كورەرگە كوز كەرەك كوركىڭىز سوعان كۇمان كەلتىرۋگە ءماجبۇر ەتپەگەندە، مۇنى شىنىمەن سولاي دەپ ويلاۋعا دا بولار ەدى، — دەدى دون كيحوت. — الايدا مەنى جولىمنان قالدىرماڭىزدار، سەنورالار، ويتكەنى بورىشىمدى وتەۋگە تىكەلەي قاتىسى بار، كەيىنگە شەگەرۋگە كونبەيتىن شارۋالار ماعان قاي جەردە بولسىن دەمالىپ جاتۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى.
وسى ارادا بۇلاردىڭ قاسىنا قىزداردىڭ ءبىرىنىڭ ءىنىسى كەلدى، بۇل دا ۇستىنە اپاسى سەكىلدى باقتاشىنىڭ قىمبات ماتادان تىگىلگەن ءساندى كيىمىن كيىپتى؛ قىزدار وعان قارسى الدارىندا تۇرعان ادامنىڭ ايبىندى لامانچالىق دون كيحوت، ال انا ەكىنشىسى — اتقوسشىسى سانچو ەكەنىن ايتتى، دون كيحوتتىڭ باستان كەشكەندەرى جايىنداعى حيكايانى وقىعاندىقتان بۇل ەسىمدەر قىزدىڭ ىنىسىنە تانىس بولاتىن. مۇنتازداي باقتاشى بالاقان دون كيحوتقا ءوز ەسىمىن ايتىپ، شاتىرىنا شاقىردى؛ دون كيحوتتىڭ كەلىسپەسكە امالى قالمادى. وسى ەكى ارالىقتا اڭشىلىق تا باستالىپ، ءتۇرلى قۇستار تورعا توپىرلاپ ءتۇسىپ جاتتى، ونىڭ جاسىل تۇسىنەن الدانعان ولار وزدەرى باس ساۋعالاپ قاشقان تورعا وزدەرى بارىپ ۇرىنىپ جاتىر ەدى. بۇل اراعا وتىزدان استام ادام جينالعان بولاتىن؛ ەركەكتەر دە، ايەلدەر دە — بارلىعى دا ۇستىنە باقتاشىنىڭ ءساندى كيىمىن كيىپ الىپتى، مىنا ەكى بەيتانىستىڭ وزدەرى كىتاپتان بىلەتىن ايتۋلى دون كيحوت پەن ونىڭ اتقوسشىسى ەكەنى ءبىر دەمدە-اق ءمالىم بولدى، بۇل حابار ءبارىن قۋانتتى. جيىلعان قاۋىم تازا ەتىپ ازىرلەنگەن ءتۇرلى ءتاتتى-دامدى قىمبات تاعامدارعا تولى داستارقان جايۋلى شاتىرلارعا قاراي قوزعالدى؛ دون كيحوتتى تورگە اكەپ وتىرعىزدى؛ ءبارى دە وعان تاڭىرقاي قاراۋمەن بولدى. اس ىشىلگەننەن كەيىن دون كيحوت داۋىسىن قاتايتىپ، مەنمەن دە ماڭعاز كەيىپتە بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— كەيبىرەۋلەر ادامزات بالاسىنا ءتان كۇنالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋىرى وركوكىرەكتىك دەپ ەسەپتەيدى، ال ءوز باسىم مۇنداي كۇنا — جاقسىلىقتى بىلمەۋشىلىك دەر ەدىم، ويتكەنى “توزاق تولى — جاقسىلىقتى بىلمەيتىندەر” دەيتىن جالپىعا ورتاق پىكىردى ۇستانام. ەس جيعان جاسقا جەتكەلى بەرى بۇل كۇنادان قولىمنان كەلگەنىنشە اۋلاق بولۋعا تىرىسىپ ءجۇرمىن؛ ەگەر وزىمە كورسەتىلگەن جاقسىلىققا ءدال سونداي دارەجەدە قارىمتا قايتارۋعا شامام جەتپەسە، قايتكەن كۇندە دە ايتەۋىر، جارىلقاۋشىما قارىمتا قايتارعىم كەلەتىنى جايىنداعى تىلەگىمدى بىلدىرەم، ال ەگەر بۇل وزىمە ازداۋ كورىنسە، ونىڭ تيگىزگەن شاراپاتى جونىندە جۇرگەن جەرىمدە ايتا جۇرەم، ويتكەنى ادام كورگەن جاقسىلىعىن جۇرتتىڭ بارىنە جايىپ جۇرسە، بۇل ازدى-كوپتى مۇمكىندىگى بولعان جاعدايدا ول استە قارىزدار قالماس ەدى دەگەندى بىلدىرەدى، ال بەرۋشىلەردىڭ قوعامدا الىپ وتىرعان ورىنى الۋشىلاردان كوپ رەتتە الدەقايدا جوعارى بولاتىنى بارشاعا ءمالىم: قۇدايدىڭ بارشامىزدان جوعارى تۇراتىندىعىنىڭ، جاقسىلىقتان قۇر قالدىرماي، اركىمگە سىباعا سىيلايتىن زاڭعار جارىلقاۋشى ەكەندىگىنىڭ دە سەبەبى وسىندا جانە جاراتقاننىڭ سىي-تارتۋى مەن ادامنىڭ سىي-تارتۋىن سالىستىرۋعا دا بولمايدى، — ولاردىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي، ال ىرزاشىلىق ءبىلدىرۋ — قاراجاتىمىزدىڭ تاپشىلىعى مەن مۇمكىندىگىمىزدىڭ شەكتەۋلىلىگىن ءىشىنارا بولسا دا تولتىرادى. وسى سەبەپتى، مەن دە وزىمە مىنا جەردە كورسەتىلگەن مەيماندوستىققا ىرزا بولعانىممەن، بۇعان تەڭ دارەجەدە قارىمتا قايتارۋعا دارمەنىم جوقتىعىنان ءوز مۇمكىندىگىمنىڭ تار شەڭبەرىندە قالا بەرۋگە ءماجبۇرمىن جانە تەك قولىمنان كەلەتىن، شاما-شارقىم جەتەتىن ءبىر-اق نارسەنى عانا ۇسىنا الام، اتاپ ايتقاندا: ساراگوساعا باراتىن كۇرە جولدىڭ قاق ورتاسىنا تۇرىپ الام دا، وسى ارادا وتىرعان، باقتاشى قىز بوپ كيىنگەن سەنورالار دۇنيەدەگى ەڭ سۇيكىمدى جانە ەڭ يناباتتى قىزدار دەپ ەكى كۇن بويى قاتارىنان جاريا ەتەتىن بولام، الايدا مىنا جەردە ءوزىمدى قاۋمالاپ وتىرعان حانىمدار مەن مىرزالاردىڭ كوڭىلىنە كەلمەسىن، كۇللى وي-نيەتىمنىڭ جالعىز عانا ءامىرشىسى، جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيا توبوسسكايانى ولاردان جوعارىلاۋ قوياتىنىم، ارينە، وزىنەن-وزى تۇسىنىكتى عوي.
دون كيحوتتى ىنتى-شىنتىسىمەن تىڭداپ وتىرعان سانچو وسى ارادا قاتتى داۋىستاپ بىلاي دەدى:
— وسىدان كەيىن كۇللى الەمنەن قوجايىنىمدى ەسۋاس دەۋگە باتىلى جەتەتىن جانە سوعان انت-سۋ ىشەتىن ءبىر ادام تابىلار ما ەكەن؟ قالاي ويلايسىزدار، باقتاشى سەنورلار: قوجايىنىم ايتقان الگىندەي ۋاعىزدى ەڭ ءبىلىمدار، ەڭ اقىلدى دەگەن سەلولىق سۆياششەننيكتىڭ قايسىسى ايتا الار ەدى، سونداي-اق ەرجۇرەكتىگىمەن ەرەكشە داڭقى شىققان كەزبە رىسارلاردىڭ قايسىسى قوجايىنىم الگىندە ۋادە ەتكەندى ۋادە ەتە الار ەدى؟
ىزادان ءجۇزى تۇتىگىپ كەتكەن دون كيحوت سانچوعا قاراي بۇرىلىپ، بىلاي دەدى:
— وسىدان كەيىن اسپان استى، جەر ۇستىندە سەنى زىمياندىق پەن قاساقىلىققا دا بەيىمدى، بارىپ تۇرعان ميعۇلانىڭ ءوزى دەمەيتىن ءبىر ادام تابىلار ما ەكەن؟ اۋ، مەنىڭ ىسىمە ارالاس، ەستىمىن بە، ەسۋاسپىن با، سونىڭ باعاسىن بەر دەپ سەنەن بىرەۋ سۇراپ پا ەدى؟ ءوشىر ءۇنىڭدى جانە قارسىلاسپا — ودان دا ەرى الىنعان بولسا روسينانتتى بارىپ ەرتتە: ءقازىر ءبىز الگى ۋادەمدى ورىنداۋعا اتتانامىز، ال اقيقات مەنىڭ جاعىمدا بولۋى سەبەپتى، ماعان قارسى شىعاتىنداردىڭ ءبارى جەڭىلىس تاپتى دەپ الدىن-الا ەسەپتەي بەر.
سونى ايتىپ، قاتتى قىنجىلىپ، اشۋعا بۋلىققان دون كيحوت ۇستەل باسىنان تۇردى، سول ارادا وتىرعاندار ايران-اسىر بوپ، ونىڭ ەسالاڭ با الدە ەسى دۇرىس ادام با — كىم ەكەنىن بىلە الماي اڭتارىلىپ قالدى. مۇنداي ىسكە بارماۋىن سۇراپ، تابيعاتىنا ءتان ىرزاشىلىق سەزىمى مۇقىم جۇرتقا ءمالىم ەكەنىن، رۋحىنىڭ مىقتىلىعىن تاعى دا تاعى دالەلدەۋدىڭ تەككە كەرەگى جوقتىعىن، سەبەبى قارەكەتى جايىنداعى حيكايادا كەلتىرىلگەن دەرەكتەردىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى ەكەنىن ايتىپ، قانشا ۇگىتتەگەندەرىنە قاراماستان دون كيحوت العان بەتىنەن قايتپادى: روسينانتقا وتىرىپ، كەۋدەسىن قالقانمەن كولەگەيلەپ، قولىنا نايزاسىن الىپ، شالعىننىڭ ىرگەسىمەن ءوتىپ جاتقان كۇرە جولدىڭ قاق ورتاسىنا شىقتى. سۇر جورعاسىنا قونعان سانچو دا سولاي قاراي بەت تۇزەدى، بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن وسىناۋ وسپادارسىز اۋرەشىلىكتىڭ نەمەن تىنارىن بىلگىسى كەلگەن باقتاشى بوپ جۇرگەن قاۋىم توپىرلاسىپ ونىڭ سوڭىنان ەردى.
الگىندە ايتقانىمىزداي، جولدىڭ قاق ورتاسىنا شىققان دون كيحوت ماڭ دالانى مىناداي سوزبەن جاڭعىرىقتىردى:
— وۋ، سەندەر، جولاۋشىلار مەن جيھانكەزدەر، رىسارلار مەن اتقوسشىلار، سالت اتتىلار مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەر، وسى جولمەن ءقازىر كەلە جاتقانداردىڭ جانە الداعى ەكى كۇننىڭ ىشىندە وتەتىندەردىڭ بارلىعى! مىنا مەنىڭ، كەزبە رىسار لامانچالىق دون كيحوتتىڭ، بۇل جەرگە ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا ءوز پىكىرىمدى قورعاۋ ءۇشىن توقتاپ تۇرعانىمدى ءبىلىپ قويىڭدار: جۇرەگىمنىڭ ءامىرشىسى دۋلسينەيا توبوسسكايانى ەسەپكە قوسپاساق، مىنا توعايلار مەن شالعىنداردى مەكەن ەتەتىن نيمفالاردىڭ سۇلۋلىعى مەن سىپايىلىعىنا ەشكىم تەڭەسە المايدى! وسى جاعداياتقا بايلانىستى، كىمدە-كىم باسقا پىكىردە بولسا — كەلە قويسىن، ونى وسى ارادا كۇتىپ الام.
بۇل ءسوزدى ول ەكى مارتە قايتالاپ ايتتى، ءبىراق شىتىرمان وقيعا ىزدەۋشىنىڭ ەشقايسىسى وعان قاي جولى دا قۇلاق اسا قويمادى، الايدا قاشان دا وزىنە قاراسىپ جۇرگەن تاعدىردىڭ كومەگى ارقاسىندا كوپ ۇزاماي-اق جول بويىندا قىرۋار سالت اتتى قارا كورسەتتى؛ كوپشىلىگىنىڭ قولىندا نايزا بار-دى جانە ولار توپتانىپ، شوعىرلانىپ، سۋىت كەلە جاتقان بولاتىن. دون كيحوتتىڭ جانىنداعىلار ولاردى كورگەن بويدا-اق جالت بۇرىلىپ، جولدان اجەپتاۋىر جىراققا بارىپ تۇردى: الگىلەردى توسىپ تۇرا بەرسە باسىنا بالە تىلەپ الاتىنىن ولار جاقسى تۇسىنگەن ەدى؛ قورقۋ دەگەن قاپەرىنە كىرىپ شىقپاعان دون كيحوت قانا ورنىنان قوزعالمادى، ال سانچو روسينانتتىڭ تاساسىنا تىعىلدى. سول ەكى ارالىقتا سالت اتتى نايزاگەرلەر وتريادى جۋىقتاپ تا قالعان، الدا كەلە جاتقان بىرەۋى دون كيحوتقا ايقايلاپ بىلاي دەدى:
— بىلاي تۇر جولدان، ەسالاڭ، ايتپەسە ءقازىر سەنى بۇقالار تاپتاپ وتەدى!
— ءوي، وڭباعان! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى دون كيحوت. — مەن ەشقانداي بۇقادان قورىقپايمىن، ءتىپتى حاراما وزەنى جاعالاۋىندا جايىلعان بۇقالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ شەكتەن شىققان جابايىلارىنان دا! الگىندە ايتقانىم اقيقات شىندىق ەكەنىن مويىنداڭدار قانە، مالعۇندار، قانشاڭ بولسا سونشاڭ، ايتپەسە سەندەردى جەكپە-جەككە شاقىرام.
مال ايداۋشى بۇعان جاۋاپ قاتىپ ۇلگەرگەن جوق، دون كيحوت بولسا، ءتىپتى ماقۇل كورگەننىڭ وزىندە دە بىلاي شىعىپ ۇلگەرمەيتىن، سەبەبى اراسىندا ۇيرەتىلگەنى دە، جۋاسى دا بار، جابايى بۇقالار تابىنىن ءبىر قاۋىم مال ايداۋشى مەن باسقا دا ادام ەرتەڭگى كۇنى بۇقامەن سايىس وتەتىن ءبىر ەلدى مەكەنگە قاراي قۋالاپ بارا جاتىر ەدى، — مىنە، وسى تابىن دون كيحوت پەن سانچوعا، روسينانت پەن سۇر جورعاعا قاراي لاپ قويىپ، ولاردىڭ ويران-بوتقاسىن شىعارىپ كەتتى. سانچو دەنەسىن قاتتى اۋىرتىپ العان، دون كيحوت ماڭگىرىپ قالعان، سۇر جورعا سوققى جەپ، روسينانتقا دا سىباعا تيگەن؛ ايتكەنمەن، اقىرى ءبارى بويىن تىكتەدى، ال دون كيحوت بولسا، ءبىر قۇلاپ، ءبىر تۇرىپ تابىننىڭ سوڭىنان جۇگىرە جونەلدى.
— توقتاڭدار، تۇرا تۇرىڭدار، قاراقشىلار توبىرى! — دەپ ايقايلادى ول. — سەندەردى ءبىر-اق رىسار توسىپ تۇر، ال بۇل رىساردىڭ وزىندىك ءداستۇرى مەن داعدىسى بار، ول قاشقان جاۋدى جەلكەلەۋدى ءجون كورمەيدى!
الايدا بۇل ايقاي تىم اسىعىس قاشقىنداردى توقتاتا المادى: ولار ءۇشىن وتكەن جىلعى بۇلتتاردىڭ ماڭىزى قانشالىقتى بولسا، دون كيحوت قوقان-لوقىسىنىڭ دا ماڭىزى سونشالىقتى ەدى، — ولار توقتاعان جوق، دون كيحوتتىڭ ءوزى توقتادى، سەبەبى ابدەن سىلىكپەسى شىققان ەدى؛ ءسويتىپ، ءوشىن الا الماعان، اشۋ-ىزاسى ودان ءارى ءورشي تۇسكەن ول سانچونى، روسينانت پەن ەسەكتى توسىپ، جولدىڭ جيەگىنە وتىرا كەتتى. ارادا شامالى ۋاقىت وتكەننەن كەيىن مىرزاسى مەن مالايى قايتادان كولىكتەرىنە قوندى. ءسويتىپ، جالعان دا جاساندى اركاديامەن قوشتاسۋعا قايتىپ ورالماعان، ءوز ىستەرىنەن وزدەرى قاتتى ىڭعايسىزدانعان ولار ارمەن قاراي اسا بەردى.
LءىX تاراۋ
مۇندا دون كيحوت باستان كەشكەن اسا سيرەك كەزدەسەتىن جانە شىتىرمان وقيعا ساناتىنا جاتقىزۋعا بولاتىن ءبىر جاعداي باياندالادى.
بۇقالاردىڭ ادەپسىزدىگى سالدارىنان ءۇستى-باسىن شاڭ باسىپ، شارشاڭقىراپ قالعان دون كيحوت پەن سانچوعا اعاشتاردىڭ قوڭىرسالقىن كولەڭكەسىمەن سىلدىراپ اعىپ جاتقان تازا دا ءمولدىر بۇلاق جان سايا بولدى؛ ابدەن سىلىكپەسى شىققان ولار اۋەلى سۇر جورعا مەن روسينانتتى جۇگەن-نوقتاسىن سىپىرىپ جايىلۋعا جىبەرىپ، ودان سوڭ وزدەرى سونىڭ جاعاسىنا كەپ جايعاسقان-دى. سانچو ءوزىنىڭ قويماسىنا، ياعني قورجىنىنا قول جۇگىرتىپ، ودان، ءوزى ايتاتىنداي، ىشكە ەل قوندىراتىن نارسەلەردى الىپ شىقتى؛ سوسىن ول اۋزىن شايدى، ال دون كيحوت بەتى-قولىن جۋدى، بۇل ولاردى سەرگىتىپ، كۇشىنە كۇش قوسقانداي بولدى. الايدا وزەگىن ورتەگەن وكىنىشتەن ءالى ارىلا الماعاندىقتان دون كيحوتتىڭ اسقا زاۋقى سوقپادى، ال سانچو بولسا، تاماققا تەك سىپايىگەرشىلىكتەن عانا قول سوزباي، قوجايىنى باستاپ بەرگەنىن كۇتىپ وتىرعان، ءبىراق ونىڭ ءوز ويىمەن ءوزى بوپ كەتكەنىن، قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرۋ جايىن قاپەردەن شىعارعانىن كورگەن سوڭ، مىرزاسى ۇمىتقانىمەن، بۇل جايدى ءوزى ۇمىتپاۋى كەرەگىن ەسكەرىپ، ءتاۋىر تاربيە العان ادام ۇستانار قاعيدالاردىڭ ءبارىن تارك ەتىپ، نان مەن سۇتسىرنەنى اۋزىنا بۇراپ تىعا باستادى.
— جەپ تويىپ ال، دوستىم سانچو، — دەدى دون كيحوت، — كۇش-قۋاتىڭدى كەمىتىپ الما، مەنەن گورى ساعان ءومىر قىمباتىراق، ال ماعان مازاسىز ويلارىمنىڭ اۋىرتپالىعى مەن باسىمنان ارىلماعان قىرسىقتىڭ كۇيىگىنەن مۇردەم كەتۋ عانا جازعان. مەنىڭ ءومىرىم، سانچو، — كەز-كەلگەن ساعاتتا ءولىم تابۋعا ارنالعان، ال سەن ءولىم اۋزىندا جاتىپ تا اۋزىڭمەن بىردەڭە تالماپ جاتاسىڭ. ال ەندى وسى ايتقانىمنىڭ وتىرىك ەمەستىگىنە كوز جەتكىزگىڭ كەلسە، مەنى كىتاپتا قالاي بەينەلەگەنىنە كوڭىل اۋدار، ال وندا مەنى ايقاستا ايبىندى، قارىم-قاتىناستا كىشىپەيىل، شونجارلار قۇرمەت تۇتاتىن، بيكەشتەر ۇناتاتىن ادام رەتىندە بەينەلەگەن. ءسويتىپ، ەندى اقىر سوڭىندا، ەرەن ەرلىكتەرىم ارقىلى يە بولعان جانە قول جەتكىزگەن سىي-سياپات، ماداق، ماراپاتتارىمدى كۇتىپ وتىرعانىمدا، بۇگىن تاڭەرتەڭ وسىناۋ جەركەنىشتى دە جەكسۇرىن ماقۇلىقتار ۇستىمنەن جوسىلىپ ءوتتى، اياقتارىمەن تاپتاپ، تەپكىلەپ كەتتى. وسىنى ويلاعاندا كۇرەك تىستەرىم مۇقالىپ، ازۋ تىستەرىم بوساپ، قولىم جانسىزدانىپ، تاماققا مۇلدەم تابەتىم شاپپايدى، سوندىقتان ءتىپتى ءوزىمدى اشتان قاتىرۋعا، ياعني اجال اتاۋلىنىڭ ەڭ اۋىر تۇرىمەن ولۋگە دە بەيىلمىن.
— ەندەشە، — دەپ ءتۇيدى سانچو شاپشاڭداتا شايناپ وتىرعان كۇيى، — ءسىز، تاقسىر، “تاماققا تىڭقيا تويعان، اجالدى ويلاپ ابىرجۋدى قويادى” دەيتىن ماقالدى ماقۇلدامايدى ەكەنسىز عوي. قالاي بولعاندا دا، مەن، ايتەۋىر، ءوزىمدى ءوزىم ءولتىرۋ جايىنداعى ويدان اۋلاقپىن، — ودان دا بىلعارىنى تىسىمەن سوزىپ، وزىنە كەرەك جەرىنە دەيىن جەتكىزەتىن ەتىكشى سەكىلدى بولعانىم جاقسى. مەن دە سويتەم: ىشەم-جەيمىن جانە ءومىرىمدى قۇداي ءوزى بەلگىلەپ قويعان شەككە دەيىن جەتكىزەم، ال ءسىزدىڭ، سەنور، ءوزىن-وزى قاساقانا ۇمىتسىزدىككە ۇرىندىرۋدان ارتىق ەسالاڭدىق جوق ەكەنىن ءبىلىپ قويعانىڭىز ءجون، ال ءسىز تاپ سولاي ىستەپ ءجۇرسىز؛ مەنىڭ اقىلىمدى تىڭداڭىز: اۋەلى اس ءىشىپ الدەنىڭىز، سوسىن مىنا كوك شالعىننان توسەلگەن كورپەگە كوسىلىپ جىبەرىپ، شامالى كوز شىرىمىن الىڭىز — كورىڭىز دە تۇرىڭىز، ويانعانىڭىزدا جانىڭىز ەداۋىر جاي تاۋىپ قالادى.
دون كيحوت سانچونىڭ سوزىندە ەشقانداي سولەكەتتىك جوق ەكەنىن، كەرىسىنشە، وتە ورىندى ەكەنىن ءتۇسىندى، سوندىقتان تاپ سولاي ىستەگەندى ءجون كوردى، الايدا سانچوعا مىناداي ءوتىنىش ءبىلدىردى:
— اھ، سانچو! ەگەر ءقازىر وزىڭە ايتقالى وتىرعان تىلەگىمدى ورىنداۋعا كەلىسىمىڭدى بەرسەڭ، كوڭىلىم، ءسوز جوق، ەداۋىر كوتەرىلىپ قالار ەدى، وكىنىش-كۇيىنىشىمنىڭ اۋىرتپالىعى دا اجەپتاۋىر ازايار ەدى! ايتايىن دەگەنىم مىناداي جاعداي: جاڭاعى اقىل-كەڭەسىڭدى ورىنداپ، دەمالىپ جاتقان كەزىمدە سەن شامالى بىلايىراق شىقساڭشى، سوسىن جالاڭاشتانىپ الىپ، دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ ءۇشىن دەنەڭە دارىتۋعا مىندەتتەنگەن اناۋ الگى ءۇش مىڭنان استام دۇرەنىڭ ەسەبىنەن روسينانتتىڭ تىزگىنىمەن ءوزىڭدى ءۇش ءجۇز - ءتورت ءجۇز رەت شىقپىرتساڭشى: راسىندا دا، وبال-اق ءتىپتى — نەمقۇرايدىلىعىڭ مەن نەمكەتتىلىگىڭ سالدارىنان بەيشارا سەنورانىڭ ءالى كۇنگە دەيىن سيقىرشىلىق ايلا-امالدار قۇرساۋىندا قالىپ وتىرعانىنا جۇرەگىڭ قالاي قان جىلامايدى.
— بۇل جايىندا ءالى ويلانىپ كورۋ كەرەك، — دەدى سانچو كەلىسىڭكىرەمەي. — ودان دا ءقازىر ەكەۋىمىز دە ۇيقتاپ الايىق، سوسىن قۇدايدىڭ سالعانىن كورە جاتارمىز. ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، تاقسىر، ەشقانداي دايىندىقسىز، سالعان جەردەن ءوزىڭدى ءوزىڭ شىقپىرتا جونەلۋ، اسىرەسە سوققىنى دۇرىس قورەكتەنبەگەن جانە سەمىزدىگى دە شامالى دەنەگە دارىتۋ — وڭاي نارسە ەمەس. سەنورا دۋلسينەيا كىشكەنە شىداي تۇرسىن-داعى، ءساتى تۇسكەن ءبىر كۇنى ءوزىمدى وڭدىرماي قان-جوسا قىلارمىن: سەبەبى، ءتىرى ادام تىرشىلىگىن ىستەيدى ەمەس پە، — ياعني، ايتايىن دەگەنىم، ولمەي امان-ساۋ ءجۇرمىن عوي، ەندەشە، ۋادەمدى دە مىندەتتى تۇردە ورىندايمىن.
بۇعان ىرزاشىلىق بىلدىرگەن دون كيحوت ازداپ جۇرەك جالعادى، ال سانچو مەلدەكتەي تويدى، بۇدان سوڭ ەكەۋى ۇيقتاۋعا جاتتى، ال اينىماس سەرىك ءارى دوس روسينانت پەن سۇر ەسەك ءشوبى شۇيگىن شالعىندىقتا ەمىن-ەركىن جايىلىپ ءجۇردى. ولار كەشتەتىپ بارىپ ءبىر-اق وياندى، تۇرعان بويدا كولىكتەرىنە قوندى دا، اسىعىس ءجۇرىپ كەتتى، ويتكەنى ءبىر ميلدەي قاشىقتان كورىنىپ تۇرعان بەكەتكە جەتىپ الماققا اسىققان ەدى. مەن “بەكەتكە” دەپ وتىرمىن، سەبەبى دون كيحوتتىڭ ءوزى بەكەت اتاۋلىنىڭ ءبارىن قامال-سارايعا بالايتىن داعدىسىن وزگەرتىپ، ونى بەكەت دەپ اتاعان بولاتىن.
ءسويتىپ، ەكەۋى بەكەتكە كەلىپ، مۇندا قونىپ شىعۋعا بولا ما دەپ سۇرادى. ولارعا بولاتىنى جانە ءتىپتى ساراگوسانىڭ وزىنەن تابىلمايتىن جايلى ورىن بەرىلىپ، جاقسى كۇتىم جاسالاتىنى ءمالىم ەتىلدى. ولار كولىكتەرىنەن ءتۇستى، بۇدان سوڭ، بەكەت قوجايىنىنان كىلتىن العاننان كەيىن، سانچو ازىق-تۇلىگىن شولانعا كىرگىزىپ قويدى، سوسىن جانۋارلاردى اتقوراعا اپارىپ، جەمىن سالدى دا، مىنا بەكەتتىڭ دون كيحوتقا قامال-ساراي سەكىلدى بوپ كورىنبەگەنى ءۇشىن جاراتقانعا ارنايى العىس ايتىپ، قانداي بۇيرىق بەرەتىنىن بىلمەككە مىرزاسىنا قاراي تارتتى، ال دون كيحوت بولسا، قاقپا جانىنداعى ساكىدە وتىرعان بولاتىن. بۇل كەزدە كەشكى تاماق ىشەتىن ۋاقىت تا تاياپ قالعان-دى، دون كيحوتپەن بىرگە وزدەرىنە بولىنگەن بولمەگە بارماس بۇرىن سانچو بەكەت يەسىنەن كەشكى اسقا نە ۇسىناتىنىن سۇرادى. بۇعان جاۋاپ رەتىندە قوجايىن مىناداي جايدى العا تارتتى: بىزدە جانىڭىزعا نە كەرەكتىڭ ءبارى بار، نە قالاساڭىز سونى سۇراي بەرىڭىز، ويتكەنى بۇل بەكەتتەن اۋلاداعى قۇستىڭ ەتى دە، اسپانداعى قۇستىڭ ەتى دە، تەڭىزدەگى بالىق تا، ءبارى دە تابىلادى، دەدى.
— بىزگە ونداي كوپ ەشتەڭەنىڭ كەرەگى جوق، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — قۋىرىلعان ەكى بالاپان جەتىپ جاتىر، سەبەبى مىرزام وتە ءبىر سىپايى ادام، تاماقتى كوپ جەمەيدى، ءوزىم دە اكەتىپ بارا جاتقان مەشكەي ەمەسپىن.
قوجايىن بۇلارعا بالاپان قۋىرىپ بەرە المايتىنىن، سەبەبى بالاپانداردى كەزقۇيرىق ءىلىپ تاۋىسقانىن حابارلادى.
— ەندەشە، سەنور قوجايىن، ءبىر سەمىزدەۋ تاۋىقتى قۋىرۋعا ءامىر ەتە قويىڭىز، — دەدى سانچو.
— تاۋىق دەيمىسىز؟ ءاي، قۇداي-اي! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى قوجايىن. — ءوللاھي-بىللاھي، شىن ءسوزىم، ەلۋدەن استام تاۋىقتى كۇنى كەشە عانا قالاعا ساتۋعا بەرىپ جىبەرگەم، تاۋىق جوق، ءبىراق باسقاسىنىڭ ءبارىن سۇراي بەرىڭىز.
— ولاي بولسا، سىزدە بۇزاۋ ەتى نەمەسە ەشكى ەتى بار شىعار، — دەپ ساۋالىن جالعاستىرا ءتۇستى سانچو.
— ءقازىر اناۋسى دا، مىناۋسى دا تاۋسىلىپ قالدى، بۇكىل ۇيدەن ءبىر كەسىم ەت تابا المايسىز، — دەپ جاۋاپ قاتتى قوجايىن، — ەسەسىنە كەلەسى اپتادا قالاعانىڭىزشا بولادى.
— ايتارى جوق! — دەدى سانچو. — مۇنىڭ ءبارى قانشالىقتى قات بولعانىمەن، ەسەسىنە سىزدە شوشقا مايى مەن جۇمىرتقا جەتەرشىلىك ەكەنىنە ءباس تىگۋگە بارمىن.
— قۇداي اقى، جولاۋشى سەنوردىڭ تاباندىلىعى تاڭعالارلىق! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى قوجايىن. — اۋ، سىزگە الگىندە عانا ايتپاپ پا ەدىم، مەندە بالاپان دا، تاۋىق تا جوق دەپ، ەندەشە جۇمىرتقا قايدان بولادى؟ اڭگىمە اۋانىن باسقا ءدامدى تاعامدار جايىنا اۋدارساڭىزشى، قۇستىڭ ءسۇتىن سۇراپ نەعىلاسىز.
— ءجا، سوزدەن ىسكە كوشەيىك، قۇرىپ كەتسىن ءبارى! — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — وزىڭىزدە نە بار، ەندى سونى ايتىڭىزشى، سەنور قوجايىن، سوسىن بۇل اڭگىمەنى ءبىرجولا ءتامامدايىق.
قوجايىن بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— راسىندا جانە شىن مانىندە قولىمدا بارى — سيىردىڭ بۇزاۋ سيراعىنا ۇقساس قوس تۇياعى عانا نەمەسە، دالىرەك ايتقاندا، بۇزاۋدىڭ سيىر تۇياعىنا ۇقسايتىن قوس سيراعى عانا؛ بۇلار بۇرشاق قوسىپ ءپىسىرىلىپ تە قويىلعان، پيازبەن، مايمەن دامدەلگەن جانە ءتۇرىنىڭ سۇيكىمدىلىگى سونداي: “جەپ قويىڭدارشى! جەپ قويىڭدارشى!” دەپ تۇرعانداي.
— بۇلاردى مەن الام، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — ەشكىم تيىسپەيتىن بولسىن؛ باعاسىن دا باسقالاردان تاۋىرىرەك تولەيمىن، ويتكەنى، ەڭ سۇيىكتى تاعامىم وسى، ال بۇلار تۇياق بولا ما، سيراق بولا ما — ماعان ءبارىبىر.
— ەشكىم دە تيىسپەيدى، — دەدى قوجايىن، — باسقا تۇرعىندارىم اقسۇيەك ادامدار، ءوز اسپازى، كۇتۋشىسى مەن ازىق-تۇلىگى بار.
— ءوي، تەكتىلىك جاعىنان مەنىڭ مىرزاما ەشكىم تەڭەسە المايدى عوي! — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — قىزمەتىنىڭ ىڭعايى وعان وزىمەن بىرگە ىدىس-اياق پەن ازىق-تۇلىك الىپ جۇرۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى: ەكەۋىمىز كوكورايعا وتىرا كەتەمىز دە، ەمەن جاڭعاعىمەن جانە قىزىلدىڭ جەمىسىمەن جۇرەك جالعايمىز.
سانچو مەن بەكەتتىڭ قوجايىنى ەكەۋارا وسىلاي اڭگىمەلەسكەن: الايدا سانچو اڭگىمەنى ارمەن جالعاستىرعىسى كەلمەدى جانە مىرزاسىنىڭ قانداي كاسىپپەن شۇعىلداناتىنى، نەمەن اينالىساتىنى جايىنداعى سۇراقتى دا جاۋاپسىز قالدىردى. سونىمەن، كەشكى اس ىشەتىن ۋاقىت تا كەلىپ، دون كيحوت ءوز بولمەسىنە ءوتتى، تاپسىرىس بەرىلگەن تاعامدى قوجايىن سوندا الىپ كەلدى، دون كيحوت بۇل استان تايلىقپاي، سول بويدا-اق تاماقتانۋعا كىرىستى. ءبىراق، ءدال وسى كەزدە جۇقالتاڭ عانا قابىرعا ءبولىپ تۇرعان كورشى بولمەدەگى الدەكىمنىڭ:
— كەشكى اسىمىزدى الىپ كەلگەنشە، سەنور دون حەرونيمو، لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ەكىنشى ءبولىمىنىڭ تاعى ءبىر تاراۋىن وقىپ شىقساق قايتەدى؟ — دەگەن ءسوزى دون كيحوتتىڭ قۇلاعىنا شالىندى.
ەسىمى اتالعان بويدا دون كيحوت ورنىنان ۇشىپ تۇردى، بار زەيىنىن سالىپ تىڭ تىڭدادى، سول ارادا جوعارىدا اتالعان دون حەرونيمونىڭ جاۋابىن دا ەستىدى:
— ونداي ساندىراقتى وقۋدىڭ نە قاجەتى بار، سەنور دون حۋان؟ ويتكەنى، لامانچالىق دون كيحوت حيكاياسىنىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىن وقىعاندار ونىڭ ەكىنشى ءبولىمىن وقۋعا ونشا قۇشتار بولا قويماسا كەرەك ەدى.
— ايتكەنمەن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون حۋان، — ونى وقىپ شىعۋدىڭ زيانى جوق، سەبەبى ناشار كىتاپتىڭ ءوزى دە قىزىقتى بىردەڭەدەن قۇرالاقان بولمايدى. دەگەنمەن، ەكىنشى بولىمدە دون كيحوتتىڭ دۋلسينەيا توبوسسكايادان جەرىنىپ قالاتىنى ماعان مۇلدەم ۇنامايدى.
مۇنى ەستىگەن دون كيحوتتىڭ زىعىردانى قايناپ كەتتى دە، بۇلقان-تالقان بوپ اشۋلانىپ، داۋىسىن قاتايتىپ بىلاي دەدى:
— لامانچالىق دون كيحوت دۋلسينەيا توبوسسكايانى ۇمىتتى نەمەسە ۇمىتۋعا بەيىم دەۋگە ءداتى باراتىنداردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا شىندىقتان قانشالىقتى الشاق ەكەنىن جەكپە-جەك ايقاستا دالەلدەپ بەرەم، ويتكەنى جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيا توبوسسكايا ەشقاشان ۇمىتىلمايدى جانە لامانچالىق دون كيحوت تا ۇمىتشاقتىققا سالىنبايدى: ونىڭ ديەۆيزى — تۇراقتىلىق، ال پارىزى — تۇراقتىلىعىن وزگەگە دە جاريا ەتپەي-اق، ءوزىن دە ءماجبۇر ەتپەي-اق ساقتاۋ.
— بىزگە جاۋاپ بەرىپ تۇرعان كىم؟ — دەپ سۇرادى كورشى بولمەدەگىلەر.
— لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ءوزى بولماعاندا باسقا كىم بولۋشى ەدى؟ — دەپ ايقايلادى سانچو. — جانە ول سىزدەرگە قازىرگى ايتقان ءسوزىنىڭ دە، سونداي-اق بولاشاقتا ايتار ءسوزىنىڭ دە ءبارى تۇگەل اقيقات شىندىق ەكەنىن دالەلدەپ بەرە الادى، ويتكەنى تياناقتى تولەمشىگە كەپىلدەن قورقاتىن دانەڭە جوق.
سانچونىڭ وسىنى ايتىپ اۋزىن جابۋى مۇڭ ەكەن، ەسىك اشىلىپ، كاۆالەرو ەكەندەرى تۇر-پىشىنىنەن تانىلىپ تۇرعان ەكى ادام ىشكە كىردى دە، بىرەۋى دون كيحوتتى قۇشاعىنا الىپ، بىلاي دەدى:
— كەسكىن-كەلبەتىڭىز ەسىمىڭىزگە كۋالىككە جۇرەدى ەكەن، ال ەسىمىڭىز كەسكىن-كەلبەتىڭىزبەن ۇيلەسىم تابادى ەكەن: ەسىمىڭىزدى پايدالانىپ كەتۋگە، ءسويتىپ ەرلىك ىستەرىڭىزدى مانسۇق ەتۋگە نيەتتەنگەن ادامعا، اتاپ ايتقاندا، مىنا كىتاپتىڭ اۆتورىنا ادەيى جانە قاساقانا تۇردە عۇمىر كەشىپ جۇرگەن ءسىزدىڭ، سەنور، كەزبە رىسارلىقتىڭ شامشىراعى ءارى جول كوزەر جۇلدىزى، شىن مانىندەگى لامانچالىق دون كيحوت ەكەنىڭىزگە ەشقانداي كۇمان جوق.
سول ارادا ول سەرىگىنىڭ قولىنداعى كىتاپتى الىپ، دون كيحوتقا ۇسىندى؛ دون كيحوت ونى ءۇنسىز پاراقتاپ شىقتى دا، ۇزاتپاي قايتارىپ بەرىپ، بىلاي دەدى:
— مەن جاي عانا شولىپ شىقتىم، سونىڭ وزىندە دە ايىپ ساناۋعا لايىق ءۇش نارسەنى بايقاپ ۇلگەردىم: بۇل، بىرىنشىدەن، پرولوگتاعى كەيبىر سويلەمشەلەر؛ ەكىنشىدەن، كىتاپتىڭ اراگوندىق سويلەنىستە جازىلعانى؛ ۇشىنشىدەن، — اۆتوردىڭ دۇمشەلىگىن بارىنەن انىعىراق اڭعارتاتىنى، — ماڭىزدى ءبىر ماسەلەدە شاتاسىپ، لاعىپ كەتەدى: اتقوسشىم سانچو پانسانىڭ ايەلىنىڭ ەسىمى ماري گۋتەررەس دەيدى، ال شىندىعىندا ونىڭ ەسىمى مۇلدەم باسقا، ونى تەرەسا پانسا دەپ اتايدى، ال ەندى وسىنداي ماڭىزدى نارسەلەردى بىلىقتىرعان ادامنىڭ باسقا جايلاردى دا بىلىقتىرماعانىنا ەشقانداي كەپىلدىك جوق.
سول جەردە سانچو سوزگە كيلىكتى:
— تەك قانا شىندىقتى جازام دەيتىن اڭگىمەشىنىڭ ءتۇرىن! زايىبىم تەرەسا پانسانى ماري گۋتەررەس دەپ اتايتىن بولسا، اۋ-جايىمىزدى جەتىك بىلەتىن ادامدى تاپقان ەكەنبىز! انا كىتاپتى قولىڭىزعا تاعى ءبىر الىڭىزشى، سەنور، وندا مەن دە بار ما ەكەم ءوزى، مەنىڭ دە ءاتى-جونىم بۇرمالانعان جوق پا ەكەن، قاراپ جىبەرىڭىزشى.
— ءسوزىڭنىڭ سيقىنان تانىپ تۇرمىن، دوستىم، سەن، شاماسى، سەنور دون كيحوتتىڭ اتقوسشىسى سانچو پانساسىڭ عوي، سولاي ما؟ — دەپ سۇرادى دون حەرونيمو.
— ءيا، سول مەنمىن جانە سونى ماقتان تۇتام، — دەپ نىقتادى سانچو.
— وتىرىك ايتىپ تۇرعان ەشتەڭەم جوق، — دەدى كاۆالەرو، — بۇل جاڭا اۆتور سەنى ءقازىر وزىمىزگە ۇناپ تۇرعان قالپىڭداعىداي سۇيكىمدى ادام تۇرىندە سۋرەتتەمەيدى: ول سەنى مەشكەي جانە كۇلكىلى مىنەزدەن ماقۇرىم اشىقاۋىز ەتىپ بەينەلەيدى، توق ەتەرى، مىرزاڭ جايىنداعى حيكايانىڭ ءبىرىنشى بولىمىندەگى سانچوعا تىپتەن ۇقسامايتىن بىرەۋ بوپ شىققانسىڭ.
— ار-ۇياتى ءبىلسىن، — دەدى سانچو. — ابزالى، ونىڭ مازامدى الماي، مەنى مۇلدەم ۇمىت قالدىرعانى ءجون ەدى: استاۋ تابىلسا — شوشقا دا تابىلادى، دەگەن عوي، كوڭىلىم باياعىداي.
كاۆالەرولار دون كيحوتتى كەشكى اس ىشۋگە ءوز بولمەسىنە شاقىردى: بۇل سەكىلدى قۇرمەتتى ادامعا لايىق تاعام بەكەتتە جوق ەكەنىن جاقسى بىلەتىندەرىن ايتتى. دون كيحوت شاقىرۋدى تابيعاتىنا ءتان سىپايىگەرشىلىكپەن قابىل الىپ، ولارمەن بىرگە وتىرىپ تاماق ءىشتى؛ وسىنىڭ ارقاسىندا بۇزاۋ سيراقتارىنا سانچو باسى ءبۇتىن يە بوپ قالدى؛ ءوزى توردەن ورىن الدى؛ قاسىنا سيراق پەن تۇياقتى سانچودان كەم جاقسى كورمەيتىن قوجايىن جايعاستى.
داستارقان باسىندا دون حۋان دون كيحوتتان سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايادان نە حابار بارىن سۇرادى: كۇيەۋگە شىققان جوق پا ەكەن، بوسانعان جوق پا ەكەن، اياعى اۋىر ەمەس پە ەكەن، ال ەگەر سەرتىنە بەرىك كۇيدە جۇرگەن بولسا، وندا سەنور دون كيحوتتىڭ ماحاببات جايىنداعى قيال-ارمانىن قاراپايىم دا پاك-تازا قاپەرىندە ساقتاپ قالدى ما ەكەن — سونى بىلگىسى كەلدى. ونىڭ بۇل ساۋالىنا دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— دۋلسينەيا سول پاك-تازا كۇيىندە، مەنىڭ قيال-ارمانىم بۇرىنعىدان دا بەكەمىرەك، ءوزارا قارىم-قاتىناسىمىز ساليقالى، ال ونىڭ سۇيكىمدى الپەتى شارۋا ايەلدىڭ تۇرپايى تۇر-پىشىنىنە اۋىستىرىلىپ جىبەرىلگەن.
ءسويتىپ، سول ارادا ول سەنورا دۋلسينەيانىڭ قالاي جادىلانعانى جايىندا، مونتەسينوس ۇڭگىرىندە قانداي كەپكە تاپ بولعانى جونىندە، سول سياقتى دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ ءۇشىن داناگوي مەرليننىڭ نە ىستەۋگە ءامىر ەتكەنى تۋراسىندا، ياعني سانچونىڭ وزىنە-وزى دۇرە سالۋعا مىندەتتى بولعانى حاقىندا تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى. دون كيحوتتىڭ باستان كەشكەن قىزىق-شىجىقتارى جايلى اڭگىمەسىن تىڭداۋ ەكى كاۆالەرونى راقاتقا باتىردى، ونىڭ قيسىنسىز ساندىراعىمەن قاتار، سونى بالىن تامىزا بايانداعان ءسوز ساپتاۋ مانەرىنە دە ەرەكشە تانتىلىك ءبىلدىردى. بۇلار ونى اقىل-ەسى ءبۇتىن ادام دەپ مويىنداۋعا بەيىل بوپ تا قالعان، ءبىراق سول ارادا اناۋ قايتادان اياق استى لاعىپ، اۋا جايىلا باستادى، وسىنى كورگەن ولار مۇنى دەنى ساۋ ادام با الدە دەلق ۇلى ما، كىمگە بالارىن بىلمەي ابىگەرلەندى.
ال، تاماعىن ءىشىپ العان سانچو شالا بۋرىل ماس قوجايىندى جايىنا قالدىرىپ، كورشى بولمەگە ءوتتى دە، بىلاي دەپ ءمالىم ەتتى:
— ءوللا-بىللا، سەنورلار، وزىڭىزبەن بىرگە اكەلگەن مىنا كىتاپ اۆتورىنىڭ مەنىمەن ارازداسقىسى كەلىپ جۇرگەنى كامىل. جارايدى، مەنى قوماعاي دەسە دەسىن-اق، ءبىراق ايتەۋىر ىشكىش دەمەسە بولعانى.
— دەگەندە قانداي، ول سەنى ىشكىش دەپ تە اتاعان، — دەدى دون حەرونيمو، — ال مۇنى قانداي سوزبەن جەتكىزگەنى ءدال ءقازىر ەسىمدە جوق، — ايتەۋىر ول ءوزىڭ جايىندا كوڭىلگە كەلەتىن ءسوزدى كوپ ايتقان، ونىڭ ۇستىنە، ءبارى دە ءقازىر قارسى الدىمداعى مەيىربان سانچونىڭ سيقىنان كورىپ تۇرعانىما، ءوز ويىمشا، مۇلدەم جاناسپايتىن جالعان نارسە.
— شىن ءسوزىم، مەيىرىمدى مىرزالار، — دەدى سانچو، — بۇل حيكايادا ءبىز، سانچو مەن دون كيحوت، بايقاۋىمشا، سيد احمەت بەن-ينحالي ءوز كىتابىندا سۋرەتتەپ بەرگەن دەڭگەيدە جانە ءوزىمىز ومىردە قانداي بولساق سونداي دارەجەدە بەينەلەنبەگەنبىز عوي دەيمىن: سيد احمەتتە قوجايىنىم ەرجۇرەك، پاراساتتى، وعان قوسا ماحابباتتا البىرت ادام تۇرىندە كورسەتىلەدى، ال مەن بولسام، استە ىشكىش تە، مەشكەي دە ەمەس، اڭقاۋ ءارى كۇلكىلى ادام كەيپىندە كورىنەم.
— بۇل سوزىڭمەن كەلىسەم، — دەپ ءمالىم ەتتى دون حۋان. — الەكساندر ماكەدونسكييدىڭ اپەللەستەن باسقا سۋرەتشىنىڭ بارىنە ءوزىن بەينەلەۋگە تىيىم سالعانى سەكىلدى، مۇمكىندىك بولسا، تۇڭعىش عۇمىرناماشىسى سيد احمەتتەن باسقانىڭ بارىنە داڭقتى دون كيحوت جايىندا الدە بىردەڭە جازۋعا شەك قويعان ءجون بولار ەدى.
— مەيلى، مەنى كىم بەينەلەگىسى كەلسە سول بەينەلەي بەرسىن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — ءبىراق تەك بۇرمالاماسىن، ويتكەنى ءوزىڭدى ادىم اتتاعان سايىن قورلاسا، شىدامىڭنان دا ايرىلىپ قالاتىندايسىڭ.
— ونداي قورلاۋ سەنور دون كيحوت شىدامدىلىعىنىڭ قالقانىنا سوعىلادى دا، كۇل-تالقانى شىعادى، ايتپەسە، دۇنيەدە ول كەك قايتارا الماستاي قورلىق جوق، — ال بۇل قالقان، مەنىڭشە، ايرىقشا اۋقىمدى ءارى بەرىك بولۋعا ءتيىس، — دەدى دون حۋان كەلىسىڭكىرەمەي.
ءتۇننىڭ ەداۋىر بولەگىن ولار وسىنداي جانە وسىعان ۇقساس اڭگىمەمەن وتكىزدى، ءبىراق دون كيحوتتىڭ كىتاپقا تاعى ءبىر مارتە كوز جۇگىرتىپ، وسى تاقىرىپ توڭىرەگىندە اڭگىمە كويىتۋىنە سونداي قۇشتار بولعان دون حۋاننىڭ جانكەشتى ارەكەتىنەن ەشتەڭە ونبەدى؛ دون كيحوت تابانداپ تۇرىپ الدى: شىن مانىندە ونى وقىپ شىقتىم دەپ ايتسا دا بولاتىنىن، كىتاپتىڭ ءپاتۋاسىز دا پارىقسىز ەكەنىن، وعان قوسا اۆتورى، ءوزىنىڭ، دون كيحوتتىڭ، ونى قولىنا ۇستاعانىن بايقاۋسىزدا ءبىلىپ قالىپ، وقىدى ەكەن دەپ ويلاپ، قۋانىپ جۇرە مە دەپ قاۋىپتەنەتىنىن، ال ۇجدانسىز دا ۇسقىنسىز نارسەدەن وي اۋانىن عانا ەمەس، كوز جانارىن دا اۋلاق ۇستاعان ءجون بولاتىنىن ايتىپ، باسىن الىپ قاشتى. وعان قاي جاققا باعىت العانى جايىندا سۇراق قويىلدى. ول ساراگوساعا بارا جاتقانىن، سول قالادا جىل سايىن وتكىزىلەتىن، سىيلىق تاعايىندالعان تۋرنيرگە قاتىسپاق ويى بارىن ءبىلدىردى. دون حۋان مىنا جاڭا كىتاپتا دون كيحوتتىڭ، دالىرەك ايتقاندا، ونىڭ اتىن جامىلعان بىرەۋدىڭ، شىعىرشىق ءىلۋ ات سايىسىنا — جۇتاڭ جاراقتالعان، ديەۆيزى جاداۋ، كيىم-كەشەگى ودان دا جۇدەۋ، ەسەسىنە نە قيلى كەلەڭسىزدىك كەڭىنەن ورىن العان تۋرنيرگە قاتىسقانى اڭگىمەلەنەتىنىن حابارلادى.
— ونداي جاعدايدا، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — ساراگوسانىڭ قاراسىن دا كورمەيمىن، — ءسويتىپ، جاڭادان پايدا بولعان جالعان اڭگىمەشىنىڭ بەتىن ايمانداي قىلام — ول بەينەلەگەن دون كيحوتتىڭ مەن ەمەس ەكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن بولادى.
— مۇنىڭىز تىپتەن تاماشا بولار ەدى، — دەدى دون حەرونيمو، — ونىڭ ۇستىنە، بارسەلونادا تاعى ءبىر وسىنداي تۋرنير وتپەكشى: سەنور دون كيحوت ءوز ايباتىن سول جەردە دە انىق تانىتىپ بەرە الادى.
— تاپ سولاي ىستەيمىن دە، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت. — ال ەندى ءقازىر، مىرزالار، سىزدەردەن رۇقسات سۇراعالى وتىرمىن: دەمالاتىن ۋاقىتىم بولدى. سونىمەن بىرگە، مەنى ناعىز شىن بەرىلگەن دوستارىڭىز بەن قىزمەتشىلەرىڭىز قاتارىنا جازىپ تا، قوسىپ تا قويۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.
— مەنى دە، — دەپ قوسارلاندى سانچو. — مەن دە، بالكىم، ءبىر اجەتكە جاراپ قالارمىن.
وسىمەن ولار قوش ايتىستى: دون كيحوت پەن سانچو ءوز بولمەلەرىنە كەتتى، ال دون حۋان مەن دون حەرونيمو بولسا، ەسى بۇتىندىك پەن ەسى كەمدىكتىڭ وسىناۋ قويىرتپاعىنا ءالى دە ۇزاق ۋاقىت تاڭىرقانۋمەن وتىردى، ءسويتىپ اراگوندىق جازعىش سيپاتتاعان بىرەۋلەردى ەمەس، ناعىز دون كيحوت پەن سانچونىڭ ءوزىن كورگەنىنە ولاردىڭ ەش كۇمانى قالمادى.
ەرتەڭىنە دون كيحوت ەرتەرەك تۇردى دا، كورشى بولمەنى ءبولىپ تۇرعان قابىرعانى قاعىپ، كەشە كەشكىسىن ءوزىن قوناق ەتكەن كاۆالەرولارمەن قوشتاستى. سانچو قوجايىنعا ءتيىستى اقىسىن ارتىعىمەن تولەپ، بەكەتىندەگى ازىق-تۇلىك قورىن تىم اسىرا ماقتاماۋعا، ال، ەڭ ابزالى، بەكەتىن سونداي قورمەن جابدىقتاۋعا كەڭەس بەردى.
LX تاراۋ
دون كيحوتتىڭ بارسەلوناعا بارا جاتقان جولدا باستان كەشكەندەرى جايىندا.
دون كيحوت بەكەتتەن تاڭ اتا اتتانعان، كۇن اجەپتاۋىر سالقىن بولاتىن جانە كەشكە دەيىن وسى قالىپتا تۇراتىنداي كورىنگەن؛ اتتانار الدىندا قاي جولدىڭ ساراگوساعا سوقپاي تىكەلەي بارسەلوناعا قاراي تارتاتىنىن سۇراپ ءبىلىپ العان، — اركىم ايتىپ جۇرگەندەي، ءوزىن وڭدىرماي قارالاعان جاڭا شىعارماشىنىڭ وتىرىگىن وسىلايشا تاعى ءبىر اشكەرەلەمەكشى ەدى. اتتاي التى كۇن بويى ول سيپاتتاپ بەرۋگە تۇرارلىق ەشقانداي ەرەكشە وقيعاعا كەزىككەن جوق، ال جەتىنشى كۇنى كەشتە كۇرە جولدان جىراقتاۋ جەردەگى ەمەن توعايىنىڭ قالىڭىنا كەلىپ كىردى، ال بۇل قانداي ەمەن — ادەتتەگى ەمەن بە الدە تىعىندىق ەمەن بە، داعدىسىنان جاڭىلعان سيد احمەت مۇنى ءدال اتاپ كورسەتپەيدى.
مىرزاسى مەن مالايى كولىكتەرىنەن ءتۇسىپ، اعاش تۇبىنە جايعاستى، سويتكەن سوڭ سول كۇنى تاماققا تىڭقيا تويعان سانچو بىردەن ۇيقى قاقپاسىنا ەنىپ كەتتى، ال قارنىنىڭ اشقانىنان گورى قايعى-مۇڭنان مازاسى قاشقان دون كيحوت كىرپىگىن ىلە المادى، ءسويتىپ ويشا ءبىر قيىردان ەكىنشى قيىرعا سىرعۋمەن بولدى. بىرەسە ءوزى مونتەسينوس ۇڭگىرىندە جۇرگەندەي، بىرەسە شارۋا ايەلگە اينالدىرىلعان دۋلسينەيا ماشىگە قارعىپ ءمىنىپ العانداي، بىرەسە دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قالاي قايتارۋدىڭ شارتى مەن ءادىس-تاسىلىن بايانداپ تۇرعان داناگوي مەرليننىڭ داۋىسى قۇلاعىنا شالىنعانداي كورىندى. اتقوسشىسى سانچونىڭ نەمقۇرايدىلىعى مەن بەزبۇيرەكتىگى جىنىن كەلتىردى، ويتكەنى، دون كيحوتتىڭ بىلۋىنشە، ول وزىنە بار-جوعى بەس-اق سوققى دارىتقان ەدى، ال بۇل دەگەن سانچو وزىنە-وزى دارىتۋعا ءتيىس قىرۋار سوققىنىڭ سالىستىرۋعا دا تۇرمايتىن، تاتىمسىز بولەگى بولاتىن. وسى وي دون كيحوتتىڭ زىعىردانىن قايناتىپ، اشۋىن قوزدىرعانى سونشالىق، وزىمەن ءوزى بىلاي دەپ سويلەسىپ كەتتى:
“گورديي ءتۇيىنىن شاۋىپ تۇسىرگەندە ۇلى الەكساندر: “شاپقان نە، شەشكەن نە — ءبارىبىر”، دەپتى جانە بۇل ونىڭ كۇللى ازيانىڭ جەكە-دارا بيلەۋشىسىنە اينالۋىنا بوگەت جاساعان جوق، ەندەشە، ىقىلاسى بار-جوعىنا قاراماي، سانچوعا ءوزىمنىڭ دۇرە سالۋىم دا دۋلسينەيا جادىسىن قايتارۋدا وسىنداي وڭ ناتيجە بەرۋى ىقتيمال. بۇل شارۋانىڭ جالعىز عانا شارتى — سانچونىڭ ءۇش مىڭنان استام سوققى الۋىندا بولىپ تۇر، ەندەشە وعان ونى كىم دارىتادى: ءوزى مە الدە باسقا بىرەۋ مە، ماعان ءبارىبىر ەمەس پە؟ ەڭ باستىسى، ونىڭ ءتيىستى سوققىنى العانى، ال ونى قالاي الادى — وندا مەنىڭ شارۋام شامالى”.
وسى ماقساتپەن روسينانتتىڭ جۇگەنىن الىپ، شىقپىرتۋعا بولاتىنداي ەتىپ شۋماقتاپ، سانچونىڭ قاسىنا كەلدى دە، ونىڭ يىق باۋىن، دالىرەك ايتقاندا، شاروۆارىن ۇستاپ تۇرعان جالعىز الدىڭعى ىلگەگىن اعىتا باستادى. الايدا اناۋ دون كيحوتتىڭ قولى دەنەسىنە تيگەن بويدا-اق شوشىپ وياندى.
— بۇل نە پالە؟ ماعان ءتيىسىپ، مەنى شەشىندىرىپ جاتقان كىم؟ — دەپ سۇرادى سانچو.
— بۇل — مەن، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — اعاتتىعىڭدى جوندەپ، ازابىمدى جەڭىلدەتۋ ءۇشىن كەلىپ تۇرمىن، سانچو: سەنى شىقپىرتقالى، موينىڭا العان مىندەتىڭدى جارىم-جارتىلاي بولسا دا ورىنداۋىڭا قول ۇشىن بەرگەلى كەلدىم. دۋلسينەيانىڭ دىمى ءبىتىپ بارادى، سەن ەشقانداي شارا قولدانبايسىڭ، ءوزىم وعان دەگەن عاشىقتىقتان ولەر بولدىم، سوندىقتان شالبارىڭدى ءوز ەركىڭمەن شەشە عوي، ويتكەنى وسىناۋ جان ادام جوق وڭاشا جەردە وزىڭە ساناپ تۇرىپ ەكى مىڭ سوققى دارىتۋدى ۇيعاردىم.
— ءجا، قويا تۇرىڭىز، — دەدى سانچو كەلىسپەي، — ساباڭىزعا ءتۇسىڭىز، تاقسىر، ايتپەسە، وتىرىك ايتسام قۇداي بار، ءوزىمدى-وزىم ۇستاي الماي قالۋىم مۇمكىن. موينىما العان سوققىلار ماجبۇرلەۋ ارقىلى ەمەس، ەرىكتى تۇردە ىسكە اسۋعا ءتيىس، ال ءقازىر مەنىڭ ءوزىمدى-وزىم شىقپىرتۋعا ەشقانداي زاۋقىم جوق. كوڭىلىم سوققاندا ءوزىمدى وقساتىپ تۇرىپ سويىپ سالام دەپ سىزگە ۋادە بەرەم، سونى قاناعات تۇتىڭىز.
— سەن قارىق قىلمايسىڭ، سانچو، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت، — سەبەبى تاس باۋىرسىڭ، شارۋا ادام بولعانىڭا قاراماي، ءارى ناۋەتەكسىڭ.
وسىنى ايتىپ، دون كيحوت بارىن سالىپ سانچونىڭ شالبارىن تومەن تۇسىرۋگە تىرىستى؛ اقىر سوڭىندا سانچو ورنىنان اتىپ تۇردى دا، قوجايىنىنا تاپ بەرىپ، ونىمەن ۇستاسا كەتتى، ءسويتتى دە، اياعىنان شالىپ جىبەرىپ جەرگە جالپ ەتكىزدى؛ سوسىن وڭ اياعىنىڭ تىزەسىمەن كەۋدەسىنەن باسىپ، قولدارىن سىعىمداي قىسىپ ۇستاپ الدى: دون كيحوتتىڭ قىبىر ەتۋگە دە، كوكىرەك كەرە تىنىس الۋعا دا شاماسى كەلمەي قالدى.
— بۇ نەعىلعانىڭ، ساتقىن؟ — دەپ ايقايلادى دون كيحوت. — قوجايىنىڭا، تۋا ءبىتتى سەنورىڭا قارسى شىققانىڭ با؟ ءوزىڭدى اسىراپ وتىرعان ادامعا قول كوتەرگەنىڭ بە؟
— كورولدەردى تاققا وتىرعىزاتىن دا، تاقتان قۇلاتاتىن دا مەن ەمەس، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو، — مەن تەك ءوز باسىمدى قورعاپ جاتىرمىن، سەبەبى — وزىمە ءوزىم سەنورمىن. تىنىش جۇرۋگە جانە دۇرە سوعۋ جايىندا ميىمدى اشىتپاۋعا ۋادە بەرىڭىز، تاقسىر، سويتسەڭىز بوساتام، ايتپەسە، —
دونيا سانچانىڭ قاس دۇشپانى،
وسى ارادا ولەسىڭ سەن، وپاسىز.
دون كيحوت ۋادەسىن بەردى جانە ءوزىن-وزى دۇرەلەۋدى سانچونىڭ ىقتيارى مەن ىقىلاسىنا سالىپ، وعان ساۋساعىنىڭ ۇشىن دا تيگىزبەۋگە بار اسىل وي-ارماندارى اتىنان انت ەتتى. سانچو تۇردى دا، اجەپتاۋىر جەرگە جىراقتاپ كەتتى؛ ءسويتىپ، سول جەردەگى ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە جاتا قالىپ، كوز شىرىمىن الماق بولعان شاعىندا، كەنەت الدەكىم باسىنا جاناسقانداي كورىندى؛ جوعارى كوتەرگەن قولى ادامنىڭ شاركەي پەن شۇلىق كيگەن اياعىن قارمادى. سانچونىڭ يمانى تاس توبەسىنە شىقتى؛ ۇشىپ تۇرىپ باسقا ءبىر اعاشتىڭ تۇبىنە بارىپ جاتتى، ءبىراق، بۇل جەردە دە تاپ سونداي كەپكە كەزىكتى. جالما-جان دون كيحوتتى كومەككە شاقىردى. دون كيحوت كەلدى، ونىڭ نە بوپ قالدى، نەگە بولا سونشا قورىقتىڭ، دەگەن سۇراعىنا سانچو مىنا اراداعى اعاشتىڭ بارىنە ادامنىڭ اياعى ىلىنگەن دەپ جاۋاپ بەردى. اعاشتاردى سيپالاپ كورگەن دون كيحوت مۇنىڭ نە ەكەنىن بىردەن سەزە قويىپ، سانچوعا مىنانى ايتتى:
— ەشتەڭەدەن قورىقپا، كورىپ تۇرماساڭ دا سەزىپ تۇرعان بۇل اياقتارىڭ وسى اعاشتارعا اسىلعان قانىشەرلەر مەن قاراقشىلاردىڭ اياعى: وكىمەت ورىندارى ولاردى قۇرىقتاعاندا ادەتتە وسىنداي جەرلەرگە جيىرما-وتىزىن بىردەن اسىپ كەتەدى. وسىعان قاراپ، بارسەلوناعا دا جاقىنداپ قالدىق-اۋ دەپ تۇرمىن.
دون كيحوتتىڭ جورامالى شىنىمەن راسقا شىقتى.
تاڭ قىزارىپ اتقان شاقتا جولاۋشىلار جوعارى قاراي كوز جىبەرىپ، اعاشتارعا اسىلعان قاراقشىلار دەنەسىنىڭ تۇس-تۇستان سامساپ تۇرعانىن كوردى. بۇل ەكى ارالىقتا كۇننىڭ جارىعى مولايىپ تا قالعان، العاشىندا ولىكتەردەن زارەزەپ بولعان بۇلار سول ارادا وزدەرىن تۇتقيىلدان قورشاپ العان قىرىقتان استام ءتىرى قاراقشىنى كورگەندە الگىدەن استە كەم سوقپايتىن ۇرەيدەن كوزدەرى اتىزداي بولدى؛ قاراقشىلار ولارعا كاتالون تىلىندە اتامان كەلگەنشە ورىندارىنان قىبىر ەتىپ قوزعالماۋعا ءامىر ەتتى. دون كيحوت جاياۋ بولاتىن، اتىنىڭ جۇگەنى سىپىرىلىپ الىنعان ەدى، نايزاسى اعاشقا سۇيەۋلى تۇرعان، — قىسقاسىن ايتقاندا، قورعانسىز قالعان-دى، سول سەبەپتى كۇش-قايراتىن وڭتايلى ءسات تۋعانشا، قولايلى جاعداي ورايلاسقانشا ساقتاي تۇرۋ ماقساتىندا بۇيرىققا ءسوزسىز باعىنعاندى ءجون كوردى.
قاراقشىلار ەسەكتىڭ جۇگىن ءتىنتىپ، قورجىن مەن شامادانداعى زاتتاردى توناپ تا ۇلگەرگەن-دى، ءبىراق سانچونىڭ باعىنا قاراي، گەرسوگ تارتۋ ەتكەن اقشا تۋعان سەلوسىنان جورىققا اتتاناردا الا شىققان قاراجاتپەن بىرگە بەلىندە جاسىرۋلى جاتقان. ايتسە دە، الگى جاۋىزدار تۇلا بويىندا تىعۋلى بىردەڭە بار-جوعىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن ونى باسىنان اياعىنا دەيىن قارمالاپ قاراپ شىعۋدان دا تايىنباس ەدى، ءبىراق ءدال وسى كەزدە اتامان دا كەلىپ جەتتى؛ بۇل ءوزى جاسى وتىز تورتتەر شاماسىنداعى، ورتادان جوعارىلاۋ بويى بار، جاۋىرىنى قاقپاقتاي، قاباعى تۇكسيگەن، قاراتورى ادام ەدى. استىنا دىعال ات ءمىنىپ، ۇستىنە قۇرىش ساۋىت كيگەن-دى، ال ەكى جاق بۇيىرىنەن ءتورت پيستولەت سالبىراپ تۇرعان (مۇنداي پيستولەتتەر ول جاقتا شاقپاقتى دەپ اتالادى). اتقوسشىلارىنىڭ، — كاسىپتىڭ مۇنداي ءتۇرىن تاڭداعانداردى، ادەتتە، وسىلاي اتايتىن، — سانچو پانسانى توناعالى جاتقانىن كورىپ، وعان تيىسپەۋگە ءامىر ەتتى، انالار ايتقانىن ەكى ەتكىزگەن جوق؛ اقشالى بەلدىك ءوستىپ امان قالعان. اعاشقا سۇيەۋلى تۇرعان نايزانى، جەردە جاتقان قالقاندى جانە ساۋىت-سايمان اسىنعان، قۇددى اۋىر قايعىسى بار ادامداي ۇنجىرعاسى ءتۇسىپ، جابىرقاۋ كەيىپتە ويعا شومعان دون كيحوتتى كورگەن اتامان اڭ-تاڭ بوپ تۇرىپ قالدى. سوسىن قاسىنا جاقىنداپ بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— تورىقپاڭىز، تۋىسقان: الدەبىر قانىپەزەر وزيريسكە ەمەس، قاتىگەزدىگىنەن گورى قايىرىمدىلىعى باسىم روكە گينارتقا تاپ بولدىڭىز.
— اتاق-داڭقى ءتورت تاراپقا كەڭ جايىلعان ايبىندى روكە گينارت، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — سەنىڭ قولىڭا تۇسكەنىمە ەمەس، بەيعامدىعىم سالدارىنان ساربازدارىڭنىڭ ءوزىمدى قاپىدا باسىپ قالعانىنا قاپالانىپ تۇرمىن، ويتكەنى ءوزىم مۇشەسى بوپ تابىلاتىن كەزبە رىسارلىق وردەنىنىڭ جارعىسىنا سايكەس مەن ماڭگى سەرگەك كۇيدە بولىپ، ءوزىمدى ءوزىم قاس قاقپاي كۇزەتۋگە ءتيىس ەدىم. ءبىلىپ قويعانىڭ ارتىق ەتپەس، اتاقتى روكە، ەگەر ساربازدارىڭ استىمدا اتىم، قولىمدا نايزام مەن قالقانىم بار كەزدە تاپ بەرگەندە ولارعا مەنى تىزە بۇكتىرۋ وڭايعا تۇسپەس ەدى، ويتكەنى، مەن — ەرلىك ىستەرىنىڭ داڭقى جەر-جيھانعا مولىنان ءماشھۇر لامانچالىق دون كيحوت بولام.
دون كيحوتتى ەڭ اۋەلى ەسالاڭ، سوسىن بارىپ ەرجۇرەك رەتىندە باعالاۋ كەرەگىن روكە گينارت بىردەن تۇسىنە قويدى، ول جايىندا بۇرىن ەستىگەنىمەن، قيمىل-قارەكەتىنە بەيىل بەرمەگەن جانە اقىلعا سىيىمسىز مۇنداي اۋمەسەرلىك ادام جۇرەگىن باۋراپ الادى دەگەن نارسە ويىنا دا كەلمەگەن. بۇل كەزدەسۋگە ول وتە قۋانىپ قالدى، ويتكەنى وسىنىڭ ارقاسىندا الىستان، ۇزىنقۇلاقتان ەستىگەندەرىن جاقىننان، ءوز كوزىمەن كورۋىنە مۇمكىندىك العان-دى؛ ال دون كيحوتقا ول مىناداي لەبىز ءبىلدىردى:
— ايبىندى رىسار! رەنجىمەڭىز جانە بالەگە ۇشىرادىم-اۋ دەپ تە ويلاماڭىز: كىم بىلەدى، قيسىق-قىڭىر تالانىڭىز، بالكىم، ءدال وسى ويقى-شويقىدا تۇزەلىپ كەتەر، ويتكەنى جارىلقاۋشى يەمىز ادەتتەن تىس، الابوتەن، بۇرىن-سوڭدى ەشكىم ەستىمەگەن جولمەن ازعانداردى كۇنادان ارىلتىپ، جازعانداردى بايلىققا كەنەلتەدى عوي.
