ەلەكتروديناميكا ءبولىمى بويىنشا دەمونستراسيالىق قۇرىلعىلاردى قۇراستىرۋ ۇلگىسى
س.امانجولوۆ اتىنداعى شىعىس قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ
4-كۋرس ستۋدەنتى اكبار نۇرجاۋ جولداسباي ۇلى
جۇمىستى جۇرگىزۋدەگى نەگىزگى ماقساتىم ەلەكتروليت ديسسوسياسياسى دارەجەسىنىڭ كونسەنتراسياعا تاۋەلدىلىگىن انىقتاۋدا ەكسپەريمەنتتى قولدانىپ، الىنعان ناتيجەنى تەوريالىق مالىمەتتەرمەن سالىستىرۋ.
جالپى تازا سۇيىقتار ەلەكتر توگىن ناشار وتكىزەدى. تۇز، قىشقىلداردىڭ جانە تاعى باسقا زاتتاردىڭ سۋمەن ەرىتىندىسى توكتى جاقسى وتكىزەدى.
بۇل قۇبىلىستى ەرىگىش زاتتىڭ مولەكۋلاسى ديسسوسياسيالانادى، ياعني وڭ جانە تەرىس يوندارعا ىدىرايدى. ەگەر ەرىتىندىدە مولەكۋلالار ديسسوسياسيالانباسا، وندا ەرىتىندى ەلەكتر توگىن وتكىزبەيتىندەر قاتارىنا جاتادى.
وڭ جانە تەرىس يوندار قوزعالىسى ءارتۇرلى بولادى.
يوندار كونسەنتراسياسى ديسسوسياسيا دارەجەسىنە تاۋەلدى، α ديسسوسياسيا كوەففيسيەنتىمەن بەلگىلەنىپ، N يون كونسەنتراسياسى مەن N0 زات ەرىتىندىسىنىڭ كونسەنتراسياسىنىڭ بايلانىسىمەن بىلاي ورنەكتەلەدى:
N=αN0
بۇدان كەيىن مولەكۋلانىڭ ديسسوسياسيالانباعان كونسەنتراسياسى
N^/=(1-α)N0
ەرىتىندى دە ءبىر ۋاقىتتا جانە ۇزدىكسىز مولەكۋلا ديسسوسياسياسى سياقتى يونداردىڭ مولدەنۋى، سونىمەن بىرگە بەيتاراپ مولەكۋلالارىنىڭ يوندارىنىڭ بىرىگۋى جۇرەدى. بۇل ەكى ءۇردىستىڭ تەڭەلۋدەگى ينتەنسيۆتىلىگى كەزىندە قاراما-قارسى باعىتتا ەرىتىندى قۇرامىنىڭ وزگەرىسى تەڭ. ءاربىر يون كونسەنتراسياسىنىڭ جىلدامدىعىنىڭ وزگەرىسى (dN/dt) مولەكۋلالاردىڭ ديسسوسياسيالانۋى كەزىندەگى ناتيجەسىندە N/ ديسسوسياسيالانباعان مولەكۋلا كونسەنتراسياسىنا پروپورسيونال:
(dN/dt)=β(1-α)N0، (1.38)
مۇندا، β- پروپورسيونالدىق كوەففيسيەنت.
ديسسوسياسيالانباعان مولەكۋلالاردىڭ جىلدامدىعىنىڭ وزگەرىسى (dN/dt) يونداردىڭ يوندالۋىنىڭ ناتيجەسىندە وڭ جانە تەرىس يونداردىڭ كونسەنتراسياسىنىڭ تۋىندىسىنا پروپورسيونال:
(Nl/dt)=ηα2 N02،
مۇندا، η- پروپورسيونالدىق كوەففيسيەنت. تەڭىستىرۋ كەزىندە
(dN/dt)=(Nl/dt). (1.39)
(1.38) مەن (1.39) فورمۋلالارىنان ەرىتىندى زاتتىڭ كونسەنتراسياسىمەن بايلانىستىراتىن ديسسوسياسيا كوەففيسيەنت تومەندەگىدەي ورنەكتەلەدى:
(1-α)/α2 =η/β N0 (1.40)
ديسسوسياسيا كوەففيسيەنتى زات ەرىتىندىسىنىڭ كونسەنتراسياسىنا تاۋەلدى ەكەنىن بايقايمىز. ءالسىز كونسەنتراسيا كەزىندە N0=0 بولعاندا α=1، تولىق ديسسوسياسيالانۋعا جاقىن ەكەنىن بىلەمىز. ەگەر α<<1، وندا (1.40) فورمۋلادان
α=√(β/γ) 1/√(N0) (1.41)
سوندىقتان α ەرىتىندى زاتتىڭ كونسەنتراسياسى ۇلعايعان سايىن ازايادى.
