ەكى دوس
داۋرەن مەن قاسىم — ارالارىنان قىل وتپەس دوستار. ەكەۋى دە ون ۇشتە. داۋرەن اكە-شەشەسىنەن ەرتە ايىرىلعان-دى. سوندىقتان دا، ول مارقۇم اناسىنىڭ اپكەسى — جانار دەگەننىڭ ۇيىندە تۇرادى. جاناردىڭ كۇيەۋى — ءوزىنىڭ قارنى توق بولسا، وزگەنىكى دە سولاي ەكەن دەپ ويلايتىن ساناسىزداۋ، قاتال، قىرسىق، ءارى دولى كىسى. تارعىلدانىپ شىعاتىن قاتقىل ءۇنى، ءجۇرىس-تۇرىسى، قاراعان جەرىنە جەبەدەي قادالار قاپ-قارا كوزى، ءبارى-بارى كەز كەلگەن ادامدى ۇرەيلەندىرمەي قويمايتىنى انىق. قاشان كورسەڭ دە، الگى ەرەنسىز ەركەك داۋرەندى قارا جۇمىسقا سالادى دا جۇرەدى. بۇعان ونىڭ دا تۇلا-بويى ابدەن ۇيرەنگەنگە ۇقسايدى، ىستەي بەرەدى، ىستەي بەرەدى، شارشامايدى. اعانىڭ ايتقانىن ورىنداماساڭ شارۋاڭ ءبىتتى دەي بەر، ايامايدى. قولىنداعى زاتپەن سالىپ قالادى. ەڭ قىزىعى، جاناردىڭ كۇيەۋى ۇيىنە رەنجۋلى كەلگەندە، جاعداي ۋشىعا تۇسەتىن. ايقاي-شۋ، ۇرىس-كەرىس. «يت اشۋىن تىرنادان الادى» دەگەن. سول كۇنى ماناعى سۇيكىمسىز بالانى بەلدىكپەن ساباپ، كوكالا قويداي ەتەدى. مۇندايدا داۋرەننىڭ تاتەسى ارالاسپايدى، ورتاعا تۇسپەيدى. «بالەدەن ماشايىق قاشىپتى» دەگەندەي دالادا جۇرەدى. بىردە، ماس بوپ وتىرعان ول بوس بوتەلكەنى داۋرەننىڭ باسىنا ۇرىپ شاققان ەدى. سودان قالعان تىرتىق ءالى كۇنگە دەيىن بار. ءسويتىپ، عۇمىر كەشكەن بالا جاسقانشاق تا جاسىق بوپ ءوستى. قوبالجىسا نەمەسە قورىقسا، كەكەشتەنەتىندى دە شىعاردى. ال، قاسىم اناسىمەن بىرگە تۇرادى. بالا ءۇشىن الەمدە اناسىنان جاقىن جان جوقتاي كورىنەدى. تۇسكى شاي ىشىلگەن سوڭ، ول قولىنا قارماعىن الىپ:
— مام! مەن داۋرەنگە كەتتىم! — دەدى ەرەكشە كوڭىلدەنىپ.
— قايدا باراسىڭدار؟ — دەدى اناسى قارماققا قاراپ.
— بالىق اۋلايمىز.
— ابايلاپ جۇرىڭدەر. مەنى ۋايىمداتا بەرمەي ەرتەرەك كەل.
— جارايدى! — دەپ قاسىم كروسسوۆكيىنىڭ باۋىن بايلاپ، دوسىنىڭ ۇيىنە جۇگىرە جونەلدى. ەكەۋىنىڭ اراسىن ءبىر-اق كوشە ءبولىپ تۇر. — داۋ-رەن... دا-لا-عا شىق! — دەدى داۋسىن زورايتىپ.
— نە بولدى-ەي ايقايلاپ. جاي ايتساڭ دا ەستيمىز عوي! — دەدى جاناردىڭ كۇيەۋى تەرەزەدەن باسىن شىعارىپ.