دون كيحوتتىڭ وعان العىس ايتىپ ۇلگەرگەنى سول، ارت جاقتان ءبىر ءۇيىر جىلقى شاۋىپ كەلە جاتقانداي تۇياق دۇڭكىلى ەستىلدى، ال شىن مانىندە بۇل جالعىز عانا سالت اتتى بولاتىن؛ ەردە وتىرعان جيىرمالارداعى ءجاسوسپىرىم ۇستىنە التىن وقالى جاسىل جىبەك كامزول، شاروۆار مەن شولاق شەكپەن، باسىنا قاۋىرسىن ۇكى تاعىلعان ۆاللوندىق مانەردەگى قالپاق، اياعىنا بالاۋىزدالعان كىشكەنە ەتىك كيىپتى، التىن جالاتقان سەمسەر تاعىنىپ، قولىنا بالەكەي مۋشكەت ۇستاپتى، بەلىنە ەكى پيستولەت بايلاپتى. روكە دابىر-دۇبىر شىققان جاققا جالت قاراپ، وسىناۋ سۇيكىمدى سالت اتتىدان كوز اۋدارا الماي قالدى، ال سالت اتتى بولسا، وعان جاقىنداپ كەلىپ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مەن ساعان، ايبىندى روكە، باسىما تۇسكەن تاقسىرەتتەن ارىلتسىن دەپ كەلگەم جوق، تاۋقىمەتىمدى از دا بولسا جەڭىلدەتسىن دەپ كەلدىم. اڭىرىپ قالعانىڭا قاراپ، مەنى تانىماعانىڭدى كورىپ تۇرمىن، ەندەشە ساعان ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى ايتايىن: مەن كلاۋديا حەرونيمامىن، سيمون فورتەنىڭ قىزىمىن، ول وزىڭە وتە جاقىن دوس-جار، ال كلاۋكەل توررەلياسقا ىمىراعا كەلمەيتىن جاۋ ادام، سونداي-اق بۇل توررەلياس سەنىڭ دە دۇشپانىڭ ەكەنى بەلگىلى، سەبەبى ول ساعان قاستىق ويلايتىندار توبىنان. سەن، ارينە، ونىڭ دون ۆيسەنتە توررەلياس دەگەن بالاسى بارىن، — ايتەۋىر وسىدان ەكى ساعاتتاي بۇرىن ونىڭ ومىردە بولعانى انىق، — بىلەتىن شىعارسىڭ. قاسىرەتىم جايىنداعى اڭگىمەمدى ۇزارتپاۋ ءۇشىن، بۇل ادامنىڭ مەنى قانداي باقىتسىزدىققا ۇشىراتقانىن بىرەر اۋىز سوزبەن بايانداپ بەرەيىن. ءبىز ەكەۋىمىز كەزدەسكەنبىز، ول ماعان عاشىق ەكەنىن ايتقان، مەن وعان سەنىپ قالعام، ءسويتىپ، اكەمنەن جاسىرىن تۇردە ونى ۇناتقام؛ وسى ارادا ەسكەرتە كەتكەننىڭ ەرسىلىگى جوق: ون جەردەن سالماقتى دا ساليقالى، ون جەردەن يبالى بولعانىمەن، ءوزىنىڭ ىڭكار تىلەگىنە جەتۋگە جانە ونى ىسكە اسىرۋعا قانشا كەرەك بولسا سونشا ۋاقىت تاپپايتىن ايەل بالاسىن كۇللى الەمنەن كەزىكتىرە المايسىڭ. اقىر سوڭىندا ول ماعان ۇيلەنۋگە ۋادە بەردى، مەن دە ونىڭ زايىبى بولۋعا سەرت ەتتىم، الايدا قۇر سوزدەن ءارى اسپادىق. ءسويتىپ جۇرگەندە، كەشە ونىڭ وزىمە بەرگەن انتىن ۇمىتىپ، باسقا بىرەۋگە ۇيلەنەيىن دەپ جاتقانىن، بۇگىن تاڭەرتەڭ ولاردىڭ تويى بولاتىنىن ەستىدىم، بۇل حاباردان قانىم باسىما شاپشىدى، اقىل-ەسىمنەن ايرىلىپ قالدىم؛ اكەم ءبىر جاققا ساپارعا شىعىپ كەتكەندىكتەن، ۇستىمە مىنا كيىمدەردى كيىپ الدىم دا، اتقا قامشىنى باسىپ، دون ۆيسەنتەنى وسى ارادان ءبىر ميلدەي جەردەن قۋىپ جەتتىم، سوسىن شاعىم ايتۋعا، ونىڭ اقتالعان ءسوزىن تىڭداۋعا ۋاقىت جىبەرىپ جاتپاي، مۋشكەتپەن، وعان قوسا مىنا ەكى پيستولەتپەن اتىپ-اتىپ جىبەردىم، ءسويتىپ، ءوز ويىمشا، وعان كەم دەگەندە ەكى وقتى دارىتىپ، قاقپانى اشىپ تاستادىم — سول قاقپا ارقىلى ونىڭ قانىنا بويالعان ار-نامىسىم وزىمە قايتىپ ورالدى. جانىندا مالايلارى قالدى، — ونى قورعاۋعا ولاردىڭ ءداتى دە، دارمەنى دە جەتپەدى. ال مەن — مەن بولسام، فرانسياعا ءوتىپ كەتۋىمە كومەكتەسۋىڭ ءۇشىن وزىڭە قاراي تارتتىم، وندا تۋىستارىم بار، سولاردى بارىپ پانالاماقپىن؛ بۇعان قوسا، دون ۆيسەنتەنىڭ قاپتاعان اعايىنى قاتىگەزدىكپەن كەك قايتارماسى ءۇشىن اكەمدى ءوز قامقورلىعىڭا الۋىڭدى وتىنەم.
ايداي سۇلۋ كلاۋديانىڭ سىمباتىنا، كيىمىنىڭ سانىنە، سۇيكىمىنە، سول سياقتى باستان كەشكەن جايىنا تاڭىرقانعان روكە:
— اڭگىمە بىلاي، سەنورا: دۇشپانىڭ دۇنيە سالدى ما، جوق پا، اۋەلى سوعان كوز جەتكىزەيىك، ءوز جاعدايىڭدى سوسىن ءبىرجاقتى قىلارمىز، — دەدى.
كلاۋديانىڭ اڭگىمەسى مەن روكە گينارتتىڭ جاۋابىن مۇقيات تىڭداپ العان دون كيحوت بىلاي دەدى:
— سەنورانى قورعايمىن دەپ ەشكىم اۋرە بولماي-اق قويسىن، — مۇنى مەن ءوز مىندەتىمە الام. اتىمدى اكەلىڭدەر، قارۋ-جاراعىمدى بەرىڭدەر، سوسىن مەنى وسى ارادان توسىڭدار: الگى رىسارعا بارام دا، ءولى بولعانىنا دا، ءتىرى بولعانىنا دا قاراماي، مىنا سۇلۋعا بەرگەن ۋادەسىن ورىنداۋعا ءماجبۇر ەتەم.
— ونىڭ تاپ وسىلاي ىستەيتىنىنە كۇمان كەلتىرمەي-اق قويىڭىزدار، — دەدى سانچو، — قوجايىنىمنىڭ قۇدالىقتاعى جولى جەڭىل: جاقىندا عانا تاپ سونداي ءبىر قاراعىمدى نەكەگە تۇرۋعا كوندىردى: ول دا ۋادەسىنەن تانىپ، قالىڭدىعىنا وپاسىزدىق جاساعان-دى، ەگەر مىرزامنىڭ قىر سوڭىنان قالماي جۇرگەن سيقىرشىلار جاڭاعىنىڭ بەت-الپەتىن مالايدىڭ بەت-الپەتىنە اۋىستىرىپ جىبەرمەگەندە، الگى قىز ءقازىر كۇيەۋى بار ايەل اتانار ەدى.
روكە گينارتتى مىرزاسى مەن مالايىنىڭ مىلجىڭىنان گورى سۇيكىمدى كلاۋديانىڭ باسىنداعى جاي قاتتى الاڭداتىپ تۇرعان، سوندىقتان ولاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداعان جوق. اتقوسشىلارىنا ەسەكتىڭ جۇگىنەن توناپ العاندارىن سانچوعا تۇگەل قايتارىپ بەرۋگە جانە وتكەن تۇندە قونىپ شىققان ورىندارىنا بارۋعا ءامىر ەتكەن ول الدە جاراقات العان، الدە جازىم بولعان دون ۆيسەنتەنى ىزدەستىرۋگە كلاۋديامەن بىرگە اسىعىس اتتانىپ كەتتى. ولار كلاۋديا جىگىتتى جولىقتىرعان جەرگە باردى، الايدا تاياۋدا توگىلگەن قاننىڭ ىزىنەن باسقا ەشتەڭە تاپپادى؛ ايتسە دە جان-جاعىنا قارانىپ، جوتانىڭ باۋرايىمەن باياۋ جىلجىپ بارا جاتقان ادامداردى كورىپ، بۇلار داۋدە بولسا الدە ءولى، الدە ءتىرى قوجايىندارىن، — ءتىرى بولسا ەمدەپ جازىپ الماققا، ءولى بولسا جەرلەمەككە، — اكەتىپ بارا جاتقان دون ۆيسەنتەنىڭ مالايلارى شىعار دەگەن جورامال جاسادى (بۇل جورامالدارى شىندىققا ساي كەلەتىن)؛ سويتكەن سوڭ جولاۋشىلارىمىز الگىلەردىڭ سوڭىنان ات قويدى، دون ۆيسەنتەنىڭ مالايلارى جايمەن جۇرگەندىكتەن ولاردى قۋىپ جەتۋ قيىنعا تۇسكەن جوق. مالايلار دون ۆيسەنتەنى قولىنا كوتەرىپ العان-دى، ال اناۋ جاراقاتى جان شىداتپاي تۇرعاندىقتان ودان ءارى قوزعالار اۋسەلەسى بولماي، ءوزىن وسى ارادا قالدىرۋدى سۇراپ، وسى ارادا جاتىپ ءولىم تاپقىسى كەلەتىنىن ايتىپ، ءالسىز، ۇزدىككەن ۇنمەن جالبارىنىپ جاتىر ەدى.
كلاۋديا مەن روكە اتتارىنان تۇسە-تۇسە قالىپ، ونىڭ قاسىنا جاقىندادى؛ روكەنىڭ كەلگەنى مالايلاردىڭ ۇرەيىن ۇشىردى، ال كلاۋديا بولسا، دون ۆيسەنتەنىڭ ءتۇرىن كورىپ شوشىپ كەتتى؛ قامقور دا قاتۋلى جۇزبەن ەڭكەيگەن قىز ونى قولىنان الىپ:
— ەكەۋارا كەلىسكەنىمىزدەي ماعان ءبىرجولا بەيىل بەرگەنىڭدە، تاعدىر-تالايىڭ باسقاشا بولاتىن ەدى، — دەدى.
جارالى كاۆالەرو ءبىرجولا دەرلىك جابىلۋعا اينالعان كىرپىگىن اشىپ، كلاۋديانى تانىپ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— ايداي سۇلۋ ءارى اڭعال سەنورا، مەنى ولتىرگەن ءوزىڭ ەكەنىن بىلەم، الايدا مۇنداي جازاعا لايىق ەمەس ەم، پيعىل-نيەتىمنەن دە، ىس-ارەكەتىمنەن دە وعان جەلەۋ تابىلمايتىن، ويتكەنى سەنى قورلايتىنداي ەشتەڭە جاساعام جوق جانە ونداي ويىم دا بولعان ەمەس.
— بالۆاسترو بايدىڭ قىزى لەونورامەن بۇگىن تاڭەرتەڭ نەكەگە تۇرماقشى ەمەس پە ەڭ؟ — دەپ سۇرادى كلاۋديا.
— جوعا، و نە دەگەنىڭ، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون ۆيسەنتە. — ونداي جالعان حاباردىڭ قۇلاعىڭا شالىنعانى، قىزعانىشتان ماعان اجال تاپتىرعانىڭ، ءسىرا، تۇرلاۋسىز تاعدىرىمنىڭ قىرسىعى شىعار، — سولاي بولا تۇرعانىمەن، ءوز قولىڭدا جانە قۇشاعىڭدا جان تاپسىرۋىمدى وزىمە زور باقىت سانايمىن. ال ەندى وسىعان كوز جەتكىزگىڭ كەلسە، قولىمدى قىس جانە، ەگەر حوش كورسەڭ، مەنىڭ زايىبىم بول، — وزىمە ءجابىر-جاپا كورسەتتىڭ دەگەن وكپە-رەنىشىڭنىڭ قارىمتاسىن بۇدان ارتىق قايتارا المان.
كلاۋديا ونىڭ قولىن قىستى جانە وسى ءسات ءوزىنىڭ دە جۇرەگى قىسىلىپ، دون ۆيسەنتەنىڭ قانعا بويالعان كەۋدەسىنە ەس-تۇس جوق قۇلاپ ءتۇستى، ال دون ۆيسەنتە بۇل كەزدە ءولىم اۋزىندا جاتقان-دى. روكەنىڭ كوڭىلى الاي-تۇلەي بوپ، نە ىستەردى بىلمەدى. مالايلار جالما-جان سۋ اكەلىپ دون ۆيسەنتە مەن كلاۋدياعا بۇرىكتى. كلاۋديا ەسىن جيدى، ءبىراق دون ۆيسەنتە قيمىلسىز قالدى، ويتكەنى دەمى ءۇزىلىپ تە كەتكەن بولاتىن. قادىرمەندى جۇبايىنىڭ ومىرمەن قوش ايتىسقانىن بىلگەن كلاۋديانىڭ اھ ۇرعان اششى داۋىسى اينالا-ماڭدى جاڭعىرىقتىرىپ، زار يلەپ جىلاعان ءۇنى ساي-سۇيەكتى سىرقىراتتى؛ شاشىن جايىپ جىبەرىپ، ۋىستاپ جۇلا باستادى، بەتىن تىرناۋعا كىرىستى، ونىڭ وسىناۋ ورنى تولماس وپىنىسى مەن الابوتەن ازابىن دۇنيەدەگى كۇللى قاسىرەتتى جاراننىڭ قاي-قايسىسى دا باستان كەشىپ كورمەگەن شىعار.
— ۋا، قاتىگەز دە اقىلسىز ايەل! — دەپ داۋىس سالدى كلاۋديا. — قارا نيەتتى پيعىلىڭدى قالاي عانا وپ-وڭاي ىسكە اسىردىڭ سەن! ۋا، قىزعانىشتىڭ بوي بەرمەس بالەكەتى! جۇرەگىندە پانا تاپتىرعانداردى قالاي تالكەك قىلاسىڭ سەن! ۋا، زايىبىم! سەن اسىل قازىنام ەدىڭ، ءبىراق تاعدىر ءىشتارلىق جاساپ، سەنى نەكە توسەگىنە ەمەس، كورگە اپارىپ جاتقىزدى!
كلاۋديا قايعى-شەرىنىڭ سونشالىقتى نازالى بولعانى ءارى ۇزاققا سوزىلعانى سونداي، ءتىپتى روكەنىڭ كوزىنە دە جاس ءۇيىرىلدى، ال ادەتتە ونىڭ ەشقانداي جاعدايدا ەشقاشان كوڭىلى بوسامايتىن. مالايلار ەڭىرەي جىلادى، كلاۋديا ءالسىن-الى تالىپ قالا بەردى، ءسويتىپ، مىنا ماڭاي جىلاپ-سىقتاۋ مەكەندەگەن ورىنعا، قايعى-قاسىرەت تۇراعىنا اينالىپ كەتكەندەي كورىندى. اقىر سوڭىندا روكە گينارت دون ۆيسەنتەنىڭ مالايلارىنا مارقۇمدى سول اراعا جاقىن جەردەگى اكەسىنىڭ دەريەۆنياسىنا الىپ بارۋعا جانە سوندا جەرلەۋگە ءامىر ەتتى. ال، كلاۋديا روكەگە ناعاشى اپايى ايەل موناستىرلارىنىڭ بىرىندە تالىمگەر ەكەنىن، ءوزىنىڭ سول موناستىرعا بارىپ، ابزال دا اجالسىز باسقا كۇيەۋدىڭ كەلۋىن كۇتىپ، قالعان ءومىرىن اقىر سوڭىنا دەيىن سوندا وتكىزۋدى ۇيعارعانىن ايتتى. روكە ونىڭ بۇل نيەتىن قولدادى، باراتىن جەرىنە دەيىن شىعارىپ سالۋعا ۇسىنىس ءبىلدىردى، سونداي-اق قاجەت بولا قالعان جاعدايدا اكەسىن دون ۆيسەنتەنىڭ اعايىندارىنان دا، سول سياقتى وعان جاماندىق جاساۋعا ويى كەتكەن باسقا بىرەۋلەردەن دە قورعاۋعا ۋادە ەتتى. كلاۋديا شىعارىپ سالۋدان ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى، وزىنە قول ۇشىن بەرۋگە دەگەن ىقىلاس-پەيىلى ءۇشىن اسا ءبىر سىپايى سوزبەن العىس جاۋدىرىپ، ونىمەن كوزىنىڭ جاسىن كول عىپ توككەن كۇيى قوشتاستى. دون ۆيسەنتەنىڭ مالايلارى ءمايىتتى الىپ كەتتى، ال روكە جىگىتتەرىنە قايتىپ ورالدى. كلاۋديا حەرونيمانىڭ ماحابباتى وسىلايشا ءتامام بولدى، ءبىراق قايعىلى حيكاياسىنىڭ ىرگەتاسى العان بەتتەن اينىمايتىن، اياۋشىلىقتى بىلمەيتىن قىزعانىش قولىمەن تۇرعىزىلسا، بۇعان تاڭعالاتىن نە بار؟
روكە گينارت اتقوسشىلارىن ۋاعدالاسقان جەردەن تاپتى؛ وعان ىلەسىپ بارعان دون كيحوت روسينانتتىڭ ەرىندە وتىرعان قالپى الگىلەردى جانعا دا، تانگە دە بىردەي قاتەرلى مىناداي تىرلىكتەن باس تارتۋعا ۇگىتتەپ باقتى؛ الايدا قاراقشىلاردىڭ باسىم كوپشىلىگى داراقى دا دورەكى گاسكوندىقتار ەدى، سوندىقتان ولارعا دون كيحوت ۋاعىزىنىڭ اسەرى شامالى بولدى. روكە كەلگەن بويدا سانچو پانسادان ءوزىنىڭ، روكە گينارتتىڭ، جىگىتتەرى ەسەگىنەن سىپىرىپ العان باعالى قازىنالار مەن اسىل بۇيىمداردىڭ تۇگەل قايتارىلىپ بەرىلگەن-بەرىلمەگەنىن سۇرادى. سانچو قايتارىلعانىن، ءبىراق اسا قۇندى، ءارقايسىسىن ءبىر-بىر قالاعا ايىرباستاۋعا بولاتىن ءۇش شارشىنىڭ جەتپەي تۇرعانىن ايتتى.
— ءوي، اپەندى، نە شاتىپ تۇرسىڭ ءوزىڭ؟ — دەپ ءبىر قاراقشى سوزگە كيلىكتى. — شارشىلارىڭ مەندە، ءبىراق قۇنى ءۇش رەالدان ارتپايدى عوي بۇلاردىڭ.
— ول راس، — دەدى دون كيحوت، — الايدا بۇلاردى ماعان ءبىر حانىم تارتۋ ەتكەن، سول حانىمدى قاتتى قۇرمەتتەيتىندىكتەن اتقوسشىم اتالمىش شارشىلاردى ايرىقشا قىمبات باعالايدى.
روكە گينارت شارشىلاردى سانچوعا تابان استىندا قايتارۋعا ءامىر ەتتى، سوسىن جىگىتتەرىن قاتارعا تۇرعىزىپ، سوڭعى ولجا بولىستەن بەرگى ۋاقىتتا وزدەرى توناپ العان كيىم-كەشەكتى، اسىل بۇيىمداردى، اقشانى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قولعا تۇسىرگەندەرىنىڭ ءبارىن تۇگەل ورتاعا تاستاۋعا بۇيرىق بەردى؛ سودان سوڭ قولما-قول بۇلاردىڭ باعاسىن بەلگىلەپ، بولىسكە كونبەيتىن نارسەنىڭ قۇنىن اقشاعا شاعىپ، قاراقشىلارىنا تەڭدەي عىپ ۇلەستىردى: ءديستريبۋتيۆتى قۇق قاعيدالارىنان ءبىر تابان اۋىتقىماي، وعان قىلداي قيانات جاساماي، بارىنشا ادىلەتتى ءارى ءدال عىپ ءبولدى. قاراقشىلار قاناعات تاۋىپ، كوڭىلدەرى جايلانىپ، لايىقتى سىيلارىن العاننان كەيىن روكە دون كيحوتقا قاراپ:
— قارا قىلدى قاق جارعان وسىنداي ادىلدىك بولماسا، بۇلار ايتقانعا كونىپ، ايداۋعا جۇرمەيدى، — دەدى.
سانچو تۇرىپ:
¬— جاڭاعى كورگەنىمنەن بايقاعانىم: ادىلدىك شىركىننىڭ جاقسىلىعى سونداي، ونى ءتىپتى ۇرى-قارىلارمەن ارادا دا ساقتاۋعا بولادى ەكەن، — دەگەندى ايتتى.
مۇنى ەستىگەن اتقوسشىلاردىڭ ءبىرى سانچونى اركەبۋزدىڭ دۇمىمەن قويىپ قالماققا وقتالدى، ويتسە باس سۇيەگىن وپىرىپ جىبەرەتىنى كامىل-دى، ءبىراق روكە گينارت ونى ايقايمەن تىيىپ تاستادى. سانچونىڭ جۇرەگى زىرق ەتە ءتۇستى، سوسىن بۇل جارانداردىڭ اراسىندا ەندىگى ءارى جۇمعان اۋزىن اشپاۋعا وزىنە-وزى سەرت بەردى.
تاپ وسى كەزدە جول بويىمەن ءوتىپ بارا جاتقاندار مەن كەتىپ بارا جاتقانداردى باقىلاپ، باستىعىنا حابارلاپ تۇرۋ ءۇشىن قاراۋىلعا قويىلعان اتقوسشىلاردىڭ بىرنەشەۋى جۇگىرىپ كەلىپ، ىشتەرىندەگى الدەبىرەۋ:
— سەنور! جاقىن ماڭايدان، بارسەلوناعا باراتىن جولدان، كوپ ادامنىڭ قاراسى كورىندى، — دەدى.
— كىمدەر ەكەنىن بايقاي المادىڭ با: ءبىزدى اڭدىپ جۇرگەندەر مە الدە ءبىز اڭدىپ جۇرگەندەر مە؟ — دەپ سۇرادى روكە ودان.
— ءبىز اڭدىپ جۇرگەندەر، — دەپ جاۋاپ قاتتى اتقوسشى.
— ەندەشە ءبارىڭ بارىڭدار، — دەپ بۇيىردى روكە، — مۇمكىن بولعانىنشا تەزدەتىپ وسىندا الىپ كەلىڭدەر جانە، بايقاڭدار، بىرەۋ-مىرەۋى قاشىپ كەتىپ جۇرمەسىن.
قاراقشىلار تۇرا جونەلدى، ال دون كيحوت، سانچو مەن روكە ولاردىڭ كىمدەردى ەرتىپ اكەلەرىن كۇتىپ وتىردى؛ سول ارادا روكە دون كيحوتقا قاراپ بىلاي دەدى:
— ءبىزدىڭ مىنا تىرشىلىگىمىز، ىس-ارەكەتىمىز بەن شىتىرمان وقيعالارىمىز سەنور دون كيحوتقا ادەتتەن تىس ءارى اسا قاتەرلى كورىنۋى مۇمكىن جانە بۇل مەنى ونشا تاڭعالدىرمايدى، ءبىزدىڭ ءومىر سالتىمىزدان اسقان مازاسىز ءارى تاۋقىمەتتى تىرلىك جوق ەكەنىن ءوزىم دە بىلەم. بۇل ىسكە ءاۋ باستا مەنى كەك الۋعا دەگەن دەگبىرسىز قۇشتارلىق يتەرمەلەگەن ەدى، ال مۇنداي قۇشتارلىقتىڭ ەڭ مومىن ادامنىڭ ءوزىن وجەت قىپ جىبەرەتىنى بەلگىلى عوي: جاراتىلىسىمدا مەن قايىرىمدى ءارى ىزگى نيەتتى اداممىن، الايدا، الگىندە ايتقانىمداي، وزىمە كورسەتىلگەن ءجابىر ءۇشىن كەك الۋعا دەگەن ىنتىزارلىقتىڭ ابزال قاسيەتتەرىمنەن الدەقايدا باسىم شىققانى سونداي، اقىل-پاراساتقا كەرەعار جانە قاساقانا تۇردە بۇل قۇشتارلىعىما بار ىنتى-شىنتىممەن قۇلاي بەرىلىپ كەتتىم، ال ءبىر جامان عادەتتىڭ سوڭىنان ەكىنشىسى، ءبىر كۇنانىڭ سوڭىنان باسقاسى ىلەسە جۇرەتىندىكتەن، كەك الۋ ماقساتىنداعى قارەكەتتەرىمنىڭ اجىراتىپ العىسىزداي بىتە قايناسىپ كەتكەنى سونشا، ءقازىر ەندى ءوزىمنىڭ عانا ەمەس، وزگەنىڭ دە كۇنالارى ءۇشىن كەك قايتارىپ ءجۇرمىن. ايتسە دە، شىرعالاڭى مول شىتىرمان ءومىر داعدارىسىندا دەبدىرەپ قالعانىممەن، قۇداي حوش كورسە، بۇدان اقىرى جول تاۋىپ شىعىپ، ءبىر تىنىش تۇكپىردەن پانا تابارمىن دەپ ءۇمىت ەتەم.
روكەنىڭ يگى مۇراتتى ءارى پاراساتتى اڭگىمەسىن دون كيحوت تاڭىرقانا تىڭدادى، — بۇرىن ول توناۋشىلىقپەن، كىسى ولتىرۋشىلىكپەن جانە قاراقشىلىقپەن اينالىساتىنداردىڭ اراسىندا ورىندى وي-پىكىرى بار ادام بولمايدى دەگەن تۇسىنىكتە جۇرەتىن، وسى سەبەپتى ول اتامانعا قاراپ بىلاي دەدى:
— سەنور روكە! سىرقاتىڭنىڭ سىرىن ءبىلۋ مەن دارىگەر بەلگىلەگەن دارىلەردى ىشۋگە ىقىلاستى بولۋدىڭ ءوزى-اق ساۋىعا باستاعانىڭنىڭ العاشقى نىشانى: ءسىز، مەيىرىمدى مىرزام، سىرقاتسىز، اۋرۋىڭىزدى بىلەسىز، ەندەشە، بارشامىزدىڭ دارىگەرىمىز بوپ تابىلاتىن اسپاننىڭ، دالىرەك ايتقاندا، جاراتقان يەمىزدىڭ سىزگە اۋرۋىڭىزدان ايىقتىراتىن، — تەز ارادا جانە كەرەمەتتىڭ كۇشىمەن ەمەس، بىرتىندەپ ايىقتىراتىن، — دارى-دارمەك بەلگىلەپ بەرەرى حاق. سونداي-اق، ساناسىز كۇناكاردان گورى سانالى كۇناكار تەزىرەك تۇزەلەدى، ال سويلەگەن سوزىڭىزدەن پاراساتتى ادام ەكەنىڭىز كورىنىپ تۇرعاندىقتان، سىزگە قالاتىنى تەك جىگەرىڭىزدى جاسىتپاۋ جانە ار-ۇجدانىڭىزدىڭ دەرتى جەڭىلدەيتىنىنە ءۇمىت ەتۋ عانا. ەگەر بۇعان بارار جولدى قىسقارتقىڭىز كەلسە جانە ارىلۋ جولىنا مۇمكىندىگىنشە تەزىرەك تۇسكىڭىز كەلسە، وندا ماعان ەرىڭىز: مەن ءسىزدى كەزبە رىسار بولۋعا ۇيرەتەم، ال كەزبە رىسار سونشالىقتى كوپ تاۋقىمەت پەن تاقسىرەت تارتاتىندىقتان، مۇنىڭ ءبارى ونىڭ ءتاۋباعا كەلۋىنىڭ وتەمىنە ءجۇرىپ، ونى تۇپ-تۋرا جۇماققا الىپ بارادى.
دون كيحوتتىڭ كەڭەسىن تىڭداپ العان روكە مىرس ەتىپ كۇلدى دە، اڭگىمە اۋانىن وزگەرتىپ، كلاۋديا حەرونيمانىڭ باسىنداعى قايعىلى جايدى بايانداپ بەردى، بۇل سانچونى قاتتى كۇيىندىردى، ويتكەنى قىزدىڭ سۇلۋلىعى، جۇرەكتىلىگى مەن وجەتتىگى وعان ايرىقشا اسەر ەتكەن بولاتىن.
سول ەكى ارادا قاراقشىلار دا كاسىپتەن ورالىپ، قاشىرعا سالت مىنگەن ەكى ادامدى، ەكى جاياۋ تاۋاپشىنى، الدەبىر حانىمدار وتىرعان كۇيمە مەن كۇيمەنىڭ اتتىلى-جاياۋ بەس التى نوكەرىن جانە سالت اتتىلارعا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان ەكى جالشىنى ايداپ كەلدى. قاراقشىلار ولاردى اينالدىرا قورشاپ الدى، روكە گينارتتىڭ نە ايتاتىنىن كۇتىپ، جەڭىلىس تاپقانداردىڭ دا، جەڭگەندەردىڭ دە ەشقايسىسى ءلام دەپ ءتىل قاتقان جوق؛ اتامان سالت اتتىلاردان كىم ەكەنىن، قاي جاققا بەت العانىن جانە قانشا اقشاسى بارىن سۇرادى. بۇعان سالت اتتىلاردىڭ ءبىرى بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور! ەكەۋىمىز دە يسپان جاياۋ اسكەرىنىڭ وفيسەرىمىز، بولىمدەرىمىز نەاپولدە تۇر، ءوزىمىز بارسەلوناعا بارا جاتىرمىز، ەستۋىمىزشە، ول جەردەن سيسيلياعا بىرنەشە گالەرا شىعاتىن كورىنەدى. بىزدە ەكى ءجۇز بە الدە ءۇش ءجۇز بە ەسكۋدو بار، وسىنىڭ ءوزىن كوڭىلىمىزگە توق ساناپ، تاعدىر-تالايىمىزعا ءدان ريزا بوپ كەلە جاتىرمىز: ويتكەنى سولداتتاردىڭ كەدەي بولاتىنى سونشا، بۇدان ارتىق بايلىقتى ارمانداۋ قاپەرىنە دە كىرمەيدى.
روكە تاۋاپ ەتۋشىلەرگە دە وسىنداي سۇراق قويدى، — ولار ريمگە باراتىن كەمەگە وتىرماقشى ەكەنىن، ەكەۋىندەگى اقشانىڭ جيىنتىعى الپىس رەالداي بوپ قالاتىنىن ايتتى. ودان سوڭ روكە كۇيمەدەگىلەردىڭ كىم ەكەنىن، قايدا باعىت العانىن جانە وزدەرىمەن بىرگە قانشا اقشا اكەلە جاتقانىن سۇرادى، بۇعان سالت اتتى قىزمەتشىنىڭ ءبىرى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— كۇيمەدە قوجايىن حانىمىم، نەاپولدەگى جوعارعى سوتتىڭ زايىبى دونيا گومار دە كينونەس كەلە جاتىر، قاسىندا كىشكەنتاي قىزى، كۇتۋشىسى مەن دۋەنياسى بار. ولارعا التى مالاي ەرىپ كەلەدى، ال وزدەرىمەن بىرگە التى ءجۇز ەسكۋدو اكەلە جاتىر.
— سونىمەن، — دەپ تۇجىردى روكە گينارت، — قولىمىزدا بارى توعىز ءجۇز ەسكۋدو جانە الپىس رەال، ال جىگىتتەرىمنىڭ سانى الپىسقا جۋىق. ادام باسىنا شاققاندا قانشادان كەلەتىنىن تەكسەرىپ كورەيىك، ايتپەسە مەن ءوزىم ەسەپكە شورقاقتاۋ جانمىن.
سول ارادا توناۋشىلار جاپا-تارماعاي:
— روكە گينارتتىڭ عۇمىر جاسى ۇزاق بولسىن، وعان ءولىم تىلەپ جۇرگەن وڭباعاندار وكىنىشتە قالسىن! — دەپ شۋلاسىپ قويا بەردى.
قاراجاتى تارتىپ الىناتىنىن بىلگەن وفيسەرلەر نالىعانداي بولدى، جوعارعى سوتتىڭ زايىبى قامىعىپ قالدى، تاۋاپ ەتۋشىلەر دە ءماز بولا قويعان جوق. روكە ولاردى ءبىر مينۋتتاي وسىنداي ءارى-سارى حالدە قالدىردى، سوسىن ودان ءارى قيناماۋدى حوش كورىپ، — قينالىسقا تۇسكەندەرى الپەتتەرىنەن اڭعارىلىپ تۇرعان، — وفيسەرلەرگە قاراپ قايتادان سويلەپ كەتتى:
— وفيسەر مىرزالار! راقىمشىلىق ەتىپ، ماعان الپىس ەسكۋدو بەرىڭىزدەر، ال جوعارعى سوتتىڭ زايىبىنان سەكسەن ەسكۋدو سۇرايمىن، جىگىتتەرىم وسىعان ىرزا بولادى، — ويتكەنى، پوپتىڭ دۇعانى ءان عىپ ايتاتىنىن، ونىسى وعان نان بوپ قايتاتىنىن بىلەسىزدەر، — سودان سوڭ ەشتەڭەگە الاڭداپ-ابىرجىماي ساپار شەگە بەرىڭىزدەر: وسى وڭىردەن ورىن تەپكەن جاساقتارىمنىڭ قايسى بىرەۋى تاعى دا توقتاتقان جاعدايدا تيىسپەۋى ءۇشىن سىزدەرگە قورعاۋ قاعازىن جازىپ بەرەم، ويتكەنى ساربازدارعا، سول سياقتى، ايەلدەرگە، ونىڭ ىشىندە تەكتى اۋلەتتەن شىققان ايەلدەرگە، ءجابىر كورسەتۋ سالتىمدا جوق.
وسىنشا مەيىرىم-قايىرىم كورسەتىپ، اقشالارىن قالتاسىندا قالدىرعانى ءۇشىن وفيسەرلەر روكەگە نە ءبىر اجارلى سوزبەن جانە ۇستى-ۇستىنە العىس جاۋدىرۋمەن بولدى. سەنورا دونيا گومار دە كينونەس كۇيمەدەن سەكىرىپ ءتۇسىپ، ايتۋلى اتاماننىڭ قولىنان جانە اياعىنان سۇيمەكشى بولىپ ەدى، ءبىراق ول بۇعان ۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق ءبىلدىردى، وعان قوسا سەنورادان جاعىمسىز جايعا دۋشار ەتكەنى ءۇشىن كەشىرىم ءوتىندى، ويتكەنى كەسپىرسىز كاسىبى سوعان ءماجبۇر ەتىپ تۇرعانىن ايتتى. جوعارعى سوتتىڭ زايىبى مالايلارىنىڭ بىرىنە بەرەشەك سەكسەن ەسكۋدوسىن تاباندا تولەۋگە ءامىر ەتتى، ال وفيسەرلەر الپىس ەسكۋدو ساناپ بەردى. تاۋاپ ەتۋشىلەر دە جارىتىمسىز تيىن-تەبەنىمەن قوش ايتىسپاققا وقتالعان، ءبىراق روكە ولارعا اۋرە بولماي-اق قويىڭدار، دەگەندى ايتتى؛ سوسىن جىگىتتەرىنە قاراپ، مىناداي شەشىمىن جەتكىزدى:
— بۇل اقشادان ءارقايسىڭ ەكى ەسكۋدودان الاسىڭدار، سوندا جيىرماسى قالادى: ون ەسكۋدونى — تاۋاپ ەتۋشىلەرگە، قالعان ونىن — بۇگىنگى شىتىرمان وقيعا جايىندا جامان اسەردە قالماس ءۇشىن مىنا رىساردىڭ سۇيىكتى سەرىگىنە تارتۋ ەتەمىز.
قايدا بارسا دا قالدىرماي الا جۇرەتىن قاعاز-قالامى كەلتىرىلگەن سوڭ روكە بارلىق جاساعىنىڭ باستىعىنا قورعاۋ قاعازىن جازدى، سوسىن تۇتقىندارمەن قوشتاسىپ، جوندەرىنە جىبەردى، ال تۇتقىندار بولسا، ونى اتاقتى قاراقشىدان گورى ۇلى الەكساندرعا كوبىرەك ۇقساتىپ تۇرعان ىزگى نيەتتىلىگىنە، پاڭ دا ماڭعاز كەسكىن-كەلبەتىنە جانە ەلدەن ەرەك مىنەز-قۇلقىنا تاڭىرقانۋدان تانبادى.
اتقوسشىلاردىڭ ءبىرى سول ارادا ءوزىنىڭ گاسكوندىق-كاتالوندىق قويىرتپاق تىلىندە:
— ءبىزدىڭ اتامانعا قاراقشى بولعاننان موناح بولعان دۇرىس. الداعى ۋاقىتتا دا وسىنداي شۇلەڭگىرلىك جاساسا، وندا ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدەن ەمەس، ءوز ەسەبىنەن جاساعانى ءجون، — دەدى.
ول بايعۇس بۇل ءسوزدى روكە ەستيتىندەي ەتىپ ايتقان-دى، — اتامان سەمسەرىن سۋىرىپ الدى دا، الگىنىڭ باس سۇيەگىن قاق ايىرىپ تاستادى، سوسىن:
— اۋزىنا كەلگەندى وتتايتىن ارسىزداردى وسىلاي جازالايمىن، — دەدى.
قاراقشىلار قالشيىپ تۇرىپ قالدى، بىردە-بىرەۋىنىڭ جاق اشىپ بىردەڭە دەۋگە باتىلى جەتپەدى: ولار اتاماندارىنان ولەردەي قورقاتىن.
روكە بىلاي شىعىپ، بارسەلوندىق دوس-جار ادامىنا حات جازدى، بۇل حاتىندا ول مۇقىم ەلگە ءماشھۇر لامانچالىق دون كيحوتتىڭ، جۇرت اۋزىندا الۋان ءتۇرلى اڭگىمە ايتىلىپ جۇرگەن ءداپ سول اتاقتى كەزبە رىساردىڭ، وزىندە مەيمان بوپ جاتقانىن ءمالىم ەتتى، ونىڭ دۇنيەدەگى ەڭ ءبىر قىزىقتى دا پاراسات-پايىمى مول ادام ەكەنىن، بىرنەشە كۇننەن سوڭ، اتاپ ايتقاندا، اۋليە شوقىندىرۋشى يوانن كۇنى، ءوزى، روكە، بەس قارۋىن اسىنعان، روسينانتقا سالت مىنگەن دون كيحوت پەن ەسەك مىنگەن اتقوسشىسى سانچو پانسانى بارسەلوندىق جاعالاۋعا الىپ باراتىنىن حابارلادى، كوڭىل كوتەرىپ، قىزىققا باتۋى ءۇشىن دوستارى نيارالارعا حابار بەرۋىن سۇرادى؛ ودان ءارى روكە بۇل قىزىقتان جاۋلارى كادەلدەردى قۇرالاقان قالدىرۋ جايىن دا ويلاستىرعانىن، ءبىراق مۇنىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن، سەبەبى دون كيحوتتىڭ ەسالاڭدىعى مەن ەستىلىگى، سول سياقتى ونىڭ اتقوسشىسى سانچو پانسانىڭ ءازىل-وسپاعى كۇللى الەمنىڭ ەرمەگىنە اينالماي قالا المايتىنىن ايتتى. روكە حاتتى اتقوسشىلارىنىڭ بىرىنە بەردى، اناۋ قاراقشى كيىمىن شارۋا كيىمىنە اۋىستىرىپ كيگەن سوڭ، بارسەلوناعا بارىپ، حاتتى ءتيىستى ادامىنا تابىس ەتتى.
LXءى تاراۋ
بارسەلوناعا كىرە بەرىستە دون كيحوتتىڭ قانداي كەپكە تاپ بولعانى جايىندا جانە ءبىر قاراعاندا قيسىنسىز كورىنگەنىمەن شىندىقتان ونشا الشاق كەتپەيتىن باسقا دا نارسەلەر جونىندە.
دون كيحوت ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇندى روكەمەن بىرگە وتكىزدى، ونىمەن ءتىپتى ءۇش ءجۇز جىلدى بىرگە وتكىزگەننىڭ وزىندە دە قاراقشىلاردىڭ قالاي تىرلىك كەشەتىنىنە تاڭىرقاي كوز تىگۋدەن استە جالىقپاعان بولار ەدى: ولار ءبىر جەرگە قونىپ شىعاتىن، ەكىنشى ءبىر جەردە تۇسكى اسىن ىشەتىن؛ بىرەسە، كىمنەن ەكەنىن وزدەرى دە بىلمەي، قاشا جونەلەتىن، بىرەسە الدەنەنى كۇتىپ وتىراتىن. ۇيقىلارىندا دا بەرەكە جوق-تى، مينۋت سايىن دەرلىك ويانىپ، تىنىمسىز ورىن اۋىستىرىپ كوشىپ جۇرەتىن. قاشان دا ءدايىم شولعىنشىلار جىبەرىپ، قاراۋىل جەتكىزگەن حاباردى تىڭداپ، اركەبۋزدار پىلتەسىن تۇتاتپاققا اۋرە بوپ جاتاتىن، — ايتا كەتەرلىگى، ولاردا اركەبۋز از-دى، قاراقشىلاردىڭ بارلىعى دەرلىك شاقپاقتى پيستولەتپەن جاراقتانعان ەدى. تۇندە روكە جىگىتتەرىنىڭ ەشقايسىسى بىلمەيتىن وڭتايلى ورىن تاۋىپ جاتاتىن، ويتكەنى بارسەلوندىق ۆيسە-كورولدىڭ اتامان باسى ءۇشىن بەرىلەتىن سوما كورسەتىلگەن قيساپسىز جارلىعى وعان كۇندىز دە، تۇندە دە مازا بەرمەي، ۇنەمى ۇرەيدە ۇستايتىن؛ ول ەشكىمگە سەنبەيتىن، اسىرەسە ءوز جىگىتتەرىنىڭ اجال تاپتىرۋىنان نەمەسە وكىمەت ورىندارىنا ۇستاپ بەرۋىنەن قاتتى قورقاتىن: شىن مانىندەگى ايانىشتى ءارى تاقسىرەتتى تىرلىك ەدى بۇل.
ادام كوپتەن اياق باسپاعان جولدارمەن، نۋ جىنىستىڭ اراسىنداعى قۇپيا سوقپاقتارمەن ساپار شەككەن روكە، دون كيحوت پەن سانچو التى اتقوسشىمەن بىرگە اقىرى بارسەلوناعا دا كەلدى. جاعالاۋعا ولار شوقىندىرۋشى يواننىڭ قارساڭىنداعى تۇندە جەتتى، سول جەردە روكە اۋەلى دون كيحوتتى قۇشاعىنا الىپ، سوسىن سانچونى قۇشاقتاپ، ۋادە ەتكەن ون ەسكۋدوسىن دا وسى ارادا قولىنا ۇستاتىپ، ەكەۋىمەن ۇزاق سىپايىگەرشىلىك الماسقان سوڭ جونىنە كەتتى.
روكە عايىپ بولدى، ال دون كيحوت اتقا ءمىنىپ وتىرعان كۇيى تاڭنىڭ اتۋىن كۇتىپ قالا باردى؛ ايتقانداي-اق، كوپ ۇزاماي شىعىستىڭ تەرەزەلەرىنەن اۆرورانىڭ الپەتى ايقىن كورىنىس بەردى: بۇل ادام قۇلاعىنىڭ قۇرىشىن قاندىرا قويماعانىمەن، ايتەۋىر، گۇل مەن شوپكە كەرەمەت ۇلكەن قۋانىش سىيلادى؛ دەي تۇرعانمەن، ءدال وسى ساتتە دون كيحوت پەن سانچو، شاماسى، قالا جاقتان بولسا كەرەك، بالەنباي كەرنەي مەن باراباننىڭ، سان قيلى سىلدىرماقتىڭ دىبىسىن جانە جىلدام باسىپ جاقىنداپ كەلە جاتقان ادامداردىڭ: “جول بەرىڭدەر! جول بەرىڭدەر!” دەگەن ايقايىن ەستىپ، اڭتارىلىپ قالدى. اۆرورانىڭ ورنىن كۇن يەمدەنىپ، ونىڭ قالقاننان قىمقا قوماقتى الپەتى كوكجيەكتەن جايلاپ جوعارى كوتەرىلە باستادى.
دون كيحوت پەن سانچو جان-جاعىنا قارانىپ، ومىردە العاش رەت تەڭىز ديدارىن تاماشالادى: بۇلارعا ول شەگى دە، شەتى دە جوقتاي وراسان ۇلكەن، وزدەرى لامانچادا جۇزدەسكەن رۋيدەرا ايدىندارىنان الدەقايدا اۋماقتىلاۋ كورىندى. كەمەجايدا گالەرالار تۇر ەدى؛ جابىندىلارى ءتۇسىرىلىپ تاستالعاندىقتان، جەلمەن جاعالاسقانداي، كەيدە سۋ بەتىنە جاناسقانداي جۇلقىنا جەلبىرەگەن الۋان ءتۇرلى جالاۋشالارى مەن تۋلارى كوزگە انىق شالىنىپ تۇرعان؛ گالەرالاردان ءمۇيىز سىرنايلاردىڭ، كەرنەيلەر مەن گوبويلاردىڭ دىبىسى شالقىپ، كەيى نازىك، كەيى جىگەرلى اۋەندەر الىس-جاقىن ماڭايدى تۇگەل باۋراپ العان-دى. مىنە، كەمەلەر تىنشۋ سۋدىڭ تولقىنىن ءسۇرىپ، ارلى-بەرلى سىرعي باستادى: بۇل تەڭىز شايقاسى ويىنى بولاتىن؛ كەلىستى سايگۇلىك ءمىنىپ، ءساندى كيىنگەن، قالادان كەلگەن سالت اتتىلار دا ءدال وسى كەز جاعالاۋدا وسىعان ۇقساس ويىن كورسەتۋگە كىرىسىپ كەتتى. گالەرالاردان توقتاۋسىز زەڭبىرەك اتىلىپ جاتتى، قالا قابىرعالارى مەن فورتتاردان وق ءبىر مەزگىلدە اتىلىپ، قامال ارتيللەرياسىنىڭ زارەنى ۇشىرعان گۇرسىلىنە تەڭىز ارتيللەرياسى سونداي گۇرسىلمەن جاۋاپ قاتىپ تۇردى. شادىمان تەڭىز، شاتتىققا ورانعان بار ماڭ، ارەدىك-ارەدىك زەڭبىرەك ءتۇتىنى تۇمشالاپ كەتەتىن ءمولدىر اۋا — وسىنىڭ ءبارى جۇرتتىڭ جۇرەگىن قۋانىشقا شىپ-شىپ تولتىردى. ال، سانچو سورلى سۋدا قوزعالىپ جۇرگەن وسىناۋ الىپتارعا سونشالىقتى كوپ اياقتىڭ قالاي بىتكەنىن بىلمەي الماي باس قاتىرۋمەن بولدى.
وسى ءسات قۋانىشتى ۇنمەن قيقۋلاي شۋلاپ، ايقايدى سالعان سالت اتتىلار توبەسىنە تاس تۇسكەندەي اڭىرىپ تۇرعان دون كيحوتتىڭ قاسىنا تاياپ كەپ، ىشتەرىندەگى وتكەن جولى روكە حات ارقىلى حابارلاسقان بىرەۋى دون كيحوتقا قاراپ قاتتى داۋىستاپ بىلاي دەدى:
— حوش كەلدىڭىز قالامىزعا، كەزبە رىسارلىقتىڭ شارايناسى، شامشىراعى، شىراعى جانە جول كوزەر جۇلدىزى! وسىنداي قاسيەتتەردىڭ يەسى ەكەنىڭىزگە كۇللى رىسارلىق حيكايا كوزىمىزدى ابدەن جەتكىزگەن بولاتىن! حوش كەلدىڭىز، استە جاڭادا جارىق كورگەن حيكاياتتارداعى جالعان، جاساندى، ويدان شىعارىلعان كەيىپكەر ەمەس، بۇتكىل حيكاياشى اتاۋلىنىڭ ەڭ ايتۋلىسى سيد احمەت بەن-ينحالي سۋرەتتەگەندەي، شىنايى، ناعىز، ەشقانداي كۇدىك كەلتىرمەيتىن ايبىندى لامانچالىق دون كيحوت!
دون كيحوت بۇعان ەشقانداي جاۋاپ قاتقان جوق، ونىڭ ۇستىنە، سالت اتتىلار دا جاۋاپ توسىپ تۇرماعان: باسقالارمەن بىرگە ولار دا اتتارىن ويناقشىتا باستىرىپ، شىر اينالىپ ويقاستاپ جۇرگەن؛ دون كيحوتتىڭ اينالا-ماڭىندا شىن مانىندەگى ات جارىسى ءوتىپ جاتقان.
— مىنالار، شاماسى، ءبىزدى تانىپ قويعان بولدى، بۇلاردىڭ ءوزىمىز جايىنداعى شىنشىل حيكايانى عانا وقىپ قويماي، جۋىردا الگى اراگوندىق جارىققا شىعارعاندى دا وقىعانىنا ءباس تىگۋگە بارمىن، — دەدى ول سانچوعا قاراپ.
دون كيحوتپەن سالەمدەسكەن سالت اتتى وعان قايتادان جاقىنداپ:
— سەنور دون كيحوت! بىزبەن بىرگە ءجۇرىڭىز: ءبىز — قۇلدىعىڭىز بولار قىزمەتشىمىز جانە روكە گينارتتىڭ ەڭ جاقىن دوسىمىز، — دەدى.
دون كيحوت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ءبىر كىشىپەيىلدىلىك ەكىنشىسىن تۋىنداتادى دەگەن ءسوز راس بولسا، وندا ءسىزدىڭ كىشىپەيىلدىلىگىڭىز، سەنور كاۆالەرو، روكە كىشىپەيىلدىلىگىنىڭ تۋعان قارىنداسى، قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر، ەت جاقىن تۋىسى. قايدا قالاساڭىز مەنى سوندا باستاي بەرىڭىز: كوڭىلىڭىزدى تابۋعا دەن قويعانىم سەبەپتى، ءدال قازىرگى كەزدەگى مەنىڭ ىقتيارىم — ءسىزدىڭ ىقتيارىڭىز.
اناۋ بۇعان وسىعان تەڭ دارەجەدە سىپايىگەرشىلىكپەن جاۋاپ قاتتى، سوسىن سالت اتتىلار اينالا قورشاپ العان دون كيحوت كەرنەيلەر مەن باراباندار دىبىسى جەبەۋىمەن قالاعا قاراي بەت الدى؛ ءسويتىپ ولار قالاعا كەلىپ كىرگەن كەزدە، قاشان دا قاسىرەت ۇرىعىن ەگىپ جۇرەتىن ءازازىل ءىبىلىستىڭ ازعىرۋىمەن ەكى ادەپسىز دە تەنتەك بالا، — بالالار كەيدە قانداي جىلپوستىڭ ءوزىن دە جولدا قالدىرادى، — توپتىڭ اراسىنان سىنالانا ءوتىپ، ەسەك پەن روسينانتتىڭ قۇيرىعىن كوتەرىپ جىبەرىپ، ءبىر-بىر ۋىس تىكەنەكتى شومىرتتى سۇعا سالدى. شپوردىڭ وسىناۋ جاڭا ءتۇرىن سەزگەن بەيشارا جانۋارلار، قۇيرىعىن قىسپاق بولىپ ەدى، مۇنىڭ سالدارىنان جاعىمسىز اسەر ودان بەتەر كۇشەيىپ كەتتى: سودان ەس جوق، ءتۇس جوق تۋلاپ-موڭكي جونەلگەن ولار اقىرى ۇستىندەگىلەردى جەرگە اتىپ ۇردى. قاتتى ىڭعايسىزدانىپ، ابىرجىپ-ابدىراعان دون كيحوت ماستەگىنىڭ قۇيرىعى استىنداعى بالەنى الىپ تاستاۋعا اسىقتى، سانچو بولسا، سۇر جورعاسىنا كومەككە كەلدى. دون كيحوتتىڭ سەرىكتەرى قيامپۇرىستىعى ءۇشىن بالالاردى جازالاماقشى بولعان، ءبىراق قالماي ىلەسىپ جۇگىرىپ كەلە جاتقان باسقا جۇگەرمەكتەر توبىنا قوسىلعان سوتقارلار ۇستاتپاي كەتتى.
دون كيحوت پەن سانچو كولىكتەرىنە قايتا وتىرىپ، سول باياعى مۋزىكا ىرعاعىنىڭ جەبەۋىمەن، سول باياعى سالتاناتپەن باستاۋشىلارىنىڭ ۇيىنە كەلىپ جەتتى: بۇل ءوزى داۋلەتتى كاۆالەرودا عانا بولاتىن، ەڭسەلى دە ەرەكشە ءساندى ءۇي ەدى؛ ەندى ءبىز وسى ارادا دون كيحوت پەن سانچونى از-كەم ۋاقىتقا جايىنا قالدىرا تۇرامىز، ويتكەنى سيد احمەت وسىنى قالاپ وتىر.
LXءىى تاراۋ
مۇندا سيقىرلانعان باسقا قاتىستى شىتىرمان وقيعا جايىندا جانە ايتپاي كەتۋگە بولمايتىن وزگە دە ۇساق-تۇيەكتەر جونىندە اڭگىمەلەنەدى.
دون انتونو مورەنو — دون كيحوتتى قارسى العان ادامنىڭ ەسىمى وسىنداي ەدى — داۋلەتتى، تاپقىر دا ۇتقىر سويلەيتىن، ادەپتەن وزبايتىن ءارى جانعا جاعىمدى ويىن-كۇلكىنى ۇناتاتىن كاۆالەرو ەدى؛ دون كيحوتتى ۇيىنە ەرتىپ كەلگەن ول كەزبە رىساردىڭ ەسالاڭدىعىن كوپشىلىك الدىندا پاش ەتۋدىڭ امال-ايلاسىن ىزدەستىرە باستاعان، ءبىراق دون كيحوتتىڭ نامىسىنا نۇقسان كەلتىرمەۋ جاعىن دا قاراستىرعان، ويتكەنى جانعا باتاتىن قالجىڭدا ەشقانداي قادىر-قاسيەت قالمايتىنى جانە باسقا بىرەۋدى قورلاۋ ارقىلى كوڭىل كوتەرۋدىڭ دە ەش قىزىعى بولمايتىنى بەلگىلى عوي. ەڭ الدىمەن ول دون كيحوتتىڭ ساۋىت-سايمانىن شەشۋگە ءامىر ەتتى، سوسىن، ءوزىمىز تالاي مارتە ەسكە سالعان ءارى سيپاتتاپ بەرگەن، تارلاۋ تۇيە ءجۇن كامزولىمەن عانا قالعان كەزدە ونى قالانىڭ ادام ارىلمايتىن كوشەسىنە قارايتىن بالكونعا الىپ شىقتى: اعىلىپ ءوتىپ جاتقان جۇرت پەن بالالار بەينە ءبىر مايمىلدى كورگەندەي وعان تاڭىرقانا قاراپ قالدى. دون كيحوتتىڭ كوز الدىندا سالت اتتىلار قايتادان ويقاستاپ جۇرە باستادى، وسىعان قاراپ تۇرىپ بۇلار مەرەكە قۇرمەتىنە ەمەس، بۇنىڭ جەكە باسىنىڭ قۇرمەتىنە وسىلاي ءسان-سالتانات قۇرىپ ءجۇر ەكەن دەپ ويلاپ قالۋعا بولاتىن. ال، سانچو قۇددى ءبىر ءوزىن عايىپتان تايىپ الدە كاماچونىڭ ۇيلەنۋ تويىنا ما، الدە دون دەگو دە ميراندانىڭ قوجالىعىنا ما، الدە گەرسوگتىڭ قامال-سارايىنا ما قايتا تاپ بولعانداي كورىپ، كوڭىلى تاسىپ، ءماز-مايرام بولدى.
بۇل كۇنى دون انتونودا دوستارى تۇستەنىپ جاتىر ەدى، ولاردىڭ ءبارى دون كيحوتقا كەزبە رىسار رەتىندە قاراپ، وعان بارىنشا قوشەمەت كورسەتۋمەن بولدى، ال دون كيحوت ماڭعاز دا تاكاپپار كەيىپكە ەنىپ، توبەسى كوككە ەكى ەلى جەتپەي وتىردى. سانچونىڭ ءازىل-وسپاق ءسوزىن قاتتى ۇناتقاندارى سونشا، مالايلار دا، باسقا تىڭداۋشىلار دا ونىڭ اۋزىنا قاراپ قالدى. داستارقان باسىندا دون انتونو سانچوعا بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— قۇرمەتتى سانچو! ەستۋىمىزشە، سەن كۋرنيك پەن فريكادەلكالاردى كەرەمەت ۇناتادى ەكەنسىڭ، مەلدەكتەپ تويعان سوڭ، قالعانىن كەيىن جەرمىن دەپ قوينىڭا تىعىپ الاتىن كورىنەسىڭ.
— جوق، سەنور، بۇل جالعان ءسوز، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى سانچو، — مەن تازالىق ساقتاي بىلەتىن اداممىن جانە سونشالىقتى قوماعاي دا ەمەسپىن، — وتىرىك بولسا وسى ارادا وتىرعان قوجايىنىم دون كيحوتتىڭ ءوزى ايتسىن، ەكەۋىمىزدىڭ اپتالار بويى بىرەر ۋىس ەمەن جاڭعاقپەن نەمەسە جاي جاڭعاقپەن وزەك جالعاعان كەزىمىز از بولماعان. راس، ماعان باسپاق بەرەمىز دەسە، دەرەۋ باس ءجىبىن بايلاۋعا اسىعاتىن كەزىم دە بولىپ تۇرادى: ياعني، بەرگەن استان باس تارتپاي، وڭتايلى ءساتتى پايدالانىپ تويىپ الاتىنىم بار. ەگەر بىرەۋ-مىرەۋدەن مەنى قوماعاي ەكەن، ناس ەكەن دەيتىن ءسوزدى ەستىسەڭىز، ول ادام جاڭىلىسىپ تۇر دەپ ەسەپتەي بەرىڭىز، — بۇدان دا گورى باتىمىراق ايتار ەدىم، ءبىراق مىنا قۇرمەتتى قاۋىمنىڭ كوڭىلىنە قاياۋ ءتۇسىرىپ الام با دەپ ىڭعايسىزدانىپ وتىرمىن.
— سانچونىڭ تاماق ىشۋدەگى قاناعاتشىلدىعى مەن تازالىعى، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — كەيىنگى ۇرپاقتار قاپەرىندە ماڭگىلىك ساقتالۋى ءۇشىن مىس تاقتايشا بەتىندە بەدەرلەنۋگە لايىق ەكەنىندە ەش كۇمان جوق. راس، قاتتى اشىققاندا مەشكەيلىك كورسەتىپ قالاتىنى بار: ونداي كەزدە ول ۇستى-ۇستىنە قاربىتىپ اساپ، تىنىم تاپپاي شايناڭداۋمەن بولادى، ەسەسىنە تازالىق ساقتاۋىنان ءمىن تابا المايسىڭ، مۇنى از دەسەڭ، گۋبەرناتور بوپ جۇرگەن شاعىندا تاماق ءىشۋدىڭ وزگەشە ءۇردىسىن دە ۇيرەنگەن، — ءتىپتى ءجۇزىم مەن انار دانىنە دەيىن شانىشقىمەن جەيتىن.
— نە دەيدى؟ سانچو گۋبەرناتور بولىپ پا ەدى؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون انتونو.
— ءيا، باراتاريا ارالىنىڭ گۋبەرناتورى بولعام، — دەپ جاۋاپ قاتتى سانچو. — ونى ون كۇن بويى ءوز قالاۋىمشا باسقاردىم جانە وسى ون كۇن ىشىندە جان تىنىشتىعىنان ءبىرجولا ايرىلىپ، دۇنيەدەگى بيلىك اتاۋلىنىڭ بارىنەن ءبىرجولا بەزىپ شىقتىم. ول جەردەن الدى-ارتىما قاراماي قاشتىم، جولشىباي جەر استى قۋىسىنا قۇلاپ ءتۇستىم، ولگەن جەرىم وسى عوي دەپ ەم، ءبىراق اقىرى قۇدىرەتتىڭ كۇشىمەن امان قالدىم.
سانچونىڭ گۋبەرناتورلىعى جايىندا دون كيحوت ەگجەي-تەگجەيلى اڭگىمەلەپ بەردى، بۇل تىڭداۋشىلاردى ءبىراز قىزىققا كەنەلتتى.
تۇسكى استان كەيىن دون انتونو دون كيحوتتى قولتىعىنان الىپ، تۇكپىردەگى جاتىن بولمەگە ەرتىپ اپاردى؛ بولمەدەگى جالعىز عانا جيھاز — سىرت سيپاتىنا قاراعاندا تۇتاسىمەن ياشمادان جاسالعانداي كورىنەتىن ۇستەل عانا ەدى، ال ۇستەلدە ادامنىڭ قولادان قۇيىلعانداي كورىنەتىن، ريم يمپەراتورلارىنىڭ ءمۇسىنىن ەسكە سالاتىن، باسى تۇرعان-دى. دون انتونو دون كيحوتپەن بىرگە ۇستەلدى بىرنەشە قايتارا اينالىپ ءوتتى دە، اقىر سوڭىندا بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— ال، ءقازىر، سەنور دون كيحوت، ءبىزدى ەشكىم تىڭداپ تۇرماعانىنا جانە ەستىمەيتىنىنە، سونداي-اق مۇندا كىرەتىن ەسىكتىڭ جابىق ەكەنىنە كوزىم انىق جەتىپ تۇرعاندىقتان وزىڭىزگە ءبىر ەرەكشە شىتىرمان وقيعا تۋراسىندا، دالىرەگى، ىلۋدە ءبىر كەزدەسەتىن جاعدايات جونىندە ايتىپ بەرمەكپىن، تەك ءبىر عانا شارتىم بار: وزىڭىزگە ءمالىم ەتىلەر بۇل جاعدايات جايىندا ەشكىمگە ەشقاشان سىر شاشپايتىن بولاسىز.
— انت ەتەم، — دەپ نىقتادى دون كيحوت، — جانە كامىل سەنىمدى بولۋ ءۇشىن بۇل قۇپيانى تاس تاقتامەن باستىرىپ تاستاۋعا دا بارمىن، ويتكەنى، ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق ەتپەس، سەنور دون انتونو (ونىڭ ەسىمى دون كيحوتقا ءمالىم بوپ تا ۇلگەرگەن): ءسىز قۇلاعىنا قۇيىپ الاتىن، ءبىراق قۇپيانى سىرتقا شىعارماس ءۇشىن اۋزىن قۇلىپقا سالاتىن اداممەن اڭگىمەلەسىپ تۇرسىز، سوندىقتان نە جايىندا ايتقىڭىز كەلسە دە ايتا بەرىڭىز ماعان — ءبارى دە ۇنسىزدىك تۇڭعيىعىنا توعىتىلىپ كەتەتىنىندە ءشۇبا جوق.
— ولاي بولسا، ۋادەڭىزگە ارقا سۇيەپ، — دەپ ءسوزىن ساباقتاي ءتۇستى دون انتونو، — كورگەلى جانە ەستىگەلى تۇرعان نارسەڭىز ارقىلى ءسىزدى شىنىمەن قايران قالدىرعالى تۇرمىن، — قۇپيامدى ەشكىممەن بولىسە الماۋ سالدارىنان شەگىپ جۇرگەن ازابىمنان وسى ارقىلى ازداپ بولسا دا ارىلسام دەيمىن، ويتكەنى ونى سەنىم ءبىلدىرىپ ەكىنىڭ بىرىنە ايتا دا المايسىڭ.
دون كيحوت بۇلايشا وراعىتۋدىڭ نە بىلدىرەتىنىن تۇسىنە المادى. اقىر سوڭىندا دون انتونو دون كيحوتتى قولىنان ۇستاپ، قولادان جاسالعان باستى، ۇستەلدىڭ ءۇستىن، ونىڭ ياشمادان جاسالعان اياعىن سيپاتىپ ءوتتى دە، بىلاي دەدى:
— بۇل باس، سەنور دون كيحوت، الەمدەگى ەڭ اتاقتى سيقىرشىلار مەن كوز بايلاۋشىلاردىڭ ءبىرى، قاتەلەسپەسەم، ءناسىلى پولياك، عاجايىپ ونەرى جايىندا نە قيلى اڭگىمە ايتىلىپ جۇرگەن اتى شۋلى ەسكوتيلو شاكىرتىنىڭ قولىنان شىققان دۇنيە. اتالمىش كوز بايلاۋشى ۇيىمدە قونا-تۇستەنە جاتىپ، قۇلاعىنا سىبىرلاعان قانداي سۇراققا دا جاۋاپ قايتارا الاتىن ايرىقشا قاسيەتى مەن قابىلەتى بار بۇل باستى ماعان مىڭ ەسكۋدوعا جاساپ بەردى. ىسكە كىرىسپەس بۇرىن سيقىرشى ءتۇرلى فيگۋرا سىزدى، قۇپيالى بەلگىلەر ءتۇسىردى، جۇلدىزداردى باقىلادى، عالامشار بىتكەننىڭ ورنالاسۋ نۇكتەلەرىن انىقتادى، ءسويتىپ اقىر سوڭىندا مىناداي عالامات نارسە ومىرگە كەلدى، بۇعان ءسىز ەرتەڭ انىق كوز جەتكىزە الاسىز، ويتكەنى جۇما كۇندەرى باس ءۇن شىعارمايدى، ال بۇگىن — جۇما، سوندىقتان ەرتەڭگە دەيىن توسا تۇرۋعا تۋرا كەلەدى. قوياتىن سۇراقتارىڭىزدى الدىن-الا ويلاستىرا بەرىڭىز، ءوز تاجىريبەمنەن بىلەتىنىم، ونىڭ جاۋابىندا جالعاندىق بولمايدى.
دون كيحوت باستىڭ مۇنداي قابىلەتى مەن قاسيەتىنە قاتتى تاڭىرقاندى، دون انتونونىڭ سوزىنە سەنەر-سەنبەسىن دە بىلمەدى، الايدا سىناققا از عانا ۋاقىت قالعاندىقتان ونىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا ۇڭىلمەي-اق قويعاندى، تەك وزىنە كورسەتكەن ايرىقشا سەنىمى ءۇشىن دون انتونوعا ريزاشىلىق بىلدىرۋمەن شەكتەلگەندى ءجون كوردى. ولار بولمەدەن شىقتى، دون انتونو ەسىكتى كىلتتەدى، سوسىن ەكەۋى باسقا كاۆالەرولار وتىرعان زالعا قايتىپ ورالدى. بۇل ەكى ارادا سانچو ولارعا مىرزاسىنىڭ باسىنان وتكەن سان قيلى شەتىن دە شىتىرمان وقيعا جايىندا اڭگىمەلەپ ۇلگەرگەن بولاتىن.
سول كۇنى كەشكىسىن دون كيحوتتى الداپ-سۋلاپ قالانى اتپەن ارالاپ قايتۋعا كوندىرۋدىڭ ءساتى ءتۇستى، ءبىراق وعان ساۋىت-سايمانىن شەشىپ، ءسان-سالتاناتقا ارنالعان بەشپەت-شالبار مەن اشىق ءتۇستى قىزىل-قوڭىر شۇعادان تىگىلگەن پلاشش كيۋ جونىندە ءوتىنىش جاسالدى: جىلدىڭ بۇل ماۋسىمىندا مۇنداي كيىمنەن ءتىپتى ءسىرى مۇزدىڭ ءوزى دە سىركىرەپ تۇرىپ تەرلەر ەدى. سانچونى ۇيدە قالدىرۋ ءۇشىن مالايلارعا ونى ارنەمەن الداندىرا تۇرۋ تاپسىرىلدى. دون كيحوت روسينانتقا مىنگەن جوق، ەر-تۇرمانى كەلىستى، اياڭشىل دىعال قاشىرعا جايعاستى. ۇلكەن ارىپتەرمەن لامانچالىق دون كيحوت دەپ جازىلعان پەرگامەنتتى دون كيحوتقا بايقاتپاي پلاششىنىڭ ارقاسىنا ءىلىپ قويىستى. سەرۋەننىڭ ونە بويىندا جۇرگىنشىلەر بۇل جازۋعا بىردەن نازار اۋدارىپ، “لامانچالىق دون كيحوت” دەپ داۋىستاپ وقىپ جاتتى؛ كوز سالعان جاننىڭ ءبارى ءوزىن ءا دەگەننەن تاني كەتەتىنىنە جانە ەسىمىن داۋىستاپ ايتاتىنىنا دون كيحوتتىڭ تاڭىرقاۋى تاۋسىلماي قويدى، ءسويتىپ اقىرى جانىندا كەلە جاتقان دون انتونوعا قاراپ بىلاي دەدى:
— كەزبە رىسارلىقتىڭ ءبىر كەرەمەت ارتىقشىلىعى بار: وسى سالادا قارەكەت جاسايتىن جانداردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا اتىن الەمگە ءماشھۇر ەتىپ، داڭقىن ارتتىرادى. شىنىندا دا، دون انتونو، ءوزىڭىز ويلاپ كورىڭىزشى: مىنا قالادا مەنى ءتىپتى ويىن بالاسىنا شەيىن بىلەدى، ال بۇلار مەنى بۇرىن ءومىرى كورمەگەن ەدى عوي.
— دۇرىس ايتاسىز، سەنور دون كيحوت، — دەپ قوشتادى ونى دون انتونو. — وتتىڭ جالىنىن جاسىرىپ قويۋعا نەمەسە تىعىپ تاستاۋعا بولمايتىنىنداي، ەرلىك ىستەر دە بەيماعلۇم كۇيدە قالا المايدى، ال اسكەري سالاداعى ەرلىككە كەلسەك، ول باسقا سالاداعى ەرلىكتىڭ بارىنەن دە ابىرويلى، بارىنەن دە ۇستەم ەكەنى ءشۇباسىز.
الايدا كۇتپەگەن جەردەن مىناداي جاعداي جولىقتى: دون كيحوت جوعارىدا سۋرەتتەلگەندەي سان-سالتاناتپەن قالانى ارالاپ كەلە جاتقان شاقتا، ارقاسىنداعى جازۋدى وقىپ العان الدەبىر كاستيلدىك بىلاي دەپ ايقايدى سالدى:
— ءاي، انتۇرعان، لامانچالىق دون كيحوت! تاياق جەۋدەن كوز اشپاعان تاسماڭداي، جولدا ءبىر جەردە تىراپاي اسپاي قالاي عانا مۇندا امان-ساۋ جەتىپ ءجۇرسىڭ ءوزىڭ؟ سەن — ەسۋاسسىڭ، ەگەر سول ەسۋاستىعىڭنىڭ قاپاسىنا قامالىپ، وزىڭمەن ءوزىڭ ەسۋاستانا بەرسەڭ ەشتەڭە ەتپەس ەدى، ءبىراق سەنىڭ وزىڭمەن تىلدەسكەن ءھام سويلەسكەن جاننىڭ ءبارىن جىندى قىپ جىبەرەتىن، اقىلىنان اداستىراتىن قاسيەتىڭ بار، — قاسىڭا ەرىپ كەلە جاتقان مىنا سەنورلار سونىڭ دالەلى. ۇيىڭە قايت، ميعۇلا، شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدان، قاتىن-بالاڭا قاراس، اقىلدى ازدىراتىن، پاراسات-پايىمدى توزدىراتىن ماجلۇمدىكتى قوي.
— باۋىرىم، جولىڭنان قالماي جۇرە بەر، — دەدى وعان دون انتونو، — سەنەن بىرەۋ اقىل سۇراپ جاتقان جوق. سەنور لامانچالىق دون كيحوتتىڭ اقىل-ەسى ەشكىمنەن كەم ەمەس، ونىڭ قاسىنا ەرىپ كەلە جاتقان بىزدەر دە ناگۇمان بىرەۋ ەمەسپىز. قاي جەردەن جولىقپاسىن مەيلى، كوزسىز باتىرعا قاشان دا قۇرمەت كورسەتىلۋگە ءتيىس. قاراڭدى باتىر جىلدام، بىرەۋدىڭ ىسىنە ارالاسۋشى بولما.
— ءوللا-بىللا، ءسوزىڭىزدىڭ جالعانى جوق، — دەدى كاستيلدىك، — بۇل سابازعا اقىل ايتۋ دا ءبىر — قارا سۋدان قايماق قالقۋ دا ءبىر، الايدا، سولاي بولا تۇرعانىمەن، مىنا ەسالاڭنىڭ، ەستۋىمشە، باسقا ماسەلەدە كەرەمەت سۇڭعىلالىق تانىتاتىن اقىل-ويىنىڭ كەزبە رىسارلىققا دەگەن اۋەستىك سالدارىنان بوسقا ءراسۋا بولعانىنا سونداي وكىنىشتىمىن. ايتسە دە، الداعى ۋاقىتتا، ءتىپتى مافۋسايلدان دا ۇزاعىراق عۇمىر كەشەيىن مەيلى، بىرەۋگە، ول جالىنىپ سۇراعان كۇننىڭ وزىندە دە، اقىل ايتقانشا، ءوزىم دە، ءۇرىم-بۇتاعىم دا، ءوزىڭىز كەڭەس ەتكەندەي، دەرەۋ قارامىزدى باتىراتىن شىعارمىز.
سونى ايتىپ كاستيلدىك جونىنە كەتتى؛ سەرۋەن ودان ءارى جالعاستى؛ الايدا، بالالار مەن باسقا دا جولىققان جۇرتتىڭ جازۋدى جابىلا وقىپ جاڭعىرتا بەرگەنى سونشالىق، دون انتونو ونى الىپ تاستاعاندى ءجون كوردى: بۇل ءۇشىن وعان، ارينە، باسقا بىردەڭەنى الىپ جاتقانداي ءتۇر جاساۋعا تۋرا كەلدى.
