ەكسپو: ەل ەرتەڭى – بالالار
ۇلكەن ۇلىم اسىلبەك: «كەلىنىڭىز ساندىگۇلدى جۇمىس ورنىنان استاناعا، ەكسپو - 2017- گە، جىبەرىپ جاتىر. اناسىمەن بىرگە ءنۇرفارابيدى دە كورمەگە جىبەرمەكپىن. بيلەتىن ساتىپ الىپ قويدىم»،- دەگەندە ەل كورىپ، جەر كورگەلى وتىرعان قۇرتتاي قۇلىنىم، تۇڭعىش نەمەرەم، ءۇشىن جۇرەگىمدە قۋانىش سەزىمى بيلەگەن.
سول ءسات 2012 جىلى 22 قاڭتاردا اتالعان كورمەنى استانا قالاسىندا وتكىزۋ جونىندە شەشىم قابىلدانعاندا ءنۇرفارابيدىڭ بار بولعانى ءۇش جاستا ەكەنى ەسىمە ءتۇستى.
ەندى مىنە... بايازيت اۋلەتىنىڭ اتىنان كورمەگە بارعالى وتىر. 10 ماۋسىم كۇنى كورمەنىڭ سالتاناتتى اشىلۋىن ەل قاتارلى تەلەديداردان كورىپ، شاتتىعىمىز ەسەلەي ءتۇستى.
-الەمنىڭ ءار قيىرىنان اعىلعان حالىقتىڭ، ىعى-جىعى كىسىلەردىڭ اراسىندا قۇرتتاي بالا ءنۇرفارابيدى ايتام، - دەپ ماعان اڭتارىلا قاراعان اجەسى ىرىمكەش مادي قىزى ، -اداسىپ كەتپەسە جارار ەدى.
بالانى بەكەر جىبەردىك-اۋ اۋىرىپ قالماسا... شىنىمدى ايتسام، اجەسىنىڭ كوڭىل كۇدىگىن بولىسۋگە شاق قالدىم. ءبىراق كەش ەدى. ولار مىنگەن پويىز ارشىنداي جۇيتكىپ، استاناعا باعىت العان.
-نارتاۋەكەل، ءبىر اللاعا تاپسىرايىق، - دەۋدەن باسقا لاج جوق-تى.
بۇل تۇستا ەكسپو تۋرالى ماتەريال باسىلعان گازەتتەر دە قولعا تيگەن ەدى. سولاردىڭ كەيبىرى مۇندا كەلۋشىلەر سانى شامالى.
كوبى بالالار، ال ولاردىڭ الدەنەنى تۇسىنە قويۋى ەكىتالاي... قىرۋار قاراجات تەككە شاشىلدى دەگەنگە سايادى.
كوڭىل قۇلازىتار وسى ماقالالاردان سوڭ وبلىستىق «سارىارقا سامالى» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى نۇربول جايىقبايەۆتىڭ ماقالاسى قۇر اتقا مىنگەندەي اسەر ەتكەن. ەل نامىسى، وتانشىلدىق سەزىم بارىنەن دە بيىك تۇرۋى قاجەت قوي.
اراعا بىرەر كۇن سالىپ نۇرفارابي اناسىمەن كورمەگە بارىپ تا كەلدى.
-اتا،- دەيدى ول،- كورمە ماعان قاتتى ۇنادى. بىلەسىز بە، مەن ءبىر كىسىمەن اعىلشىنشا سويلەستىم.
-قوي، كانە اعىلشىنشا سويلەشى. ول سويلەي الا جونەلدى. الدەنەدەن ماعان ول جاتتاعان تاقپاعىن ايتىپ تۇرعان بولار دەگەن وي كەلدى.
ءسوزىن اياقتاعان تۇستا مەن ودان:
- الگى كىسىگە نە دەگەنىڭدى قازاقشا ايتشى؟- دەپ سۇرادىم.
-مەن وعان ءوزىمدى تانىستىردىم. قايدان كەلگەنىمدى ايتتىم. ونىڭ كىم ەكەنىن سۇراپ ءبىلدىم.
-سودان كەيىن الگى كىسى نۇرفارابيمەن سۋرەتكە ءتۇستى جانە قول شامىن ەسكەرتكىشكە سىيلادى،- دەدى شەشەسى.
