قىزىق پەن شىجىق
بۇگىن قايساباي اعا تراكتورىن كۇن ەڭكەيە ءسوندىردى. ءوزى تىم كوڭىلدى — كۇندىك نورما اسىرا ورىندالدى. كابينادان شىعىپ، ماي-ماي كەپكىسىن شەشىپ، تابان بالىقتايىن الاي ءبىر، بىلاي ءبىر اۋدارىپ، شىنجىر تابانعا سوعىپ-سوعىپ الدى. بەس ماشينادان بەس كوگەن كوز شوقيىپ، اۋزىنا قاراپ وتىر ەدى، سولارعا بىج-تىج اجىمدەرىنە دەيىن كۇلىپ قارادى.
— شولدەدىڭدەر مە، شارشادىڭدار ما؟— ءسال ويلاندى.— جارار،— دەدى ەسەپسىز شارشاعان ۇنمەن.— بۇگىندىككە جارار. وراقتى سۋىرىڭدار!
بالالار ءشوپ ماشينالارىنان سوزالاڭداي سىرعىپ، ارەڭ ءتۇسىپ جاتتى. كۇنى بويى تەمىر ورىندىق ۇستىندە تەربەلىپ، بەل سىرقىراعان، اياق ۇيىعان... تومارعا ءتيىپ، قاقالىپ قالماسىن دەپ، وراققا قاراي-قاراي كوز دە تالعان.
كەشكى دالا قيالاي تۇسكەن كۇن ساۋلەسىنە بوگىپ شاڭىتىپ ءتۇر. شىبىن-شىركەي، جىندى كوبەلەكتەر، ماسا، جارقانات، جاپالاقتار — ءبارى قايشىلاسىپ، اۋادا ءومىر جولىن سىزىپ، شىم-شىتىرىق ۇشادى. جاڭا ورىلعان جاس ءشوپتىڭ دىمقىل ءيىسى اڭقيدى. كوكجيەككە يەگىن مالىپ ۇلگەرگەن قان قىزىل كۇن بەتىنە كۇمىس ميزام وراتىلىپ قالىپتى. باقباق مەن قامىستىڭ مىڭ ميلليون ۇلپىلدەگى ميداي ارالاسىپ، ماڭىپ ۇشادى. دەمىڭدى ىشكە تارتساڭ، مۇرىنعا دا كىرىپ كەتەدى. امالسىز تاناۋدى اۋەگە تاڭىرايتىپ كوتەرىپ تاستاپ، نەشە قايتا تۇشكىرەسىڭ. كەۋدەڭ تازارىپ، باستاعى بۇلىڭعىر بىردەڭەلەر ايقىندالىپ سالا بەرەدى.. را-ا-قات!
بالالار جەرگە جاتا قاپ، ماشينا استىنا كىرىپ كەتىپ، وراقتاردى زۋ-زۋ سۋىرادى. وت بولىپ جانىپ تۇرعان وراق قول تيگىزبەيدى. تۇكىرىپ قالساڭ، تۇكىرىگىن دەرەۋ شىج ەتىپ، سەكىرىپ تۇسەدى. ساۋساق كۇيدىرىپ، اۋزىمەن ۇرگىلەپ، جالعىز اياقتاپ سەكىرىپ جۇرگەندەر دە بار. كوك قۋرايمەن باسى-كوزدەرىن سابالاپ، ماسا-شىركەيمەن الىسىپ، قۋ جانىن قويارعا جەر تابا الماي جۇرگەندەر دە جەتەرلىك.
قايساباي اعا كابينا تابالدىرىعىنا قۇيرىق باسىپ، قۇلاشتاپ شىلىم تارتادى. زايداش اتتى باۋىرساق مۇرىن، بىتىك كوز، جايىن اۋىز بالا:
— قوسقا تراكتورمەن قايتامىز با، اعا؟— دەدى قايسەكەڭە ءبىر ءتۇرلى وزەۋرەڭكىرەي قاراپ.
— تراكتور قالادى. تەلەجكىمەن قايتامىز.
