InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى، شاردارا اۋدانى
№16 كوللەدج مكقك ساپا مەنەدجمەنت جۇيەسى
دايىنداعان: تۇ-43 توپ ستۋدەنتى قۋانىشبەك ايدا جەڭىس قىزى
جەتەكشىسى ارنايى ءپان وقىتۋشى زاكيرايەۆا روزا تۋرسىنبايەۆنا

كىرىسپە

نەگىزگى ءبولىمى

قۇرامنىڭ تۇرلەرى
مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ا.س.) جانە قۇرما
قۇرمادان جاسالاتىن تاعامدار

زەرتتەۋ ءبولىمى

قۇرمانىڭ قۇرامى مەن پايداسى
قۇران مەن سۇننەتتە
قۇرما – اۋىزاشاردىڭ ءسانى
قۇرمانىڭ تاعى قانداي پايداسى بار؟

قورىتىندى

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

اننوتاسيا

شىعارماشىلىق - ىزدەنىس جۇمىستى جازۋ بارىسىندا ستۋدەنت قۇرما تۋرالى جازعان. جازۋ بارىسىندا جالپى قۇرمادان تاعامداردىڭ جاسالۋ جولىن ءسوز ەتتى. قۇرما تۋرالى مالىمەت بەرە پايدالانۋ جانە كىشى كاسىپكەرلىك اشىپ، وسىنداي تاعامدار جاساۋ.

ستۋدەنت بۇل شىعارماشىلىق ىزدەنىس جۇمىستى جازۋ بارىسىندا كەڭىنەن دايىندالعانىن بايقاتتى. جاسالىنعان تاعامداردى، دايىنداۋى ساپالى ەكەنى جۇمىستارىنان بايقالىپ تۇر. مۇنداي ۇزدىكسىز ىزدەنىستىڭ ارقاسىندا قۇرمادان جاسالعان تاعامداردىڭ پايدالى ەكەنىن جازىپ، ونى پايدالانا ءبىلۋ، ونىڭ پايدالى ەكەندىگىن زەرتتەپ شىقتى.

وندىرىستىك وقىتۋ شەبەرى: زاكيرايەۆا روزا

جۇمىستىڭ ماقساتى: ادامنىڭ دەنىنىڭ ساۋ جانە ۇيلەسىمدى تۇردە دامۋى ءۇشىن ولارعا سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە، دارىلىك وسىمدىكتەردى پايدالانىپ،ونىڭ قۇرامىنداعى بيولوگيالىق اسەرلى زاتتاردىڭ اعزاعا اسەرى بار ەكەندىگىن قالىپتاستىرۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ مىندەتتەرى:

- قوعامداعى ادامداردى ۇنەمشىلدىككە، دەنساۋلىعىن جاقسارتۋعا باۋلۋ؛
- سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋعا باۋلۋ؛
- قۇرمادان دايىندالعان تاعامداردى جارىققا شىعارۋ؛

كىرىسپە

دانا كوپتەن شىعادى، ءدارى شوپتەن شىعادى.

                                                     حالىق دانالىعى

قۇرما پالماسى – جەر بەتىندەگى ەڭ قاسيەتتى، يگىلىگى مول، پايداسى وراسان زور اعاشتاردىڭ بىرەگەيى. قۇرمانى پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) مۇسىلمانعا ۇقساتقان. سەبەبى، شىن مۇسىلمان قاراپايىم بولعانىمەن اينالاسىنا پايدالى كەلەدى ەمەس پە؟ قۇرما دا سول سەكىلدى: جاپىراعى تۇسپەيدى، جەمىس بەرۋىن ۇزبەيدى. ءيا، قۇرما – اللا مەيىرىمىنىڭ عاجاپ ءبىر كورىنىسى، ادامزاتقا سىي ەتىلگەن مارتەبەلى جەمىس. قۇرما – جەمىس اتاۋلىنىڭ مىرزاسى: ءارى تاعام، ءارى ءدارى، ءارى شىرىن، ءارى قۋات كوزى...

قۇرما (لات. Phoenix dactylifera) — پالمالار تۇقىمداسىنىڭ پالما تەگىنىڭ بيولوگيالىق ءتۇرى. تىك شانشىلىپ، 24 مەتر بيىكتىككە دەيىن وسەتىن قۇرما پالماسى كوبىنە ىستىق كليماتتى ايماقتارعا ءتان.[1] قۇرما ءوسىرۋ شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن اراب ەلدەرىنە نەگىزىنەن: ساۋد ساۋد ارابياسى، يراك، الجير، مىسىر، سۋدان مەملەكەتتەرى جاتادى.

قۇرما – ارابتاردىڭ كۇنكورىسىندە  ماڭىزدى ورىن الاتىن  ءيىسى مۇلدەم بىلىنبەيتىن ءبىراق  ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن  ءتاتتى جەمىس. بۇل جەمىس تاريحشىلاردىڭ ايتۋى بويىنشا، ادامزات تاريحىنىڭ  3500-4000 مىڭ جىل بۇرىن پايدا بولعان دەسەدى. قۇرمانىڭ 500-گە تارتا  ءتۇرى سۋبتروپيكتىك جانە تروپيكتىك ايماقتاردا تارالعان.