سول ءسات مەنىڭ قارت جۇرەگىمدە ماقتانىش سەزىمى ۇيالادى. ونى اعىلشىنشا ۇيرەتكەن مۇعالىمدەرگە دەگەن ريزاشىلىعىم ارتا ءتۇستى.
بىرەر كۇننەن سوڭ وبلىس اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن قازاقستان جازۋشىلار وداعى وبلىستىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى ارمان قانيدىڭ باستاۋىمەن وبلىستا تۇراتىن ءبىر توپ قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلەرى كورمەگە اتتاندىق.
كورمە الاڭىنا كەلىپ تۇسكەن ساتتە-اق كەلۋشىلەر اراسىندا بالالار ەرەكشە كوزگە شالىندى. ليفتپەن 8- قاباتقا كوتەرىلدىك. شولۋ الاڭىنان استانانىڭ اسەم كوركى كوزدىڭ جاۋىن الادى.
سودان تومەنگى 7،6،5 قاباتتاردى ارالاپ، رەسپۋبليكا عالىمدارىنىڭ بالامالى ەنەرگەتيكا سالاسىندا اشقان جاڭالىقتارىنان مول حابار الدىق. ماكەت كۇيىندەگى الىپ ەكراندار ارقىلى كورسەتىلگەن كورىنىستەر قيالىڭدى قيانعا باستايدى.
وسى كورىنىستەردى ۇلكەندەرمەن بىرگە ىنتىعا، قىزىعا ءتىپتى الدەبىر اسەم قيالعا بەرىلە، كوزدەرى وتتاي الاۋلاپ، جۇزدەرى بال-بۇل جانىپ، بالالار دا قىزىقتاۋدا ەدى.
جايشىلىقتا كەز كەلگەن نارسەگە سىقىلىقتاي كۇلىپ، ءبىر - بىرىنە الدەنەلەردى ايتىپ، ءبىرىن - ءبىرى قۋالاپ جارىسىپ، ۋ - دا شۋ بولىپ جاتاتىن ولاردىڭ بالالىق ەركە مىنەزدى ەكسپونىڭ تابالدىرىعىنىڭ ار جاعىنا قالدىرىپ، كورگەندەرىن سانالارىنا توقۋعا، ەش نارسەنى قالت جىبەرمەۋگە تىرىسىپ جۇرگەندەرى بايقالادى.
مەن ولارعا كوز قيىعىمدى سالا ءجۇرىپ، ارقانىڭ التىن القاسى باياناۋىل ەلىندەگى بۇل كۇندە جۇمات شانين اۋىلى اتالاتىن سول تۇستاعى بولشيەۆيك كولحوزىنىڭ قاراقۋىس، جانىبەك اتتى قويلى اۋىلدارىندا قول كىرپىشتەن تۇرعىزىلعان تۇرعىن ءۇيدىڭ ەكى بولمەسىنە ورنالاسقان مەكتەپتى، سول مەكتەپتە وقىعان بىزدەرگە العاش الىپپە ۇيرەتىپ، ءبىلىم الەمىنە باستاعان ءمۇعالىمىمىز سولتان رۋستەمبەكوۆتى ەسكە ءتۇسىردىم.
ءتىپتى ول كىسىنىڭ اعارتۋشى ىبىراي ءالتىنساريننىڭ «ونەر ءبىلىم بار جۇرتتار» - اتتى ولەڭىن شابىتتانا وقىعان داۋسى قۇلاعىما كەلگەندەي ەدى. ول ولەڭدى وقىپ بولىپ، تۇسىندىرمەس، بۇرىن كىمدە قانداي سۇراق بار دەپ سۇرادى.
وقۋشىلاردىڭ ءبىرى:
- «ونەر ءبىلىم بار جۇرتتار» دەگەندە جۇرتتار دەگەن ءسوزدى تۇسىنە المادىم»،- دەدى.
- ول ما؟ ول «ەل» - دەگەن ءسوز عوي، ياعني ونەرى، ءبىلىمى بار ەل. ساراي سالعىزادى ەكەن. ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار العىزادى ەكەن.