پىشەنشىلەردىڭ قوسى بەس شاقىرىم جەردە. اۋىر "دت" جىلان باۋىرى سالپىلداپ، ارىلداپ-گۇرىلدەپ جەتكەنشە مي شايقالادى، قۇلاق تۇنادى، توماردان تومارعا قارعىپ-سەكىرىپ، تراكتوردىڭ ءوزى دە شاشىلىپ قالا جازدايدى. سوڭعى كۇندەرى پىشەنشىلەر قوسقا رەزەڭكە دوڭعالاقتى تىركەمە اربامەن قايتىپ ءجۇر. كوك "بەلارۋس" اربانى تىركەپ الىپ قۇستاي ۇشقاندا، ماسا، شىبىن-شىركەيلەردى شاڭعا كومىپ كەتەدى. قايسەكەڭنىڭ تەلەجكىسى سول رەسسورلى تىركەمە اربا...
تىركەمە، انە، كەڭ جازىقتىڭ قاق ورتاسىندا قاڭقيىپ تۇر. اناۋ شەتتە "تىرت-تىرت" دەپ جۇرگەن "بەلارۋس" دەستەنى سالىپ بىتىرمەي، تىركەمە ورنىنان تاپجىلمايدى. وعان دەيىن توسۋ كەرەك، شىداۋ كەرەك.
ۇيىرىمەن وتىرعان بالالار:
— ەرتەگى ايت...
— بۇگىن كىمنىڭ كەزەگى؟— دەپ، ءبىر-بىرىن شاپقا تۇرتە باستادى.
يەگى العا يتىنىڭكىرەپ بىتكەن ۇزىن بەت ەلەۋسىز:
— ەي، سەندەر دە... ەرتەگى تىڭدايتىنداي سوعۇرلىم بەسىكتەن بەلى شىقپاعان جاس بالامىز با؟— دەپ، اياق استىنان ماردامسىدى. بۇل ءوزى ەر جەتۋگە تىم اسىعىپ جۇرگەن بالا ەدى. اسىققانى سول عوي، سەگىزىنشى كلاستىڭ انە ءبىر شالتىك اكتيۆيست قىزىنا قىرىنداپتى.— قايساباي اعا، سوعىس تۋرالى اڭگىمە ايتىڭىزشى.
تەمەكىنىڭ بىقسىعان تۇتىنىنە باسى اينالىپ. وتىرعان قايسەكەڭ ءتىل قاتپادى. قارت تراكتوريست سوعىستى دا، سوعىس تۋرالى اڭگىمەنى دە جاقتىرتپايدى. وقتا-تەكتە اۆتوكلۋب كەلىپ، سوعىس كينو كورسەتسە، ورنىنان تۇرىپ، قوسقا كەتىپ قالادى. ماحابباتى كوپ ۇندىلىك فيلمدەردى ۇناتادى.
ەلەۋسىز قۇيىسقانعا ورىنسىز قىستىرىلعانىن سەزدى مە، جىم بولدى.
قايساباي اعا ما، ول كىسى اڭگىمەگە ساراڭ ەكەنى ساراڭ، ايتسە دە ادام جانىن ايتقىزباي تۇسىنەدى. ول وسى زاماتتا ازاماتتىڭ جۇمىسىن ىستەپ، بالانىڭ اسىن ءىشىپ جۇرگەن بەس ءماشينيستى ءىشى ەزىلە جاقسى كورىپ وتىر. ءشوپ شابۋ ما، ءشوپ شابۋ وڭاي ءىس ەمەس. كۇن كوكجيەكتەن قىلت ەتسە بولدى، بريگادير شاياحمەت بالالاردى ۇيقىلى-وياۋ كۇيى توسەكتەن جۇلىپ الادى. بريگاديردە جازىق جوق، سوۆحوز مالىڭدا ازىق جوق، قۇمنىڭ ونسىز دا تازدىڭ شاشىنداي سيرەك شەبى شوك بولىپ كۇيىپ بارادى. سودان كۇنى بويى اپتاپ استىندا، ءشوپ ماشينانىڭ ۇستىندە سەلكىلدە دە سەلكىلدە! شىنجىر تابان استىنان بۇرقىلداپ ۇشقان شاڭ كىرپىك تۇتادى، تاناۋ بىتەلەدى، ونى ازسىنساڭ تراكتوردىڭ گۇرىلى مەن وراقتىڭ شىرىلى قۇلاق تۇندىرادى. كەش جاتادى. مىنە، ەتتەرىن سۋ سيپاماعانىنا ەكى اپتا... مونشا الىستاعى اۋىلدا. الىستاعى اۋىلدا كىشكەنە ءىنى-قارىنداستارى، اكە-شەشەلەرى، اتا-اجەلەر بار. ال، ساعىنباي كور! ەندەشە، بۇلاردىڭ كەيبىر ەركەلىگىن اۋىرسىنباي كوتەرىپ الۋ كەرەك. ءشوپ كەرەك شىعار، ءبىراق بالالىق — ماڭگىلىك! بالالىعىنان ايىرۋعا بولمايدى مىنا بالعىن قاراكوزدەردى.