— اسسالاۋماعالەيكۇم اعا. داۋرەن ەكەۋمىز ءبىر جەرگە بارساق دەپ ەدىك.
— قايدا؟
— مەترو جاقتاعى كولشىكتەن بالىق اۋلايمىز.
— ە-ە-ە، سەندەرگە شاباقتان باسقا ەشتەڭە بۇيىرمايدى، — دەدى كۇرك-كۇرك جوتەلىپ. — ومىردە دە سولاي ەمەس پە؟! انە، سەنىڭ اقىماق دوسىڭ نەبىر اكۋلالارعا جەم بوپ ءجۇر!.. — دەپ قارقىلداپ كۇلگەنى بار ەمەس پە؟! ول بىرەۋدى كەمسىتىپ، شايانشا شاعىپ سويلەگەن كۇنى ىشكەن اسى بويىنا تاراپ، تۇندە جاقسى ۇيىقتايدى. از بوگەلىستەن سوڭ بالا باتىلداۋ سويلەدى:
— جىبەرەتىن بولدىڭىز با، اعا؟
ول قاسىمعا ۇزاق قاراپ تۇردى دا:
— بوپتى... ەي، داۋرەن. ساعان دوسىڭ كەلىپ تۇر، — دەدى ەزۋىنە قىستىرعان شىلىمىن قۇشىرلانا سورىپ. — مەن ساعان ەكى-اق ساعات ۋاقىت بەرەمىن. ۇلگەرمەيدى ەكەنسىڭ، ءوز وبالىڭ وزىڭە.
— ءجۇر، ەرتە جارىقتا بارىپ كەلەيىك. الدە، ۇيدە قالا بەرەسىڭ بە؟! كەشىكسەڭ اناۋ ولتىرەدى، — دەدى قاسىم دوسىنا جانى اشىپ.
— وي، قويشى. ارى كەتسە ءبىر سابار.
— كەتتىك، وندا.
مەزگىل — جاز. راقات. ەكى دوس كولشىكتەن بالىق اۋلاپ، ارمانسىز شومىلدى. وندا قولدارىنا قامىس ساپ قارماق ۇستاعان، تۇرسيشەڭ جۇگىرىپ جۇرگەن بالالار كوپ ەكەن. ءبىرى ۇستاعان بالىقتارىنا قاناعاتتانباي قايتادان سۋعا لاقتىرسا، ەندى ءبىرى ولاردى ورتا تۇسىنان شولاق قىپ كەسكەن پلاستماسس بوتەلكەنىڭ ىشىنە سالۋدا.
— كەلەسى اپتادا سايرانعا بارىپ شومىلايىق، — دەدى داۋرەن.
— بىلمەيمىن. مامامنان سۇرانۋىم كەرەك.
— سۇرانىپ كور. جىبەرسە جاقسى بولار ەدى.
— كەش باتقانشا ۇلكەن بالىق ۇستاۋعا تىرىسايىق. مەن قارماق سالامىن، ال سەن نان شاشىپ وتىر، ماقۇل ما؟! — دەدى قاسىم.
— ماقۇل!
ەكەۋى جابىلىپ ءبىر بالىق ۇستادى، ايتەۋىر. ۇلكەن ەكەن. بالالار ونى پاكەتكە ورادى-داعى، قارماعىن جيناي باستادى.
— داۋرەن!
— مەترونىڭ ىشىنە كىرىپ كورەيىك تا. ول ءالى سالىنىپ بىتكەن جوق قوي.
ەكەۋى ءۇشىن ونى ارالاۋ قىزىقتى بوپ كورىندى. قۇرىلىسى ەندى عانا باستالعان مەترونىڭ ءىشى سۋىق، ءارى قاراڭعى ەدى. الگىلەر وندا ءبىرازعا دەيىن ءجۇردى.
— داۋرەن. كەتتىك. مەن قورقامىن، — دەدى قاسىم جان-جاعىنا قاراپ.
— قورقاتىن تۇك تە جوق.
