تۇيمەداق
قالانىڭ سىرتىندا، جولدىڭ ءدال بويىندا ساياجاي تۇراتىن ەدى. ءسىز، بالكىم ونى كورگەن دە شىعارسىز؟ ساياجايدىڭ الدىندا سىرلانعان اعاش شارباقپەن قورشالعان شاعىن ب ا ق تا بار ەدى.
ساياجايعا جاقىن جەردەگى وردىڭ جيەگىندەگى جۇمساق كوك ءشوپتىڭ اراسىندا تۇيمەداق وسكەن. كۇننىڭ شۋاعى ساياجاي الدىنداعى باقتا قۇلپىرعان اسەم گۇلدەرمەن بىرگە ونى دا قىزدىرا ايالاعان كەزدە، ءبىزدىڭ تۇيمەداعىمىز كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ ءوستى. ارايلاپ اتقان اق تاڭنىڭ بىرىندە جۇرەكشەنىڭ اينالاسىن كوز قارىقتىرارلىقتاي اپپاق، ۇپ-ۇساق كۇلتەلەر جاپقان، دوپ-دوڭگەلەك كۇندەي ساپ-سارى تۇيمەداق ايقارا گۇل جاردى. تۇيمەداق ءوزىنىڭ جۇپىنى دا قاراپايىم گۇل ەكەندىگىنە، قويۋ ءشوپتىڭ اراسىنان ەشكىم وزىنە نازار اۋدارىپ قارامايتىنىنا ەش قينالعان جوق، قايتا وسىعان ءوزى ريزا بولىپ، كۇن ساۋلەسىنە ىنتىعا ۇمسىنىپ، سوناۋ زاۋ بيىك اسپاننان بوزتورعايدىڭ سايراعان ءانىن قۇمارتا تىڭدادى.
تۇيمەداعى بۇگىن شىن مانىندە دۇيسەنبى بولعانىمەن، ءوزىن جەكسەنبى كۇندەگىدەي سەزىنىپ، سونداي قۋانىشتى ءارى باقىتتى كۇيدە ەدى؛ بارلىق بالالار مەكتەپ ورىندىقتارىندا تىپ-تىنىش قانا وتىرىپ، ۇستازدارىنان ءبىلىم الىپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ تۇيمەداعىمىز دا ءوزىنىڭ ساباعىندا تىپ-تىنىش ورنالاسىپ، بارشا قورشاعان تابيعاتتان، جارقىراعان كۇننەن قۇدايدىڭ مەيىرىم-شاپاعاتىن تانۋدى ۇيرەنىپ وتىردى. تۇيمەداق بوزتورعايدىڭ سايراعان ۇنىنەن قۇلاق سالىپ وتىرىپ، ونىڭ اسەم دە اسقاق داۋسى ءوزىنىڭ جۇرەك تۇكپىرىندە جاتقان قۇپيانى تەربەتكەندەي بولدى؛ سوندىقتان تۇيمەداق سونشالىقتى ءبىر ەرەكشە ىقىلاسپەن شاتتانا سايراپ تۇرعان ءانشى قۇسقا قۇرمەت سەزىمىمەن قارادى؛ ءبىراق ءوزىنىڭ ءان سالىپ، ءارى ۇشا المايتىنىدىعىنا قايعىرعان دا جوق، قۇستىڭ ونەرىن ەش قىزعانعان دا جوق. «مەن ءبارىن كوزىممەن كورىپ ءارى قۇلاعىممەن تىڭداپ تۇرمىن ەمەس پە! — دەپ ويلايدى ول. — كۇن نۇرى مەنى ايمالايدى، سامال جەل بەتىمنەن وبەدى! مەن قانداي باقىتتىمىن!»
