InfoHub Logo

 ۇلى دالانىڭ ۇلىق تۇلعاسى، دانالىق دىڭگەگى ءابۋ ناسىر ءال-فارابي زامانىنىڭ الەۋمەتتىك - ساياسي كوزقاراستارىن، ءتىل مادەنيەتىن، فيلوسوفيالىق-گۋمانيتارلىق (فيلوسوفيا، لوگيكا، ەتيكا، ەستەتيكا، ساياسات، سوسيولوگيا، لينگۆيستيكا، پوەزيا، شەشەندىك ونەر، مۋزىكا) جانە جاراتىلىستانۋ (استرونوميا، استرولوگيا، فيزيكا، حيميا، گەوگرافيا، كوسمولوگيا، ماتەماتيكا، مەديسينا) عىلىمدارى سالالارىن تەرەڭ مەڭگەرىپ، وسى باعىتتاردا قۇندى عىلىمي جاڭالىقتار اشتى. ءال-فارابي بابامىز انتيكانىڭ مول مۇراسىن، اسىرەسە، كونە گرەكتىڭ پلاتون مەن اريستوتەل سەكىلدى كلاسسيك ويشىلدارىنىڭ فيلوسوفيالىق كوزقاراستارىن اراب-مۇسىلمان مادەنيەتىنە ەنگىزۋمەن قاتار، يسلام مەن انتيكانىڭ يدەيالارىنا سينتەز جاساۋدى دا ىسكە اسىرعان عۇلاما عالىم. تاريحقا ءۇڭىلىپ، شولۋ جاساپ «الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى» تۋرالى ايتا كەتسەم دەيمىن. فارابي ءوز ءداۋىرىنىڭ رۋحاني شامشىراعى بولعان. شىن ەسىمى – ءابۋ ناسىر ءال-فارابي ءابۋ ناسىر مۇحامماد يبن تارحان يبن ۋزلاع-فارابي. قازاق حالقىنىڭ ۇلى وتىرار توپىراعىنان شىققانى ءبىز ءۇشىن ماقتانىش. ءابۋ ناسىر ءال-فارابي ارويستوتەلدىڭ، ال-كينديدىڭ ءىزىن قۋىپ، فيلوسوفيا مەن عىلىمنىڭ بارلىق سالالارى بويىنشا ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتەدى. ءال-فارابي فيلوسوفيا سالاسى بويىنشا گرەك ويشىلى اريستوتەلدىڭ ءبىرشاما ەڭبەكتەرىنە تۇسىنىكتەمەلەر جازدى. ول ەڭبەكتەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءمان-ماڭىزىن جوعالتقان ەمەس. ءسويتىپ، فارابي شىعىس پەن باتىستىڭ عىلىمى مەن ەجەلگى مادەنيەتىن تانىستىرۋدا ءرولى زور. سوندىقتان دا، ءحى عاسىردا ءومىر سۇرگەن ءفارابيدىڭ ءىزىن قۋۋشى اتاقتى  يبن-سينا تەك ءابۋ ناسىر تۇسىندىرمەلەرى ارقىلى عانا اريستوتەل ەڭبەكتەرىنىڭ ويىن ۇعىپ، قۋانعانىنان قايىرشىلارعا ساداقا ۇلەستىرگەنى جايلى جازعان ەكەن. انىعىراق ايتسام، اريستوتەل شىعارمالارى سول كەزدىڭ وزىندە-اق اراب تىلىنە اۋدارىلىپ ۇلگەرگەندى. ءبىراق، كەيبىر قۇندى ويلارى بۇرمالانىپ كورسەتىلدى. ال، كوپتەگەن ەڭبەكتەرى اراب تىلىنە اۋدارىلماعاندىقتان، ۇلى گرەك فيلوسوفىنىڭ ويىن ءتۇسىنۋ قيىن بولدى. سول سەبەپتى دە، كوپ ءتىلدى جەتىك مەڭگەرگەن ۇلى عالىم جەرلەسىمىز اريستوتەل شىعارمالارىنا اراب تىلىندە تۇسىندىرمە جازۋدى ۇيعاردى. وسىلايشا، ول ۇلى فيلوسوفتىڭ مۇرالارىن جاڭساق پىكىرلەردەن تازارتىپ، ءوز قالپىندا دۇرىس تۇسىندىرە ءبىلىپ، ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ۇستازعا دەگەن عىلىم سالاسىندا ۇلكەن ادامگەرشىلىك، ازاماتتىق ىس-ارەكەتىن تانىتا بىلگەن.
قازاقتىڭ باس اقىنى – اباي قۇنانباي ۇلى فارابي تراكتاتتارىن كوپ وقىعان. ءال-فارابيدىڭ ەڭبەكتەرىن وتە جوعارى قۇرمەتتەگەن. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ولەڭدەرىندە فيلوسوفيالىق ماعىناداعى ويلارىنىڭ باستاۋ الار كوزى فارابي ەڭبەكتەرىندە جاتىر. ۇلى اقىن ءفارابيدىڭ تۇسىندىرگەنىندەي جان قۇمارى، جان قۋاتى دەگەن قاسيەتتەر تەك ادامعا عانا ءتان نارسەلەر دەپ تانىعان. قازاقتىڭ كوپتەگەن عالىمدارى، اقيىق اقىندارى، زەرتتەۋشىلەرى دە ءماشھۇر ءفارابيدى وقىعان. ەندىگى كەزەك جاستارىمىزدا. 
عالىمنىڭ عۇمىرىنداعى عاجايىپ وزگەرىستەر مەن تۋىندىلار جايلى جانە ونىڭ كەيىنگى ۇرپاققا امانات ەتكەن ۇلى شىعارمالارى، تەرەڭ زەرتتەپ-زەردەلەنگەن قۇندى دۇنيەلەرى بارشىلىق. الايدا، اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي مول مۇرالارىن ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزىپ وتىرۋ ءلازىم. سەبەبى، بولاشاق جاستارىمىزدىڭ تۇيسىگىندە قايتالانباس ناعىز ۇستازدىڭ شەبەرلىگى قالىپتاسقان ابزال. قازىرگى تاڭدا، اشىناتىنىم، جاستاردىڭ كوبى بىلە بەرمەيدى. تەك قانا ومىربايانىمەن، شىعارمالارىمەن عانا شەكتەلەدى. 
بابالارىمىزدىڭ ۇلاعاتى ۇلىقتالسىن دەگەن ماقساتپەن، قازىرگى جاستارىمىزعا شىعىستىڭ كورنەكتى ويشىلى، اعارتۋشى تۋراسىندا جانە ونىڭ قۇندى دەرەكتەرى بويىنشا تانىستىرىلىم ۇستازدار تاراپىنان تۇسىندىرىلەدى.
ارداقتى ۇستازدارىمىز بارلىق پاندەرىندە ءپانارالىق بايلانىستا سالىستىرا وتىرىپ، ساباقتاستىرىپ ۇلى ويشىلدىڭ دايەك سوزدەرىن كوپ پايدالانىپ، تەرەڭ تالداي بىلسە دەيمىن.
 
بيمىرزايەۆا اسەل ماحانبەت قىزى
تۇركىستان قالاسى
№17 اتاتۇرىك اتىنداعى 
مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ ءمۇعالىمى

---