دۆيگاتەلدىڭ جۇمىس پرينسيپتەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى. دۆيگاتەلدىڭ جۇمىس پرينسيپتەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك. ساباقتا وقۋشىلاردى دۆيگاتەلدىڭ جۇمىس پرينسيپتەرىمەن تانىستىرىپ، ولاردىڭ تەوريالىق بىلىمدەرىن ارتتىرۋ
دامىتۋشىلىق: وتكەن تاقىرىپپەن بايلانىستىرا وتىرىپ، ويلاۋ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ
تاربيەلىك. ەڭبەكقورلىققا، ۇقىپتىلىققا، تەحنيكامەن جۇمىس جاساعاندا قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكتىلىگى؛ مۋلتيمەديالىق تاقات، كومپيۋتەر، سلايدتار، ۇلەستىرمەلى قاعازدار
ساباقتىڭ بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلارمەن امانداسۋ
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءىى. وتكەن تاقىرىپتى سۇراۋ. وتكەن تاقىرىپتى سۇراۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا ۇلسەتىرمەلى قاعاز تاراتامىز. ونداعى سۇراققا جاۋاپ بەرۋلەرى كەرەك.
ۇلەستىرمەلى قاعاز.
دۆيگاتەل ىشىندەگى جۇمىس پروسەسىنىڭ ورنالاسۋىنا بايلانىستى:
جاناتىن قوسپانىڭ قۇرامىن رەتتەۋ جولدارىنا قاراي:
دۆيگاتەلدىڭ قۇرلىسى بويىنشا
دۆيگاتەل دەپ.........
جىلۋ الۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن وتىن تۇرىنە قاراي
وتىن جاناتىن قازاندىعىنىڭ ورنالاسۋىنا بايلانىستى
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ىشتەن جاناتىن پورشەندى دۆيگاتەلدەردىڭ جۇمىس پرينسيپتەرى مىنا تومەندەگى رەتپەن جۇرەتىن پروسەستەرگە نەگىزدەلگەن. سيليندر ىشىندە پورشەن ىلگەرى - كەيىندى قوزعالىپ تۇرادى. سونىڭ قوزعالىسىنىڭ سالدارىنان سيليندر ىشىندە نەشە ءتۇرلى قۇبىلىس پايدا بولادى. ال سيليندر ءۇستى سيليندر باسىمەن بەكىتىلگەن، ال ونىڭ سىرتپەن قاتىسۋى سوراتىن، شىعاراتىن كلاپاندار ارقىلى جۇرگىزىلەدى.
پورشەننىڭ ءجۇرىسى تومەننەن جوعارى قاراي باعىتتالادى. سول كەزدە ەكى بىردەي كلاپاندار جابىق بولعاندىقتان، سيليندر ىشىندەگى گاز قىسىلادى، ياعني كولەمى ازايادى. مۇنى قىسۋ پروسەسى دەپ اتايمىز. قىسىلعان گازدىڭ قاسيەتى بويىنشا ونىڭ كولەمى ازايىپ، تەمپەراتۋراسى كوتەرىلەدى.
پورشەن جوعارى جەتكەن كەزدە قىسىلىپ تۇرعان، قىزىپ تۇرعان جانۋ قوسپاسىنا ەلەكتر ۇشقىنىن بەرىپ تۇتاندىرادى نەمەسە قىزىپ تۇرعان اۋاعا جانار ماي شاشىلادى دا ول تۇتانىپ جانادى. سونىمەن قىسۋ پروسەسىنىڭ سوڭىندا جانۋ پروسەسى ىسكە اسادى.
جانعان كەزدە وتە ۇلكەن جىلۋ ءبولىپ شىعارادى دا، ول گازدىڭ تەمپەراتۋراسى كوتەرىلەدى، ال تەمپەراتۋرا كوتەرىلسە، ونىڭ قىسىمى دا ارتادى. ەندى وسى قىسىم پورشەندى تومەن قاراي يتەرەدى. مۇنى ۇلعايۋ پروسەسى دەپ اتايمىز.