باقتىڭ ىشىندەگى نەبىر تولىق ءارى تاكاپپار گۇلدەر قاۋىز جاردى جانە ولاردىڭ شاشاتىن جۇپارى نەعۇرلىم از بولعان سايىن، سوعۇرلىم ماردىمسىپ كەكىرەيە ءتۇستى. تاۋشىمىلدىق راۋشاننان ۇلكەن بولعىسى كەلىپ ءوزىن قامپايتىپ اۋرەگە ءتۇستى، شىندىعىندا ماسەلە وسى كولەمدە مە؟ قىزعالداقتاردان اسقان الۋان ءتۇستى، ءارى سىمباتتى ەشقايسىسى جوق ەدى، ونى ءبارى بىلەتىن، بۇلار وسىنى بىلگەندىكتەن دە كوزگە كوبىرەك ءتۇسۋ ءۇشىن سىمداي تارتىلىپ تۇرۋعا تىرىسۋدا. تاكاپپار گۇلدەردىڭ ەشقايسىسى دا وردىڭ جيەگىندە ءوسىپ تۇرعان كىشكەنتاي تۇيمەداقتى بايقاعان دا جوق. ءبىراق تۇيمەداق بولسا ولارعا قاراپ: «بۇلار نەتكەن اسەم، سىمباتتى ەدى! ولارعا تاماشا ءانشى قۇستار ۇزدىكسىز ۇشىپ كەلىپ قوناقتاپ جاتادى! قۇدايعا شۇكىر، بۇلارعا جاقىن وسكەنىم قانداي جاقسى، مەن دە ولاردىڭ ءبارىن ابدەن قۇمارىم قانعانشا كورىپ قىزىقتايتىن بولدىم!» كەنەت «پىر-پىر» ەتكەن دىبىستار ەستىلدى دە، ءبىر بوزتورعاي ... تاۋشىمىلدىق پەن قىزعالداق وسكەن باققا ەمەس، تۋرا كوك ءشوپ اراسىنداعى قاراپايىم تۇيمەداقتىڭ قاسىنا كەلىپ قوندى! قۋانىپ كەتكەن تۇيمەداق، نە ىستەپ نە قويعانىن بىلمەي ساسقالاقتاپ قالدى!
بوزتورعاي بولسا تۇيمەداقتى اينالا سەكىرىپ ءجۇرىپ: «پاھ، قانداي سۇيكىمدى جۇمساق ءشوپ ەدى! التىن سارى جۇرەكشەلى، اق كۇمىس كويلەكتى قانداي ادەمى گۇل ەدى!» — دەپ اندەتتى.
تۇيمەداقتىڭ التىن جۇرەكشەسى شىن مانىندە التىنداي جارقىراپ، كوز قارىقتىرارلىق اپپاق كۇلتەلەرى كۇمىستەي قۇبىلدى.
تۇيمەداق بولسا ايتىپ جەتكىزگىسىز سونشالىقتى باقىتتى، سونشالىقتى قۋانىشتى ەدى. بوزتورعاي گۇلدىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ، ءان سالىپ بەردى دە، قايتادان كوك اسپانعا كوتەرىلىپ كەتتى. باس اينالدىرعان باقىتتان تۇيمەداق ەسىن جيعانشا، شيرەك ساعات ۋاقىت ءوتىپ كەتكەن ەكەن. ول قۋانىشتى ءارى ۇيالشاق جۇزبەن اسەم گۇلدەرگە ۇرلانا كوز تاستادى — مۇنىڭ پەشەنەسىنە قانداي باقىتتىڭ بۇيىرعانىن ولار دا كورىپ تۇردى ەمەس پە جانە مۇنىڭ قانداي باقىت ەكەنىن ولار بولماسا كىم بىلەدى! ءبىراق قىزعالداقتار ىزادان قىپ-قىزىل بولىپ سورايا تىمىرايىپ، ال تاۋشىمىلدىقتار ءتىپتى جارىلىپ كەتۋگە شاق قالىپ تۇرعان ەدى. ولاردىڭ سويلەي المايتىنى ابىروي بولدى — ايتپەسە ولار تۇيمەداقتىڭ سازايىن جاقسىلاپ تۇرىپ تارتتىراتىن ەدى. ولاردىڭ مۇنشا كۇيىنگەنىن تۇسىنگەن تۇيمەداق قاتتى قىنجىلدى.
وسى كەزدە باققا قولىندا جارقىراعان وتكىر قايشىسى بار قىز بالا ەندى. ول بىردەن قىزعالداقتارعا جەتىپ كەلدى دە، ولاردى شەتىنەن بىر-بىرلەپ قيا باستادى. مۇنى كورگەن تۇيمەداق: «نەتكەن سۇمدىق! ءبارى قۇريتىن بولدى-اۋ!» — دەپ اھ ۇردى. گۇلدەردى قيىپ العان قىز كەتىپ قالدى، ال تۇيمەداق بولسا ءوزىن ەشكىم دە كورمەيتىن، نازار اۋدارمايتىن قويۋ ءشوپتىڭ اراسىندا وسكەندىگىنە قاتتى قۋاندى. كۇن دە باتتى، تۇيمەداق تا قاۋىزىن بۇركەپ ۇيقىعا كەتتى، ءبىراق ول ءبارى ءبىر تۇسىندە قىزعىل ارايلى كۇن مەن ادەمى قۇستى كوردى.