اتالىق جانە انالىق بولىپ بولىنەتىن قۇرما اعاشى ەسكى جاپىراقتارىنىڭ تۇبىمەن بۇرتىكتەلىپ، ءورىلىپ وسەدى. ەرەكشە كورىك بەرىپ تۇرعان توبە جاعىنداعى ادەمى شاشاقتى جاپىراقتارىنىڭ ۇزىندىعى 5 مەترگە دەيىن جەتەدى. وتىرعىزعاننان 4-5 جىلدان كەيىن بارىپ جەمىس بەرە باستايدى. سالماعى 8 كگ-عا دەيىن جەتەتىن ءبىر شوعىرىنا مىڭنان اسا جەمىس بىتەدى. ءار اعاشىنان 40-80 كگ جەمىس الۋعا بولادى. شامامەن 150 جىلعا دەيىن ءومىر سۇرەدى. بۇل جەمىس مۇسىلماندار ءۇشىن وتە ماڭىزدى.

نەگىزگى ءبولىم

قۇرمانىڭ تۇرلەرى

قۇرمانىڭ ەكى ءتۇرى بار:

1. ءاجۋا قۇرماسى. ارداقتى پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ) بىلاي دەيدى: «ءاجۋا  ءجاننات جەمىسى. ول ۋلانۋعا قارسى». بۇنى بۇگىن كۇنىمىزدەگى مەديسينا عىلىمى دا دالەلدەپ وتىر. تاعى ءبىر حاديس شاريفتە: «كىمدە-كىم اش قارىنعا كۇنىگە جەتى ءاجۋا قۇرماسىن جەسە، سول كۇنى كەشكە دەيىن سيقىر مەن ۋلانۋدان قۇتىلادى، ال ەگەر كەشقۇرىم  جەتى  ءاجۋا قۇرماسىن جەسە تاڭ اتقانعا دەيىن سيقىر مەن ۋلانۋدان قۇتىلادى»، –  دەگەن (مۋسليم). بىردە ساڭلاق ساحابالاردىڭ ءبىرى ساد بين ءابۋۋاققاس (ر.ا) مەككەدە قاتتى ناۋقاستانىپ قالادى. پايعامبارىمىز  (س.ا.ۋ) حال-جاعدايىن سۇراي بارىپ: «سەن جۇرەك اۋرۋىنا شالدىعىپسىڭ»،– دەپ، حاريس ەسىمدى دارىگەردى شاقىرۋدى بۇيىرىپ، وعان ءاجۋا قۇرماسىنىڭ جەتەۋىن سۇيەگىمەن بىرگە ءسۇت نەمەسە مايعا ارالاستىرىپ قويۋ كۇيىندە جەگىزۋىن ءامىر ەتكەن (ءابۋ ءداۋىد). وسىدان كەيىن ساد بين ءابۋۋاققاس (ر.ا)  جازىلعان ەكەن. بۇدان بايقاعانىمىزداي ءاجۋا قۇرماسىنىڭ جۇرەككە دە ەم ەكەنىن كورۋگە بولادى.

2. ءباراني قۇرماسى. ارداقتى پايعامبارىمىز (س.ا.ۋ) ءوزىن زيارات ەتىپ كەلگەن ابدۋلقايس تايپاسىنىڭ ادامدارىنا سول ايماقتاعى قۇرمالاردىڭ تۇرلەرىن اڭگىمەلەپ، «سىزدەردە وسەتىن قۇرمالاردىڭ ەڭ جاقسىسى ءارى ەڭ پايدالىسى اش ادامدى تويدىرىپ، كۇش-قايراتتى ارتتىرادى، اۋرۋدى ەمدەپ ەش اۋرۋ تۋعىزبايتىن – ءباراني دەگەن قۇرما» دەگەن. ابدۋلقايس ادامدارى ەلدەرىنە قايتقاننان كەيىن، ءباراني دەگەن قۇرمانىڭ ءتۇرىن وسىرۋگە ارنايى كوڭىل ءبولىپ، ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن ءبىرجولاتا قۇرمانىڭ وسى ءباراني ءتۇرىن وسىرۋگە عانا كوشكەن (احماد يبن ءحانبال).  

جاڭا پىسكەنى، كەپكەنى، ءىرىسى، كىشىسى، ەمگە جارامدىسى، ءدامى، تۇر-تۇسىنە قاراي قۇرمانىڭ كوپتەگەن تۇرلەرى بار. حيجري VIII جىلى مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ا.س.) ءوزىن زيارات ەتىپ كەلگەن ابدۋلقايس تايپاسىنىڭ ادامدارىنا سول ايماقتاعى قۇرمالاردىڭ تۇرلەرىن اڭگىمەلەپ، «سىزدەردە وسەتىن قۇرمالاردىڭ ەڭ جاقسىسى ءارى ەڭ پايدالىسى – بارني دەگەن قۇرما» دەگەن. ابدۋلقايس ادامدارى ەلدەرىنە قايتقاننان كەيىن، بارني دەگەن قۇرمانىڭ ءتۇرىن وسىرۋگە ارنايى كوڭىل ءبولىپ، ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن ءبىرجولاتا قۇرمانىڭ وسى بارني ءتۇرىن وسىرۋگە عانا كوشكەن (احماد يبن ءحانبال، 3/432).

پايعامبارىمىز اسىرەسە ءمادينادا وسەتىن «اجۋا» دەپ اتالاتىن قۇرما سورتىن جاقسى كورگەن. ءتىپتى «اجۋا قۇرماسى – ءجانناتتاعى جەمىستەردىڭ ءبىرى» (تيرميزي، تىبب، 22) دەگەن. وسى سەبەپتى اجۋا قۇرماسى ءالى كۇنگە اسا كوپ سۇرانىسقا يە.

مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س.ا.س.) جانە قۇرما

جالپى ارابتاردىڭ كۇنكورىسىندە قۇرما ەرەكشە ءرول اتقارعان. ءبىرقاتار اقىنداردىڭ شابىتىنا ارقاۋ بولىپ، ماقال-ماتەلدەرگە قوسىلعان قۇرمانى اللاھ ەلشىسى (س.ا.س.) دە ۇناتقان. ماسەلەن، ول قۇرما ماۋسىمىندا وزىنە سىيلانعان جاس قۇرمالاردى كەرى قايتارمايتىن (بۇحاري، ءاتعيما، 41).

باتا الۋ ءۇشىن وزىنە اكەلىنگەن جاڭا تۋعان نارەستەلەرگە العاشقى ءدامدى قۇرمادان تاتتىراتىن (ءمۇسليم، ءاداب، 23-28).

كەشكى اسقا ەشتەڭە تابا الماعاندارعا كەپكەن قۇرما جەۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، «كەشكى استى تاستاماڭىزدار، ەشتەڭە تاپپاساڭىزدار، تىم بولماسا، ءبىر ۋىس كەپكەن قۇرما جەڭىزدەر»دەگەن (يبن ءماجا، ءاتيما، 54).

تاعى ءبىر سوزىندە «قۇرماسى جوق ءۇيدىڭ ادامدارى انىق اش قالعانى» دەپ، قۇرمانىڭ ءمادينالىق كەدەيلەردىڭ كۇنكورىسىندە قانشالىقتى ورىن العانىن بايقاتقان (يبن ءماجا، ءاتعيما، 38.). شاڭىراعىندا ايلاپ قازان اسىلماعان ۋاقىتتاردا ءوزىنىڭ دە تالعاجاۋ ەتكەنى قۇرما مەن قارا سۋ ەدى. ايشا انامىز (ر.ا.) سول كۇندەردى: «راسۋلاللاھ (س.ا.س.) قايتىس بولعاندا دا، قارا قۇرما مەن قارا سۋدان باسقا ەشتەڭە تاپپاعانبىز» دەپ ەسكە العان (بۇحاري، ءاتعيما، 6). ءبىراق تەك قۇرما جەپ كۇنەلتكەن ۋاقىتتاردا ساحابالاردىڭ ەشبىرى اۋرۋعا ۇشىراماعان.

جەمىستىڭ قاي تۇرىنە دە قۇرمەتپەن قاراعان پايعامبارىمىز (س.ا.س.) قۇرمالاردىڭ پىسكەنىن ءارى جاقسىسىن ۇناتاتىن، الايدا قۇرتتاپ كەتكەندەرىن تاستاي سالمايتىن. اراسىنان جاقسىلارىن تاڭداپ الىپ جەيتىن. جەرگە تۇسكەن جەمىستەردىڭ بەكەرگە ءشىرىپ كەتكەنىن قالامايتىن. سول ءۇشىن جولدا جاتقان جەمىس كورسە، ونى الىپ، تازالاپ جەگەننىڭ دۇرىستىعىن ايتاتىن. ءبىر جولى ساحابالارىمەن كەلە جاتقاندا، جولدا جاتقان كەپكەن قۇرمانى كورىپ «مىنا قۇرمانىڭ ساداقا ەمەستىگىنە كوزىم جەتسە، الىپ جەر ەدىم» دەگەن (ءمۇسليم، زەكەت، 164).

قۇرمانى باسقا نارسەمەن قوسىپ جەگەن كەزدەرى دە بولعان. ماسەلەن، قوناقتا وزىنە قايماق پەن كەپكەن قۇرما الدىعا تارتىلعانىن كورگەندە، ەكەۋىن قوسىپ جەگەن (يبن ءماجا، ءاتعيما، 43.). بۇعان قوسا، جاس قۇرما مەن قياردى قوسىپ جەگەنى، جاس قۇرما مەن قاربىزدى دا قوسىپ جەگەندىگى تۋرالى ريۋاياتتار كەزدەسەدى (يبن ءماجا، ءاتعيما، 37). جاس قۇرما مەن قاربىزدى قوسىپ جەۋىنىڭ سەبەبىن: «جاس قۇرمانىڭ ىستىعىن سۋىق قاربىز ارقىلى، ال قاربىزدىڭ سۋىقتىعىن قۇرمانىڭ ىستىعىمەن قايتارامىز» دەپ تۇسىندىرگەن (ءابۋ ءداۋىت، ءاتعيما، 45).

ايشا انامىز (ر.ا.) ءوز تاجىريبەسىندە جاس قۇرما مەن قياردى قوسىپ جەۋ دەنەگە كۇش بىتىرەتىندىگىن ايتقان (يبن ءماجا، ءاتعيما، 37).

اللا ەلشىسى (س.ا.س.) قۇرمانى ەمگە دە پايدالانۋعا بولاتىندىعىن بىلدىرگەن. جۇرەگى يا كەۋدەسى اۋىراتىندىعىن ايتقان ءبىر ساحاباسىن تايىفتا تۇراتىن حاريس يبن كالادا اتتى دارىگەرگە جىبەرىپ تۇرىپ: «ءمادينانىڭ اجۋا قۇرماسىنىڭ جەتەۋىن الىپ، دانىمەن قوسا ەزىپ، كەۋدەڭە جاعىپ، ۋقالاسىن» – دەپ، اجۋا قۇرماسىن ەمدىكتە قالاي قولدانۋعا بولاتىندىعىن ۇيرەتكەن (ءابۋ ءداۋىت، تىبب، 12).