جانعان گاز ۇلعايىپ بىتكەننەن كەيىن پورشەن تومەننەن جوعارى قاراي قوزعالادى. وسى كەزدە شىعاراتىن كلاپان اشىلادى دا جانعان گاز سىرتقا قاراي پورشەنمەن يتەرىلىپ شىعارىلادى. بۇل پروسەستى - شىعارۋ پروسەسى دەپ اتايمىز. ورى قاراي وسى پروسەستەر قايتالانا بەرەدى. ىشتەن اجانتىن پورشەندى دۆيگاتەلدەردىڭ جۇمىس پورشەننىڭ جۇرىسىنە بايلانىستى اتقارىلاتىن سورۋ، قىسۋ، ۇلعايۋ، جانە شىعارۋ پروسەستەرىنە بايلانىستى بولادى، ولاي بولسا پورشەننىڭ ءبىر ءجۇرىسىن ءبىر تاكت دەپ اتاساق، مۇنداي دۆيگاتەلدەردى ءتورت تاكتىلى دۆيگاتەل دەپ اتاۋعا بولادى. سەبەبى بارلىق جۇمىس ءتورت تاكتىدا اتقارىلىپ بىتەدى. ال وسى جۇمىستار پورشەننىڭ ەكى جۇرىسىندە اتقارىلاتىن بولسا، وندا ونداي دۆيگاتەلدەردى ەكى تاكتىلى ىشتەي جاناتىن دۆيگاتەل دەپ اتايدى.
ەكى تاكتىلى ىشتەي جاناتىن دۆيگاتەلدە كلاپاندار بولمايدى. ولاردىڭ ورنىنا ءسيليندردىڭ ورتا شەنىنەن شىعاراتىن جانە سوراتىن تەسىكتەر جاسايدى. سول تەسىكتەردى پورشەن ءوزى جاۋىپ، اشىپ تۇرادى. سوندا پورشەننىڭ جارتى جۇرىسىندە ءبىر پروسەسس ورىندالادى.
ىشتەي جاناتىن دۆيگاتەلدەر جۇمىس پرينسيپتەرىنە قاراي ەكى ءتۇرلى بولادى - ءتورت نەمەسە ەكى تاكتىلى دۆيگاتەلدەر. وسى ەكى ءتۇرىنىڭ كوپ قولداۋ تاپقان ءتۇرى – ول ءتورت تاكتلى بولىپ سانالادى. سەبەبى ونىڭ تيىمدىلىك كورسەتكىشتەرى ەكى تاكتىلى دۆيگاتەلدەرگە قاراعاندا جاقسى بولادى.
ەگەر سورۋ پروسەسسى كەزىندە سىرتتان تەك ااۋ عانا سورىلىپ كىرىپ، قىسۋ پروسەسىنىڭ سوڭىندا وعان جانار ماي شاشىپ ارالاستىرىپ، قىزعان گازدىڭتەمپەراتۋراسىارقىلى تۇتاندىراتىن بولساق، وندا ونداي دۆيگاتەلدەردى ديزەلدى دۆيگاتەلدەر دەپ اتايدى. ال ەگەر جانۋ قوسپاسىن سيليندر سىرتىندا ورنالاسقان، ارناۋلى اسپاپتا دايىنداپ، سورۋ كەزىندە سيليندر ىشىنە سول دايىندالعان جانۋ قوسپاسى تولتىرىلىپ، ونى ارناۋلى ەلەكتر ۇشقىنىمەن تۇتاندىراتىن بولساق، وندا ونداي دۆيگاتەلدەردى كاربيۋراتورلى دۆيگاتەلدەر دەپ اتايدى.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ
1. سورۋ تاكتىسىندا قانداي پروسەسس جۇرەدى؟
2. ىشتەي جاناتىن پورشەندى دۆيگاتەلدەردىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
3. قىسۋ تاكتىسى نە ءۇشىن قاجەت؟
4. ۇلعايۋ تاكتىسىندا قانداي جۇمىس ىستەلەدى؟
5. جانعان گاز قايسى تاكتىدا سىرتقا شىعادى؟
ءۇ. وقۋشىلاردى باعالاۋ
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما: 13 - 17 بەت
ساۋ بولىڭدار. ساباق اياقتالدى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك. ساباقتا وقۋشىلاردى دۆيگاتەلدىڭ جۇمىس پرينسيپتەرىمەن تانىستىرىپ، ولاردىڭ تەوريالىق بىلىمدەرىن ارتتىرۋ
دامىتۋشىلىق: وتكەن تاقىرىپپەن بايلانىستىرا وتىرىپ، ويلاۋ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ
تاربيەلىك. ەڭبەكقورلىققا، ۇقىپتىلىققا، تەحنيكامەن جۇمىس جاساعاندا قاۋىپسىزدىك ەرەجەسىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ كورنەكتىلىگى؛ مۋلتيمەديالىق تاقات، كومپيۋتەر، سلايدتار، ۇلەستىرمەلى قاعازدار
ساباقتىڭ بارىسى
1. ۇيىمداستىرۋ
وقۋشىلارمەن امانداسۋ
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
ءىى. وتكەن تاقىرىپتى سۇراۋ. وتكەن تاقىرىپتى سۇراۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا ۇلسەتىرمەلى قاعاز تاراتامىز. ونداعى سۇراققا جاۋاپ بەرۋلەرى كەرەك.