مەن انادا سەندەرگە شوماندا نە ورناتىلدى دەپ ەدىم؟
-تەلەفون،- دەدى ول قۋاقىلانا جىميىپ، «راديو» - دەپ شۋلاستىق ءبىز. ال «اتى جوق قۇر اربا كۇن جارىمدا مىڭ شاقىرىم جەرگە قالاي بارماق» دەگەن ساۋال توڭىرەگىندە ءتىپتى داۋ تۋىپ كەتكەنى بار ەمەس پە؟
ات، وگىز جەككەن اربانىڭ ءوزى ءارى كەتسە كۇن جارىمدا 25-40 شاقىرىم جەرگە عانا جەتەر. ال مىڭ جارىم شاقىرىم جەرگە جەتۋ قايدا وعان؟
-ونىڭ ۇستىنە ات جەگىلمەگەن اربا بولسا دەپ ءوزارا تالاسقان بالالارعا ءمۇعالىم:
-ول كادىمگى وتاربا عوي،- دەپ ءتۇسىندىردى. - سەندەردىڭ ارالارىڭدا پويىزدى كورگەندەرىڭ بار ما؟ – دەپ سۇرادى.
–جوق،- دەدىك ءبىز.
- پاۆلودار نە ەكىباستۇز قالاسىنا بارا قالساڭدار پويىزدى كورەسىڭدەر. ال ادامدى قۇستاي ۇشىراتىن، وتىنسىز تاماق پىسىرەتىن قانداي قۋات؟- دەپ بىزگە ساۋال تاستاي كەلىپ، ول جالپاق الەمدى جارىققا قارىق قىلىپ، ءومىردىڭ سان الۋان سالاسىنا ساۋلە ءتۇسىرىپ، ەل يگىلىگىن ارتتىرتىپ وتىرعان – ەلەكتر قۋاتى.
ونىڭ ءبىزدىڭ اۋىلعا دا كەلىپ جەتەر كۇنى الىس ەمەس،- دەگەن. ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسى ەدى بۇل.
بىرەر جىلدان سوڭ باستاۋىشتا ەكى-ۇش سىنىپتى بىرگە وقىعان ءۇش-تورت بالا اكە -شەشەلەرىمىزدىڭ جۇمىس ىڭعايىمەن باسقا مەكتەپتەرگە اۋىستىق.
مەن سول كەزدەگى جامبىل كولحوزىندا وقيتىن بولدىم. جول «كومىر» رۋدنيگىنىڭ ۇستىنەن وتەدى ەكەن.
ەلەكتر شامىن العاش رەت سول رۋدنيكتە تۇسكەن ۇيىمىزدەن كوردىم. كوز شاعىستىرعان جارىققا قاراعان سايىن ونى وشىرگىم كەلىپ كەتكەنى.
ءتىپتى ءۇي يەلەرىن دە ەلەڭ قىلماي، ەلەكتر شامىنا جاقىنداپ بارىپ توبەدەگى شامدى جان ۇشىرا ۇرلەي باستادىم. وشەر ەمەس.
ءۇي ىشىندەگىلەر قىران- توپان كۇلكىگە كەنەلدى. زايىرى، ءۇي يەسى بولار، الدەكىم مەنى: «كولحوزنيك، ەشتەڭە كورمەگەن»،- دەپ سوگە جونەلدى. ءسويتىپ، اۋىلدان اتتاپ شىقپاي جاتىپ ماسقارا بولدىم.
-جايراعىر-اي ... ودان ارعىسىن تىڭداۋعا ۋاقىتىم دا، زاۋقىم دا جوق ەدى. ۇيدەن اتا شىقتىم. وعان دا الپىس جىلدان اسا ۋاقىت وتكەن ەكەن –اۋ...
ال كورمەنى ارالاپ جۇرگەن بالالار ءۇشىن سول ەلەكتر قۋاتى ەجەلگى تانىستارىنداي بولىپ كەتكەنى قاشان.
سودان دا بولار ۇسىنىلعان تەتىكتەر مەن (سولاي اتاۋعا بولاتىن بولسا) قوندىرعىلاردى «ءا» دەگەنشە ىسكە قوسادى. ولار بولاشاقتىڭ ەنەرگياسىنىڭ عارىش، كۇن، جەل، سۋ ەنەرگياسىنان تۇراتىنىن جاقسى بىلەدى. ...