تاڭەرتەڭ گۇل قاۋىزىن قايتادان اشىپ، جارىق كۇنگە قاراي قولىن سوزعان بالاداي ۇمسىنا ءتۇستى. وسى كەزدە قۇستىڭ داۋىسى ەستىلدى: بوزتورعاي ءان سالىپ تۇر ەكەن، ءبىراق داۋسى سونداي مۇڭلى ەستىلدى! بەيشارا قۇس تۇزاققا ءتۇسىپتى، ەندى اشىق تەرەزەنىڭ جانىنا ىلىنگەن توردىڭ ىشىندە وتىر. بوزتورعاي شەكسىز كوك اسپان تۋرالى، دالانىڭ بالعىن جاسىل جەلەگى تۋرالى، بوستاندىقتا ەمىن-ەركىن سامعاۋدىڭ قانداي راقات ەكەندىگى تۋرالى ءان شىرقادى! تۇتقىن بولعان بەيشارا قۇستىڭ جۇرەگى قايعى-شەرگە تولى ەدى!
تۇيمەداق تۇتقىنعا كومەكتەسۋگە جان-تانىمەن ىقىلاستى ەدى، ءبىراق قالاي كومەكتەسە السىن؟ تۇيمەداق ءتىپتى اينالاسىندا قانداي تاماشا ەكەندىگىن: كۇننىڭ جادىراتا قىزدىرۋىن دا، ءوزىنىڭ كۇمىس كۇلتەلەرىنىڭ قالاي جارقىراعانىن دا ويلاۋعا مۇرشاسى بولمادى، ول تەك بەيشارا قۇسقا ءوزىنىڭ كومەك كورسەتە الماعانىنا قۇسالانۋمەن بولدى.
كەنەت ب ا ق ىشىنەن ەكى بالا شىقتى؛ بىرەۋىنىڭ قولىندا انا جولى قىزعالداقتاردى قيعان قىزدىڭ قولىنداعى ءتارىزدى ۇلكەن، وتكىر پىشاق بار ەدى. بالالار تۇپ-تۋرا تۇيمەداقتىڭ جانىنا جەتىپ كەلگەندە، ولارعا مۇندا نە قاجەت ەكەنىندىگىن تۇسىنبەي قايران قالدى.
— مىنەكي، بوزتورعايىمىزعا ارناپ ءدال وسى جەردەن تاماشا شىم ويىپ الۋعا بولادى ەكەن! — دەدى بالاقايلاردىڭ ءبىرى، سوسىن پىشاعىن جەرگە تەرەڭىرەك باتىرىپ، ءتورت بۇرىشتاپ شىم كەسەگىن ويا باستادى؛ تۇيمەداق وسى ويىلعان شىمنىڭ ءدال ورتاسىندا ەدى.
— قانەكي، گۇلدى جۇلىپ تاستايىق! — دەدى ەكىنشى بالاقاي، تۇيمەداق بولسا قورىققانىنان قالتىراپ كەتتى: ول ومىرگە سونداي قۇشتار ەدى، جۇلىپ الار بولسا ءولىپ قالادى عوي! ەندى عانا بايعۇس تۇتقىن قۇستىڭ قاسىنا بارۋدىڭ رەتى كەلىپ تۇر ەدى عوي!
— جوق، وسىلاي قالا بەرسىن! — دەدى العاشقى بالاقاي. — وسىلاي تۇرعانى ادەمى.
ءسويتىپ تۇيمەداق بوزتورعاي وتىرعان تورعا كەلىپ توپ ەتتى. تۇتقىنعا تۇسكەن كۇيىنە وكىنگەن بيشارا قۇس قاتتى قامىعىپ، توردىڭ تەمىر قابىرعاسىنا سەندەلە سوعىلۋدا. بايعۇس تۇيمەداق ايتايىن دەسە ءتىلى جوق، ونى سوزبەن بولسا دا جۇباتۋعا دارمەنى جەتپەتى. ايتپەسە، جۇباتقىسى-اق كەلەدى! وسىلايشا، تاڭدى دا اتىردى.
— مۇندا سۋ جوق! — دەپ شىرىلدادى بوزتورعاي. — ولار ماعان سۋ بەرۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى، ءبىر جۇتىم سۋ دا قالدىرمادى! تاماعىم قۇرعاپ، شولدەن قاتالاپ بارامىن! ءىشىم كۇيىپ، ورتەنىپ بارادى! قانداي قاپىرىق ەدى، مۇندا! ۋھ، ءولىپ بارامىن، بۇدان بىلاي كۇننىڭ قىزىل ارايىن دا، بالعىن كوك شالعىندى دا، مىناۋ جارىق دۇنيەنى دە كورە الماسپىن!