ۇلەستىرمەلى قاعاز.
دۆيگاتەل ىشىندەگى جۇمىس پروسەسىنىڭ ورنالاسۋىنا بايلانىستى:
جاناتىن قوسپانىڭ قۇرامىن رەتتەۋ جولدارىنا قاراي:
دۆيگاتەلدىڭ قۇرلىسى بويىنشا
دۆيگاتەل دەپ.........
جىلۋ الۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن وتىن تۇرىنە قاراي
وتىن جاناتىن قازاندىعىنىڭ ورنالاسۋىنا بايلانىستى
ءىىى. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
ىشتەن جاناتىن پورشەندى دۆيگاتەلدەردىڭ جۇمىس پرينسيپتەرى مىنا تومەندەگى رەتپەن جۇرەتىن پروسەستەرگە نەگىزدەلگەن. سيليندر ىشىندە پورشەن ىلگەرى - كەيىندى قوزعالىپ تۇرادى. سونىڭ قوزعالىسىنىڭ سالدارىنان سيليندر ىشىندە نەشە ءتۇرلى قۇبىلىس پايدا بولادى. ال سيليندر ءۇستى سيليندر باسىمەن بەكىتىلگەن، ال ونىڭ سىرتپەن قاتىسۋى سوراتىن، شىعاراتىن كلاپاندار ارقىلى جۇرگىزىلەدى.
پورشەننىڭ ءجۇرىسى تومەننەن جوعارى قاراي باعىتتالادى. سول كەزدە ەكى بىردەي كلاپاندار جابىق بولعاندىقتان، سيليندر ىشىندەگى گاز قىسىلادى، ياعني كولەمى ازايادى. مۇنى قىسۋ پروسەسى دەپ اتايمىز. قىسىلعان گازدىڭ قاسيەتى بويىنشا ونىڭ كولەمى ازايىپ، تەمپەراتۋراسى كوتەرىلەدى.
پورشەن جوعارى جەتكەن كەزدە قىسىلىپ تۇرعان، قىزىپ تۇرعان جانۋ قوسپاسىنا ەلەكتر ۇشقىنىن بەرىپ تۇتاندىرادى نەمەسە قىزىپ تۇرعان اۋاعا جانار ماي شاشىلادى دا ول تۇتانىپ جانادى. سونىمەن قىسۋ پروسەسىنىڭ سوڭىندا جانۋ پروسەسى ىسكە اسادى.
جانعان كەزدە وتە ۇلكەن جىلۋ ءبولىپ شىعارادى دا، ول گازدىڭ تەمپەراتۋراسى كوتەرىلەدى، ال تەمپەراتۋرا كوتەرىلسە، ونىڭ قىسىمى دا ارتادى. ەندى وسى قىسىم پورشەندى تومەن قاراي يتەرەدى. مۇنى ۇلعايۋ پروسەسى دەپ اتايمىز.