قايسەكەڭ تەمەكى تۇقىلىن كەرزى ەتىگىنىڭ تابانىنا سالىپ، ناشتەپ تۇرىپ مىجىپ ءسوندىردى. ايتپەسە ءورت كەتۋى ىقتيمال، شىر اينالا شابىندىق. ورنىنان تۇرەگەلىپ، شالبارىنىڭ شاڭىن قاقتى.
— سوعىستى قايتەسىڭدەر... ءبىز قىرىقپىشاق بولىپ سوعىستىق، سو دا جەتەدى. اناۋ "بەلارۋس" جۋىر ماڭدا اۋىلعا قايتپايدى.— قالتاسىنان كىشى-گىرىم مينا سەكىلدى جالپاق قول ساعاتىن سۋىردى — كەزىندە مايداننان الا كەلگەن قىرىق جىلعى "پوبەدا". تات باسقان قاقپاعىن سىرت اشتى.— ۋاقىت بار. مىنا بىق جەردە ماساعا تالانعانشا، اناۋ دوڭگە شىعىپ سامالداپ قايتايىق.
...جولشىباي قيا بەتكەيدە اتام زامانعى قورىم بەيىت قوجاناسىردىڭ بەيىتىندەي قيسايىپ تۇر ەكەن. اڭعال-ساڭعال مولالاردى جەل مەن جاڭبىر شايىپ، كەيبىرىنىڭ قۇلاعى ءمۇجىلىپ قۇلاپ، ەكىنشىسىنىڭ ىرگەسى كەمپىردىڭ اۋزىنداي وپىرايادى. جۇگىرگەن تىشقان با، ۇشقان قۇس پا، بەيمالىم الدەنەلەر شيقىلدايدى. وسى كۇنگىنىڭ ىشتەن وقىپ تۋعان پالە بالالارى قورىققاندارىن بىلدىرمەيدى، پىس-پىس تىنىس الادى. كەزدەرى ءبىراق الاقانداي. ءولى تىنىشتىق پەن قارا كەشتىڭ مىسى ەكى يىقتان الباستىداي باسىپ، شىداتپادى ما:
— قۇلاعىما دەمالاتىنىڭ نە... وسى سەنىڭ،— دەپ، زايداش الدەكىمدى يتەرىپ قالدى.
قايسەكەڭ تىزە بۇكتى، قۇبىلاعا بەتىن قاراتىپ، الاقانىن جايدى، الدەنەنى كۇبىرلەپ، بەتىن سيپادى، جەر تايانا تۇرەگەلدى.
— جۇرىڭدەر، انەۋ مولانى كەرە كەتەيىك.
بالالار ەڭسەلى كەلگەن ءتورت قۇلاقتى مولانىڭ تۇبىنە جينالدى. قوس جۇدىرىق قاتار سىيىپ كەتەتىن قۋىستار دودەگەنىڭ استىنان ۇڭىرەيەدى. جەل-قۇز، جاڭبىردان قالىس سول قۋىس ىشىندە ساۋساقتاردىڭ جول-جول ىزدەرى سايراپ جاتىر. ءبىر جىلانشىق ءىز قىلدىرىقتاي جىڭىشكە دە، ەكىنشىسى باداناداي-باداناداي. قايسەكەڭ بادانادايدىڭ ۇستىنە ەكى بارماعىن سالىپ ولشەپ كورىپ ەدى، ەمىن-ەركىن سىيىپ كەتتى.
— پاي-پاي!— باسىن شايقاپ، تاڭدايىن تاقىلداتتى.— توپىراعىڭ تورقا بولعىر، جاتىر ەكەنسىڭ-اۋ، باتىرەكەسى!