كەش ءتۇستى؛ ءبارى ۇيگە قايتتى؛ ال بۇل كەزدە ۇيدە بال ازىرلەنىپ قويىلىپتى؛ ايتا كەتەر نارسە، دون انتونونىڭ ايەلى، تەكتى اۋلەتتەن شىققان، كوڭىلدى، كوركەم ءارى اقىلعا دا باي سەنورا، بىرگە بولۋى ارقىلى مەيمانىنا قۇرمەت ءبىلدىرۋى ءۇشىن ءارى ونىڭ بۇرىن-سوڭدى كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن قيامپۇرىس قىلىقتارىن تاماشالاۋى ءۇشىن اتالمىش بالعا قۇربىلارىن دا شاقىرىپ قويعان-دى. قۇربىلار كەلدى، كەكىرىك ازدىراتىن كەشكى اس ءىشىلدى، ودان سوڭ تۇنگى ونعا تامان بي باستالدى. حانىمدار اراسىندا شالدۋارلاۋ، شولجاقايلاۋ ەكى كەلىنشەك بار ەدى: ولار ادەپتەن اتتاي قويمايتىن، ءبىراق كۇلكىگە قارىق قىلاتىن نە قيلى ءازىل-قالجىڭدى ويلاپ تابۋدان الدىنا جان سالمادى. مىنە، وسى ازىلكەشتەر دون كيحوتتىڭ باسىن شىر اينالدىرىپ، بيگە سۇيرەلەۋمەن بولدى، وسى قىلىقتارى ارقىلى ونىڭ جانىن دا، ءتانىن دە ازاپقا باتىردى. بيگە شىققان ۇزىنتۇرا، ەبەدەيسىز، تىريعان ارىق، ءجۇزى قۋقىل تارتقان، تارلاۋ كيىم كيگەن، يكەمسىز، قيمىل-قوزعالىسى قولاپايسىز دون كيحوتتىڭ سۇرقى سونداي ايانىشتى بولاتىن! حانىمدار باسقاعا بىلدىرمەگەنسىپ ونى سيپالاپ قوياتىن، اناۋ دا باسقاعا بىلدىرمەگەنسىپ ولاردىڭ بۇل ارەكەتىن تويتارىپ تاستايتىن؛ الايدا الگىلەردىڭ ابدەن ورەكپىپ كەتكەنىن كورگەن دون كيحوت بىلاي دەپ قاتتى داۋىستاپ جىبەردى:
— Fugءىte، partes adversae!45 ارباما مەنى ارام وي، ارام پيعىل! مۇنداي قۇشتارلىقتى باسقا بىرەۋگە بىلدىرىڭدەر، سەنورالار، ويتكەنى ىقىلاس-نيەتىمنىڭ پاتشايىمى، جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەيا توبوسسكايا وزىنەن باسقا ەشكىمنىڭ قۇشتارلىعى ەركىمدى الىپ، بويىمدى باۋراماۋىن تالاپ ەتەدى.
وسىنى ايتىپ، بي بيلەۋ جاتتىعۋلارىنان ابدەن تيتىقتاپ، دىڭكەسى قۇرىعان ول زالدىڭ ورتا تۇسىندا ەدەنگە سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى. دون انتونو ونى كەرەۋەتكە اپارىپ جاتقىزۋعا ءامىر بەردى، ال دون كيحوتقا ءبىرىنشى بوپ كومەككە ۇمتىلعان سانچو بولدى.
— ءاي، مىرزام-اي، سونشالىقتى ناشار بيلەدىڭىز عوي! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ول. — جاۋجۇرەك اتاۋلىنىڭ ءبارى مىندەتتى تۇردە — ءبيشى، ال كەزبە رىساردىڭ ءبارى بىردەي — بيقۇمار بولادى دەپ ويلاپ پا ەدىڭىز؟ شىنىمەن سولاي ويلاساڭىز، قاتتى قاتەلەسەسىز: ءبيدىڭ الدەبىر فيگۋراسىن ورىنداعاننان گورى جەكپە-جەكتە ءداۋدى ولتىرگەندى وڭاي كورەتىن ادامدار دا بار. ەگەر الاقانمەن ۇلتان قاعاتىن بي بيلەنسە ورنىڭىزعا ءوزىم شىققان بولار ەم، ويتكەنى وندايدان ماعان تەڭ كەلەر جان جوق، ال انداي-مۇنداي قالالىق بيلەر مەنىڭ قولىم ەمەس.
وسىنداي جانە وسىعان ۇقساس سوزدەرمەن سانچو بالعا قاتىسۋشىلاردى كۇلكىگە قارىق قىلدى؛ سوسىن قوجايىنىن توسەككە جاتقىزىپ، بيدەن تيگەن سالقىن تەرمەن شىقسىن دەپ، ونى جاقسىلاپ قىمتاپ تاستادى.
كەلەسى كۇنى دون انتونو سيقىرلى باسپەن تاجىريبە جاساۋدى ۇيعارىپ، دون كيحوتپەن، سانچومەن، ارالاس-قۇرالاس ەكى تانىسىمەن جانە بالدا دون كيحوتتىڭ سىلەسىن قاتىرعان، سوسىن دون انتونو ايەلىنىڭ ۇيىندە قونىپ قالعان ەكى حانىممەن بىرگە باس تۇرعان بولمەگە كىرىپ، ىشتەن كىلتتەنىپ الدى. ول بۇلارعا باستىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى جايىندا ايتىپ بەردى، سوسىن ولاردان مۇنى قۇپيادا ساقتاۋ جونىندە ءسوز العاننان كەيىن، سيقىرلى باستىڭ قابىلەت-مۇمكىندىگىن بۇگىن تۇڭعىش رەت سىننان وتكىزگەلى تۇرعانىن ءمالىم ەتتى. دون انتونونىڭ ەكى تانىسىنان باسقا ەشكىم مۇندا نەندەي كىلتيپان بارىن بىلمەيتىن، ەگەر دون انتونو ول ەكەۋىنە مۇنى الدىن-الا ايتىپ قويماسا، ولار دا باسقالاردان كەم قايران قالماس ەدى جانە بۇعان تاڭىرقانۋدىڭ دا ءجونى جوق-تى: ويتكەنى، باس سونشالىقتى شەبەرلىكپەن ءارى ىقتياتتىلىقپەن جاسالعان-دى.
باستىڭ قۇلاعىنا ءبىرىنشى بوپ دون انتونونىڭ ءوزى ەڭكەيدى؛ باسەڭ داۋىسپەن، الايدا جۇرتتىڭ ءبارى ەستيتىندەي ەتىپ ودان:
— وزىڭدە ورىن تەپكەن سيقىرلى كۇشتىڭ اتىمەن وتىنەم سەنەن، باس: ءقازىر نە جايىندا ويلاپ تۇرعانىمدى ايتشى ماعان؟ — دەپ سۇرادى.
ەرنىن جىبىرلاتپاعانىمەن، جۇرتتىڭ بارىنە انىق تا ايقىن ەستىلەتىندەي ەتىپ باس وعان:
— مەن بىرەۋدىڭ ويىن وقىمايمىن، — دەگەن جاۋاپ قاتتى.
بۇل ءسوزدى انىق ەستىگەن، بولمە ىشىندە دە، سول سياقتى سيقىرلى باس ورنالاسقان ۇستەل جانىندا دا ول ءۇشىن جاۋاپ بەرەردەي بوتەن ەشكىم جوعىن كورىپ تۇرعان جۇرتتىڭ ەسى شىعىپ، مەلشيىپ قاتتى دا قالدى.
— مىنا ارادا قانشا ادام بارمىز؟ — دەگەن سۇراق قويدى دون انتونو تاعى.
ونىڭ بۇل ساۋالىنا دا سول بۇرىنعىداي باسەڭ ۇنمەن، ناقپا-ناق جاۋاپ قايتارىلدى:
— بۇل ارادا سەن بارسىڭ، سەنىڭ ايەلىڭ، ەكى دوسىڭ، ايەلىڭنىڭ ەكى قۇربىسى، سونداي-اق لامانچالىق دون كيحوت ەسىمدى ايتۋلى رىسار مەن ونىڭ سانچو پانسا نىسپىلى اتقوسشىسى بار.
راسىندا، بۇعان دا تاڭىرقانباۋ مۇمكىن ەمەس-تى! قورقىنىشتان ءبارىنىڭ توبە شاشى تىك تۇردى. ال، دون انتونو شەگىنشەكتەي ءتۇسىپ، بىلاي دەدى:
— بەۋ، اقىلدى باس، سويلەيتىن باس، جاۋاپ قايتاراتىن باس، عاجايىپ باس، سەنى ماعان ساتقان ادامنىڭ ءوزىمدى الداماعانىنا كوز جەتكىزۋىم ءۇشىن ماعان وسى دا جەتكىلىكتى! ەندى باسقالار دا جاقىنداپ سۇراعىن قويا بەرسىن.
ايەلدەر ادەتتە تاعاتسىز ءارى اۋەسقوي كەلەدى عوي، دون انتونونىڭ زايىبى ەرتىپ كەلگەن حانىمداردىڭ ءبىرى باسقا ءبىرىنشى بوپ جاقىنداپ، وعان مىناداي سۇراق قويدى:
— ايتشى ماعان، باس، سۇلۋ ايەل اتانۋ ءۇشىن نە ىستەۋىم كەرەك؟
جاۋاپ مىناداي بولدى:
— ىزگى قاسيەتتەردىڭ يەسى بول.
— مەندە باسقا سۇراق جوق، — دەدى كەلىنشەك.
بۇدان سوڭ ونىڭ قۇربىسى جاقىنداپ، بىلاي دەدى:
— كۇيەۋىم مەنى شىنىمەن سۇيە مە، سونى بىلەيىن دەپ ەدىم، باس.
وعان مىناداي جاۋاپ قايتارىلدى:
— وزىڭە دەگەن پيعىل-نيەتى قانداي ەكەنىنە كوز جەتكىز، سوندا ءبارىن تۇسىنەسىڭ.
كۇيەۋى بار حانىم باستان بىلايىراق شىعىپ:
— مىناداي جاۋاپ الۋ ءۇشىن سۇراق قويۋدىڭ قاجەتى شامالى ەدى. ادامنىڭ سەزىمى پيعىل-نيەتىنەن اڭعارىلىپ تۇراتىنى ونسىز دا بەلگىلى ەمەس پە، — دەگەندى ايتتى.
ودان سوڭ دون انتونونىڭ ەكى دوسىنىڭ ءبىرى جاقىنداپ كەلىپ:
— مەن كىممىن؟ — دەگەن سۇراق قويدى.
— كىم ەكەنىڭدى ءوزىڭ جاقسى بىلەسىڭ، — دەگەن جاۋاپ بولدى وعان.
— سەنەن ول جايىندا سۇراپ تۇرعام جوق، — دەدى كاۆالەرو. — مەنى بىلەسىڭ بە، سونى ايتشى ماعان.
— ءيا، بىلەم، — دەگەن جاۋاپ قايتارىلدى وعان، — سەن دون پەدرو ءنوريسسىڭ.
— ماعان باسقا ەشتەڭەنىڭ كەرەگى جوق، سەنىڭ، باس، ءبارىن بىلەتىنىڭە يلانۋىم ءۇشىن وسىنىڭ ءوزى-اق جەتىپ جاتىر.
ول بىلاي شىققان بويدا دون انتونونىڭ ەكىنشى تانىسى كەلىپ، مىناداي سۇراق قويدى:
— ايتشى ماعان، باس، بارلىق دۇنيە-مۇلكىمە مۇراگەر بولماقشى ۇلكەن ۇلىمنىڭ ارمان-ويى قانداي؟
— ارمان-ويعا جورامال جاسامايمىن دەپ الگىندە ەسكەرتكەم، — دەگەن جاۋاپ بەرىلدى وعان. — سولاي بولا تۇرعانىمەن، ساعان ايتارىم: ۇلىڭ سەنى تەزىرەك جەرلەۋگە اسىق.
— ءدال تاپتىڭ، — دەپ ماقۇلدادى كاۆالەرو. — اينا-قاتەسى جوق شىندىق.
ول بوتەن سۇراق قويىپ جاتپادى. دون انتونونىڭ ايەلى جاقىنداپ، بىلاي دەدى:
— وزىڭنەن نە جايىندا سۇرارىمدى دا بىلمەي تۇرمىن، باس. بىلگىم كەلەتىنى تەك ءبىر عانا نارسە: سۇيىكتى جۇبايىم، ءوز باعىما، ۇزاق عۇمىر سۇرە مە، سونى ايتشى.
وعان مىناداي جاۋاپ بولدى:
— ۇزاق عۇمىر كەشەدى، ويتكەنى مىقتى دەنساۋلىعى مەن قاناعاتشىل ءومىر ءتارتىبى وعان وسىنداي ۇزاق عۇمىر سىيلايدى، ال كوپ ادام ادەتتە قاناعاتسىزدىعىنىڭ قىرسىعىنان ءوز ءومىرىن ءوزى قىسقارتادى.
بۇدان سوڭ دون كيحوت جاقىنداپ، تومەندەگىدەي سۇراق قويدى:
— ايتا قويشى ماعان، بارىنە جاۋاپ قايتارعىش: مونتەسينوس ۇڭگىرىندە باستان كەشكەن، ءوزىم بايانداپ بەرگەن جايدىڭ ءبارى ءوڭىم بە الدە ءتۇسىم بە؟ سانچونىڭ وزىنە-وزى دۇرە سالۋى — كومەگى تيەتىن نارسە مە؟ دۋلسينەيانىڭ جادىسى شىنىمەن قايتارىلا ما؟
— ۇڭگىرگە قاتىستى اڭگىمەگە كەلسەك، — دەگەن جاۋاپ بولدى وعان، — بۇل جايىندا بالەن دەي قويۋ قيىن: وندا نە ءتۇرلى جاعداي ورىن الدى؛ سانچونىڭ وزىنە-وزى دۇرە سالۋى اقىرىنداپ العا باسا بەرەدى؛ دۋلسينەيانىڭ جادىسى ىڭعاي-رەتىنە قاراي قايتارىلادى.
— ەندەشە، ماعان باسقا ەشتەڭە قاجەت تە ەمەس، — دەدى دون كيحوت. — دۋلسينەيانىڭ جادىسى قايتارىلعانىنا كوزىم جەتكەن بويدا-اق بۇل دۇنيەدە ارمان ەتكەن نارسەمنىڭ بارىنە تۇگەل قول جەتكىزدىم دەپ ەسەپتەيتىن بولام.
ەڭ سوڭى بوپ سانچو جاقىندادى، ول مىنانى سۇرادى:
— قانە، ايتا قويشى، باس، تاعى دا گۋبەرناتور بولۋ جازىپ پا ەكەن ماعان؟ ءالى قانشا ۋاقىت اتقوسشىنىڭ تاتىمسىز تىرلىگىن كەشەدى ەكەم؟ ايەلىم مەن بالالارىمدى كورە الام با؟
بۇعان مىناداي جاۋاپ قايتارىلدى:
— ەندى سەن تەك ۇيىڭدە عانا گۋبەرناتورلىق ەتەسىڭ؛ ەگەر ۇيىڭە قايتىپ ورالساڭ ايەلىڭمەن جانە بالالارىڭمەن جۇزدەسەسىڭ، ال قىزمەتتەن كەتكەن كەزىڭدە اتقوسشىلىقپەن دە حوش ايتىساسىڭ.
— پا، شىركىن، جاۋابىنىڭ سيقىن! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو پانسا. — مۇنداي جاۋاپتى مەن دە بەرە الام عوي. اپىراي، كەمەڭگەرىن-اي، ايتاتىنى جوق!
— توپاس! — دەدى دون كيحوت. — بۇدان ارتىق قانداي جاۋاپ كەرەك وزىڭە؟ باستىڭ قويىلعان سۇراققا جالتارماي تۋرا جاۋاپ بەرىپ تۇرعانىنىڭ ءوزى جەتپەي مە ساعان؟
وسىمەن سۇراق پەن جاۋاپ ءتامامدالدى، ءبىراق دون انتونونىڭ بار جايدان بەك جاقسى حاباردار ەكى دوسىنان باسقالارى تاڭىرقانۋ مەن تاڭدانۋ سەزىمىنەن ارىلا المادى. الايدا سيد احمەت بەن-ينحالي وقىرماندارعا تاپ وسى ارادا ءتيىستى تۇسىنىك بەرە كەتكەندى حوش كورىپتى، ويتكەنى ولاردىڭ ءارى-سارى حالدە قالا بەرۋىنە، ءسويتىپ اتالمىش باستا الدەنەندەي سيقىرلى ءارى شەكتەن تىس قۇپيا بىردەڭە ورىن تەپكەن-اۋ دەگەن ويعا قاراي ويىسۋىنا جول بەرگىسى كەلمەپتى، وسى سەبەپتى ول دون انتونو مورەنونىڭ كوڭىل كوتەرۋ ءۇشىن جانە حابارى جوق جۇرتتى قايران قالدىرۋ ءۇشىن مادريدتەن كورگەن، الدەبىر شەبەر سومداعان ءمۇسىننىڭ ۇلگىسىمەن تاپ سوندايدىڭ ءبىرىن ءوز ۇيىندە جاساتتىرعانىن ءمالىم ەتەدى؛ ال ونىڭ قۇرىلعىسى تومەندەگىدەي بولاتىن. ۇستەلدىڭ تاقتاسى مەن جالعىز اياعى اعاشتان بولعانىمەن، ياشمادان جاسالعان سياقتى كورىنەتىندەي اشەكەيلەنىپ، سىرلانعان ەدى، ال ۇستەل ورنىقتىراق تۇرۋى ءۇشىن اياعى بۇركىت اياعىنىڭ ءتورت ساۋساعىنداي بوپ تارماقتالاتىن. قولانىڭ تۇسىنە بويالعان جانە ريم يمپەراتورىنىڭ ءمۇسىنىن ەسكە سالاتىن باستىڭ ءىشى قۋىس ەدى، سول سياقتى ول ورناتىلعان تاقتانىڭ دا ورتاسى كەۋەك-تى جانە باستىڭ وعان جىمىن بىلدىرمەي جىمداستىرىلعانى سونشالىق، باس پەن تاقتا ءبىرتۇتاس ەكەن دەپ ويلاپ قالۋعا بولاتىن. سيقىرلى باستىڭ كەڭىردەگى مەن كەۋدەسى سەكىلدى كورىنىس بەرەتىن ۇستەل اياعىنىڭ ءىشى دە ويىق ەدى جانە وسىنىڭ ءبارى باس تۇرعان بولمەنىڭ استىنداعى باسقا بولمەمەن جالعاسىپ جاتاتىن. ۇستەلدىڭ اياعى مەن تاقتاسىنداعى، ءمۇسىننىڭ كەۋدەسى مەن كەڭىردەگىندەگى وسى بوس كەڭىستىك ارقىلى ەشكىم بايقاي المايتىنداي اسقان شەبەرلىكپەن قاڭىلتىر تۇتىك وتكىزىلگەن بولاتىن. اتالمىش بولمەنىڭ استىنداعى بولمەدە وتىرعان ادام تۇتىكتى اۋزىنا تاقاپ، سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن: ايتا كەتەرلىگى، ونىڭ داۋىسى، بەينە ءبىر رۋپور ارقىلى شىققانداي، جوعارىعا دا، تومەنگە دە بىردەي تارايتىن جانە ءار ءسوزى انىق ەستىلىپ تۇراتىن، — وسى سەبەپتى بۇل قۋلىقتىڭ سىرىن اشۋدىڭ ەش مۇمكىندىگى جوق-تى. جاۋاپتى ستۋدەنت، دون انتونونىڭ نەمەرە جيەنى، اڭعارىمپاز دا تاپقىر جىگىت بەرىپ وتىردى؛ باس ورنالاسقان بولمەگە كىمدەردى ەرتىپ كەلەتىنىن ناعاشى اعاسى الدىن-الا ەسكەرتىپ قويعاندىقتان، العاشقى سۇراقتارعا دەرەۋ جانە دۇرىس جاۋاپ قايتارۋ وعان قيىندىققا تۇسكەن جوق، ال كەيىنگىلەرىنە جورامالدى تۇردە جاۋاپ بەرۋىنە تۋرا كەلگەن، ءبىراق العىر دا زەرەك ادام بولعاندىقتان ۇنەمى ءدوپ ءتۇسىپ وتىرعان. وسى ايتىلعان جايعا قوسىمشا رەتىندە سيد احمەت: بۇل عاجايىپ قۇرىلعىنىڭ ودان كەيىن دە ونشاقتى كۇندەي امان-ساۋ تۇرعانىن، سوسىن قالادا دون انتونونىڭ ۇيىندە كەز-كەلگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەتىن سيقىرلى باس بار دەگەن قاۋەسەت تاراعانىن، ودان سوڭ بۇل اڭگىمە ءدىني سەنىم تازالىعىن قاس قاقپاي قاراۋىلدايتىنداردىڭ قۇلاعىنا شالىنۋىنان قورىققان دون انتونو بولعان جايدىڭ ءبارىن سەنور ينكۆيزيتورلارعا ءوزى بارىپ ايتىپ بەرگەنىن، ال ولاردىڭ ونداي ەرمەكتەن تيىلۋعا، ءبىلىمسىز قارا توبىردى ەلىكتىرىپ جۇرمەسى ءۇشىن باستى سىندىرىپ تاستاۋعا ءامىر ەتكەنىن حابارلايدى؛ الايدا دون كيحوت پەن سانچو پانسانىڭ كوڭىلىندە اتالمىش باس ءارى جۇمباق، ءارى اسقان شەبەر جاۋاپ قايتارۋشى رەتىندە قالا باردى؛ راس، ونىڭ جاۋاپتارى سانچودان گورى دون كيحوتقا كوبىرەك ۇناعان ەدى.
دون انتونونى قىزىققا كەنەلتۋ نيەتىمەن جانە دون كيحوتتىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، نە قيلى ەسالاڭدىق كورسەتۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزۋ ماقساتىمەن جەرگىلىكتى كاۆالەرولار التى كۇننەن كەيىن شىعىرشىق ءىلۋ ات سايىسىن ۇيىمداستىرماق بولدى، ءبىراق ات سايىس اقىرى وتپەي قالدى، ول جايىندا تومەندە ايتىلماق. دون كيحوتتىڭ قالانى ەشقانداي ءسان-سالتاناتسىز جاياۋ ارالاپ كورمەككە اڭسارى اۋدى: ەگەر اتپەن ارالاسا تاعى دا بالالار سوڭىمنان توپىرلاپ مازامدى الا ما دەپ قورىققان-دى؛ ءسويتىپ، ءۇي يەسى قوسىپ بەرگەن ەكى مالايدى ەرتىپ العان دون كيحوت پەن سانچو قىدىرىستاۋعا شىقتى. الايدا، ويلاماعان ءبىر جاعداي بولدى: الدەبىر كوشەمەن ءوتىپ بارا جاتقان دون كيحوت باسىن كوتەرىپ قاراعان ساتىندە ءبىر ءۇيدىڭ ەسىگىنىڭ ماڭدايشاسىندا ۇلكەن ارىپتەرمەن تاڭبالانعان بۇل جەردە كىتاپ باسىلادى دەگەن جازۋ بارىن كورىپ قالدى؛ بۇل ونى قاتتى قۋانتتى، ويتكەنى ءالى كۇنگە شەيىن باسپاحانادا بولىپ كورمەگەن-دى، سوندىقتان كىتاپتىڭ قالاي شىعاتىنىن بىلۋگە ىنتىقتى. نوكەرىن ەرتىپ ىشكە كىرگەن ول ءبىر جەردە بەدەرلەمە ازىرلەنىپ، ەكىنشى جەردە تۇزەتۋ جۇرگىزىلىپ، بىرەۋلەردىڭ ءارىپ تەرىپ، ەكىنشىلەردىڭ ءارىپ تاراتىپ جاتقانىن كوردى، — قىسقاسىن ايتقاندا، كىتاپ شىعاراتىن ۇلكەن باسپاحانانىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگى كوز الدىندا كولبەپ جاتتى. ءبىر ءارىپ كاسساسىنىڭ قاسىنا كەلگەن ول مۇنىڭ نە قاجەتى بارىن سۇرادى؛ جۇمىسشىلار وعان ءتۇسىندىردى؛ ول تاڭىرقاندى دا، ارمەن استى. ودان سوڭ ول تاعى ءبىر جۇمىسشىعا كەلىپ، نەمەن اينالىسىپ جاتقانىن سۇرادى. جۇمىسشى وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— سەنور! مىنا كاۆالەرو، — ول كەسكىنى كوز تويارلىق، جىلى ءجۇزدى، ماڭعازداۋ ءپىشىندى ادامدى نۇسقادى، — يتالياندىق ءبىر كىتاپتى ءوز تىلىمىزگە اۋدارعان ەدى، مەن سونى تەرىپ جاتىرمىن، كىتاپ ەتىپ شىعارامىز.
— ول كىتاپ قالاي اتالادى؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
وعان اۋدارماشى جاۋاپ بەردى:
— سەنور! بۇل كىتاپتىڭ يتاليانشا اتاۋى — Le Bagatelle.
— Le Bagatelle ءسوزىنىڭ يسپان تىلىندەگى بالاماسى قانداي؟ — دەگەن سۇراق قويدى دون كيحوت.
— يسپان تىلىنە اۋدارعاندا le ۆagatelle ءسوزى ۇساق-تۇيەك دەگەن ماعىنا بەرەدى، — دەپ ءتۇسىندىردى اۋدارماشى. — الايدا اتاۋى قاراپايىمداۋ بولعانىنا قاراماستان، كىتاپتا قۇندى دا پايدالى نارسەلەر جيناقتالعان.
— مەن ازداپ يتاليانشا بىلەم، — دەدى دون كيحوت، — جانە اريوستونىڭ بىرنەشە ستانسىن انگە قوسىپ ايتىپ بەرە الاتىنىمدى ماقتان تۇتام. ال، ەندى ايتىڭىزشى، مارحاباتتى مىرزام (ءبىلىمىڭىزدى سىناۋ ءۇشىن ەمەس، انشەيىن اۋەسقويلىقتان سۇراپ تۇرمىن)، بۇل شىعارمادا سىزگە pءىgnatta دەگەن ءسوز كەزىككەن جوق پا؟
— الدەنەشە رەت كەزىكتى، — دەدى اۋدارماشى.
— ال، ونى يسپان تىلىنە قالاي اۋداردىڭىز؟ — دەپ سۇرادى دون كيحوت.
— اۋ، ونىڭ پەش قۇمىرا دەگەننەن باسقا بالاماسى بار ما ەدى؟ — دەدى اۋدارماشى تاڭىرقانىپ.
— عالامات! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — بايقاۋىمشا، يتاليان ءتىلىنىڭ مايىن ىشكەن ادام سەكىلدىسىز! يتاليانشا pءىace ءسوزىن لازىم دەپ اۋداراتىنىڭىزعا، pءىu ءسوزىن — كوبىرەك، su ءسوزىن — جوعارىدا، gءىu ءسوزىن — تومەندە دەپ تارجىمەلەيتىنىڭىزگە نەندەي نارسەگە بولسىن ءباس تىگۋگە بارمىن.
— البەتتە، سولاي تارجىمەلەيمىن، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى اۋدارماشى، — سەبەبى تىلىمىزدەگى بالاماسى تۋرا سونداي.
— زيالى ورتادا تانىمال ەمەستىگىڭىزگە كەپىلمىن، — دەدى دون كيحوت، — ويتكەنى زيالى ورتا ايرىقشا دارىن مەن ايتا قالارلىق ەڭبەكتى لايىقتى باعالاي بىلمەيدى. وسىنىڭ قىرسىعىنان قانشا قابىلەت بوسقا قۇرىمادى! قانشا دارىن ەلەۋسىز-ەسكەرۋسىز قالمادى! قانشا قاسيەت ءتيىستى قۇرمەت تاپپادى!.. سولاي بولا تۇرعانىمەن، مەنىڭشە، ءتىل اتاۋلىنىڭ پاديشالارى بوپ تابىلاتىن گرەك جانە لاتىن تىلدەرىنەن جاسالاتىن تارجىمەلەردى ەسەپكە الماعاندا، ءبىر تىلدەن ەكىنشى تىلگە اۋدارۋ دا ءبىر، فلاماند كىلەمىن تەرىس جاعىنان تاماشالاۋ دا ءبىر: راس، ويۋ-ورنەكتەرى كورىنىپ تۇرادى، ءبىراق بوسالاڭ ءجىبىنىڭ مولدىعى بەدەرىن انىق بايقاتپايدى، سونداي-اق، ءوڭ جاق بەتىنىڭ كوڭىل سۇيسىنەر تاتاۋسىزدىعى مەن قانىق بوياۋلارى دا جوق، وعان قوسا، كوشىرىپ جازۋشىلار مەن كوشىرمە جاساۋشىلار ءۇشىن تاپقىرلىق تا، شۇرايلى ءسوز دە قاجەت بولمايتىنى سەكىلدى، جەڭىل تىلدەردەن اۋدارۋشىلار دا وندايعا بولا باس قاتىرا بەرمەيدى. ارينە، اۋدارمامەن اينالىسۋ ماقتاۋعا تاتىرلىق ءىس ەمەس دەگەلى تۇرعام جوق؛ بۇدان دا باعاسىز كاسىپ جەتەرشىلىك جانە بىزگە اۋدارمادان الدەقايدا از پايدا اكەلەتىنىنە قاراماستان، ونىمەن اينالىسۋدى ار كورىپ تە جاتقان ءبىز جوق. مەن تەك ەكى ايتۋلى اۋدارماشىنى عانا بىلەم، ولار: ادال باقتاشىنى اۋدارعان دوكتور كريستوبال دە فيگەروا مەن امينتانى تارجىمەلەگەن دون حۋان دە حاۋرەگي، — شەبەر قولدان شىققان وسىناۋ ەڭبەكتەردى وقىپ وتىرعاندا مۇنىڭ قاي جەرى اۋدارما، قاي جەرى ءتۇپنۇسقا ەكەنىن اڭعارا الماي قالاسىڭ. الايدا، مىنانى ايتىڭىزشى ماعان، مەيىرىمدى مىرزام: بۇل كىتاپتى ءوز ەسەبىڭىزدەن شىعارماقسىز با الدە ونى الدەبىر كىتاپ ساۋداگەرىنە ساتىپ تا جىبەردىڭىز بە؟
— ونى ءوز ەسەبىمنەن شىعارماقپىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى اۋدارماشى، — جانە تەك العاشقى باسىلىمىنىڭ وزىنەن عانا مىڭ دۋكاتتان كەم تابىس تاپپاسپىن دەپ تۇرمىن، ال كىتاپ ەكى مىڭ دانامەن شىعادى، ءار داناسىنىڭ باعاسى التى رەالدان بولادى جانە كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ساتىلىپ كەتەدى.
— قولمەن قويعانداي ناقپا-ناق! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — كىتاپ شىعارۋشىلاردىڭ قانداي قيتۇرقى دا جىمىسقى جانە بىر-بىرىمەن قانداي اۋىز جالاسقان سىبايلاس ەكەنىنەن تۇك حابارىڭىز جوقتىعىن بايقاتىپ قويدىڭىز. كورىڭىز دە تۇرىڭىز، انا ەكى مىڭ كىتاپتى يىعىڭىزعا ارتقان كەزدە، سالماعىنان دەنەڭىز سۇمدىق قاتتى جانشىلاتىن بولادى، اسىرەسە ەگەر كىتابىڭىز مازمۇنى جاعىنان بۇلىڭعىرلاۋ ءارى تارتىمدىلىعى دا شامالى بولسا.
— سوندا ماعان نە ىستە دەيسىز؟ — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى اۋدارماشى. — ونى باسپاگەرگە بەرگەنىمدى قالاپ تۇرسىز با؟ ويتسەم، ول كىتاپتى باسىپ شىعارۋ قۇقىن العانى ءۇشىن ماعان ءۇش ماراۆەديدەن عانا بەرەر ەدى، ءارى مەنى جارىلقاپ تاستاعانداي بالسىنەر ەدى. مەن كىتاپتارىمدى اتاعىمدى اسىرۋ ءۇشىن شىعارمايمىن، — ونسىز دا ءوز تۋىندىلارىم ارقىلى تانىمال اداممىن، — ماعان كەرەگى — اقشا، ويتكەنى اقشاسىز اتاق-داڭقتىڭ قۇنى قارا باقىر.
— قۇداي جولىڭىزدى وڭعارسىن، — دەدى دون كيحوت.
سوسىن ول ارمەن قاراي ءوتتى دە، جاننىڭ شىراعى دەپ اتالعان كىتاپتىڭ ءبىر باسپا تاباعىنا جاسالعان تۇزەتۋلەردى كورىپ، بىلاي دەپ قۇلاققاعىس ەتتى:
— مۇنداي دۇنيەلەر از جاريالانعان جوق، ايتسە دە وسىنداي كىتاپتاردى الداعى ۋاقىتتا دا شىعارا بەرۋ كەرەك، ويتكەنى جەر بەتىندە كۇناكارلار وتە كوپ: قاراقۇرىم قاراڭعى جانعا قيساپسىز كوپ شىراق قاجەت.
ول ارمەنىرەك ءوتىپ، تاعى ءبىر كىتاپتىڭ باسپا تاباقتارىنا تۇزەتۋ جاسالىپ جاتقانىن كوردى؛ قالاي اتالاتىنىن سۇراعانىندا، وعان بۇل توردەسيلياستا تۇراتىن الدەبىر اۆتوردىڭ شىعارماسى، ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ەكىنشى ءبولىمى، دەگەن جاۋاپ قايتارىلدى.
— بۇل كىتاپ جايىندا قۇلاعدارمىن، — دەدى دون كيحوت. — شىنىمدى ايتسام، قيسىنسىز ساندىراق بولۋى سەبەپتى ونى ورتەپ، كۇلىن جەلگە ۇشىرىپ تا جىبەرگەن شىعار دەپ ويلاعام، دەگەنمەن، مارتين كۇنىندە شوشقا قايتسە دە باۋىزدالماي قالمايدى. ويدان شىعارىلعان حيكايالار شىندىققا جاناسىمدى نەمەسە شىندىققا ۇقساس بولعاندا عانا ۇنامدى ءارى تارتىمدى بوپ شىعادى، ال ومىردە ورىن العان وقيعالاردى تاقىرىپ ەتكەن حيكايالار تەك شىنشىل بولعاندا عانا ۇنامدى.
كوڭىلىنە ازدى-كەم كىربىڭ ۇيالاعان دون كيحوت سونى ايتىپ، باسپاحانادان شىعىپ كەتتى.
سول كۇنى دون انتونو دون كيحوتقا كەمەجايدا تۇرعان گالەرالاردى كورسەتپەكشى بولدى، بۇعان سانچو ەسى كەتىپ قۋاندى، ويتكەنى ول ءومىرى كەمەگە ءمىنىپ كورمەگەن-دى. دون انتونو كەشكىسىن ءوزىنىڭ مەيمانى، داڭقتى لامانچالىق دون كيحوتپەن بىرگە كەمەلەرگە باراتىنىن كوماندورعا الدىن-الا حابارلاپ قويعان، قالانىڭ باسقا تۇرعىندارى سەكىلدى كوماندور دا ونىڭ جايىنان قۇلاقتانىپ ۇلگەرگەن؛ ال دون كيحوتتىڭ كەمەلەردە قانداي كەپكە تاپ بولعانى جايىندا كەلەسى تاراۋدا اڭگىمەلەنەدى.
LXءىىى تاراۋ
مۇندا كەمەلەردى كورۋ كەزىندە سانچو پانسا تاپ بولعان باقىتسىزدىق جونىندە جانە سۇيكىمدى ماۆر قىزىنا قاتىستى تاڭعالارلىق شىتىرمان وقيعا جايىندا اڭگىمەلەنەدى.
سيقىرلى باستىڭ جاۋابى تۋراسىندا دون كيحوت ۇزاق قيالداندى، الايدا مۇنىڭ انشەيىن الداۋ ەكەنى جايىنداعى ويدان مۇلدەم اۋلاق بولاتىن: ونىڭ بار وي-اڭسارى باستىڭ دۋلسينەيانىڭ جادىسى قايتارىلاتىنى جونىندەگى، وزىنە اقيقات شىندىق ءتارىزدى كورىنگەن، ۋادەسى توڭىرەگىنەن الىسقا ۇزامادى. ول بۇعان ءالسىن-الى قايتىپ ورالا بەردى جانە ۋادەنىڭ ورىندالاتىن كۇنى جاقىن دەگەن سەنىمنەن جۇرەگى قۋانىشقا بولەندى؛ ال سانچو، ءوزىمىز بىلەتىندەي، گۋبەرناتورلىقتان ازار دا بەزەر بولعانىنا قاراماستان، بۇيرىق بەرۋدى، باسقالاردى امىرىنە باعىندىرۋدى قايتادان ارمان ەتە باستادى، — مۇنداي پەندەشىلىك ايتەۋىر ءبىر كەزدە، ءتىپتى ءازىل-قالجىڭ تۇرىندە بولسا دا، بيلىك جۇرگىزىپ قالعان قاي ادامنىڭ باسىنان دا كەزدەسپەي تۇرمايدى.
ءسويتىپ، سول كۇنى كەشتە ءۇي يەسى دون انتونو مورەنو مەن ونىڭ ەكى سەرىگى دون كيحوتپەن جانە سانچومەن بىرگە كەمەلەرگە اتتاندى. دون كيحوت پەن سانچو سەكىلدى ەكى اتاقتى ادام جاعالاۋدان توبە كورسەتكەن بويدا-اق، وسىناۋ اسا قۋانىشتى وقيعا جايىندا الدىن-الا قۇلاقتاندىرىلعان كوماندوردىڭ بەلگىسى بويىنشا بارلىق گالەرانىڭ تەنتى سىپىرىلىپ، كەرنەيلەر ويناپ قويا بەردى؛ سوسىن كوز جاۋىن الاتىن كوركەم كىلەمدەر توسەلىپ، قىزىل بارقىتپەن تىستالعان كوپشىكتەر قويىلعان شليۋپكا سۋعا ءتۇسىرىلدى، دون كيحوت جاعالاۋدان قايىققا قاراي ادىم اتتاعان ساتتە كوماندور گالەراسىنان پالۋبالىق زەڭبىرەك گۇرس ەتكىزىپ وق اتتى، باسقا گالەرالاردان دا وق اتىلدى، ال دون كيحوت شتيربورت باسپالداعىمەن جوعارى كوتەرىلە باستاعان كەزدە، تەڭىزشىلەردىڭ كەمەگە كەلەتىن جوعارى لاۋازىمدى ادامداردى قوشەمەتتەۋ داستۇرىمەن، بۇكىل كوماندا ونى ءۇش مارتە قايتالانعان “ۋ-ۋ-ۋ!” دەگەن قۋانىشتى ايقايمەن قارسى الدى. باستىق (ۆالەنسيالىق اقسۇيەك دۆورياندار اۋلەتىنەن شىققان كوماندوردى وسىلاي اتاعالى وتىرمىز) دون كيحوتقا قولىن ۇسىنىپ، ونى قۇشاعىنا قىستى.
— بۇل كۇندى مەن اق تاسپەن بەلگىلەپ قويام، — دەدى ول، — ويتكەنى، بۇل ءوز ومىرىمدەگى ەڭ باقىتتى كۇن سەكىلدى كورىنىپ تۇر: بۇگىن مەن كەزبە رىسارلىقتىڭ كۇللى اسىل قاسيەتى ءبىر بويىنا جيناقتالىپ، قوردالانعان سەنور لامانچالىق دون كيحوتپەن جۇزدەستىم.
وزىنە ەرەكشە قۇرمەت كورسەتىلىپ جاتقانىنا شەكتەن تىس قۋانىشقا بولەنگەن دون كيحوت وسىناۋ جىلى لەبىزگە ودان اسىپ تۇسپەسە كەم تۇسپەيتىن سىپايىلىقپەن جاۋاپ قاتتى. جۇرتتىڭ ءبارى كەمەنىڭ اسەم بەزەندىرىلگەن ارتقى جاعىنا قاراي ويىسىپ، بورت جيەگىنە جاعالاي ورناتىلعان ساكىلەرگە جايعاستى؛ پالۋبامەن بوسمان ءجۇرىپ ءوتىپ، ەسكەكشىلەرگە ىسقىرىق ارقىلى: “كيىمدى شەش!” دەگەندى بىلدىرەتىن كوماندا بەردى، ءامىر سول بويدا بۇلجىتپاي ورىندالدى. بەلۋارىنا دەيىن جالاڭاشتانعان مۇنشاما كوپ ادامدى كورگەن سانچو مەلشيىپ تۇرىپ قالدى، اسىرەسە وعان تەنتتىڭ قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا قايتا جابىلعانى ەرەكشە اسەر ەتتى: قۇددى ءبىر تەڭىزشىلەرگە دۇنيەدەگى ءدۇيىم شايتان دەرەۋ كومەككە كەلگەندەي كورىندى؛ الايدا الدا اڭگىمە بولاتىن نارسەمەن سالىستىرعاندا بۇل دانەڭە ەمەس-تى. سانچو وڭ جاق بورتتا، ءبىرىنشى ەسكەكشىنىڭ جانىندا وتىرعان، مىنە، نە ىستەۋ كەرەگى الدىن-الا ۇيرەتىلگەن تاپ وسى ەسكەكشى كەنەت وعان شاپ بەرىپ جارماسا كەتتى دە، ونى قولىنا كوتەرىپ الدى، كومانداداعى باسقا ەسكەكشىلەر دە ساقاداي ساي دايار وتىرعاندىقتان سورى قايناعان سانچو ءبىر قولدان ەكىنشى قولعا ءوتىپ، وڭ جاق بورتتى جاعالاپ قالىقتاپ كەتە باردى جانە جەدەل ۇشقانى سونشا، كوز الدى قاراۋىتىپ كەتتى: ارينە، بۇل كەزدە ونىڭ جىن-پەرىلەر ءوزىن الدەبىر جاققا اكەتىپ بارا جاتقانداي سەزىنگەنىندە داۋ جوق-تى؛ ال ەسكەكشىلەر بولسا، سانچونى ەكى بورتتى جاعالاي اينالدىرىپ شىققانشا تىنىم تاپپادى، تەك سودان كەيىن عانا ونى كەمەنىڭ ارت جاعىنا اكەپ تاستادى. سورلىنىڭ سىلىكپەسى شىققان ەدى؛ دەم الا الماي ەنتىگىپ، قارا سۋعا ءتۇسىپ تەرلەپ، نە بولعانىن تۇسىنە الماي ءارى-سارى حالدە ماڭگىرىپ وتىرىپ قالدى. سانچونىڭ قاناتسىز قالىقتاپ ۇشقانىن كورگەن دون كيحوت باستىققا كەمەگە العاش اياق باسقان جاننىڭ ءبارىن وسىنداي راسىمنەن وتكىزۋ قالىپتاسقان ءداستۇر مە، دەگەن سۇراق قويدى؛ ەگەر ونداي ءراسىم بار بولسا، ءوزىنىڭ ونى ورىنداۋعا بەيىلدى ەمەستىگىن، مۇنداي جاتتىعۋعا قۇلقى سوقپايتىنىن، ال قاقپاقىل جاساماق ويمەن الدەكىم وزىنە جارماساتىن بولسا، جانىن جاھاننامعا اتتاندىراتىنىنا انت ەتەتىنىن ءمالىم قىلدى، سونى ايتىپ دون كيحوت ورنىنان تۇرىپ، سەمسەرىنىڭ تۇتقاسىنا قولىن قويدى.
ءدال وسى ساتتە تەڭىزشىلەر تەنتتى جيناپ الدى دا، قۇلاق تۇندىراتىن قاتتى گۇرسىلمەن رەيانى46 تومەن ءتۇسىرىپ جىبەردى. سانچوعا اسپان كۇمبەزى وپىرىلىپ، تۇپ-تۋرا توبەسىنە قۇلاپ كەلە جاتقانداي بوپ كورىندى، زارەسى ۇشىپ قورىققانى سونشا، باسىن ەكى تىزەسىنىڭ اراسىنا تىعىپ الدى. ايتا كەتەرلىگى، دون كيحوت تا شوشىنىپ قالدى؛ ول دا سەسكەنىپ، بۇعىنا ءتۇستى، ءوڭى قۇپ-قۋ بوپ كەتتى. ودان سوڭ كوماندا رەيانى الگىندە تومەن تۇسىرگەن كەزدەگىدەي جىلدامدىقپەن جانە تارسىل-گۇرسىلمەن قايتادان جوعارى كوتەردى، بۇل ءىستىڭ ءبارىن تەڭىزشىلەر ءتىل-اۋىزى بايلانىپ قالعانداي ءۇن-تۇنسىز اتقارىپ جاتتى. بوسمان زاكىر كوتەرۋگە بەلگى بەردى، سوسىن قولىنا ۇستاعان الدە قامشى، الدە شىبىعىمەن ەسكەكشىلەردى يىعىنان شىقپىرتىپ ۇرا باستادى، سودان كەيىن عانا گالەرا جاي قوزعالىپ تەڭىزگە قاراي باعىت الدى. قوزعالىسقا تۇسكەن مۇنشاما كوپ قىزعىلتىم سيراقتى كورگەن سانچو، — ەسكەكتەردى ول سيراق دەپ بىلگەن-دى، — وزىمەن-وزى بىلاي دەپ سويلەسىپ كەتتى:
— مىنە، ناعىز سيقىرشىلىق دەپ وسىنى ايت، قوجايىنىم كويىتىپ جۇرگەن نارسەلەر مۇنىڭ شيرەگىنە دە تاتىمايدى. اياۋشىلىقتى بىلمەي شىقپىرتاتىنداي بۇل بەيشارالار نە جازدى ەكەن سونشا؟ وعان قوسا، مىنا ارادا ارلى-بەرلى تالتاڭداپ، ىسقىرىپ جۇرگەن جالعىز ادامنىڭ سونشاما كوپ جۇرتتى ۇرىپ-سوعۋعا قالاي باتىلى بارادى ەكەن؟ مىنە، ناعىز تامۇق، تامۇق بولماسا دا ماقشار دەگەن تاپ وسى شىعار.
سانچونىڭ اينالا-ماڭداعى قيلى ارەكەتتى زەيىن سالا باقىلاپ وتىرعانىن بايقاعان دون كيحوت وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— ءاي، سانچو دوستىم-اي! ىقىلاس-زاۋقىڭ بولسا عوي، بەلۋارىڭا دەيىن ىلدىم-جىلدىم جالاڭاشتانىپ جىبەرىپ، مىنا سەنورلارعا قوسىلىپ كەتەر ەدىڭ دە، دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋدى ءا دەگەندە اياقتاپ تاستار ەدىڭ! قاسىڭداعىلاردىڭ ءبارى قايعى مەن قاسىرەت شەگىپ جاتقاندىقتان ساعان دا ازابىڭ ونشا اۋىر كورىنبەگەن بولار ەدى. ونىڭ ۇستىنە، داناگوي مەرلين وسىناۋ قايراتتى قولمەن سوعىلعان ءبىر قامشىنى، بالكىم، ونعا بالاپ، ءوزىڭدى-وزىڭ شىقپىرتۋعا ءتيىستى دۇرەنىڭ جالپى سانىن اجەپتاۋىر ازايتىپ تا بەرەر مە ەدى، كىم بىلەدى.
باستىق بۇل نەعىلعان دۇرە ەكەنىن، سونداي-اق دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ دەگەن نەنى بىلدىرەتىنىن سۇراماققا وقتالعان، ءبىراق ءدال وسى كەزدە ۆاحتاداعى ماتروس:
— مونجۋيكتەگى مانار بەلگى بەرىپ جاتىر، باتىستان ەسكەكتى كەمە كورىندى! — دەپ ايقايلادى.
مۇنى ەستي سالا باستىق پالۋباعا جۇگىرىپ شىقتى دا:
— ءاي، جىگىتتەر، انا كەمەدەن ايرىلىپ قالماڭدار! شاماسى، مانارداعىلار بىزگە الجيرلىك قاراقشىلار بريگانتيناسى كەلە جاتقانى جايىندا بەلگى بەرىپ تۇرعان شىعار، — دەپ ايقايلادى.
بۇعان ىلە-شالا قالعان ءۇش كەمە قانداي بۇيرىق بولارىن بىلمەككە كوماندورلىق گالەراعا جاقىندادى. باستىق ەكى گالەراعا اشىق تەڭىزگە شىعۋعا، ال ۇشىنشىسىنە جاعالاۋدى بويلاپ ولاردىڭ سوڭىنان ەرىپ وتىرۋعا ءامىر ەتتى، — سوندا الگى كەمە قۇتىلىپ كەتە المايدى، دەدى. ەسكەكشىلەر بارىن سالىپ جۇمىلا ەسە جونەلدى دە، گالەرالار قانات بىتكەندەي زىرلاپ كەتتى. اشىق تەڭىزگە شىققان ەكى گالەرا شامامەن ەكى ميلدەي قاشىقتىقتان الدە جيىرما سەگىز، الدە وتىز ەسكەكتى سەكىلدى كورىنگەن ءبىر كەمەنى ۇشىراتتى، كەيىن ول شىن مانىندە دە سونداي بوپ شىقتى؛ گالەرالاردىڭ جاقىنداپ قالعانىن كورگەن كەمە جەڭىلدىگىنە ءۇمىت ارتىپ، بۇلتارا ءجۇزىپ، ءجۇرىسىن شاپشاڭداتىپ ۇزاپ كەتپەكشى بولدى، الايدا ونىسىنان ەشتەڭە ونبەدى، سەبەبى كوماندورلىق گالەرا بۇرىن-سوڭدى تەڭىزگە شىققان كەمەلەر ىشىندەگى ەڭ جەڭىلى بولاتىن؛ سوندىقتان ونىڭ وقتاي ۇشىپ زاۋلاپ كەلە جاتقانىن كورگەن بريگانتيناداعىلار قاشىپ قۇتىلۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن بىردەن تۇسىنە قويدى، سويتكەن سوڭ كوماندوردى شامادان تىس اشۋلاندىرىپ الۋدان قورىققان اررايىس ەسكەك ەسۋدى دەرەۋ دوعارىپ، بەرىلۋگە ءامىر ەتتى؛ الايدا، تاعدىر ولارعا باسقاداي شەشىم بەلگىلەدى: كوماندور گالەراسى بريگانتيناعا تاياپ قالعاندا، ونداعىلار ءبىزدىڭ تەڭىزشىلەردىڭ قاراقشىلارعا: “بەرىلىڭدەر!” دەپ ايقايلاعان داۋىسىن ەستيتىن جەرگە جەتكەندە، باسقا دا وتانداستارىمەن بىرگە الگى بريگانتينادا كەلە جاتقان ەكى ماس توراك، باسقاشا ايتقاندا — ەكى ماس تۇرىك مۋشكەتتەن وق اتىپ، باكتا تۇرعان ەكى تەڭىزشىمىزدى سەسپەي قاتىردى. بۇدان سوڭ بريگانتينادان قولعا تۇسىرگەن ادامنىڭ ءبارىن تۇگەل قىرىپ سالۋعا انت بەرگەن كوماندور ونى اسقان ابجىلدىكپەن شۇعىل تۇردە شابۋىلداۋعا كىرىستى، الايدا بريگانتينا ەسكەكتەرىن اياماي ەسىپ، ەكپىن العان گالەرادان بۇلتارىپ ۇلگەردى. گالەرا ەكپىنىمەن ەداۋىر جەرگە شىعانداپ كەتتى؛ ول كەيىن قاراي بۇرىلىپ، قايتا ورالعانشا بريگانتينانىڭ كومانداسى جانتالاسا قيمىلداپ جەلكەندەرىن كوتەرىپ ۇلگەردى، ءسويتىپ جەلكەننىڭ جانە ەسكەكتىڭ كومەگىمەن تاعى دا قاشىپ قۇتىلۋعا ارەكەت جاسادى، الايدا ونىڭ بۇل پىسىقتىعىنان پايدا بولمادى، ال تاۋەكەلشىلدىگى باسىنا سور بوپ جابىستى، ويتكەنى جارتى ميلدەن ءسال عانا استام قاشىقتىقتى ارتتا قالدىرعان سوڭ گالەرا بريگانتينانى قايتادان قۋىپ جەتتى دە، وعان ەسكەكتەرىن ءىلىپ، كەمەدەگىلەردىڭ ءبارىن تۇگەل تىرىدەي قولعا ءتۇسىردى. بۇل كەزدە باسقا ەكى گالەرامىز دا كەلىپ جەتكەن-دى، ءسويتىپ بارلىق ءتورت گالەرا ولجالارىن الىپ ايلاققا ورالدى، بۇل جەردە ولاردىڭ نە اكەلەتىنىن بىلۋگە قۇمارتقان قىرۋار جۇرت توسىپ تۇرعان. كوماندور جاعاعا جاقىنداپ كەلىپ زاكىر تاستادى، سول ارادا ول جاعالاۋدا قالا ۆيسە-كورولىنىڭ ءوزى تۇرعانىن كوردى. كوماندور ونى الىپ كەلۋگە قايىق جىبەردى، سونداي-اق رەيانى كوتەرۋگە جانە وعان اررايىس پەن باسقا دا تۇرىكتەردى اسىپ قويۋعا ءامىر ەتتى، ال ولاردىڭ ۇزىن سانى وتىز التى ادام-تۇعىن، ءبارى دە وڭشەڭ تەپسە تەمىر ۇزەتىن جىگىت ەدى، كوپشىلىگى مۋشكەتەر بولاتىن. كوماندور ولاردان قايسىسى اررايىس ەكەنىن سۇرادى؛ وعان تۇتقىنداردىڭ ءبىرى، دىننەن بەزگەن يسپاندىق، كاستيل تىلىندە:
— سەنور! ءبىزدىڭ اررايىس — الدىڭدا تۇرعان مىنا جاس جىگىت، — دەپ جاۋاپ قاتتى.
سونى ايتىپ ول ادامزات بالاسىنىڭ ارمان-قيالى عانا تۋدىرا الاتىنداي اسا كەلبەتتى دە سىمباتتى جاس جىگىتتى نۇسقادى. تۇرىنە قاراپ ونى ءارى كەتكەندە جيىرمادا دەۋگە بولاتىن. باستىق وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— قانە، جاۋاپ بەر، ميلاۋ توبەت، قاشىپ قۇتىلار امالىڭ جوقتىعىنا كوزىڭ انىق جەتىپ تۇرعان كەزدە جىگىتتەرىمدى ءولتىرۋ نە ءۇشىن قاجەت بولدى ساعان؟ فلاگماندىق كەمەگە كورسەتكەن قۇرمەتىڭ بە بۇل؟ الدە سەن ەسەرلىكتىڭ ەرلىك ەمەستىگىن بىلمەۋشى مە ەڭ؟ جان القىمعا كەلگەندە ادامنىڭ كوزسىز باتىرلىق جاساۋىنا بولادى، ءبىراق استە ەسەرسوقتىق جاساماۋعا ءتيىس.
اررايىس وعان بىردەڭە ايتپاققا وقتالعان، الايدا كوماندوردىڭ ونىڭ جاۋابىن تىڭدارلىق مۇرشاسى بولمادى: جانىنا بىرنەشە مالايى مەن قالا تۇرعىنىن ەرتكەن ۆيسە-كورولدىڭ گالەراعا كوتەرىلىپ كەلە جاتقانىن كورىپ، سونى قارسى الۋعا ۇمتىلدى.
— اڭشىلىقتان ولجالى ورالىپسىز عوي، كوماندور مىرزا! — دەدى ۆيسە-كورول.
— ايتاتىنى جوق، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى كوماندور، — اۋلاپ اكەلگەن اڭ-قۇسىمىزدى مىنا رەياعا سالبىراتىپ ءىلىپ قويعان كەزىمىزدە، جوعارى مارتەبەلىم، وعان ءوزىڭىز دە ءقازىر انىق كوز جەتكىزەتىن بولاسىز.
— نە ءۇشىن ويتپەكسىز سوندا؟ — دەپ سۇرادى ۆيسە-كورول.
— اسكەريلەر اراسىندا قالىپتاسقان زاڭداردى، ەرەجەلەر مەن داستۇرلەردى مانسۇق ەتىپ، ەڭ جاقسى ەكى تەڭىزشىمدى ولتىرگەندەرى ءۇشىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى كوماندور. — وسى سەبەپتى قولعا تۇسىرگەندەرىمنىڭ ءبارىن تۇگەل، سونىڭ ىشىندە اسىرەسە، مىنا سابازدى، بريگانتينا اررايىسىن، دارعا اسۋعا سەرت بەرگەم.
سونى ايتىپ ول ۆيسە-كورولگە قولى بايلانىپ، موينىنا ارقان ىلىنگەن قالپى اجالىن توسىپ تۇرعان جاس جىگىتتى نۇسقاپ كورسەتتى.
ۆيسە-كورول جىگىتكە كوز كىدىرتتى، ول بۇعان تاڭعالارلىقتاي كوركەم دە سىمباتتى ءارى تاڭعالارلىقتاي مومىن كورىندى، ءسويتىپ، سول ارادا جىگىتتىڭ كوز تارتار كوركى ءوزى جايىندا جازىلعان ەڭ ءتاۋىر كەپىلدىك حاتتىڭ وتەمىنە جۇرگەندەي بولدى، وسى سەبەپتى ۆيسە-كورولدىڭ جىگىتتى اجالدان اراشالاپ قالعىسى كەلىپ، وعان:
— سەن ءوزىڭ كىم ەكەنىڭدى ايتشى، اررايىس: تۇرىكپىسىڭ الدە ماۆرمىسىڭ، الدە، بالكىم، دىننەن بەزگەن ادام شىعارسىڭ؟ — دەگەن سۇراق قويدى.
اررايىس تا وعان كاستيل تىلىندە جاۋاپ قاتتى:
— مەن تۇرىك تە، ماۆر دا، دىننەن بەزگەن ادام دا ەمەسپىن.
— سوندا سەن كىمسىڭ؟ — دەپ سۇرادى ۆيسە-كورول.
— حريستيان ايەلمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى جاس جىگىت.
— ءوزىڭ ايەل بولساڭ، وعان قوسا حريستيان بولساڭ، مىناداي كيىم كيىپ، مىناداي احۋالعا قالاي تاپ بوپ ءجۇرسىڭ؟ بۇعان سەنۋ قيىنداۋ، ءبىراق، راس بولسا، شىنىمەن-اق تاڭدانۋعا تۇرارلىق جاعداي ەكەن.
— سەنورلار، جازالاۋ ءساتىن ءسال كىدىرتە تۇرساڭىزدار ەتتى، — دەدى جاس جىگىت. — مەنىڭ ءولىمىمدى تاعدىر-تالايىم جايىنداعى اڭگىمەمدى اياقتاعانشا كەيىنگە قالدىرا تۇرعاننان كوپ ەشتەڭە جوعالتپايسىزدار.
مۇنداي سوزدەن سوڭ قانداي قاتىگەز جۇرەك تە جىبىمەي قالماس، قايعىلى ءھام قاپالى جاس جىگىتتىڭ باسىنداعى جاعدايعا قۇلاق سالۋعا قالاي كەڭشىلىك جاساماس؟ كوماندور ونىڭ اڭگىمەسىن تىڭداۋعا كەلىسىم بەردى، ءبىراق ايدان انىق ايىپ-كىناسى ءۇشىن كەشىرىم الۋدان ۇمىتتەنبەۋىن الدىن-الا ەسكەرتىپ قويدى. رۇقسات العان سوڭ، جاس جىگىت اڭگىمەسىن بىلاي دەپ باستاپ كەتتى:
— مەن ءوزىم پاراساتتى دەۋدەن گورى پاقىر دەپ اتالۋعا كوبىرەك لايىق قاۋىمنان، قازىرگى شاقتا نە قيلى كەسىر-كەسەپاتتىڭ ءبارىن باستان كەشىپ جاتقان قاۋىمنان شىققان ەدىم: ايتايىن دەگەنىم، اتا-انام — موريسكىلەر بولاتىن. قاۋىمداستارىمنىڭ توبەسىنە قاسىرەت بۇلتى ۇيىرىلگەن شاقتا ءوزىمنىڭ حريستيان ەكەنىمدى ايتقانىما قاراماستان نەمەرە اعام مەن اپكەم مەنى بەربەرياعا الىپ كەتتى، ال مەن ءوزىم شىن مانىندەگى حريستيانمىن: جالعان دا، جاساندى دا ەمەس، شىنايى ءارى شىن بەرىلگەن حريستيانمىن. بۇل شىندىقتى ءوزىمىزدى قۋعىنداۋدى قولعا العان ادامدارعا جاريا ەتىپ تەككە اۋرە بولىپپىن، بۇعان ءتىپتى تۋىستارىمنىڭ ءوزى دە سەنبەي قويدى: تۋعان جەردە قالۋ ءۇشىن ادەيى ويلاپ تاپقان وتىرىگى دەپ ۇقتى، ءسويتىپ ءوز تىلەگىممەن ساناسپاي، ەرىكسىز تۇردە الىپ كەتتى. شەشەم — حريستيان ەدى، اكەم دە، — ول كىسى وتە پاراساتتى ادام-دى، — حريستيان بولاتىن. شىنايى ءدىني سەنىم ماعان انامنىڭ اق سۇتىمەن دارىعان-دى، قاتاڭ ءتارتىپ بويىنشا تاربيەلەنگەم، تىلىمدە دە، ءجۇرىس-تۇرىسىمدا دا، ءوز ويىمشا، ماۆرلىق ۇردىسكە ۇقساس ەشتەڭە جوق-تى. وسى ىزگى قاسيەتتەرىم (الگى ەرەكشەلىكتەرىمدى ىزگى قاسيەتتەر دەپ باعالايمىن) بويىمدا نىق ورنىققان سايىن، ءوزىم دە سۇيكىمدى بولا ءتۇستىم، — شىنىمدى ايتسام، سونشالىقتى سۇيكىمدىمىن بە، ونى ءوزىم دە بىلمەيمىن؛ مەنىڭ جان بالاسىمەن جۋىسپاي وڭاشا تىرلىك كەشۋىمدە قاپى جوق-تى، الايدا، شاماسى، شەكتەن تىس قاتال جاعدايدا بولماعان سەكىلدىمىن، ويتكەنى ءبىر كۇنى كورشىمىزدىڭ ۇلكەن ۇلى ءارى تىكەلەي مۇراگەرى، جاس كاۆالەرو دون گاسپار گرەگورو ورايىن تاۋىپ مەنى كورىپ قالدى. ونىڭ ماعان قالاي جولىققانى، ءبىزدىڭ نە جايىندا سويلەسكەنىمىز، ماعان قالاي ەس-تۇسسىز عاشىق بولعانى جانە مەنىڭ دە ونى قۇلاي سۇيگەنىم جايىندا ايتىپ جاتۋدىڭ رەتى جوق، — اسىرەسە ءدال ءقازىر، موينىمداعى قاتىگەز تۇزاق قاشان قىلعىندىرار ەكەن دەپ زارە-قۇتىم قالماي تۇرعان شاقتا، ول تۋراسىندا اڭگىمە ەتۋدىڭ ءمانى جوق، سوندىقتان بىردەن دون گرەگورونىڭ قۋعىنداعى تاۋقىمەتىمدى بولىسۋگە تاۋەكەل ەتكەنىنە ويىسايىن. ول اراب ءتىلىن كەرەمەت جاقسى بىلەتىن، بۇل وعان باسقا وڭىرلەردەن كەلە جاتقان موريسكىلەر اراسىنا ءسىڭىسىپ كەتۋگە مۇمكىندىك بەردى، نەمەرە اعاممەن دە، اپكەممەن دە جولدا دوستاسىپ الدى، ال مەنىڭ بۇل ەكەۋىمەن بىرگە كەلە جاتقان سەبەبىم، اسا ءبىر پاراساتتى ءارى الدى-ارتىن اڭداعىش ادام بولعاندىقتان اكەم ءبىزدى قۋعىنعا ۇشىراتقان العاشقى جارلىقتان قۇلاعدار بولعان بويدا-اق دەريەۆنيانى تاستاپ، باسقا مەملەكەتتەردەن بىزگە پانا ىزدەۋگە اتتانىپ كەتكەن بولاتىن. جالعىز تەك ماعان عانا ءمالىم ءبىر ورىنعا قىرۋار ءىنجۋ مەن اسىل تاستى، سونداي-اق كرۋسادا مەن التىن دۋبلون تۇرىندەگى ءبىراز اقشانى كومىپ تاستاعان ەدى. اكەم ماعان ءوزى قايتىپ ورالعانعا دەيىن، ءتىپتى بۇل ەكى ارالىقتا ءبىزدى كۇشپەن قۋىپ تاستايتىن كۇن تۋعاننىڭ وزىندە دە، بۇل قازىناعا تيىسپەۋىم كەرەگىن ەسكەرتكەن. مەن ونىڭ ءامىرىن ورىندادىم، ءسويتىپ، الگىندە ايتقانىمداي، نەمەرە اعاممەن جانە اپكەممەن، سونداي-اق باسقا دا جاقىن-جۋىقتارىممەن بىرگە بەربەرياعا اتتانىپ كەتتىم، وندا بارعان سوڭ ءالجيردى، — باسقاشا ايتقاندا، بارىپ تۇرعان توزاقتى، — تۇرعىلىقتى ورىن ەتىپ تاڭدادىق. ءالجيردىڭ كورولى مەنىڭ سۇلۋلىعىم جايىندا قۇلاقتانىپتى؛ ونىمەن قوسا بايلىعىم جايىنداعى قاۋەسەتتى دە ەستىپ ۇلگەرىپتى، ال مۇنىڭ ماعان، ءبىر جاعىنان، پايداسى دا تيمەي قالمادى. كورول مەنى شاقىرتىپ الدى دا، يسپانيانىڭ قاي جەرىنەن ەكەنىمدى، وزىممەن بىرگە قانشا اقشا جانە قانداي اسىل تاس پەن التىن-كۇمىس اكەلگەنىمدى سۇرادى. مەن وعان تۋىپ-وسكەن سەلومدى اتادىم، سوسىن اقشا مەن اسىل تاس، التىن-كۇمىستىڭ ءبارىن سوندا كومىپ كەتكەنىمىزدى ايتتىم، ءوزىم سوندا اتتانا قالعان جاعدايدا، ونى قازىپ الۋدىڭ ەش قيىنعا سوقپايتىنىن ەسكەرتتىم. بۇلاي دەگەن سەبەبىم، سۇلۋلىعىما سۇقتانۋىن ازايتۋ ءۇشىن اشكوزدىگىن ادەيى قوزدىرعىم كەلدى. سول ارادا وعان مەنىمەن بىرگە ءبىر جاس جىگىتتىڭ كەلگەنى، سىمباتى مەن سۇيكىمىنە ءتىل جەتپەيتىنى حابار ەتىلدى. اڭگىمە دون گاسپار گرەگورو جايىندا بولىپ جاتقانىن بىردەن تۇسىنە قويدىم، ويتكەنى ونىڭ سۇلۋلىعىنا جان بالاسى تەڭدەسە المايتىن. دون گرەگوروعا تونگەن قاتەر جايىندا ويلاعانىمدا نە ىستەرىمدى بىلمەي دال بولدىم: ويتكەنى، بۇل جابايى تۇرىكتەردە ادەمى بالا نەمەسە جاس جىگىت كەز-كەلگەن ايەلدەن، — ءتىپتى ول ايداي سۇلۋ بولسا دا مەيلى، — ارتىق باعالانادى عوي. كورول سول بويدا-اق ونى كورۋگە ىنتىعىپ، الىپ كەلۋگە ءامىر ەتتى، ال مەنەن الگى جىگىت جايىندا ايتىلعان اڭگىمە راس پا دەپ سۇرادى. سول ارادا، قۇدىرەتتى كۇش دەم بەرگەندەي بولدى دا، ءبارى راس ەكەنىن، ءبىراق كورولگە سەرىگىمنىڭ ەركەك ەمەس، ءوزىم سەكىلدى ايەل ەكەنىن حابارلاۋدى مىندەت سانايتىنىمدى ايتتىم، سوسىن كورولدەن سەرىگىمە ايەل كيىمىن كيگىزۋىمە رۇقسات بەرۋىن ءوتىندىم، سوندا ونىڭ سۇلۋلىعى بار سانىمەن كورىنىس بەرەتىنىن، سوندا ول مۇنىڭ الدىنا ونشا قىسىلىپ-قىمتىرىلماي ەركىن شىعاتىنىن ءمالىم ەتتىم. كورول يسپانياعا بارىپ كومبەدەگى قازىنانى قالاي الىپ كەلۋگە بولاتىنى جايىندا وزىممەن كەيىنىرەك سويلەسەتىنىن ايتىپ، مەنى بوساتىپ قويا بەردى. مەن دون گاسپارمەن اڭگىمەلەسىپ، ادەمى ەركەك رەتىندە باسىنا ءتونىپ تۇرعان قاتەر جايىندا ەسكەرتىپ، ماۆر قىزى ەتىپ كيىندىردىم دە، سول كۇنى كەشكىسىن ونى كورولگە الىپ باردىم، — كورول ونى كورىپ ءدان ريزا بولدى، سوسىن كەيىن سۇلتانعا سىيعا تارتۋ ءۇشىن الىپ قالۋعا ۇيعارىم ەتتى، ءبىراق گارەمىندە قالدىرعان جاعدايدا ونىڭ باسىنا قاتەر باسقا ەشكىمنەن ەمەس، كورولدىڭ ءوز تاراپىنان تونەتىندىكتەن، ونى الدەبىر اقسۇيەك ماۆر ايەلدەرىنىڭ ۇيىنە جايعاستىرۋعا، جاقسى كۇتىم جاساپ، باعىپ-قاعۋعا بۇيرىق بەردى، ونىڭ بۇل بۇيرىعى قولما-قول ورىندالدى. سول كەزدە ەكەۋىمىزدىڭ قانداي كۇيدە بولعانىمىز (دون گرەگورونى سۇيەمىن، ونىڭ نەسىن جاسىرايىن) جايىندا ايتىپ جاتپايمىن، مۇنى سۇيگەن ادامىنان قول ءۇزىپ قالۋدىڭ قانداي اقيرەت ەكەنىن ءوز باسىنان وتكەرگەندەر جاقسى بىلەدى. سول ارادا كورول مەنى وسى بريگانتينامەن يسپانياعا جەتكىزىپ تاستاۋعا ءامىر ەتتى جانە قاسىما تۋمىسى تازا ەكى تۇرىكتى قوسىپ بەردى: بۇلار ەكى تەڭىزشىڭىزدى ولتىرگەن تۇرىكتەر بولاتىن. سونداي-اق، مەنىمەن بىرگە مىنا دىننەن بەزگەن يسپان دا اتتاندى (سول ارادا قىز الگىندە كوماندور جۇرتتىڭ بارىنەن بۇرىن سويلەسكەن ادامدى نۇسقادى)، — بۇل ادام جايىندا انىق بىلەتىن نارسەم: ونىڭ قۇپيا تۇردەگى حريستيان ەكەندىگى، يسپانيادا قالعىسى كەلەتىندىگى، بەربەرياعا قايتىپ ورالۋعا مۇلدەم ىقىلاسى جوقتىعى. كوماندانىڭ قالعان بولەگى ماۆرلار مەن تۇرىكتەردەن قۇرالعان: ولاردىڭ ءبارى قۇر انشەيىن ەسكەكشى. وزىمىزبەن بىرگە الا شىققان حريستيان كيىمدەرىن كيىنىپ العان دىننەن بەزگەن ەكەۋىمىزدى يسپانيانىڭ كەز-كەلگەن بولىگىنەن ءتۇسىرىپ كەتۋ جونىندەگى بۇيرىقتى بۇزعان اشكوز دە ارسىز ەكى تۇرىكتىڭ اۋەلى جاعالاۋدى شولعىنداپ، ولجا الا قايتۋعا ويلارى كەتتى؛ ءبىزدى بىردەن جاعاعا تۇسىرە سالۋدان قورىقتى — بىزگە سەنبەستىك ءبىلدىرىپ، جاعالاۋعا جاقىن ماڭدا بريگانتينا بارىن، ەگەر جاعالاۋدى كۇزەتەتىن گالەرالار بولسا، ونى وپ-وڭاي قولعا تۇسىرە الاتىنىن وكىمەت ورىندارىنا ايتىپ قويار دەپ ويلادى. كەشە كەشكىسىن الىستان ءسىزدىڭ ايلاقتى كوردىك، الايدا اقىر سوڭىندا ءوزىمىزدى اڭداتىپ الدىق، ويتكەنى تەڭىزدە ءتورت گالەرا بار دەپ ويلاماعان ەدىك، ال قالعان جايدى وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر. سونىمەن، ايەلشە كيىنگەن دون گرەگورو ايەلدەر اراسىندا تۇرىپ جاتىر، ونىڭ كەز-كەلگەن قاس قاعىمدا اشكەرە بوپ اجال تابۋى ابدەن مۇمكىن، مەن بولسام قولىم بۇعاۋلى، ومىرمەن قوش ايتىسار ءساتتى توسىپ، دالىرەك ايتقاندا، سودان يمانىم ۇشىپ، وسى ارادا تۇرمىن، ال، شىندىعىندا، ءومىر سۇرۋگە دەگەن ىنتام دا ونشا كوپ ەمەس. قاسىرەتكە تولى، قانشالىقتى شىنشىل بولسا، سونشالىقتى قايعىلى، حيكايامنىڭ اقىر سوڭى وسىنداي، سەنورلار. سىزدەردەن سۇرايتىنىم بىرەۋ عانا: ماعان حريستيانشا ولۋگە مۇمكىندىك بەرىڭىزدەر، — الگىندە ايتتىم ەمەس پە، حالقىم ايىپتى بولعان نارسەدە مەنىڭ ەشقانداي كىنام جوق.
وسىنى ايتىپ ول ءۇنسىز قالدى، كوزىنەن جاس بۇرشاقتادى، سول جەردە تۇرعاندار دا سونى كورىپ كوزىن سۋلاپ الدى. كوڭىلى بوساپ، جۇرەگىن اياۋشىلىق سەزىمى باۋراعان ۆيسە-كورول ءۇن-تۇنسىز جاقىنداپ كەلدى دە، ماۆر قىزىنىڭ سۇيكىمدى بىلەگىن شىرماعان ءجىپتى ءوز قولىمەن شەشتى.