ەرىتىندىنىڭ از كولەمدەگى كونسەنتراسيا كەزىندە ديسسوسياسيا كوەففيسيەنتى تۇراقتى شاما بولىپ تابىلادى، يونداردىڭ قوزعالۋ سومماسى شامامەن تۇراقتى بولىپ تابىلادى. بۇدان شىعاتىنى ەرىتىندىنىڭ از كونسەنتراسياسى كەزىندە ەلەكتروتكىزگىشتىك كونسەنتراسياعا پروپورسيونالدى، ال جوعارى كەزىندە تاۋەلدىلىك قيىندايدى. وسىدان جۇمىستىڭ ماقساتى تۋىندادى.
توكتىڭ ەلەكترودتار ارقىلى ءوتۋى يونداردىڭ قوزعالاسىمەن سيپاتتالاتىندىقتان، نىتيجەسىندە ەرىگەن زاتتىڭ قۇراۋشى بولىكتەرگە ءبولىنۋى جۇرەدى، ول ەلەكترودتاردا بايقالادى. بۇل ءۇردىس ەلەكترليز دەپ اتالادى. ەلەكتر توعىن وتكىزۋشىلەر، ىشىنەن توق وتكەن كەزدە ديسسوسياسيالانادى، ياعني قۇراۋشى بولىكتەرگە بولشەكتەنەتىندىكتەن ەلەكتروليت دەپ اتالادى. ايتىلعانداردا تۇسىنەتىنىمىز، ەلەكتروليت بولىپ كوپشىلىك تۇزداردىڭ، قىشقىلداردىڭ جانە سىلتىلەردىڭ ەرىتىندىلەرى، سونداي-اق سۇيىق جانە قاتتى كۇيدەگى ءبىرقاتار حيميالىق قوسىندىلار قاتارى جاتادى [13].
ەكسپەريمەنت ناتيجەسى.
ەكسپەريمەنتتى جاساۋدا ەلەكتروليت نەگىزىندە مىس كۋپوروسى الىندى. ەلەكتر تىزبەگى تومەندە كورسەتىلگەن:
مۇندا، R تىزبەكتەگى كەدەرگىنى رەتتەيتىن رەوستات.
امپەرمەتر كومەگىمەن توك كۇشىن، ال ۆولتمەتر كومەگىمەن كەرنەۋدى انىقتايمىز.
ەلەكتروليتتى استاۋشانى CuSO4 ەرىتىندىسىمەن تولتىرىپ، مىس وتكىگىشتەر – انود پەن كاتود ورناتامىز. مىس كۋپوروسىنىڭ سالماعىن ارنايى تەحنيكالىق گىرمەن ولشەپ الدىق. سىزبانى جيناي وتىرىپ، توك مىناعان تەڭ ەكەنىن ەسكەرەمىز I=jS ، مۇندا S - ەرىتىندىگە ورنالاستىرىلعان ەلەكتروداردىڭ اراقاشىقتىعى. توك وتكىزەمىز. تاجىريبە بويى رەوستات كومەگىمەن تۇراقتى توكتى رەتتەپ وتىردىق [2].
تاجىريبە ءتورت رەت جاسالىندى. الىنعان ناتيجەلەرگە تومەندەگى فورمۋلالارمەن ەسەپتەۋلەر جۇرگىزىلدى:
R=U/I=1/σ L/S،
مۇندا، σ-يوندار كونسەنتراسياسىنا تاۋەلدى مەنشىكتى وتكىزگىشتىك.
σ=LI/SU
مەنشىكتى وتكىزگىشتىك پەن ديسسوسياسيا دارەجەسىنىڭ بايلانىسىن انىقتايىق. بىزگە بەلگىلى توك تىعىزدىعى تومەندەگىدەي انىقتالادى:
J=neα(b+ - b- )E (1.42)
مۇنداعى، n-مولەكۋلا سانى، ە-ەلەكترون زاريادى، σ- ديسسوسياسيا كوەففيسيەنتى، b+ جانە b— يوندار قوزعالىسى.
ەگەر J=σE، وندا (1.42) فورمۋلادان
σ=neα(b+ - b- )E (1.43)
بىرلىك كولەمدەگى زات ەرىتىندىسىنىڭ مولەكۋلا سانى مىنا فورمۋلامەن انىقتالعان:
n=m/μ NA/V
مۇندا، m- مىس كۋپوروسىنىڭ ماسساسى، µ-ەرىتىندى زاتتىڭ مولدىك ماسساسى ، NA- اۆاگادرو سانى، V-سۇيىق كولەمى.
سونىمەن، (1.43) فورمۋلادان مىس كۋپوروسىنىڭ ديسسوسياسيا دارەجەسىن انىقتايمىز:
α=σ/nq(b++b-) (1.44)
تاجىريبە ناتيجەسى. ءالسىز ەلەكتروليتتەر تەورياسىمەن سالىستىرۋ.