بالالار بىر-بىرىنە جالت قارادى: بەيىتتە جاتقان "باتىر-ەكە" تراكتوريستىڭ تۋىسى ما، تانىسى ما؟
— پالەن زاماندا قولىنا نايزا الىپ، قالماققا قارسى شاپقان بودەنە باتىردىڭ و دۇنيەلىك مەكەنى بۇل. ءۇرىم-جۇراعاتى دا جاۋ دەسە جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي جاراعىن سايلاپ ءوتىپتى. كوردىڭدەر مە، مىنا قۋىستى ەرلى-زايىپتىلار سىلاپتى. مەنىڭ ەكى ساۋساعىم سىيىپ كەتكەن جۋانى — ەرى دە، جىڭىشكەسى — ايەل.— باتىرلار تاقىرىبىنا باتىپ بارا جاتقانىن سەزدى مە، وقشاۋ تۇرعان شوشاق كۇمبەز، بيىك بەيىتتى نۇسقادى.— قاسقا، تۇر ەكەنسىڭ-اۋ، سەن دە بەدەۋ تۇيەدەي بەدىرەيىپ...— مۇرتىنان كۇلدى.
ەلەگىزىپ العان بالالار قايسەكەڭە مۇنىڭ دا ارعى جاعىن ايتپاسىنا قويمادى.
و كىسى شىلىمىن وراي دا بۇراي بۇرقىراتىپ ەدى، جاڭبىر مەن كار سۇيكەپ، كۇن مەن اياز كەزەك سۇيگەن قارا قوشقىل ءجۇزى كوك مۇنار ءتۇتىن استىندا قالدى.
— جۇرىڭدەر، قىرعا شىعايىق!
ءمۇعالىمنىڭ ۇستەلىندەي جاپ-جازىق ءدوڭ ءتۇستى... تىنشۋ بولمەنىڭ تەرەزەسى ايقارا اشىلىپ كەتكەندەي سالقىن سامال سىدىرتىپ سالا بەردى. ماسا، شىركەيدى جەل قۋىپ، قولدى-اياققا توقتاتار ەمەس. كوكجيەكتەن كۇننىڭ قان سوقتا قۇلاعى قىلتيادى. قۇم توبەلەر قىزىل شەكە. اسپان تورىندە بالپيىپ جامباستاپ جاتقان قاز باۋىر بۇلت تا قان جالاپتى. الىس-الىستا، يت پە، ءبورى مە، ءبىر ءتۇسى سۋىق قاپ-قارا اڭ سۇلكەكتەي جورتىپ، تەنتەك بالانىڭ ايدارىنداي ۇرپيگەن قالىڭ قامىسقا كىرىپ بارادى.
قايسەكەڭ قولىن سولتۇستىككە سىلتەدى.
— ۇزىنىنان ۇزاق جاتقان اناۋ كوگىلجىمدى كورىپ تۇرسىڭدار ما؟
شىنىندا دا، ءشايى جىبەكتەيىن ءبىر جۇپ-جۇقا كوگىلدىر اعىن تۇستىكتەن سولتۇستىككە جايىمەن جەلپىنە سىزىپ بارادى.
— مۇزدى مۇحيتقا قۇياتىن ەرتىس مىقتىڭ سول بولادى. كىمىڭ كوزدەرىڭ وتكىر، سول كوگىلجىمنەن ءسال جوعارى الىپ قاراڭدارشى.
بۋالدىر كوك شىلتەر مەن اسپان اراسىندا الدەنە قانتتايىن اعاراڭدايدى: ۇلى مۇحيتتا ەمىن-ەركىن جۇزگەن ايسبەرگ دەرسىڭ، جو-جوق، كەشكى ىمىرتتا قاناتىن قىزىل شاپاق جۋىپ، الىس-الىس، بەلگىسىز ءبىر دۇنيەگە ماڭىپ ۇشقان اققۋلارعا ۇقساي ما، ايتەۋىر، ءبىر سىزداعان سىرعاق تىلسىم دۇنيە.
— تاۋ ما؟— دەدى الدەكىم ءىشىن تارتىپ.
