InfoHub Logo

قىستىڭ اياقتالىپ، كوكتەم مەزگىلىنىڭ باستالۋى – تىلسىم تابيعاتتىڭ تۇرلەنىپ، جاسىل باققا ورانىپ، جاندىكتەرمەن حايۋاناتتاردىڭ قىسقىۇيقىسىنان ويانىپ تىرشىلىك ەتۋىمەن باستالادى. سولاردىڭ ءبىرى قۇمىرسقالار.

قۇمىرسقا – جارعاققاناتتىلار وتريادىنىڭ ءبىر تۇقىمداسى. جەر شارىندا كەڭىنەن تارالعان، تەك قيىر سولتۇستىكتە جانە انتاركتيدادا عانا كەزدەسپەيدى. قۇمىرسقانىڭ 10 مىڭداي ءتۇرى بار. دەنەسى باس، كوكىرەك جانە قۇرساقتان تۇرادى. باسى ۇلكەن، جاقتارى جاقسى جەتىلگەن، اۋىز اپپاراتى كەمىرگىش. كوكىرەك ءبولىمى جىڭىشكە، وندا ءۇش جۇپ اياقتارى جاقسى جەتىلگەن. كوپشىلىك تۇرلەرىنىڭ قۇرساق بولىمىندە شانشارى مەن ۋلى بەزدەرى جاقسى دامىعان. ۋلى بەزدەرىنەن بولىنەتىن سۇيىقتىق – قۇمىرسقا قىشقىلى دەپ اتالادى. قۇمىرسقالار، كوبىنەسە توپتاسىپ (10 – 100 مىڭ داناسى بىرىگىپ)، ارنايى يلەۋ جاساپ، تىرشىلىك ەتەدى. ءاربىر يلەۋدە اتالىق، انالىق، “جۇمىسشى” جانە “جاۋىنگەر” قۇمىرسقالار بولادى. ولاردىڭ ءيىس، ءدام سەزۋى وتە جاقسى جەتىلگەن. قۇمىرسقالار يلەۋىن قۋراعان وسىمدىك ساباقتارى مەن جاپىراقتارىنىڭ قالدىقتارىنان جاسايدى. ورماندا تىرشىلىك ەتەتىن قۇمىرسقالار اعاشقا ورمەلەگەندە دە ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى ءتىزىلىپ جورعالايدى، مۇندا دا قۇمىرسقا قىشقىلى كومەكتەسەدى. قازاقستاندا كوبىرەك كەزدەسەتىنى جەردەن ءىن قازاتىن، ۇيلەردە بولاتىن وتە ۇساق - ءۇي قۇمىرسقالارى (شىمالدار)، ورماندا كوبىرەك كەزدەسەتىن - جيرەن قۇمىرسقالار، قارا قۇمىرسقالار ت.ب. ورماندا تىرشىلىك ەتەتىن جيرەن قۇمىرسقالاردى «جىرتقىشتار» دەۋگە بولادى. ول زياندى جۇلدىزقۇرتتارمەن، جاۋىن قۇرتتارمەن جانە جالاڭاش شىرىشتارمەن قورەكتەنەدى. اعاشتارداعى زياندى جاندىكتەردى قۇرتىپ، پايدا كەلتىرەدى.

قۇمىرسقالار تۋرالى قىزىقتى مالىمەتتەر:

1. ءبىر قۇمىرسقا ءوز سالماعىنان 10 ەسە اۋىر سالماقتى كوتەرە الادى.
2. جاۋىنگەر قۇمىرسقالار ادامدار سەكىلدى ءوز وتارلارىن قورعايدى. كەيدە وتارلار اراسىندا ادامدار سەكىلدى سوعىسادى.
3. قۇمىرسقالار ازىق تابۋ ءۇشىن اڭشى قۇمىرسقالاردى جىبەرەدى. بۇلار جۇرگەن ىزدەرىندە قۇمىرسقا قىشقىلىنان تامشى قالدىرادى، سول ءيىس بويىنشا اداسپاي تابادى.
4. جەر قوزعالار الدىندا ولاردىڭ تىرشىلىگى وزگەرىسكە ۇشىراپ، ءتۇنى بويى قاربالاسقا تۇسەتىنى انىقتالعان.
5. قۇمىرسقالار كۇندىز قورەكتەنىپ، تۇندە ۇيىقتايدى. 

قۇمىرسقالاردىڭ ازىعى: ءار ءتۇرلى اعاش جاپىراقتارى، ءولى جاندىكتەردىڭ دەنەلەرى جانە ەگىننەن قالعان قالدىقتار، قۇرعاق ازىقتارمەن قورەكتەنەدى.

جۇمىسشى قۇمىرسقالار ءار ءتۇرلى ازىقتاردى تابۋ جانە ىندەرىن جاساۋمەن قىزمەتتەلسە، جاۋىنگەر قۇمىرسقالار دۇشپاندارعا قارسى ىندەرىن جانە پاتشا قۇمىرسقانى قورعاۋمەن مىندەتتەلەدى. اڭشى قۇمىرسقالار قاجەتتى قورەكتىك تابۋمەن اينالىسسا، ال كىشكەنتاي قۇمىرسقالار ءالسىز بولسا دا توپتاسىپ شابۋىل جاساۋمەن وزدەرىنەن ۇلكەن جاندىكتەردى دە جىعىپ تاستايدى. قۇمىرسقالاردىڭ زيانى تەك ازىق تۇلىكتەرگە شابۋىل جاساۋىمەن كەيبىر تۇرلەرىنىڭ ادامداردى شاعۋى بولماسا، اسا زيانى جوق. ءۇي قۇمىرسقالارىنان قۇتىلۋدىڭ جولى – قۇمىرسقاعا قارسى ۋلاعىش دارىلەردى سەبۋ جانە كىرەتىن تەسىكتەرىن سىلاپ بىتەۋ، تەرەزەگە جاقىن تۇرعان اعاش بۇتاقتارىن كەسۋ بولىپ تابىلادى. سونىمەن قاتار گاز، سۋ قۇبىرلارىنىڭ جيەكتەرىن دە بىتەۋ. ولار توپتاسىپ جۇرەتىندىكتەن، بىرنەشە قۇمىرسقا جۇرگەن جەردە قالعاندارىنىڭ دا جۇرەتىنى بەلگىلى. قۇمىرسقالار ورتا ەسەپپەن ەكى نەمەسە ءۇش ايعا دەيىن ءومىر سۇرەدى. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە وزدەرىنە ءتان ەرەكشە قاسيەتتەرىمەن ەڭبەكشىل، بەلسەندىلىكتەرىمەن وزگە جاندىكتەردەن ەرەكشەلەنەدى.

---