ءالسىز ەلەكتروليت ديسسوسياسيالانعان ەرىتىندىلەردە يوندارعا جارتىلاي ىدىرايتىنىن بىلەمىز. تەوريالىق ماعلۇماتتار مەن الىنعان تاجىريبەلىك ناتيجەلەردى سالىستىرا وتىرىپ، كەستەگە ماندەرىن ەنگىزدىك.
2- كەستە ەلەكتروليت ديسسوسياسياسى دارەجەسىنىڭ كونسەنتراسياعا تاۋەلدىلىگىن انىقتاۋ
|
№ |
n % |
t0 C |
h (سم) |
l (سم) |
σ |
α |
|
1. |
2 |
25 |
2.3 |
8 |
4.5 |
4*10-4 |
|
2. |
4 |
25 |
2.3 |
8 |
5.6 |
5*10-4 |
|
3. |
6 |
25 |
2.3 |
8 |
2.4 |
2.1*10-4 |
|
4. |
8 |
25 |
2 |
7 |
2.4 |
2.1*10-4 |
تاجىريبەدە الىنعان كورسەتكىشتەر مەن ەسەپتەۋلەر تومەندەگىدەي جۇرگىزىلدى:
وم زاڭىنىڭ كومەگىمەن مەنشىكتى وتكىزگىشتىك فورمۋلاسىن تەڭەستىرە وتىرىپ، مەنشىكتى وتكىزگىشتىڭ ءمانىن تاۋاپ الامىز:
R= U/I=1/σ∙l/h
بۇدان
σ=lI/hU
سونىمەن، (1.44) فورمۋلادان مىس كۋپوروسىنىڭ ديسسوسياسيا دارەجەسىن انىقتايمىز:
α=σ/(nq(b++b-)
تاجىريبەنىڭ بىرنەشە رەت قايتالانىپ جاسالۋىنا بايلانىستى 3 رەت ولشەمدەردى سالىستىرا وتىرىپ، ورتاق ناتيجەسىن الىپ تۇرعىزىلعان سىزبا تومەندە بەرىلگەن.
سۋداعى مىس كۋپوروسىنىڭ ءار ءتۇرلى سالماقتاعى ەرىتىندىسىنىڭ ەلەكتروليتتى ديسسوسياسيا دارەجەسىنىڭ ناتيجەسى سىزبا تۇرىندە بەينەسى:
سۋرەت 1 مىس كۋپوروسى سۋداعى ەرىتىندىسىنىڭ ەلەكتروليتتى ديسسوسياسيا دارەجەسىنىڭ كونسەنتراسياعا تاۋەلدىلىگى
جۇرگىزىلگەن تاجىريبەنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا مىس كۋپروسىنىڭ سۋداعى ەرىتىندىسىنەن ءالسىز ەلەكتروليت پايدا بولدى. زاتتاردىڭ كوپشىلىگى ەرىتىندى كۇيىندە رەاكسياعا تۇسەتىنىن ەسكەرەمىز. مىس كۋپوروسىنىڭ يوندارعا ىدىراۋ سۋ مولەكۋلاسىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسادى.
سىزبادا كورسەتىلگەندەي 6% ەرىتىندى كونسەنتراسياسىندا ەلەكتروليت دارەجەسىنىڭ جوعارى كوتەرىلىپ، قايتا تومەندەگەنىن كوردىك. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى تەوريالىق ماعلۇماتتاردا كورسەتىلگەندەي تاجىريبە ناتيجەسىدە سوعان سايكەس كەلدى.
سپيسوك ليتەراتۋرى
1. ماتۆەيەۆ ا.ن. ەلەكتريچەستۆو ي ماگنەتيزم: ۋچەبنوە پوسوبيە. 3-ە يزد.، ستەر.-سپب.: يزداتەلستۆو «لان»، 2010.-464 س.: يل.-(ۋچەبنيكي دليا ۆۋزوۆ. سپەسيالنايا ليتەراتۋرا).
2. ساكەنوۆا ر.ە. و تەوريي تەپلوەمكوستي جيدكوستەي / ر.ە. ساكەنوۆا، ا.م. پاۆلوۆ // سبورنيك ماتەريالوۆ روسسييسكو-كازاحستانسكوي مولودەجنوي ناۋچنو-تەحنيچەسكوي كونفەرەنسيي / التايسكيي گوسۋدارستۆەننىي ۋنيۆەرسيتەت. -بارناۋل، 2013. –ب.57-60.
You Might Also Like
-
اپام سالىپ بەرگەن جارتى تابا نانى مەن ءبىر قۇتى قوي ءسۇتى تۇستە تالعار تالشىعىم. شۇبەرەك دوربانى بىلەگىمە ءىلىپ، كوك ءيىرىمنىڭ جارقاباقتى جولىن ارالاپ قۇلديلاعان جالعىز اياقتى سوقپاققا ەندى ىلىنگەنىم سو...