«تاڭەرتەڭ تۇرعاندا اجۋا قۇرماسىنىڭ جەتەۋىن جەگەن ادامعا سول كۇنى سيقىر دا، ۋ دا كەسەلىن تيگىزە المايدى» دەپ، اجۋا قۇرماسىنىڭ ەمدىك ءارى رۋحاني پايداسى بارىن سەزدىرگەن (بۇحاري، ءاتعيما، 43).

تاعى ءبىر حاديستەرىندە «اسىرەسە، قىرلاردا وسەتىن قۇرمالاردا شيپا بار» دەگەن (احماد يبن حانبال، 6/77).

قۇرمادان جاسالاتىن تاعامدار

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ №1

تاعامنىڭ اتاۋى: قۇرمادان كيسەل

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
			شايمەن ۇسىنامىز
ازىق-تۇلىك اتاۋى	سىباعاعا ارنالعان ازىق-تۇلىك نورماسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	15
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
قۇرما	200گر	200گر
قانت	49گر	49گر
سۋ	864گر	864گر
ليمون قىشقىلى	1،5گر	1،5گر
كراحمال	34گر	34گر
شىعىمى:

تەحنولوگيالىق سىزبا №1

تاعامنىڭ اتاۋى: قۇرمادان كيسەل

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ№2

تاعامنىڭ اتاۋى:  قۇرمادان كامپوت

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
			شايمەن ۇسىنامىز
ازىق-تۇلىك اتاۋى	سىباعاعا ارنالعان ازىق-تۇلىك نورماسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	15
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
قۇرما	81گر	78گر
قانت	38گر	38گر
سۋ	93گر	93گر
ليمون قىشقىلى	1،5گر	1،5گر
شىعىمى:

تەحنولوگيالىق سىزبا №2

قۇرمادان كامپوت

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ №3

تاعامنىڭ اتاۋى:  قۇرمادان ۆارەنە

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
قاۋىن(قابىعى) ەتتارقىشتان وتكىزىپ، سۋ مەن قانت قوسىپ، وتىز مين قايناتامىز.			شايمەن ۇسىنامىز
ازىق-تۇلىك اتاۋى	سىباعاعا ارنالعان ازىق-تۇلىك نورماسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	15
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
قۇرما	150گر	150گر
قانت	150گر	150گر
سۋ	200گر	200گر
شىعىمى:

تەحنولوگيالىق سىزبا №3

قۇمادان ۆارەنە

تەحنولوگيالىق   نۇسقاۋ №4

 تاعامنىڭ اتاۋ:  قۇرما، شيە، قارا سمارودينادان كامپوت

تەحنولوگيالىق پروسەسستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
سۋ مەن قانتتى قايناتامىز.قۇرما،شيە، قارا سمارودينا جۋىپ، ونىڭ ۇستىنە قايناعان سۋدى قۇيامىز.ءتۇسىن ساقتاپ قالۋى ءۇشىن ليمون قىشقىلىن قوسامىز.12-15س ۇسىنامىز. ءار ۇلەسكە 150-200گر ۇسىنامىز.
ازىق-تۇلىك اتاۋى	شيكىزات ماسساسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	25
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ. (نەتتو)
قۇرما	25،5	24،5			637،5
شيە	26،3	26،2			657،5
قارا سمارودينا	25،5	24،5			637،5
قانت	25	25			625
سۋ	108،3	108،3			2707،5
شىعىن	-	208،5			5265

تەحنولوگيالىق سىزبا: №4

تاعامنىڭ اتاۋى: قۇرما، شيە، قارا سمارودينا كامپوت

تەحنولوگيالىق نۇسقاۋ №5

تاعامنىڭ اتاۋى: جەلە

تەحنولوگيالىق پروسەستىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى			دايىن تاعامنىڭ قىسقاشا مىنەزدەمەسى
قۇرمانى جۋىپ،قانت پەن سۋ قۇيىپ، ليمون قىقىلىن قوسىپ قايناتامىز. 1-1،5 ساع سالقىن جەرگە قوييىپ قويامىز. سۋى شىققان سوڭ، ءجاي وتقا قويىپ قايناتامىز. توساپ قايناعان كەزدە استىن ءوشىرىپ، 8ساعاتقا سالقىن جەرگە قويۋ كەرەك. سوسىن تاعىدا ءجاي وتقا قويىپ قايناتامىز. دايىن بولعان سوڭ، وتتى ءوشىرىپ توساپ سۋىعانشا كۇتىڭىز. ۇسىنامىز.(ءار ۇلەسكە 100-150گر، 0-8س)			شايمەن ۇسىنامىز
ازىق-تۇلىك اتاۋى	سىباعاعا ارنالعان ازىق-تۇلىك نورماسى		سىباعا كولەمىنىڭ ەسەبى
			6	7	15
	برۋتتو	نەتتو	ازىق-تۇلىك كولەمى گ (نەتتو)
قۇرما	80گر	80گر
قانت	60گر	60گر
جەلاتين	38گر	38گر
ليمون قىشقىلى	01	01
سۋ	65گر	65گر
شىعىمى:

تەحنولوگيالىق سىزبا: №5

تاعامنىڭ اتاۋى: جەلە

زەرتتەۋ ءبولىمى

قۇرامانىڭ قۇرامى مەن پايداسى

سوڭعى جىلداردا جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە قۇرمانىڭ كوپتەگەن قاسيەتتەرى اشىلعان. تۇركياداعى ايگىلى سەما ەمحاناسىنىڭ تاعامتانۋ جانە ديەتا ءبولىمىنىڭ مامانى حايرەددين مۋتلۋنىڭ ايتۋىنشا، قۇرما ليف، مينەرال، فەنول تۇرعىسىنان ءارى ناتريي، كاليي، ماگنيي، كالسيي، تەمىر، فوسفات سەكىلدى مينەرالدارعا وتە باي. اتاپ ايتقاندا، ول قۇرمانىڭ قاسيەتتەرىن بىلاي جۇيەلەپ كورسەتكەن:

قۇرمانىڭ قۇرامى جانە ادام اعزاسىنا پايداسى

قۇرمانىڭ قۇرامداس بولىگىن 15-كە جۋىق تۇز جانە مينەرالدى زاتتار: مىس، تەمىر، ماگنيي، مىرىش، مارگانەس، فوسفور، ناتريي، اليۋمينيي، كادميي، كوبالت، كۇكىرت، بور ت.ب. قۇرايدى. قۇرامىندا فوسفور مەن كالسييدىڭ مولدىعى سۇيەك اۋرۋلارىنان قورعايدى. عالىمداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا، 10 ءتۇيىر قۇرما ادامعا ماگنييدىڭ، مىستىڭ جانە كۇكىرتتىڭ تاۋلىكتىك مولشەرىن قامتاماسىز ەتەدى. جاس قۇرمانىڭ بويىندا 60-65 پايىز (كەپكەن قۇرمادا 75-80%) قانت بولعانىنا قاراماستان، ادامدى سەمىرتپەيدى. جەمىستىڭ قۇرامىندا: المادا، باناندا، اپەلسيندە جوق 23 امينقىشقىلدارى بار. قۇرامىنداعى تەمىر قان ازدىققا پايدالى. جۇيكە جۇيەسىنىڭ شارشاۋىن باسادى. قۇرامىندا: ا، ۆ1، ۆ2، ۆ3، ۆ6، PP دارۋمەندەرى بار. B1، B2 دارۋمەندەرىنىڭ قاتار كەزدەسۋى باۋىردى ساۋىقتىرادى سونداي-اق، قۇرما قۇرامىنداعى پەكتين مەن تاعامدىق تالشىقتار ىشەكتىڭ جيىرىلۋ قىزمەتىن كۇشەيتىپ، راك اۋرۋلارىنىڭ الدىن الادى. ميدىڭ جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىن كۇشەيتەدى. اس قورىتۋعا پايدالى. قۇرمادا حولەستەرين جوق، ال ونىڭ قۇرامىنا كىرەتىن فتور مەن سەلەن ەلەمەنتتەرى ءتىستىڭ ساۋلىعىن نىعايتىپ، جۇرەك-تامىر اۋرۋلارىنىڭ الدىن الادى. سونىمەن قاتار، قۇرما بەتا-كاروتينگە وتە باي. تويىمدىلىق قاسيەتى وتە جوعارى. زەرتتەۋشى ح.ۋ.دەۋسون ءبىر قۇرما مەن ءبىر كەسە ءسۇتتىڭ ادامعا قاجەتتى ءبىر كۇندىك كالورياعا تەڭ ەكەندىگىن ايتقان. بەتاكاروتين – ادام اعزاسىنىڭ جاسۋشالارىنا شابۋىل جاساۋشى مولەكۋلالاردى باقىلاۋ ارقىلى، قاتەرلى ىسىك جاسۋشالارىنىڭ پايدا بولۋىنا توسقاۋىل قوياتىن ەرەكشەلىككە يە زات... بارلىق ماقتاۋ اسا دانا اللا تاعالاعا بولسىن!

يزرايلدە جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋدە قۇرما مەن الما سالىستىرىلعان. ناتيجەدە الماعا قاراعاندا، قۇرمادا دارۋمەننىڭ كوپتىگى دالەلدەنگەن. بۇعان قوسا، مەحمەت التاننىڭ «شولدەن جەتكەن شيپالى قۇرما» اتتى قۇرمانىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەگەن ەڭبەگىندە قۇرما ءدانىنىڭ دە دارۋمەنگە باي ەكەندىگى، سول سەبەپتى ونى ءبىر ۋاقىت سورىپ جۇرگەننىڭ ادامعا پايدالى ەكەندىگى جازىلعان. سونىمەن قاتار 6-7 قۇرمانى بولشەكتەپ، ءبىر كەسە سۋعا سالىپ، بىرنەشە ساعات تۇرعان سوڭ سۋىن ءسۇزىپ الىپ، كۇنىنە ەكى مارتە ىسىتىپ ءىشىپ وتىرسا، ەكى اپتا كولەمىندە بۇيرەكتەگى تاستى دا تۇسىرەتىندىگى بىلدىرىلگەن.