جانعان گاز ۇلعايىپ بىتكەننەن كەيىن پورشەن تومەننەن جوعارى قاراي قوزعالادى. وسى كەزدە شىعاراتىن كلاپان اشىلادى دا جانعان گاز سىرتقا قاراي پورشەنمەن يتەرىلىپ شىعارىلادى. بۇل پروسەستى - شىعارۋ پروسەسى دەپ اتايمىز. ورى قاراي وسى پروسەستەر قايتالانا بەرەدى. ىشتەن اجانتىن پورشەندى دۆيگاتەلدەردىڭ جۇمىس پورشەننىڭ جۇرىسىنە بايلانىستى اتقارىلاتىن سورۋ، قىسۋ، ۇلعايۋ، جانە شىعارۋ پروسەستەرىنە بايلانىستى بولادى، ولاي بولسا پورشەننىڭ ءبىر ءجۇرىسىن ءبىر تاكت دەپ اتاساق، مۇنداي دۆيگاتەلدەردى ءتورت تاكتىلى دۆيگاتەل دەپ اتاۋعا بولادى. سەبەبى بارلىق جۇمىس ءتورت تاكتىدا اتقارىلىپ بىتەدى. ال وسى جۇمىستار پورشەننىڭ ەكى جۇرىسىندە اتقارىلاتىن بولسا، وندا ونداي دۆيگاتەلدەردى ەكى تاكتىلى ىشتەي جاناتىن دۆيگاتەل دەپ اتايدى.
ەكى تاكتىلى ىشتەي جاناتىن دۆيگاتەلدە كلاپاندار بولمايدى. ولاردىڭ ورنىنا ءسيليندردىڭ ورتا شەنىنەن شىعاراتىن جانە سوراتىن تەسىكتەر جاسايدى. سول تەسىكتەردى پورشەن ءوزى جاۋىپ، اشىپ تۇرادى. سوندا پورشەننىڭ جارتى جۇرىسىندە ءبىر پروسەسس ورىندالادى.
ىشتەي جاناتىن دۆيگاتەلدەر جۇمىس پرينسيپتەرىنە قاراي ەكى ءتۇرلى بولادى - ءتورت نەمەسە ەكى تاكتىلى دۆيگاتەلدەر. وسى ەكى ءتۇرىنىڭ كوپ قولداۋ تاپقان ءتۇرى – ول ءتورت تاكتلى بولىپ سانالادى. سەبەبى ونىڭ تيىمدىلىك كورسەتكىشتەرى ەكى تاكتىلى دۆيگاتەلدەرگە قاراعاندا جاقسى بولادى.
ەگەر سورۋ پروسەسسى كەزىندە سىرتتان تەك ااۋ عانا سورىلىپ كىرىپ، قىسۋ پروسەسىنىڭ سوڭىندا وعان جانار ماي شاشىپ ارالاستىرىپ، قىزعان گازدىڭتەمپەراتۋراسىارقىلى تۇتاندىراتىن بولساق، وندا ونداي دۆيگاتەلدەردى ديزەلدى دۆيگاتەلدەر دەپ اتايدى. ال ەگەر جانۋ قوسپاسىن سيليندر سىرتىندا ورنالاسقان، ارناۋلى اسپاپتا دايىنداپ، سورۋ كەزىندە سيليندر ىشىنە سول دايىندالعان جانۋ قوسپاسى تولتىرىلىپ، ونى ارناۋلى ەلەكتر ۇشقىنىمەن تۇتاندىراتىن بولساق، وندا ونداي دۆيگاتەلدەردى كاربيۋراتورلى دۆيگاتەلدەر دەپ اتايدى.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى پىسىقتاۋ
1. سورۋ تاكتىسىندا قانداي پروسەسس جۇرەدى؟
2. ىشتەي جاناتىن پورشەندى دۆيگاتەلدەردىڭ قانداي تۇرلەرى بولادى؟
3. قىسۋ تاكتىسى نە ءۇشىن قاجەت؟
4. ۇلعايۋ تاكتىسىندا قانداي جۇمىس ىستەلەدى؟
5. جانعان گاز قايسى تاكتىدا سىرتقا شىعادى؟
ءۇ. وقۋشىلاردى باعالاۋ
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما: 13 - 17 بەت
ساۋ بولىڭدار. ساباق اياقتالدى.
You Might Also Like