ازداپ بولسا دا تاڭدايىن ءجىبىتىپ الۋ ءۇشىن بوزتورعاي تۇمسىعىن جاڭا ويىلعان دىمقىل شىمعا باتىردى دا، كەنەت تۇيمەداقتى كورىپ باسىن يزەدى دە، بەتىنەن ءسۇيىپ بىلاي دەدى:
— بەيشارا گۇل، سەن دە وسىندا سولارسىڭ اۋ! ولار ماعان بۇكىل الەمنىڭ ورنىنا سەنىمەن بىرگە وسى ءبىر شوكىمدەي شىم كەسەگىن بەرىپ وتىر! مەن ءۇشىن ەندى مۇنداعى ءاربىر ءشوپ جاسىل جەلەكتى اعاش ەسەبىندە، سەنىڭ ءاربىر جاپىراعىڭ حوش ءيىستى گۇل ەسەبىندە بولماق. امالىم قانشا! تەك سەن عانا مىناۋ جارىق دۇنيەدە قول جەتپەسكە اينالعاندارىمنىڭ ءبارىن ەسىمە سالىپ تۇرارسىڭ!
— «اتتەڭ-اي، ءقايتىپ جۇباتسام ەكەن!» — دەپ ويلادى تۇيمەداق، ءبىراق ءوزى جاپىراعىن قوزعاۋعا دا شاماسى كەلمەدى، تەك بار شاماسىنشا جۇپارىن اڭقىتقان ۇستىنە اڭقىتا ءتۇستى. مۇنى بوزتورعاي دا سەزدى، شولدەن قاتالاپ ءشوپتىڭ ءبارىن جۇلىپ تاستاسا دا، گۇلگە تيىسكەن جوق.
اقىرى كەش بولدى، ءبىراق بەيشارا قۇسقا ءالى ەشكىم سۋ اكەلىپ بەرمەدى. سوندا ول ءوزىنىڭ كىشكەنتاي قاناتتارىن جايىپ جىبەرىپ دىرىلدەتتى دە:
— سۋ! سۋ! — دەپ بىرنەشە رەت جانۇشىرا شيقىلدادى.
سودان كەيىن بايعۇس قۇس باسىن ءبىر جاعىنا قيسايتتى دا، بۇل قاسىرەت پەن قيناۋعا شىداماي، جۇرەگى جارىلىپ جان تاپسىردى.
بۇدان سوڭ تۇيمەداقتىڭ دا بۇرىنعىداي قاۋىزىن بۇركەپ ۇيىقتاۋعا شاماسى بولماي قالدى: ول ابدەن تيتىقتاپ قۇر سۇلدەرى قالعاندىقتان، باسىن كوڭىلسىز سالبىراتىپ تۇردى.
بالالار تەك كەلەسى كۇنى عانا كەلدى. ولار ءولىپ جاتقان بوزتورعايدى كورىپ قاتتى اياپ، جىلاپ جىبەردى. سودان كەيىن وعان ءقابىر قازدى دا، ونى گۇلمەن كومكەردى، ال بوزتورعايدى ادەمى قىزىل قوراپشاعا سالىپ — پاتشانى جەرلەگەندەي سالتاناتپەن كومبەك بولدى! بايعۇس بوزتورعاي! ول ءان سالىپ ءتىرى تۇرعاندا بۇلار ونى ۇمىتىپ كەتىپ، توردا شولدەن قاتالاتىپ ءولتىردى، ال ەندى ولگەننەن كەيىن سان-سالتاناتپەن جەرگە كومىپ، قابىرىنە كوز جاستارىن كول قىلىپ توكپەكشى!
تۇيمەداق وسكەن شىم كەسەكتى شاڭداق جولعا لاقتىرىپ جىبەردى، ال بايعۇس قۇستى شىنايى جاقسى كورىپ، ونى جان جۇرەگىمەن جۇباتقىسى كەلگەن تۇيمەداق گۇل تۋرالى ەشكىم ويلانعان دا جوق.
ورىس تىلىنەن اۋدارعان اسىلبەك بايتان ۇلى
You Might Also Like
-
— ۆون، ۆون، ۆون. ۆ-ۆ-ۆ-ۆ. جاندوس مەن سەنەن وزىپ كەتتىم. ويتكەنى، مەنىڭ ماشينام ۆمۆ عوي، — دەپ ءبىرجان كەتىك تىستەرىن كورسەتە كۇلدى.
