سەرۋەن نە ءۇشىن كەرەك؟
اقمولا وبلىسى ءبىلىم باسقارماسى جانىنداعى "ج.مۋسين اتىنداعى
كوكشەتاۋ جوعارى قازاق پەداگوگيكالىق كوللەدجى" مكقك
فازىل قاسيەت
جەتەكشىسى: نۇرگۇل سەرىك قىزى
سەرۋەن — بۇل بالاباقشاداعى نەگىزگى ساۋىقتىرۋ ءىس-شارالارىنىڭ ءبىرى، بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ مەن نىعايتۋدىڭ، تولىققاندى فيزيكالىق دامۋدىڭ، بالالاردىڭ ءارتۇرلى قوزعالىس بەلسەندىلىگىنىڭ الدىن الادى. بالالاردىڭ اشىق اسپان استىندا تازا اۋادا بولۋى فيزيكالىق دامۋى ءۇشىن ۇلكەن ماڭىزعا يە. سەرۋەندەۋ — بۇل بالانىڭ دەنەسىن شىنىقتىرۋدىڭ العاشقى جانە قول جەتىمدى قۇرالى. بۇل ونىڭ توزىمدىلىگى مەن قورشاعان ورتانىڭ قولايسىز اسەرلەرىنە، اسىرەسە سۋىققا توزىمدىلىگىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەدى. قىس مەزگىلىندە بالالاردى شانامەن، شاڭعىمەن، مۇز جولىمەن سىرعاناتۋ ءۇشىن سەرۋەندى قولدانعان ءجون. مۇنىڭ ءبارى بالالاردىڭ فيزيكالىق دامۋىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋعا كومەكتەسەدى، دەنەنىڭ جاتتىعۋىن جاقسارتادى، وقۋ قىزمەتىنەن العان پسيحيكالىق سترەسس سەرۋەن بارىسىندا ۇمىتىلادى، ونىڭ قورعانىس رەاكسياسىن جانە زياندى فاكتورلارعا توزىمدىلىگىن ارتتىرادى.
بالاباقشاداعى سەرۋەندەۋ-كۇن تارتىبىندەگى ماڭىزدى كەزەڭ. سەرۋەندەۋ كەزىندە ءسىز بالالاردىڭ وقۋ قىزمەتىن قىزىقتى ءارى مازمۇندى ەتىپ جەڭىلدەتۋىڭىز كەرەك. ازىرلەنگەن سەرۋەندەۋ كارتالارى: تابيعي قۇبىلىستاردى باقىلاۋ، زەرتتەۋ جانە ەڭبەك قىزمەتى، ويىندار، جەكە جۇمىس ارقىلى بۇل ماقساتتى جۇزەگە اسىرامىز. سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ «بالالىقتىڭ قانىنا ويىن ازىق» دەپ بەكەر ايتپاعان. ويتكەنى، ويىن ۇستىندە بالانىڭ ءبىر زاتقا بەيىمدىلىگى، مۇمكىندىگى جانە قىزىعۋى انىق بايقالادى. بۇل سەرۋەندەردىڭ ەرەكشەلىگى-ولاردىڭ ەكولوگيالىق باعىتى. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالىق شاقتان باستاپ ەكولوگيالىق ءبىلىم بەرۋدى ۇيىمداستىرۋ مىندەتى تۇر. ەكولوگيالىق ءتاسىل اياسىندا بالانى تابيعاتپەن ءوزارا ارەكەتتەسۋ كەزىندە دامىتۋ ماڭىزدى.
«ادام رۋحاني دۇنيەسىن سىرتقى تابيعات قۇبىلىسىن تانۋ ارقىلى قالىپتاستىرادى دا، ءوزىن جالپى جاراتىلىستىڭ ءبىر پۇشپاعى رەتىندە سەزىنەدى». ياعني ش.ايتماتوۆتىڭ بۇل سوزدەرىنەن تابيعات اياسىندا ادام ءوزىن جەكە تۇلعا رەتىندە ەلەستەتەتىنىن تۇسىنۋگە بولادى. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى پسيحيكالىق تۇرعىدان العاندا «مەن» تۇسىنىگى دە وسى ۋاقىتتا قالىپتاسادى.