قۇرما ونكولوگيالىق اۋرۋلاردا، تۋبەركۋلەزدى ەمدەۋ كەزىندە جانە مي قىزمەتىن جاقسارتۋ ماقساتىندا قولدانىلادى. ارىقتاعىسى كەلىپ، الايدا تاتتىدەن باس تارتا الماي جۇرگەن ادامدار كونفەتتىڭ ورنىنا قۇرما قولدانسا بولادى، سەبەبى ولاردىڭ تاتتىگە قاراعاندا نارلىلىگى از. قۇرما پالماسىنىڭ جەمىستەرى گيپەرتونيكتەرگە (قان قىسىمى كوتەرىڭكى ادامدار) اسا پايدالى، سەبەبى قان تامىرىنىڭ تارىلۋىن باياۋلاتادى. قۇرما اللانىڭ قالاۋىمەن كۇش-قۋاتتى كوبەيتىپ، تونۋستى ارتتىرادى؛ كوپتەگەن كەسەلدەردە كومەكتەسەدى؛ اسىرەسە ەكولوگياسى ناشار اۋدانداردا تۇراتىن ادامدارعا جەۋگە كەڭەس بەرىلەدى. اش قارىنعا جەلىنسە ىشەكتەگى قۇرتتاردى ولتىرەدى. قۇرما باۋىردى قۋاتتاندىرادى،  اسقازاندى تازالايدى، ءالسىز بۇيرەكتى كۇشتەندىرەدى. قۇرمانى ءسۇت ارالاستىرىپ قالامپىر قوسىپ ىشسە، وكپەنىڭ قابىنۋى (برونحيت) سياقتى تىنىس جولدارىنا شيپا. قۇرمانىڭ قۇرامىندا تانين كوپ بولعاندىقتان دەنە جاراقاتتارىن تەز جازادى. ادامدى ارىقتاتادى، ەگەر كۇرىشپەن بىرگە پىسىرسە سەمىرتەدى. قۇرامىندا ا ە ب دارۋمەدەرىنە دە باي، الماداعى تەمىردىڭ ەكى ەسەسى قۇرمادا تابىلادى. سول سەبەپتى قان از بولعان (گەموگلوبين) كىسىگە كوپ جەۋىنە  كەڭەس بەرىلەدى. جاڭا بوسانعان انا ءۇشىن تاپتىرماس جەمىس، ويتكەنى انا ءسۇتىن كوبەيتەدى. سونداي-اق راك اۋرۋىنا قارسى پايدالى، قۇرامىندا  ميكروپ اتاۋلى  جوق بىردەن-بىر جەمىس. قۇرما سۇيەكتەرىن ۇگىتىپ كوفە قىپ قايناتىپ ىشسە، جۇيكە جۇيەسىن تىنىشتاندىرىپ دەمالدىرادى. سونىمەن قاتار بەتتەگى ءتۇرلى داقتاردى (بوسانعاننان كەيىن ايەلدەردە بولاتىن جانە كۇنگە كۇيگەننەن قالعان داقتاردى كەتىرىپ بەت ءپىشىنىن قاز قالپىندا ساقتاپ، ءاجىمنىڭ تەز تۇسۋىنەن قورعايدى. سونىمەن قوسا قۇرمانى جاتاردان الدىن جەسە سال اۋرۋىنا قارسى وتە پايدالى. قۇرما – اعزانى تازارتادى ءارى شاشتىڭ تۇپتەرىن بەكىتەدى. كۇنىمىزدە مەديسينا قۇرمانى بير كۇندە  ەڭ  كوپ دەگەندە بەسەۋىن جەۋگە كەڭەس  بەرەدى