گالەراعا ۆيسە-كورولمەن بىرگە كوتەرىلگەن ءبىر موسقال تاۋاپشى وسى ۋاقىت ارالىعىندا، حريستيان ماۆر قىزى ءوزىنىڭ تاڭعالارلىق تاعدىر-تالايى جايىندا بايانداپ تۇرعان شاقتا، ودان كوز الماي تەسىرەيە قاراۋمەن بولعان؛ اناۋ اڭگىمەسىن اياقتاعان بويدا ول قىزدىڭ اياعىنا جىعىلا كەتتى دە، اياعىن قولىمەن قۇشاقتاپ العان كۇيى ەڭكىلدەي جىلاعان داۋىستان ۇزىك-ۇزىك بوپ شىققان ۇنمەن بىلاي دەدى:
— ۋا، انا فەليس، سورلى قىزىم-اي! مەن اكەڭ ريكوتەمىن عوي، سەنى ىزدەپ كەلدىم، ويتكەنى سەنسىز تۇرا المايمىن: مەنىڭ جانىم سەندە، جارىعىم!
بۇل ءسوزدى ەستىگەن سانچو كوزىن باقىرايتا اشىپ، باسىن كوتەردى (ال بۇعان دەيىن ول ءساتسىز سەرۋەنى جايىندا كوڭىلسىز وي كەشىپ، باسىن تومەن سالىپ تۇرعان)، ءسويتىپ تاۋاپشىعا قاراپ قالدى دا، ونىڭ ءداپ سول ءوزى گۋبەرناتور قىزمەتىنەن كەتكەن كۇنى جولىقتىرعان ريكوتە ەكەنىن تانىدى، ودان سوڭ ماۆر قىزدىڭ شىنىمەن سونىڭ قىزى ەكەنىنە كوز جەتكىزدى، ال بۇعاۋدان بوساعان قىز بۇل كەزدە اكەسىن قۇشاقتاپ ەگىلە جىلاپ جاتقان، كوزىنىڭ جاسى اكەسىنىڭ كوز جاسىمەن قوسىلىپ كەتكەن؛ اقىر سوڭىندا ريكوتە كوماندور مەن ۆيسە-كورولگە قاراپ بىلاي دەدىى:
— سەنورلار، بۇل مەنىڭ قىزىم، وكىنىشكە قاراي، بولىمسىز باق-تالايىنا ەسىمى مۇلدەم قاراما-قايشى. ەسىمى ونىڭ انا فەليس، اۋلەت ەسىمى ريكوتە بولادى، مەنىڭ بايلىعىممەن دە، ءوزىنىڭ سۇلۋلىعىمەن دە داڭقى الىسقا جايىلعان قىز. وتباسىما شەت مەملەكەتتەردەن قولايلى ورىن مەن باسپانا ىزدەپ وتانىمدى تاستاپ شىققام، ءسويتىپ سونداي جەردى گەرمانيادان تاپقان سوڭ، قىزىمدى جانە وسىندا جاسىرىن كومىپ كەتكەن مول قازىنامدى الىپ قايتۋ ءۇشىن تاۋاپ ەتۋشىنىڭ كەيپىندە بىرنەشە نەمىسپەن بىرگە مۇندا قايتىپ ورالعام. قىزىمدى تاپپادىم، ءبىراق قازىنامدى تاۋىپ، ءقازىر ونى وزىممەن بىرگە الىپ كەلە جاتىرمىن، ال ەندى ءقازىر وقيعالاردىڭ عاجايىپ تۇردە ورايلاسۋى ارقاسىندا، وعان وزدەرىڭىز دە كۋاسىزدەر، ەڭ اسىل قازىنامدى، اتاپ ايتقاندا، جانىمداي جاقسى كورەتىن قىزىمدى تاۋىپ تۇرمىن. ەگەردە ايىپ-كىنامىزدىڭ ماردىمسىزدىعى، سول سياقتى ءوزىمنىڭ كوز جاسىم مەن قىزىمنىڭ كوز جاسى اياۋشىلىقتى بىلمەيتىن ءادىل سوتىڭىزدىڭ توسقاۋىلىن بۇزىپ ءوتىپ، مەيىرىم-قايىرىمىڭىزدى وياتا السا، بىزگە سونىڭ شاراپاتىن تيگىزسەڭىزدەر ەتتى، ويتكەنى سىزدەرگە قارسى ەشقاشان جاماندىق ويلاعان ەمەسپىز جانە ادىلەتتى تۇردە قۋعىنعا ۇشىراعان قاۋىمداستارىمىزدىڭ ارام پيعىلىنا ارالاسىمىز جوق.
سول ارادا سانچو سوزگە كيلىكتى:
— ريكوتەنى جاقسى بىلەم جانە انا فەليس شىنىمەن ءوزىنىڭ قىزى ەكەنىنە كەپىلدىك بەرە الام، ال ول نەگە كەتىپ قالدى، سوسىن نەگە قايتىپ كەلدى، وي-نيەتى قانداي بولدى — بۇل شىرعالاڭدا ەشقانداي شاتاعىم جوق.
بۇل عاجايىپ وقيعا سول اراعا جيىلعانداردى قايران قالدىردى، ال كوماندور مىناداي بايلام ايتتى:
— كوز جاسىڭىزدى كورگەن سوڭ سەرتىمدى ورىنداۋعا ىقىلاسىم بولماي قالدى: اسپان العىس بەرگەن جاسىڭىزدى جاساي بەرىڭىز، سۇيكىمدى انا فەليس، ال انا وسپادارسىز وڭباعان قىلمىسكەرلەر ءتيىستى جازاسىن الادى.
سونى ايتىپ، تەڭىزشىلەرىن تىراپاي اسىرعان ەكى تۇرىكتى دەرەۋ رەياعا اسۋعا ءامىر بەردى، الايدا ۆيسە-كورول بۇل ولاردىڭ ەرجۇرەكتىگىنەن ەمەس، ەسۋاستىعىنان بولعان ءىس ەكەنىن جەلەۋ ەتىپ، ۇزىلدى-كەسىلدى قارسىلىق ءبىلدىردى. كوماندور ۆيسە-كورولدىڭ وتىنىشىمەن قينالماي-اق كەلىستى، ويتكەنى كەكتى ءىزىن سۋىتپاي قايتارعاندا عانا ايىز قاناتىنى بەلگىلى. بۇدان سوڭ دون گاسپار گرەگورونى قاتەردەن قالاي قۇتقارۋعا بولاتىنى ويلاستىرىلا باستادى؛ ريكوتە ونى قۇتقارۋ جولىنا ەكى مىڭنان استام دۋكات تۇراتىن ءىنجۋ مەن باسقا دا اسىل تاس، التىن-كۇمىستى ورتاعا سالۋعا ءازىر ەكەنىن ايتتى. الۋان ءتۇرلى ايلا-امال ۇسىنىلدى، الايدا اقىر سوڭىندا جوعارىدا اتاپ وتىلگەن دىننەن بەزگەن يسپان ۇسىنعان ءتاسىل ەڭ ءتاۋىر دەپ تانىلدى: ول الجير جاعالاۋىنىڭ قاي جەرىنە، قالاي جانە قاشان بارىپ تۇسۋگە بولاتىنىن بىلەدى ەكەن، سونداي-اق دون گاسپار تۇرىپ جاتقان ءۇيدى دە بىلەتىن بوپ شىقتى؛ ءسويتىپ الجيرگە ءتىپتى ون ەكى ەسكەكتىك بولسا دا شاعىن، وڭكەي حريستيانداردان ىرىكتەلگەن ەسكەكشىسى بار قايىقپەن بارۋعا ۇيعارىم جاسالدى. كوماندور مەن ۆيسە-كورول دىننەن بەزگەنگە سەنىم بىلدىرۋگە، ەسكەكشى ەتىپ وعان حريستيانداردى سەنىپ تاپسىرۋعا بولاتىنىنا كۇدىك كەلتىردى، الايدا انا فەليس ول ءۇشىن ءوزى كەپىلدىك ەتەتىنىن ايتتى، ال ريكوتە حريستياندار تۇتقىنعا تۇسكەن جاعدايدا وتەماقى تولەپ بوساتىپ الۋعا ۋادە بەردى.
وسى جوسپار جۇرتتىڭ بارلىعى تاراپىنان قولداۋ تاپقان سوڭ ۆيسە-كورول گالەرادان كەتىپ قالدى؛ دون انتونو مورەنو ماۆر قىزى مەن اكەسىن ۇيىنە شاقىردى؛ گالەرادان اتتانار الدىندا ۆيسە-كورول دون انتونودان ولارعا بارىنشا قوشەمەت كورسەتۋدى وتىنگەن ەدى: ولاردى ايرىقشا قادىرلەپ قوناق ەتۋ ءۇشىن ۇيىمدە بار نارسەنىڭ ءبارىن دە بەرۋگە دايىنمىن، دەگەندى ايتقان، — انا فەليستىڭ سۇلۋلىعى ونى وزىنە سونشالىقتى ءتانتى ەتىپ، كوڭىلىن كەرەمەت ەلجىرەتكەن بولاتىن.
LXءىۇ تاراۋ
مۇندا دون كيحوتتى وسى كۇنگە شەيىن كەزدەسكەن قايعى-قاسىرەتىنىڭ بارىنەن دە اۋىر باقىتسىزدىققا ۇشىراتقان شىتىرمان وقيعا جايىندا باياندالادى.
دون انتونو مورەنونىڭ ايەلى انا فەليستىڭ كەلگەنىنە سونداي قاتتى قۋاندى، دەلىنەدى حيكايادا. ول قىزدى قۇشاق جايا قارسى الدى، ويتكەنى انا فەليس سۇلۋلىعىمەن دە، سۇڭعىلالىعىمەن دە (ايتا كەتەر نارسە، جاراتىلىس ماۆر قىزىن اجاردان دا، اقىلدان دا كەندە قىلماعان-دى) ونى ءبىر كورگەننەن-اق باۋراپ العان بولاتىن، ال كەيىن ماۆر قىزىن كورۋگە ىنتىققان قالا جۇرتشىلىعى، قۇددى ءبىر قوڭىراۋ قاڭعىرىنا جيىلعانداي، دون انتونونىڭ ۇيىنە قاراي توقتاۋسىز اعىلا باستادى.
دون كيحوت دون انتونوعا دون گرەگورونى قۇتقارۋ جوسپارى، ءوز ويىنشا، ونشا وڭدى كورىنبەيتىنىن ءمالىم ەتتى: جوسپاردىڭ وڭتايلى ەمەستىگى ءوز الدىنا، كەرىسىنشە، وتە ءقاۋىپتى ەكەنىن، ەڭ دۇرىسى بەربەرياعا ءوزىن، بەس قارۋى ساي، اتقا سالت مىنگەن دون كيحوتتى، جىبەرگەن ءجون بولاتىنىن ايتتى، سوندا دون گايفەروس زايىبى مەليسەندرانى قالاي قۇتقارىپ السا، مەن دە، ءسوز جوق، ماۆرلاردىڭ قانداي قارسى ارەكەتىنە قاراماستان، دون گرەگوروعا دا تاپ سولاي بوستاندىق اپەرەر ەدىم، دەدى.
— ءبىر نارسەنى ۇمىتپاڭىزشى، تاقسىر، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى بۇعان جاۋاپ رەتىندە سانچو، — سەنور دون گايفەروس زايىبىن قۇرلىقتا ازات ەتىپ، ونى فرانسياعا قۇرلىق ارقىلى الىپ ءوتتى ەمەس پە، ال ءبىز بولساق، ءتىپتى دون گرەگورونى قۇتقارعاننىڭ وزىندە دە، ونى يسپانياعا الىپ وتە المايمىز، ويتكەنى بىزگە تەڭىز بوگەت جاسايدى.
— بۇل دۇنيەدە ولىمنەن باسقا نارسەنىڭ ءبارىنىڭ دە ورنىن تولتىرۋعا بولادى، — دەدى دون كيحوت كەلىسپەي. — جاعاعا كەمە كەلىپ توقتايدى، ودان سوڭ ءتىپتى كۇللى الەم كەدەرگى كەلتىرمەككە ۇمتىلسا دا، ءبارىبىر، ءبىز سول كەمەگە وتىرماي قويمايمىز.
— اۋىزبەن وراق ورعانعا قانداي شەبەرسىز، تاقسىر، ءبارىن وپ-وڭاي ورايلاستىرىپ قوياسىز، — دەدى سانچو، — ءبىراق قارا سۋدى قانشا شايقاعانمەن بەتىنە ماي شىقپايتىنى بەلگىلى، — جوق، ماعان جولدان تايعاننىڭ جوسپارى ۇنايدى: مەنىڭشە، ول ادال دا تۋراشىل ادام ءتارىزدى.
دون انتونو ەگەر دىننەن بەزگەن ەشتەڭە تىندىرا الماسا، وندا بەربەرياعا اتتانۋعا دون كيحوتقا مىندەتتى تۇردە ءوتىنىش بىلدىرەتىندەرىن ءمالىم ەتتى.
ەكى كۇننەن سوڭ دىننەن بەزگەن ەرجۇرەك كومانداسى بار ون ەكى ەسكەكتى جەڭىل كەمەشىكپەن جونەپ تە كەتتى؛ ال ارادا تاعى ەكى كۇن وتكەندە گالەرالار ليەۆانت جاعالاۋلارىنا قاراي اتتاندى؛ ساپارعا شىعار الدىندا كوماندور ۆيسە-كورولدەن دون گرەگوروعا ازاتتىق اپەرۋدىڭ قالاي جۇزەگە اسقانى جايىندا، سول سياقتى انا فەليستىڭ تاعدىر-تالايى قالاي بولعانى تۋراسىندا ءوزىن حاباردار ەتۋدى ءوتىندى، ۆيسە-كورول وعان ۋادە بەردى.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ بارلىق ساۋىت-سايمانىن اسىنىپ العان دون كيحوت، — ويتكەنى، ول كيىمىم — ساۋىت-سايمانىم، جان تىنىشتىعىم — قاندى شايقاس، دەگەندى قايتالاپ ايتۋدى ۇناتاتىن، سوندىقتان ساۋىت-سايمانىنان قاس قاعىم ساتكە قول ۇزبەيتىن، — اتىنا ءمىنىپ، جاعالاۋ بويىمەن سەرۋەندەۋگە شىققان-دى، كەنەت قارسى الدىنان تاپ ءوزى سەكىلدى باسىنان باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان، وعان قوسا، قالقانىنا جارقىراعان ايدىڭ سۋرەتى سالىنعان ءبىر رىساردىڭ وزىنە قاراي بەتتەپ كەلە جاتقانىن كوردى؛ ءسوزى انىق ەستىلەتىندەي جەرگە جاقىنداعان سوڭ الگى رىسار داۋىسىن قاتايتىپ، دون كيحوتقا قاراپ بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— داڭقى جەر جارعان، ءبىراق لايىقتى باعالانباعان رىسار لامانچالىق دون كيحوت! مەن — تەڭدەسى جوق قارەكەتى وزىڭە بەك جاقسى ءمالىم بولۋعا ءتيىس اپپاق اي رىسارى دەگەننىڭ تاپ ءوزىمىن. سەنىمەن ايقاسقا ءتۇسىپ، بىلەگىڭنىڭ قۋاتىن بايقاپ كورمەكپىن؛ ماقساتىم: دۋلسينەيا توبوسسكاياڭنىڭ مەنىڭ حانىمىمنىڭ، ول كىم بولسىن مەيلى، تىرناعىنا دا تاتىمايتىنىن ساعان مويىنداتۋ جانە ماقۇلداتۋ، ەگەر سەن مۇنى اشىقتان اشىق مويىنداساڭ، وندا ءوزىڭدى — ولىمنەن، مەنى — ءوزىڭدى ولتىرۋگە قاتىستى اۋرەشىلىكتەن قۇتقاراتىن بولاسىڭ. ال ەگەر مەنىمەن ۇرىسقا شىقساڭ جانە مەن سەنى جەڭسەم، وندا جەڭگەن ادام رەتىندە ساعان قويار تالابىم مىناداي بولادى: قارۋىڭدى تاستايسىڭ، شىتىرمان وقيعا ىزدەۋدەن ءبىرجولا تىيىلىپ، ءبىر جىلدىق مەرزىمگە تۋعان سەلوڭا بارىپ وڭاشا تىرلىك كەشەسىڭ جانە سەمسەرگە جولاماي، ءومىرىڭدى بەيبىت تە مامىراجاي، بەرەكەلى تىنىشتىقتا وتكىزەسىڭ، ويتكەنى داۋلەتىڭدى ارتتىرۋ مەن جانىڭنىڭ جاھاننامنان اماندىعى وزىڭنەن سونى تالاپ ەتەدى. اگاراكي سەن جەڭسەڭ، وندا باسىمدى كەسىپ الۋعا دا ەرىكتىسىڭ، ساۋىت-سايمانىم مەن اتىما يە بولاسىڭ، اتاق-داڭقىم ءوز داڭقىڭا ۇستەمە بوپ قوسىلادى. سونىمەن، ەكىنىڭ ءبىرىن تاڭدا جانە جاۋابىن كىدىرتپە، سەبەبى بۇل ءىستى تاپ ءقازىر قولما-قول ءتامامداماقپىن.
دون كيحوت اپپاق اي رىسارىنىڭ وسپادارسىز سوزىنە دە، جەكپە-جەككە شاقىرۋ سەبەبىنە دە ايران-اسىر بوپ، ابدىراپ قالدى، الايدا، بايسالدى كەيىپتە، سىرتتاي بارىنشا سابىرلى تۇردە، وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— اپپاق اي رىسارى! ەرلىك ىستەرىڭىز جايىندا وسى كۇنگە شەيىن ەشتەڭە ەستىمەگەن ەكەم، وعان قوسا نۇر جايناعان دۋلسينەيا توبوسسكايانى ءومىرى ەشقاشان كورمەگەنىڭىزگە دە انت ىشۋگە بارمىن؛ ەگەر ونى كورسەڭىز، جەكپە-جەككە شاقىرىپ اۋرە بولمايتىنىڭىزعا كامىل سەنىمدىمىن، ويتكەنى ديدارىنا كوزىڭىز تۇسكەن بويدا-اق كۇللى الەمدە دۋلسينەيامەن تەڭدەسە الاتىن سۇلۋدىڭ بولماعانىن دا جانە بولمايتىنىن دا بىردەن تۇسىنە قويار ەدىڭىز. سوندىقتان ءسىزدى وتىرىك ايتىپ تۇر دەمەيمىن، جاڭىلىسىپ تۇر دەيمىن، ال ەندى جەكپە-جەككە كەلسەك، اتاپ كورسەتكەن شارتتارىڭىزدى ماقۇلدايمىن جانە شاقىرۋىڭىزدى قابىلدايمىن، وعان قوسا، ەرتەڭگى كۇنگە قالدىرماي تاپ ءقازىر ايقاسقانىمىز ءجون دەپ بىلەم. كەلىسە المايتىن ءبىر عانا نارسەم — اتاق-داڭقىڭىزدىڭ ماعان اۋىساتىنى جايىندا ايتقانىڭىز، ويتكەنى بۇل نەندەي داڭق جانە قادىر-قاسيەتى قانداي — ول جاعى ماعان بەيمالىم: جاقسى بولسىن، جامان بولسىن ءوز داڭقىم ءوز باسىما جەتىپ جاتىر. ايقاس الاڭىنان وزىڭىزگە كەز-كەلگەن ورىندى تاڭداپ الىڭىز، مەن دە تاڭدايىن، سوسىن قۇدايدىڭ سالعانىن كورەرمىز.
اپپاق اي رىسارى قالا تۇرعىندارىنىڭ دا نازارىنا ىلىككەن، ءسويتىپ ولار رىسار جايىندا، ونىڭ لامانچالىق دون كيحوتپەن سويلەسىپ جاتقانى جونىندە ۆيسە-كورولگە حابارلاپ تا ۇلگەرگەن. مۇنى دون انتونو مورەنو نەمەسە بارسەلوندىق دۆوريانداردىڭ الدەبىرەۋى ويلاپ تاپقان جاڭا شىتىرمان وقيعا شىعار دەپ جورمالداعان ۆيسە-كورول دون انتونومەن جانە باسقا دا كوپتەگەن كاۆالەرومەن بىرگە جاعالاۋعا جەتۋگە اسىقتى، ءسويتىپ ول جەرگە دون كيحوت ەكپىن الماققا روسينانتتىڭ باسىن بۇرىپ جاتقان ساتكە ءدوپ كەلدى. سالت اتتىلاردىڭ ەندى بولماسا بىر-بىرىنە تۇرا ۇمتىلماعىن كورگەن ۆيسە-كورول ەكەۋىنىڭ اراسىنا تۇرا قالدى دا، اياق استى ايقاسا كەتۋگە نە سەبەپ بولعانىن سۇرادى. وعان اپپاق اي رىسارى جاۋاپ بەرىپ، ەكەۋىنىڭ اراسىنداعى داۋ دۇنيەدەگى ەڭ سۇلۋ حانىم كىم دەگەننەن شىققانىن حابارلادى، سوسىن الگىندە دون كيحوتقا ايتقاندارىن قىسقاشا تۇردە بايانداپ، جەكپە-جەكتىڭ ەكى جاق بىردەي ماقۇلداعان شارتتارىن ءمالىم ەتتى. ۆيسە-كورول دون انتونونىڭ قاسىنا جاقىنداپ، سىبىرلاي سويلەپ، اپپاق اي رىسارى دەگەننىڭ كىم ەكەنىن بىلەتىن-بىلمەيتىنىن، دون كيحوتتى مازاق ەتپەك نيەتى بار-جوعىن سۇرادى. دون انتونو وعان بۇل رىساردى بىلمەيتىنىن، سونداي-اق دون كيحوتتى جەكپە-جەككە ويناپ الدە شىنداپ شاقىرىپ تۇرعانىنان دا حابارسىز ەكەنىن ايتتى. دون انتونونىڭ جاۋابى ابىرجىتىپ قويعان ۆيسە-كورول سايىسقا رۇقسات ەتەرىن الدە تىيىم سالارىن بىلمەي ەكى ويلى بوپ قالدى؛ قالاي بولعان كۇندە دە، مۇنىڭ انشەيىن ءازىل ءۇشىن وتكىزىلىپ جاتقان جەكپە-جەك ەمەستىگىن ول تۇسىنگەن-دى، سوندىقتان اتىن تەبىنىپ، ارمەنىرەك بارىپ تۇردى دا، بىلاي دەدى:
— سەنور كاۆالەرولار! اقىرى قاي-قايسىڭىز ءۇشىن دە قارسىلاستىڭ پىكىرىن قۇپ الۋدان، بولماسا ءولىم تابۋدان باسقا ەشقانداي جول جوق ەكەن، سەنور دون كيحوت ءوز ايتقانىنان قايتپاي، ءسىز دە، اپپاق اي رىسارى مىرزا، ءوز ويىڭىزدان اينىماي تۇر ەكەنسىزدەر، ەندەشە، باستاي بەرىڭىزدەر.
سايىسۋعا كەڭشىلىك جاساعانى ءۇشىن اپپاق اي رىسارى ۆيسە-كورولگە تاپقىر دا ۇتقىر سوزبەن العىس ايتتى؛ دون كيحوت تا ۆيسە-كورولگە وسىنداي جىلى لەبىز ءبىلدىردى، سودان سوڭ ءوزىن اسپانداعى قۇدىرەتتى كۇشتەردىڭ، سول سياقتى دۋلسينەيانىڭ قامقورلىعىنا (قانداي ايقاستىڭ بولسىن الدىنداعى داعدىلى ادەتىنشە) بۇتىندەي تابىستاعان دون كيحوت شامالى ەكپىن الدى، ويتكەنى قارسىلاسىنىڭ قارقىن العانىن بايقاعان-دى؛ بۇدان كەيىن رىسارلار كەرنەي دىبىسىن دا، ايقاس باستالعانىن بىلدىرەتىن باسقا بەلگىنى دە كۇتپەي-اق، اتىنىڭ باسىن ءبىر مەزگىلدە بۇرىپ الىپ، بىر-بىرىنە قاراي كوسىلتە شاپتى، ءبىراق اپپاق اي رىسارىنىڭ سايگۇلىگى الىمدىراق بوپ شىقتى دا، ارالارىنداعى قاشىقتىقتىڭ ۇشتەن ەكى بولەگىن ءا دەگەنشە ارتتا قالدىرىپ ۇلگەردى، سول ارادا اپپاق اي رىسارى نايزا جۇمساپ جاتپاي-اق (ونىسىن ول، شاماسى، ادەيى جوعارى كوتەرىپ السا كەرەك)، دون كيحوتقا اتىنىڭ بار ەكپىنىمەن قويىپ كەپ كەتتى: دون كيحوت روسينانتىمەن قوسا جەرگە جالپ ەتە ءتۇستى. اپپاق اي رىسارى زاماتتا ونىڭ جانىنان تابىلا كەتىپ، بەت بۇركەۋىشىنە نايزاسىن توندىرگەن كۇيى:
— جەڭىلدىڭىز، رىسار، ەگەر جەكپە-جەگىمىزدىڭ شارتىن ورىنداماساڭىز — ولەسىز! — دەدى.
وڭباي قۇلاعاننىڭ سالدارىنان تۇلا بويى تۇگەل قان قاقساپ، ەسەڭگىرەپ قالعان دون كيحوت قۇددى ءبىر جەر استىنان شىققانداي قالجىراعان قۇمىعىڭقى ۇنمەن بىلاي دەدى:
— دۋلسينەيا توبوسسكايا — الەمدەگى ەڭ ادەمى ايەل، ال مەن دۇنيەدەگى ەڭ باقىتسىز رىسارمىن، ءبىراق مەنىڭ دارمەنسىزدىگىم بۇل اقيقاتقا ەش كۇمان كەلتىرمەۋگە ءتيىس. تۇيرە نايزاڭمەن، رىسار، ايىر مەنى ومىردەن، ويتكەنى ار-نامىسىمنان ايىرىپ تا ۇلگەردىڭ.
— جوق، تۇيرەمەيمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى اپپاق اي رىسارى، — سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايا سۇلۋلىعىنىڭ داڭقى سول قالپىندا الەمدى شارلاپ جۇرە بەرسىن. ماعان قادىرمەندى دون كيحوتتىڭ، ايقاس الدىندا شارتتاسقانىمىزداي، ءبىر جىل بويى، قىسقاسى، ءوزىم ارنايى رۇقسات ەتكەنگە دەيىن، ءوز اتا قونىسىندا بولاتىنى دا جەتىپ جاتىر.
ۆيسە-كورول دە، دون انتونو دا، سول ارادا تۇرعان باسقا ادامدار دا مۇنى ءوز قۇلاعىمەن ەستىدى، سونداي-اق ولار دون كيحوتتىڭ وعان قايتارعان جاۋابىن دا ەستىگەن: ال دون كيحوت بولسا، وزىنەن دۋلسينەيانىڭ نامىسىن قورلايتىن ەش نارسە تالاپ ەتىلمەۋى سەبەپتى جانە ادال دا اق نيەتتى رىسار بولعاندىقتان، قالعان شارتتىڭ ءبارىن ورىنداۋعا دايىن ەكەنىن ءمالىم ەتكەن ەدى. وسى ۋاعدانى ەستىگەننەن كەيىن اپپاق اي رىسارى اتىنىڭ باسىن بۇردى دا، ۆيسە-كورولگە باس ءيىپ قۇرمەت كورسەتكەن سوڭ تەكىرەكتەي جەلىپ قالاعا قاراي تارتىپ كەتتى.
ۆيسە-كورول دون انتونوعا ونىڭ سوڭىنان ەرىپ بارۋعا، قايتكەن كۇندە دە كىم ەكەنىن ءبىلىپ الۋعا تاپسىرما بەردى. دون كيحوتتى ءبارى جۇمىلىپ ورنىنان تۇرعىزدى، بۇركەۋىشىن كوتەرگەن كەزدە بەتىن تەر باسىپ، قۇپ-قۋ بوپ كەتكەنى كوزگە شالىندى. ال روسينانت جاعدايىنىڭ مۇشكىلدىگى سونشا، ءالى دە بولسا تىرپ ەتە الماي تىرايىپ جاتقان-دى. قاتتى قايعىرىپ، قاپالانعان سانچو نە دەرىن دە، نە ىستەرىن دە بىلمەدى؛ كوز الدىندا ءوتىپ جاتقان جايدىڭ ءبارى وعان بەينە ءبىر كورگەن تۇستەي، جىن-جىبىردىڭ ارالاسۋىمەن بولعان ىستەي اسەر بەردى. سانچونىڭ كوز الدىندا قوجايىنى جەڭىلگەنىن مويىندادى جانە تۇتاس ءبىر جىل بويى قولىنا قارۋ ۇستاماۋعا مىندەتتەندى؛ سانچوعا دون كيحوتتىڭ ەرەن ەرلىكتەرىنىڭ داڭقى بوجىراپ، دون كيحوتتىڭ تاياۋداعى ۋادەلەرىنە بايلانىستى قايتا جاندانا باستاعان ءۇمىت-ارمانى جەل جەلپىگەن ءتۇتىن سەكىلدى سەيىلىپ بارا جاتقانداي سەزىلدى. ول روسينانتتىڭ سۇيەگى سىنعان جوق پا ەكەن دەپ قورىقتى، سونداي-اق قوجاسى اۋىشتىقتان قۇلانتازا ارىلىپ كەتتى مە دەپ تە قاۋىپتەندى (ال، شىندىعىندا، بۇل ايتىپ جەتكىزگىسىز قۋانىش بولماس پا ەدى!). اقىر سوڭىندا دون كيحوتتى قالاعا زەمبىلمەن اكەتۋگە تۋرا كەلدى: زەمبىل مۇندا قالادان ۆيسە-كورولدىڭ بۇيرىعى بويىنشا جەتكىزىلگەن-دى؛ ۆيسە-كورول ونىڭ سوڭىنان ىلەستى، ويتكەنى دون كيحوتقا اياۋسىز ءزابىر كورسەتكەن اپپاق اي رىسارى دەگەننىڭ كىم ەكەنىن بىلۋگە ىنتىق بوپ قالعان.
LXءۇ تاراۋ
بۇل تاراۋدا اپپاق اي رىسارى دەگەننىڭ كىم ەكەندىگى حابارلانادى جانە دون گرەگورونى قۇتقارۋ جايىندا، سونداي-اق باسقا دا وقيعالار جونىندە اڭگىمەلەنەدى.
دون انتونو مورەنو اپپاق اي رىسارىنىڭ ارتىنان ءجۇرىپ وتىردى، رىسار قاشان قالاداعى كوپ مەيمانحانانىڭ بىرىنە ەنىپ قاراسىن باتىرعانشا بالالار دا توپىرلاپ سوڭىنان ەردى، ءادىلىن ايتقاندا، سوڭىنا ءتۇستى. رىسارمەن تانىسۋدى مۇرات تۇتقان دون انتونو دا مەيمانحاناعا كىردى؛ رىساردى مالايى قارسى الىپ، ساۋىت-سايمانىن شەشۋگە كومەكتەسپەك بولدى؛ رىسار زالعا قاراي ءوتتى، بۇل نەعىلعان ادام ەكەنىن بىلمەككە قۇمارتقان دون انتونو دا ىلەسە كىردى. كاۆالەرونىڭ وزىنەن قالماي قويعانىن كورگەن اپپاق اي رىسارى وعان بىلاي دەپ ءتىل قاتتى:
— بايقاۋىمشا، سەنور، مەنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلۋگە كەلگەن سەكىلدىسىز، جاسىرىپ-جاباتىن دانەڭەم جوق، سوندىقتان، مالايىم ساۋىت-سايمانىمدى شەشىپ جاتقان كەزدە سىزگە ءبارىن بۇكپەسىز بايانداپ بەرەيىن. ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق ەتپەس، سەنور، مەن باكالاۆر سامسون كارراسكو دەگەن بولام، لامانچالىق دون كيحوتتىڭ سەلولاسىمىن؛ ونىڭ اقىلدان جاڭىلۋى مەن ەسى كەمدىگى بارلىق ءتانىس-بىلىسىنىڭ اياۋشىلىعىن تۋعىزىپ ءجۇر، بۇعان اسىرەسە قاتتى الاڭ بىلدىرۋشىلەر اراسىندا مەن دە بارمىن. ونىڭ ساۋىعىپ كەتۋىنىڭ كەپىلى — جان تىنىشتىعى، تۋعان جەرىندە، ءوز شاڭىراعىندا مامىراجاي تۇرمىس كەشۋ دەگەن تۇجىرىمعا كەلگەندىكتەن، ەلگە قايتۋعا ونى قالاي ءماجبۇر ەتۋدىڭ امالىن ويلاپ تاپقام؛ ءسويتىپ، بۇدان ءۇش اي بۇرىن كەزبە رىساردىڭ كيىمىن كيىپ جانە اينا رىسارى دەگەن لاقاپ اتتى جامىلىپ، ونى جولدا كەتىپ بارا جاتقان جەرىنەن جولىقتىرعام؛ ونىمەن ايقاسقا تۇسۋگە جانە زارەدەي زيان كەلتىرمەي جەڭۋگە نيەتتەنگەم، سونىمەن بىرگە، جەڭىلگەن ادام جەڭگەننىڭ ىقتيارىنا باعىنادى دەگەن شارتپەن ايقاسپاقشى بولعام، ءسويتىپ ودان تۋعان سەلوسىنا قايتىپ ورالۋىن جانە ءبىر جىل بويى ەشقايدا اتتاپ شىقپاۋىن تالاپ ەتپەكشى ەم (سەبەبى، ونى ءاۋ باستان-اق جەڭىلگەن ادامعا ساناعام)، وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ول ساۋىعىپ كەتەر دەپ ويلاعام؛ الايدا تاعدىر باسقاشا ۇيعاردى، ياعني مەن جەڭگەن جوقپىن، ول جەڭدى — مەنى ەردەن اۋناتىپ تاستادى، سونىڭ سالدارىنان ويلاعان ءىسىم ورىندالماي قالدى؛ ول ارمەن قاراي استى، ال مەن، جەڭىلىس تاپقان، ماسقارا بولعان، اتتان قۇلاۋدىڭ سالدارىنان ماڭگىرىپ قالعان بەيباق، — ايتا كەتەرلىگى، مۇنىڭ ناتيجەسىندە مەرت بولۋىم دا مۇمكىن ەدى، — ۇيىمە قايتتىم، ايتسە دە ونى قايتادان تاۋىپ الۋعا جانە جەڭۋگە دەگەن قۇشتارلىعىم سۋىعان جوق، اقىرى سونى بۇگىن كوز الدىڭىزدا ورىنداپ تا شىقتىم. ول كەزبە رىسارلىق قاعيدالارىن قاتاڭ ساقتايتىندىقتان، بەرگەن سەرتىنەن اينىماۋدى كوزدەپ، تالابىمدى بۇلجىتپاي ورىندارى انىق. مىنە، سەنور، بارى وسى عانا، بۇعان قوسار باسقا ەشتەڭەم جوق؛ سىزدەن وتىنەرىم: مەنى ۇستاپ بەرمەڭىز، دون كيحوتقا كىم ەكەنىمدى ايتىپ قويىپ جۇرمەڭىز، ويتسەڭىز رىسارلىق قيسىنسىز ساندىراققا قاتىسى جوق نارسەلەر جايىنا كەلگەندە كەمەل پىكىر ايتا الاتىن ادامنىڭ اقىل-ەسىن قايتارۋ جونىندەگى ىزگى نيەتىم ىسكە اسپاي قالادى.
— اھ، سەنور! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون انتونو. — دۇنيەدەگى ەڭ كۇلكىلى ەسالاڭدى اقىلعا كەلتىرمەك ارەكەتىڭىزبەن كۇللى الەمگە وسىنشا زور قيانات جاساعالى تۇرعانىڭىزدى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى كەشىرسىن! اپىراي، سەنور، دون-كيحوتتىق ەسى بۇتىندىكتەن كەلەتىن پايدا ونىڭ ەسالاڭدىعى اكەلەتىن راقات-قىزىقپەن استە شەندەسە المايتىنىن تۇسىنبەيتىن بولعانىڭىز با؟ دەي تۇرعانمەن، سەنور باكالاۆر، مىناداي اۋىر سىرقاتقا شالدىققان ادامنىڭ اقىل-ەسىن قايتا ورالتۋعا، مەنىڭشە، قانداي امال-ايلاڭىز دا كومەكتەسە المايدى. ارينە، بۇلاي دەۋ جارامسىز-اق نارسە، ءبىراق ءوز باسىم دون كيحوتتىڭ سول باياعى كەڭكەلەس كۇيىندە قالا بەرگەنىن قالار ەدىم، سەبەبى ول ساۋىعىپ كەتسە، ءبىز تەك ونىڭ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە اتقوسشىسى سانچو پانسانىڭ دا كۇلكىلى ىس-ارەكەتىنەن ماڭگىلىك كوز جازامىز، ال، شىنىن ايتقاندا، بۇل ەكەۋىنىڭ قاي-قايسىسى بولسىن قانداي قاپالى جاندى دا كوڭىلدەندىرە الادى. ايتسە دە، ءبارى ىشىمدە قالادى، دون كيحوتقا دا ەشتەڭە ايتپايمىن، — وسىناۋ كۇللى اۋرەشىلىگىڭىزدەن، سەنور كارراسكو، ەشتەڭە ونبەيتىنى جايىنداعى دولبارىم دۇرىس بوپ شىعار ما ەكەن، سوعان كوز جەتكىزۋ ءۇشىن اقىرىن كۇتەم.
كارراسكو بۇعان جاۋاپ رەتىندە، ءىسىنىڭ وڭعارىلىپ كەلە جاتقانىنا كۇمانى جوقتىعىن جانە ويداعىداي اياقتالارىنا سەنىمدى ەكەنىن ايتتى. دون انتونو قىزمەت كورسەتۋگە قاشان دا ءازىر ەكەنىن ءمالىم ەتتى، بۇدان سوڭ ولار قوش ايتىستى دا، مالايىنا ساۋىت-سايمانىن قاشىرعا ارتۋعا ءامىر ەتكەن سامسون كارراسكو ودان ءارى ءبىر مينۋتتەي دە كىدىرمەي، دون كيحوتپەن ايقاسقا مىنگەن اتىنا وتىرىپ، قالادان شىعىپ كەتتى؛ ءسويتىپ، ول ەلىنە كەلىپ جەتتى، ايتا كەتەرلىگى، جولدا وعان وسىناۋ مەيلىنشە شىنشىل حيكايا بەتتەرىندە اتاپ وتۋگە تۇرارلىق ەشقانداي كولدەنەڭ وقيعا كەزىككەن جوق. كارراسكونىڭ ايتقاندارىن دون انتونو ۆيسە-كورولگە تۇگىن قالدىرماي بايانداپ بەردى، ۆيسە-كورول بۇل اڭگىمەگە ونشا قۋانا قويمادى، ويتكەنى دون كيحوتتىڭ ارەكەتتەن تىيىلۋى ەسالاڭدىعى جايىنان مالىمەت الۋعا مۇمكىندىگى بار جانداردى كوپ قىزىقتان قۇر قالدىرادى دەپ شامالايتىن.
السىرەگەن، قامكوڭىل، قاپالى، قالىڭ ويعا شومعان دون كيحوت التى كۇن بويى توسەك تارتىپ جاتتى، وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە ونە بويى تەك ءوزى جەڭىلىس تاپقان جەكپە-جەك جايىندا عانا وي كەشۋمەن بولدى. سانچو ونى قولىنان كەلگەنىنشە جۇباتىپ باقتى، ءسويتىپ، ءسوز اراسىندا، وعان بىلاي دەدى:
— نالىماڭىز، مارحاباتتى مىرزام! كوڭىلدى بولۋعا تىرىسىپ باعىڭىز جانە اتتان جىعىلعاندا ءبىر جەرىڭىزدى جاراقاتتاپ الماعانىڭىزعا قۇدايعا شۇكىرشىلىك ەتىڭىز. قاي جەردە اساتسا، سول جەردە قاقساتاتىنى بەلگىلى عوي، سول سياقتى بۇگىن مىرعامعا باتىپ جۇرسەڭ، ەرتەڭ اركىمگە كوزىڭدى ساتىپ ءجۇرۋىڭ دە مۇمكىن، ەندەشە ەمشى دەگەندەرگە تۇكىرگەنىڭىز بار ما، سەبەبى ءسىزدىڭ سىرقاتىڭىزعا ەشقانداي ەمشى قاجەت ەمەس، ودان دا ۇيگە قايتايىق، جات ولكەلەر مەن بەيتانىس جەرلەردەن شىتىرمان وقيعا ىزدەگەندى دوعارايىق. ويلاپ قاراساق، بۇل ىستە مەن كوبىرەك زارداپ شەگىپپىن، الايدا، شىندىعىنا كەلگەندە، ءسىز كوبىرەك تاياق جەدىڭىز. گۋبەرناتورلىعىمنان كەتكەندە ەندى قايتىپ گۋبەرناتورلىق ەتپەسپىن دەگەم، ەسەسىنە گراف بولسام دەگەن ارماننان قول ۇزبەگەم، ءبىراق ەندى بۇل ارمان ورىندالمايدى، سەبەبى ءسىز رىسارلىق سالادان كەتىپ باراسىز، دەمەك، ەشقاشان كورول بولا المايسىز: ەندەشە، بۇل مەنىڭ دە ءۇمىتىمنىڭ ۇزىلگەنى ەمەس پە.
— قويساڭشى، سانچو! قاماعىم مەن قاماشاۋ تىرلىگىم ءبىر جىلدان ارتىققا سوزىلمايتىنىن ءوزىڭ دە جاقسى بىلەسىڭ عوي، ودان سوڭ قادىرمەندى كاسىبىمە قايتا ورالام دا، قايتسەم دە ءبىر كورولدىكتى وزىمە قاراتىپ الام، ال سەنى گراف اتاندىرام.
— ءساتتى كۇندە گوي-گويلە، ءساتسىز كۇندە سويلەمە، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو. — سونداي-اق، جامان بىردەڭەگە جارماسقانشا، جاقسى بىردەڭە جايىندا ارمانداعان ارتىق، دەگەن ءسوزدى دە ءجيى ەستيتىنمىن.
وسى اڭگىمەنىڭ ۇستىنە دون انتونو كەلىپ كىردى دە، اسا ءبىر قۋانىشتى جۇزبەن بىلاي دەپ داۋىستاي سويلەدى:
— قۋانىشتى حابار، سەنور دون كيحوت! دون گرەگورو مەن ونى الىپ قايتۋعا كەتكەن الگى دىننەن بەزگەن ايلاققا كەلىپ كىردى! ايتپاقشى، قايداعى ايلاق، ولاردى ءقازىر ۆيسە-كورول قابىلداپ جاتىر، ەندى ءقازىر مەنىڭ ۇيىمە كەلۋگە ءتيىس.
دون كيحوت كوڭىلدەنىپ قالدى.
— شىنىمدى ايتسام، — دەدى ول، — بۇل ساپار ءساتسىز اياقتالعاندا مەن وعان قۋانباسام قايعىرماس ەدىم، سەبەبى ونداي جاعدايدا بەربەرياعا مەنىڭ اتتانۋىما تۋرا كەلەر ەدى، ال وندا بارعان سوڭ بىلەگىمنىڭ قۋاتىمەن تەك جالعىز دون گرەگورونى عانا ەمەس، بەربەريادا تۇتقىندا جۇرگەن بارشا حريستياندى تۇتقىننان بوساتىپ الار ەم... ءبىراق، مەن بەيباق نە وتتاپ وتىرمىن؟ جەڭىلىس تاپقان مەن ەمەس پە ەم؟ جەر قۇشىپ قالعان مەن ەمەس پە ەم؟ جىل بويى قارۋ ۇستاماۋعا ءماجبۇر ەتىلگەن جوقپىن با؟ ەندەشە، ۋادە بەرۋ مەنىڭ نە تەڭىم؟ ەندى ماعان سەمسەر ۇستاعاننان گورى تاياق ۇستاۋ كوبىرەك ۇيلەسەتىن بولسا، ماقتانار نەم قالدى؟
— ءجا، جەتەر سىزگە، سەنور! — دەدى سانچو. — قوي، قورازىم، ۇيدەمە، تىلىڭە شىققىر تۇينەمە، دەيدى مۇندايدا، سونداي-اق، دۇنيە — كەزەك، دەگەن ءسوز دە بار، انا ءبىر ۇرىس-قاعىس، ايتىس-تارتىسقا بولا ءتۇڭىلىپ-تۇنجىراۋدىڭ قاجەتى جوق، سەبەبى بۇگىن جاتىپ قالعان ادام ەرتەڭ قايتا باس كوتەرەدى، ەگەر تەك ءوزى توسەكتەن تۇرعىسى كەلمەي جۇرمەسە، — ياعني، كۇدەرى ءۇزىلىپ، جاڭا ايقاسقا جۇرەگى داۋالاماي جۇرمەسە، دەگەنىم عوي. ال ءسىزدىڭ، تاقسىر، دون گرەگورومەن جۇزدەسۋ ءۇشىن ءقازىر ەندى تۇرۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى: ءۇيدىڭ ىشىندە ابىر-سابىر باستالىپ جاتىر، شاماسى، ول كەلىپ تە قالعان شىعار.
ايتقانداي-اق، دىننەن بەزگەن ەكەۋى ۆيسە-كورولگە جولىعىپ، بارىپ قايتقان ساپارى جايىندا بايانداپ بەرگەننەن كەيىن، انا فەليسپەن تەزىرەك جۇزدەسۋگە ىنتىق بولعان دون گرەگورو دىننەن بەزگەندى ەرتىپ انتونونىڭ ۇيىنە جەتۋگە اسىققان-دى؛ الجيردەن دون گرەگورو ايەل كيىمىمەن شىققان، الايدا جولدا وزىمەن بىرگە قايتىپ كەلە جاتقان بۇرىنعى تۇتقىنمەن كيىم اۋىستىرعان، — ايتا كەتەرلىگى، قانداي كيىم كيسە دە جۇرت وعان ەرىكسىزدەن ەرىكسىز تاڭدانا، سۇقتانا قاراپ قالاتىن ءارى قۇرمەتتەيتىن، ويتكەنى كەرەمەت كەلبەتتى ەدى، ال تۇرىنە قاراپ ون جەتى - ون سەگىزدە دەۋگە بولاتىن. ريكوتە قىزىمەن ەكەۋى ونىڭ الدىنان شىقتى، اكەسى — كوڭىلى بوساپ كەمسەڭدەپ تۇردى، قىزى — ادەپتەن اتتاماۋ ماقساتىندا سىرتتاي بارىنشا سابىرلى بولدى. دون گرەگورو مەن انا فەليس كورگەن بويدا قۇشاقتاسا كەتكەن جوق، ويتكەنى شىنايى سەزىم كۇيىپ-جانىپ لاپىلداعاندى ءجون كورمەيدى. دون گرەگورونىڭ كەلبەتتىلىگى مەن انا فەليستىڭ ادەمىلىگىنىڭ قۇپ جاراسۋى سول اراعا جيىلعان قاۋىمدى قايران قالدىردى. ەكى عاشىقتىڭ بىر-بىرىنە ءلام دەپ ءتىل قاتپاۋى جان سىرلارىن ايتپاي-اق ايگىلەپ، قۋانىشتى دا بەيكۇنا ارمان-ويلارىن اۋىزدان شىققان ءسوز ەمەس، كوز جانارى پاش ەتىپ تۇرعان. دىننەن بەزگەن دون گرەگورونى ازات ەتۋ ءۇشىن قانداي ايلاكەرلىك امال قولدانعانىن اڭگىمەلەپ بەردى؛ دون گرەگورو بولسا، ءوز تاراپىنان، ايەلدەر اراسىندا تۇرعان كەزىندە قانداي قاتەرگە باس بايلاعانىن بايان ەتتى، — ەگجەي-تەگجەيىنە بارماي، قىسقاشا تۇردە عانا ايتتى، ەرتە ەسەيىپ، اقىل توقتاتقاندىعى وسىنىڭ وزىنەن-اق انىق بايقالعان-دى. ودان سوڭ ريكوتە دىننەن بەزگەنمەن جانە ەسكەكشىلەرمەن ەسەپ ايىرىسىپ، ولارعا مەيلىنشە جومارتتىقپەن سىياقى تولەدى. دىننەن بەزگەن شىركەۋمەن قايتا تابىستى، شىركەۋ اياسىنا قايتا ورالىپ، كۇنادان ارىلۋ مەن ەپيتيميادان وتكەن سوڭ، ونىڭ ازعىن دا ارامزا مۇشەسى اتاعىنان قۇتىلىپ، قايتادان ساۋ-سالەمەت ءارى پاك-تازا مۇشەسىنە اينالدى.
ەكى كۇننەن كەيىن ۆيسە-كورول دون انتونومەن بىرگە انا فەليس پەن اكەسىنىڭ يسپانيادا قالۋى ءۇشىن نە ىستەۋگە بولاتىنى جايىندا كەڭەس قۇردى؛ ۆيسە-كورول دە، دون انتونو دا حريستياندىققا وسىنشا شىن پەيىلىمەن بەرىلگەن قىز بەن ونىڭ، شاماسى، ءدال سونداي پيعىلداعى ىزگى نيەتتى اكەسىنىڭ وسىندا قالعانىنان ەشكىمگە ەشقانداي زيان كەلمەيدى، دەگەن ويدا بولاتىن. دون انتونو ءبىر شارۋاسىنا بايلانىستى استاناعا بارماقشى ەكەنىن ايتىپ، سول جەردە وزىنشە ارەكەت جاساپ كورۋگە ىقىلاس ءبىلدىردى، ءسوز اراسىندا، جوعارى لاۋازىمدى ادامداردىڭ كومەگى مەن تارتۋ-تارالعىنىڭ ارقاسىندا استانادا كوپ نارسەگە قول جەتكىزۋگە بولاتىنىن قۇلاققاعىس ەتتى.
— جوعا، بىزگە قاتىستى جاعدايدا جوعارى لاۋازىمدى ادامدار دا، سول سياقتى تارتۋ-تارالعى دا دارمەنسىز، — دەدى وسى اڭگىمەگە قاتىسىپ وتىرعان ريكوتە. — جوعارى مارتەبەلى اعزام ءبىزدى قۋىپ شىعۋ مىندەتىن جۇكتەگەن قادىرمەندى دون بەرناردينو دە ۆەلاسكوعا، سالاسار گرافىنا، جالىنىپ-جالبارىنۋ دا، ۋادە دە، سىيلىق تا، ادامنىڭ قايعى-قاسىرەتى دە اسەر ەتپەيدى. ادەتتە ول مەيىرىمدىلىك پەن ادىلەتتىلىك تۇرعىسىنان ارەكەت ەتەدى، الايدا حالقىمىزدىڭ ءتانى اۋرۋعا شالدىعىپ، ءىرىپ-شىرىپ بارا جاتقانىن كورگەننەن كەيىن وعان جۇمسارتاتىن ماي جاعىپ اۋرە بولماي، وتقا قىزدىرىلعان تەمىرمەن قارىپ جاتىر. مىنە، ءوزىنىڭ الەۋەتتى يىعىنا ارتىلعان اۋىر دا كۇردەلى مىندەتتى ول وسىلايشا پاراساتتىلىق، الدى-ارتىن بايقاعىشتىق جانە ىنتالىلىق تانىتا وتىرىپ، سونىمەن بىرگە ۇرەي تۋدىرا وتىرىپ اتقارۋ ۇستىندە، وسى سەبەپتى ءبىزدىڭ ىقىلاس-ىنتامىز، ايلا-شارعىمىز بەن قۋلىق-سۇمدىعىمىز ونىڭ كوزىن الداي المايدى، ونىڭ كوزى ناعىز ارگۋستىڭ كوزى، ەشقايسىمىزدىڭ وسىندا قالىپ قويماۋىمىز، جاسىرىنىپ قالماۋىمىز ءۇشىن، ءسويتىپ توپىراق استىنا تىعىلعان تامىرداي قايتا جاپىراق جايىپ، قازىرگى كەزدە تۇگەلدەي تازارعان، ءبىزدىڭ قاۋىم توندىرگەن قاتەردەن قازىرگى كەزدە تولىق قۇتىلعان يسپانيادا ۋلى جەمىستەرىن قايتا تاراتپاس ءۇشىن بۇل كوزدەر قاس-قاعىم ساتكە دە جۇمىلمايدى. داڭقتى ءۇشىنشى فيليپپ يگىلىكتى ءىستى قولعا الدى جانە ونى ورىنداۋدى دون بەرناردينو دە ۆەلاسكو سىندى ادامعا جۇكتەۋ ارقىلى كەرەمەت كورەگەندىك جاسادى!
— قالاي بولعاندا دا، ايتەۋىر قولىمنان كەلگەنشە ارەكەتتەنىپ باعام، قالعانىن كورە جاتارمىز، — دەپ ءمالىم ەتتى دون انتونو. — دون گرەگورو مەنىمەن بىرگە ءجۇرسىن، اتا-اناسىن قۋانتسىن، مۇنىڭ حابار-وشارسىز عايىپ بولۋى ولارعا از قايعى اكەلمەگەن شىعار؛ انا فەليس مەنىڭ زايىبىمنىڭ قاسىندا، نە موناستىردا بولا تۇرار، ال ەندى مەيىربان ريكوتەگە كەلسەك، انا جاقتاعى ارەكەتىمنەن ءبىر ناتيجە شىققانشا، ونى سەنور ۆيسە-كورول پانالاتا تۇرۋعا ريزالىق بىلدىرەر دەپ ويلايمىن.
ۆيسە-كورول دون انتونو ۇسىنىستارىنىڭ بارىمەن تۇگەل كەلىستى، الايدا دون گرەگورو ولاردىڭ وسىنداي شەشىم قابىلداعانىن ەستىپ، دونيا انا فەليستى قالدىرىپ، جالعىز كەتە المايتىنىن ايتىپ ازار دا بەزەر بولدى، ءبىراق سوڭىنان، اتا-اناسىمەن كورىسكەننەن كەيىن، دەرەۋ دونيا اناعا قايتىپ ورالاتىن بوپ، قولقاعا كوندى. انا فەليس دون انتونو ايەلىنىڭ قاسىندا قالدى، ال ريكوتە ۆيسە-كورولدىڭ ۇيىنە ورنالاستى.
ءسويتىپ، دون انتونونىڭ ساپارعا اتتانار كۇنى دە كەلدى؛ ال دون كيحوت پەن سانچو بولسا، تەك ەكى كۇننەن كەيىن عانا جولعا شىقتى، سەبەبى اتتان قۇلاۋ زاردابىنان دون كيحوت ءالى تولىق ايىعا قويماعان. دون گرەگورو انا فەليسپەن قوشتاسقان شاقتاعى جىلاپ-سىقتاۋدىڭ شەتىندىگى شەكسىز بولدى، ەڭىرەپ جىلاۋ مەن كۇڭىرەنە كۇرسىنۋ قۇلاق تۇندىردى. ريكوتە دون گرەگوروعا كەرەگى بوپ قالار دەپ مىڭ ەسكۋدو ۇسىنعان، ءبىراق اناۋ ودان باس تارتىپ، استاناعا بارعان سوڭ قايتارىپ بەرۋگە ۋادە ەتىپ دون انتونودان قارىزعا بار-جوعى بەس ەسكۋدو سۇراپ الدى. اقىرى بۇل ەكەۋى ءجۇرىپ كەتتى، ودان سوڭ، الگىندە ايتىلعانداي، دون كيحوت پەن سانچو جولعا شىقتى: ۇستىنە جول كيىمىن كيگەن دون كيحوت — قارۋ-جاراقسىز ەدى، ال سانچو — جاياۋ بولاتىن، سەبەبى ەسەككە ساۋىت-سايمان ارتىلعان-دى.
LXءۇى تاراۋ
مۇندا وقىرمان وقىعاندا، ال تىڭدارمان تىڭداعاندا ءمالىم بولاتىن جايلار باياندالادى.
بارسەلونادان اتتانىپ بارا جاتقان دون كيحوت اتتان قۇلاعان جەرىنە كوز كىدىرتىپ، بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:
— وسى جەردە ترويا بولدى! وسى جەردە قويان جۇرەكتىگىم ەمەس، تاقسىرەتىم ابىروي-داڭقىمدى تارك ەتتى، وسى جەردە فورتۋنا ماعان قانشالىقتى قۇبىلمالى ەكەنىن كورسەتتى، وسى جەردە ەرەن ەرلىكتەرىم ءقادىرىن جوعالتتى، توق ەتەرىن ايتقاندا، وسى جەردە باقىتىمنىڭ جۇلدىزى ءسوندى، ەندى ول ەشقاشان قايتا جارقىرامايدى!
مۇنى ەستىگەن سانچو بىلاي دەدى:
— ايبىندى جۇرەكتەرگە، مارحاباتتى مىرزام، جولى وڭعارىلعان شاقتا اسىپ-تاسىپ قۋانعان، جولى بولماعان شاقتا مەيلىنشە ءتوزىمدى بولعان جاراسادى جانە مۇنى ءوز باسىمنان بىلەم: گۋبەرناتور اتانعان كەزىمدە كەرەمەت كوڭىلدى بولعام، ەندى ءقازىر جاي انشەيىن جاياۋ اتقوسشىعا اينالعانىمدا دا قايعى شەگىپ كەلە جاتقام جوق، سەبەبى، ەستۋىمشە، فورتۋنا دەگەننىڭ ءوزى — ماسقۇمار ءارى بالەقۇمار قاتىن كورىنەدى، وعان قوسا، ونى سوقىر دەسەدى: نە ىستەپ، نە قويعانىن كورمەيدى ەكەن، كىمدى كوككە كوتەرىپ، كىمدى تاقىرعا وتىرعىزعانىن بىلمەيدى ەكەن.
— سەن ءوزىڭ اجەپتاۋىر فيلوسوفسىڭ، — دەدى دون كيحوت، — وي-پىكىرلەرىڭ وتە ورىندى، كىمنەن ۇيرەنىپ العانىڭدى قايدام. دەگەنمەن، ايتىپ قويعانىم ارتىق بولماس دەپ ويلايمىن، دۇنيەدە فورتۋنا دەيتىن اتىمەن جوق، ال ومىردە ءوزىمىز كۋا بوپ جۇرگەن وڭ نەمەسە تەرىس ىستەردى الساق، بۇلار كەزدەيسوق تۇردە ەمەس، اسپاننىڭ ايرىقشا پارمەنى بويىنشا تۋىنداپ جاتادى: “اركىم ءوز باقىتىنىڭ ۇستاسى” دەگەن بارشاعا ءمالىم ناقىل وسىدان شىققان. مەن دە ءوز باقىتىمنىڭ ۇستاسى بولعام، ءبىراق ءتيىستى دارەجەدە پاراساتتىلىق كورسەتە المادىم، مەنى وپىرەمدىك قۇرتتى: ويتكەنى، كوتەرەم روسينانتىم اپپاق اي رىسارىنىڭ ايدىك تە الەۋەتتى اتىنا شىداس بەرە المايتىنىن تۇسىنۋگە ءتيىس ەدىم عوي. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مەن تاۋەكەل ەتتىم، جۇرەكسىنىپ، جالتاقتامادىم، ايتسە دە مەنى اتتان ءتۇسىرىپ كەتتى، الايدا ار-نامىستان ايرىلعانىممەن، ەسەسىنە، سەرتىمە ادالدىعىمنان كورىنىس بەرەتىن ىزگى قاسيەتىمنەن ايرىلعام جوق جانە ايرىلۋعا ءتيىس تە ەمەس ەدىم. باتىل دا وجەت، جاۋجۇرەك كەزبە رىسار شاعىمدا شىن مانىندە كىم ەكەنىمدى قايرات-كۇشىممەن، ەرلىكتەرىممەن دالەلدەپ بەرگەم، ەندى مىنە، قاراپايىم يدالگوعا اينالعان شاعىمدا، مەن ۋادەمدى ورىنداپ شىعام جانە سول ارقىلى ايتقان سوزدە تۇرا بىلەتىن ادام ەكەنىمدى دالەلدەپ بەرەم. سونىمەن، ەندى تارت العا، دوستىم سانچو: بۇل سىناق جىلىن ءبىز ۇيدە وتكىزەمىز، قاماقتا جاتىپ كۇش جينايمىز، سوسىن ءومىرباقي ۇمىتىلماس، ەشقاشان ەستەن كەتپەس اسكەري قارەكەتىمىزدى قايتادان قولعا الامىز.
— سەنور! — دەدى سانچو. — جاياۋ سالپاقتاعان ونشا جاعىمدى نارسە ەمەس جانە الىسقا جاياۋ ساپار شەگۋگە دە ونشا ىنتالى بوپ كەلە جاتقام جوق. قانەكي، ساۋىت-سايمانداردى قاراقشى ورنىنا اعاشقا اسىپ قويايىق، سۇر جورعامنىڭ ۇستىنە جايعاسسام، اياعىم جەرگە تيمەيتىن بولسا، ءوزىڭىز، تاقسىر، تالاپ ەتكەن جانە بەلگىلەپ بەرگەن قانداي جىراق ساپارعا دا تارتا بەرۋىمىزگە بولادى، ال، ءبىراق، الىس قيىرلارعا جاياۋ-جالپىلاپ جول شەگۋ مەن ءۇشىن مۇلدەم مۇمكىن ەمەس نارسە.
— مىناۋىڭ وتە ورىندى اڭگىمە ەكەن، — دەدى دون كيحوت، — ساۋىت-سايمانىمدى اسكەري ولجا رەتىندە ءىلىپ قويايىق، ال استىنا نەمەسە جانىنا ءبىر جەرگە اعاشتىڭ قابىعىنا رولاندتىڭ ساۋىت-سايماننان تۇراتىن ولجاسىنا ارنالعان ءسوزدى جازىپ قويايىق:
رولاندتى ايقاستا جەڭە العاندار
ولجاعا مىناۋ كەنەلۋگە قاقى بار.
— قانداي عاجاپ، — دەدى سانچو، — ەگەر روسينانتتىڭ جولدا قاجەتى بولماسا، ونى دا ءىلىپ قويعان ءجون بولار ەدى.
— جوق، — دەدى دون كيحوت، — روسينانتتى دا، ساۋىت-سايمانىمدى دا ءىلۋدىڭ قاجەتى جوق، ايتپەسە مەن جايىندا جۇرت: “ادال قىزمەتىنە ايتقان العىسى وسى ما؟” دەيتىن بولادى.
— مۇنىڭىز كوڭىلگە قونادى، تاقسىر، — دەپ قوشتاي كەتتى ونى سانچو. — ەسەكتىڭ كىناسىن ەردەن كورۋگە بولمايدى، دەسەدى اقىلدى ادامدار، بولعان ىسكە كىنالى ءوزىڭىز عانا، سوندىقتان جازالاساڭىز ءوزىڭىزدى جازالاڭىز، ءوشىڭىزدى قيراعان ءارى قان جاپقان ساۋىت-سايماننان دا، قويدان جۋاس روسينانتتان دا الماڭىز، مەنىڭ ناۋەتەك اياعىمدى دا اياڭىز، شاماسى جەتەتىن جەردەن ارىعا سۇيرەتىلۋدى ودان تالاپ ەتپەڭىز.
ولاردىڭ بۇل كۇنى، سول سياقتى ودان كەيىنگى ءتورت كۇنى دە، وسىنداي اڭگىمە-سۇقباتپەن ءوتتى، بۇل ۋاقىت ىشىندە ولاردى جولدا ەشتەڭە كىدىرتكەن جوق، ال بەسىنشى كۇنى ءبىر ەلدى مەكەننىڭ شەتىنە ىلىككەن ولار بەكەتتىڭ جانىندا كوپ ادامنىڭ توپىرلاسىپ تۇرعانىن كوردى: بۇلار مەرەكەگە بايلانىستى كوڭىل كوتەرىپ جۇرگەن الەۋمەت ەدى. دون كيحوت توبىرعا تايانعاندا شارۋالاردىڭ ءبىرى داۋىسىن كوتەرىپ بىلاي دەدى:
— مىنا ەكى سەنور وسى ءقازىر عانا كەلدى، مۇنداعى ەشكىمدى تانىمايدى، داۋىمىزدى وسى ەكەۋىنىڭ بىرەۋى شەشىپ بەرسىن دە.
— مەن دايىنمىن، — دەدى دون كيحوت، — قولىمنان كەلگەنشە ءادىل تورەلىك جاسايىن، تەك اۋەلى داۋ-شاردىڭ ءمان-جايىنا قانىعايىن.
— اڭگىمەنىڭ ءمانىسى مىناداي، جولاۋشى مىرزا، — دەدى شارۋا، — ءبىزدىڭ ءبىر سەلولاسىمىز، — ول ءوزى وتە سەمىز، سالماعى ون ءبىر ارروبا تارتادى، — كورشىسىن جاياۋ جارىسقا شاقىردى، ال ونىڭ سالماعى بار-جوعى بەس-اق ارروبا. شارتى بويىنشا، ەكەۋى بىپ-بىردەي جۇكپەن ءجۇز قادام قاشىقتىققا جۇگىرۋگە ءتيىس. جارىسقا شاقىرۋشىدان جۇكتى قالاي تەڭەستىرۋگە بولادى دەپ سۇراعاندا، اناۋ: بەس ارروبا تارتاتىن جارىسكەر التى ارروبا تەمىر ارقالاپ السىن، دەيتىن كورىنەدى. سوندا سەمىز بەن ارىقتىڭ سالماعى تەڭەسەدى: ول دا، بۇل دا ون ءبىر ارروبا تارتاتىن بولادى، دەپتى.
— جوق، ولاي بولمايدى، — دەپ دون كيحوت جاۋاپ قاتىپ ۇلگەرگەنشە سوزگە سانچو قىستىرىلدى. — تاياۋدا عانا گۋبەرناتور ءارى سوت بولعانىم بارشاعا ءمالىم، ەندەشە سەندەردىڭ داۋىڭا مەن بيلىك ايتىپ، ۇكىم شىعارۋعا ءتيىسپىن.
— ولاي بولسا، ءتىپتى جاقسى، دوستىم سانچو، ايتا بەر بيلىگىڭدى، — دەدى دون كيحوت، — ءقازىر مەنىڭ بىردەڭەمەن اينالىسارلىق حالىم جوق، ويىم ونعا ءبولىنىپ، باسىم مىڭ-دىڭ بوپ تۇر.
رۇقسات العان سانچو شارۋالارعا قاراپ سويلەپ كەتتى، ال انالار مۇنىڭ ۇكىمىن ەستىمەككە ونى اينالا قورشاپ الىپ، اڭقيا تىڭداپ قالدى.
— اعايىندار! سەمىزدىڭ قويىپ وتىرعان شارتىندا ەشقانداي قيسىن جوق جانە ادىلدىكتەن دە مۇلدەم اۋلاق؛ ەجەلدەن قالىپتاسقان جانە بارشا جۇرتقا ءمالىم ەرەجە بويىنشا، جەكپە-جەككە شاقىرىلعان ادامنىڭ قارۋ ءتۇرىن تاڭداۋعا قاقى بار، ەندەشە، سەمىزدىڭ كوپە-كورىنەۋ وزىنە جەڭىلدىك بەرەتىن، ارىقتىڭ جەڭىسكە جەتۋىنە بوگەت جاسايتىن قارۋ ءتۇرىن تاڭداۋىنا جول بەرمەۋ كەرەك. سەندەرگە ايتارىم مىناۋ: ارىقتى جارىسقا شاقىرعان سەمىز ءوز دەنەسىنىڭ كەز-كەلگەن جەرىنەن، قاي جەرىنە كوڭىلى سوقسا سول ارادان، ءوز ەتىن ءوزى كەسىپ، تازارتىپ، قىرناپ، قىسقارتىپ، التى ارروبا ەتتى ازايتسىن، ودان سوڭ وندا بار-جوعى بەس ارروبا عانا سالماق قالادى، ءسويتىپ ول قارسىلاسىمەن تەڭەسىپ، ونىمەن بىپ-بىردەي بوپ شىعا كەلەدى: سەبەبى قارسىلاسى دا ءدال سونشا تارتادى عوي، — مىنە، ءسويتىپ ەكەۋى تەڭ جاعدايعا جەتكەن سوڭ، مەيلى جۇگىرە بەرسىن.
— ءاي، قاتىردىڭ-اۋ، قارا باسقىر! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى ءبىر شارۋا سانچونىڭ ۇكىمىن ەستىپ. — مىنا سەنور اۋليە سياقتى ءسوز ساپتايدى ەكەن ءوزى، داۋ-شارعا كەز-كەلگەن كانونيكتەن كەم بيلىك ايتپايدى ەكەن! ءبىراق، ماسەلە باسقادا: سەمىزدىڭ ءوز بويىنان التى ارروبا تۇگىل ءبىر ۋنسيا دا ەت كەسپەيتىنىنە كەپىلدىك بەرۋگە بارمىن.
— مۇلدەم جۇگىرمەي-اق قويسىن دا ولار، — دەدى ەكىنشى بىرەۋ، — ارىققا بوسقا زورىعىپ، سەمىزگە ءوزىن-وزى ءپارشالاپ نە باسىنا كۇن تۋىپتى، — ودان دا، قانە، كەپىلدىكتىڭ جارتىسىنا شاراپ الايىق، مىنا سەنورلاردى ءبىر جاقسى تاۆەرناعا شاقىرايىق، سونىمەن اڭگىمە ءتامام.
— كوپتەن-كوپ راقمەت سىزدەرگە، سەنورلار، — دەدى دون كيحوت، — مەن قاس قاعىم ساتكە دە كىدىرە المايىن دەپ تۇرمىن: كوڭىلسىز ويلار مەن قايعىلى وقيعالار سىپايىگەرشىلىك ساقتاۋىما جول بەرمەي، اسىقتىرىپ تۇر.
وسىنى ايتىپ، روسينانتقا شپورىن قاداعان ول ارمەن قاراي استى، ال شارۋالار ونىڭ كوزگە ۇرىپ تۇرعان سىرت پىشىنىنە دە، مالايىنىڭ پاراسات-پايىمىنا دا تاڭىرقانباي قالا المادى؛ ايتا كەتەر نارسە، ولار سانچونى شىنىمەن-اق مالاي دەپ قالعان. سول ارادا بىرەۋى بىلاي دەدى:
— مالايى وسىنداي سۇڭعىلا بولسا، قوجايىنى قانداي بولعانى! ەگەر ولار سالامانكاعا وقۋعا بارا جاتسا، كەيىن بۇلاردىڭ استانالىق الكالد بوپ شىعا كەلەتىنىنە كەپىلدىك بەرۋگە بارمىن. وقي بەر، وقي بەر — كەرەگى تەك وسى عانا، قالعانى بوس ساندىراق؛ ارينە، وعان قوسا، وزىڭە بىرەۋدىڭ قامقورلىق جاساعانى جانە جولىڭ وڭعارىلعانى دا كەرەك-اق: سويتسەڭ، كۇندەردىڭ كۇنىندە قولىڭا جەزل ۇستاپ شىعا كەلەسىڭ، ءتىپتى باسىڭا ميترا كيۋىڭ دە مۇمكىن.
بۇل ءتۇندى مىرزاسى مەن مالايى جازىق دالادا، جەل وتىندە، اشىق اسپان استىندا وتكىزدى، ال ەرتەڭىندە ءوز باعىتتارىمەن كەتىپ بارا جاتقان بۇلار قارسى الدارىنان يىعىنا دوربا ىلگەن، قولىنا جاياۋ حات تاسۋشىنىڭ مىندەتتى جاراعى — الدە شولاق نايزا، الدە قىسقا ساپتى سۇڭگى ۇستاعان ءبىر ادامنىڭ كەلە جاتقانىن كوردى؛ دون كيحوتقا جاقىنداي بەرگەن ول ادىمىن وقىس تەزدەتە ءتۇستى دە، وعان جۇگىرە باسىپ جەتكەن بويى وڭ جاق سانىنان ءسۇيىپ الدى، ويتكەنى ودان جوعارىعا بويى جەتپەگەن ەدى، سودان سوڭ شەكتەن تىس قۋانىشقا كەنەلگەندەي كەيىپتە بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:
— اھ، سەنور لامانچالىق دون كيحوت! جازعى سارايىنا ءسىزدىڭ قايتىپ كەلە جاتقانىڭىزدى بىلسە گەرسوگ، مەنىڭ قوجايىنىم، قانداي كەرەمەت قۋانار ەدى دەسەڭىزشى! ويتكەنى، سەنورا گەرسوگينيا ەكەۋى ءالى سوندا تۇرىپ جاتىر عوي.
— ءسىزدى تانىماي تۇرمىن، باۋىرىم، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — كىم ەكەنىڭىزدى ءوزىڭىز ايتىپ بەرمەيىنشە ءبارىبىر تاني قويمايمىن.
— سەنور دون كيحوت! — دەپ جاۋاپ قاتتى شابارمان. — مەن توسيلوسپىن، گەرسوگتىڭ، قوجايىنىمنىڭ، مالايىمىن، تاپ سول، انا جولى دونيا رودريگەستىڭ قىزىنا ۇيلەنۋ ءۇشىن وزىڭىزبەن جەكپە-جەك ايقاستان باس تارتقان جىگىتپىن.