— وسىندا ءارۋاق بار دەگەن راس پا؟
— راس شىعار. ءبىراق، مەن ونى ءالى كورگەن ەمەسپىن.
— كورسەڭ نە ىستەيسىڭ؟
— امانداسار ەدىم.
— قالايشا؟
— ورىس بولسا «زدراستي»، ال قازاق بولسا «اسسالاۋماعالەيكۇم» دەپ.
قاسىم قارقىلداپ كۇلە باستادى.
— نە بولدى؟
— كەتشى. ءارۋاقتار سويلەمەيدى عوي...
— قويشى؟!.
— ۆانيا دەگەن كورشىمىز بار ەدى عوي. ەسىڭدە مە؟
— قاي ۆانيا؟
— الەكسەيدىڭ بالاسى شە؟
— ە-ە-ە، تاقىرباس پا؟
— ءيا، ءيا. وعان نە بوپتى؟
— ءولىپ قالدى عوي. ءبارى ىزدەدى. تاپپادى. مەن سونىڭ ءارۋاعىن كەشە عانا كوردىم. شىن ايتامىن.
— قاي جەردەن؟
— تۇندە. ءدال وسى جەردەن ماماممەن ءوتىپ بارا جاتقاندا، — دەدى قاسىم داۋسى دىرىلدەپ. — مەنى قول بۇلعاپ شاقىردى. ءبىراق، سويلەگەن جوق.
— سەن نە ىستەدىڭ؟
— قاشتىم.
— وي، قورقاق، قوراعا تىشقاق.
— ءوزىڭ قورقاقسىڭ.
— باتىر بولساڭ ارى قاراي ءوزىڭ بار. كەتتىم، مەن.
— قايتا بەر، چمو.
قاسىم ونى شاقىرماقشى بولىپ ەدى، ءبىراق، قىرسىق دوسى رايىنان قايتپايتىنىن سەزدى مە ەكەن، اۋرەلەنبەدى. بالا كوردەي قاراڭعى مەترودان اتىپ شىققاندا جۇمىسشىنى جولىقتىرادى. ول قاسىمعا: «بۇل جەردە اتاڭنىڭ باسى بار ما؟» — دەپ ۇرىستى.
— اعا، كەشىرىڭىزشى. ەندى قايتالامايمىن.
— ەگەر ءبىر نارسە جوعالسا سەن ەمەس، ءبىز جاۋاپ بەرەمىز. بىلەسىڭ بە، ونى؟! — دەپ جۇمىسشى كۇرەكتەي قولىن بالانىڭ يىعىنا ارتتى. ءبىر كەزدە مەترونىڭ ىشىنەن: «كومەكتەسىڭدەر!» — دەگەن داۋىس ەستىلدى.
— اناۋىڭ كىم-ەي؟ — دەدى جاڭاعى كىسى قاباعىن قارس ءتۇيىپ.
— داۋرەن دەگەن دوسىم عوي.
— داۋرەنىڭ بار بولعىر! ەندى وسى جەردەن تاعى كورسەم، شىن ايتامىن، مويىندارىڭدى ۇزەمىن. «كەت، كەت! جولاما!» — دەگەن داۋىس ودان سايىن كۇشەيە ءتۇستى. قاراڭعىلىقتى قاق جارىپ جەلاياق داۋرەن جۇگىرىپ كەلە جاتتى.
— ءقازىر ەكەۋىڭدى ميليسياعا وتكىزەمىن. ءاي، بەرى كەل، — دەپ جۇمىسشى داۋرەندى توقتاتپاقشى بوپ ەدى، ول ۋسەين بولت سەكىلدى جانىنان وتە شىقتى. سول ءساتتى وڭتايلى پايدالانعان قاسىم دا قاشىپ كەتتى. — قاپ، اكەڭ!
ارتىنشا مەترودان ۆانيا دا كورىندى. سويتسە، بالا ويناپ ءجۇرىپ، اداسىپ كەتكەن ەكەن. ءۇيىن تاپپاعان سوڭ وسىندا قونعانعا ۇقسايدى...