قۇران مەن سۇننەتتە

بۇل جەمىستى شيكى تۇرىندە دە، كەپتىرىلگەن تۇرىندە دە جەي بەرۋگە بولادى. قۇرمادان سالاتتار، ءنارسۋ (كومپوت)، دەسەرت، ءتىپتى بال دا دايىندايدى. يسلام الەمىندە قۇرمانىڭ ورنى ەرەكشە. قۇران اياتتارىندا قۇرما پالماسى بىرنەشە رەت اتالعان. ءارى ون بەس جەردە قۇرمانىڭ اللا تاعالا تاراپىنان ادامزاتقا بەرىلگەن سىي ەكەندىگى ايتىلادى. اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) قۇرما مەن ءسۇتتى ادام ءۇشىن ەڭ جاقسى تاعام دەپ ساناعان. سونداي-اق جۇرەك اۋرۋلارىنىڭ ەمى رەتىندە قۇرمانى پايدالانۋدى وسيەت ەتكەن. ال، قازىرگى مەديسينادا، قۇرامىندا كالييدىڭ جوعارى بولۋى سەبەپتى، دارىگەرلەر قۇرمانى جۇرەك قان-تامىر اۋرۋلارىنا پايدالانۋعا كەڭەس بەرەدى... قۇران اياتتارى مەن حاديستەردە: «قۇرما ءدانىنىڭ سالماعىنداي»، «قۇرمانىڭ جۇقا قابىعىنداي»، «قۇرمانىڭ قىلىنداي»، «پالەن ساع قۇرمانىڭ مولشەرىندەي»، «قۇرمانىڭ جارتىسىنداي» دەگەن سەكىلدى تەڭەۋلەردى ءجيى جولىقتىرامىز. بۇل دا ءوز كەزەگىندە قۇرمانىڭ قۇرمەتتىلىگىن كورسەتەدى... اللا تاعالا «ءماريام» سۇرەسىندە، تولعاعى كەلگەن ءماريام انامىزعا: «قۇرمانىڭ ءدىڭىن وزىڭە قاراي سىلكى. ساعان جاڭا پىسكەن قۇرما تۇسەدى. /قۇرمادان/ جە، سۋ ءىش ءارى تىنىشتىققا بولەن!» دەپ بۇيىرادى. («ءماريام» سۇرەسى، 25-26) ال، ايشا انامىز (اللا وعان رازى بولسىن): «اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «ەي، ايشا! كەپتىرىلگەن قۇرماسى جوق ءۇيدىڭ تۇرعىندارى – اشتىقتا. ەي، ايشا! كەپتىرىلگەن قۇرماسى جوق ءۇيدىڭ تۇرعىندارى – اشتىقتا (نەمەسە تۇرعىندارى اشىعادى)»، – دەپ ەكى نە ءۇش رەت ايتتى»، – دەگەن. (مۋسليم) ياعني، بۇل حاديس ادامنىڭ اشتىعىن باسۋ ءۇشىن كەپتىرىلگەن قۇرما جەتكىلىكتى بولاتىندىعىن كورسەتەدى. بۇحاري مەن مۋسليم جەتكىزگەن حاديستە ايشا (اللا وعان رازى بولسىن) جيەنى عۇرۋاعا: «ەي، اپكەمنىڭ ۇلى! ءبىز جاڭا تۋعان ايدى، سوسىن (تاعى ءبىر) جاڭا ايدى، ەكى اي ىشىندە ءۇش جاڭا تۋعان ايدى كورسەك تە، (وسى ۋاقىت ىشىندە)اللا ەلشىسى ۇيلەرىنىڭ (وشاقتارىندا) وت جاعىلمايتىن»، – دەپ ايتقان. عۇرۋا: «ۋا، ناعاشى اپكە! (سوندا) كۇنكورىستەرىڭ نە ەدى؟» – دەپ سۇراعاندا، ول: «ەكى قارا: قۇرما مەن سۋ ەدى. ءبىراق اللا ەلشىسىنىڭ انسار كورشىلەرى بار ەدى، ولاردىڭ ساۋىن تۇيەلەرى نە قويلارى بولاتىن. سولار اللا ەلشىسىنە (ساۋىندارىنىڭ) سۇتتەرىن سىيلايتىن، ال ول بىزگە ىشكىزەتىن»، – دەگەن. - تاعى ءبىر حاديستە: «قۇرما كەسەلدى كەتىرەدى، (ويتكەنى) وندا كەسەل جوق قوي. شىن مانىندە، قۇرما – ءجانناتتىق جەمىس جانە وندا شيپا بار»، – دەلىنەدى. (قۇرما جايلى باسقا دا اياتتار مەن حاديستەر بار. ءبىز تەك وسى ماقالامىزعا قاجەتتىسىن اتاپ وتتىك.)

قۇرما – اۋىزاشاردىڭ ءسانى

ايشا انامىزدىڭ (ر.ا.) ايتۋىنشا، پايعامبارىمىز (س.ا.س.) ورازاسىن جاس قۇرمامەن، جاس قۇرما بولماسا، كەپكەن قۇرمامەن، ول بولماسا سۋمەن اشاتىن (ءابۋ ءداۋىت، سيام، 21). سول سەبەپتى قۇرمامەن اۋىز اشۋدى سۇننەت دەپ بىلگەن مۇسىلماندار قاسيەتتى رامازان ايىندا داستارحانعا قۇرما قويۋدى يگى داستۇرگە اينالدىرعان. ءتىپتى قۇرمانى اۋىزاشاردىڭ ءسانى دەپ تە ايتۋعا بولعانداي. قۇرامىنداعى قانت مولشەرىنىڭ كوپتىگى ورازا ۇستاعان ادامنىڭ كۇنى بويعى دەنەسىنىڭ السىرەگەنىن كەتىرەتىندىگىن ايتقان ماماندار قۇرمانى جاي ۋاقىتتا دا ءجيى جەپ جۇرۋگە كەڭەس بەرۋدە.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءتۇرلى دارۋمەنگە باي، تويىمدى ءارى ەمدىك قاسيەتى مول قۇرما – عاجاپ جەمىس. ەندەشە، وسى عاجاپ جەمىستەن ءدام تاتقان سايىن، جومارتتىعى شەكسىز جاراتۋشىنى ەسكە الىپ، شۇكىرشىلىك بىلدىرگەنگە نە جەتسىن؟!

قۇرمانىڭ تاعى قانداي پايداسى بار؟

جاڭا زامان مەديسيناسى قۇرما جەمىسىنە ۇزاق ۋاقىت بويى دەن قويىپ، تاباندى تۇردە زەرتەۋلەر جۇرگىزىلىپ، ناتيجەسىندە:

- قۇرما ادام دەنساۋلىعىنا ءقاۋىپتى قانداي بولسىن: باكتەريالار، ميكروبتار مەن پارازيتتەردى تاسىمالداۋشى جەمىس بولىپ تابىلمايتىنىن؛

- قۇرما اسا قاتەرلى، ءولىم حالىنە دۋشار ەتەتىن اجالدى-امەبا ميكرواعزاسىنا قارسى ەڭ جاقسى «كۇرەسكەر» قۇرال ەكەنىن؛

- قۇرمانىڭ قۇرامىنداعى زاتتار – ادام اعزاسىنداعى اۋرۋ جۇقتىرعىش، اۋرۋدى پايدا قىلاتىن باكتەريالاردى جوياتىنىن؛

- قۇرما – عارىشكەرلەر ءۇشىن تاپتىرمايتىن تاعام ءارى ءدارى، سونىمەن قاتار يكراعا قاراعاندا اناعۇرلىم پايدالىراق ەكەنىن؛

- قۇرما جەمىسى تولعاقتى جەڭىدەتەتىن ءارى جاتىر بۇلشىق ەتتەرىنىڭ وتە جىلدام جيىرىلۋىنا كومەكتەسەتىن زاتتاردان تۇراتىنىن جانە ت.ب. كوپتەگەن پايدالى، قۇنارلى ەلەمەنتتەردىڭ باي كوزى بولىپ تابىلاتىنىن انىقتاعان.