— قۇداي شەبەر-اي، نە دەۋگە بولار! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — اپىراي، ءسىز سيقىرشىلار، ارام نيەت جاۋلارىم، مەنى جەڭىمپاز اتاعىنان ايىرۋ ءۇشىن، ءوزىڭىز ايتقانداي، مالايعا اينالدىرىپ جىبەرگەن تاپ سول ادامبىسىز؟
— ءجا، نەعىلاسىز ونداي اڭگىمەنى، قادىرمەندى سەنور، — دەدى شابارمان. — ول جەردە ەشقانداي سيقىرشىلىق جاسالعان ەمەس، مەنىڭ بەتىمدە دە ەشقانداي وزگەرىس بولعان جوق: ارەناعا مالاي توسيلوس كۇيىمدە شىققام، اينا-قاتەسىز مالاي توسيلوس قالپىمدا ودان ءجونىمدى تاپتىم. ايقاسقا تۇسپەي-اق ۇيلەنە سالعىم كەلگەن سەبەبى قىز ماعان ۇناپ قالعان، الايدا بۇل ويىم ورىندالمادى: ءوزىڭىز قاقپادان شىعىپ ۇلگەرمەي جاتىپ قوجايىنىم، گەرسوگ، ايقاس الدىندا وزىمە ارنايى بەرىلگەن نۇسقاۋدى ورىنداماعانىم ءۇشىن ماعان ءجۇز شىبىق دۇرە سالۋعا ءامىر ەتتى؛ ءسويتىپ، بۇل اڭگىمە بىلاي اياقتالدى: قىز موناحينيا بوپ كەتتى، دونيا رودريگەس كاستيلياعا قونىس اۋداردى، ال مەنى قوجايىنىم بارسەلوناداعى ۆيسە-كورولگە حات اپارۋعا اتتاندىرىپ جىبەردى. ال ەندى شامالى جىلىلاۋ بولسا دا ءتاۋىر شاراپپەن تاماق جىبىتكىڭىز كەلسە، مەندە ءبىر قاۋاق كۇشتى شاراپ جانە قولما-قول ءشول شاقىرىپ، شولىركەتە قوياتىن ترونچوندىق سۇتسىرنەنىڭ بىرنەشە ءتىلىمى بار.
— ۇسىنىس قابىل الىندى، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو. — ىرعالىپ-جىرعالۋدىڭ قاجەتى جوق. اناۋ الگى جات جەرلىك سيقىرشىلارعا قاساقانا تۇردە قانە، تارتىپ جىبەرەلىك، مەيىربان توسيلوس!
— ولاي بولسا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — دۇنيەدەگى ەڭ ارانى اشىلعان اشقاراق جانە جەر بەتىندەگى ەڭ داۋاسىز دەلق ۇلى تاپ مىنا سەن بولاسىڭ دا شىعاسىڭ، ويتكەنى مىنا شابارماننىڭ جادىلانعان جان ەكەنىن، ونىڭ جالعان توسيلوس ەكەنىن تۇسىنۋگە شاماڭ جەتپەي تۇر. ەندەشە، قالا بەر سونىمەن، مەلدەكتەت قارنىڭدى، ال مەن اياڭمەن العا تارتا بەرەم، كەيىن قۋىپ جەتەرسىڭ.
توسيلوس كۇلىپ جىبەردى دە، قاۋاعىن، سۇتسىرنەسىن، دومالاق ەتىپ پىسىرگەن نانىن الىپ شىقتى، سوسىن سانچو ەكەۋى ءماز-شات كوڭىلدە كوك شوپكە وتىرا كەتىپ، دورباداعىنىڭ ءبارىن جىلان جالاعانداي ەتتى، سۇتسىرنەنىڭ ءيىسى بۇرقىراپ تۇرعاندىقتان ءتىپتى حات سالىنعان پاكەتتى دە جالاپ الىستى. تاماقتانعان سوڭ توسيلوس سانچوعا:
— دوستىم سانچو، قوجايىنىڭ ساۋ ادامعا ۇقسامايدى، ول جىندى بولۋعا ءتيىس، — دەدى.
— اۋ، ءتيىسىڭ نە؟ — دەپ ايقايلاپ جىبەردى سانچو. — ول ەشكىمگە ەشتەڭە ءتيىس ەمەس، جۇرتتىڭ بارىمەن قولما-قول ەسەپ ايىرىسادى، ال تولەيتىن تيىن-تەبەنى — تازا ەسۋاستىق. مەن مۇنى جاقسى بىلەم، وزىنە الدەنەشە رەت ايتتىم دا، ءبىراق ودان نە پايدا؟ ال ەندى ءقازىر ەكىباستان: ويتكەنى، اپپاق اي رىسارىنان جەڭىلىس تاپقاننان كەيىن ناعىز ناگۇمانعا اينالدى عوي.
توسيلوس مۇنىڭ قالاي بولعانىن سۇرادى، ءبىراق سانچو قوجايىندى كۇتتىرىپ قويۋدىڭ ىڭعايسىز ەكەنىن ەسكەرتىپ، مۇنى تاعى ءبىر جولى، وزدەرى ايتەۋىر ءبىر كەزدەسكەندە ايتىپ بەرمەك بولدى. ودان سوڭ كيىمى مەن ساقالىنا جابىسقان قيقىمداردى قاعىپ-قاعىپ جىبەرىپ ورنىنان كوتەرىلدى؛ توسيلوسپەن قوشتاسىپ، سۇر جورعاسىن تەپەڭدەتىپ تارتىپ كەتكەن ول ۇزاماي-اق اعاش كولەڭكەسىندە توسىپ تۇرعان قوجايىنىن كوردى.
LXءۇىى تاراۋ
دون كيحوتتىڭ باقتاشى بولۋعا، ءسويتىپ جىلدىق مەرزىم وتكەنشە ماڭ دالادا تىرشىلىك ەتۋگە قاتىستى ۇيعارىمى جايىندا، سول سياقتى شىن مانىندە جانعا جاعىمدى دا ۇنامدى نارسەلەر جونىندە.
جەڭىلىس تاپقانعا دەيىن دون كيحوتتى الۋان وي مازالايتىن بولسا، كۇيرەي جەڭىلگەننەن كەيىن ونداي ويدىڭ قارامى تىپتەن مولايىپ كەتتى. بۇرىن ايتىلىپ وتكەندەي، ول سانچونى اعاشتىڭ تۇبىندە توسىپ تۇرعان، ال ويلارى بولسا بالعا ۇيمەلەگەن اراداي قاپتاپ، وڭدىرماي شاعىپ جاتقان: بۇلاردىڭ كەيبىرى دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ جايىن اينالشىقتاسا، ەكىنشىلەرى امالسىز وقشاۋلانۋعا تۋرا كەلگەن كەزدەگى تىرشىلىگى جايىن توڭىرەكتەپ جۇرگەن. اقىرى سانچو دا كەلىپ، توسيلوس مالايدىڭ مىرزالىعىن ماقتاي باستادى.
— شىنىڭمەن-اق، الىگە دەيىن سونى ناعىز مالاي دەپ ويلايسىڭ با، سانچو؟ — دەپ شامدانا ءتىل قاتتى دون كيحوت. — دۋلسينەيانىڭ — شارۋا ايەلگە، اينا رىسارىنىڭ — باكالاۆر كارراسكوعا اينالدىرىلىپ جانە وزگەرتىلىپ جىبەرگەنىن ءوز كوزىڭمەن كورگەنىڭدى ەسىڭنەن شىعارىپ العانسىڭ عوي، شاماسى، شىندىعىندا ول دا، بۇل دا قىر سوڭىمنان قالماي جۇرگەن سيقىرشىلاردىڭ ءىسى بولاتىن. ودان دا سەن ماعان مىنانى ايتشى، توسيلوس دەپ اتاپ تۇرعان ادامىڭنان التيسيدورانىڭ نە ىستەپ جۇرگەنىن سۇرادىڭ با: مەنەن قول ءۇزىپ قالعانىنا قاپالانىپ جىلاپ پا ەكەن الدە ءوزىم باردا مىگىر تاپتىرماي مازالاعان سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىنەن ءبىرجولا سۋىنىپ پا ەكەن؟
— جوق، سەنور، مەن ءوز ويلارىممەن اۋرە بولدىم، تۇككە تۇرعىسىز نارسەلەر جايىندا سۇراۋعا مۇرشا تاپپادىم، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى سانچو. — اپىراي، تاقسىر-اي! ءدال ءقازىر سىزگە بىرەۋدىڭ سەزىمىنە، ونىڭ ىشىندە ماحاببات سەزىمىنە اۋەستىك بىلدىرەتىن كەز بە؟
— اڭگىمە وندا ەمەس، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — ماحاببات — ءبىر باسقا دا، ريزاشىلىق — ەكىنشى باسقا. رىسار سەلقوس بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ول، تۇپتەپ كەلگەندە، ريزاشىلىق بىلدىرمەي قالا المايدى. التيسيدورا، مەنىڭشە، ماعان عاشىق بوپ قالعان سىڭايلى: ءۇش شارشى سىيلاعانىن، كەتىپ بارا جاتقانىمدا جىلاعانىن جانە ۇيات دەگەندى بىلاي جيىپ قويىپ كوپتىڭ كوزىنشە ماعان قارعىس جاۋدىرعانىن، بالاعاتتاعانىن، نازالانعانىن ءوزىڭ بىلەسىڭ، — مۇنىڭ ءبارى ونىڭ وزىمە كەتارى بولماعاندىعىنىڭ بەلگىسى، ويتكەنى عاشىقتاردىڭ اشۋ-ىزاسى ادەتتە قارعىس جاۋدىرۋدان كورىنىس تابادى. مەن وعان ءۇمىت ۇشتىعىن ۇستاتا المادىم، وعان ەشقانداي قازىنا-بايلىق سىيلاي المادىم، ويتكەنى ءوز ءۇمىتىم تەك دۋلسينەياعا باعىشتالعان، ال كەزبە رىسارلاردىڭ قازىنا-بايلىعى — جىن-شايتاننىڭ قازىنا-بايلىعى ىسپەتتى الدامشى ەلەس قانا، ەگەر التيسيدورانى ۇمىتپاي ەسكە الىپ جۇرسەم — وعان بىلدىرەر ريزاشىلىعىم سول عانا بولماق، الايدا بۇل، ارينە، دۋلسينەياعا ەشقانداي زيان كەلتىرمەۋگە ءتيىس؛ ايتپاقشى، سانچو، سەن وڭدىرماي ءجۇرسىڭ، ويتكەنى ءوزىڭدى-وزىڭ شىقپىرتۋ مەن ءتانىڭدى (قاسقىر جەپ كەتپەيدى-اق ەكەن سونىڭدى) جانسىزداندىرۋدى كەيىنگە قالدىرىپ كەلەسىڭ، شاماسى، ونىڭ انا باقىتسىز سەنورانىڭ اجەتىنە جاراعانشا قۇرت-قۇمىرسقاعا جەم بولعانىن ارتىق كورەسىڭ-اۋ دەيمىن.
— اڭگىمەنىڭ اشىعىنا كوشسەك، سەنور، — دەپ سويلەپ كەتتى سانچو، — قۇيرىعىما دۇرە سوعۋدىڭ جادىلانعاننىڭ جادىسىن قايتارۋعا قانداي قاتىسى بارىن بىلە الماي ءجۇرمىن. ويتكەنى، بۇل “باسىڭ اۋىرسا — تىزەڭە ماي جاق” دەگەنمەن بىردەي نارسە عوي. قالاي بولعان كۇندە دە، تاقسىر، دۇرە سالۋدىڭ ارقاسىندا جادىسى قايتارىلعان ادامدى ءوزىڭىز وقىعان كەزبە رىسارلار جايىنداعى حيكايالاردىڭ ەشقايسىسىنان كەزىكتىرمەگەنىڭىزگە انت ىشۋگە بارمىن. ايتسە دە، كوڭىلىم سوققان كەزدە جانە قولايلى جاعداي تۋعان شاقتا ءوزىمدى-وزىم شىقپىرتارىم انىق.
— ەندەشە، ىسكە ءسات، — دەدى دون كيحوت، — حانىمىما كومەكتەسۋ جونىندەگى پارىزىڭدى جانىڭمەن سەزىنۋىڭە جاراتقان يەمىزدىڭ جاردەمى ءتيسىن ساعان، ويتكەنى مەنىڭ مالايىم بولۋىڭ سەبەپتى ول سەنىڭ دە قوجايىن حانىمىڭ عوي.
ولار وسىلاي اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ ءوز باعىتتارىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتتى، ءسويتىپ اقىرى انا جولى وزدەرىن بۇقالار توڭكەرىپ كەتكەن جەرگە دە جەتتى. دون كيحوت بۇل ارانى بىردەن تانىپ، سانچوعا بىلاي دەدى:
— انە ءبىر كوك شالعىندا كوز جاۋىن الارداي ءساندى كيىنگەن باقتاشى قىزدار مەن باقتاشى جىگىتتەردى كەزدەستىرگەنبىز، ولار وسى ارادا باقتاشىلىق اركاديانى قايتا جاڭعىرتىپ، قايتا تىرىلتپەك بولعان، ولاردىڭ بۇل ويى ماعان ءارى وزىندىك ەرەكشەلىگى بار، ءارى مەيلىنشە پاراساتتى ارەكەت ءتارىزدى كورىنەدى؛ قارسى بولماساڭ، سانچو، سولارعا ەلىكتەپ ءبىز دە، — ەڭ بولماعاندا، ماعان تىپ-تىنىش تىرلىك كەشۋ مىندەتتەلىپ تۇرعان مەرزىمگە، — باقتاشىعا اينالساق قايتەر ەدى. مەن قوي ساتىپ الام جانە باقتاشىلارعا قاجەت جاراقتى تابام، ءوزىم باقتاشى كيحوتيس اتانام، ال سەن باقتاشى پانسينو اتاناسىڭ، ءسويتىپ ءبىز بىرەسە اۋەلەتە ءان سالىپ، بىرەسە الدەنەگە نالىپ، تاۋلاردى، توعايلار مەن شالعىنداردى كەزىپ جۇرەتىن بولامىز، بۇلاقتاردىڭ، ءمولدىر جىلعالاردىڭ، ارنالى وزەندەردىڭ بالداي سۋىمەن ءشول قاندىرامىز. ەمەندەر بىزگە ءتىل ۇيىرەتىن ءتاتتى جەمىسىن بەرەدى، تىعىندىق ەمەندەردىڭ قۋاتتى ءدىڭى بىزگە ساكى بولادى، تالدار — كولەڭكەسىن، راۋشان گۇلدەر — حوش ءيىسىن، شەتسىز دە شەكسىز كوك شالعىن — گۇلگە ورانعان كىلەمىن تارتۋ ەتەدى، ءمولدىر دە تازا اۋا ءبىزدى ءوز دەمىمەن تويىندىرادى، اي مەن جۇلدىزدار ءتۇن قاراڭعىلىعىنىڭ تىنىسىن تارىلتىپ، بىزگە جارىق سەبەلەيدى، ءان — جان راقاتىن، كوز جاسى — قۋانىش اكەلەدى، اپوللون ءبىزدى ولەڭ شىعارۋعا شابىتتاندىرادى، ال ماحاببات — ەسىمىمىزدى ماڭگىلىك ەتىپ، تەك بۇل عاسىردا ەمەس، بولاشاق عاسىرلاردا دا داڭقىمىز دۇرىلدەپ تۇراتىنداي وي-جوسپارلار تۋىنداۋىنا سەبەپكەر بولادى.
— ءوللا-بىللا، وسىنداي ءومىر ماعان وتە ۇنايدى، — دەپ اعىنان جارىلدى سانچو، — تەك ماعان عانا ەمەس، ءبىزدى كورسە بۇل تىرلىك باكالاۆر سامسون كارراسكوعا دا جانە شاشتاراز ماەسە نيكولاسقا دا ۇناپ قالىپ، قولما-قول بىزگە قوسىلىپ، باقتاشى بوپ شىعا كەلەرى كامىل، ودان سوڭ، كىم بىلەدى، سۆياششەننيكتىڭ ءوزى دە قىزىعىپ كەتەر: ول ءوزى ىردۋ-دىردۋدى ۇناتاتىن وتە ساۋىققوي ادام عوي.
— ويىڭ وتە ورىندى، — دەدى دون كيحوت، — باكالاۆر سامسون كارراسكو ءبىزدىڭ باقتاشىلار قاۋىمىنا كىرسە، — ال ونىڭ كىرەتىنىنە كۇمان جوق، — باقتاشى سامسونينو نەمەسە باقتاشى كارراسكون دەپ اتانۋىنا بولادى، ال شاشتاراز نيكولاس، بوسكان قاريامىزدىڭ نەموروسو اتانعانى سەكىلدى، نيكۋلوسو اتانا الادى. تەك سۆياششەننيككە قانداي ەسىم ويلاپ تابۋعا بولارىن بىلمەي تۇرمىن، ايتكەنمەن، ءدىني دارەجەسىنەن تۋىنداتىپ وعان باقتاشى پرەسۆيتەريامبرو دەگەن لاقاپ ات بەرۋگە بولار. ال ەندى ءوزىمىز عاشىق بولاتىن باقتاشى قىزدارعا ات ويلاپ تابۋ — وڭايدىڭ وڭايى، ءوز حانىمىمنىڭ ەسىمى باقتاشى قىزعا دا، پرينسەسساعا دا بىردەي لايىقتى بولعاندىقتان، ماعان ودان گورى تاۋىرىرەك ەسىم ىزدەپ الەككە ءتۇسۋدىڭ قاجەتى جوق، ال سەن، سانچو، باقتاشى قىزىڭا قوياتىن ەسىمىڭدى ءوزىڭ تاڭداپ ال.
— مەن ونى تەك تەرەسونا دەپ اتايتىن بولام، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — بۇل ونىڭ جۋاندىعىنا دا، شىن اتىنا دا تولىق سايكەس كەلەدى: ويتكەنى ونىڭ ەسىمى تەرەسا عوي. ول از بولسا، ونى ولەڭگە قوسىپ اسپەتتەيمىن، سول ارقىلى ىزگى نيەتتى ادام ەكەنىمدى، بوتەن شاڭىراققا جالتاقتاپ، ىزگىلىكتەن ىزگىلىك تىلەمەيتىنىمدى دالەلدەپ بەرەم. ارباۋ مەن ازعىرۋعا ىلىكپەس ءۇشىن سۆياششەننيككە باقتاشى قىزبەن اۋەيى بولۋ جاراسپايدى، ال باكالاۆردىڭ نەعىلام دەسە دە ءوز ەركى.
— قۇداي ساقتاسىن، قانداي عاجاپ عۇمىر كەشەر ەدىك ەكەۋىمىز، دوستىم سانچو! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — كلارنەتتەردىڭ، سامورالىق ۆولىنكالاردىڭ، تامبۋريندەردىڭ، دابىلدار مەن راۆەلدەردىڭ نە ءتۇرىن تىڭداماسپىز دەيسىڭ ەكەۋىمىز! ال، ەگەر وسىناۋ الۋان ءتۇرلى اسپاپقا البوگالار ءۇنى قوسىلسا شە؟ توق ەتەرىن ايتقاندا، بىزدە باقتاشىلىق مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ ءبارى دەرلىك بولادى.
— البوگالار دەگەن نە؟ — دەپ ىنتىقتى سانچو. — مەن وندايدى ەشقاشان ەستىمەپپىن جانە ءومىرى كورمەپپىن دە.
— البوگالار دەگەن، — دەپ ءتۇسىندىردى دون كيحوت، — مىس شامدالعا ۇقساس مەتالل بۇيىمدار؛ ەگەر ولاردى بىر-بىرىنە ۇرساڭ، ءىشى كەۋەك جانە بوس بولعاندىقتان، بەلگىلى ءبىر دىبىس شىعارادى، راس، مۇنى ونشا نازىك ءارى اۋەندى دەۋگە بولا قويماس، ءبىراق، جالپى العاندا، قۇلاققا جاعىمدى، ۆولىنكا مەن تامبۋرين سەكىلدى دەريەۆنيالىق قارابايىر اسپاپتار دىبىسىنا ۇقساس. ال البوگالار دەگەننىڭ ءوزى — يسپان تىلىندەگى باستاپقى بۋىنى al بوپ كەلەتىن، مىسالعا almohaza، almorzar، alhombra، alguacءىl، alhucema، almacen، alcancءىa جانە باسقا دا كەيبىر وسىنداي سوزدەر سەكىلدى ماۆر ءسوزى؛ تەك ءۇش ماۆر ءسوزى عانا يسپان تىلىندە ءى ارپىمەن اياقتالادى، ياعني: borceguءى، zaquءىzamءى جانە maravedءى. ال، alhelءى جانە alfaquءى47 سوزدەرىنىڭ اراب تىلىنەن ەنگەندىگىندە داۋ جوق، ويتكەنى al بۋىنىمەن باستالىپ، ءى ارپىمەن اياقتالىپ تۇر. مۇنىڭ ءبارىن ساعان جاي انشەيىن ايتىپ جاتىرمىن — البوگالار سوزىنە بايلانىستى ەسىمە ءتۇسىپ كەتكەنى. ال ەندى ءوزىمىزدى جاڭا سالادا جاقسى جاعىمىزدان كورسەتۋىمىز ءۇشىن بىزگە مىنا ءبىر جاعدايات ايتارلىقتاي كومەكتەسەدى: ءوزىڭ بىلەسىڭ، مەنىڭ ازداپ ولەڭ جازاتىنىم بار عوي، باكالاۆر سامسون كارراسكو بولسا — اجەپتاۋىر جاقسى اقىن. سۆياششەننيك جايىندا بالەندەي ەشتەڭە ايتا المايمىن، الايدا ونىڭ دا ولەڭگە اۋەستىگى بار ەكەنىنە ءباس تىگۋگە بارمىن. ماەسە نيكولاستىڭ دا قۇرالاقان ەمەستىگىنە كۇمانىم جوق، ويتكەنى شاشتاراز اتاۋلىنىڭ ءبارى نەمەسە ءبارى دەرلىك شەتىنەن — گيتاراشى مەن ولەڭشى بوپ كەلەدى. مەن سۇيىكتىمنەن قول ءۇزىپ قالعانىما ناليتىن بولام، سەن ماحابباتتاعى تۇراقتىلىعىڭدى دارىپتەيسىڭ، باقتاشى كارراسكون تاۋى قايتقانىن ايتىپ كۇيزەلىپ-كۇڭىرەنەدى، ال سۆياششەننيك پرەسۆيتەريامبرو كوڭىلى نە قالاسا سونى تاڭداپ الادى، — ءبىر سوزبەن، ءبارى دە ويداعىداي بوپ شىعادى.
سانچو بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— مەن، سەنور، جولىم اۋىر اداممىن، بۇل كۇنگە جەتە الماي قالامىن با دەپ قورقام. ءوي، شىركىن-اي، باقتاشى بولسام، ادەمى اعاش قاسىقتاردى كول-كوسىر عىپ جاسار ەدىم-اۋ! قانداي عاجاپ قۋىرىلعان نان، قانداي ءدامدى كىلەگەي، قانداي ادەمى گۇلتاجدەر بولار ەدى بىزدە، — قىسقاسى، باقتاشىلاردا بار نارسەنىڭ ءبارى دە بولار ەدى بىزدە، سوندىقتان كەرەمەت اقىلدى دەپ تابىنا قويماسا دا، جۇرتتىڭ مەنى كەرەمەت شەبەر دەپ تابارىندا كۇمان جوق. قىزىم سانچيكا دالادا جۇرگەن بىزگە تۇسكى اس الىپ كەلەر ەدى. جوعا، شاتىپ كەتتىڭ، ول ءوزى سونداي سۇيكىمدى قىز، ال باقتاشىلاردىڭ اراسىندا اڭقاۋلاردان گورى ايلاكەرلەر كوپ، ويناقتاپ ءجۇرىپ وت باسىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس، ويتكەنى ايارلىق پەن ارسىزدىق — دالادا دا، قالادا دا، باقتاشى لاشىعىندا دا، كورول سارايىندا دا جەتىپ ارتىلادى، سوندىقتان ارام ويدان اۋلاق بولساڭ — ابزال ادامعا اينالاسىڭ، كوزدەن كەتكەن — كوڭىلدەن كەتەدى، جالعىز رەت جازا باسساڭ — ءومىر بويى وكىنەسىڭ.
— ءجا، جەتەر، ماقالداتقانىڭ، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — الگىنىڭ كەز-كەلگەنى-اق ويىڭدى ايقىن جەتكىزىپ تۇر. ماقالدى سۋداي ساپىرما، شەكتەن شىقپا دەپ ساعان قانشا رەت قاقسادىم دەسەڭشى! ءبىراق، ساعان ايتقان نە، ايتپاعان نە — وڭ قۇلاعىڭنان كىرىپ، سول قۇلاعىڭنان شىعىپ كەتەدى: شەشەم سابايمىن دەپ زارەمدى الىپ جاتىر، مەن بولسام ءالى زىرىلداۋىق ويناپ وتىرمىن!
— مەنىڭشە، — دەدى سانچو، — “ءوزىنىڭ باسىنداعى وتتى كورمەي، بىرەۋدىڭ باسىنداعى شوقتى كورەدى” دەگەندى تاپ مىنا ءسىز سياقتى، تاقسىر، ادامدارعا ارناپ ايتقان سەكىلدى. ماقالداتپا دەپ ماعان ۇرساسىز، ال ءوزىڭىز قوس-قوستان ىتقىتاسىز.
— سەن قىزىقسىڭ، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — مەن ماقالدى وڭتايلى جەردە عانا كەلتىرەم، ول ءوز ورنىنا كەلىپ تۇرا قالادى، ال سەن بولساڭ ونى كەلتىرمەيسىڭ — تارتقىشتايسىڭ، شاشىنان سۇيرەيسىڭ. ماقال — تاجىريبەدەن تۋىنداعان قىسقا دا نۇسقا ناقىل ءسوز، باعزىدا عۇمىر كەشكەن كەمەڭگەرلەردىڭ وي تۇجىرىمى دەگەندى ساعان بۇرىن دا ءبىر رەت قۇلاققاعىس ەتكەم، ال ورىندى جەرىندە كەلتىرىلمەگەن ماقال دا ءبىر، مىلجىڭنىڭ ءسوزى دە ءبىر. ءجا، بۇل جايىندا وسى ايتقانىمىز دا جەتەر، قاراڭعى ءتۇسىپ كەتتى، قانە، كۇرە جولدان بۇرىلايىق تا، جاقىن ماڭايداعى ءبىر جەرگە تۇنەپ شىعايىق، — قالعانىن تاڭەرتەڭ كورە جاتارمىز.
ولار ءبىر بۇيىرگە بۇرىلدى، كەشكى استارىن تىم كەشتەتىپ ءىشتى، ازىقتارى دا اۋىز جارىمايتىنداي ەدى، بۇل سانچونى قامىقتىرىپ قويدى: كەزبە رىسارلىق سالاسىندا جۇرگەن شاقتا، ورمان مەن تاۋدى شارلاپ تەنتىرەگەن كەزدە كورگەن تاۋقىمەتتەرى قايتادان كوز الدىنا كولدەنەڭدەدى، بۇل كوڭىلسىز كورىنىستى قامال-سارايلار مەن ۇيلەردە، مىسالعا، دون دەگو دە ميراندادا، كاماچو بايدىڭ ۇيلەنۋ تويىندا، دون انتونو مورەنودا قوناقتا بولعان كەزدەگىدەي مىرعامعا باتقان ساتتەر ارەدىك-ارەدىك قانا اۋىستىرىپ تۇردى، الايدا كۇن جارىعى سەكىلدى، ءتۇن قاراڭعىلىعىنىڭ دا تۇگەسىلەر كەزى بولاتىنىن قاپەرگە العان سانچو ۇيقى سوققاندى ءجون دەپ تاپتى، ال مىرزاسى ۇيىقتاماۋعا بەكىندى.
LXءۇىىى تاراۋ
دون كيحوتتىڭ شوشقالار شاتاعىنا قالاي دۋشار بولعانى جايىندا
ءتۇن اجەپتاۋىر قاراڭعى ەدى؛ راس، اي تۋعان بولاتىن، الايدا كوزگە شالىناتىنداي جەردە ەمەس-تى: ءبىلىپ قويعان ارتىق ەتپەيدى، كەي-كەيدە ديانا حانىم انتيپودتارعا سەرۋەن جاساۋعا اتتانادى دا، تاۋلاردى تۇنەكتە، القاپتاردى تاس قاراڭعىدا قالدىرادى. دون كيحوت جاراتىلىسپەن جاعالاسا المادى، ءسويتىپ ءبىرىنشى ۇيقى ونى باعىندىردى، ەسەسىنە ەكىنشى ۇيقىنىڭ وعان دارمەنى جەتپەدى؛ ال سانچونىڭ جاعدايى مۇلدەم باسقا ەدى: وندا ەكىنشى ۇيقى دەيتىن اتىمەن بولمايتىن، سەبەبى تاڭ اتقانشا تىرپ ەتپەي ۇيقتايتىن، بۇل، ارينە، ونىڭ دەنساۋلىعى مىقتى جانە قامسىز-مۇڭسىز ەكەنىن ايعاقتايتىن. ال بۇل كەزدە الۋان وي دون كيحوتتىڭ ۇيقىسىن قاشىرىپ جىبەرگەن-دى، ءسويتىپ، سانچونى وياتىپ العان ول بىلاي دەدى:
— بەيقام مىنەزىڭ مەنى قايران قالدىرادى، سانچو: سەن قۇددى ءبىر ءمارماردان نەمەسە مىستان سومدالعاندايسىڭ، ويتكەنى ول دا، بۇل دا قيمىلسىز ءارى جانسىز عوي. مەن ۇيىقتامايمىن، ال سەن قورىلعا باسىپ جاتاسىڭ، مەن جىلاپ وتىرام، ال سەن ءان سالاسىڭ، مەن ورازا ۇستاپ ءوزىمدى ازاپقا باتىرام، ال سەن كەكىرىگىڭ ازعانشا تويىپ الاسىڭ — ورنىڭنان قوزعالۋىڭ دا، تىنىس الۋىڭ دا قيىنداپ كەتەدى. مەيىرىمدى مالاي قوجايىن باسىنداعى مەحناتتى بىرگە كوتەرۋگە ءتيىس، كوز قىلۋ ءۇشىن بولسا دا، ونىمەن بىرگە قايعىرۋعا مىندەتتى. ءتۇن قانداي تىنىش ەكەنىنە، توڭىرەك قالاي قۇلازىپ تۇرعانىنا كوڭىل اۋدارشى، — مۇنىڭ ءبارى ءبىزدى ۇيقى مەن سەرگەكتىكتى كەزەكتەستىرۋگە ۇندەيدى. ولاي بولسا، تۇرساڭشى، قانە، بىلايىراق شىقساڭشى، سوسىن ادامدى ارداقتاۋ، ريزاشىلىق ءبىلدىرۋ جانە جۇرەكتىلىك سەزىمىنە بولەنىپ، دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋعا قاجەتتى دۇرەنىڭ جالپى سانىنان ءۇش ءجۇز - ءتورت جۇزدەيىن وزىڭە ءوزىڭ سالساڭشى. بۇ جولى ساعان تەك ءوتىنىش ءبىلدىرىپ، جالىنۋمەن عانا شەكتەلەم، وزىڭمەن قايتادان قويان-قولتىق ايقاسقا شىعىپ جاتپايمىن، ويتكەنى ءال-قۋاتىڭ بار ەكەنىن ءبىلدىم. ال، سەن ءوزىڭدى-وزىڭ شىقپىرتۋدى اياقتاعاننان كەيىن، ءتۇننىڭ قالعان بولەگىن ءبىز ءان سالۋمەن وتكىزەتىن بولامىز: مەن قول ءۇزىپ قالعاندىعىم جايىندا شىرقايمىن، سەن — ادالدىعىڭ جونىندە شىرقايسىڭ، وسىلايشا ءبىز سەلومىزعا بارعاننان كەيىن باستايتىن باقتاشىلىق ءومىر سالتىنىڭ نەگىزىن قالايمىز.
— سەنور! — دەدى سانچو كەلىسپەي. — ءتۇن ورتاسىندا تۇرىپ الىپ ءوز ءتانىمدى ءوزىم جانسىزداندىرا باستايتىنداي مەن موناح ەمەسپىن، ونىڭ ۇستىنە، مەنىڭ ويىمشا، قامشى جەگەننەن كەيىن، تۇلا بويىڭ قان قاقساپ تۇرعان شاقتا، ءان سالۋ مۇمكىن ەمەس. ۇيقتاپ الايىنشى، تاقسىر، دۇرە جايىنداعى اڭگىمەڭىزدى ايتپاڭىزشى، ايتپەسە ءتانىم تۇگىل، كيىمىمنىڭ تۇگىنە دە قول تيگىزبەيمىن دەپ انت ەتەم.
— ءوي، قاتىباس! ءوي، مەيىرىمسىز اتقوسشى! ساعان اس-سۋ بەرگەن، بار جاقسىلىقتى باسىڭا ۇيىپ-توككەن جانە الداعى ۋاقىتتا دا ۇيىپ-توگۋگە نيەتتەنىپ جۇرگەن مەن ەمەس پە ەدىم! مەنىڭ ارقامدا گۋبەرناتور بولدىڭ، مەنىڭ ارقامدا گراف لاۋازىمىنا يە بولام دەپ ۇمىتتەنۋگە تولىق نەگىزىڭ بار جانە بۇل ءۇمىتىڭ ءبىر جىلدان ارىگە بارماي ورىندالعالى تۇر، ويتكەنى post tenebras spero lusem48
— مۇنى تۇسىنبەدىم، — دەدى سانچو، — مەنىڭ بىلەتىنىم ءبىر عانا نارسە: ۇيىقتاعان كەزىمدە مەن ەشتەڭەدەن قورىقپايمىن، ەشتەڭەدەن ۇمىتتەنبەيمىن، قايعىرمايمىن دا، قۋانبايمىن دا. ۇيقىنى ويلاپ تاپقاننىڭ كوسەگەسى كوگەرسىن: ويتكەنى، بۇل — ادامنىڭ بار پيعىل-نيەتىن بۇركەپ تاستايتىن پلاشش، اشتىقتان قۇتقاراتىن ازىق، شولدەن قۇتقاراتىن سۋسىن، ىزعاردى قايتاراتىن وت، ىستىقتى تويتاراتىن ىزعار، — توق ەتەرىن ايتقاندا، بۇل نە قالاساڭ سونى ساتىپ الۋعا بولاتىن جالپىعا ورتاق التىن شاقا، بۇل كورول مەن باقتاشىنى، اشىق اۋىز بەن اقىلدىنى تەڭگەرەتىن تارازى جانە ونىڭ تاستارى. جۇرتتىڭ ايتۋىنشا، ۇيقىنىڭ ءبىر عانا جامان جەرى: ولىممەن ۇقساستىعى بار، سەبەبى ۇيقتاپ جاتقان مەن ءولىپ جاتقاننىڭ اراسىندا بالەندەي ايىرما جوق.
— بۇرىن سەن ويىڭدى ەشقاشان ءدال وسىلاي ادەمى ورنەكتەگەن ەمەسسىڭ، سانچو، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى دون كيحوت، — ءوزىڭ تالاي مارتە كەلتىرگەن “سىنىقتان وزگەنىڭ ءبارى جۇعادى” دەگەن ماقالدىڭ قانشالىقتى راس ەكەنىنە ەندى عانا كوزىم جەتكەندەي بولدى.
— ءا، سولاي ما ەدى، التىننان ارداقتى مىرزام! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو. — ەندى مەن ماقالدى سۋداي ساپىرمايتىن بولدىم، — ەندى ول ءسىزدىڭ تىلىڭىزدەن توقتاۋ جوق توگىلەتىن بولدى، مەن جولدا قالدىم، — بار-جوعى تەك ءسىزدىڭ ماقالىڭىز — ورىندى، ال مەنىكى — ورىنسىز قولدانىلادى، ايىرماشىلىعى وسىندا عانا، ال، شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ول دا، بۇل دا — ماقال ەمەس پە.
وسى اڭگىمەنىڭ ۇستىندە اياق استىنان اينالا-ماڭدى تۇسىنىكسىز دابىر-دۇبىر مەن الدەنەندەي جاعىمسىز دىبىس دەندەپ كەتتى. دون كيحوت ورنىنان اتىپ تۇرىپ سەمسەرىنە جارماستى، سانچو بولسا، جالماجان ەسەگىنىڭ استىنا ەنىپ، جان-جاعىن ساۋىت-سايمانمەن جانە ەر-تۇرمانمەن قالقالاپ الدى: دون كيحوت قانشالىقتى قاتتى قوبالجىسا، اناۋ سونشالىقتى قاتتى قورىققان-دى. ۋ-شۋ كۇشەيە ءتۇسىپ، ۇرەيى ۇشقان ەكەۋدىڭ قۇلاعىنا انىعىراق ەستىلە باستادى، — شىندىعىنا كەلگەندە، ۇرەيى ۇشقان ەكەۋ ەمەس، بىرەۋ عانا ەدى، ويتكەنى ەكىنشىسىنىڭ كوزسىز باتىرلىعى كوپكە ءمالىم عوي. ال، ءىستىڭ ءمانىسى مىنادا بولاتىن: ءدال وسى كەزدە بىرنەشە ادام التى جۇزدەن استام شوشقانى جارمەڭكەگە ايداپ بارا جاتقان، دون كيحوت پەن سانچونى ايران-اسىر قالدىرىپ، ەسەڭگىرەتىپ جىبەرگەن، مىنە، تاپ وسى شوشقالاردىڭ شىڭعىرعان داۋىسى مەن قورسىلى ەدى. وراسان ۇلكەن قورسىلداق ءۇيىر دون كيحوت پەن سانچوعا تاپ بەرىپ، ونىڭ دا، مۇنىڭ دا كىم ەكەنىنە قاراماستان، سانچونىڭ قالقاسىن قيراتىپ، دون كيحوتتىڭ ءوزىن عانا ەمەس، اقىر سوڭىندا روسينانتتى دا توپىراق قاپتىرىپ، رىسار مەن اتقوسشىنى قوعاداي جاپىرىپ وتە شىقتى. وسىناۋ جەكسۇرىن ماقۇلىقتاردىڭ تۇتقيىلدان جانە جەدەل تاپ بەرۋى، سول سياقتى ولاردىڭ قورسىلى، ەكەۋىنىڭ ەسىن شىعارىپ، ەر-تۇرماندى، ساۋىت-سايماندى، سۇر ەسەكتى، روسينانتتى، سانچو مەن دون كيحوتتى جەرگە سۇلاتىپ سالدى. سانچو ورنىنان تۇرىپ، قوجايىنىنان سەمسەرىن بەرە تۇرۋىن سۇرادى: وسىناۋ ادەپسىز مىرزالاردىڭ التاۋىن جارىپ تاستاعىسى كەلەتىنىن ءمالىم ەتتى، ال ءوزىن تاپتاپ وتكەن ماقۇلىقتاردىڭ شوشقا ەكەندىگىنە ونىڭ ءقازىر ەش كۇمانى قالماعان-دى. الايدا، دون كيحوت وعان مىنانى ايتتى:
— نەعىلاسىڭ بۇلاردى، دوستىم: بۇل ءجابىر — مەنىڭ كۇنام ءۇشىن بەرىلگەن جازا، ويتكەنى جەڭىلىس تاپقان كەزبە رىسارعا اسپاننىڭ تارتتىرار سازايى ناق وسىنداي بولادى: ولارعا شيبورىلەر شابۋىل جاسايدى، ولاردى ارا تالايدى، شوشقا تاپتايدى.
— ال، جەڭىلگەن كەزبە رىسارعا قىزمەت ەتەتىن اتقوسشىلارعا اسپاننىڭ بەرەر جازاسىنا كەلسەك، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — بۇل، شاماسى، ولاردى شىبىن شاعاتىنىنان، بيت جەيتىنىنەن جانە اشتىق ازاپقا سالاتىنىنان كورىنىس تاباتىن شىعار. ەگەر ءبىز، اتقوسشىلار، رىساردىڭ تۋعان بالاسى نەمەسە ەت جاقىن تۋىسى بولساق، وندا ونىڭ كۇنالارى ءۇشىن ءبىزدى ءتورتىنشى بۋىنعا، ياعني شوبەرەمىزگە شەيىن جازالاسا دا وكىنبەس ەدىك، الايدا كيحوتتار مەن پانسالار اراسىندا قانداي تۋىستىق بار؟ ءجا، بولار، جايلانىپ جاتايىق تا، تاڭ اتقانشا ۇيقى قاندىرىپ الايىق، قالعانىن كەيىن كورە جاتارمىز.
— ۇيقتا، سانچو، — دەدى دون كيحوت، — سەن ۇيقى ءۇشىن جارالعان جانسىڭ، ال مەن سەرگەكتىك ءۇشىن جارالعان ادام بولعاندىقتان، تاڭ جارقىراپ اتقانعا دەيىنگى قالعان ساعاتتاردا ويىما ءورىس بەرىپ، ونى وتكەن تۇندە ساعان بىلدىرمەي جاتقا شىعارىپ قويعان شاعىن مادريگالىم ارقىلى جەتكىزبەكپىن.
— مەنىڭشە، ءان ايتۋ ءۇشىن كوپ اقىل كەرەك ەمەس سەكىلدى، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو. — ايتا بەرىڭىز ءانىڭىزدى، تاقسىر، قالاعانىڭىزشا، ال مەن ۇيقتاعانىمشا ۇيقتاپ الايىن.
بۇدان سوڭ جايلى ورىن تاپقان سانچو بۇكتەتىلىپ الدى دا، قارىزدار مەن كەپىلدىكتەر جايىنداعى مازاسىز ويدان دا، كۇيىنىش-نالادان دا قۇلان-تازا تاقۋا ادام ءتارىزدى الاڭسىز ۇيقىعا باتتى. دون كيحوت الدە شامشاتتىڭ، الدە تىعىندىق ەمەننىڭ دىڭىنە سۇيەنىپ وتىرعان كۇيى (سيد احمەت بەن-ينحالي ونىڭ ءدال قانداي اعاش ەكەنىن ايتپايدى) كۇرسىنىسىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن بىلاي دەپ اندەتە جونەلدى:
ماحابباتتان قاتتى كۇيزەلگەن شاعىمدا،
اۋىر ويدان قاجىپ، ىزگى تىلەكپەن،
اڭسايمىن ءولىمدى شىن جۇرەكتەن،
اتتانۋعا قۇشتار بوپ قاس قاعىمدا.
قابىرگە، ءبىراق، تاياپ كەلگەن كەزىمدە، —
ازاپ تەڭىزىندەگى وسى ءبىر ارمان-ايلاققا، —
ءولىمنىڭ تاتتىلىگى سونشا، تاۋەكەلىم قاي جاقتا
قالعانىن بىلمەيتىن تاپ بولام سەزىمگە.
وسىلايشا ءولىم، وكىنىشتى مولايتا،
ورالتادى مەنى ءولىم سىيلايتىن ومىرگە.
جەڭىستىك الا المايتىن ءومىر دە، ءولىم دە
ماعىناسىز ايقاس جالعاسادى قايتا.
ولەڭنىڭ ءار جولىن ايتقان سايىن ول الدەنەشە مارتە اۋىر-اۋىر كۇرسىنىپ، كوزىنىڭ جاسىن كول عىپ توگىپ وتىردى، بۇل ونىڭ جۇرەگىن قاسىرەت جايلاعانىن، جەڭىلىس تابۋى مەن دۋلسينەيادان قول ءۇزۋى جايىنداعى ويدان تاقسىرەت تارتىپ جۇرگەنىن اڭعارتاتىن.
بۇل ەكى ارالىقتا تاڭ دا اتتى، كۇن ساۋلەسى سانچونىڭ ماڭدايىن كۇيدىرە باستادى دا، اقىر سوڭىندا وياتىپ الدى، — اناۋ كەرىلىپ-سوزىلىپ، ناۋەتەكتەنىپ كەتكەن مۇشەلەرىن قيمىلعا كەلتىردى؛ سوسىن شوشقالاردىڭ ازىق-تۇلىك قورىنا تيگىزگەن زيانىن انىقتاپ، اۋەلى اۋلەكى ءۇيىردى، سونان سوڭ جوعارىراقتاعى الدەكىمدەردى جاقسىلاپ سىباپ الدى. ءسويتىپ، اقىرى دون كيحوت پەن سانچو ارمەن قاراي قوزعالدى؛ كۇن كەشكىرتە باستاعان شاقتا ولار قارسى الدارىنان ون سالت اتتى مەن بەس جاياۋدىڭ كەلە جاتقانىن كوردى. بۇل ادامداردىڭ نايزاسى مەن قالقانى بارىن جانە ءتۇرى مەيلىنشە قاتۋلى ەكەنىن كورگەن دون كيحوتتىڭ جۇرەگى ءلۇپ-لۇپ سوقتى، ال سانچونىڭ جۇرەگى زىرق ەتە قالدى. دون كيحوت سانچوعا بىلاي دەپ ءۇن قاتتى:
— قارۋ قولداناتىن مۇمكىندىگىم بولعاندا، بەرگەن سەرتىم قول بايلاۋ جاساماعاندا وزىمىزگە قاراي بەتتەپ كەلە جاتقان مىنا نوپىرمەن ۇستاسا كەتۋ مەن ءۇشىن ۇلكەن قۋانىشتى وقيعاعا اينالار ەدى. الايدا ءبىز، بالكىم، بوسقا ءقاۋىپ ەتىپ تۇرعان شىعارمىز.
بۇل ەكى ارالىقتا سالت اتتىلار جاقىنداپ تا كەلدى، نايزالارىن جوعارى كوتەرىپ، دون كيحوتتى ءۇن-تۇنسىز قورشاپ الدى، سوسىن قارسىلاسسا ولتىرەتىندەرىن ايتىپ، كەۋدەسى مەن ارقاسىنا نايزانىڭ ۇشىن تىرەدى. جاياۋلاردىڭ ءبىرى تۇتقىنداردىڭ دىبىس شىعارماۋى كەرەگىن مەگزەپ، ساۋساعىن ەرنىنە باستى دا، روسينانتتى سۋلىعىنان الىپ، جولدان اۋلاققا قاراي جەتەكتەي جونەلدى، وڭگەلەرى سول باياعى ءلام دەپ ءتىل قاتپاعان كۇيلەرى روسينانتتى جەتەكتەگەن ادامنىڭ سوڭىنان سانچو وتىرعان سۇر ەسەكتى ايداپ كەتتى. دون كيحوت ءوزىن قايدا اپارا جاتقاندارىن، بۇلارعا نە كەرەگىن بىلمەككە بىرنەشە مارتە تالپىنعان، ءبىراق اۋزىن اشقان بويدا-اق نايزانىڭ ۇشى ونى قايتادان قارىستىرىپ قوياتىن. سونداي كەپتى سانچو دا باستان كەشتى: سويلەۋگە ىنتا بىلدىرگەن بويدا-اق جاياۋلاردىڭ ءبىرى ونى ۇشكىر تاياقپەن ءتۇرتىپ قاپ تۇردى، تەك ونىڭ ءوزى عانا ەمەس، بەينە ءبىر سويلەمەك ويى بار دەپ ايىپتالعانداي سۇر ەسەك تە سونداي تۇرتكى كورۋمەن بولدى. قاراڭعىلىق قويۋلاندى، اتتىلار دا، جاياۋلار دا مازاسىزدانا باستادى، تۇتقىندار بولسا ودان ارمەن تىنىشسىزدانىپ كەتتى، ونىڭ ۇستىنە جاساۋىلدار ولارعا وقتىن-وقتىن بىلاي دەپ زىركىلدەپ كەلە جاتقان-دى:
— قاشىپ كەتە المايسىڭدار، تروگلوديتتەر!
— ءتىل قاتۋشى بولماڭدار، ەفيوپتار!
— كۇڭكىلدەمەڭدەر، انتروفاگتار!
— ىڭىرسىماڭدار، سكيفتەر، باقىرايىپ قاراماڭدار، قانىشەر پوليفەمدەر، قانقۇمار ارىستاندار!
بۇعان ولار بەيشارا دون كيحوت پەن مالايىنىڭ جانىن جارالايتىن باسقا دا وسى سەكىلدى اتاۋلاردى قوساقتاۋمەن بولعان-دى.
سانچو وزىمەن-وزى بىلاي دەپ سويلەسىپ كەلە جاتتى:
“بىزدەر تۇرعىلىقتى يتتەر مە ەدىك؟ بىزدەر اپتيەكتەر مەن انتۇرعاندار ما ەدىك؟ بىزدەر پالەكەتتەر مە ەدىك؟ جوق، بۇل اتاۋلار ماعان ۇنامايدى. سەندەردى سورىمىزعا تاپ قىلدى-اۋ ءبىزدىڭ، سوققاندار-اي، ەندى قالعانى سول ەدى: قۇداي ءبىر اينالدىرعاندى شىر اينالدىرادى، دەگەن، باسىمىزعا تاپ بولعان بۇل بالەدەن تاياق جەۋمەن عانا قۇتىلساق ەتتى”.
دون كيحوت ماڭگىرىپ قالدى؛ اۋزىنان اق يت كىرىپ، كوك يت شىعىپ جاتقان بۇل نەعىلعان ادامدار ەكەنىن تۇسىنۋگە قانشا شيرىقسا دا اقىلى جەتپەدى، — ايتەۋىر مۇنداي جارانداردان ەش جاقسىلىق كۇتۋگە بولمايتىنىن، ولاردىڭ تەك ايتىپ جەتكىزگىسىز جامانشىلىق قانا اكەلەتىنىن ۇعىندى. اقىرى، تۇنگى ساعات بىرگە تامان، ولار قامال-سارايعا كەلىپ جەتتى، دون كيحوت ونى بىردەن تانىدى، ويتكەنى بۇل سانچو ەكەۋى وتكەن جولى قوناق بولعان گەرسوگتىڭ قامال-سارايى ەدى.
“قۇداي-اۋ، بۇل نەعىلعان نارسە ءوزى؟ — دەپ ويلادى دون كيحوت قايدا كەلىپ تۇرعانىن اڭعارعان كەزدە. — وسى كۇنگە شەيىن بۇل ۇيدەگىلەر ماعان تەك جىلى شىراي مەن ءىلتيپات قانا كورسەتكەن جوق پا ەدى؛ سولاي بولا تۇرسا دا، جەڭىلىس تاپقاندار ءۇشىن جاقسىلىقتىڭ ءبارى — جارىتىمسىزعا، ال جارىتىمسىزدىڭ — بولىمسىزعا اينالاتىنى بەلگىلى جاي عوي”.
دون كيحوت پەن سانچو قامال-سارايدىڭ قوناق قابىلدايتىن اۋلاسىنا كەلىپ كىرىپ، ونىڭ كەرەمەت كوركەم بەزەندىرىلىپ، جاراقتاندىرىلعانىن بايقادى؛ كەلەسى تاراۋدان كورۋگە بولاتىنىنداي، بۇدان ولاردىڭ تاڭىرقاۋى كۇشەيىپ، قورقىنىشى ودان ءارى ۇلعايا تۇسكەن ەدى.
LXءىح تاراۋ
وسىناۋ ايتۋلى حيكايانىڭ ۇزىنا بويىندا دون كيحوت باستان كەشكەن جايلاردىڭ ىشىندەگى ايرىقشا سيرەك كەزدەسەتىن جانە ايرىقشا تاڭعالارلىق وقيعا جايىندا.
سالت اتتىلار اتىنان تۇسە-تۇسە قالدى دا، جاياۋلارمەن بىرىگىپ سانچو مەن دون كيحوتتى ءاي-شاي جوق قولتىقتاپ الىپ اۋلاعا كەلىپ كىردى؛ اۋلانى جاعالاي ورناتىلعان تۇعىردا جۇزگە جۋىق الاۋ لاپىلداي جانىپ تۇر ەدى، گالەرەيالاردان بەس جۇزدەن استام بىلتەلى شام جارىق توگىپ تۇرعان، وسى سەبەپتى ءتۇن اجەپتاۋىر قاراڭعى بولعانىمەن، وقيعا كۇندىز ءوتىپ جاتقانداي اسەر بەرەتىن. اۋلانىڭ قاق ورتاسىنا، ايتا قالارلىقتاي ەندى قارا بارقىت بالداحيننىڭ استىنا، بيىكتىگى شامامەن ەكى شىنتاقتاي بوپ قالاتىن كاتافالك قويىلىپتى، كاتافالكتىڭ اينالاسىنداعى باسپالداقتاردا قاتار تۇزگەن، ۇزىن سانى جۇزدەن استام كۇمىس شىراعداندا اق بالاۋىز شىراق جانىپ تۇر، ال كاتافالكتان سۇيكىمدىلىگى سونشالىق، ءتىپتى ادەمى الپەتىنە ءولىمنىڭ ءوزى وزگەرىس ەنگىزە الماعان سۇلۋ قىزدىڭ ءمايىتى كورىنىس بەرەدى. ونىڭ الۋان ءتۇرلى حوش ءيىستى گۇلدەردەن گۇلتاج كيگىزىلگەن باسى قامقامەن تىستالعان كوپشىكتى جاستانىپ جاتىر، ال كەۋدەسىنە ايقاستىرىلعان قولىنا سارعىش ءتۇستى پالما جەڭىس بۇتاعىن ۇستاتىپتى. ارمەنىرەكتە تاقتايدان تۇعىر ورناتىلىپ، وعان ەكى كرەسلو قويىلىپتى، بۇل كرەسلولاردا ەكى قۇرمەتتى كىسى وتىر؛ ولار باسىنا ءتاج كيىپ، قولىنا سكيپەتر ۇستاپتى، وسىعان قاراپ بۇلاردى الدە ناعىز، الدە جالعان پاتشا دەگەن تۇجىرىم جاساۋعا بولاتىن. بىرنەشە باسپالداعى بار تۇعىردىڭ قوس قاناتىندا تاعى ەكى كرەسلو تۇرعان، تۇتقىنداۋشىلار دون كيحوت پەن سانچونى وسى كرەسلولارعا اكەپ وتىرعىزدى، ايتا كەتەرلىگى، وسى ۋاقىت ىشىندە وزدەرى جاق اشقان جوق جانە تۇتقىندارعا دا جاق اشپاۋعا بەلگى بەردى؛ شىندىعىندا، دون كيحوت پەن سانچو ولار بەلگى بەرمەسە دە ۇندەمەس ەدى، ويتكەنى كوز الدارىنداعى كورىنىستەن ءتىلى بايلانىپ قالعانداي بولعان-دى. سول ارادا قىرۋار نوكەرى بار ەكى سىيلى ادام تۇعىرعا كوتەرىلىپ، پاتشا كەيپىندەگى الگى ەكەۋدىڭ جانىنداعى ايرىقشا ءساندى كرەسلولارعا كەپ جايعاستى: بۇلار وزدەرىن قوناق ەتكەن ءۇي يەلەرى گەرسوگ پەن گەرسوگينيا ەكەنىن دون كيحوت بىردەن تانىدى. سونداي-اق، ونىڭ كاتافالكتە جاتقان مارقۇم قىزدىڭ سۇيكىمدى التيسيدورا ەكەنىن تانىعانىن دا ايتساق، مۇنىڭ بارىنە قالايشا قايران قالماۋعا بولار؟ گەرسوگ پەن گەرسوگينيا تۇعىرعا كوتەرىلگەن بويدا دون كيحوت پەن سانچو ورنىنان تۇرىپ ولارعا ەڭكەيە باس ءيىپ قۇرمەت كورسەتتى، ال انالار جوندەم جاۋاپ قاتپادى.
وسى كەز ءبىر مالاي پايدا بولا كەتتى دە، سانچونىڭ قاسىنا جاقىنداپ، جالىن ءتىلى تۇرىندەگى قىزىل جولاق جاپسىرمالارى بار قارا بومازي مانتيانى يىعىنا جاپتى، ودان سوڭ بوركىن الىپ تاستاپ، قاسيەتتى ينكۆيزيسيانىڭ كارىنە ۇشىراعاندار كيەتىن باس كيىمگە ۇقساس قالپاقتى كيگىزدى، سوسىن وعان سىبىرلاپ ءتىس جارماۋى كەرەگىن، ايتقاندى تىڭداماسا اۋزىنا شۇبەرەك كەپتەلەتىنىن، ءجا بولماسا ءتىپتى مۇردەم كەتەتىنىن ايتتى. سانچو ءۇستى-باسىنا كوز جۇگىرتىپ، تۇلا بويىن تۇگەل جالىن وراپ العانىن كوردى، الايدا ەش جەرىنىڭ وتقا كۇيگەندەي اۋىرمايتىنىن سەزدى، بۇل ونىڭ كوڭىلىن جۇباتتى. سوسىن باسىنداعى قالپاقتى الىپ قارادى، وندا شايتانداردىڭ سۋرەتى سالىنعانىن بايقاپ، قايتادان كيىپ الدى دا:
— ەگەر جالىن كۇيدىرمەسە، شايتاندار دا مەنى ءبىر جاققا الىپ كەتە قويماس، — دەپ كۇبىرلەدى.
دون كيحوت سانچوعا كوز سالدى؛ بويىنداعى سەزىم اتاۋلىنىڭ ءبارىن ۇرەي بيلەپ-توستەپ تۇرعانىنا قاراماستان، سانچونىڭ ءتۇرى ونىڭ كۇلكىسىن كەلتىردى. وسى ارادا، شاماسى، كاتافالكتىڭ استىنان بولسا كەرەك، فلەيتانىڭ جاندى باۋراپ الاتىن سىزىلعان باسەڭ دىبىسى شىقتى، بۇعان ادام داۋىسى قوسارلانباعاندىقتان، — ويتكەنى بۇل جەردە قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىنىشتىق ورناعان-دى، — دىبىستار ايرىقشا ۇنامدى دا جاعىمدى ەستىلدى. باقيعا اتتانعانداي كورىنگەن قىزدىڭ باس جاعىنان كەنەت ريم تۇرعىنىنشا كيىنگەن ءبىر سۇيكىمدى جاس جىگىت پايدا بولا كەتتى دە، تازا دا تارتىمدى داۋىسپەن، ءوزىن-وزى ارفامەن سۇيەمەلدەپ، مىنا ەكى شۋماقتى اندەتتى:
دون كيحوتتىڭ قۇرباندىعى بولعان قار —
التيسيدوراعا جان بىتكەنشە قايتادان،
قايعىرۋدى قويعانشا ءسويتىپ حانىمدار،
جىبەك پەنەن كاملوتتان ءھام قامقادان
ءساندى كيىم كيىنگەنىن دۋەنيالار
كورگەنىنشە گەرسوگينيا بولىپ تاڭ،
تاعدىرىن قىزدىڭ جىر ەتەم تاعى دا تاعى،
ارتىق قىپ فراكيالىقتان باعزىداعى.
پارىزىمدى بۇل قايعىلى دا قاسيەتتى،
جەر بەتىندە وتەپ قانا تىنبايمىن،
ستيكس جىلعاسى كوبىك شاشقان، قاسىرەتتى
ءولىم پاتشالىعىندا دا، كوركىندەي ايدىڭ
اجارىڭدى اسەم، بارشا جۇرت باس يەتىن،
تاڭىرقانا تاڭداي قاعىپ جىرلايمىن؛
ءبىر ساتكە باياۋلاتار، ەستي ساپ بۇل سارىندى،
باقيلىق وزەنى سوندا اعىسىن ارىندى.
— جەتەر! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سول ارادا الگى پاتشانى بەينەلەپ وتىرعانداردىڭ ءبىرى. — جەتەر، عالامات جىرشى! جان تەڭ كەلمەس التيسيدورانىڭ ءولىمى مەن كوز تارتاتىن كوركى جايىندا بۇلايشا شەتسىز دە شەكسىز جىرلاي بەرۋگە بولادى، ءبىراق ول كەي ناداندار ويلايتىنداي و دۇنيەلىك جان ەمەس، ءتىرى جان، — ءتىرى بولاتىن سەبەبى، داڭقى دۇرىلدەپ تۇر، ءتىرى بولاتىن سەبەبى، وسى ارادا وتىرعان سانچو پانسا ونىڭ قايتا ءتىرىلۋى جولىندا ازاپ شەگەتىن بولادى. سونىمەن، وزىممەن بىرگە ءديتتىڭ جابىرقاۋ ۇڭگىرلەرىندە قازىلىق ەتەتىن، ۋا رادامانت، بۇل بيكەشتى ومىرگە قايتا ورالتۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەكتىگى جونىندە تاعدىردىڭ بولجاپ بولماس ەرىك-قالاۋى ارقاسىندا وزىمىزگە الدىن-الا ەسكەرتىلگەن نارسەنىڭ ءبارىن دە بىلەتىن سەرىگىم، قىزعا جان ءبىتۋى ەمەكسىتىپ تۇرعان قۋانىشقا مۇمكىن بولعانىنشا تەزىرەك كەنەلۋىمىز ءۇشىن وسىنى سەن ءقازىر قولما-قول ايتىپ بەر بىزگە، ءمالىم قىل ءبارىن.
رادامانتتىڭ سەرىگى، مينوس قازى وسىنى ايتىپ اۋىز جابۋى مۇڭ ەكەن، رادامانت ورنىنان تۇرىپ، سويلەي جونەلدى:
— ءاي، سەندەر، وسى ءۇيدىڭ مالايلارى، ۇلكەنىڭ بار، كىشىڭ بار، موسقالىڭ بار، جاسىڭ بار! تەز مۇندا كەلىڭدەر ءبارىڭ، ءسويتىپ سانچونى جيىرما ءتورت رەت تۇمسىقتان شەرتىڭدەر، ون ەكى رەت شىمشىڭدار جانە يىعى مەن بەلىنەن تۇيرەۋىشپەن التى رەت تۇيرەڭدەر، ويتكەنى التيسيدورانىڭ امان قالۋى وسى جوراعا تىكەلەي بايلانىستى.
بۇل ءسوزدى ەستىگەن سانچو ءوزىن-وزى ۇستاي الماي، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— قۇرىپ كەتسىن ءبارى! اۋ، مۇرنىمنان شەرتىپ، بەتىمنەن بۇرگەنگە كونگەننەن تۇرىككە اينالعانىم ءتاۋىر عوي مەنىڭ! نەعىلدەيدى!.. مەنى بەتىمنەن بۇرگەندە بۇل بيكەش شىنىمەن-اق ءتىرىلىپ كەتەتىندەي-اق! جۋاس تۇيە جۇندەۋگە جاقسى دەگەن-اۋ: دۋلسينەيانى بىرەۋلەر جادىلاپ تاستايدى، — ال ونىڭ جادىسىن قايتارۋ ءۇشىن الىپ كەپ مەنى دۇرەلەۋ كەرەك؛ قۇداي اۋرۋ جىبەرگەندىكتەن التيسيدورا دۇنيە سالادى، — ال ونىڭ قايتا ءتىرىلۋى ءۇشىن، كوردىڭدەر مە، مەنى مۇرنىمنان جيىرما ءتورت رەت شەرتۋ كەرەك، دەنەمدى تۇيرەۋىشپەن شۇرق-تەسىك ەتۋ كەرەك جانە يىعىمدى كوكالا قويداي قىپ شىمشۋ كەرەك! دامەلەرىنىڭ زورىن قارا، مەن اككى ارلانمىن، قاقپانعا تۇسكەن جەرىمە قايتىپ بارمايمىن!
— سەن ولەسىڭ! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى رادامانت. — جۋاسى، جولبارىس، كوندىك، تاكاپپار نەمۆرود، ءتوز جانە ءتىل قاتپا: قولىڭنان كەلمەيتىن نارسەنى تالاپ ەتىپ تۇرعان جوقپىز سەنەن. جانە بۇل شارۋانىڭ قيىندىعى جايىندا جوقتان وزگەنى شاتپا: سەن ءبارىبىر شەرتىلەسىڭ، تۇيرەۋىشپەن شۇرق-تەسىك تۇيرەلەسىڭ جانە شىمشۋدان زار قاعاسىڭ. ءاي، مالايلار! بۇيرىعىمدى ورىنداڭدار دەپ تۇرمىن عوي سەندەرگە، ايتپەسە، وللاھي، كوكەلەرىڭدى كورىستىرىپ بەرەم!
وسى كەز اۋلادا التى دۋەنيا پايدا بولدى؛ ولار تىزبەكتەلىپ ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى ءجۇرىپ كەلە جاتىر ەدى، سونىمەن بىرگە، تورتەۋى كوزىلدىرىك كيىپ، ءبارى تۇگەل قولىن جوعارى كوتەرىپ الىپتى، مودا تالابىنا ساي، قول ۇزىنداۋ كورىنۋى ءۇشىن جەڭدەرى ءتورت ەلىدەي قىسقارتىلىپتى. دۋەنيالارعا كوزى تۇسكەن بويدا سانچو وگىزدەي وكىرىپ جىبەردى.
— بەتىمنەن بۇكىل ادامزات بالاسى كەلىپ بۇرسە دە قارسى ەمەسپىن، — دەپ كۇڭىرەنە سويلەدى ول، — ءبىراق تەك دۋەنيالار جاقىنداۋشى بولماسىن — شىنىم سول! وسى قامال-سارايدا قوجايىنىمدى تىرناعانداي، بەتىمدى مىسىق تىرناسىن مەيلى، ءتانىمدى وتكىر قانجارمەن وسقىلاڭدار مەيلى، يىعىمدى وتقا قىزدىرىلعان قىسقاشپەن جۇلىڭدار مەيلى — مىرزالاردىڭ كوڭىلىن تابۋ ءۇشىن بارىنە كونەم، ءبىراق شايتان ءبىر جاققا سۇيرەپ الىپ كەتسە دە، دۋەنيالاردىڭ دەنەمە جاناسۋىنا جول بەرمەيمىن.
سول ارادا دون كيحوتتىڭ دا شىدامى تاۋسىلىپ، سانچوعا قاراپ بىلاي دەدى:
— شىدامدى بول، بالام، سەنورلاردىڭ ءوتىنىشىن ورىندا جانە بويىڭا ازاپ شەگۋ ارقىلى جادىلانعانداردىڭ جادىسىن قايتاراتىن، قايتىس بولعانداردى قايتا تىرىلتەتىن يگى قۋات دارىتقان جاراتقانعا العىس جاۋدىر.
بۇل ەكى ارادا دۋەنيالار سانچوعا جاقىنداپ تا كەلگەن-دى، مىرزاسىنىڭ ۋاجىنە ۋانىپ، رايىنان قايتقان سانچو كرەسلوعا جايعاسىپ وتىردى دا، الدا كەلە جاتقان دۋەنياعا بەتىن توستى، ال اناۋ ونى جاقسىلاپ تۇرىپ ءبىر شەرتتى دە، تىزە بۇگىپ ءتاجىم ەتتى.
— ماعان سىپايىگەرشىلىگىڭىزدىڭ قاجەتى جوق، سەنورا دۋەنيا، سونداي-اق ءيىس مايىڭىزدىڭ دا كەرەگى شامالى، — دەپ سالدى سانچو، — قۇداي اقى، قولىڭىزدان حوش ءيىستى مايدىڭ ءيىسى مۇڭكىپ تۇر.
دۋەنيالار بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ ونى وڭدىرماي شەرتىپ كەتتى، ال قالعان قيساپسىز قۇل-قۇتان شىمشىلاپ يت-الەگىن شىعاردى، ءبىراق سانچونىڭ شىدامىن شىنىمەن تاۋىسقان نارسە — تۇيرەۋىشپەن تۇيرەۋ بولدى: كرەسلودان اتىپ تۇردى دا، ءسىرا، زىعىردانى قايناپ كەتسە كەرەك، قولىنا ىلىككەن الاۋدىڭ ءبىرىن الا ساپ دۋەنيالار مەن ءدۇيىم جەندەتىنە تۇرا ۇمتىلىپ، بىلاي دەپ ايقاي سالدى:
— اۋلاق، توزاقتىڭ جالداپتارى! مەن تاستان جاراتىلعان جوقپىن، مىناداي جان تۇرشىگەرلىك ازاپقا شىداي المايمىن!
وسى ءسات، شاماسى، شالقاسىنان جاتا-جاتا ابدەن جالىقسا كەرەك، التيسيدورا ءبىر بۇيىرىنە اۋناپ ءتۇستى، سونى كورگەن قاۋمالاعان قاۋىم ءبارى دەرلىك ءبىر مەزەتتە:
— التيسيدوراعا جان ءبىتتى! التيسيدورا ءتىرىلدى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى.
رادامانت سانچوعا تىنىشتالۋعا ءامىر ەتتى، ويتكەنى ازاپ شەگۋگە ءماجبۇر بولعانداعى ماقساتىڭ ورىندالدى، دەدى.
التيسيدورانىڭ تىرشىلىك نىشانىن بايقاتىپ جاتقانىن كورگەن دون كيحوت دەرەۋ سانچونىڭ الدىنا تىزەرلەي كەتىپ، بىلاي دەدى:
— بەۋ، سەن، ءقازىر اتقوسشىلىقتان قالعان، ءسويتىپ ەندى سۇيىكتى ۇلىما اينالعان، سانچو! كۇتكەن كۇن تۋدى، دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ ماقساتىندا موينىڭا العان سوققىلاردىڭ جالپى سانى ەسەبىنەن وزىڭە ءوزىڭ بىرنەشە سوققى دارىتشى. قايتالاپ ايتام: بويىڭداعى دارۋلىق قۋات شىرقاۋ شەگىنە جەتتى، سوندىقتان وزىڭنەن ءۇمىت ەتىلىپ وتىرعان ىزگىلىكتى ءىستى ويداعىداي ورىنداپ شىعاتىنىڭا ەش كۇمان جوق.
سانچو بۇعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— ءبىرىن ءبىرىڭعايلى قىلساڭ، ەكىنشىسى ەمىنىپ تۇرادى، بۇل نەعىلعان سۇمدىق! شەرتۋ، شىمشۋ مەن تۇيرەۋ از بولعانداي، ەندى قامشى جەۋىم كەرەك، ءا! ودان دا ءبىر ءنان تاستى الىڭىز دا، موينىما بايلاپ، قۇدىققا لاقتىرىڭىز مەنى: بىرەۋدىڭ قايعى-قاسىرەتى ءۇشىن تاۋقىمەت تارتقاننان وكىنىشتىرەك بولا قويماس بۇل. جايىما قالدىرىڭىز مەنى، ايتپەسە، قۇداي اقى، مىنا جەردىڭ ويران-بوتقاسىن شىعارارىم حاق!
وسى كەز التيسيدورا كاتافالكىنا تۇرىپ وتىردى، سول بويدا گوبويلاردىڭ ءۇنى ەستىلىپ، وعان فلەيتالاردىڭ دىبىسى مەن سول اراعا جيىلعانداردىڭ قۋانىشتى ايقايى قوسىلدى:
— التيسيدورا ءتىرىلدى! ءتىرىلدى التيسيدورا!
گەرسوگ پەن گەرسوگينيا ورنىنان تۇردى، ولارمەن بىرگە مينوس پەن رادامانت پاتشالار دا ورنىنان كوتەرىلدى، ءسويتىپ بارلىعى، ارالارىندا دون كيحوت پەن سانچو دا بار، جىلى لەبىز ءبىلدىرۋ ءۇشىن جانە كاتافالكتان تۇسۋىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن التيسيدوراعا قاراي قوزعالدى. التيسيدورا بولسا، تالتىرەكتەپ شاق تۇرعانداي ءتۇر جاساپ، جوعارى مارتەبەلىلەر مەن ۇلى مارتەبەلى اعزامدارعا باس ءيىپ ءتاجىم ەتتى، ودان سوڭ دون كيحوتقا كوز تاستاپ قويىپ، بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— قاتىگەزدىگىڭە بولا انا دۇنيەگە بارىپ قايتقانىم ءۇشىن، ال وندا مەن مىڭ جىلدان ارتىق بولعان سەكىلدىمىن، سەنى ءبىر قۇدايدىڭ ءوزى كەشىرسىن، سەزىمنەن جۇرداي رىسار! ال ساعان، اسپان استى، جەر ۇستىندە عۇمىر كەشىپ جۇرگەن اتقوسشىلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ قايىرىمدىسى، مەنى ومىرگە قايتارعانىڭ ءۇشىن العىس ايتام. بۇگىننەن باستاپ، دوستىم سانچو، بەس-التى كويلەگىم سەنىڭ يەلىگىڭە بەرىلەدى، ونى وزىڭە شاقتاپ قايتا تىگىپ ال: راس، ءبارى بىردەي ءبۇتىن ەمەس، ءبىراق ەسەسىنە ءبارى تازا.
تىزەسىنە شوككەن، باس كيىمسىز سانچو التيسيدورانى قولىنان قايتا-قايتا ءوپتى. گەرسوگ اتقوسشىداعى قالپاقتى الىپ، بوركىن قايتارىپ بەرۋگە، جالىن اتقان مانتيانى شەشىپ، كۇرتەسىن كيگىزۋگە ءامىر ەتتى. سانچو مانتيا مەن ميترانى وزىندە قالدىرۋىن سۇراپ گەرسوگقا جالىنا باستادى: بۇلاردى وسىناۋ عاجايىپ وقيعادان ەسكەرتكىش رەتىندە الىپ قالعىسى كەلگەن. گەرسوگينيا وعان رۇقسات ەتتى: ادال دوس ەكەنىمدى سانچو بىلەدى، دەدى. گەرسوگ بارىنە اۋلانى بوساتىپ، بولمەلەرىنە تاراۋدى بۇيىردى، ال دون كيحوت پەن سانچونى سول بۇرىنعى وزدەرى جاتقان بولمەگە ورنالاستىردى.
LXح تاراۋ
الپىس توعىزىنشىدان كەيىن كەلەتىن جانە بۇل حيكايانى دۇرىس تۇسىنۋگە كومەگى تيەتىن نارسەلەر جونىندە باياندايتىن تاراۋ.