ول تۇستا جەر سۋ ەنەرگياسى دەپ عىلىمي نەگىزدەلدى مە جوق پا، ونى تاپ باسىپ ايتا المايمىن.
«1946 - جىلدىڭ شاماسىندا ج.ايماۋىتوۆ ەلدى مەكەنىنە قاراستى «ەسكى قونىستا» جەرگىلىكتى ۇستا بەكتەن دۇيسەنبايەۆ بيىكتىگى شامامەن 3 - جارىم مەتردەي ءتورت قالاقتى جەل ديىرمەن ورناتتى،- دەگەن ەدى سول ءىستىڭ باسى- قاسىندا بولعانداردىڭ ءبىرى مارقۇم ءتۇسىپجان ىسقاقوۆ اقساقال.
بەكتەن دۇيسەنبايەۆ باياناۋىل سەلوسىنىڭ شەت جاعىندا تەرى زاۋىتتاعى بۇلاقتىڭ بويىنا توعان سالدىرتىپ، سۋ ىركىپ، وعان سۋ ديىرمەن، بۇرىنعى «499» اتالاتىن جەردە جەل ديىرمەن ورناتقان ەكەن.
مۇنى ايتىپ وتىرعان سەبەبىم- كەيىنگى ۇرپاق بەكتەن اعالارىن بىلە ءجۇرسىن، سول سياقتى وڭ قولىنان ونەر تامعان جاندار بولسا ىزدەپ تاپسىن، رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆتىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى ولاردى اينالىپ وتپەسىن، جاستار ولاردىڭ ەسىمىن تانىپ ءبىلىپ، ىستەرىنەن ونەگە السىن دەگەندىك.
«نۇر الەم» پاۆيلونىن كورۋگە كەزەككە تۇرعانداردىڭ اراسىندا بالالاردىڭ كوپتىگىن بايقاپ، كورمەنىڭ باستى جەتىستىگىنىڭ ءبىرى وعان كۇنى ەرتەڭ ادامزات كوشىن العا اپاراتىن جاس ۇرپاقتىڭ كوپ كەلۋى بولار دەپ ويلادىم.
ويتكەنى بۇگىندە جوبا رەتىندە ۇسىنىلىپ وتىرعان كوپتەگەن يدەيالاردى كۇنى ەرتەڭ جۇزەگە اسىراتىندار ولاردىڭ اراسىنان بىرلەپ ەمەس، ونداپ شىعاتىنىنا الدەنەدەن سەنىمدى ەدىم.
ساپارلاس سەرىگىم بەلگىلى جازۋشى اقىن الاقان ۇلى: «بۇل ايتارى جوق الەم الدىندا قازاقتىڭ ابىرويىن اسقاقتاتا كوتەرەتىن كورمە بولدى»،- دەگەن ەدى. ويىما ىبىراي ءالتىنساريننىڭ:
ءبىز نادان بوپ وسىردىك،
يەكتەگى ساقالدى.
«ونەر – جىگىت كوركى» - دەپ،
ەسكەرمەدىك ماقالدى.
ءبىز بولماساق ءسىز بارسىز،
ءۇمىت ەتكەن دوستارىم،
سىزدەرگە بەردىم باتامدى،-
دەگەن باتاسى ورالدى. جاستارعا بۇدان ارتىق قانداي باتا بەرۋگە بولادى؟!
ىسكە ءسات، جاس دوستار!
You Might Also Like
-
كاناداداعى مونرەال ۋنيۆەرسيتەتىندە جاسالعان زەرتتەۋ سوڭىندا سوڭعى 50 جىلدا بۇكىل دۇنيە جۇزىندە زەرەكتىك دەڭگەيى 1 IQ ازايعانىن مالىمدەندى. زەرتتەۋشىلەر قورەكتەنۋ داعدىسى مەن تەحنولوگيالاردىڭ ميعا ...
-
وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى، شاردارا اۋدانى №16 كوللەدج مكقك ساپا مەنەدجمەنت جۇيەسى دايىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى دوسمۋحانبەت اسەم بولاتبەك قىزى جەتەكشىسى ارنايى ءپان وقىتۋشى زاكيرايەۆا روزا تۋرسىن...