— قايدا جۇرسىڭ-ەي؟! مەن ساعان ەكى ساعاتتا كەل دەدىم عوي...
جاناردىڭ كۇيەۋى داۋرەندى قاق ورتاسىندا جۇلدىزى بار «ارمەيسكيي» بەلدىكپەن ارقاسىنان ۇردى. قاتتى ءتيدى، بىلەمىن.
— اعا! ودان دا مەنى ۇرىڭىزشى! — دەدى قاسىم ارقاسىن توسىپ.
بالادان مۇندايدى كۇتپەگەن الگى كىسى كادۋىلگىدەي داعدارىپ قالدى دا:
— بىلاي تۇر، كۇشىك! — دەپ يتەرىپ جىبەرىپ، بالانى ارى قاراي ساباي بەردى، ساباي بەردى. «كەشىرشى اعاتاي، كەشىرشى» دەگەن داۋرەن ۇيىنە قاراي جۇگىرگەندە، ەركەك ونىڭ ارتىنان قۋدى. ىدىس-اياق شاعىلدى، زاتتار سىندى. قاسىم تىستەنىپ، ءبىر جاعىنان جىلاعىسى كەلىپ اناسىنا باردى:
— ماما، اناۋ داۋرەندى ساباپ جاتىر.
ونى ەشكىم اتىمەن اتامايتىن. «اناۋ» دەيتىن.
— ءوي، ول جىندى عوي. ءسويتىپ، ءجۇرىپ ءبىر كۇنى ءولتىرىپ قويماسا جارار ەدى.
— ماما، ما-ما... داۋرەندى ۇرىپ جاتىر. قۇتقارايىقشى، — دەدى قاسىم كيىمىنەن تارتىپ.
— مەن نە ىستەي الامىن جانىم-اۋ. جامان شەشەڭنىڭ قولىنان نە كەلەدى، ايتشى؟..
قۋاڭ جەردە وسكەن سەكسەۋىلدەي اپ-ارىق قاسىم نە ىستەرىن بىلمەي وتىرىپ قالدى.
— ۆانيا تابىلىپتى عوي.
— ءيا، — دەدى بالا جىلاعىسى كەلىپ.
— بۇگىن كورىپ قۋانىپ قالدىم، امان بولسىن، — دەپ اناسى ىپ-ىستىق الاقانىمەن بالاسىنىڭ باسىنان سيپاپ، بەتىنەن ءسۇيدى. قاسىم اناسىن قۇشاقتاعان كۇيى جىلاي باستادى.
— ۇلكەن ادامدار نەگە قاتال اناشىم؟ نەگە؟ نەگە؟
— بىلمەيمىن قۇلىنىم، بىلمەيمىن.
داۋرەننىڭ جاعدايى قيىن. «اناۋ» ونى كۇندە ۇراتىن بولدى. اقىرى، ونى «جەتىمدەر ۇيىنە» وتكىزىپ جىبەردى. بۇل حاباردى ەستىگەن قاسىم قاتتى قينالدى. ءبىر اپتادان كەيىن قاسىمنىڭ اناسى داۋرەندى سول جاقتان شىعارىپ الدى. ەندى، داۋرەن قاسىمنىڭ ۇيىندە تۇرادى. ەكى بالا دوستىعىنىڭ بەلگىسى رەتىندە باس بارماقتارىن كەسىپ، قانىن اق ماتاعا جاعىپ ساقتاپ قويعان ەدى. سول ماتا ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالعان-دى...
You Might Also Like
-
دارحاننىڭ سۋسىما قارا شاشى، سۇڭعاق بويى، كۇلگەندە مارجانداي تىزىلەر اپپاق تىستەرى، مازمۇنعا تولى كوزدەرى ونى باسقا ەركەك كىندىكتىدەن دارالاپ، ەرەكشە ەتىپ كورسەتۋشى ەدى.