سانچو پانساعا بۇل ءتۇندى الاسا كەرەۋەتتە، دون كيحوتپەن ءبىر بولمەدە وتكىزۋگە تۋرا كەلدى، ەگەر ەرىك وزىندە بولسا بۇل احۋالدان قۋانا-قۋانا باسىن الىپ قاشار ەدى، ويتكەنى مىرزاسىنىڭ اڭگىمەگە شاقىرىپ، ۇيقى بەرمەيتىنىن الدىن-الا بىلگەن-دى، ال ءوزىنىڭ ۇزاق-سونار اڭگىمە كويىتۋگە زاۋقى جوق-تى، سەبەبى ازاپقا سالۋدىڭ سارقىنى جانىنا باتىپ، جاق اشقاندى جاقتىرتپاي تۇرعان، سوندىقتان ەكەۋى ورىن تەپكەن مىناداي ءسان-سالتاناتى كەلىسكەن كەڭ بولمەدە ەمەس، بۇل ءتۇنى جىرتىق لاشىقتا، ءبىراق جالعىز جاتىپ ۇيقى سوققاندى حوش كورگەن. قورقىنىشى بەكەر بولمادى جانە ءبارى ءوزى ويلاعانداي بوپ شىقتى، ويتكەنى توسەككە قيسايعان بويدا-اق مىرزاسى بۇعان دەرەۋ مىناداي سۇراق قويدى:
— بۇگىنگى وقيعالار جايىندا قانداي ويداسىڭ، سانچو؟ ءوزىڭدى سۇيەتىن ادامدى مەنسىنبەۋشىلىك دەگەننىڭ اسەر الەۋەتى عالامات-اق قوي: التيسيدورانىڭ جەبەدەن دە، سەمسەردەن دە نەمەسە باسقاداي ءبىر قارۋدان دا، سەسپەي قاتىراتىن ۋدان دا ولمەگەنىن، مەنىڭ تاراپىمنان ءدايىم جولىقتىرىپ وتىرعان قاتىباستىق پەن مەنسىنبەۋشىلىكتىڭ سالدارىنان دۇنيەدەن باز كەشكەنىن ءوز كوزىڭمەن كوردىڭ عوي.
— ءوي، مەيلى، ول قاشان جانە قالاي كوڭىلى سوقسا سولاي ولە بەرسىن، قۇداي الدىنان جارىلقاسىن، تەك مەنىڭ تىنىشىمدى الماسا بولدى، — دەدى سانچو نارازىلىق ءبىلدىرىپ، — ويتكەنى، ول ءوزىمدى ۇناتسا ەكەن دەپ وڭمەڭدەگەن جوقپىن جانە ءومىرى وعان مەنسىنبەۋشىلىك بىلدىرگەن ەمەسپىن. التيسيدورانىڭ، ەپسەكتى بولعانىمەن ەسەرلەۋ بيكەشتىڭ، ايىعۋى مەن سانچو پانسانىڭ ازاپ شەگۋىن ورتاقتاستىرىپ تۇرعان نە نارسە ەكەنىن بىلمەيتىنىم جانە جۇدە اقىلىم جەتپەيتىنى جايىندا وزىڭىزگە ايتقان دا ەدىم. مىنە، تەك ءقازىر عانا دۇنيەدە سيقىرشىلار مەن ارباۋشىلىق ايلا-امالدار بولادى دەگەنگە بۇتىندەي جانە ءبىرجولا كوزىم جەتتى، تەك جاراتقان يەم مەنى سولاردىڭ بالە-جالاسىنان ساقتاي كورسىن، ايتپەسە ولاردان ءوز كۇشىممەن قۇتىلار شامام جوق. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، وزىڭىزدەن وتىنەرىم، تاقسىر: ماعان ۇيقتاۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىزشى جانە ەندى ەشتەڭە جايىندا سۇراماڭىزشى، ايتپەسە تەرەزەدەن سەكىرىپ كەتەم.
— ۇيقتا، دوستىم سانچو، تەك تۇيرەۋىشپەن تۇيرەۋدىڭ، شىمشىلاۋ مەن شەرتكىلەۋدىڭ ۇيقىڭا بوگەتى بولماسا، — دەدى دون كيحوت.
— تۇمسىقتان شەرتكەننەن اسقان قورلىق جوق ەكەن، — دەپ قۇلاققاعىس ەتتى سانچو، — سونىڭ ىشىندە، اسىرەسە، سەنى انتۇرعان دۋەنيالاردىڭ شەرتكەنى جامان ەكەن. سىزدەن تاعى قايتالاپ سۇرايمىن، تاقسىر: ماعان ۇيقتاۋعا بوگەت جاساماڭىز، ويتكەنى ۇيقى وڭىڭدە كورگەن ازابىڭدى ازايتادى.
— سولاي-اق بولسىن، — دەدى دون كيحوت. — ىقتيارىڭ ءبىلسىن.
اقىر سوڭىندا ەكەۋى دە ۇيقتادى. وسىناۋ ايتۋلى حيكايانىڭ اۆتورى سيد احمەت جوعارىدا سيپاتتالعان، اسا ءبىر ايلاكەرلىكپەن جۇزەگە اسىرىلعان ارەكەتكە بارۋعا مارحاباتتى مىرزالارعا نە تۇرتكى بولعانى جايىندا وقىرماندارعا بايانداپ بەرۋدى ەندى عانا ءجون كورىپ وتىر. سونىمەن، سيد احمەتتىڭ ايتۋىنشا، اينا رىسارى بەينەسىندە كەلگەن كەزىندە دون كيحوتتان جەڭىلىس تاۋىپ، اتتان اۋىپ قالعانىن باكالاۆر سامسون كارراسكو ۇمىتا قويماعان-دى. بۇل جەڭىلۋ مەن جەر قابۋ بۇكىل جوسپارىن بىت-شىت قىلعاندىقتان، ءتاۋىر ناتيجەگە قول جەتكىزەم بە دەپ ۇمىتتەنگەن ول تاعى ءبىر مارتە تاۋەكەل ەتۋدى ۇيعاردى؛ سانچونىڭ ايەلىنە، تەرەسا پانساعا حات پەن سىيلىق اكەلگەن مالايدان دون كيحوتتىڭ قايدا جۇرگەنىن سۇراپ بىلگەن باكالاۆر وسى ماقساتپەن جاڭا ساۋىت-سايمان مەن ات تاۋىپ الدى، قالقانىنا اپپاق ايدىڭ سۋرەتىن سالدى، ساۋىت-سايمانىن قاشىرعا ارتىپ، وزىنە سەرىك ەتىپ بۇرىنعى اتقوسشىسى توم سەسيالدى ەمەس، سانچو دا، دون كيحوت تا تانىمايتىن ءبىر شارۋانى ەرتتى. وسى قامال-سارايعا كەلىپ جەتكەن سوڭ باكالاۆر گەرسوگتان ساراگوساداعى تۋرنيرگە بارماققا نيەتتەنگەن دون كيحوتتىڭ قانداي جول، قانداي باعىتپەن كەتكەنىن سۇراپ ءبىلدى. وعان قوسا، گەرسوگ وعان دۋلسينەيانىڭ جادىسى سانچو قۇيرىعىنىڭ كومەگى ارقاسىندا عانا قايتارىلاتىنى جايىنداعى قيسىندى ويلاپ تاۋىپ، دون كيحوتتى قالاي اۋرە-مازاق ەتكەندەرىن اڭگىمەلەپ بەردى. اقىر سوڭىندا گەرسوگ باكالاۆرعا سانچونىڭ دۋلسينەيا جادىلاندى، شارۋا ايەلگە اينالدى دەپ قوجايىنىن قالاي قاتىرعانى جايىندا دا، سول سياقتى، زايىبىنىڭ، گەرسوگينيانىڭ، سانچوعا وڭباي الدانىپ قالعانىن، سەبەبى دۋلسينەيا شىنىمەن جادىلانعانىن ايتىپ، ونى قالاي سەندىرگەنى جونىندە دە ءمالىم ەتتى؛ باكالاۆر سانچونىڭ ايلاكەرلىگى مەن اڭقاۋلىعىن، سونداي-اق دون كيحوت تاراپىنان بايقالعان شەكتەن تىس ەسۋاستىقتى كوز الدىنا ەلەستەتىپ، مۇنىڭ بارىنە ءبىر جاعىنان ءماز-مايرام بوپ كۇلىپ، ءبىر جاعىنان ايران-اسىر بوپ تاڭىرقاندى. گەرسوگ باكالاۆردان ەگەر دون كيحوتتى كەزدەستىرە قالسا، ونى جەڭە مە الدە جەڭبەي مە، ءبارىبىر، قامال-سارايعا قايتا ورالىپ، نە بولىپ، نە قويعانىن حابارلاۋىن سۇرادى. باكالاۆر سولاي ەتتى دە؛ ول دون كيحوتتى ىزدەۋگە اتتاندى، ءبىراق ونى ساراگوسادان تاپپاعان سوڭ ارمەن كەتتى، ودان سوڭ وزىمىزگە ءمالىم وقيعالار ورىن الدى. باكالاۆر جولشىباي گەرسوگقا سوعىپ، وعان ءبارىن بايانداپ بەردى، جەكپە-جەكتىڭ شارتى قانداي بولعانىن ايتتى، سوسىن ناعىز كەزبە رىسار رەتىندە بەرگەن سەرتىن ورىنداۋ ءۇشىن دون كيحوتتىڭ سول بويدا ۇيىنە قاراي بەت العانىن، ۇيىنە بارعان سوڭ ەشقايدا اتتاپ باسپاي ءبىر جىل بويى وتىراتىنىن، وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە، باكالاۆردىڭ ويىنشا، دون كيحوتتىڭ اقىل-ەسى قايتا ورالۋى ابدەن مۇمكىن ەكەنىن، تەك وسى ماقسات ءۇشىن عانا ول، باكالاۆر، وسىلايشا قۇبىلۋدى حوش كورگەنىن، ويتكەنى وزىنە، سامسون كارراسكوعا، دون كيحوت سىندى ۇلكەن اقىل-پاراسات يەسىنىڭ كەڭكەلەسكە اينالعانى جانىنا قاتتى باتاتىنىن حابار ەتتى. وسىمەن باكالاۆر گەرسوگپەن قوش ايتىستى دا، ۇيىنە ورالىپ، سوڭىنان كەلە جاتقان دون كيحوتتى كۇتىپ جاتا بەردى. باكالاۆردىڭ اڭگىمەسى گەرسوگ ءۇشىن جاڭا ءبىر قىزىق پەن شىجىققا جەلەۋ بولدى، — سانچو مەن دون كيحوتقا قاتىستى نارسەنىڭ بارىنەن كۇلكى ىزدەۋگە دەگەن قۇلشىنىسى سونداي ەدى ونىڭ: قايتارىندا دون كيحوت ءوتۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن بارلىق تۇستى، الىس-جاقىن جولداردى تولىپ جاتقان اتتىلى-جاياۋ مالايىنا باقتىرىپ قويدى جانە ولارعا دون كيحوتتى قولعا ءتۇسىرۋدىڭ ورايى كەلگەن جاعدايدا ەرىكتى تۇردە بولسىن، ەرىكسىز تۇردە بولسىن ونى قامال-سارايعا جەتكىزۋگە بۇيرىق بەردى؛ ال مالايلارى ونى شىن مانىندە ۇستاپ الدى جانە مۇنىڭ حابارىن گەرسوگقا قولما-قول جەتكىزدى، ال گەرسوگ بولسا ءبارىن الدىن-الا ويلاستىرىپ قويعاندىقتان دون كيحوتتىڭ كەلىپ جەتكەنىن ەستىگەن بويدا اۋلادا الاۋلار مەن بىلتەلى شامداردى جاعۋعا، التيسيدورانى كاتافالككە جاتقىزۋعا ءامىر ەتتى: ال، مۇنىڭ جوعارىدا سيپاتتالعان قوسىمشا قۇرىلعىلارى بولعانى جانە اسقان شەبەرلىكپەن، اۋدىرتپاي جاسالعانى سونشا، ناعىز كاتافالكتەن ايىرماشىلىعى بايقالمايتىن. سيد احمەت تاعى مىنانى ايتادى: قالجىڭباستار دا وزدەرى قىلجاققا اينالدىرعان جاندار ىسپەتتى ەسالاڭ عوي دەپ ويلايمىن، ويتكەنى گەرسوگ پەن گەرسوگينيانىڭ قوس دەلقۇلىنى مازاق قىلۋعا دەگەن قۇلشىنىسى ولاردىڭ اۋىش ەكەنىن اڭعارتادى، دەيدى. ال بۇل كەزدە اشىق اۋىزدارىمىزدىڭ ءبىرى تۇياق سەرىپپەي ۇيقتاپ جاتقان-دى، ال ەكىنشىسى سەرگەك بولاتىن جانە باسى نە قيلى بۇلدىر ويعا تولى ەدى؛ تاڭ اتار شاقتا ولار وسىنداي احۋالدا بولدى، ال تاڭ جارقىراپ اتقان كەزدە ەكەۋى دە توسەگىنەن جەدەل اتىپ تۇردى، — ايتا كەتەرلىگى، جەڭىلىس تاپقانىنا نەمەسە جەڭىمپاز اتانعانىنا قاراماستان، دون كيحوتتى قۇس توسەك راقاتى مۇلدەم قىزىقتىرمايتىن.
ءدال وسى كەزدە، قوجايىندارىنىڭ كوڭىل قالاۋىن ورىنداۋ نيەتىمەن، دون كيحوتتىڭ بولمەسىنە التيسيدورا (دون كيحوتتىڭ ۇعىمىندا ول و دۇنيەدەن بۇ دۇنيەگە قايتارىلعان بولاتىن) كەلىپ كىردى: باسىندا تاپ سول كاتافالكتە كيىپ جاتقان گۇلتاجى، ۇستىندە اق تافتادان تىگىلگەن، التىن ءتۇستى گۇلدەرمەن اشەكەيلەنگەن تۋنيكاسى بار، شاشىن يىعىنا جايىپ جىبەرگەن، ەبەن اعاشىنان جونىلعان، اسا قىمبات اساتاياققا سۇيەنىپ العان. التيسيدورانىڭ كەلگەنى دون كيحوتتى قاتتى ابىرجىتىپ جىبەردى: ءبۇرىسىپ، كورپەسى مەن اقجايماسىن بۇركەنىپ، بۇك ءتۇسىپ جاتىپ الدى، ءتىل-جاقتان ايىرىلىپ قالدى، سوندىقتان التيسيدورامەن سالەمدەسۋگە دە شاماسى كەلمەدى. التيسيدورا ونىڭ باس جاعىنداعى ورىندىققا كەلىپ وتىردى دا، اۋىر كۇرسىنىپ الىپ، باسەڭ دە نازىك ۇنمەن بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— اقسۇيەك ايەلدەردىڭ، ءجا بولماسا يبالى بيكەشتەردىڭ اردان اتتاپ، اۋزىنا ەرىك بەرىپ، ادەپتىلىك پەن سىپايىلىق قاعيدالارىن بەلدەن باسىپ، جۇرەگىنىڭ قۇپيا سىرىن جايىپ سالعانى — ولاردىڭ اقىرعى شەككە جەتكەنى. مەن، سەنور لامانچالىق دون كيحوت، سونداي قىزداردىڭ قاتارىنا قوسىلام: مەن عاشىقپىن، ەسىمدى جوعالتتىم — ءبىراق، مەنىڭ تاۋىمدى قايتاردى، الايدا، سولاي بولا تۇرعانىمەن، مەن ءتوزىمدىمىن جانە ىزگى قاسيەتتەر يەسىمىن، مىنە، وسىنىڭ بارىنە بولا ىشتەي كۇيزەلۋىمە بايلانىستى جۇرەگىم سىر بەردى، جارىلىپ كەتتى، ءسويتىپ ومىرمەن قوش ايتىستىم. ماعان دەگەن قاتىگەزدىگىڭنىڭ سالدارىنان،
وكپە-نازعا ءمارمار تاستاي سەلت ەتپەيتىن،
سەنىڭ، تاس جۇرەك رىسار، قاتىباستىعىڭنان بۇدان ەكى كۇن بۇرىن دۇنيە سالدىم، — قالاي بولعان كۇندە دە، ءوزىمدى كورگەندەر مەنى ومىردەن وتتىگە بالادى، — ەگەر امۋر ماعان اياۋشىلىق ءبىلدىرىپ، مىنا مەيىربان اتقوسشىنىڭ ازاپ-اقيرەتى ارقىلى قۇتىلىپ شىعۋىما قول ۇشىن بەرمەگەندە، انا دۇنيەدە ءبىرجولا قالا باراتىن ەدىم.
— ازاپ-اقيرەتتى امۋر ماعان بەرگەنشە ەسەگىمە بەرۋى كەرەك ەدى، بۇل ءۇشىن وعان العىس جاۋدىرعان بولار ەم، — دەپ سانچو سوزگە ارالاستى. — الايدا، سەنورا، قۇداي تىلەۋىڭىزدى بەرىپ، مىرزامنان گورى ءيى الدە قايدا جۇمساق عاشىققا جولىقتىرعاي، ماعان مىنانى ايتىڭىزشى: انا دۇنيەدەن نە كوردىڭىز؟ توزاقتا نە بوپ جاتىر ەكەن؟ مۇنى سىزدەن سۇراپ تۇرعانىم، تورىعۋدان ۇزىلگەن جانداردىڭ ولگەننەن كەيىن بىردەن توزاققا باراتىنى بەلگىلى عوي.
— اشىعىن ايتسام، — دەپ جاۋاپ قاتتى التيسيدورا، — مەن ءوزىم، راسىندا، ءبىرجولا ولگەن جوقپىن عوي، سوندىقتان ماعان توزاقتا بولۋدىڭ رەتى كەلمەدى: ويتكەنى، ەگەر وندا بارا قالسام، قالاي جانتالاسسام دا قايتىپ شىعا الماس ەدىم. شىن مانىندە، مەنىڭ كورگەنىم ۇزىن سانى ون ەكىگە جۋىق شايتاننىڭ توزاق قاقپاسىنىڭ قاق الدىندا دوپ ويناپ جۇرگەنى عانا بولدى: ءبارى دە شالبار جانە فلاماند شىلتەرىمەن ادىپتەلگەن جاعاسى بار كامزول كيىپ الىپتى، قول ۇزىنداۋ كورىنۋ ءۇشىن جەڭدەرى ءتورت ەلىدەي قىسقارتىلىپتى جانە مانجەتتەرى شىلتەرمەن اۋىستىرىلىپتى. ولار قولىنا وت بوپ جانعان راكەتكا ۇستاپتى، ءبىراق مەنى اسىرەسە قاتتى تاڭداندىرعانى — دوپ ورنىنا كىتاپتى قاقپاقىلداپ جاتقاندارى بولدى، ال كىتاپتار الدە جەلمەن بە، الدە مامىقپەن بە تولتىرىلعان سەكىلدى كورىندى، — بۇل ەندى قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن عاجايىپ. الايدا مەنى ودان دا قاتتى تاڭداندىرعانى — ويىنشىلاردىڭ ۇتىسقا ءماز بوپ شاتتانىپ، ۇتىلىسقا قوڭىرايىپ قالاتىن داعدىسىنا مۇلدە كەرىعالاڭ جاعداي بولدى: ول جەردەن ونە بويى تەك كۇڭكىلدەسۋ، ىرىلداسۋ مەن كەرىلدەسۋ عانا ەستىلىپ تۇردى.
— بۇعان تاڭعالاتىن دانەڭە جوق، — دەدى سانچو، — ويناي ما الدە ويناماي ما، ۇتا ما الدە ۇتىلا ما، ءبارىبىر، شايتانداردىڭ ەشقاشان ەشتەڭەگە كوڭىلى تولمايدى.
— دۇرىس ايتاسىڭ، تاپ سولاي، — دەپ كەلىسە كەتتى التيسيدورا، — ءبىراق مەنى تاعى ءبىر نارسە قايران قالدىرادى (دالىرەك ايتسام، سول كەزدە قايران قالدىرعان): العاشقى سوققىدان كەيىن-اق دوپ اۋەگە قايتا كوتەرىلە المايتىن، ول، جالپى، تۇككە جاراماي قالاتىن، سوندىقتان كىتاپتار، ەسكىسى دە، جاڭاسى دا بار، ءبىر-بىرىن توقتاۋسىز اۋىستىردى دا تۇردى — ال ەندى بۇعان قالاي تاڭعالماسسىڭ. ادەمى مۇقابامەن شىققان الدەبىر سۋ جاڭا كىتاپتى ولار وڭدىرماي ءبىر قاققاندا الگىنىڭ ىشەك-قارنى اقتارىلىپ ءتۇستى، پاراقتارى بىتىراپ ۇشىپ كەتتى. ءبىر شايتان ەكىنشىسىنە: “قانداي كىتاپ ەكەن، قاراشى”، دەدى. اناۋ: “لامانچالىق دون كيحوت حيكاياسىنىڭ ەكىنشى ءبولىمى، ءبىراق بۇل ءبىرىنشى اۆتورىنىڭ، سيد احمەتتىڭ، شىعارماسى ەمەس، ءوزىن توردەسيلياستا ءتۋىپ-وستىم دەپ اتايتىن الدەبىر اراگوندىقتىڭ جازعانى”، دەپ جاۋاپ قاتتى. — “لاقتىرىپ تاستاڭدار ونى، — دەدى ءبىرىنشى شايتان، — كوزىمە قايتا شالىنباس ءۇشىن توزاقتىڭ وزىنە اتىڭدار”. — “نەمەنە، سونشالىقتى جامان كىتاپ پا بۇل؟” دەپ سۇرادى ەكىنشىسى. — “جاماندىعى سونشا، — دەپ جاۋاپ قاتتى ءبىرىنشىسى، — ەگەر قاساقانا ناشار ەتىپ جازعىم كەلگەن كۇننىڭ وزىندە دە ءبارىبىر بۇدان اسىرا الماس ەدىم”. ولار ويىندى ودان ءارى جالعاستىرىپ، باسقا كىتاپتاردى قاقپاقىلداۋعا كىرىستى، ال مەن ءوزىم سونشالىقتى سۇيەتىن جانە ءقادىر تۇتاتىن دون كيحوتتىڭ ەسىمىن ەستىگەندىكتەن وسىناۋ ەلەستى قاپەرىمدە ساقتاپ قالۋعا تىرىستىم.
— البەتتە، مۇنىڭ ەلەس ەكەنى كۇمانسىز، — دەدى دون كيحوت، — اتالمىش حيكايانىڭ قولدان قولعا ءوتىپ جۇرگەنىنە قاراماستان، — ايتا كەتەرلىگى، ول ەش جەردەن تۇراق تاپپاي ءجۇر، ويتكەنى جۇرتتىڭ ءبارى ودان جەرىنىپ، جەلكەلەپ قۋىپ سالادى، — دۇنيەدە مەنەن باسقا تاعى ءبىر دون كيحوت جوق. سەن قۇددى ەلەس قۇساپ تامۇقتىڭ تۇنەگىندە نەمەسە شۋاققا شومىلعان جەردە ءجۇرسىڭ، دەگەن سوزدەردى ەستىگەنىمدە وعان بولا شالا بۇلىنبەيمىن، ويتكەنى مەن اتالمىش حيكايادا سيپاتتالعان ادام ەمەسپىن. ەگەر حيكايا ۇنامدى، نانىمدى جانە شىنشىل بولسا عاسىرلار بويى عۇمىر كەشەرى حاق، ەگەر ناشار بولسا، وندا تۋعاننان ولگەنگە دەيىنگى عۇمىر جولى تىم كەلتە بوپ شىقپاق.
التيسيدورا دون كيحوتتى كىنالاۋعا قايتا كىرىسۋگە قۇلشىنعان، ءبىراق اناۋ ونى ءبولىپ جىبەردى:
— وزىڭىزگە تالاي ايتتىم دا عوي، سەنورا، نازارىڭىزدى ماعان سالعانىڭىز ءۇشىن سونشالىقتى وكىنەم، سەبەبى مەنىڭ نازارىمنان ىقىلاستىلىقتى ەمەس، تەك ىرزاشىلىقتى عانا كۇتۋگە بولادى. مەن دۋلسينەيا توبوسسكايا ءۇشىن جاراتىلعان جانمىن، جازمىش (ەگەر ول بار بولسا) مەنى سوعان ارناعان، سوندىقتان ونىڭ جۇرەگىمدەگى ورنىن باسقا ءبىر سۇلۋ باسادى دەپ ويلاۋ — بوس اۋرەشىلىك. بۇل ءسوزىم كۇدەر ءۇزۋ كەرەكتىگىنە كوزىڭىزدى جەتكىزەر، ءسويتىپ سىپايىگەرشىلىك اياسىنا قايتىپ ورالارسىز دەپ ويلايمىن، ويتكەنى قولدان كەلمەيتىندى كىمنەن دە بولسىن تالاپ ەتۋگە بولمايدى.
سول ارادا التيسيدورا جورتا وكىنگەن جانە اشۋلانعان بوپ، بىلاي دەپ ساڭق ەتتى:
— اھ، سەن، بوس بەلبەۋ، ىنجىق، سەزىم اتاۋلىدان جۇرداي قۋ تومار، يكەمگە كەلمەيتىن، يلىكپەيتىن، بىردەڭەنى ايتسا بولدى، قانشا جالىنىپ-جالبارىنساڭ دا سول ايتقانىنان قايتپاي قىڭىرايىپ تۇرىپ الاتىن مۇجىقتان دا جامان مىسكىن! قۇداي بار، ەگەر تارپا باس سالسام، كوزىڭىزدى اعىزىپ جىبەرەر ەدىم! نەمەنە ءسىز، سىلىكپەسى شىققان، قۇر سۇلدەسى عانا قالعان سورماڭداي، وزىڭىزگە عاشىق بوپ ءولىپ بارا جاتىر دەپ ويلادىڭىز با مەنى؟ اۋ، تۇندە كورگەنىڭىزدىڭ ءبارى ادەيى ۇيىمداستىرىلعان نارسە عوي: ءولۋ دەگەن نە — ءسىز سەكىلدى سۇمەلەك ءۇشىن ءتىپتى كۇرسىنەر مە ەكەم.
— بۇل ابدەن مۇمكىن نارسە، — دەپ سانچو سوزگە كيلىكتى، — سەبەبى ماحابباتتان ءولۋ دەگەن كۇلكىلى عوي: راس، عاشىقتاردىڭ قولىنان كەلمەيتىنى جوق دەلىنەدى، ءبىراق شىن مانىندە ولارعا ەسى دۇرىس ادامنىڭ ەشقايسىسى سەنبەيدى.
وسى اڭگىمەنىڭ ۇستىندە بولمەگە جوعارىدا كەلتىرىلگەن ەكى شۋماقتى انگە قوسىپ ايتقان مۋزىكانت، ءانشى ءارى ولەڭشى كىرىپ كەلدى دە، دون كيحوتقا ەڭكەيە باسىن ءيىپ:
— سىزدەن، سەنور دون كيحوت، مەنى ەڭ ادال قىزمەتشىڭىزدىڭ ءبىرى دەپ ساناۋىڭىزدى جانە سولاي دەپ ەسەپتەۋىڭىزدى سۇرايمىن، — اۋىزدان اۋىزعا تاراعان داڭقىڭىز بەن ەرلىك ىستەرىڭىزگە كوپتەن ءتانتى بوپ ءجۇرمىن، — دەدى.
دون كيحوت وعان:
— شىراق، وزىڭىزگە دەگەن قارىم-قاتىناسىم قادىر-قاسيەتىڭىزگە ساي بولۋى ءۇشىن، راقىم ەتىپ، اۋەلى كىم ەكەنىڭىزدى ايتىڭىزشى، — دەگەن ساۋال قويدى.
بوزبالا ءوزىنىڭ تۇندە ماداق ولەڭدى انگە قوسقان جىگىت ەكەنىن حابارلادى.
— داۋىسىڭىز شىن مانىندە دە تاڭعالارلىق، — دەدى دون كيحوت، — ءبىراق ايتىپ بەرگەن ءانىڭىز ماعان ونشا ورىندى كورىنگەن جوق. شىن مانىندە دە، گارسيلاسو ولەڭى مەن مىنا سەنورانىڭ ءولىمىن نە نارسە ورتاقتاستىرۋى مۇمكىن؟
— بۇعان تاڭعالماي-اق قويىڭىز، مىرزا، — دەدى ءانشى كەلىسپەي، — قازىرگى وقۋى شالا ولەڭشىلەردىڭ ءداستۇرى وسىنداي: ولاردىڭ جازبايتىن جايلارى جوق جانە كىمنەن دە بولسىن قاقشىپ الا بەرەدى، وي-ماقساتىنا ۇيلەسە مە، ۇيلەسپەي مە، ول جاعىنا قارامايدى، وعان قوسا نەندەي بالدىر-باتپاق نارسە جايىندا اندەتسىن، جازسىن مەيلى، ايتار سىلتاۋلارى بىرەۋ عانا: بۇل اقىندىق ەركىندىك، دەسەدى.
دون كيحوت بىردەڭە دەگىسى كەلگەن، ءبىراق وسى كەزدە ىشكە گەرسوگ پەن گەرسوگينيا كەلىپ كىردى، ءسويتىپ ولاردىڭ اراسىندا ۇزاق تا ۇنامدى اڭگىمە ءوتتى، سول اڭگىمە بارىسىندا سانچونىڭ نە قيلى كۇلدىرگى دە قياڭقى نارسەنى اعىل-تەگىل اعىتقانى سونشا، جوعارى مارتەبەلىلەر ونىڭ اڭعالدىعى مەن تاپقىرلىعىنا تاعى دا تاعى قايران بولىستى. دون كيحوت سول كۇنى اتتانىپ كەتۋگە رۇقسات سۇرادى، ويتكەنى جەڭىلىس تاپقان رىسارعا پاتشا سارايىندا تۇرعاننان گورى شوشقا قورادا تۇرعان لايىق، دەدى. جوعارى مارتەبەلىلەر قارسىلىق بىلدىرە قويعان جوق، ال گەرسوگينيا ودان التيسيدوراعا رەنجىگەن جوقسىز با، دەپ سۇرادى. دون كيحوت وعان بىلاي دەپ جاۋاپ قاتتى:
— مارحاباتتى حانىم! ءبىلىپ قويعانىڭىز ارتىق بولماس، بۇل بيكەشتىڭ بويىنداعى سىرقاتتىڭ ءبارى ىستەيتىن ءىس جوقتىعىنان تۋىنداپ ءجۇر، ال ونى ساۋىقتىراتىن ەڭ جاقسى دارمەك — كۇنبە-كۇن اينالىساتىن ادال ەڭبەك. جاڭا عانا ول ماعان توزاقتاعىلار شىلتەر تاعىپ جۇرەدى دەگەندى ايتتى؛ شاماسى، ول شىلتەردى جاقسى توقيتىن شىعار، ەندەشە اينالىسسىن سونىمەن، سەبەبى، قولىنداعى ينە جىلت-جىلت ەتىپ تۇرعان كەزدە ءوزى عاشىق بولعان بەينە نەمەسە بەينەلەر قاپەرىندە جىلت-جىلت ەتۋدەن تىيىلاتىن بولادى جانە بۇل اقيقات شىندىق — مەن وسىنداي پىكىردەمىن، ايتار اقىلىم دا وسى.
— مەنىڭ دە، — دەپ قىستىرىلدى سانچو، — سەبەبى، ماحابباتتان ولگەن شىلتەرشى قىزدى ءومىرى كورگەن ەمەن: ەڭبەككەر قىز عاشىقتىق سەزىمى جايىنان گورى جۇمىستى تەزىرەك ءبىتىرۋ جايىنا كوبىرەك الاڭ بولادى. مۇنى ءوز باسىمنان بىلەم: جەر قازىپ جاتقان كەزىمدە زايىبىم جايىندا، ياعني تەرەسا پانسا جايىندا، ەشتەڭە ويلامايمىن، ءبىراق مۇنىڭ ونى دۇنيەدەگى ەڭ اسىلىمداي ارداق تۇتۋىما بوگەتى جوق.
— بۇل ءسوزىڭ وتە ورىندى، سانچو، — دەدى گەرسوگينيا، — التيسيدورانى بۇگىننەن باستاپ كويلەك-كونشەك تىگۋگە جەگەم: مۇندايعا ونىڭ قولى وتە ۇسىناقتى.
— ونداي شارا قولدانۋدىڭ، سەنورا، تەككە قاجەتى جوق، — دەپ نارازىلىق ءبىلدىردى التيسيدورا، — مىناداي سۇمپايى قاڭعىباستى قاپەرىمنەن سىلىپ تاستاۋ ءۇشىن ماعان جاساعان قاتىگەزدىگىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى، الدەنەندەي ءبىر جاساندى شاراعا جۇگىنۋدىڭ ءجونى جوق. ال، ەندى، مارتەبەلى مىرزالار، ماعان كەتۋگە رۇقسات ەتىڭىزدەر: ونىڭ قايعىلى بەينەسىن، قايداعى قايعىلى بەينە — جۇرەك اينيتىن، جەركەنىشتى سىقپىتىن كورگىم كەلمەيدى.
— بۇل بارشاعا ءمالىم ماتەلدى ەسكە سالادى، — دەدى گەرسوگ: —
وكپەسىن نازبەن ايتقانى —
رايدان جارتىلاي قايتقانى.
التيسيدورا وتىرىكتەن كوزىنىڭ جاسىن ورامالمەن سۇرتكەن بولدى، سوسىن قوجايىندارىنا ريەۆەرانس جاسادى دا، بولمەدەن شىعىپ كەتتى.
— جولىڭ قانداي اۋىر ەدى سەنىڭ، باق-تالايسىز بيكەشىم-اي، — دەدى سانچو، — اۋىرلىعى سونداي — ايتارى جوق، سەبەبى سەن تاس پەيىلگە، ەمەن جۇرەككە تاپ بولدىڭ. ەگەر ماعان كوڭىل بىلدىرگەنىڭدە، اشىعىن ايتايىن، وكىنىشتە قالماس ەڭ.
اڭگىمە وسىمەن ءتامام بولدى، دون كيحوت كيىندى، جوعارى مارتەبەلىلەرمەن بىرگە تۇستىك ءىشتى، ءسويتىپ سول كۇنى ءجۇرىپ كەتتى.
LXءحى تاراۋ
دون كيحوت پەن اتقوسشىسى سانچونىڭ سەلولارىنا قايتىپ كەلە جاتقان جولدا قانداي كەپكە تاپ بولعانى جايىندا.
جەڭىلىس تاپقان، تاعدىردان تەپەرىش كورگەن دون كيحوت ءبىر جاعىنان اسا قايعىلى، ەكىنشى جاعىنان ايرىقشا قۋانىشتى بولاتىن. قايعىسى — جەڭىلىس سالدارىنان وربىسە، قۋانىشى — سانچونىڭ التيسيدورانى تىرىلتۋدە كورسەتكەن شيپاگەرلىك قاسيەتى جايىنداعى ويدان تۋىنداعان، الايدا، راسىن ايتقاندا، عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان قىزدىڭ شىنىمەن دۇنيە سالعانىنا ءوزىن-وزى يلاندىرۋ ءۇشىن وعان اجەپتاۋىر كۇش جۇمساۋىنا تۋرا كەلگەن-دى. سانچو دا اسا ءبىر شات-شادىمان كوڭىلدە ەمەس-تى: التيسيدورانىڭ ايتقان سوزىندە تۇرماعانىنا، وزىنە كويلەكتەرىن سىيلاماعانىنا رەنجۋلى بولاتىن؛ وسى جايدى ول قايتا-قايتا ويعا الا بەردى، ءسويتىپ، اقىر سوڭىندا مىرزاسىنا بىلاي دەدى:
— ادىلىنە كەلسەك، سەنور، مەن، ءسىرا، جەر ءبىتىپ، سۋ اققالى عۇمىر كەشكەن دارىگەرلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ باقىتسىزى شىعارمىن: ويتكەنى، ناۋقاستى مۇردەم كەتىرەتىن، ءبىراق، ءبارىبىر، ەڭبەگىنە اقى الاتىن ەمشىلەر دە بار عوي، ال ولاردىڭ بار ەڭبەگى — الدەنەندەي دارى-دارمەكتى بەلگىلەپ بەرەدى، ءبىراق بۇل ونى جاسايتىن دا وزدەرى ەمەس، ءدارىحاناشىلار، — قىسقاسى، اقشا قالتاعا تۇسكەن سوڭ ەمشىنىڭ قالعان جايعا تۇكىرگەنى بار. ال مەن بولسام، باسقا بىرەۋدىڭ دەنساۋلىعى ءۇشىن قانىمدى توكتىم، شەرتىلدىم، شىمشىلدىم، تۇيرەلدىم، دۇرەلەندىم، ناتيجەسىندە ماعان بوق تا بۇيىرمادى. قۇرىپ كەتسىن ءبارى دە، ەندى ءبىر سىرقات قولىما تۇسسە، ەڭ اۋەلى جاقسىلاپ تۇرىپ مۇرتىمدى مايلاۋىن تالاپ ەتەم، — پوپ دۇعانى ءان عىپ ايتادى، ونىسى وعان نان بوپ قايتادى، دەيمىن؛ ساسپاڭدار، جاراتقان يەم ماعان شيپاگەرلىك قاسيەتتى كورىنگەن بىرەۋمەن تەگىن ءبولىسسىن دەپ بەرگەن جوق.
— دۇرىس ايتاسىڭ، دوستىم سانچو، — دەپ كەلىسە كەتتى دون كيحوت. — ۋادە ەتكەن كويلەكتەرىن سىيلاماعانى التيسيدورا ءۇشىن وتە ءبىر سيىقسىز ءىس بولدى. شيپاگەرلىك قاسيەت ساعان gratءىs data49، ويتكەنى ەش جەردە ەشقاشان ساباق وقىعان جوقسىڭ، الايدا سەن ازاپقا سالىندىڭ، ال بۇل ساعان ساباق بولدى. ەگەر دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋ ماقساتىندا سوعىلاتىن دۇرە ءۇشىن اقى العىڭ كەلسە، ساعان ونى جەتكىلىكتى ەتىپ تولەر ەدىم، سولاي دەسەم دە، بۇل سياقتى ەمگە اقى تولەۋدىڭ قاجەتى بار ما، جوق پا، سوعان كوزىم انىق جەتىپ تۇرعان جوق، ءتىپتى مۇنداي سىيلىق ءدارىنىڭ داۋاسىنا تەرىس اسەر ەتە مە دەپ تە قورقام. ايتسە دە، مەنىڭشە، تاۋەكەل دەپ بايقاپ كورگەننىڭ زيانى جوق: قانشا العىڭ كەلەتىنى جايىندا ويلان، سانچو، ءسويت تە ەش كىدىرمەستەن كىرىس دۇرەگە، بولعان سوڭ وزىڭە-وزىڭ قولىڭدا بار اقشامەن تولە، سەبەبى مەنىڭ اقشام سەندە.
بۇل ۇسىنىستان سانچونىڭ كوزى اتىزداي بوپ، اۋزى اڭقيىپ قالدى، سوسىن ءوزىن-وزى شىنىمەن جاقسىلاپ شىقپىرتۋعا ويشا بەكىنىپ الدى دا، مىرزاسىنا بىلاي دەدى:
— ماقۇل، سولاي-اق بولسىن، سەنور، ايتقانىڭىزدى ورىنداپ، كوڭىلىڭىزدى كوتەرۋگە دايىنمىن، الايدا ءوز پايدامدى دا ۇمىتقىم كەلمەيدى: قاتىن-بالاڭا قامقورلىق جاساۋ قاجەتتىگىنەن ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز اقشاقۇمارعا اينالادى ەكەنسىڭ. ال، سوندا ءار سوققىعا قانشادان تولەمەكسىز، تاقسىر؟
— ەگەر ساعان، سانچو، قولدانباقشى امالىمىزدىڭ قۇدىرەتى مەن قاسيەتىنە ساي كەلەتىن دارەجەدە سىيلىق بەرەر بولسام، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت، — وندا ماعان ۆەنەسيانىڭ بۇكىل قازىنا بايلىعى مەن ءپوتوسيدىڭ التىن قۇمى دا ازدىق ەتەر ەدى. سەندە قانشا اقشام بار، سونى مولشەرلەپ ال دا، باعاسىن ءوزىڭ بەلگىلە.
— ۇزىن سانى ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز سوققى بەرىلۋگە ءتيىس، — دەدى سانچو، — ونىڭ بەسەۋىن وتەپ تە قويدىم، قالعانىنا قارىزبىن، جارايدى، بۇل بەسەۋ ارتىق-كەمنىڭ ورنىندا ءجۇرسىن، ولاي بولسا، ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز دەپ ەسەپتەي بەرەيىك؛ ەندەشە، ءار سوققىعا ءبىر كۋارتيلودان (ال بۇدان ازعا ەشۋاقىتتا كەلىسپەيمىن) قويساق، وندا بارلىعى ءۇش مىڭ ءۇش ءجۇز كۋارتيلو بولادى، ءۇش مىڭ كۋارتيلومىز — ءبىر جارىم مىڭ جارتى رەال، ياعني جەتى ءجۇز ەلۋ رەال، ال ءۇش ءجۇز كۋارتيلومىز — ءجۇز ەلۋ جارتى رەال، ياعني جەتپىس بەس رەال بولادى، ءسويتىپ جەتى ءجۇز ەلۋ رەالعا وسى جەتپىس بەستى قوسساق، سەگىز ءجۇز جيىرما بەس رەال بوپ شىعادى. بۇل سومانى ءسىزدىڭ اقشاڭىزدان شەگەرىپ قالام دا، ۇيگە باي دا باقىتتى، سونىمەن بىرگە تۇتە-تۇتەسى شىعىپ دۇرەلەنگەن ادام بوپ ورالام، وعان ەندى نە شارا، بالىق جەگىسى كەلگەننىڭ بالاعىن سۋلايتىنى بەلگىلى جاي عوي.
— بەۋ، شاراپاتتى سانچو! بەۋ، قادىرمەندى سانچو! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — بۇدان سوڭ دۋلسينەيا ەكەۋىمىز سەنىڭ الدىڭدا ءوزىمىزدى ءومىر-باقي قارىزدار سانايتىن بولامىز! ەگەر دۋلسينەيا جوعالتقان الپەتىن قايتا تابا قالسا (ال باسقاشا بولادى دەگەن تىپتەن كوڭىلىمە قونبايدى)، ونىڭ باقىتسىزدىعى باقىتقا اينالادى، ال مەنىڭ جەڭىلىسىم ابىرويىمنىڭ اسقار شىڭعا كوتەرىلۋى بوپ شىعادى. سونىمەن، سانچو، ءوزىڭدى ءوزىڭ دۇرەلەۋگە قاشان كىرىسپەكسىڭ، جاۋابىڭدى كۇتىپ تۇرمىن، — بۇل ءىستى جەدەلدەتۋ ءۇشىن تاعى دا ءجۇز رەال قوسۋعا ءازىرمىن.
— قاشان دەيسىز بە؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى سانچو. — تاپ بۇگىن تۇندە، وعان ەش كۇمانىڭىز بولماسىن. بۇل ءتۇندى جازىق دالادا، اشىق اسپان استىندا وتكىزۋىمىزگە قام جاساڭىز، تاقسىر، ال مەنىڭ ءوزىمدى وڭدىرماي وسقىلايتىنىم سونشا، عاجاپ قالاسىز!
ءسويتىپ اقىرى ءتۇن بولدى، دون كيحوت ونى الابوتەن تاعاتسىزدىقپەن توسقان-دى، ويتكەنى وعان اپوللون كۇيمەسىنىڭ دوڭعالاقتارى سىنىپ قالعانداي، كۇن ادەتتەگىدەن ۇزارىپ كەتكەندەي كورىنگەن: بۇل ورايدا ونىڭ ءوز ەركىنە ءوزى يە بولا الماي، دەگبىرسىزدەنگەن عاشىقتاردان ەش ايىرماشىلىعى بولماعان. اقىرى ولار جول ىرگەسىندەگى پانالاۋعا جارامدى ءبىر شاعىن توعايعا كەلىپ كىردى، روسينانت پەن سۇر جورعانىڭ ەرىن الىپ، وزدەرى كوك شالعىنعا سۇلاي كەتتى دە، سانچونىڭ ساقتاپ جۇرگەن ازىعىمەن جۇرەك جالعادى؛ سوسىن اتالمىش سانچو روسينانتتىڭ جۇگەنى مەن سۇر جورعانىڭ نوقتاسىنان وڭدىرماي وساتىن سولقىلداق شىبىرتقى دايىنداپ الىپ، مىرزاسىنان جيىرما قادامداي جەرگە، شامشات اياسىنا باردى. ونىڭ قالاي ءتاس-تۇيىن كەيىپتە باتىل ادىمداپ بارا جاتقانىن كورگەن دون كيحوت بىلاي دەدى:
— بايقا، دوستىم، ءوزىڭدى ەسىڭ تانىپ قۇلاعانشا ساباما، اراسىندا ءۇزىلىس جاسا، شەكتەن تىس قىزۋلىققا سالىنبا، ايتپەسە جارتى جولدا قالجىراپ قالاسىڭ، — ايتايىن دەگەنىم، وزىڭە اياۋشىلىق ءبىلدىر، ايتپەسە كوزدەگەن ماقساتىڭا جەتكەنشە انا دۇنيەگە اتتانىپ كەتەسىڭ. ال سەنىڭ ارتىق قىلام دەپ تىرتىق قىلماۋىڭ ءۇشىن ءوزىم مىنا ارادا، قاسىڭدا تۇرىپ، سالعان دۇرەڭدى تاسپيىقپەن ساناپ تۇراتىن بولام. ال، ەندى ىزگى نيەتىڭدى ىسكە اسىرۋىڭا جاراتقان يەمىز جار بولسىن ساعان.
— تياناقتى تولەمشىگە كەپىلدەن قورقاتىن دانەڭە جوق، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — جانىما باتاتىنداي، ءبىراق جانىم شىعىپ كەتپەيتىندەي ەتىپ ۇراتىن بولام ءوزىمدى: ويتكەنى بۇل كەرەمەتتىڭ ماقساتى مەن ءمانى دە ناق وسىندا عوي.
سول ارادا ول بەلۋارىنا دەيىن جالاڭاشتاندى دا، قايىس شىبىرتقىنى قولىنا الىپ، ءوزىن-وزى وسقىلاي باستادى، ال دون كيحوت سوققىنى ساناۋعا كىرىستى. سانچو شامامەن سەگىزىنشى شىقپىرتۋعا جەتكەن، ودان سوڭ مۇنىڭ ءوزى اناۋ ايتقانداي جەڭىل شارۋا ەمەستىگىن، بۇعان جارىتىمسىز باعا بەلگىلەگەنىن سەزىپ، ءوزىن-وزى وسقاندى دوعارىپ، قوجايىنىنا ارزانعا كەلىسىپ قويعانىن، مىناداي ءار سوققى كۋارتيلو ەمەس، جارتى رەال تۇراتىنىن ايتتى.
— جالعاستىرا بەر، دوستىم سانچو، — دەدى دون كيحوت، — استە ابىرجۋشى بولما: مەن ساعان ەكى ەسە عىپ تولەيمىن.
— ولاي بولسا، — دەپ ءىلىپ اكەتتى سانچو، — جاراتقان ءوزىڭ قولداي گور! ءوي، ءقازىر ءوزىمدى وكىرتىپ تۇرىپ وسايىن!
الايدا جىلپوس ءوزىن-وزى جون ارقادان شىقپىرتقاندى قويىپ، اعاشتاردى شىقپىرتۋعا كىرىستى، ءسويتىپ جاتىپ دەمىل-دەمىل ىڭىرانا ىڭقىلداپ قويۋدى دا ەستەن شىعارمادى: ءار سونداي ىڭقىلمەن بىرگە جانى دا ءتانىن تاستاپ شىعىپ جاتقانداي كورىنىپ تۇردى. ال، دون كيحوت جۇرەگى جۇمساق ادام بولعاندىقتان اقىلسىزدىعى سالدارىنان اناۋ ءوزىن-وزى ءولتىرىپ جىبەرە مە، ءسويتىپ كوزدەگەن ماقساتىنا جەتە الماي قالا ما دەپ قورقۋمەن بولدى، وسى سەبەپتى ول سانچوعا بىلاي دەدى:
— دوستىم، جاقسىلىق جاساپ، شۇعىلدانىپ جاتقان شارۋاڭنان وسى ارادا كىشكەنە قول ۇزە تۇرشى: مىنا امالدىڭ اۋىرتپالىعى ماعان عالامات كورىنىپ تۇر، بۇل ءۇشىن دەمالىس قاجەت، “سامورا ۇزاق ۋاقىت قورشاۋدا بولدى، ايتپەسە تىكەلەي شابۋىلعا توتەپ بەرە الاتىن” دەگەن ءسوز تەگىن ايتىلماعان عوي. قاتەلەسپەسەم، ءقازىردىڭ وزىندە سەن وزىڭە مىڭنان استام سوققى دارىتتىڭ، — ازىرگە وسى دا جەتەر. دورەكىلەۋ كورىنسە دە ايتايىن، ەسەككە جۇكتى ارتا بەرەسىڭ، ارتا بەرەسىڭ — بىلق ەتپەيدى، ال ارتىق ارتساڭ — سىلق ەتەدى.
— جو-جوق، سەنور، — دەدى سانچو قارسىلىق ءبىلدىرىپ، — جۇرتتىڭ مەن جايىندا: “اقشا العانشا كونىپ باقتى، اقشا العان سوڭ ءجونىن تاپتى” دەگەنىن قالامايمىن. كىشكەنە ارىرەك بارىپ تۇرىڭىزشى، تاقسىر، وزىمە-وزىم تاعى دا مىڭ سوققى دارىتايىن: قايتا-قايتا ورالا بەرمەي بۇل شارۋانى بىرەر تالپىنىستا ءتامامداي سالۋىمىز كەرەك، ەڭ دۇرىسى — اۋەلى تىندىرىپ تاستاۋ، سوسىن سايراندى باستاۋ.
— ەگەر سونشالىقتى قاتتى قۇلشىنىپ تۇرساڭ، وندا ىسكە ءسات، — دەدى دون كيحوت، — وسقىلاي بەر ءوزىڭدى، ال مەن ارمەنىرەك بارىپ تۇرايىن.
سانچونىڭ جاتتىعۋىن جالعاستىرۋعا كەرەمەت كۇش-جىگەرمەن كىرىسكەنى سونشا، ءبىراز اعاشتىڭ قابىعى سىدىرىلىپ قالدى، — ءوزىن-وزى وسىلايشا اياۋسىز شىقپىرتقان-دى؛ اقىرى شامشاتتىڭ ءدىڭىن قامشىمەن بار كۇشىن سالىپ ءبىر تارتتى دا:
— وسى ارادا سامسون مەن بارلىق فيليستيملياندارعا اجال جەتتى! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى.
سوققىنىڭ سۇراپىل قاتتى دىبىسى مەن وسىناۋ ايانىشتى داۋىستى ەستىگەن دون كيحوت سانچوعا ۇمتىلدى، اتقوسشىسى شىبىرتقى قىلعان، قايىسى شيراتىلىپ قالعان جۇگەندى قولىنان جۇلىپ الىپ، بىلاي دەدى:
— كوڭىلىمدى تابام دەپ ءوزىڭدى ءولىمشى عىپ ساباۋىڭا تاعدىردىڭ ىرزاشىلىعى جوق، دوستىم سانچو: سەن ايەلىڭ مەن بالالارىڭا كەرەكسىڭ، دۋلسينەيا كەلەسى جولعا دەيىن شىداي تۇرار؛ ال مەن، بۇل شارۋانىڭ تاياۋ ارادا تىنارىنا دەگەن سەنىممەن، ءوزىڭ كۇش جيناپ، ونى ورتاق يگىلىگىمىز ءۇشىن اياقتاپ شىققانىڭشا توسا تۇرام.
— ەگەر وسىلاي ۇيعارساڭىز، مارحاباتتى مىرزام، سىزدىڭشە-اق بولا قويسىن، — دەپ سانچو كەلىسە كەتتى، — تەك جامىلعىڭىزدى يىعىما ىلە سالىڭىزشى، ايتپەسە قاتتى تەرلەپ كەتتىم، سالقىن تيگىزىپ الام با دەپ قورقام: ءوزىن-وزى العاش وسقىلاعان ادامنىڭ سۋىققا شالدىعىپ قالۋى وپ-وڭاي.
دون كيحوت ونىڭ ءوتىنىشىن ورىندادى، جالعىز كامزولمەن قالىپ، جامىلعىسىن سانچوعا بەردى، سانچو بولسا، كۇننىڭ ءوزى وياتقانشا، تىرپ ەتپەي ۇيقى سوقتى؛ سوسىن ولار قايتادان جولعا شىعىپ، توعايدان ءۇش ميلدەي جەردەگى ەلدى مەكەنگە تىرەلگەنگە دەيىن جۇرە بەردى. ولار بەكەتكە كەلىپ ءتۇستى، ونى دون كيحوت تەرەڭ ورى، مۇناراسى، تەرەزە تورى، كوتەرمە كوپىرى بار قامال-ساراي دەپ ەمەس، كادىمگى بەكەت دەپ تانىعان ەدى؛ ايتا كەتەرلىگى، جەڭىلىس تاپقالى بەرى ول نە نارسەگە دە پاراسات كوزىمەن ۇڭىلەتىن بولعان، ال مۇنىسى الداعى وقيعالاردان انىق اڭعارىلادى. ونى تومەنگى قاباتقا، قابىرعالارىنا التىن ءتۇستى ورنەك بەدەرلەنگەن بىلعارى ەمەس، دەريەۆنيالىق ءداستۇر بويىنشا ەسكى پولوتنولار ىلىنگەن بولمەگە ورنالاستىردى. بۇل پولوتنولاردا نە قيلى سۋرەت سالىنعان ەدى. سولاردىڭ بىرىندە ەلەنانى الىپ قاشۋ وقيعاسى: وسپادارسىز قوناقتىڭ مەنەلايدىڭ زايىبىن اكەتىپ بارا جاتقانى مەيلىنشە تۇرپايى تۇردە شيمايلانىپتى، ال تاپ سونداي سۇرىقسىز ەكىنشى سۋرەتتە — ديدونا مەن ەنەيدىڭ حيكاياسى بەينەلەنىپتى: بيىك مۇنارادا تۇرعان ديدونا الدە فرەگاتپەن بە، الدە بريگانتينامەن بە تەڭىزدە جۇيتكىپ بارا جاتقان قاشقىن-قوناعىنا اقجايما سەكىلدى الاپات ۇلكەن ورامالىن بۇلعاپ جاتىر. دون كيحوت ەلەنانىڭ ءوزىن الىپ قاشقانعا وكىنىشى جوقتىعىن بايقاپ قالدى، سەبەبى ول بىلدىرتپەي قۋلانا كۇلىمسىرەپ تۇر ەدى، ال سۇيكىمدى ديدونا بولسا ۇلكەندىگى تۇيە جاڭعاقتاي جاس تامشىلاتىپ جاتقان بولاتىن. بۇل سۋرەتتەردى كورىپ شىققان دون كيحوت بىلاي دەدى:
— بۇل ەكى سەنورانىڭ تاعدىر-تالايى ەرەكشە قاسىرەتتى، ويتكەنى ولارعا ءبىزدىڭ زامانىمىزدا عۇمىر كەشۋ جازبادى، ال مەنىڭ قاسىرەتىم بارىنىكىنەن باسىم، ويتكەنى سولاردىڭ تۇسىندا ءومىر سۇرمەدىم: ولاي دەيتىنىم، بۇلاردىڭ عاشىقتارىمەن كەزدەسە قالسام ترويا دا ورتكە كەتپەس ەدى، كارفاگەن دە قيراتىلماس ەدى، — وسىنشاما باقىتسىزدىقتى بولدىرماس ءۇشىن ءبىر عانا ءپاريستى جەر جاستاندىرعانىم جەتىپ جاتار ەدى.
— ءباس تىگۋگە بارمىن، — دەپ ءمالىم ەتتى سانچو، — كوپ ۇزاماي-اق ءبىزدىڭ ەرلىكتەرىمىزدى بەينەلەيتىن كارتينالار ىلىنبەگەن بىردە-بىر ءدامحانا، مەيمانحانا، بەكەت نەمەسە شاشتاراز قالمايدى. تەك مەن ولاردى مىنادان گورى تاۋىرىرەك سۋرەتشى سالعانىن قالار ەدىم.
— دۇرىس ايتاسىڭ، سانچو، — دەپ ماقۇلدادى ونى دون كيحوت، — مىنا سۋرەتشى ۋبەدادان شىققان كەسكىندەمەشى وربانەحاعا ۇقساس ەكەن، ودان نە سالىپ جاتىرسىڭ دەپ سۇراسا: “ايتەۋىر بىردەڭە شىقپاس دەيمىسىڭ”، دەپ جاۋاپ قاتاتىن كورىنەدى. ەگەر ول، مىسالعا، اتەشتى سالسا، جۇرت ونى تۇلكى دەپ ويلاپ قالماسى ءۇشىن مىندەتتى تۇردە استىنا: “بۇل — اتەش” دەپ جازىپ قويادى ەكەن. مەنىڭ ويىمشا، سانچو، جاڭادا ءجۇز كورسەتكەن دون كيحوتتىڭ حيكاياسىن جاريالاعان كەسكىندەمەشى نەمەسە جازۋشى، — شىنتۋايتىنا كەلگەندە، بۇل ارادا ولاردىڭ ايىرماسى جوق، — تاپ وسىنداي قياپاتتاعى بىرەۋ بولسا كەرەك: ول ايتەۋىر بىردەڭە شىقپاس دەيمىسىڭ دەپ شيمايلاي بەرگەن نەمەسە جازعان. وعان قوسا، ول كەشەگى وتكەن مادريدتىك اقىن ماۋلەوندى ەسكە سالادى، وعان نە جايىندا سۇراق قويىلسا دا ويلانباستان جەدەل جاۋاپ قايتارادى ەكەن، ءسويتىپ ءبىر جولى بىرەۋلەر ودان: Deum de Deo دەگەن نەنى بىلدىرەدى دەپ سۇراپتى، سويتسە اناۋ: De donde dءىere50 دەپ جاۋاپ قاتىپتى. ءجا، بۇل جايىندا وسى دا جەتەر، ودان دا، سانچو، سەن ماعان مىنانى ايتشى: الداعى تۇندە تاعى ءبىر سىباعا قامشى جەۋگە قالايسىڭ جانە مۇنى باسپانادا ما الدە اشىق اسپان استىندا ما، قاي جەردە جەگىڭ كەلەدى؟
— ءوللا-بىللا، سەنور، — دەدى سانچو، — بۇل ىسپەن قالاساڭ — ۇيدە، قالاساڭ — تۇزدە، قاي جەردە زاۋقىڭ سوقسا، سوندا اينالىسا بەرۋگە بولادى. ايتسە دە، مەن ءوزىم ونىمەن اعاش تۇبىندە اينالىسقاندى حوش كورگەن بولار ەم: ولار ماعان ءبىرتۇرلى جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ، جاردەمدەسىپ تۇراتىن سەكىلدى.
— جوق، دوستىم سانچو، اينىپ قالدىم، — دەپ ءمالىم ەتتى دون كيحوت، — ساعان كوبىرەك كۇش جيناۋ كەرەك، سوندىقتان مۇنى ۇيىمىزگە قايتىپ ورالعانعا دەيىن قالدىرا تۇرامىز، ال ءبىز، ءارى كەتكەندە، بۇرسىگۇنى بارامىز عوي.
سانچو وعان قالاۋىڭىز ءبىلسىن، ءبىراق تەمىر قىزىپ تۇرعان شاقتا جانە قولىم قىشىپ تۇرعان كەزدە ءبىتىرىپ تاستاسام دەپ ەم، ويتكەنى، كەش قالۋدان اسقان قاتەر جوق، قۇدايدان سۇراۋىن سۇرا، ءبىراق ءوزىڭ دە قاپى قالما، “ال!” دەگەن ءبىر اۋىز ءسوز “بەرەم” دەگەن ەكى ۋادەدەن جاقسى، سونداي-اق، كوكتەگى تىرنادان قولداعى شىمشىق ارتىق، دەدى.
— حريستوس ءۇشىن وتىنەم، جەتەر وسى ماقالداتقانىڭ، سانچو! — دەپ جالىندى دون كيحوت. — داعدىلى كاسىبىڭە قايتا كىرىسكەنسىڭ-اۋ دەيمىن، شاماسى: وزىڭە بۇرىن تالاي ۇيرەتكەنىمدەي، انىق تا تۇسىنىكتى ەتىپ سويلە، تۇسپالداپ سويلەمە: از بولسا دا ساز بولسىن.
— نە باسىما ات تەپكەنىن بىلمەي-اق قويدىم، — دەدى سانچو، — ماتەلسىز سويلەي المايمىن، قاي ماتەل بولسىن وزىمە وتە ءبىر قيسىندى سوزدەي كورىنەدى، الايدا تۇزەلۋگە بار ىنتى-شىنتىمدى سالارمىن.
وسىمەن ولاردىڭ اڭگىمەسى ۋاقىتشا ءتامام بولدى.
LXءحىى تاراۋ
دون كيحوت پەن سانچونىڭ سەلولارىنا قالاي قايتىپ ورالعانى جايىندا.
بۇل كۇندى دون كيحوت پەن سانچو ەلدى مەكەندە، بەكەتتە وتكىزدى، ءبىرى — جازىق دالادا ءوزىن-وزى وسقىلاۋدى اياقتاۋ ءۇشىن، ەكىنشىسى — ونىڭ اياقتالۋىنا، — بۇل ارمان-ويىنىڭ اسقار شىڭى بولاتىن، — كۋا بولۋ ءۇشىن ءتۇن قاراڭعىلىعى تۇسكەنىن كۇتتى. بۇل ەكى ارادا بەكەتكە جانىنا ءۇش-تورت مالاي ەرتكەن جاڭا ساياحاتشى كەلىپ كىردى، سول جەردە مالايلاردىڭ ءبىرى مىرزالارى شىعار دەپ جورامالداۋعا لايىق ادامعا قاراپ بىلاي دەدى:
— وسى ارادا، سەنور دون الۆارو تارفە، تالما ءتۇستىڭ اڭىزاعىنان پانا تاباسىز: مەيمانحانا تازا دا قوڭىرسالقىن ءتارىزدى كورىنەدى.
مۇنى ەستىگەن دون كيحوت سانچوعا:
— مىنا قىزىقتى قارا، سانچو، حيكايامنىڭ ەكىنشى ءبولىمىن پاراقتاعان كەزىمدە ماعان دون الۆارو تارفەنىڭ ەسىمى كەزىككەن سەكىلدى، — دەدى.
— ابدەن مۇمكىن. اتىنان تۇسكەنىن كۇتەيىك، سوسىن وزىنەن سۇراپ بىلەرمىز، — دەدى سانچو.
جولاۋشى اتىنان ءتۇستى، بەكەت يەسىنىڭ ايەلى وعان تومەننەن، دون كيحوت بولمەسىنىڭ تۋرا قارسى بەتىنەن، بولمە بەردى: بۇعان دا سۋرەت سالىنعان پولوتنولار ىلىنگەن ەدى. جاڭا كەلىپ تۇسكەن كاۆالەرو جازعى كيىمىن كيىپ، كەڭ دە قوڭىرسالقىن گالەرەياعا شىقتى، سوسىن سول گالەرەيادا سەرۋەندەپ جۇرگەن دون كيحوتتى كورىپ، ودان:
— قاي جاققا قاراي بارا جاتىرسىز، مارحاباتتى مىرزا؟ — دەپ سۇرادى.
بۇعان دون كيحوت بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:
— وسى ماڭايعا جاقىن جەردەگى ءوز سەلوما. ال، ءوزىڭىز قايدا بارا جاتىرسىز، مەيىربان مىرزا؟
— مەن، سەنور، — دەپ جاۋاپ قاتتى كاۆالەرو، — گراناداعا بارا جاتىرمىن: ول مەنىڭ تۋعان جەرىم.
— شىن مانىندە دە عاجايىپ ولكە! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — ال ەسىمىڭىز كىم، راقىم ەتىپ سونى ايتىڭىزشى، مەيىربان مىرزا. ءبىراق، مۇنى ءبىلۋدىڭ ماعان نەگە قاجەت بوپ تۇرعانىن سىزگە ءتيىستى دارەجەدە ءتۇسىندىرىپ بەرە المايمىن.
— ەسىمىم — دون الۆارو تارفە، — دەدى مەيمان.
دون كيحوت وعان بىلاي دەدى:
— ءسىزدىڭ، مىرزا، جاڭادا كورىنگەن ءبىر جازعىش تاياۋدا جارىققا شىعارعان لامانچالىق دون كيحوت حيكاياسىنىڭ ەكىنشى بولىمىندە بەينەلەنگەن تاپ سول دون الۆارو تارفە ەكەنىڭىزگە ەش كۇمانىم جوق.
— ءيا، سول مەنمىن، — دەپ جاۋاپ قاتتى كاۆالەرو. — ال، اتالمىش حيكايانىڭ باستى كەيىپكەرى دون كيحوت ەڭ جاقىن دوسىم بولاتىن، ونى تۋعان وڭىرىنەن الىپ شىققان دا مەن ەدىم، قايتكەندە دە، ايتەۋىر، ونىڭ ساراگوساداعى ءوزىم بارماقشى تۋرنيرگە اتتانۋىنا سەبەپكەر بولعام. ءبىراز جاعدايعا بايلانىستى وعان دوستىق كومەك جاساعانىم بار، الابوتەن قيامپۇرىستىعى ءۇشىن جەندەت جوتاسىن قان-جوسا قىلماق ەدى، تەك مەنىڭ ارقامدا عانا امان قالدى.
— ال، ايتىڭىزشى، سەنور دون الۆارو، مەن دون كيحوتقا ازداپ بولسا دا ۇقسايمىن با؟
— البەتتە، ۇقسامايسىز. ەشقانداي ۇقساستىق كورە الماي تۇرمىن، — دەدى مەيمان.
— ال، انا دون كيحوتتىڭ، — دەپ قازبالاي ءتۇستى ءبىزدىڭ دون كيحوت، — سانچو پانسا دەگەن اتقوسشىسى بولدى ما؟
— ارينە، بولدى، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون الۆارو، — ءبىراق، جۇرت كەرەمەت ءازىلقوي دەيتىنىمەن، ءوز باسىم ونىڭ تاۋىپ ايتقان بىردە ءبىر قالجىڭىن ەستىگەن ەمەسپىن.
— بۇل سوزىڭىزگە سەنەم، — دەپ سويلەپ كەتتى سول ارادا سانچو، — سەبەبى ءازىل ايتۋ كەز-كەلگەننىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى جانە الگى سانچوڭىز، قادىرمەندى سەنور، شاماسى، بارىپ تۇرعان الاياق، ميعۇلا، وعان قوسا وڭباعان بىرەۋ شىعار؛ ويتكەنى شىن مانىندەگى سانچو پانسا دەگەن — مىنا مەن عوي جانە مەن ءازىل-قالجىڭدى جاڭبىردان بەتەر توكپەكتەتەم؛ بۇعان كوز جەتكىزگىڭىز كەلسە مەنىمەن ءبىر جىلداي بىرگە تۇرىپ كورىڭىز، سوندا ءازىل دەگەننىڭ اۋزىمنان مينۋت سايىن دەرلىك ىتقىپ جاتاتىنىنا، ونىڭ ۇستىنە، ءارى اعىل-تەگىل كوپ، ءارى الۋان سيپاتتى بولاتىنى سونشا، ءوزىم مۇلدە كۇتپەگەن جەردەن تىڭداۋشىلارىمنىڭ قىران-توپان كۇلكىگە باتاتىنىنا كۋا بولار ەدىڭىز. ال، اتاقتى، جاۋجۇرەك، ۇستامدى عاشىق، جالعاندىقتىڭ جاۋى، جاس بالالار مەن جەتىمدەر تىرەگى، جەسىرلەر قامقورى، قىز بىتكەننىڭ قىزعانىشى، ءبىر عانا امىرشىسىنە، دۋلسينەيا توبوسسكاياعا باس ۇراتىن ناعىز لامانچالىق دون كيحوت — ول، مىنە، قارسى الدىڭىزدا تۇر جانە ول مەنىڭ قوجايىنىم، ال كەز-كەلگەن باسقا ءبىر دون كيحوت، سول سياقتى كەز-كەلگەن باسقا ءبىر سانچو پانسا دەگەننىڭ ءبارى — انشەيىن الدامشىلار.
— قۇداي اقى، دوستىم، ساعان سەنەم، — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون الۆارو، — ايتىپ ۇلگەرگەن وسى از عانا ءسوزىڭنىڭ وزىندەگى تاپقىرلىق باسقا سانچو پانسادان ەستىگەن بارلىق اڭگىمەدەگى تاپقىرلىقتان دا كوپ، ال اناۋ بولسا، اۋىز جاپپاي سويلەيدى عوي! ونى ءسوزۋار دەۋدەن گورى مەشكەي، ازىلكەش دەۋدەن گورى انشەيىن جۇرگەن ميكەششە دەگەن دۇرىسىراق، ال، جالپى العاندا، جاقسى دون كيحوتتىڭ سوڭىنا تۇسكەن سيقىرشىلار ناشار دون كيحوت ارقىلى مەنىڭ دە سوڭىما تۇسۋگە نيەتتەنگەنىنە كۇمانىم قالماي تۇر. شىندىعىندا، تۇك ەشتەڭەگە تۇسىنەر ەمەسپىن: ونى ەمدەلۋگە تولەدولىق جىندىحاناعا جاتقىزعانىما كەپىلدىك بەرە الام، ءبىراق ءقازىر ەندى ءوز دون كيحوتىما ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن باسقا دون كيحوتتى كورىپ تۇرمىن.
— شىنىمەن-اق جاقسىمىن با، ول جاعىن بىلمەيمىن، — دەدى دون كيحوت، — ايتارىم تەك، ونشا ناشار دا ەمەسپىن؛ بۇعان دالەل رەتىندە، مارحاباتتى مىرزام دون الۆارو تارفە، مىناداي ءبىر دەرەكتى قاپەرىڭىزگە سالايىن: مەن ساراگوسادا ومىرىمدە بىردە ءبىر رەت بولىپ كورگەم جوق، مۇنى از دەسەڭىز، ويدان شىعارىلعان دون كيحوتتىڭ ساراگوستىق تۋرنيرگە قاتىساتىنىن بىلگەننەن كەيىن الگى جازعىشتى اشكەرەلەۋ ءۇشىن بارسەلوناعا قاراي تارتىپ كەتتىم، ول ءوزى — مەيماندوستىق ورداسى، جات جەرلىكتەر مەكەن-جايى، كەدەي-كەپشىكتەر باسپاناسى، ەرجۇرەكتەر وتانى، قىسپاق كورگەندەر قورعانى، شىنايى دوستىقتىڭ قوناقجاي شاڭىراعى، ورنالاسقان جەرىنىڭ كورىكتىلىگى جونىنەن تەڭدەسى جوق قالا. راس، وندا باستان كەشكەن جايلارىم ونشا قۋانارلىق بولعان جوق، كەرىسىنشە، تىپتەن قايعىلى بولدى، سويتە تۇرعانىمەن، كوڭىلگە مەدەت سانارىم — قالانىڭ ءوزىن كورگەنىم. سونىمەن، سەنور دون الۆارو تارفە، داڭقى الىسقا تاراعان لامانچالىق دون كيحوت دەگەن مىنا مەن بولام، ال اناۋ الگى مەنىڭ ەسىمىمدى يەلەنىپ، وي-ارمانىمدى ولجالاپ، سول ارقىلى الەۋمەتتىڭ الدىندا ابىرويىن ارتتىرعىسى كەپ جۇرگەن ارامزا — ول باسقا بىرەۋ. ءسىزدى شىنايى كاۆالەرو ساناپ، مىناداي ءوتىنىش ايتقىم كەپ تۇر: راقىمشىلىق جاساپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن مەنى ەشقاشان كورمەگەنىڭىزدى، مەنىڭ ەكىنشى بولىمدە بەينەلەنگەن دون كيحوت ەمەستىگىمدى، سونداي-اق اتقوسشىم سانچونىڭ دا وزىڭىزگە جاقسى ءمالىم سانچو ەمەس، باسقا ادام ەكەنىن جەرگىلىكتى الكالدقا ءمالىم ەتكەنىڭىزدى قالار ەدىم.
— بۇل ءوتىنىشىڭىزدى قۋانا-قۋانا ورىندايمىن، — دەدى دون الۆارو، — الايدا، ءوزىڭىز ايتىڭىزشى، ەسىمدەرى بىردەي، ءبىراق ىس-ارەكەتى مۇلدەم باسقا ەكى دون كيحوتپەن جانە ەكى سانچومەن بىردەن تانىس بولۋ دەگەن كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن نارسە ەمەس پە. ايتكەنمەن، كورگەن جايلارىمدى كورمەدىم دەپ، باسىمنان وتكەن وقيعالاردى وتپەدى دەپ راستاپ بەرۋگە ءازىرمىن.
— ءسىزدىڭ دە، مىرزا، ءداپ سول سەنورا دۋلسينەيا توبوسسكايا سەكىلدى جادىلانعانىڭىزعا ءشۇبا جوق، — دەپ تۇجىردى سانچو. — سول سەنورا ءۇشىن تاۋەكەل ەتىپ جۇرگەنىمدەي، ءوزىمدى ءوزىم قامشىمەن ءۇش مىڭنان استام وسۋ ارقىلى ءسىزدىڭ دە جادىڭىزدى قايتارا السام قانداي عانيبەت بولار ەدى — ءسىز ءۇشىن، ارينە، مۇنى تەگىن-اق اتقارار ەدىم.