سونىمەن سەرۋەندەۋ ادامگەرشىلىك تاربيە ماسەلەلەرىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. تاربيەشى بالالاردى تۋعان قالاسىمەن، ونىڭ كورىكتى جەرلەرىمەن، ەرەسەكتەردىڭ ەڭبەگىمەن تانىسادى. جۇمىستىڭ بارىسىندا ۇجىمدىق سيپاتى مەن ونىڭ ماڭىزدىلىعى اتاپ وتىلەدى.بالالار گۇل باقشاسىندا جۇمىس ىستەيدى-گۇل وتىرعىزادى، سۋارادى، جەردى قوپسىتادى. ولار ەڭبەكقورلىققا، سۇيىسپەنشىلىككە جانە تابيعاتقا ۇقىپتى قاراۋعا تاربيەلەنەدى. ونىڭ سۇلۋلىعىن بايقاۋعا ۇيرەنەدى. تابيعاتتاعى تۇستەردىڭ، پىشىندەردىڭ، دىبىستاردىڭ كوپتىگى، ولاردىڭ ۇيلەسىمى، قايتالانۋى مەن وزگەرگىشتىگى، ىرعاعى مەن ديناميكاسى - مۇنىڭ ءبارى ءتىپتى كىشكەنتايلار ءۇشىن دە قۋانىشتى تاجىريبە تۋدىرادى.كۇندەلىكتى سەرۋەندە ويىندار مەن دەنە جاتتىعۋلارىن وتكىزۋ پروسەسىندە بالالاردىڭ قوزعالىس تاجىريبەسى كەڭەيەدى، ولاردىڭ نەگىزگى قيمىلدارداعى داعدىلارى جەتىلدىرىلەدى؛ مىسالعا: ەپتىلىك، جىلدامدىق، توزىمدىلىك؛ دەربەستىك، بەلسەندىلىك، قۇرداستارىمەن وڭ قارىم-قاتىناس قالىپتاسادى
سەرۋەندەۋ اقىل-وي تاربيەسىنە ىقپال ەتەدى. تازا اۋادا بولعان كەزدە بالالار قورشاعان ورتا تۋرالى كوپتەگەن جاڭا اسەرلەر مەن ءبىلىم الادى. "باقىلاۋلاردان ولار تابيعاتتاعى ماۋسىمدىق وزگەرىستەردىڭ ەرەكشەلىكتەرى تۋرالى بىلەدى، ءارتۇرلى قۇبىلىستار اراسىنداعى بايلانىستاردى بايقايدى، قاراپايىم تاۋەلدىلىكتى ورناتادى. باقىلاۋ ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرادى جانە ولار جاۋاپ تابۋعا تىرىساتىن ءبىرقاتار سۇراقتار پايدا بولادى. مۇنىڭ ءبارى بايقاعىشتىقتى دامىتادى، قورشاعان ورتا تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتەدى، بالالاردىڭ ويى مەن قيالىن وياتادى.
قورىتا كەلگەندە بالانى مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى كەزەڭنەن ءوزى وسىپ-ونەتىن ورتاسىن، قورشاعان تابيعاتىن باعالاي بىلۋگە جانە ولارعا دۇرىس باپتاۋعا ۇيرەتۋدە سەرۋەننىڭ ماڭىزى زور.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ۆەرەتەننيكوۆا س.ا. مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردى تابيعاتپەن تانىستىرۋ. مەكتەپ، 2003.
2. ايماعانبەتوۆا.ك.ا. دۇنيەتانۋدى وقىتۋدىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى.الماتى،2000ج
3. كەرىمبايەۆا ر. تابيعات. بالا. تاربيە.\\وتباسى جانە بالاباقشا
You Might Also Like
-
پوۆەست (قىزىل گۇل مەن اق گۇل سوعىسى زامانىنان حيكايا) ورىس تىلىنەن اۋدارعان ءماريا ەسقالييەۆا پرولوگ