- قۇرما – شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن، ميمەن جۇمىس ىستەيتىن ادامدار ءۇشىن، جۇيكە جۇيەسىنە شاعىمى بارلار ءۇشىن، باستىڭ جاقسى جۇمىس ىستەۋى ءۇشىن دە دارىگەرلەر تاراپىنان ۇسىنىلاتىن اسا پايدالى جەمىس.

–       قۇرمانى اش قارىندا جەۋ پارازيتتەردى جويادى.

–       100 گ قۇرما 281-دەن 318 كالورياعا دەيىن قۇنارلى. 100 گ قۇرمانىڭ قۇرامىندا 20 مگ فوسفور بار. فوسفورعا باي بولۋى سەبەپتى قۇرما جۇيكە جاسۋشالارىن نارلەندىرىپ، ەڭسەنى كوتەرەدى. قاتتى شارشاعان ادامنىڭ وزىنە قۇرمانى جەگەنىنەن سوڭ جارتى ساعات ىشىندە كۇش-قۋاتى ورالادى، سەرگەكتىك پايدا بولادى.

–       قۇرما گليۋكوزا مەن فرۋكتوزاعا باي. تابەتتى شاقىرادى.

–       ديەتولوگ ماماندارى ءدامدى دە پايدالى بۇل جەمىستى جۇيكە جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋىنان زارداپ شەككەن بالالارعا جەگىزۋگە كەڭەس بەرەدى.

–       قۇرما قان قۇرامىنداعى حولەستەريننىڭ دەڭگەيىن تومەندەتەدى.

–       قۇرما ىشەك قىزمەتىن قالىپقا كەلتىرەدى. (ءىشتىڭ قاتۋى كەزىندە وتە پايدالى)

–       قۇرما كوز ىلعالدىلىعىنىڭ ساقتالۋىنا كومەكتەسىپ، تۇندە كورگىشتىگىن جاقسارتادى...

قورىتىندى

قۇرمانىڭ قانشالىقتى پايدالى ەكەنىنەن، ءبىز ءالى دە تولىق حاباردار ەمەسپىز. قۇرما، سونداي جەمىس – قۇرامىنداعى ءنارلى زاتتاردىڭ ارقاسىندا قانعا جىلدام ءتۇسىپ، اعزاعا جەڭىل سىڭەدى ءارى تەز قورىتىلادى. ناتيجەسىندە شارشاۋدى باسىپ، اعزانى قۋاتتاندىرادى. قۇرما – ادامنىڭ جۇيكە جۇيەسىنە يگى اسەر بەرىپ، تىنىشتاندىرادى. سونداي-اق، قۇرما – باۋىر، ىشەك قۇرت ينۆازيا اۋرۋلارىنا، تەرىنىڭ قۇرعاۋى، ەرىننىڭ ءتىلىنۋى، شاشتىڭ ءتۇسۋى، تىرناقتىڭ سىنعىشتىعى سەكىلدى جاعدايلاردا وتە پايدالى. ول – سۇيەك پەن ءتىستىڭ ساۋلىعىنا وتە قاجەتتى فوسفورعا باي. قۇرامىندا ا ءۆيتامينىنىڭ كوپ بولۋى جۇيكە جۇيەسىنىڭ، قالقانشا بەزى مەن وكپە قىزمەتىنىڭ جاقسارۋىنا ۇلەس قوسىپ، كۇش-قۋاتتى كوتەرەدى جانە تەرىنىڭ جاڭارىپ وتىرۋىن قامتاماسىز ەتەدى.ءارى ونىڭ وراسان زور پايداسىن جازىپ تاۋىسار ەمەس سەكىلدىمىز. قۇرمانىڭ پايداسىن، ونى ادام بالاسىنا سىي ەتىپ بەرگەن اللا تاعالا عانا تولىق ءبىلۋشى. بۇگىنگى تاڭدا عالىمدار، قۇرما – ادام اعزاسىنا قاجەتتى بارلىق پايدالى زاتتاردىڭ بارىن دالەلدەپ تە بەرىپ جاتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءتۇرلى ۆيتامينگە باي، تويىمدى ءارى ەمدىك قاسيەتى مول قۇرما – عاجاپ جەمىس. ەندەشە، وسى عاجاپ جەمىستەن ءدام تاتقان سايىن جومارتتىعى شەكسىز جاراتۋشى يەمىزدى ەسكە الىپ، شۇكىرشىلىك ەتەيىك...

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. قازاق ۇلتتىق ەنسيكلوپەدياسى
2. تاماق ونىمدەرىن تانۋ. ق. كۋزەمبايەۆ، گ. كۋزەمبايەۆا
3. بەرەكەلى داستارحان جۋرنالى
4. اسپازدىق.

---