— قامشىلاۋ جايىنان حابارسىز ەكەم، — دەپ مويىندادى دون الۆارو.
سانچو وعان مۇنىڭ ۇزاق اڭگىمە ەكەنىن، ءبىراق ەگەر بىرگە جۇرەتىن بولسا جولدا ءبارىن جىر عىپ بەرەتىنىن ايتتى. ءسويتىپ جۇرگەندە تۇسكى اس ىشەتىن ۋاقىت تا تايادى؛ دون كيحوت پەن دون الۆارو بىرگە تۇستەندى. سول ارادا عايىپتان تايىپ بەكەتكە حاتشىسىن ەرتىپ جەرگىلىكتى الكالد كەلە قالدى، دون كيحوت اتالمىش الكالدقا زاڭعا نەگىزدەلگەن مىناداي ءوتىنىش ءبىلدىردى: ءوزىنىڭ، دون كيحوتتىڭ، قۇقىنا قول سۇعۋدان قورعانۋ ءۇشىن وسى جەردە وتىرعان كاۆالەرو دون الۆارو تارفەنىڭ الكالد مىرزانىڭ الدىندا ءوزى دە وسى جەردە وتىرعان لامانچالىق دون كيحوتتى بۇرىن ەشقاشان بىلمەگەنىنە، سونداي-اق ونىڭ توردەسيلياستا تۋىپ-وسكەن اۆەليانەدا دەگەننىڭ شىعارماسى بوپ تابىلاتىن، لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ەكىنشى ءبولىمى دەگەن اتپەن جارىققا شىققان كىتاپتا بەينەلەنگەن دون كيحوتتان مۇلدەم باسقا ادام ەكەنىنە كۋالىك ەتۋىن قالايمىن، دەدى. الكالد مۇنىڭ ءبارىن زاڭعا سايكەس تۋرالاپ بەردى: كۋاگەر بەرگەن تۇسىنىكتى حاتتاۋ ءتارتىبى مۇلتىكسىز ساقتالدى؛ دون كيحوت پەن سانچو، بەينە ءبىر مۇنداي تۇسىنىككە يە بولۋ وزدەرى ءۇشىن شىن مانىندە دە ايرىقشا ماڭىزى بار نارسەدەي جانە ەكى دون كيحوت پەن ەكى سانچونىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق ولاردىڭ ىستەگەن ءىسى مەن ايتقان ءسوزى ارقىلى ونسىز دا جەتكىلىكتى دارەجەدە دارالانىپ تۇرماعانداي بۇعان ءماز-مايرام بوپ قۋاندى. دون الۆارو مەن دون كيحوت بىر-بىرىنە ۇزاق سىپايىگەرشىلىك لەبىز ءبىلدىرىپ، ادالدىقتارىن جاريا قىلدى، وسى سۇقبات بارىسىندا داڭقتى لامانچالىق ءوزىنىڭ بار پاراسات-پايىمىن پاش ەتتى، ال دون الۆارو تارفەنىڭ ول جايىندا ۇشقارى ويدا بولعانىن مويىنداۋىنا تۋرا كەلدى: وسىناۋ مۇلدەم ەكى باسقا دون كيحوتتى ءوز كوزىمەن كورگەن ول ءوزىنىڭ دە جادىلانىپ قويۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن ويعا جاقىنداپ تا قالعان-دى.
كەش ءتۇستى، سەلودان ەكى مەيمان ءبىر مەزگىلدە اتتاندى، الايدا جارتى ميلدەي ۇزاعان سوڭ جول ەكى ايىرىلدى: ءبىرى دون كيحوتتىڭ سەلوسىنا، ەكىنشىسى دون الۆارو بارماقشى وڭىرگە قاراي باستايتىن. وسىناۋ ازعانتاي عانا ۋاقىت ارالىعىندا دون كيحوت كەسىر بوپ تيگەن جەڭىلىسى جونىندە، دۋلسينەيانىڭ جادىلانۋى مەن جادىسىن قايتارۋدىڭ امال-ايلاسى جايىندا دون الۆاروعا تاپتىشتەپ ايتىپ بەردى، بۇل اڭگىمەسىمەن دون الۆارونى تاڭ-تاماشا قالدىردى، ودان سوڭ دون كيحوتپەن جانە سانچومەن قۇشاقتاسىپ قوشتاسقان دون الۆارو ءبىر باعىتقا، ال دون كيحوت ەكىنشى باعىتقا ات باسىن بۇردى. سانچونىڭ ءوز ەپيتيمياسىن ءتامامداۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ ءۇشىن دون كيحوت بۇل ءتۇندى اعاش اراسىندا وتكىزدى، ال سانچو ونىسىن بۇل جولى دا وتكەن تۇندە قولدانعان سول بۇرىنعى تاسىلمەن اتقاردى، ياعني شامشات قابىعىن اياماي قاۋساتتى، ال ءوزىنىڭ جون ارقاسىن ايرىقشا ماپەلەگەنى سونشا، وعان دارىتقان سوققىلارى ءتىپتى شىبىندى دا ۇركىتە المايتىن. الدانعان دون كيحوت ساناقتان بىردە ءبىر رەت جاڭىلعان جوق، ءسويتىپ كەشەگىنى قوسا ەسەپتەگەندە قامشىنىڭ جالپى سانى ءۇش مىڭ جيىرما توعىزعا جەتكەنىن ايتتى. بۇل كۇنى كۇن تەك وسىناۋ قۇرباندىققا كوز تىگۋ ءۇشىن عانا ەرتەرەك كوتەرىلگەندەي ەدى، ونىڭ ساۋلەسى شاشىراي باستاعان بويدا-اق دون كيحوت پەن سانچو دون الۆارونىڭ قانداي قاتە پىكىردە جۇرگەنى جايىندا جانە ودان سوت وكىلى الدىندا، ءتيىستى ءتارتىپتى ساقتاي وتىرىپ تۇسىنىك العاندارى قانداي اقىلدى ءىس بولعانى جونىندە اڭگىمەلەسە وتىرىپ ارمەن استى.
بۇل كۇندى دە، سول سياقتى كەلەسى ءتۇندى دە ولار جولدا وتكىزدى جانە بۇل ۋاقىت ارالىعىندا سيپاتتاپ بەرۋگە لايىق ەشقانداي وقيعا ولارعا جولىققان جوق؛ ايتا كەتۋگە تۇرارلىق ءبىر عانا جاي: وتكەن تۇندە سانچونىڭ ءوز جاتتىعۋىن ويداعىداي ورىنداعانى دون كيحوتتى شەكسىز قۋانىشقا كەنەلتىپ، تاڭنىڭ اتۋىن تاعاتسىزدانا توسۋمەن بولعان، ويتكەنى جۇرەگىنىڭ ءامىرشىسىن، جادىسىنان قۇلان تازا ارىلعان دۋلسينەياسىن، كۇندىز مىندەتتى تۇردە جولىقتىرىپ قالاتىنداي كورىنگەن؛ ءسويتىپ، ساپارىن جالعاپ كەلە جاتىپ، جولدا ۇشىراسقان ايەل اتاۋلىنىڭ بارىنە مىناۋ دۋلسينەيا توبوسسكايا ەمەس پە ەكەن دەپ شۇقشيا قاراۋمەن بولدى، ال مەرليننىڭ ۋادەسىن ورىنداماۋى مۇمكىن ەكەنى قاپەرىنە كىرىپ تە شىقپادى. وسىنداي وي-ارماندار جەتەگىندەگى ول سانچومەن بىرگە توبەگە كوتەرىلدى، بۇل جەردەن تۋعان سەلولارى كورىنىس بەرىپ تۇر ەدى. سول ارادا سانچو جەرگە تىزەرلەي كەتتى دە، بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:
— كوزىڭدى اش، سۇيىكتى تۋعان جەرىم، ءوز ۇلىڭا، سانچو پانساعا نازارىڭدى سال: ول ساعان ونشا داۋلەتتى ادام بوپ ورالىپ تۇرعان جوق، قامشىمەن قان-جوسا بوپ وسىلعان قالپىندا كەلىپ تۇر. قۇشاعىڭدى جاي، ءوز ۇلىڭ دون كيحوتتى دا قارسى ال: ول بىرەۋدەن جەڭىلىس تاپتى، ەسەسىنە، ءوزىن ءوزى جەڭدى، قانداي ادام ءۇشىن دە بۇدان ارتىق ايبىندى جەڭىس بولمايدى، دەگەندى ماعان سونىڭ ءوزى ەدى عوي ايتقان. مەن اقشالى ورالدىم، سەبەبى ولار قاتىرىپ جون تەرىمدى سىدىردى، ەسەسىنە قاتىرىپ اتقا ءمىنىپ قىدىردىم.
— ءجا، جەتەر، سايقىمازاقتانباي، — دەدى دون كيحوت، — سەلومىزعا امان-ساۋ جەتىپ الايىق اۋەلى، وندا بارعان سوڭ، قول بوستا، وي-قيالعا ەرىك بەرىپ، ءوزىمىز نيەت قىلعان باقتاشىلىق ءومىردىڭ جوسپارىن جاسارمىز.
سودان سوڭ ولار توبەدەن ءتۇسىپ، سەلولارىنا قاراي بەت الدى.
LXءحىىى تاراۋ
دون كيحوت سەلوسىنا ەندى كىرە بەرگەندەگى جامان ىرىمدار جونىندە، سول سياقتى وسىناۋ تەڭدەسى جوق حيكايانى كوركەمدەۋگە جانە شىنشىلدىعىن ارتتىرا تۇسۋگە كومەكتەسەتىن باسقا دا وقيعالار جايىندا.
سيد احمەت ايتقانداي، ەكەۋى سەلوعا ەندى كىرە بەرگەن كەزدە دون كيحوت استىق ساقتايتىن ساراي جانىندا ەكى بالانىڭ وجەكتەسىپ جاتقانىن بايقاپ قالدى، ءبىرى ەكىنشىسىنە:
— بوسقا اۋرە بولما، پەريكيلو، — ەندى سەن ونى ءومىر باقي كورمەيسىڭ! — دەپ ايقايلاپ جاتىر ەدى.
دون كيحوت سانچوعا بىلاي دەدى:
— ەستىدىڭ بە، دوستىم، بالاقايدىڭ نە دەگەنىن: “ەندى سەن ونى ءومىر باقي كورمەيسىڭ”، دەدى عوي.
— وندا تۇرعان نە بار؟ — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى سانچو. — بالا نە دەمەيدى!
— نە بار، دەيمىسىڭ؟ — دەپ داۋىستاپ جىبەردى دون كيحوت. — ەگەر بۇل ءسوزدى وزىمە قاراتا بەيىمدەيتىن بولسام، وندا دۋلسينەيانى ەندى ەشقاشان كورمەيتىن بوپ شىعام عوي، سونى دا تۇسىنبەيسىڭ بە؟
سانچونىڭ جاۋاپ قاتقالى وقتالعانى سول ەدى، اڭشىلار مەن تازى يتتەر سوڭىنا تۇسكەن قوياننىڭ جازىق دالامەن زىمىراي قاشىپ كەلە جاتقانىن وقىستان كوزى شالىپ قالدى، زارەسى ۇشقان قويان قاشقاننان قاشىپ وتىرىپ سۇر ەسەكتىڭ باۋىرىنا كىرىپ ءبۇرىسىپ جاتا كەتتى. سانچو ونى قۇر قولمەن ۇستاپ الدى دا، دون كيحوتقا اكەپ بەردى، ءبىراق دون كيحوت بىلاي دەدى:
— Malum sءىgnum! Malum sءىgnum!51 قويان قاشىپ كەلەدى، سوڭىنان تازىلار قۋىپ كەلەدى، — دۋلسينەيانى كورە المايدى ەكەم!
— قىزىق ادامسىز، تاقسىر، — دەدى سانچو. — ايتالىق، مىنا قوياندى — دۋلسينەيا توبوسسكايا دەسەك، ونى وكشەلەگەن تازىلاردى — دۋلسينەيانى شارۋا ايەلگە اينالدىرعان زۇلىم سيقىرشىلار دەسەك، قويان قاشىپ كەلە جاتسا، ونى مەن ۇستاپ الىپ قولىڭىزعا بەرسەم، ءسىز ونى قۇشاقتاپ، باۋىرىڭىزعا باسساڭىز — مۇندا تۇرعان قانداي جامان ىرىم بار، بۇدان نەندەي جاماندىق نىشانىن اڭعارۋعا بولادى؟
الگىندە عانا شەكىسىپ قالعان ەكى بالاقاي قوياندى كورۋگە كەلدى، سول ارادا سانچو بىرەۋىنەن ولاردىڭ نە ءۇشىن وجەكتەسكەنىن سۇرادى. سانچوعا الگى: “ەندى سەن ونى ءومىر باقي كورمەيسىڭ”، دەگەندى ايتقان بالا جاۋاپ قاتىپ، جولداسىنان شىلدەلىك سالىنعان توردى تارتىپ العانىن جانە وعان ونى ەشقاشان قايتارىپ بەرمەيتىنىن ءمالىم ەتتى. سانچو قالتاسىنان ءتورت كۋارتو شىعارىپ، بالاقايعا بەردى دە، توردى الىپ دون كيحوتقا تاپسىرىپ تۇرىپ بىلاي دەدى:
— وسىمەن ءبارى ءتامام، سەنور: ىرىم اتاۋلىنىڭ ءبارى قۇرىپ، ك ۇلى كوككە ۇشىپ كەتتى، ال شىندىعىندا، بۇل ىرىمداردىڭ ءسىز بەن بىزگە قاتىسى وتكەن جىلعى جاۋىن بۇلتىنداي عانا؛ سايازداۋ ادام بولعانىما قاراماستان، مۇنى ءتىپتى مەنىڭ ءوزىم دە شامالاپ تۇرمىن. ەگەر قارا باسىپ قاتەلەسىپ جۇرمەسەم، شىنايى حريستياندارعا، ونىڭ ۇستىنە كوزى اشىق، وقىعان ادامدارعا مۇنداي بولىمسىز نارسەگە ءمان بەرگەن جاراسپايدى، دەگەندى سۆياششەننيگىمىزدەن ەستىگەم، وعان قوسا، ءوزىڭىز دە، تاقسىر، جاقىندا عانا ماعان: ىرىمعا سەنەتىن حريستياندار — اقىماقتار، دەپ ءتۇسىندىرىپ ەدىڭىز عوي. ەندەشە، وعان بولا مىنا ارادا كىدىرە بەرۋىمىزدىڭ ءجونى جوق، جۇرەيىك، ۇيىمىزگە بارايىق.
اڭشىلار كەلىپ، قوياندارىن تالاپ ەتتى، دون كيحوت ونى بەرە سالدى؛ دون كيحوت پەن سانچو ءجۇرىسىن ارمەن جالعاپ، سەلوعا كەلىپ كىرگەندە كوكورايدا دۇعا وقىپ وتىرعان سۆياششەننيك پەن باكالاۆر كارراسكونى كوردى. ايتا كەتەرلىگى، التيسيدورانى تىرىلتەتىن تۇندە گەرسوگتىڭ قامال-سارايىندا وزىنە كيگىزگەن الگى جالىن ءتىلى بەينەلەنگەن بومازي مانتيانى سانچو پانسا ات جابۋ ورنىنا پايدالانىپ، سۇر جورعانى جانە جىپپەن بايلانعان ساۋىت-سايماندى جاۋىپ قويعان-دى. وعان قوسا، ەسەكتىڭ باسىنا قالپاق كيگىزگەن ەدى، — توق ەتەرى، ەسەك تۇقىمداس حايۋاناتتاردىڭ ەشقايسىسى جەر ءبىتىپ، سۋ اققالى مۇنداي قۇبىلۋدى باستان كەشىپ، مۇنداي ءساندى كيىم كيىپ كورمەگەن بولاتىن.
سۆياششەننيك پەن باكالاۆر ساياحاتشىلاردى بىردەن تانىپ، قۇشاق جايا ۇمتىلدى. دون كيحوت اتىنان ءتۇسىپ، ولاردى قۇشاعىنا قىستى؛ دەريەۆنيا بالالارى ەسەكتىڭ باسىنداعى قالپاقتى سىلەۋسىن كوزىندەي وتكىر كوزدەرىمەن شالعاي جەردەن-اق شالعان-دى، ەندى ولار توپىرلاي جۇگىرىسىپ كەلىپ، ءوزدى-وزى بىلاي دەپ دابىرلاسىپ جاتقان:
— ءاي، باللار، قاراڭدار، مىناۋ سانچو — ەسەك مىنگەن: ەسەگى مينگودان دا ءساندى كيىنىپتى، ال اناۋ دون كيحوت — ماستەك مىنگەن: ماستەگىنىڭ ءقازىر بارلىق قابىرعاسى بىردەي ىرسيىپ تۇر!
اقىر سوڭىندا بالالار قاۋمالاپ العان، سۆياششەننيك پەن باكالاۆر سەرىك بوپ ەرگەن دون كيحوت پەن سانچو سەلوعا كىرىپ، دون كيحوتتىڭ ۇيىنە قاراي بەت الدى؛ ءۇيدىڭ تابالدىرىعىندا ولاردىڭ كەلگەنىنەن حاباردار بوپ ۇلگەرگەن كۇتۋشى ايەل مەن جيەن قىز تۇر ەدى. بۇل حابار سانچونىڭ زايىبى تەرەسا پانساعا دا جەتكەن؛ شاشى ۇيپا-تۇيپا، شالا-شارپى كيىنگەن قالپى قىزى سانچيكانى قولىنان جەتەلەپ العان ول كۇيەۋىن قارسى الماققا جۇگىرە جونەلگەن؛ الايدا كۇيەۋىنىڭ، ءوز ويىنشا، گۋبەرناتورعا لايىق كيىنبەگەنىن كورىپ، وعان بىلاي دەدى:
— ساعان نە بولعان، اكەسى-اۋ؟ ۇيگە جاياۋ ورالىپ كەلە جاتقاندايسىڭ، ونىڭ ۇستىنە اياعىڭدى ازەر باساسىڭ؛ ءتۇر-سىقپىتىڭ گۋبەرناتورعا تىپتەن ۇقسامايدى، كەرىسىنشە، گۋبەرناتور بولىپ تىنعان ادام سەكىلدىسىڭ.
— جاپ اۋزىڭدى، تەرەسا، — دەدى سانچو، — ادامدى كيىمىنە قاراپ قارسى الىپ، اقىلىنا قاراپ شىعارىپ سالادى، ۇيگە جەتكەنىمشە شىداي تۇر — نە عاجاپتى ەستيتىن بولاسىڭ. مەن اقشا اكەلدىم، ەڭ باستىسى وسى جانە ونى ەپسەكتىلىگىمنىڭ ارقاسىندا تاپتىم، ەشكىمدى رەنجىتكەم جوق — ودان قۇداي ساقتاسىن.
— بەرە عوي اقشاڭدى، اياۋلى اكەسى، — دەدى تەرەسا ەلپ ەتىپ، — اقشا قولىڭا ءارقيلى جولمەن ءتۇسۋى مۇمكىن. ونى قالاي تاپقانىڭمەن ەشكىمدى تاڭعالدىرا المايسىڭ.
سانچيكا اكەسىن قۇشاقتاپ، وزىنە نە اكەلگەنىن سۇرادى: ونى كوكتەمدەگى جاڭبىرداي ساعىنا كۇتكەنى كورىنىپ تۇردى؛ ودان سوڭ ءبىر قولىمەن اكەسىنىڭ بەلدىگىنەن ۇستاپ، ەكىنشى قولىمەن ەسەكتىڭ سۋلىعىنان الدى، ايەلى سانچونىڭ ەكىنشى جاعىنان شىعىپ، قولىنان ۇستادى، ءسويتىپ ولار ۇيلەرىنە قاراي بەت الدى؛ ال دون كيحوت بولسا، ۇيىندە — كۇتۋشى ايەل مەن جيەن قىزدىڭ قامقورلىعىندا قالدى، ونىڭ جانىندا، سونداي-اق، سۆياششەننيك پەن باكالاۆر بار ەدى.
بىرەۋدىڭ بىردەڭە دەۋىنە مۇرشا كەلتىرمەگەن دون كيحوت سول بويدا-اق باكالاۆرمەن جانە سۆياششەننيكپەن بىرگە بولمەسىنە كىرىپ كىلتتەنىپ الدى دا، ولارعا ءوزىنىڭ جەڭىلىسى جايىندا، سونداي-اق ءبىر جىل بويى سەلودان شىقپاۋعا مىندەتتەمە العانى جانە بۇل مىندەتتەمەسىن جارعىسىن قاستەر تۇتاتىن شىنايى كەزبە رىسار رەتىندە مۇلتىكسىز ءارى بۇلجىتپاي ورىندايتىنى جونىندە قىسقاشا تۇردە بايان ەتتى؛ سونىمەن بىرگە، جىلدى باقتاشى بوپ وتكىزبەكشى ەكەنىن، ادام تۇرمايتىن ماڭ دالاعا كەتپەك ويى بارىن، وندا ىزگى نيەتتى باقتاشىلىق تۇرمىس كەشە ءجۇرىپ، ماحابباتقا قاتىستى وي-قيالىنا كەڭ ءورىس اشۋىنا بولاتىنىن ايتتى؛ سونداي-اق، سۆياششەننيك پەن باكالاۆرعا بوس ۋاقىتى بولسا جانە باسقاداي ماڭىزدى شارۋالارى كەدەرگى كەلتىرمەسە وزىنە قوسىلۋعا ۇسىنىس ءبىلدىردى؛ ءبىر وتار قوي ساتىپ العالى وتىرمىن، بۇل ءبارىمىز باقتاشى اتانۋ قۇقىن يەلەنۋىمىزگە ابدەن جەتكىلىكتى، وعان قوسا، قاپەرگە سالار تاعى ءبىر نارسەم — نەگىزگى شارۋا تىندىرىلدى، ياعني باس-باسىڭا ەسىم تاۋىپ قويدىم جانە بۇلار وتە لايىقتى ەسىمدەر، دەدى. سۆياششەننيك اتاپ ايتقاندا قانداي ەسىمدەر ەكەنىن سۇرادى. دون كيحوت ءوزىنىڭ باقتاشى كيحوتيس، باكالاۆردىڭ — باقتاشى كارراسكون، سۆياششەننيكتىڭ — باقتاشى پرەسۆيتەريامبرو، ال سانچو پانسانىڭ — باقتاشى پانسينو اتاناتىنىن ايتتى. دون كيحوت ەسالاڭدىعىنىڭ وسىناۋ جاڭا ءورىسى سۆياششەننيك پەن باكالاۆردى قايران قالدىردى، الايدا ونىڭ رىسارلىق ەرلىك جاساۋ ماقساتىندا قايتا تەنتىرەمەۋىن كوزدەگەن جانە ءبىر جىل مەرزىمنىڭ ىشىندە ءتاۋىر بوپ كەتەر دەپ ۇمىتتەنگەن ولار مۇنىڭ بۇل جاڭا اۋرەشىلىگىن ماقۇلدادى، ءسويتىپ ەسۋاستىق ويىن وتە ءبىر ەستى وي دەپ تانىپ، ونىمەن بىرگە جاڭا سالادا ارەكەت ەتە باستاۋعا كەلىسىم بەردى.
— تاعى ءبىر ەسكەرەتىن نارسە بار، — دەپ قوسىپ قويدى سامسون كارراسكو. — مەنىڭ اتاقتى اقىن ەكەنىم بارشاعا ءمالىم، سوندىقتان قورىس پەن جىقپىلدا ءىشىمىز پىسپاس ءۇشىن مەن باقتاشىلىق، زايىرلىق جانە باسقا دا تۇرعىدا ۇزدىكسىز ولەڭ شىعاراتىن بولام، ال ەڭ باستىسى، مارحاباتتى مىرزالارىم مەنىڭ، ءارقايسىمىز ءوزى دارىپتەيتىن باقتاشى قىزدىڭ ەسىمىن ويلاپ تابۋى كەرەك، ودان سوڭ عاشىقتىق دەرتىنە شالدىققان باقتاشىلاردىڭ سالتىنا ساي، بۇل ەسىمدەر ويىپ جازىلماعان بىردە ءبىر قابىعى قاتتى اعاش قالماۋعا ءتيىس.
— مۇنىڭ ءبارى وتە ورىندى نارسە، — دەدى دون كيحوت، — ءبىراق جان تەڭ كەلمەس دۋلسينەياتوبوسسكايا تۇرعاندا ماعان قيالداعى باقتاشى قىز ءۇشىن ەسىم ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق، ول — جاقىن ماڭايداعى جاعالاۋدىڭ ماقتانىشى، دالامىزدىڭ ءسانى، سۇلۋلىقتىڭ سارايى، اسەمدىكتىڭ اسقار شىڭى، — ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، اسىرا سىلتەپ جىبەردىم-اۋ دەپ قاۋىپتەنبەي ماقتاۋ ءسوزدىڭ قاندايىن دا ايتا بەرۋگە ابدەن لايىقتى قىز.
— دۇرىس ايتاسىز، — دەپ كەلىسە كەتتى سۆياششەننيك، — ال ءبىز بولساق، وزىمىزگە باقتاشى قىزداردىڭ يكەمگە كونگىشتەۋىن ىزدەستىرەرمىز، ءبىرى يلىكپەسە باسقاسى تابىلار.
سامسون كارراسكو ءىلىپ اكەتتى:
— ال ەگەر تابا الماساق، جۇرتتىڭ ءبارى وقىعان، ءبارى بىلەتىن كىتاپتاردا سومدالعان جانە بەينەلەنگەن فيليدا، اماريليس، ديانا، فلەريدا، گالاتەيا جانە بەليساردا سەكىلدىلەردىڭ ەسىمىن الارمىز. بۇل كىتاپتار بارلىق بازاردا ساتىلىپ جاتقاندىقتان، نەگە بىزگە ولاردى ساتىپ الىپ جەكە مەنشىگىمىزگە اينالدىرماسقا؟ ەگەر مەنىڭ حانىمىمدى، دالىرەگى، باقتاشى قىزىمدى، ايتالىق، انا دەپ اتايتىن بولسا، مەن ونى اناردا دەگەن ەسىممەن جىرعا قوسام، ەگەر فرانسيسكا دەپ اتايتىن بولسا، فرانسەنيا اتاندىرام، ەگەر لۋسيا دەپ اتايتىن بولسا، لۋسيندا دەيمىن، وسىلاي كەتە بەرەدى. ال ەگەر سانچو پانسا دا ءبىزدىڭ اعايىندىقتىڭ قاتارىنا قوسىلسا، وندا ول ايەلى تەرەسا پانسانى تەرەساينا دەگەن ەسىممەن دارىپتەي الادى.
دون كيحوت جاڭادان جاسالعان مىنا سوڭعى اتاۋعا ءماز بولا كۇلدى، ال سۆياششەننيك دون كيحوتتىڭ قۇرمەتتى دە ىزگى نيەتتى باستاماسىنا تاعى دا تولىق قولداۋ ءبىلدىرىپ، تىكەلەي مىندەتىن ورىنداۋدان اۋىسقان ۋاقىتىنىڭ ءبارىن وزىمەن بىرگە وتكىزۋگە ۋادە ەتتى. وسىمەن سۆياششەننيك پەن باكالاۆر دون كيحوتپەن قوش ايتىستى، كەتەر الدىندا ودان دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا ءوتىنىش ءبىلدىردى جانە اۋقاتتانۋ جاعىنا ايرىقشا كوڭىل بولۋگە كەڭەس بەردى.
جيەن قىز بەن كۇتۋشى ايەل تاعدىردىڭ ايداۋىمەن بۇل اڭگىمەنى باستان-اياق ەستىپ العان، ءسويتىپ سۆياششەننيك پەن باكالاۆر شىعىپ كەتكەن بويدا ەكەۋى دون كيحوتقا كىرىپ، جيەن قىزى وعان مىنانى ايتتى:
— بۇل نە اڭگىمە، اعاتاي-اۋ؟ ءسىزدى ۇيگە ءبىرجولا ورالعان ەكەن جانە وزىنە لايىق مامىراجاي تىرلىك كەشەدى ەكەن دەپ ويلاعانبىز، باقساق، الگى ءبىر اندە —
باقتاشى بالا، توقتاي قال!
قايدان كەلدىڭ، باراسىڭ قايدا؟ —
دەلىنەتىندەي، جاڭا ءبىر حيكمەتتى باستاۋعا باسىڭىز قيسايىپ تۇر ەكەن عوي. شىن ءسوزىم، ونداي جاستان كەتتىڭىز عوي!
سول ارادا كۇتۋشى ايەل سوزگە ارالاستى:
— جاز مەزگىلىندەگى — تۇسكى اڭىزاق، قىس مەزگىلىندەگى — تۇنگى ىزعار مەن قاسقىردىڭ ۇلۋى، وسىنىڭ ءبارى سىزگە ءتيىمدى مە، مىرزا؟ البەتتە، ءتيىمدى ەمەس؛ بۇل — شىمىر، شىنىققان، وعان جورگەگىنەن دەرلىك كوندىككەن ادامدار اينالىساتىن شارۋا. ەگەر ەكى تاۋقىمەتتىڭ ءبىرىن تاڭداۋ قاجەت بولسا، وندا باقتاشى ەمەس، كەزبە رىسار بولعان ارتىق. اق-ادال شىنىم، سەنور، ايتقان اقىلىمدى تىڭداڭىز، — مۇنى سىزگە شالا ماس قالپىمدا ەمەس، ساۋ-سالەمەت قالپىمدا ايتىپ تۇرمىن جانە جارتى عاسىر عۇمىر كەشكەن جاسىم بار، — ۇيدە بولىڭىز، شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدانىڭىز، جارلى-جاقىبايلارعا جاردەمدەسىڭىز، ەگەر سىزگە مۇنىڭ شاراپاتى تيمەسە، كۇناسىن مەن-اق ارتايىن.
— جارايدى، قىزدارىم، — دەدى دون كيحوت، — نە ىستەۋىم كەرەك — ونى ءوزىم بىلەم. مەنى توسەككە جاتقىزىڭدار، — ازداپ دىمكاستانىپ تۇرمىن، — سوسىن ەستەرىڭدە بولسىن: كەزبە رىسار ما، باقتاشى ما، كىم بولسام دا، ءبارىبىر، قاشان دا وزدەرىڭە قامقورلىق جاسايمىن، وعان ءىس جۇزىندە كوز جەتكىزەسىڭدەر.
ەكى باۋىرمال قىز (كۇتۋشى مەن جيەنى، شىن مانىندە دە ونىڭ قىزدارى ىسپەتتى ەدى) ونى توسەككە جاتقىزدى جانە جاقسىلاپ تاماقتاندىرىپ، كۇتىم جاساۋعا بارىن سالىپ باقتى.
LXءحىۇ تاراۋ
دون كيحوتتىڭ سىرقاتقا شالدىققانى، وسيەت قالدىرعانى جانە دۇنيە سالعانى جايىندا.
دۇنيەدە ماڭگىلىك ەشتەڭە جوق، ءبارى دە، سونىڭ ىشىندە ادام بالاسىنىڭ عۇمىرى دا، العاشقى كىرپىك قاعىمنان سوڭعى قاس قاعىمعا دەيىن ءدايىم تەك اقىر اياعىنا قاراي جىلجۋمەن بولادى، ال كوكتەگى قۇدىرەت دون كيحوت ومىرىنە ءوز اعىمىن باسەڭدەتۋ قابىلەتىن دارىتپاعاندىقتان، ونىڭ دەمى ءۇزىلۋى مەن دۇنيە سالۋى ءوزى ءۇشىن مۇلدەم كۇتپەگەن جاعدايدا بولدى؛ بالكىم، ول جەڭىلىپ قالعانىنا بولا قاتتى قامىققان شىعار الدە كوكتەگى قۇدىرەت سولاي ورايلاستىرىپ، ۇيعارىم ەتتى مە، ايتەۋىر بەزگەكپەن اۋىرىپ، التى كۇن بويى توسەك تارتىپ جاتتى، وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە دوستارى: سۆياششەننيك، باكالاۆر مەن شاشتاراز كەلىپ كوڭىلىن سۇراپ تۇردى، ال مەيىربان اتقوسشىسى سانچو پانسا بولسا، كۇنى-تۇنى باسىندا وتىردى. ونىڭ مۇنداي كۇيگە ۇشىراۋى جەڭىلىس تابۋى مەن دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارىپ، وعان ازاتتىق اپەرە المايتىن دارمەنسىزدىگىنە دەگەن كۇيىنىشىنىڭ سالدارى دەپ ويلاعان دوستارى قولدارىنان كەلگەنىنشە دون كيحوتتىڭ كوڭىلىن كوتەرۋگە تىرىسىپ باقتى؛ ال باكالاۆر وعان ءوزىن-وزى قولعا الىپ، توسەكتەن تۇرىپ، باقتاشىلىق ءومىردى باستاۋى كەرەگىن ايتىپ قاقساۋمەن بولدى، ءتىپتى بۇل تاقىرىپقا، ءوزى، باكالاۆر، ساننادزارو ەكلوگىنان دا ارتىق ءبىر دۇنيەنى دايىنداپ قويعانىن جانە ءوز اقشاسىنا كينتانارلىق مالشىدان وتاردى كۇزەتەتىن ەكى ءداۋ توبەت ساتىپ العانىن، ءبىرى قۇباجيرەن، ەكىنشىسى قۇسقابار اتالاتىنىن ءمالىم ەتتى. مۇنىڭ ءبارى، الايدا، دون كيحوتتىڭ قايعىسىن سەيىلتە المادى.
دوستارى ەمشى شاقىردى؛ ول تامىرىن ۇستاپ كورىپ، كوڭىلى تولماي، دون كيحوتقا جان ساۋلىعى جايىندا ويلانعانى ارتىق بولمايتىنىن، ويتكەنى ءتان ساۋلىعىنا قاتەر ءتونىپ تۇرعانىن ايتتى. دون كيحوت ونىڭ ءسوزىن سابىرمەن تىڭدادى، الايدا كۇتۋشى ايەل، جيەن قىز بەن اتقوسشى بۇعان ولاي قارامادى — ولار دون كيحوت بەينە باقيعا كەتىپ تە قالعانداي داۋىس سالا باقىرىپ جىبەردى. ەمشى دون كيحوتتى دىڭكەلەتىپ جاتقان ساعىنۋ مەن سارى ۋايىم دەگەن تۇرعىدا پىكىر ءبىلدىردى. دون كيحوت قاتتى ۇيقىسى كەلىپ تۇرعانىن ايتىپ، ءوزىن وڭاشا قالدىرۋدى سۇرادى. بۇل ءوتىنىش ورىندالىپ، ول التى ساعاتتان استام ۋاقىت بويى تۇياق سەرىپپەستەن ۇيقتادى، كۇتۋشى ايەل مەن جيەن قىز ءتىپتى ول ۇيقتاپ جاتقان قالپى ءجۇرىپ كەتكەن جوق پا ەكەن دەپ تە قورىقتى. اتالعان ۋاقىت وتكەن سوڭ، الايدا، ول ويانىپ، بىلاي دەپ داۋىستاپ جىبەردى:
— وزىمە وسىنشا مەيىرىمدىلىك بىلدىرگەن قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايعا مىڭ دا ءبىر راقمەت! ونىڭ شاپاعاتى شىنىمەن شەكسىز جانە ادام بالاسىنىڭ ايىپ-كۇنالارى ونى ازايتا دا، تاۋىسا دا المايدى.
جيەن قىز ناعاشىسىنىڭ ءسوزىن ىقىلاس قويا تىڭدادى، ونىڭ ءسوزى ادەتتەگىدەن، قالاي بولعان كۇندە دە، ايتەۋىر اۋىرىپ جاتقان كەزدە ايتقاندارىنان، الدەقايدا قيسىندىلاۋ كورىندى، سوندىقتان وعان قاراپ بىلاي دەدى:
— نە جايىندا ايتىپ جاتىرسىز، اعاتاي؟ تاعى ءبىر جاڭالىق بار سياقتى عوي؟ قانداي شاپاعات، قانداي ايىپ-كۇنالار ءجونىن ءسوز ەتىپ جاتىرسىز؟
— ايىپ-كۇنالارىما قاراماستان قۇدايدىڭ وزىمە ءدال وسى ساتتە تيگىزگەن شاپاعاتى جايىندا ايتىپ جاتىرمىن، جيەنجان، — دەپ جاۋاپ قاتتى دون كيحوت. — اقىل-ەسىم قالپىنا ءتۇستى، ەندى ول جەركەنىشتى رىسارلىق رومانداردى باس الماي وقۋدىڭ قىرسىعىنان تاپ بولعان ناداندىقتىڭ قارا تۇمانىنان قۇلان تازا ارىلدى. بۇل رومانداردىڭ ءپاتۋاسىزدىعى مەن جالعاندىعىن ءقازىر جاقسى تۇسىنەم، ءبىر عانا وكىنىشىم، وسىنى كەش ۇققانىم بولىپ تۇر جانە بۇل قاتەمدى تۇزەتىپ، جان دۇنيەمىزدىڭ شامشىراعى بوپ تابىلاتىن باسقا كىتاپتاردى وقۋعا ۋاقىتىم قالماي تۇر. جيەنجان-اي، دۇنيەدەن وتەرىمدى سەزىپ جاتىرمىن، الايدا دۇنيەدەن وتكەنىمدە ومىرگە بوسقا كەلمەگەنىمدى جۇرتتىڭ بىلگەنىن، ارتىمدا دەلق ۇلى دەگەن اتاق قالماعانىن قالار ەدىم، — ءتىپتى سونداي بولعانىمنىڭ وزىندە دە اجالدى كۇنىم ارقىلى ونداي ەمەس ەكەنىمدى دالەلدەگىم كەلەدى. جاقسى دوستارىمدى: سۆياششەننيكتى، باكالاۆر سامسون كارراسكونى جانە شاشتاراز ماەسە نيكولاستى شاقىرشى، قاراعىم، ولارمەن ارىزداسىپ، وسيەت قالدىرسام دەيمىن.
الايدا جيەن قىزعا بۇلاردى شاقىرۋدىڭ قاجەتى بولمادى، ويتكەنى ءدال وسى كەزدە ۇشەۋى دە دون كيحوتتىڭ بولمەسىنە كەلىپ كىردى. ولاردى كورگەن بويدا دون كيحوت بىلاي دەپ سويلەپ كەتتى:
— مەنى قۇتتىقتاۋلارىڭا بولادى، قىمباتتىلارىم: مەن ەندى لامانچالىق دون كيحوت ەمەسپىن، الونسو كيحانومىن، مىنەز-قۇلقى مەن ادەپ-ادەتى ءۇشىن اقپەيىل اتانعان اداممىن. مەن ەندى اماديس گاللسكيي مەن ونىڭ قيساپسىز ۇرپاعىنىڭ قاس جاۋىمىن، ەندى مەنىڭ كەزبە رىسارلىق جايىنداعى جەكسۇرىن كىتاپتاردان جۇرەگىم اينيدى، كەماقىل بولعانىمدى، بۇل كىتاپتاردىڭ ماعان قانشالىقتى زياندى ىقپال جاساعانىن جاقسى ءتۇسىندىم، ءقازىر ەندى جاراتقاننىڭ جاقسىلىعى ارقاسىندا تاۋبەگە كەلىپ، بۇل كىتاپتارعا قارعىس ايتام.
كەلىپ وتىرعان ۇشەۋ بۇل اڭگىمەنى ەستىپ، دون كيحوت، شاماسى، ەسۋاستىقتىڭ باسقا ءبىر ءتۇرىن تاپقان شىعار دەپ شەشتى. سول ارادا سامسون وعان بىلاي دەدى:
— سوندا قالاي بولعانى، سەنور دون كيحوت؟ ءدال قازىرگى كەزدە، سەنورا دۋلسينەيانىڭ جادىسى قايتارىلدى دەگەن حابار الىپ وتىرعان شاعىمىزدا، بارىنەن باس تارتپاقسىز با؟ بارشامىز جيىلىپ باقتاشى بولۋعا، ءان شىرقاپ، شات-شادىمان تىرلىك كەشۋگە وقتالعان شاعىمىزدا، ءبىزدى تاستاپ تاقۋا بوپ كەتپەكسىز بە؟ قويىڭىز وندايدى، ويلانىڭىز، بوس ساندىراق قوي مۇنىڭىز.
— ال، مەن وسى كۇنگە دەيىن بولعاندى ساندىراق سانايمىن، — دەپ قارسىلىق ءبىلدىردى دون كيحوت. — ول ماعان سور بوپ جابىسقان ساندىراق بولدى، الايدا ولەرىمنىڭ الدىندا جاراتقاننىڭ جاردەمىمەن ونى ءوز پايداما اينالدىرماقپىن. سەنورلار، ۇزاماي باقيعا اتتانارىمدى سەزىپ جاتىرمىن، سوندىقتان بۇل ارادا ءازىل-قالجىڭعا ورىن جوق؛ ءقازىر ماعان ءدىني تالىمگەر قاجەت، ويتكەنى ارىزداسقىم كەلەدى، سوسىن وسيەت قالدىرۋىم ءۇشىن حاتشى كەرەك. مۇنداي ساتتە ادامعا ءوز جان-دۇنيەسىمەن قالجىڭداسقان جاراسپايدى، سوندىقتان سىزدەردەن سۇرارىم: سۆياششەننيكپەن ارىزداسىپ بىتكەنىمشە، حاتشىنى الدىرىڭدارشى.
الگى جەردە تۇرعاندار بىر-بىرىنە تاڭىرقانا قاراستى — دون كيحوتتىڭ ولاردى قايران قالدىرعانى سونداي، ونشا ىقىلاستى بولا قويماعانىمەن، ءبارى دە ونىڭ سوزىنە يلانۋعا بەيىل بەردى. ەسالاڭنىڭ اياق استى ەستى ادامعا اينالۋى بۇلارعا مۇنىڭ تاتار ءدامى تاۋسىلۋعا تاياپ قالعاندىعىنىڭ ايقىن بەلگىسىندەي بوپ كورىندى، وعان قوسا ول جوعارىدا كەلتىرىلگەن سوزدەن باسقا دا جۇيەلى، حريستياندىق رۋحتاعى ءارى مەيلىنشە قيسىندى ءبىراز اڭگىمە ايتقاندىقتان، اقىر اياعىندا ولاردىڭ كۇدىگى ءبىرجولا سەيىلىپ، دون كيحوتتىڭ اقىل-ەسى قايتىپ ورالعانىنا ەش كۇدىگى قالمادى.
سۆياششەننيك جۇرتتىڭ شىعا تۇرۋىن سۇراپ، دون كيحوت ەكەۋى وڭاشا قالعان سوڭ ونىمەن ارىزداستى. باكالاۆر حاتشى شاقىرۋعا كەتكەن، ۇزاماي حاتشىنى جانە سانچو پانسانى ەرتىپ قايتىپ ورالدى؛ سانچو سونىڭ الدىندا باكالاۆردان مىرزاسىنىڭ قانداي حالدە جاتقانىن سۇراپ بىلگەن ەدى، ءسويتىپ ەندى كۇتۋشى ايەل مەن جيەن قىزدىڭ جىلاپ تۇرعانىن كورىپ، ءتۇسى بۇزىلىپ، ەڭىرەپ قويا بەردى. ارىزداسۋدان سوڭ سۆياششەننيك سىرتقا شىعىپ:
— اقپەيىل الونسو كيحانو شىنىمەن باقيعا كەتكەلى جاتىر جانە شىنىمەن اقىل-ەسى ءبۇتىن. جۇرىڭدەر، بارايىق ءبارىمىز، ءقازىر ول وسيەتىن جازىپ قالدىرماقشى، — دەدى.
بۇل سوزدەر كۇتۋشى ايەلدى، جيەن قىزدى جانە مەيىربان اتقوسشى سانچو پانسانى ودان ارمەن كۇيزەلتىپ، ونسىز دا قۇرعاماي تۇرعان كوزدەرىنەن جاس بۇرشاق-بۇرشاق توگىلىپ، كەۋدەلەرىنەن كۇڭىرەنە كۇرسىنگەن دىبىس شىعىپ جاتتى، ويتكەنى، بۇرىن ايتىلعانداي، جاي عانا اقپەيىل الونسو كيحانو اتانىپ جۇرگەن كەزىندە دە، سول سياقتى لامانچالىق دون كيحوت اتانعان كەزىندە دە دون كيحوت ءدايىم مىنەز-قۇلقىنىڭ ۇياڭدىعىمەن جانە سىپايى قارىم-قاتىناس جاساي بىلەتىندىگىمەن ەرەكشەلەنەتىن، سول ءۇشىن ونى وتباسىنداعىلار عانا ەمەس، وزىمەن ءتانىس-بىلىس بولعاندار دا ۇناتاتىن. باسقالارمەن بىرگە ونىڭ بولمەسىنە حاتشى دا كىرگەن، ول وسيەتتىڭ تاقىرىبىن جازىپ قويعاننان كەيىن قۇدايعا قۇلشىلىق ەتىپ العان دون كيحوت مۇنداي جاعدايدا حريستياندىق سالتقا سايكەس اتقارىلۋعا ءتيىستى راسىمدەردى ساقتاي وتىرىپ وسيەتىن ايتىپ جازدىرۋعا كىرىستى، ءسويتىپ ول بىلاي دەپ باستادى:
— ءىteم52، دەلق ۇلى بوپ جۇرگەن كەزىمدە اتقوسشىلىققا العان سانچو پانسانىڭ قولىنداعى اقشامدى قايتارىپ بەرۋ جونىندە تالاپ قويىلماسىن جانە قايدا كەتكەنى سۇرالماسىن، سەبەبى ەكەۋىمىزدىڭ ءوز ەسەبىمىز بار؛ ەگەر وزىنە تيەسىلى سومادان بىردەڭە اۋىسا قالسا، مۇنى ءوزى الا بەرسىن: ول كوپ اقشا ەمەس جانە وعان ارتىق بولمايدى؛ اقىلدان اداسىپ جۇرگەن شاعىمدا ارالدىڭ گۋبەرناتورى بوپ تاعايىندالۋىنا سەپتىك جاساسام، ءقازىر ەندى اقىل-ەسىم ءبۇتىن كەزدە، قولىمنان كەلسە وعان تۇتاس كورولدىكتى تارتۋ ەتكەن بولار ەم، ويتكەنى ونىڭ قاراپايىمدىعى مەن ادالدىعى مۇنداي سىيعا ابدەن لايىق.
سول ارادا ول سانچوعا قاراپ بىلاي دەدى:
— مەنىڭ قىرسىعىمنان سەن دە دەلق ۇلى دەگەن اتقا قالدىڭ، ءوزىم سياقتى اداسىپ، دۇنيەدە كەزبە رىسارلار بولعان جانە ءقازىر دە بار دەپ سەنىپ ءجۇردىڭ، سول ءۇشىن كەشىر مەنى، دوستىم.
— اھ! — دەپ داۋىستاپ جىبەردى سانچو جىلاپ تۇرىپ. — ولمەڭىزشى، مارحاباتتى مىرزام، ايتقان اقىلىمدى تىڭداڭىزشى: ۇزاق عۇمىر كەشىڭىزشى، ويتكەنى قايعى-شەردەن باسقا ەشكىم سەنى ءولتىرىپ جاتپاسا، كورەر كۇنىڭدى ءبىر ۋىس قىپ جاتپاسا، قاراپتان-قاراپ ءاتى-جونى جوق ولە سالۋ دەگەن اقىلعا قونبايتىن ەسالاڭدىق قوي. جەتەر ەندى توسەكتە شالجيىپ جاتقانىڭىز، تۇرىڭىز، باقتاشى قۇساپ كيىنىڭىز — سوسىن كەلىسكەنىمىزدەي دالاعا كەتەيىك: بالكىم، الدەبىر بۇتانىڭ تۇبىنەن جادىسى قايتارىلعان دۋلسينەيانى تاۋىپ الارمىز، ال بۇدان اسقان قۋانىش بار ما! ەگەردە جەڭىلىس تاپقانىڭىزعا دەگەن وكىنىش-كۇيىنىشتەن ولگەلى جاتساڭىز، وندا بالەنىڭ ءبارىن ماعان جابا سالىڭىز: اتقوسشىم ايىلدى دۇرىستاپ تارتپاعانىنىڭ قىرسىعىنان روسينانتتان قۇلاپ قالدىم، دەڭىز، وعان قوسا، ءبىر رىساردىڭ ەكىنشىسىن جەرگە سۇلاتىپ جاتاتىنى، بۇگىن — ول، ەرتەڭ — اناۋ جەڭەتىنى ادەتكە اينالعان نارسە ەكەنى رىسارلىق كىتاپتاردان وزىڭىزگە بەك جاقسى ءمالىم ەمەس پە.
— مەيىربان سانچو پانسانىڭ بۇل ءسوزى وتە ورىندى، — دەپ قوشتاپ قويدى ونى باكالاۆر.
— ءجا، جەتەر، سەنورلار، — دەدى دون كيحوت، — جاڭا قۇس ەسكى ۇيانى جات كورەدى. مەن ناقۇرىس بولعام، ەندى ءقازىر ساۋىقتىم، بۇرىن لامانچالىق دون كيحوت بولعام، ءقازىر ەندى، قايتالاپ ايتايىن، اقپەيىل الونسو كيحانومىن. شىن جۇرەكتەن ءتاۋباعا كەلۋىم ارقىلى وزدەرىڭنىڭ ءبىر كەزدەگى سىي-قۇرمەتتەرىڭە قايتادان يە بولسام دەيمىن، ال ءسىز، حاتشى مىرزا، ارمەن قاراي جازىڭىز. ءىtem، بارلىق دۇنيە-مۇلكىمدى وسى ارادا وتىرعان جيەن قارىنداسىم انتونيا كيحانوعا مۇراعا قالدىرام، الايدا ونىڭ ءوزىم باسقا ماقساتتارعا بەلگىلەگەن بولەگى بۇدان الدىن-الا ءبولىپ الىنعانى ءجون؛ ەڭ اۋەلى كۇتۋشىمنىڭ وزىمدە قىزمەت ەتكەن ۋاقىتىنا ءتيىستى جالاقىسى تولىعىمەن تولەنگەنىن قالايمىن، بۇعان قوسا، كيىم-كەشەك الۋى ءۇشىن وعان جيىرما دۋكات بەرىلۋىن سۇرايمىن. وسيەتىمدى ورىنداۋشى ەتىپ سۆياششەننيك مىرزا مەن باكالاۆر مىرزانى بەلگىلەيمىن، ولار دا وسى ارادا وتىر. ءىtem، جيەن قارىنداسىم انتونيا كيحانو كۇيەۋگە شىعۋعا نيەت قىلسا، وندا رىسارلىق رومانداردان مۇلدەم حابارى جوقتىعى وزىنە الدىن-الا ءمالىم ادامعا شىقسىن؛ ەگەر ونىڭ مۇنداي رومانداردى وقىعانى انىقتالسا، ال جيەن قارىنداسىم سوعان قاراماستان ءبارىبىر وعان كۇيەۋگە شىعۋعا كەلىسسە جانە شىن مانىندە شىقسا، ونداي جاعدايدا ونى مۇرادان ايىرام جانە وسيەتىمدى ورىنداۋشىلاردان مۇرانى ءوز ۇيعارىمىنا وراي يگى ىستەرگە جۇمساۋدى وتىنەم. ءىtem، جوعارىدا اتالعان وسيەتىمدى ورىنداۋشى مىرزالاردان ەگەر قاشان دا بولسىن ولارعا لامانچالىق دون كيحوت ەرلىكتەرىنىڭ ەكىنشى ءبولىمى دەگەن اتاۋمەن ءمالىم كىتاپتى جازعان اداممەن جولىعۋدىڭ رەتى كەلسە، وعان كىتابىن شاش-ەتەكتەن كەلەتىن قيسىنسىز نارسەمەن تولتىرۋىنا لاجسىز سەبەپكەر بولعانىم ءۇشىن كەشىرىم وتىنەتىنىم جايىنداعى تىلەگىمدى جەتكىزۋدى سۇرايمىن، ويتكەنى وسىعان تۇرتكى بولعانىم ءۇشىن و دۇنيەگە اتتانىپ بارا جاتىپ اسا ءبىر ىڭعايسىزدىق سەزىنىپ تۇرعان جايىم بار.
وسىمەن دون كيحوت وسيەتىن ءتامام قىلدى، سوسىن تالىقسىپ كەتتى دە، توسەگىنە ۇزىنىنان سۇلادى. ءبارى شوشىنىپ وعان كومەككە ۇمتىلدى؛ وسيەتىن جازدىرعاننان كەيىنگى ءۇش كۇننىڭ ىشىندە دون كيحوت ءسات سايىن دەرلىك ەسىن جوعالتىپ الۋمەن بولدى. ءۇيدىڭ ءىشىن ۇرەي جايلادى؛ دەي تۇرعانمەن، بۇل جيەن قىزعا تاماق ىشۋگە، كۇتۋشى ايەلگە ستاقاننان ۇرتتاپ قويۋعا بوگەت بولمادى، سونداي-اق سانچو پانسا دا ەسەسىن جىبەرگەن جوق: دۇنيە سالعالى جاتقان ادام جايىندا مۇراگەرلەر جۇرەگىندە ەرىكسىزدەن-ەرىكسىز تۋىندايتىن قايعىنى مۇرا جونىندەگى ويدىڭ قاشان دا قوجىراتىپ جانە سەيىلتىپ جىبەرەتىنى — مويىنداماسقا بولمايتىن جاي. ءسويتىپ، اقىرى دون كيحوتقا قاتىستى بارلىق ءراسىم-سالت اتقارىلعان سوڭ جانە ءوزى سان-الۋان سالماقتى دالەل كەلتىرۋ ارقىلى رىسارلىق رومانداردى ايىپتاعاننان كەيىن، ونىڭ سوڭعى ساعاتى تايالدى. سول ارادا بولعان حاتشى بىردە ءبىر رىسارلىق روماننان كەزبە رىسارلاردىڭ ەشقايسىسىنىڭ دون كيحوت سەكىلدى ءوز توسەگىندە جاتىپ تىپ-تىنىش ءارى حريستياندىق ۇردىسپەن ومىردەن وتكەنى جايىندا وقىماعانىن قۇلاققاعىس ەتتى؛ اينالا قورشاپ تۇرعاندار جىلاپ-سىقتاپ، كۇيزەلىس ءبىلدىرىپ جاتتى، ال بۇل كەزدە دون كيحوتتىڭ دەمى ءۇزىلىپ تە كەتكەن بولاتىن، بىلايىنشا ايتقاندا — ولگەن ەدى.
سول ارادا سۆياششەننيك حاتشىدان لامانچالىق دون كيحوت اتالىپ جۇرگەن اقپەيىل الونسو كيحانونىڭ شىن مانىندە و دۇنيەلىك بولعانىن، ماڭگىلىك ۇيقىعا كەتكەنىن راستايتىن كۋالىك بەرۋىن ءوتىندى؛ اتالمىش كۋالىك وعان سيد احمەت بەن-ينحاليدان باسقا شىعارماشىنىڭ الاياقتىق جاساپ دون كيحوتتى قايتا ءتىرىلتىپ، ەرلىك ىستەرىنىڭ ۇزىنشۇباق حيكاياسىن جازۋىنا جول بەرمەۋ ءۇشىن قاجەت بولعان-دى. لامانچالىق ايلاكەر يدالگونىڭ اقىرى وسىنداي بولدى؛ الايدا گرەكتىڭ جەتى قالاسىنىڭ گومەر ءۇشىن ايتىس-تارتىسقا تۇسكەنى سەكىلدى، لامانچانىڭ قالالارى مەن ەلدى مەكەندەرى دە دون كيحوتتى ءوز ۇلىم دەپ تانۋ جانە ونى ءوز تۇلەگى رەتىندە قۇرمەت تۇتۋ قۇقىنا يە بولۋ جولىندا تالاسقا ءتۇسسىن دەگەن ماقساتپەن ونىڭ تۇرعىلىقتى مەكەنىن سيد احمەت ءدال اتاپ كورسەتكەن جوق.
ءبىز سانچونىڭ، جيەن قىز بەن كۇتۋشىنىڭ قالاي جىلاپ-سىقتاعانىن سيپاتتاپ جاتپايمىز، سول سياقتى تەك مىنا تومەندەگى، سامسون كارراسكو جازعاننان باسقا، وعان ارنالعان جاڭا ەپيتافيالاردى دا كەلتىرمەيمىز:
تاس تاقتانىڭ استىندا مىنا مۇك باسقان،
جاتىر يدالگو ۇيقىدا ماڭگىلىك.
ءتانى قۋاتتى، رۋحى ەرەن اسقاق
بولعان سوڭ، ءولىم دە جۇرتتى تاڭ قىلىپ،
جىبەرە المادى داڭقىن الاستاپ.
ەل كەزدى تالماي لەپىرگەن كوڭىلمەن،
كۇلكى دە بولدى كەز كەلگەن كەششەگە،
مانسۇق ەتتى الەۋمەت پىكىرىن مۇلدەم.
كەڭكەلەس بوپ عۇمىر كەشسە دە،
كەمەڭگەر بوپ اتتاندى ومىردەن.
ال، سۇڭعىلا سيد احمەت قالامىنا قاراپ بىلاي دەيدى:
«مىنا ارادا، وسىناۋ ىلمەشەك پەن مىستان سوزىلعان سىمدا ءىلۋلى تۇراتىن بولاسىڭ ەندى، قالامىم، ۇشىڭ وتكىر مە الدە مۇقالعان با، ول جاعىڭدى بىلمەدىم جانە الدەبىر اۋمەسەر دە ادەپسىز جازعىشتار سەنى ارامداۋ ءۇشىن قولىنا العانشا سەن بۇل جەردە عاسىرلار بويى تۇرا بەرەتىن بولاسىڭ. الايدا ساعان جاناسىپ ۇلگەرمەس بۇرىن ولاردى ساقتاندىر جانە شوشىناتىنداي سەس كورسەتىپ، مىنانى ايت:
سودىرلار، اۋلاق جۇرىڭدەر،
مازامدى مەنىڭ الماڭدار!
جالعىز عانا ماعان، كورول،
وسىنداي ەرلىك بۇيىرعان.
دون كيحوت تەك مەن ءۇشىن عانا دۇنيەگە كەلدى، ال مەن تەك سول ءۇشىن عانا تۋدىم؛ وعان ارەكەت ەتۋ، ال ماعان ونى سيپاتتاۋ بۇيىرعان ەدى؛ ءبىز ەكەۋىمىز الابوتەن تاتۋ جۇپپىز — ايبىندى رىسارىمنىڭ ەرلىك ىستەرىن ءوزىنىڭ دورەكى دە دۇرىس ۇشتالماعان تۇيەقۇس قالامىمەن سيپاتتاۋعا تاۋەكەل ەتكەن (كىم بىلەدى، الداعى ۋاقىتتا دا تاۋەكەل ەتەر) انا ءبىر توردەسيلياستىق الدامشى جازعىشقا ادەيى ءارى قاساقانا تۇردە سوندايمىز، ويتكەنى مۇنداي ەرەن ەڭبەككە ونىڭ شاماسى جەتپەيدى جانە بۇل ونىڭ سىرەسىپ قالعان اقىل-ويىنىڭ ءىسى ەمەس؛ ەگەر وعان جولىعۋىڭنىڭ رەتى كەلسە، وندا دون كيحوتتىڭ تابىتتاعى قاجىپ-تالعان جانە توزعىنداپ تا ۇلگەرگەن سۇيەگىن قوزعاماۋىن، دۇنيە سالعان جاننىڭ قۇقىنا قول سۇعىپ، ونى ەسكى كاستيلياعا الىپ بارماۋىن، ءقابىرىن قازباۋىن تالاپ ەت، — دون كيحوت شىنىمەن-اق قابىرىندە ۇزىنىنان ءتۇسىپ جاتىر، ويتكەنى ءۇشىنشى مارتە ساپار شەگىپ، جاڭا جورىق باستارلىق دارمەنى جوق؛ ال قيساپسىز كەزبە رىساردىڭ تاۋسىلماس جورىعىن كەلەكە ەتۋ ءۇشىن ونىڭ العاشقى ەكى ساپارىنىڭ ءوزى-اق جەتكىلىكتى بوپ شىققانىن، بۇل ەكى ساپاردىڭ وتانداستارىمىز با الدە جات جەرلىكتەر مە، ءبارىبىر، قۇلاعدار بولعانداردىڭ بارشاسىنا ۇناعانىن، ءبارىن قىزىققا كەنەلتكەنىن ايت. ارام پيعىلدى ادامىڭا وسىنداي ىزگى كەڭەس بەرۋ ارقىلى سەن ءوزىڭنىڭ حريستياندىق پارىزىڭدى ورىندايسىڭ، ال مەن بولسام، ەڭبەگىمنىڭ جەمىسىنەن، ءوزىم ارمان ەتكەندەي، ءبىرىنشى بوپ تويات تاپقانىمدى ماقتان تۇتام جانە سول ءۇشىن ءوزىمدى باقىتتى سانايمىن، ويتكەنى رىسارلىق رومانداردا سۋرەتتەلەتىن ويدان شىعارىلعان ءارى مۇلدەم قيسىنسىز حيكايالارعا جۇرتتىڭ جەركەنىشىن تۋعىزۋدان باسقا مەندە ەشقانداي ماقسات بولعان ەمەس؛ ءسويتىپ ەندى، مەنىڭ حيكايامدا دون كيحوتتىڭ اقيقات ىس-ارەكەتى جايىندا اڭگىمە بولعاندىعىنىڭ ارقاسىندا اتالمىش روماندار شاتقاياقتاپ قالدى جانە تاياۋ ارادا تىراپاي اساتىنىنا ەش كۇمان جوق». Vale 53.
سوڭى
تۇسىنىكتەمەلەر
ايلاكەر يدالگو
لامانچالىق دون كيحوت
ەكىنشى ءبولىم
گراف لەموسسكييگە ارناۋ
گراف لەموسسكيي (1576 - 1622) — بەدەلدى يسپان شونجارى، 1610 - 1615 جج. نەاپولدا ۆيسە-كورول، ودان سوڭ يتاليان ىستەرى جونىندەگى كەڭەستىڭ ءتوراعاسى بولىپ قىزمەت ىستەدى.
... باسپادان شىققان، ءبىراق ساحنادا ءالى قويىلماعان كومەديالارىمدى... — “دون كيحوتتىڭ” ەكىنشى ءبولىمى باسپادان شىققان جىلى جارىق كورگەن درامالىق شىعارمالارىنىڭ جيناعىن سەرۆانتەس “ساحنادا ءالى ەشقاشان قويىلماعان سەگىز كومەديا مەن سەگىز ينتەرمەديا” دەپ اتادى.
... باسقا ءبىر دون كيحوت... — “ايلاكەر يدالگو لامانچالىق دون كيحوتتىڭ ءۇشىنشى ساپارى جايىندا اڭگىمەلەيتىن، توردەسيلياس قالاسىندا تۇراتىن ليسەنسيات الونسو فەرناندەس دە اۆەليانەدا جازعان ەكىنشى ءبولىم” دەگەن اتپەن “دون كيحوتتىڭ” 1614 ج. جارىق كورگەن جالعان ەكىنشى ءبولىمى جونىندە ءسوز بولىپ وتىر.
....جۇڭگو يمپەراتورى... — جۇڭگو يمپەراتورىنىڭ جولداۋى جايىنداعى ويدان شىعارىلعان اڭگىمە ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا سەرۆانتەستىڭ قانداي مۇقتاجدىققا دۋشار بولعانىن بارىنشا ايقىن كورسەتەدى. وسى جولدار ارقىلى قالامگەر ءوز وتانىندا قانداي دا بولسىن كومەكتەن جۇرداي بوپ وتىرعانىن ايتقىسى كەلگەن.
كوللەگيا — وقىتاتىن نەگىزگى پاندەرى ءدىني ءىلىم مەن قۇقىقتانۋ بولىپ تابىلاتىن وقۋ ورىنى.
“پەرسيلەس پەن سيحيزمۋندانىڭ سەرگەلدەڭى”. — بۇل رومان 1617 ج.، سەرۆانتەس قايتىس بولعاننان كەيىن جارىق كوردى.
پ ر و ل و گ
...توردەسيلياستا ۇرىقتانىپ، تارراگوندا تۋعان... — “دون كيحوتتىڭ” اتالمىش جالعان ەكىنشى ءبولىمى تارراگوندا جارىق كوردى، ال اۆتورى ءوزىن توردەسيلياستىڭ تۇرعىنىمىن دەپ اتاعان بولاتىن.
....ەڭ ايتۋلى ۋاقيعا كەزىندە... — ياعني بىرىككەن يسپاندىق-ۆەنەسياندىق فلوت پەن تۇرىكتەر اراسىنداعى لەپانتو جانىنداعى شايقاس (1571 ج. 7ء-شى قازان) كەزىندە. تۇرىك فلوتى جەڭىلىس تاپقان وسى ۇرىستا سەرۆانتەس قولىنان اۋىر جاراقات العان ەدى.
...ءدىني قايراتكەردىڭ سوڭىنا ءتۇسۋىم مۇلدەم مۇمكىن ەمەس... — كوممەنتاتورلاردىڭ كوپشىلىگى قالامگەر بۇل ارادا اسا كورنەكتى يسپان دراماتۋرگى لوپە دە ۆەگانى (1562 - 1635) مەگزەپ وتىر دەپ ەسەپتەيدى. ول شىنىندا دا 1609 ج. باستاپ ينكۆيزيسيا قىزمەتشىسى، ال 1614 ج. سۆياششەننيك اتانعان ەدى.
...سەنورىم جيىرما ءتورت... — ياعني قالالىق كەڭەستىڭ مۇشەسى، قالا اكىمشىلىگىنىڭ جيىرما ءتورت مۇشەسىنىڭ بىرەۋى.
...مينگو ريەۆۋلگو شۋماقتارىنداعى... — ەكى باقتاشىنىڭ (مينگو ريەۆۋلگو مەن حيليا اررەباتو) سۇقباتى تۇرىندە بەرىلگەن، كورول ءىۇ ەنريكە (1454 - 1474) تۇسىنداعى قوعامدىق جۇيە سىنعا الىناتىن انونيمدىك شۋماقتار.
ءى ت ا ر ا ۋ
ليكۋرگ — سپارتاداعى جارتىلاي اڭىزعا اينالعان زاڭ شىعارۋشى ابىز.
سولون — ەجەلگى گرەكياداعى ەسىمى ەشقاشان قياناتقا بارمايتىن ءادىل زاڭگەرلەردىڭ جالپى ەسىمىنە اينالعان اسا كورنەكتى ساياسي قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى (جىل ساناۋىمىزعا دەيىنگى (ج.س.د.) 638 - 559 جج.).
...تۇرىك سۇلتانىنىڭ وراسان ۇلكەن فلوتتى باستاپ تەڭىزگە شىققانىن... — ول زاماندا يسپانيا جاعالاۋىنا، اسىرەسە، يسپانيانىڭ جەرورتا تەڭىزىندەگى نەاپول، سيسيليا جانە مالتا سەكىلدى يەلىكتەرىنە تۇرىك تەڭىز قاراقشىلارىنىڭ شابۋىلىنا ۇشىراۋ قاتەرى ءتونىپ تۇرعان بولاتىن.
...كورولگە دە، لادياعا دا... — شاحمات ويىنىنىڭ تەرميندەرى. بىزگە جەتپەگەن حالىق رومانسىنداعى ادامداردىڭ ءوزارا اڭگىمەدە ەسىمدەردى اتامايتىندىعىن، ءتىپتى شاحمات ويىنىنداعى ءىرى فيگۋرالار بوپ تابىلاتىن كورول مەن لاديانى دا اۋىزعا الۋدان بوي تارتاتىندىعىن اڭعارتاتىن فرازا.
وسۋنا — بۇل قالاشىقتا ەكىنشى دارەجەلى، ال سالامانكادا — ەڭ ءىرى يسپان ۋنيۆەرسيتەتى ورنالاسقان-دى.
...مۇنداي جارلىق ارحيەپيسكوپتىڭ وزىنەن ءتۇسىپ تۇر ەمەس پە... — ول كەزدە يسپانياداعى اۋرۋحانالار مەن جەتىمحانالار، قارتتار ءۇيى جانە باسقالارى شىركەۋدىڭ قاراماعىندا بولاتىن.
رودومونت — اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستانىنداعى كەيىپكەرلەردىڭ ءبىرى، دۇلەي كوكجال.
...اندالۋزيالىق ءبىر اتاقتى اقىن... — بۇل ارادا يسپان اقىنى لۋيس باراونا دە سوتو (1548-1595) جايىندا ءسوز بولىپ وتىر. ول اريوستونىڭ “قاھارلى رولاند” داستانىنىڭ جالعاسى ىسپەتتى ەتىپ “انجەليكانىڭ كوز جاسى” (1586) دەگەن داستان جازعان بولاتىن.
...شاشاسىنا شاڭ جۇقپايتىن شەبەر كاستيلدىك اقىن... — “انجەليكانىڭ سۇلۋلىعى” (1602) اتتى داستان جازعان لوپە دە ۆەگا جونىندە ايتىلىپ وتىر. بۇل تۋىندىسىندا ول اريوستو داستانىنىڭ سيۋجەتىن ونان ءارى دامىتقان بولاتىن.
ساكريپانت — رىسارلىق داستاندار كەيىپكەرى، انجەليكا مەنسىنبەگەن جىگىتتەردىڭ ءبىرى.
ءىى ت ا ر ا ۋ
استانالىق الكالدتار. — سەرۆانتەس زامانىندا قالالارداعى ورتالىق وكىمەت وكىلدەرىن استانالىق الكالدتار دەپ اتايتىن، بۇلاردى ورتالىق ۇكىمەت تاعايىندايتىن.
الەكساندر. — الەكساندر ماكەدونسكيي جونىندە ءسوز بولىپ وتىر.
ءىىى ت ا ر ا ۋ
...سامسون اتانعانىنا... — سامسون (سامپسون)، ىنجىلدىك اڭىزعا قاراعاندا، ۇزىن بويلى، الىپ دەنەلى ادام بولعان.
شاديار پەتردىڭ كيىمى — “اق” ءدىني قاۋىم اتالاتىنداردىڭ كيىمى، سول زامانداعى ستۋدەنتتەر كيىمىنەن ەش ايىرماشىلىعى بولماعان.
مافۋسايل — 969 جىل عۇمىر كەشكەن ىنجىلدىك اقساقال. ونىڭ ەسىمى ۇزاق عۇمىر كەشۋدى اڭعارتاتىن جالپى ەسىمگە اينالىپ كەتكەن.
توستادو — 1450 ج. دۇنيە سالعان اۆيلدىك ەپيسكوپ الونسو دە مادريگالدىڭ لاقاپ اتى. ونىڭ شىعارمالار جيناعى ءجۇز جيىرما ءتورت تومنان تۇرادى. ەسىمى ءوندىرىپ جازاتىن، ءبىراق وقىلمايتىن جازۋشىنىڭ سينونيمىنە اينالعان.
ءىۇ ت ا ر ا ۋ
....قاراقشى برۋنەل... — “قاھارلى رولاندتىڭ” ءححۇىى-شى جىرىندا باۋكەسپە ۇرى برۋنەلدىڭ ساكريپانتتىڭ اتىن سانچو پانسانىڭ استىنداعى ەسەكتى تاپ سول حينەس پاسامونتە الىپ كەتكەن تاسىلمەن ۇرلاپ اكەتەتىنى جايىندا ايتىلادى.
...گەورگيي كۇنى... ايرىقشا سالتاناتتى سايىس وتۋگە ءتيىس... — بۇل ءداستۇرلى مەرەكە قالانىڭ 1118 ج. ماۆرلاردان ازات ەتىلۋى قۇرمەتىنە ساراگوسادا جىل سايىن وتكىزىلىپ تۇراتىن.
دەسيما — ون جولدىق شۋماق؛ رەدونديليا — يسپاندىق ءداستۇرلى ولەڭ شۋماعى — ءتورت جولدىق شۋماق، مۇندا ءبىرىنشى جول مەن ءتورتىنشى جول، ەكىنشى جول مەن ءۇشىنشى جول ۇيقاسىپ وتىرادى.
ءۇ ت ا ر ا ۋ
ماريسانچا. — سانچو پانسانىڭ ايەلىنىڭ دە، قىزىنىڭ دا اتى — ماري (ءبىرىنشى ءبولىمنىڭ ءۇىى تاراۋىنداعى ماري گۋتەررەستى قاراڭىز). ماري ەسىمى — حالىق اراسىندا كەڭىنەن تاراپ، ايەل دەگەندى اڭعارتاتىن جالپى ەسىمگە اينالىپ كەتكەن. وسى سەبەپتى، ماري گۋتەررەس — جاي عانا “گۋتەررەس” دەگەندى، ماريسانچا — جاي عانا “سانچا” دەگەندى بىلدىرەدى. يسپانيادا قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا، ايەلى ءوز اكەسىنىڭ اۋلەت ەسىمىن (فاميلياسىن -اۋد.) ساقتاپ قالا الادى (سانچو پانسانىڭ ايەلى ءوزىن تەرەسا كاسكاحو دەپ اتايدى) نەمەسە كۇيەۋىنىڭ اۋلەت ەسىمىن قابىلداي الادى (ايتالىق، تەرەسا پانسا دەگەندەي)، ءجا بولماسا كۇيەۋىنىڭ ەسىمىن اۋلەت ەسىم ەتىپ الۋىنا بولادى (تەرەسا سانچا). ال، بالالار بولسا، قۇرامىنا اكەسىنىڭ نىسپىسى كىرەتىن، ال كەيدە بۇل نىسپىنىڭ قىسقارتىلعان ءتۇرى نەمەسە انالىق ءتۇرى كىرەتىن ەسىم الا الادى (ماريسانچا، سانچا، سانچيكا). سانچو پانسا ايەلىنىڭ تولىق ءاتى-جونى مىناداي بولاتىن: حۋانتا-تەرەسا (ەسىم) گۋتەررەس (اكەسىنىڭ ەسىمى) كاسكاحو (اكە جاعىنان الىنعان اۋلەت ەسىم).
ۋرراكا — كورول فەرناندو كاستيلسكييدىڭ قىزى (1065 ج. دۇنيە سالعان). اڭىزعا قاراعاندا، اكەسى ءوزىن مۇرادان قۇرالاقان قالدىرعانىن ەستىگەن قىز وعان ءوز ءتانىن ساۋداعا سالاتىنىن، وسىنداي جولمەن تاپقان اقشاسىن ونىڭ رۋحىن تىنىشتاندىرۋ ءۇشىن ساداقاعا بەرەتىنىن ءمالىم ەتكەن كورىنەدى.
ءۇى ت ا ر ا ۋ
...كۇننىڭ ساۋلەسىن ءوزارا قالاي ەنشىلەسكەن ءجون... — ياعني كۇن ساۋلەسى جەكپە-جەككە شىققانداردىڭ كوزىن قارىقتىرماۋ ءۇشىن تۇرىساتىن جەرلەرىن كورسەتۋ.
سانبەنيتو — القىزىل كرەست بەينەلەنگەن، يىققا بايلاناتىن سارى ءتۇستى ماتا نەمەسە جامىلعى؛ بۇلار ينكۆيزيسيا كوپشىلىكتىڭ الدىندا تاۋبەگە كەلۋگە ۇكىم ەتكەندەرگە كيگىزىلەتىن بولعان.
وتتومان اۋلەتى. — وتمان (نەمەسە ءى وسمان) — تۇرىك (وتتومان) يمپەرياسىنىڭ ىرگە تاسىن قالاۋشى جانە وسمايلي (1259 - 1326) اۋلەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى؛ اڭىزعا قاراعاندا، ءاۋ باستا قاراقشىلار توبىنىڭ اتامانى بولعان.
كاستيلدىك ايتۋلى اقىن. — يسپاننىڭ كورنەكتى اقىنى گارسيلاسو دە لا ۆەگا (1503 - 1536) جونىندە ءسوز بولىپ وتىر. سەرۆانتەس ونىڭ ءبىر شونجاردىڭ قازاسىنا ارنالعان ەلەگياسىنان الىنعان جولداردى كەلتىرگەن.
...تور مەن ماسۋەك. — دۆوريان تۇقىمىنان وربىگەن جاندارعا قولونەردىڭ “ماسقاراشىلىق” سانالمايتىن بىرنەشە تۇرىنەن (تور مەن ماسۋەك (ءتىس تازارتقىش) جاساۋ سولاردىڭ قاتارىنا كىرەدى) باسقاسىمەن اينالىسۋ ايىپ سانالعان.
ءۇىىى ت ا ر ا ۋ
...اقىنىمىزدىڭ ولەڭى... — گارسيلاسو دە لا ۆەگا جونىندە ءسوز بوپ وتىر.
روتوندا — ريم پانتەونى، يۋپيتەر عيباداتحاناسى. بۇل ءقازىر اتاقتى ادامدار مەن يتاليا كورولدەرىن جەرلەيتىن قورىمعا اينالدى.
گوراسيي. — بۇل ارادا ريم مەن پورسەنا اراسىنداعى سوعىستا ريمدىكتەر وتريادىمەن بىرگە تيبر وزەنىندەگى كوپىردى قورعاعان، شايقاس كەزىندە ريم اسكەرىنەن قول ءۇزىپ قالعان گوراسيي كوكلەس تۋراسىندا اڭگىمە بولىپ وتىر.
مۋسيي. — ەترۋسك پاتشاسى پورسەنا ءريمدى قورشاۋعا العان كەزدە ريمدىك جاس جىگىت كاي مۋسيي پورسەنانى ءولتىرۋ ءۇشىن سەناتتىڭ رۇقساتىمەن جاۋ ورداسىنا بارادى، ءبىراق جاڭىلىسىپ اسكەر باسىلارىنىڭ ءبىرىن ولتىرەدى. تۇتقىنعا الىنعان ول جاۋاپ بەرۋدەن ۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتادى. پورسەنا ونى وتپەن ازاپتايتىنىن ايتىپ قوقان-لوقى جاسايدى، ءبىراق ەرجۇرەك جىگىت قولىن قىزىل شوققا قويادى دا، داڭققا قۇمار ادام ازاپتان قورىقپايدى، دەپ مالىمدەيدى.
كۋرسيي. — اڭىز بويىنشا، ج.س.د. 362 جىلى ريمدەگى فورۋمنىڭ استىنان جەر قاق جارىلادى. ابىزدار جىرا ريم ءوزىنىڭ ەڭ اسىلىن قۇرباندىققا شالعاندا عانا قايتا قابىسادى دەپ ءمالىم ەتەدى. مارك كۋرسيي ەسىمدى جاس جىگىت بەس قارۋىن ساي ەتىپ، اتقا مىنگەن قالپىندا قۇردىمعا سەكىرىپ كەتەدى، ونى قۇرساعىنا جۇتقان قۇردىم دا سول كەز قايتا قابىسادى.
كورتەس. — مەكسيكانى باعىندىرعان يسپاننىڭ اتاقتى كونكيستادورى (جاۋلاپ الۋشىسى) ەرناندو كورتەس (1485 - 1547). دون كيحوت مىناداي ەپيزودتى مەگزەپ وتىر: جاڭادان اشقان جەرىنىڭ جاعالاۋىنا كەلىپ تۇسكەن كورتەسكە كەمەلەرىنىڭ ەكيپاجى وزىمەن بىرگە ارمەن قاراي اتتانۋدان باس تارتادى. سول كەزدە ول سەرىكتەرىنىڭ دىمىن قۇرتۋ ءۇشىن كەمەلەردى سۋعا باتىرۋعا بۇيرىق بەرەدى. اۆتوردىڭ كورتەستى “اسا ءبىر سىپايى ادام” دەپ اتاۋىنىڭ سەبەبى، ءسىرا، يسپان تىلىندە “كورتەس” ءسوزى “ادەپتى، سىپايى، كىشىپەيىل” دەگەن ماعىنا بەرەتىندىگىنەن بولسا كەرەك.
اۋليە پەتردىڭ جۋالدىزى — يمپەراتور كاليگۋلانىڭ (ج.س. 37 - 41 جج.) امىرىمەن مىسىردان (ەگيپەتتەن) ريمگە اكەلىنگەن جانە اۋليە پەتر سوبورىنىڭ قارسى الدىنا ورناتىلعان وبەليسك. دون كيحوتتىڭ وندا يۋليي سەزاردىڭ مۇردەسى جەرلەنگەن دەگەن ءسوزى — انشەيىن اڭىز عانا.
ماۆزول — كاريانىڭ پاتشاسى (ج.س.د. ءىۇ ع.). ونىڭ ەسىمىن ماڭگىلىككە قالدىرۋ ءۇشىن زايىبى ارتەميسيا “ماۆزولەي” دەپ اتالاتىن ءسان-سالتاناتى مول مازار تۇرعىزعان بولاتىن.
ءىح ت ا ر ا ۋ
ءتۇن كەمەلىنە كەلگەن شاقتا... — گراف كلاروس جايىنداعى رومانستىڭ ءبىر جولى.
سورلادىڭدار-اۋ، فرانسۋزدار... — رونسيەۆال شاتقالىنداعى ۇرىس جايىنداعى كەڭىنەن ءماشھۇر يسپان رومانستارىنىڭ ءبىرىنىڭ باستاپقى جولدارى. (رومانستى كارامزين ورىس تىلىنە 1789 ج. اۋدارعان ەدى).
...كالاينوس جايىندا دا ءان سالۋ... — كالاينوس جايىنداعى رومانستا ماۆر كالاينوستىڭ عاشىعىنىڭ تالابى بويىنشا ونىڭ جاساۋىنا فرانسيانىڭ ون ەكى پەرىنىڭ ۇشەۋىنىڭ باسىن اكەلۋگە فرانسياعا اتتاناتىنى ايتىلادى. ول ءبالدۋيندى جەڭەدى، ءبىراق ءوزى رولاندتىڭ قولىنان قازا تابادى.
ح ت ا ر ا ۋ
ءسىز — ەلشىسىز، ەي دوستىم... — بەرناردو دەل كارپيو جونىندەگى ەرتەدەگى يسپان رومانسىنان الىنعان جولدار (“دون كيحوتتىڭ” ءبىرىنشى ءبولىمىنىڭ ءۇى تاراۋىنا بەرىلگەن تۇسىنىكتەمەنى قاراڭىز).
...پروفەسسورلار جايىنداعى جازۋلار الىستان كورىنىپ تۇراتىنداي — قىزىلمەن... — بۇل ارادا يسپان ۋنيۆەرسيتەتتەرىندەگى عىلىمي دارەجە الاتىن سىناقتان سۇرىنبەي وتكەندەردىڭ اۋلەت ەسىمدەرى ۇلكەن قىزىل ارىپپەن جازىلىپ قوياتىن ءداستۇر مەڭزەلىپ وتىر.
...تاعدىر-تالايىم تاعى دا كۇيىنىش-نالا شەككەنىمدى تىلەپ تۇر... — گارسيلاسو دە لا ۆەگانىڭ ءىىى-شى ەكلوگىنان الىنعان جول.
ءحى ت ا ر ا ۋ
حاروننىڭ قايىعى (م ي ف.) — دۇنيەدەن وتكەندەردىڭ ەلەسىن ستيكس نەمەسە احەرون وزەنى ارقىلى حارون توزاققا الىپ باراتىن قايىق.
ءحىى ت ا ر ا ۋ
نيس پەن ەۆريال — ۆەرگيلييدىڭ “ەنەيداسىنىڭ” كەيىپكەرلەرى. ەنەيدىڭ سەرىكتەرى، ەكەۋى ارالارىنان قىل وتپەس دوس بولعان.
پيلاد پەن ورەست (م ي ف.) — و ر ە س ت — گرەك پاتشاسى اگامەمنون مەن كليتەمنەسترانىڭ بالاسى. اكەسى ولتىرىلگەننەن كەيىن جانە وزىنە دە سونىڭ كەبىن كيۋ قاتەرى تونگەننەن سوڭ قارىنداسى ەلەكترانىڭ كومەگىمەن ورەست كولحيداعا قاشىپ بارادى، سول جەردە ول كولحيدا پاتشاسىنىڭ بالاسى پيلادپەن دوستاسادى. ەكەۋىنىڭ دوستىعىنىڭ بەرىكتىگى سونداي، ءبىرى ءۇشىن ءبىرى جان قيۋعا ءازىر بولادى. كەيىن پيلاد پەن ورەستىڭ دوستىعى ماتەلگە اينالعان.
تاياقتار بولات نايزاعا... — يسپان قالامگەرى پەرەس دە يتانىڭ (1544؟ - 1619؟) “گراناداداعى ازاماتتىق سوعىستار” رومانىنان الىنعان ولەڭ. بۇل جەردە اڭگىمە بوپ وتىرعان تاياقتار ءحۇى ع. كوڭىل كوتەرۋگە ارنالعان اسكەري ويىنداردا پايدالانىلعان. وسىنداي ويىن كەزىندە تاياقپەن قارۋلانعان سالت اتتىلار ونى بىر-بىرىنە لاقتىرىسىپ، قالقانمەن قورعاناتىن بولعان.
تامىردى تامىر بايقاتپاي سۇرىنتۋگە ىنتىزار... — حالىق رومانسىنىڭ قايىرماسى.
...ادامدار جانۋارلاردان كوپ تاعىلىم الدى... — كەلتىرىلگەن مىسالداردىڭ ءبارىن سەرۆانتەس ۇلكەن ءپلينييدىڭ (ج.س. 23 - 79 جج.) “جاراتىلىس تاريحىنان” العان.
كاسيلدەيا ۆاندالسكايا — ياعني اندالۋسسكايا، يسپانيانىڭ وڭتۇستىك بولىگىنە يەلىك ەتكەن گەرمان تايپاسى ۆاندالدىڭ اتىمەن اتالعان. مۇنى سەرۆانتەس دۋلسينەيا توبوسسكايا ەسىمىنىڭ جاسالۋ جولىنا ورايلاستىرا ويلاپ تاپقان.
تارتەسيا — وڭتۇستىك-باتىس يسپانيادا، گۋادالكيۆير وزەنى ساعاسىندا ورنالاسقان ەجەلگى فينيكيالىق ساۋدا قالاسى تارتەستەن شىققان. تارتەسيا دا اندالۋسيا دەگەندى بىلدىرەدى.
ءحىۇ ت ا ر ا ۋ
سيەۆيليالىق ايەل-داۋ حيرالدا. — ح ي ر ا ل د ا — 1184 جانە 1196 جج. ارالىعىندا ماۆرلار تۇرعىزعان سيەۆيليا سوبورىنىڭ مۇناراسى، اراب ارحيتەكتۋراسىنىڭ تاماشا ەسكەرتكىشى. 1568 ج. مۇناراعا كەڭ جايىلعان تۋ (فليۋگەر) ۇستاپ تۇرعان، ءتورت مەترلىك سەنىم اتتى ايەل ءمۇسىنى ورناتىلدى.
گيساندو بۇقالارى — گيساندو (اۆيلا قالاسىنىڭ ماڭايى) توڭىرەگىندە جاتقان، ءتۇر-تۇرپاتى انىق كەسكىندەلمەگەن ءتورت دىعال ءمۇسىن.
كابرا قۇردىمى — كابرا ەلدى مەكەنى (كوردوۆا پروۆينسياسى) ماڭايىنداعى تەرەڭ شىڭىراۋ، جوققا سەنگىش ادامدار ونى توزاققا باستاپ باراتىن ءبىر ەسىككە بالاپ كەلگەن.
جەڭىلىس تاپقان ءدارىپتى بولسا نەعۇرلىم... — الونسو دە ەرسيليانىڭ “اراۋكانا” داستانىنىڭ باستاپقى جولدارى (“دون كيحوتتىڭ” ءبىرىنشى ءبولىمىنىڭ ءۇى تاراۋىنا بەرىلگەن تۇسىنىكتەمەنى قاراڭىز.)
...ەكى فۋنت بالاۋىز — شىراق جاساۋعا ارنالعان بالاۋىز؛ ءدىني اعايىندىقتار مۇشەلەرىنە جارعىنى بۇزعانى ءۇشىن بەرىلەتىن جازا.
ءحۇى ت ا ر ا ۋ
گلوسسا — بىرنەشە شۋماقتان تۇراتىن ولەڭ؛ بۇل شۋماقتاردىڭ ەڭ سوڭعى جولدارى ولەڭنىڭ نەگىزگى ايتار ويىن بەينەلەيتىن ءوز الدىنا بولەك شۋماق قۇراپ، كەي رەتتە ولەڭنىڭ باس جاعىنا ورنالاستىرىلادى.
پونت ارالدارىنا جەر اۋدارىلۋ — يمپەراتور اۆگۋست قارا تەڭىز (ول كەزدە بۇل پونت ەۆكسينسكيي (مەيماندوس تەڭىز) اتالعان ەدى) جاعالاۋىنا جەر اۋدارىپ جىبەرگەن ريمدىك اقىن وۆيديي نازوندى (ج.س.د. 43 - ج.س. 17) مەگزەۋ.
ءحۇىى ت ا ر ا ۋ
ارىستان جۇرەكتى دون مانۋەل — پەرەس دە يتانىڭ “گراناداداعى ازاماتتىق سوعىستار” رومانىنداعى عاشىعى ارىستاندار جاتقان تورعا قولعابىن بايقاۋسىز ءتۇسىرىپ العان كەزدە تورعا تايلىقپاي كىرىپ بارعان رىسار. وسى سيۋجەتكە شيللەر “قولعاپ” دەگەن باللادا جازعان.
ءحۇىىى ت ا ر ا ۋ
...بەۋ، شىرىن قازىنا... — گارسيلاسو دە لا ۆەگانىڭ ح-شى سونەتىنەن الىنعان جولدار.
...يتبالىق تەرىسىنەن جاسالعان تاڭعىش (دون كيحوت... بۇيرەك اۋرۋىنان تاقسىرەت تارتىپتى)... — سەرۆانتەستىڭ زامانىندا يتبالىق تەرىسىنەن جاسالعان تاڭعىش بۇيرەك اۋرۋىنان ساقتايدى دەگەن تۇسىنىك بولعان.
ءديستريبۋتيۆتى قۇق پەن كوممۋتاتيۆتى قۇق — ورتاعاسىرلىق قۇق تەرميندەرى. ءديستريبۋتيۆتى (ۇلەستىرۋشى) — بەلگىلى ءبىر ادامنىڭ ىس-ارەكەتىنە ساي بەرىلەتىن يگىلىكتەر مەن جازالاردى ۇلەستىرۋ دەگەن ماعىنا بەرەدى؛ كوممۋتاتيۆتى (اۋىستىرۋشى) — ءبىر جازانى ەكىنشىسىمەن (ادەتتە، جەڭىلدەۋىمەن) اۋىستىرۋ دەگەندى بىلدىرەدى.
ءدىني ىلىمدىك جانە كاردينالدىق بارلىق ىزگى قاسيەتتەر — ءدىني ءىلىم تەرميندەرى. سەنىم، ءۇمىت جانە قايىرىمدىلىق سەكىلدى ىزگى قاسيەتتەر ءدىني ىلىمدىك دەپ اتالعان؛ ال، باسقا ىزگى قاسيەتتەردىڭ ءبارى باستاۋ الاتىن: پاراساتتىلىق، قۋات، ۇستامدىلىق جانە ادىلدىك سەكىلدى نەگىزگى ىزگى قاسيەتتەر كاردينالدىق دەپ اتالعان.
نيكولاو-بالىق — اڭىزعا اينالعان يتاليان جۇزگىشى، جارتىلاي ادام -جارتىلاي بالىق.
...كارتەزياندىق قۇتحاناداعىداي، تىم-تىرىس تىنىشتىق... — كارتەزياندىق وردەننىڭ موناحتارى ءتىل قاتىسپاۋ جونىندە سەرت بەرگەن.
...ءبىر اقىن ايتقانداي... — سەرۆانتەس زامانىنداعى تانىمال سۋىرىپ سالما اقىن حۋان باۋتيستا دە ۆيۆار مەگزەلىپ وتىر.
ءحىح ت ا ر ا ۋ
...كيگەن كيىمدەرىنە قاراپ ءدىني قىزمەتشىلەر مە الدە ستۋدەنتتەر مە دەپ ويلاپ قالۋعا بولاتىن ەكى ادام... — ول كەزدە ستۋدەنتتەر مەن سۆياششەننيكتەردىڭ كيگەن كيىمدەرى ءبىر تەكتى بولعان.
...سايياگەزدىكتى تولەدولىقشا سويلەۋگە ءماجبۇر ەتۋدىڭ ءمانى جوق... — سايياگەزدىكتەردىڭ، ياعني سايياگو وڭىرىندە تۋىپ-وسكەندەردىڭ، ءتىلى شاتپىراق سانالعان؛ تولەدو تۇرعىندارىنىڭ ءتىلى، كەرىسىنشە، كوركەم دەپ باعالانعان.
دۋبيلني — تولەدونىڭ شەت جاعى؛ سوكودوۆەر — سول قالاداعى ۇرى-قارىلار باس قوساتىن ورىنعا اينالعان الاڭ؛ سوبور اۋلاسى — تولەدو قاۋىمىنداعى “يگى-جاقسىلار” سەرۋەندەيتىن ورىن.
ماحالاوندا — مادريد ماڭىنداعى، مادەني ومىردەن جۇرداي مەڭىرەۋ جەردىڭ سينونيمىنە اينالعان شاعىن ەلدى مەكەن.
حح ت ا ر ا ۋ
ارروبا — سالماق ولشەمى (11،5 كەلى).
امۋر (“كۋپيدون” دەپ تە اتالادى) — ەجەلگى ريم اڭىز-ەرتەگىلەرىندەگى ماحاببات قۇدايى؛ ادەتتە قولىنا ساداق پەن جەبە ۇستاعان قاناتى بار بالاقاي كەيپىندە بەينەلەنەدى.
“سويلەسە جۇرەتىن” بي — بيمەن جانە انمەن سۇيەمەلدەنەتىن پانتوميما.
ءححى ت ا ر ا ۋ
پاتەندەر — شارۋا ايەلدەرى ءسان ءۇشىن تاعاتىن، اۋليەنىڭ كەيىپى بەينەلەنگەن ءتورت بۇرىشتى نەمەسە دوڭگەلەك مەتالل پلاستينكالار.
ەگيپەت قازاندارى. — تاۋراتتىق اڭىز بويىنشا، ەگيپەتتە قۇلدىقتا بولعان، “ەگيپەت قازاندارىنان” ماردىمسىز اس-سۋ ءىشىپ جۇرگەن ەۆرەيلەر ءشول دالاعا تاپ بولعاننان كەيىن، قانداي دا بولسىن ايتەۋىر تاماق بەرەتىن، اشتان ولتىرمەيتىن ەگيپەتتى تاستاپ شىققاندارىنا قاتتى وكىنىش ءبىلدىرىپتى.
ءححىى ت ا ر ا ۋ
“مەتامورفوزالار نەمەسە يسپاندىق وۆيديي”. — سەرۆانتەس بۇل اتاۋدى ريمدىك اقىن ءوۆيدييدىڭ “مەتامورفوزالارىنا” ەلىكتەپ ويلاپ تاپقان.
ماگدالينا پەرىشتەسى — سالامانكاداعى اۋليە ماگدالينا شىركەۋىنىڭ قولا جەلباعارى.
كانو دە ۆەسينگەررا — كوردوۆاداعى پوترو كوشەسىنىڭ جۋىندى-شايىندىلارى قۇيىلىپ جاتاتىن كانال.
لەگانيتوس پەن لاۆاپەس فونتاندارى — اۋىز سۋ فونتاندارى؛ پوحو، كانو دورادو، پريورا — مادريدتەگى سەرۋەن ورىنى بوپ تابىلاتىن كەڭ اللەيا — پرادوداعى فونتاندار.
“ۆەرگيليي پوليدورعا قوسىمشا”. — ۆەرگيليي پوليدور (1470 جۋىق - 1555 جۋىق) — يتاليان تاريحشىسى، “ونەرتاپقىشتار تۋرالى” تراكتاتتىڭ اۆتورى.
براس — يسپانياداعى ۇزىندىق ولشەمى (1،57 مەتر).
فرانسيا جارتاسى قۇداي اناسى. — رودريگو جانە سالامانكا قالالارىنىڭ ارالىعىندا ورنالاسقان دومينيكاندىق موناستىر مەڭزەلىپ وتىر. گاەتانىڭ ءۇش كەيىپتەگى بەينەسى — نەاپولدىڭ سولتۇستىگىندەگى گاەتا قالاسىندا ورنالاسقان عيباداتحانا مەن موناستىر اتاۋى.
مونتەسينوس پەن دۋراندارت — ەجەلگى يسپان رومانستارىنىڭ كەيىپكەرلەرى. دۋراندارت رونسيەۆال شاتقالىندا ايقاسقا كىرىپ، مونتەسينوستىڭ كوز الدىندا دۇنيە سالادى. بەلەرما — ونىڭ عاشىعى.
...كوزىنەن جاسى كەپپەيتىن گۋاديانا... ...رۋيدەرانىڭ قىزدارى... — گۋاديانا وزەنى مەن وعان كەلىپ قۇياتىن، رۋيدەرا ايدىندارى دەپ اتالاتىن سالالارى جايىندا حالىق اڭىزى بار، سەرۆانتەس مۇنى دون كيحوتتىڭ مونتەسينوس ۇڭگىرى جايىنداعى اڭگىمەسىنە ارقاۋ ەتكەن.
ءححىىى ت ا ر ا ۋ
فۋگگەرلەر — ورناچۋەلوستاعى كۇمىس كەنىشى مەن المادەندەگى سىناپ كەنىن كەپىلدىككە الىپ، يسپان كورولدەرىن قاراجاتپەن جابدىقتاپ وتىرعان اسا ءىرى نەمىس بانكيرلەرى؛ ولار اتالمىش كەن ورىندارىن ۇزاق جىلدار بويى پايدالاندى.
ينفانت دون پەدرو پورتۋگالسكيي — پورتۋگال كورولىنىڭ بالاسى، كورول گەنريح تەڭىزشىنىڭ (1394-1460) باۋىرى، گەوگرافيالىق كارتالاردى تالماي جيناۋمەن اتى شىققان ادام.
ءححىۇ ت ا ر ا ۋ
...جوعارى لاۋازىمدى ءبىر ادام... — شاماسى، بۇل جەردە سەرۆانتەس ءوز “دون كيحوتىنىڭ” ەكىنشى ءبولىمىن ارناعان گراف لەموسسكيي يشارات ەتىلىپ وتىرسا كەرەك.
سەگيديليا — حالىق ايتاتىن ءاننىڭ ءبىر ءتۇرى، ءتورت نەمەسە جەتى جولدان تۇراتىن ولەڭ؛ مۇنداعى ءبىرىنشى جانە ءۇشىنشى جولدار ون ءبىر بۋىننان تۇرادى جانە ۇيقاسپايدى، ال قالعاندارى — بەس بۋىننان تۇرادى جانە تولىق ۇيقاسپاي (اسسونانس) اياقتالادى؛ جەتى جولدىق سەگيديلياداعى بەسىنشى جانە جەتىنشى جولدار دا ون ءبىر بۋىننان تۇرادى جانە ۇيقاسپايدى. مۋزىكالىق سۇيەمەلدەۋى مەن ءبيى بار “لامانچالىق سەگيديليالار” ءوز الدىنا بولەك جانر قۇرايدى.
مايورات نەگىزىن قالاۋ — ياعني اۋلەتتىڭ داۋلەتىن كوبەيتۋگە نەگىز قالاۋ. ۇرپاقتان ۇرپاق بويى ۇلدىڭ ۇلكەنىنە اقسۇيەكتىك اتاقپەن بىرگە اۋىسىپ وتىراتىن مۇرانىڭ نەگىزگى بولەگىن مايورات دەپ اتايدى.
تەرەنسيي — باتىسيەۆروپالىق دراماعا ەلەۋلى ىقپال ەتكەن ريمدىك كومەديوگراف (ج.س.د. 195 جۋىق - 159 جج.).
ءححۇ ت ا ر ا ۋ
رەحيدور — قالالىق نەمەسە سەلولىق باسقارمانىڭ مۇشەسى.
مەليسەندرانى تۇتقىننان بوساتۋ. — م ە ل ي س ە ن د ر ا م ە ن گ ا ي ف ە ر و س — ەجەلگى يسپان رومانستارىنىڭ كەيىپكەرلەرى، بۇلارعا ارحيەپيسكوپ تۋرپين جازدى دەلىنەتىن كونە فرانسۋز حرونيكالارى نەگىز ەتىلگەن. بۇل رومانستاردا مەليسەندرا — يمپەراتور ۇلى كارلدىڭ قىزى جانە ونىڭ نەمەرە جيەنىنىڭ قالىڭدىعى، دەلىنەدى. توي وتەردىڭ قارساڭىندا قىزدى ماۆرلار الىپ قاشىپ كەتەدى دە، قاشان گايفەروس ونى ىزدەپ تاۋىپ، تۇتقىننان بوساتقانشا ۇزاق جىلدار بويى سولاردىڭ قولىندا بولادى.
گەركۋلەس باعانالارى — گيبرالتار جاعالاۋلارىنداعى تاۋلار؛ اڭىز بويىنشا گەركۋلەس ون ەكى ەرلىگىنىڭ ءبىرىن وسى تاۋلاردا جاساعان كورىنەدى.
ايەل-داۋ اندادونا — “اماديس گاللسكييدىڭ” پەرسوناجى، بويى ەڭگەزەردەي، ۇسقىنسىز ايەل.
ءححۇى ت ا ر ا ۋ
تيريالىقتار مەن ترويالىقتار: ءبارى دە ءۇنسىز قالدى... — ۆەرگيلييدىڭ يسپان تىلىنە گرەگورو فەرناندەس دە ۆەلاسكو اۋدارعان “ەنەيداسىنىڭ” ەكىنشى جىرىنىڭ العاشقى جولى.
گايفەروس دويبى ويناپ ءماز بولىپ ءجۇر... — گايفەروس پەن مەليسەندرا جايىنداعى ەجەلگى يسپان رومانسىنىڭ العاشقى جولدارى.
ايتارىم وسى، ەندىگىسىن ءوزىڭ ءبىل.... — سول تاقىرىپتاعى باسقا ءبىر ەجەلگى رومانستىڭ جولى.
ديۋراندال سەمسەرى — رولاند سەمسەرى، فرانسۋز حرونيكالارى مەن ورتا عاسىرلىق داستانداردا وعان ەرەكشە قاسيەت تاڭىلادى.
...قالانىڭ ورتالىق كوشەلەرىمەن الىپ جۇرۋگە... — ينكۆيزيسيا كوپشىلىك الدىندا ابىرويىن توگۋگە ۇكىم شىعارعانداردى ءولىم جازاسى ورىندالاتىن جەرگە ەسەككە مىنگىزىپ، بەلۋارىنا دەيىن جالاڭاش كۇيدە، قالا كوشەلەرىمەن الىپ باراتىن بولعان؛ الدىنان — قانداي قىلمىس جاسالعانىن جانە وعان قانداي جازا بەرىلگەنىن حابارلاپ جارشى ءجۇرىپ وتىرعان، سوڭىنان — پوليسيا وتريادى ەرىپ وتىرعان.
پريستاۆتارى الدىندا... — يسپاننىڭ اسا كورنەكتى ساتيريگى فرانسيسكو كيەۆەدو (1580-1645) قالامىنان شىققان “ەسكارراماننىڭ مەندەسكە حاتتارى” (1613) ساتيرالىق تۋىندىسىنان الىنعان ولەڭ جولدارى.
نەستور — ترويانى الۋعا قاتىسقان گرەك پاتشالارىنىڭ ءبىرى؛ اڭىزدىڭ ايتۋىنشا، 300 جىل عۇمىر كەشكەن.
كەشە عانا يسپانيانى مۇقىم... — ەڭ سوڭعى گوت كورولى رودريگو جايىنداعى ەجەلگى يسپان رومانسىنان الىنعان ولەڭ جولدارى؛ پيرەنەي تۇبەگىنە اراب تايپالارى سونىڭ تۇسىندا باسىپ كىرگەن بولاتىن. وسى رومانس سيۋجەتىنە پۋشكين “سۇيىكتى يسپانياعا ساپار” اتالاتىن ولەڭ جازعان-دى.
ءححۇىى ت ا ر ا ۋ
بەربەريا تۇتقىنىنان... — ياعني ماۆرلار تۇتقىنىنان. سولتۇستىك افريكا سول تۇستا بەربەريا اتالعان-دى.
...تروفەي تۇرعىزار ەدى. — ت ر و ف ە ي — جەڭىس قۇرمەتىنە ورناتىلعان ەسكەرتكىش؛ گرەكتەر ونى جەڭىسكە قول جەتكەن جەردە تۇرعىزىپ، جاۋدان ولجالاعان ساۋىت-سايماندارمەن بەزەندىرەتىن بولعان.
ءححىح ت ا ر ا ۋ
جالاڭاياق اعايىندار — فرانسيسكاندىق وردەننىڭ موناحتارى، ولارعا شاركەيدەن باسقا اياق كيىم كيۋگە تيىم سالىنعان بولاتىن.
ريفەي تاۋى — بۇل تاۋدىڭ قاي جەردە ورنالاسقانى جايىندا ەجەلگى زاماننىڭ ءارتۇرلى اۆتورى ءارقيلى پىكىر ايتىپ كەتتى. كوپشىلىگى ونى قيىر سولتۇستىكتە ورنالاسقان دەيتىن پىكىردە بولدى.
استروليابيا — اسپان شىراقتارىنىڭ ورنىن انىقتاۋ ءۇشىن پايدالانىلعان بۇرىش ولشەۋىش اسپاپ.
ءحححى ت ا ر ا ۋ
دۋەنيا — باي، اقسۇيەك ايەلدىڭ قىزمەتىندە جۇرگەن، كەدەيلەنگەن دۆوريان اۋلەتىنەن شىققان، ادەتتە ەگدە جاستاعى ايەل.
ءحححىى ت ا ر ا ۋ
پارراسيي — گرەك سۋرەتشىسى (ج.س.د. ءۇ ع. ەكىنشى جارتىسى).
تيمانت — گرەك سۋرەتشىسى (ج.س.د. ءىۇ ع.).
اپەللەس — اسا كورنەكتى گرەك سۋرەتشىسى (ج.س.د. ءىۇ ع. ەكىنشى جارتىسى).
ليسيپپ — گرەك ءمۇسىنشىسى جانە بالقىعان مەتاللدان ءمۇسىن قۇيۋشىسى (ج.س.د. ءىۇ ع. ەكىنشى جارتىسى).
ح ح ح ءىىى ت ا ر ا ۋ
...سيد رۋي دياس سارداردىڭ كرەسلوسى — اڭىزعا سايكەس، رۋي دياس (“دون كيحوتتىڭ” ءبىرىنشى ءبولىمىنىڭ ءحىح-شى تاراۋىنا بەرىلگەن تۇسىنىكتەمەنى قاراڭىز) ۆالەنسيانى قايتا جاۋلاپ العاندا باسقا دا ولجالارمەن بىرگە ماۆرلاردان تارتىپ العان ءمارمار كرەسلو.
...قارا شارۋا ۆامبانى وگىزدەرىنەن... ايىرىپ... — گوت كورولدەرىنىڭ سوڭعىلارىنىڭ ءبىرى — ۆامبا (672 - 680) مەڭزەلىپ وتىر. حالىق اراسىندا تاراعان اڭىزدا ول قارا شارۋادان شىققان دەلىنەدى، ال شىن مانىندە ول اقسۇيەك اۋلەتتىڭ وكىلى بولاتىن.
ح ح ح ءى ءۇ ت ا ر ا ۋ
كوماندور گرەچەسكيي — سانتياگو وردەنىنىڭ كوماندورى فەرنان نۋنەس دە گۋسمان جايىندا ءسوز بولىپ وتىر، ول ماقالدار جيناعىن قۇراستىرىپ، ۋنيۆەرسيتەتتەردە گرەك تىلىنەن ءدارىس بەرگەن ەدى، وسى قىزمەتى ءۇشىن كوماندور اتانعان بولاتىن.
ليرگاندەي — فەب رىسارىنىڭ تالىمگەرى ءارى ىس-ارەكەتىنىڭ جىلناماشىسى، “كنيازدار مەن رىسارلار ايناسى” رومانىنىڭ پەرسوناجى.
ح ح ح ءۇ ت ا ر ا ۋ
ديت ( م ي ف. ) — جەر استى الەمىنىڭ قۇدايى پلۋتوننىڭ قوسالقى ەسىمى.
كاسيك — ۇندىستەردىڭ ەل اعاسى، كوسەمى؛ بۇل ارادا جالپى ءۇندىس تەكتى ادام ماعىناسىندا قولدانىلىپ وتىر.
ەپيتيميا — شىركەۋ تاعايىندايتىن جازا (ورازا ۇستاۋ، ۇزاق ۋاقىت بويى دۇعا وقۋ جانە ت.ب.). (اۋد.)
ح ح ح ءۇ ءى ءى ءى ت ا ر ا ۋ
مارتوس بۇرشاعى — مارتوس قالاسى (اندالۋسيادا) ول كەزدە بۇرشاق تۇقىمداس داقىلداردى وسىرۋمەن اتى شىققان-دى.
كانداييا — ءۇندىقىتاي، كومورين ءمۇيىسى — ءۇندىستاننىڭ وڭتۇستىك شالعايىنداعى ءمۇيىس.
جەك كورەتىن ءبىر سۇلۋ... — كەزىندە كوپشىلىكتىڭ اراسىندا ۇلكەن قۇرمەتكە يە بولعان سۋىرىپ سالما يتاليان اقىنى سەرافينو اكۆيلانونىڭ (1466 - 1500) ولەڭى.
اجال! سول ءساتتى يەك قاعاتىن... — يسپان اقىنى ەسكريبتىڭ ولەڭى (ءحۇ ع. سوڭى -— ءحۇى ع. باسى).
كەسىرتكەلەر ارالى — ادام تۇرمايتىن ارالداردى يسپان حالقى وسىلاي اتاعان. كەسىرتكەلەر ارالىنا جەر اۋدارۋ — قازاقتىڭ “يتجەككەنگە ايداۋ” دەگەن سوزىمەن ماعىنالاس.
اريادنانىڭ ءتاجى ( م ي ف. ) — ديونيس اريادناعا تارتۋ ەتكەن، اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلگەن التىن ءتاج. اڭىزعا قاراعاندا، اريادنا بەرگەن ارقاۋدىڭ كومەگىمەن كريت شىتىرمانىنان امان-ساۋ قۇتىلىپ شىققان تەزەي كەيىن وپاسىزدىق جاساپ، اريادنانى ناكسوس ارالىندا قالدىرىپ كەتەدى، ديونيس ونى وسى جەردەن جولىقتىرىپ، ماڭگى ولمەس زايىبىنا اينالدىرادى.
كۇننىڭ سايگۇلىكتەرى ( م ي ف. ) — فەبتىڭ (كۇننىڭ) كۇيمەسىنە جەگىلگەن سايگۇلىكتەر.
تيبار. — تيبار ارابشا “التىن” دەگەندى بىلدىرەدى. سەرۆانتەستىڭ زامانىندا افريكاداعى التىن جاعالاۋدى وسىلاي اتاعان.
پانكاييا بالزامى. — پ ا ن ك ا ي يا — حوش ءيىستى وسىمدىكتەرىمەن اتى شىققان، افريكاداعى اڭىزدان جاراتىلعان ەل: اڭىزدا ول، سونداي-اق، فەنيكستىڭ وتانى دەلىنەدى.
الگۋاسيل — پوليسيا قىزمەتكەرى.
ح L ت ا ر ا ۋ
پوتوسي — بوليۆياداعى ءبىر قالا.
بەللەروفونت ( م ي ف. ) — كورينف پاتشاسى گلاۆكىنىڭ ۇلى؛ ول قاناتتى تۇلپار پەگاستىڭ كومەگىمەن جالىن قۇساتىن ءۇش باستى قۇبىجىق — حيمەرانى جەڭگەن ەدى. بەللەروفونت پەگاسقا ءمىنىپ اسپانعا كوتەرىلمەك بولعاندا پەگاس ونى اۋدارىپ تاستايدى دا، ءوزى جالعىز ۇشىپ كەتەدى، كەيىن شوق جۇلدىزعا اينالدىرىلادى.
بووتوس، پەريفوي ( م ي ف. ) — ب و و ت و س — ۆولوپاس شوق جۇلدىزىنىڭ گرەكشە اتاۋى. پ ە ر ي ف و ي — تەزەيدىڭ دوسى، پروزەرپينانى الىپ قاشۋ ءۇشىن ونىمەن بىرگە جەر استى پاتشالىعىنا تۇسكەن. بۇل ارادا كۇننىڭ ءتورت سايگۇلىگىنىڭ ەكەۋى — پيرەي مەن ەو دەۋدىڭ ورنىنا بووتوس پەن پەريفوي دەپ جاڭساق اتالىپ كەتكەن.
X L ءى ت ا ر ا ۋ
ترويالىق پاللاديۋم ( م ي ف.) — ايەل قۇداي پاللادانىڭ تروياعا تۇسكەن، قالا دەربەستىگىنىڭ كەپىلى سانالعان بەينەسى.
پەرالۆيلو — لامانچاداعى، سيۋداد رەال قالاشىعى ماڭايىنداعى قاسيەتتى اعايىندىق قىلمىسكەرلەردى ءولىم جازاسىنا كەسكەن ورىن.
وجەت جىگىت ( م ي ف.) — اكەسى فەبتىڭ كۇيمەسىن ايداۋعا تاۋەكەل ەتكەن، سول ءۇشىن اجال تاپقان فاەتون مەگزەلىپ وتىر.
...اۋەنىڭ بۇرشاق پەن قار تۋىندايتىن ەكىنشى قاتپارىنا... — ءوز پايىمداۋلارىنا دون كيحوت پتولومەيدىڭ الەمدىك جۇيەسىن نەگىز ەتەدى. بۇل جۇيەگە سايكەس، بارلىق اۋىر ەلەمەنتتەر الەمنىڭ ورتالىق بولەگىنە قاراي لىقسىپ، سونىڭ توڭىرەگىنە شوعىرلانادى دا، جەردىڭ شار تەكتەس ماسساسىن قۇرايدى. سۋ، اۋا، وت سەكىلدى جەڭىلدەۋ ەلەمەنتتەر ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى قاتپارلانىپ ورنالاسادى. كوزگە كورىنەتىن الەمنەن (جەر، سۋ، اۋا، وت) باسقا، بەسىنشى ەلەمەنت — كەمەلىنە كەلگەن ەفير بار، اسپان شامشىراقتارى سودان قۇرالادى.
...ليسەنسيات توررالبا... ايگىلى شابۋىل مەن قىرعىنعا كۋا بولدى... — ءۇ كارل لاندسكنەحتتەرىنىڭ 1527 ج. مامىردا ءريمدى تالان-تاراجعا سالعانى جايىندا اڭگىمە بولىپ وتىر. سولداتتار ءۇي-ۇيدى قورشاۋعا الىپ، وندا تىعىلىپ جاتقانداردىڭ بارلىعىن فلەيتالار سازىنىڭ “سۇيەمەلدەۋىمەن” قان-جوسا عىپ قىرىپ سالدى. ءۇ كارل اسكەر باسىلارىنىڭ ءبىرى گەرسوگ بۋربونسكيي وسى قالانى قورشاۋ كەزىندە ءولتىرىلدى. ءۇ كارلدىڭ سولداتتارى باسىنا ەپيسكوپ ميتراسىن كيىپ، يىعىنا مانتيا جامىلىپ، پاپانىڭ قاشىرلارىنا ءمىنىپ قالادا سەرۋەندەپ ءجۇردى، ۆاتيكاندا وتكىزىلگەن سايقىمازاق كونكلاۆقا (ريم پاپاسىن سايلايتىن كاردينالدار كەڭەسى - اۋد.) جينالدى، وسىنداي جيىننىڭ بىرىندە پاپا ءۇىى كليمەنتيي ورنىنان تايدىرىلدى. وسى باسسىزدىقتار جايىندا قۇلاعدار بولعان دارىگەر ەۋحەنو توررالبا مۇنى جۇرتقا جاريا ەتە باستادى، سول ءۇشىن ينكۆيزيسيانىڭ تىرناعىنا ىلىكتى؛ وعان سيقىرشى دەگەن ايىپ تاعىلىپ، تىرىدەي وتقا ورتەۋگە ۇكىم شىعارىلدى.
...جەتى ەشكىنىڭ جانىنان... — تورپاق شوق جۇلدىزىنداعى جەتى جۇلدىز مەگزەلىپ وتىر.
X L ءى ءى ءى ت ا ر ا ۋ
“ىزگى نيەتپەن ۇندەمەسەڭ، اتاناسىڭ سانچو سەن” — يسپاننىڭ “اۋزىنا يە بولا بىلگەن ادام سانچو اتانادى” دەيتىن ماتەلىنە يشارات (“سانتو” — اۋليە جانە سانچو سوزدەرىنىڭ ۇندەستىگىنە وراي).
X L ءى ءۇ ت ا ر ا ۋ
...دارا جانە جالعامالى حيكاياتتار... — ياعني، رومان ماتىنىنە ەنگەن، ءبىراق وقيعانىڭ نەگىزگى ارقاۋىنا تىكەلەي قاتىسى جوق (مىسالعا، “ءپارۋايسىز اۋەستىك جايىنداعى حيكايات”)، سونداي-اق نەگىزگى ارقاۋعا جاناما عانا بايلانىسى بار (مىسالعا، حريزوستومو مەن مارسەلا جايىنداعى، ت.ب.) حيكاياتتار.
كوردوۆالىق ۇلى اقىن — يسپان اقىنى حۋان دە مەنا (1411 - 1456).
...جاڭادان پايدا بولعان ەنەي... — ۆەرگيلييدىڭ “ەنەيداسىنداعى” باستى كەيىپكەرگە يشارات؛ ول وزىنە عاشىق ديدونانى كۇتپەگەن جەردەن تاستاپ كەتكەن بولاتىن.
حاكا — يسپانياداعى تاۋ قىراتتارى.
ارلانسا، پيسۋەرگا، مانسانارەس، تاحو، ەنارەس پەن حاراما — يسپانياداعى وزەندەر.
تارپەي جارتاسىنان... — ەجەلگى ريمدە ءولىم جازاسىنا كەسىلگەن قىلمىسكەرلەر تارپەي جارتاسىنان جەرگە لاقتىرىلاتىن. اڭىزدىڭ ايتۋىنشا، ورتكە ورانعان ءريمدى نەرون وسى جارتاستان تاماشالاپ تۇرعان.
X L ءۇ ت ا ر ا ۋ
...انتيپودتار... — جەر شارىنىڭ ديامەترالدى قاراما-قارسى ەكى بەتىنىڭ تۇرعىندارى.
...انتيپودتار شولعىنشىسى... سۇيكىمدى قۇمىرا اينالدىرعىش... تيمبريي... فەب... بىرەۋلەر ءۇشىن — مەرگەن، ەكىنشىلەر ءۇشىن — دارىگەر... — جارىقتىڭ، كورىپكەلدىكتىڭ، مەديسينا مەن پوەزيانىڭ قۇدايى فەبتىڭ (اپوللوننىڭ) لاقاپ اتى. “انتيپودتار شولعىنشىسى” — فەبتىڭ بۇل لاقاپ ەسىمى جەردىڭ قوزعالمايتىنى تۋراسىنداعى سول زاماندا قالىپتاسقان تۇسىنىككە بايلانىستى تۋعان؛ بۇل تۇسىنىككە سايكەس جەردى اينالىپ جۇرەتىن كۇن “تومەندە”، ياعني جوعارىداعى ادامداردىڭ اياعىنىڭ استىندا تۇراتىندارعا دا جارىعىن توگەدى دەپ سانالعان. ال، فەبتىڭ “قۇمىرا اينالدىرعىش” اتانۋىنىڭ سەبەبى، كۇن ساۋلەسىنىڭ قىزۋى ادامداردىڭ اڭقاسىن كەپتىرىپ، ولاردى سالقىنداتقىش سۋسىن ىشۋگە ءماجبۇر ەتەدى، ال مۇنداي سۋسىن قار تولتىرىلعان ساۋىتتارعا سالىپ، شىر اينالدىرۋ ارقىلى سالقىنداتىلاتىن مىس قۇمىرالاردا دايىندالادى.
باراتاريا — يسپاننىڭ barato سوزىنەن جاسالعان اتاۋ، ياعني ارزان.
...گۋبەرناتور جەزلىندەگى كرەست... — جەزلدىڭ جوعارعى جاعى كرەست تۇرىندە جاسالعان ەدى، سوت كەزىندە ول انت قابىلداۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن.
X L ءۇ ءى ت ا ر ا ۋ
ۆيولا — سكريپكاعا ۇقسايتىن مۋزىكالىق اسپاپ، الايدا ىشەكتەرى جۋانداۋ جانە دىبىسى دا جۋانداۋ شىعادى.
اپاريس مايى — ءتۇرلى دارمەك قوسىلعان ءزايتۇن مايى. بۇل ءدارىنىڭ كەرەمەت قىمبات بولعانى سونشا، “اپاريس مايى سەكىلدى اسا قىمبات” دەيتىن ماتەلگە دە كىردى.
X L ءۇ ءى ءى ت ا ر ا ۋ
تيرتەافۋەرا — تولەدو پروۆينسياسىنداعى ەلدى مەكەن. “تيرتەافۋەرا” (دالىرەگى: tءىratefura) دەگەن ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسى: “قاراڭدى باتىر”.
X L ءۇ ءى ءى ءى ت ا ر ا ۋ
. ...ءوزىنىڭ وڭ قولىن ءسۇيىپ الدى... — ايتىلعان سوزگە ادالدىقتى ايعاقتايتىن بەلگى.
المالافا — ەر ادام مەن ايەل ادام كيەتىن اراب سىرت كيىمى.
...سەبەبى ول تاۋ تۇرعىنى بولاتىن... — يسپانيانىڭ سولتۇستىك تاۋلى ايماقتارىنىڭ تۇرعىندارى رەكونكيستانى (ارابتار ءۇىىى ع. باسىپ العان وڭىرلەردى قايتا جاۋلاپ الۋدى) وزدەرى تۇڭعىش بوپ باستاعانىن ماقتان تۇتاتىن جانە وسى سەبەپتەن وزدەرىن اقسۇيەك ادام سانايتىن.
فونتانەل — دەنەدەگى “ارام ءسولدىڭ” سىرتقا شىعۋى ءۇشىن اياققا جاسالاتىن جاساندى جاراقات؛ سەرۆانتەستىڭ زامانىندا وسىنىڭ كومەگى ارقىلى ناۋقاس ادامعا ەم-دوم جاسالاتىن.
جالاڭ اياق اعايىندار — فرانسيسكاندىق وردەننىڭ موناحتارى، ولارعا شاركەيدەن باسقا اياق كيىم كيۋگە تيىم سالىنعان-دى.
X L ءى ح ت ا ر ا ۋ
اندراديليا — زەرتتەۋشىلەردىڭ ويىنشا، بۇل سول تۇستاعى اتاقتى شۋلەردىڭ ەسىمى بولسا كەرەك.
L ت ا ر ا ۋ
...ارانحۋەستىك فونتاندارى... — ا ر ا ن ح ۋ ە س — يسپانياداعى قالا — مادريدتەن 49 شاقىرىم جەردە، تاحو وزەنىنىڭ سول جاق جاعالاۋىنا ورنالاسقان؛ فونتاندارىمەن داڭقى شىققان. ماتىندە — ءسوز ويىنى: فونتانەل جانە فونتان.
...“قۇداي انانى” وقيتىن كەرەمەت كوركەم مارجان، “اكەمىزدى” وقۋعا ارنالعان — التىننان قۇيىلعان مونشاقتار... — گەرسوگينيانىڭ بەرگەن سىيلىعى تاسپيىق ەدى، ونى القا رەتىندە مويىنعا تاعىپ جۇرۋگە دە بولاتىن.
ۇزىن بالاقتى شالبار — داۋلەتتى ادامدار عانا قىسقا شاروۆاردىڭ ورنىنا ۇزىن بالاقتى شالبار كيىپ جۇرەدى دەگەنگە يشارات.
جول-ساپار بەتپەردەسى — ساياحات كەزىندە سۋىق پەن شاڭنان قورعانۋ ءۇشىن كيىلەتىن، كوزگە ارنالعان ويىعى بار، شۇعادان جاسالعان بەتپەردە.
L ءى ت ا ر ا ۋ
...دوڭبەككە، ياعني كولباقالار پاتشاسىنا، ۇقساس... — ريم مىسالشىسى فەدردىڭ “پاتشاعا مۇقتاج كولباقالار” اتالاتىن مىسالىنا يشارات؛ مۇندا كولباقالاردىڭ پاتشا سۇراعان وتىنىشىنە وراي يۋپيتەر ولارعا ءبىر دوڭبەكتى لاقتىرادى، ءبىراق باقالار مۇنداي پاتشاعا قورسىنا قاراعاندىقتان، اناۋ بۇلارعا ايداھاردى جىبەرەدى دە، ول باقالاردىڭ ءبارىن جەپ قويادى.
...جەتكىزۋ اقىسىن تولەپ... — ول زاماندا حاتتى جەتكىزۋ اقىسىن حاتتى الۋشى تولەيتىن.
L ءى ءى ت ا ر ا ۋ
ايۋنتامەنتو — قالالىق نەمەسە سەلولىق كەڭەس؛ بۇل ارادا — كەڭەستىڭ عيماراتى.
L ءى ءى ءى ت ا ر ا ۋ
قۇمىرسقا قاناتتارى — “قاتەر تونگەندە قۇمىرسقاعا دا قانات بىتكەن” دەيتىن ماقالعا يشارات.
L ءى ءۇ ت ا ر ا ۋ
...كاۆيال دەپ اتالاتىن، بالىق جۇمىرتقالارىنان دايىندالاتىن... — اڭگىمە قارا ۋىلدىرىق جايىندا بولىپ وتىر.
...بۇعان استە نالىعان جوق... — ورتەنىپ جاتقان ريمگە جايباراقات كوز سالىپ تۇرعان نەرون جايىنداعى رومانستان الىنعان، كەكەسىندى سيپاتتا وزگەرتىلىپ قولدانىلعان دايەكسوز.
...سول ءبىر جارلىقتىڭ قانداستارىمنىڭ قالاي زارە-قۇتىن الىپ، ۇرەيىن ۇشىرعانى... — موريسكىلەردى (ءماجبۇر ەتۋ ارقىلى شوقىندىرىلعان ماۆرلاردى) يسپانيادان قۋىپ شىعۋ جايىنداعى العاشقى جارلىق 1609 ج. جارىق كوردى. بۇل گرانادادا، مۋرسيادا جانە اندالۋسيادا تۇراتىن ماۆرلارعا قاتىستى جارلىق بولاتىن. 1610 جىلعى 10 شىلدەدەگى ەكىنشى جارلىق كاستيليانى، ەسترەمادۋرانى جانە لامانچانى مەكەندەيتىن موريسكىلەرگە باعىشتالدى. ريكوتە القابىن مەكەن ەتەتىن (سانچو پانسانىڭ دوسى سول وڭىردەن بولاتىن)، جەرگىلىكتى حريستياندارمەن نەكەگە تۇرعان موريسكىلەرگە يسپانيادا قالۋعا رۇقسات ەتىلگەن، ءبىراق 1613 جىلعى 19 قازانداعى جارلىقپەن ولار دا قۋعىندالدى. قولدارىنا ۇستاپ اكەتە الاتىن زاتتارىنان باسقا مۇلكى جوق موريسكىلەر ءۇش كۇننىڭ ىشىندە كەمەگە وتىرىپ افريكاعا اتتانۋعا ءتيىس بولدى. بۇيرىقتى ورىنداماعان جاعدايدا ءولىم جازاسىنا كەسىلەتىن ەدى. دۇنيە-مۇلىكتەرى تاركىلەندى؛ وزدەرىمەن بىرگە باعالى بۇيىم دا، اقشا دا اكەتۋگە رۇقسات ەتىلمەدى. مۇنداي قۋعىنداۋعا مۇرىندىق بولعان شىركەۋ ەدى، ولار قالىڭ بۇقارانىڭ ءدىني ءفاناتيزمىن كۇشەيتۋگە، سول ارقىلى جۇرتشىلىق نازارىن ءىىى فيليپپ پەن ونىڭ سىبايلاستارىنىڭ ەل باسقارۋداعى قىلمىستى قارەكەتتەرىنەن اۋدارىپ اكەتۋگە مۇددەلى بولعان-دى.
...كورول جارلىعىنان قورقىپ... — 1609 ج. جارلىقتا يسپانيا شەگىنەن الاستالاتىن مەرزىمى وتكەن موريسكىلەرگە كومەك كورسەتكەن، ولارعا باسپانا بەرگەن يسپانداردىڭ دۇنيە-مۇلكى تاركىلەنەتىنى قاتاڭ ەسكەرتىلگەن ەدى.
L ءۇ ت ا ر ا ۋ
گاليانا سارايى. — تولەدوداعى الۋان اڭىز-اڭگىمەگە ارقاۋ بولعان ەجەلگى عيماراتتىڭ قيراتىندىسى وسىلاي اتالاتىن. اڭىزدا بۇل سارايدى ماۆر حانشاسى گاليانانىڭ اكەسى تۇرعىزعانى ايتىلادى، حانشا كەيىن ۇلى كارلگە كۇيەۋگە شىققان دەلىنەدى.
L ءۇ ءى ت ا ر ا ۋ
...اتى ...فريز تۇقىمىنان... — فريسلاندتاعى (گوللاندياداعى) جىلقى تۇقىمى مەڭزەلىپ وتىر.
L ءۇ ءى ءى ت ا ر ا ۋ
ەنەي قاشقىن، راقىمسىز بيرەنو... — ۆەرگيليي “ەنەيداسىنىڭ” كەيىپكەرى ەنەيدىڭ وزىنە عاشىق ديدونانى، ال “قاھارلى رولاند” كەيىپكەرى اريوستونىڭ ءوز عاشىعى وليمپيانى تاستاپ كەتكەنىنە يشارات.
اتارفە، مارچەنا — يسپانياداعى قالالار.
“ءجۇز”، “كورولدىك”، “كىم ءبىرىنشى” — كارتا ويىنىنىڭ تۇرلەرى.
L ءۇ ءى ءى ءى ت ا ر ا ۋ
گريف (م ي ف.) — باسى بۇركىت، دەنەسى ارىستان ءتارىزدى قۇبىجىق.
الدەبىر مەندوسا ۇستەلگە تۇز شاشادى، سوعان قاراعان بويدا جۇرەگى جابىرقاپ سالا بەرەدى. — يسپانيانىڭ جەكەلەگەن وتباسىلارىنداعى جوقتى-بارعا نانعىشتىقتى كەلەكەلەيتىن ماتەل.
سيپيون — ريمدىك اسكەرباسى پۋبليي كورنەليي سيپيون (ج.س.د. 185 - 129 جج.)؛ كارفاگەنگە قارسى سوعىسىپ، ونى قيراتقان بولاتىن (ج.س.د. 146 ج.).
“اۋليە ياگو، يسپانيانى قۇلىپتا!” — يسپانداردىڭ ماۆرلارمەن شايقاستاعى سانچو تەرىستەۋ تۇسىنگەن ەجەلگى اسكەري ۇرانى: “Santءىago، y cءىerra Espana!” (“اۋليە ياكوۆ بىزبەن بىرگە — قىرىپ سال، يسپانيا!”). شاديار ياكوۆ يسپانيانىڭ قامقورى سانالادى (454ء-شى بەتتى قاراڭىز). “سerrar” ءسوزىنىڭ ەكى ءتۇرلى ماعىناسى بار: قىرىپ-جويۋ، كۇيرەتۋ جانە قۇلىپتاۋ، قاماۋ. سانچو سونى شاتاستىرىپ وتىر.
اگارياندار — افريكان حالىقتارىنىڭ سول تۇستا كەڭىنەن قولدانىلعان جالپى اتاۋى.
...ۇستالاردىڭ قىزعانشاق قۇدايى ۆەنەرا مەن مارستى شىرماپ تاستاعان... (م ي ف.) — اڭىزعا سايكەس، ۇستالىق شەبەرلىك قۇدايى ۆۋلكان الماستان جاسالعان تورمەن ايەلى ۆەنەرا مەن ونىڭ ويناسى مارستى شىرماپ بايلاپ تاستاعان.
ەكلوگا — سەرۆانتەس زامانىنداعى پاستورالدىق جانر تۇرلەرىنىڭ جالپى اتاۋى.
گارسيلاسو — يسپان اقىنى گارسيلاسو دە لا ۆەگا.
كاموەنس — پورتۋگاليانىڭ اسا كورنەكتى اقىنى (1254 - 1580).
اكتەون، ديانا (م ي ف.) — ديانانى شومىلىپ جاتقان كەزىندە كورگەنى ءۇشىن جازاعا تارتىلعان اكتەون بۇعىعا اينالدىرىپ جىبەرىلەدى دە، سوڭىنان ونى ءوزىنىڭ يتتەرى تالاپ جەيدى.
مەن ەشقانداي بۇقادان قورىقپايمىن، ءتىپتى حاراما وزەنى جاعالاۋىندا جايىلعان بۇقالاردىڭ ەڭ شەكتەن شىققان جابايىلارىنان دا! — سول تۇستا قالىپتاسقان ۇعىم بويىنشا، حاراما وزەنى جاعالاۋىنداعى شالعىندىقتىڭ وندا جايىلعان بۇقالارعا ايرىقشا كۇش-قۋات قوساتىن قاسيەتى بولعان.
L ءى ح ت ا ر ا ۋ
دون كيحوتتىڭ دۋلسينەيا توبوسسكايادان جەرىنىپ قالاتىنى... — “دون كيحوتتىڭ” جالعان ەكىنشى ءبولىمىنىڭ اۆتورى اۆەليانەدا ۆاريانتىندا دۋلسينەيانىڭ جادىسىن قايتارۋدان ءۇمىتى ۇزىلگەن كەيىپكەر ودان جەرىنەدى دە، “ماحابباتسىز رىسار” دەگەن لاقاپ ەسىمدى يەلەنەدى.
L ح ت ا ر ا ۋ
كورولدەردى تاققا وتىرعىزاتىن دا، تاقتان قۇلاتاتىن دا مەن ەمەس... — ەجەلگى ءبىر رومانس نەگىز بولعان ماتەل؛ بۇل رومانستا يسپان كورولى قاتىگەز پەدرونىڭ (1350 - 1369) ءوز ءىنىسى ەنريكەمەن كۇرەسكە شىعىپ، وڭباي جىعىلاتىنى ايتىلادى. ەنريكە فرانسۋز اسكەرباسى بەرتران كلاكەندى (ديۋگەكلەندى)، — سايىس سونىڭ شاتىرىندا وتكەن، — كومەككە شاقىرادى، سوندا اناۋ: “مەن كورولدەردى تاقتان دا قۇلاتپايمىن، تاققا دا وتىرعىزبايمىن، مەن تەك مىرزاما ادال قىزمەتشى رەتىندە عانا كومەك كورسەتەم”، دەپتى.
دونيا سانچانىڭ قاس دۇشپانى... — ەجەلگى رومانستان الىنعان جولدار.
...بارسەلوناعا دا جاقىنداپ قالدىق... — ول زاماندا بارسەلونا مەن ونىڭ ماڭايىنداعى ەلدى مەكەندەر قاراقشىلار شابۋىلىنان كوز اشپايتىن. فەودالدىق قاتىناس جويىلعانىمەن، جاڭا جاعدايعا مويىن ۇسىنعىسى كەلمەگەن كاتالوندىق ءىرى جەر يەلەنۋشىلەر شارۋالاردى فەودالدىق كىرىپتارلىقتا ۇستاۋعا تىرىسىپ باقتى. فەودالدىق قاناۋعا قارسى شىققان شارۋالارمەن كۇرەس جۇرگىزۋ ءۇشىن كاتالوندىق ۆيسە-كورولدىڭ جارلىعى بويىنشا 1602 ج. “وداق” اتالاتىن ميليسيا قۇرىلدى، ونىڭ نەگىزگى مىندەتى اتالمىش قاراقشىلارمەن كۇرەسۋ بولاتىن. بۇل شىن مانىندەگى ازامات سوعىسىنا الىپ كەلدى، ويتكەنى حالىق وكىلدەرىنەن جاساقتالعان ميليسيا كوپ رەتتە سەنورلاردىڭ وزىنە قارسى شايقاسقا شىعاتىن. كەڭىنەن ءورىس العان ازامات سوعىسى كەزىندە ءبىرى “نيەررالار”، ەكىنشىلەرى “كادەللدەر” دەپ اتالدى. وسىنداي جاساقتاردىڭ ءبىرىن روماندا اتالعان، قارا شارۋادان شىققان روكە گينارت باسقاردى.
وزيريس (م ي ف.) — ەگيپەتتىك قۇداي، روكە گينارت ونى سيسيليالىق اتىشۋلى تيران بۋزيريسپەن شاتاستىرىپ تۇر.
L X ءى ت ا ر ا ۋ
... بۇل ادام قۇلاعىنىڭ قۇرىشىن قاندىرا قويماعانىمەن... — بەينەلى سويلەمشە. مۇنىڭ نەگىزىندە اۆرورانىڭ ترويا سوعىسى كەزىندە احيللەس ولتىرگەن ۇلى مەمنون جايىنداعى اڭىز جاتىر. مەمنون جونىندەگى بۇل اڭىز كەيىننەن فيۆى قالاسى ماڭايىنداعى، جەر سىلكىنۋى سالدارىنان قۇلاپ قالعان وراسان ۇلكەن مۇسىنگە جاناستىرىلدى. كۇننىڭ العاشقى ساۋلەسى تۇسكەن شاقتا ءمۇسىن سىنىقتارىنان مۋزىكا اسپابىنىڭ ءۇزىلىپ كەتكەن ىشەگىنىڭ دىبىسىنا ۇقساس دىبىستار ەستىلەتىن بولعان، وسىعان بايلانىستى مەمنون انا مەيىرىمىنە جاۋاپ قايتارىپ جاتىر دەگەن اڭىز شىققان.
... اراگوندىق جۋىردا جارىققا شىعارعان... — “دون كيحوتتىڭ” جالعان ەكىنشى ءبولىمىنىڭ اۆتورى اۆەليانەدا ءوزىن اراگونداعى توردەسيلياستا تۋىپ-وسكەنمىن دەپ ءمالىم ەتكەن-دى.
L X ءى ءى ت ا ر ا ۋ
ەسكوتيلو — الاياق استرولوگ.
شىعىرشىق ءىلۋ ات سايىسى كەزىندە كوسىلتە شاۋىپ كەلە جاتقان سالت اتتى نايزاسىن لەنتاعا ىلىنگەن شىعىرشىقتان وتكىزۋگە ءتيىس بولاتىن.
“ادال باقتاشى” — يتاليان اقىنى گۆارينيدىڭ (1537 - 1612) يسپان تىلىنە كريستوبال سۋارەس دە فيگەروا 1602 ج. اۋدارعان ولەڭمەن جازىلعان پاستورالدىق تراگيكومەدياسى.
“امينتا” — يتاليان اقىنى توركۆاتو تاسسونىڭ (1544 - 1595) ءپاستورالى. ونى سەرۆانتەستىڭ دوسى، اقىن ءارى سۋرەتشى حۋان مارتينەس دە حاۋرەگي 1607 ج. يسپان تىلىنە اۋدارعان بولاتىن.
كۆاترين — كونە زامانعى يتالياندىق ۇساق تەڭگە.
“جاننىڭ شىراعى” — دومينيكاندىق موناح فەليپە دە مەنەسەستىڭ “حريستياندىق جاننىڭ شىراعى سوقىر سەنىمگە قارسى” اتالاتىن تراكتاتى. العاشقى باسىلىمى 1556 ج. جارىق كوردى.
... مارتين كۇنىندە شوشقا قايتسە دە باۋىزدالماي قالمايدى. — يسپان دەريەۆنيالارىندا مارتين كۇنىندە (11ء-شى قاراشا) شوشقا سويۋ ءداستۇرى بولعان.
L X ءى ءى ءى ت ا ر ا ۋ
مونجۋيك — بارسەلونا ىرگەسىندەگى بيىك شوقىدا ورنالاسقان قامال.
انا فەليس. — “فەليس” — “باقىتتى” دەگەن ماعىنا بەرەدى.
L X ءى ءۇ ت ا ر ا ۋ
ليەۆانت — پيرەنەي تۇبەگىنىڭ شىعىس بولىگىنىڭ اتاۋى.
L X ءۇ ت ا ر ا ۋ
بەرناردينو دە ۆەلاسكو — كاستيلدىك جاياۋ اسكەردىڭ ايرىقشا قاتالدىعىمەن تانىلعان باس كوميسسارى. موريسكىلەردى كوشىرۋ ءىسىن قاداعالاۋ سوعان جۇكتەلگەن بولاتىن.
ارگۋستىڭ كوزى (م ي ف.). — ا ر گ ۋ س — ءجۇز كوزى بار ءداۋ. ءوزى سيىرعا اينالدىرىپ جىبەرگەن يونى، — يۋپيتەردىڭ سۇيىكتىسىن، — كۇزەتۋدى يۋنونا سوعان تاپسىرعان بولاتىن.
L X ءۇ ءى ءى ت ا ر ا ۋ
بوسكان قاريامىزدىڭ نەموروسو اتانعانى سەكىلدى. — ن ە م و ر و س و — “ورمان تۇرعىنى” دەگەن ماعىنا بەرەدى. گارسيلاسو دە لا ۆەگانىڭ ساليسو جانە نەموروسو ەسىمدى باقتاشىلار بەينەسى كورىنىس بەرەتىن ءبىرىنشى جانە ەكىنشى ەكلوگالارىنا ەمەۋرىن. سەرۆانتەستىڭ تۇسىندا نەموروسو ەسىمىمەن اقىن حۋان بوسكان (1542 ج. قايتىس بولعان) بەينەلەنگەن دەلىنەتىن. قازىرگى زامانعى زەرتتەۋشىلەردىڭ ىزدەنىستەرى نەموروسو ەسىمىمەن گارسيلاسو دە لا ۆەگانىڭ ءوز بەينەسى جاسالعانىن كورسەتىپ وتىر.
L X ءى ح ت ا ر ا ۋ
ارتىق قىپ فراكيالىقتان باعزىداعى... (م ي ف.) — ورفەي.
رادامانت جانە مينوس (م ي ف.) — جەر استى پاتشالىعىنىڭ قازىلارى.
تاكاپپار نەمۆرود. — تاۋراتتىق اڭىزعا سايكەس، ۆاۆيلون پاتشالىعىنىڭ نەگىزىن قالاعان نەمۆرود اسپانعا جەتۋ ءۇشىن اسا بيىك مۇنارا تۇرعىزعان كورىنەدى، ءبىراق وسپادارسىز نيەتى ءۇشىن وعان جازا تارتقىزباق بولعان قۇداي مۇنارانى قيراتىپ، قۇرىلىسىن جۇرگىزگەن ادامداردىڭ ءتىلىن ساپىرىلىستىرىپ جىبەرىپتى.
L X ح ت ا ر ا ۋ
وكپە-نازعا ءمارمار تاستاي سەلت ەتپەيتىن... — گارسيلاسو دە لا ۆەگا ەكلوگىنان الىنعان جول.
...تۋعاننان ولگەنگە دەيىنگى عۇمىر جولى تىم كەلتە بوپ شىقپاق. — جالعان “دون كيحوتتى” زامانداستارى مۇلدەم ۇناتقان جوق، ول ءحۇىى ع. ۇزىنا بويىندا جانە ءحۇىىى ع. العاشقى جارتىسىندا بىردە-بىر رەت قايتا باسىلعان ەمەس.
L X ح ءى ت ا ر ا ۋ
اپوللون كۇيمەسىنىڭ دوڭعالاقتارى (م ي ف.) — ەجەلگى اڭىزدا كۇن قۇدايى اپوللون كۇيمەسىنە وتىرىپ الىپ اسپاندى ارالاپ جۇرەدى، جەرگە جارىق سەۋىپ، جىلۋ بەرەدى، دەلىنەدى.
L X ح ءى ءى ءى ت ا ر ا ۋ
مينگودان دا ءساندى كيىنىپتى... — مينگو ريەۆۋلگونىڭ “مينگو ريەۆۋلگو شۋماقتارىندا” سيپاتتالعان كيىمىنە يشارات (“دون كيحوتتىڭ” ەكىنشى ءبولىمىنىڭ پرولوگىنا بەرىلگەن تۇسىنىكتەمەنى قاراڭىز).
باقتاشى بالا، توقتاي قال!... — حالىق انىنەن الىنعان جولدار.
L X ح ءى ءۇ ت ا ر ا ۋ
ساننادزارو ەكلوگىنان دا ارتىق... — دجاكومو ساننادزارو — يتاليان اقىنى (1456-1530)، ەۆروپادا پاستورالدىق جانردىڭ دامۋىنا ايرىقشا ىقپال ەتكەن پاستورالدىق “اركاديا” رومانىنىڭ اۆتورى. روماننىڭ پروزالىق ءماتىنى ولەڭمەن جازىلعان ەكلوگتارمەن كەزەكتەسىپ وتىرادى.
...گرەكتىڭ جەتى قالاسىنىڭ گومەر ءۇشىن ايتىس-تارتىسقا تۇسكەنى سەكىلدى... — ءوزىن گومەردىڭ وتانى ساناعان “جەتى قالا” جايىندا انتيكالىق داۋىردەن جەتكەن ەكى جول ولەڭ بار؛ الايدا ونىڭ وتانى قاي جەر ەكەنى جونىندە ناقتى مالىمەت جوق.
...توردەسيلياستىق الدامشى جازعىش... — ياعني جالعان “دون كيحوتتىڭ” اۆتورى.
...ونى ەسكى كاستيلياعا الىپ بارماۋىن... — “دون كيحوتتىڭ” جالعان بولىمىندە دون كيحوتتىڭ ەسكى كاستيليادا باستان كەشكەندەرى جايىندا اڭگىمەلەپ بەرۋگە ۋادە ەتىلەدى.
ۆ. ۋزين.
You Might Also Like
-
ادام بايعۇس، وعان سونداي سانا بەرىلگەننەن كەيىن، بەلگىلىلەردەن بەلگىسىزدىكتەردى ىزدەپ شارق ۇرادى. تاريحتى قارايدى، ءپالساپا وقىپ ويلانادى، دىنگە ءۇڭىلىپ وڭاي جول ىزدەيدى. فيزيكالىق ىلىمدەرگە نازار سا...
-
اقمولا وبلىسى ءبىلىم باسقارماسى جانىنداعى "ج.مۋسين اتىنداعى كوكشەتاۋ جوعارى قازاق پەداگوگيكالىق كوللەدجى" مكقك فازىل قاسيەت جەتەكشىسى: نۇرگۇل سەرىك قىزى