— تاۋ...— دەدى قايسەكەڭ نىقتاپ.— ءور التايىڭ وسى.— كۇرسىندى.— شالقالاي ءتۇسىپ، ەشكىمدى مەنسىنبەي ماڭقيىپ جاتقانىن قاسقانىڭ! مىنا سالقىن جەل سول مۇزارت شىڭداردىڭ ايشىلىق الىس جەرگە جەتىپ تۇرعان سايابىر دەمى دە.
— اعا، اعا، ماناعى جەكە بەيىت...
زايداش سولاي — ىلعي بۇيرەكتەن سيراق شىعارادى دا جۇرەدى. ءوزى وسى تۇرعان قارادومالاقتاردىڭ ەڭ ەرەسەگى، ءارى اعا ماشينيست. بريگادير شاياحمەت: "وزىڭمەن قوسقاندا بەس بالاعا قوجاسىڭ، بەسەۋى تۇر دەسەڭ تۇرادى، جات دەسەڭ جاتادى" دەپ قۇتىرتىپ قويعان. سودان بەرى زايداش رەتى كەلسىن، كەلمەسىن، "قۇتىرىپ" باعادى. ءقازىر دە: "كوردىڭدەر مە، قايسەكەڭنىڭ ءوزىن اۋىزدان قاعامىن. و كىسى مەن ايتتىم با، ءقازىر دەرەۋ باسقا اڭگىمەگە كوشەدى" دەگەندەي، قالعاندارىنا استام قارايدى.
قايساباي اعا، شىنىندا دا، دەرەۋ "باسقا اڭگىمەگە كوشتى".
— ە، ۇمىتىپ بارادى ەكەم. ول ىشىنە ادام جەرلەنبەگەن تۇل بەيىت.
— تۇل بەيىت؟
— ونداي بولا ما ومىردە؟
قايسەكەڭ جايلاپ جىميدى.
— بولادى، بولعاندا قانداي.— اياعىن جازىپ، كوسىلە وتىردى. اپتاپتىڭ تابى ءالى قايتپاپتى، قۇم قىزعان تاباداي ىپ-ىستىق.— باياعىدا جۇمىرتقادان ءجۇن قىرىققان ساران باي وسى ءوڭىردى جايلاپتى. مىڭعىرعان ءتورت تۇلىك مالى قالىڭ قۇمعا سىيماي، سىرتقا شىعىپ جاتادى ەكەن. ءولدىم دەسە جان ادامعا سەنبەيتىن كىساپىر دەيدى. تەرەكتەي-تەرەكتەي ون ۇلى بولىپتى ءپاتشاعاردىڭ. قارتايا كەلە الگى مۇندار وڭاشادا: "وسى اس ءىشىپ، اياق بوساتار ون قاسقا مەن ولگەن سوڭ باسىما ون تاس قويا ما، جوق پا؟ ءاي، قايدام! الدەن-اق ەنشىمدى ءبولىپ بەر دەپ قيعىلىق سالادى. نيەتتەرى جامان، جامان! قورقامىن، قورقىتادى ءبۇل زاماننىڭ جاس بالاسى. قوي، ودان دا و دۇنيەلىك تۇراعىمدى بۇ دۇنيەدە ءوزىم ويلاستىرىپ، ون جامباسىم تيەر جەردى جايعاپ قويايىن" دەپتى. دەپتى دە، ءدۇيىم ەلدى جيىپ، ۇلان-اسىر اسار جاساپتى. قىرمان-قىرمان بالشىق يلەپ، قانشاما تابىن سايگۇلىكتىڭ جال-قۇيرىعىن ۇپ-ۇساق قىلىپ تۋراپ، بەتىنە سەۋىپتى. وعان جانە جۇزدەگەن ەشكىنىڭ مايىن ەرىتىپ قۇيسا كەرەك. ەت جەپ، قىمىزعا قىزارا بورتكەن قالىڭ ەلگە جالعىز بەيىت بۇيىم بولىپ پا، كۇمبەزىن ءبىر-اق كۇندە كوتەرىپتى. "ءوز-وزىن تىرىدەي كورگە كومگەن بۇل نەتكەن الباستى؟"— دەپ، سونسوڭ جاعالارىن ۇستاپتى. كۇن وتەدى، اي وتەدى سىرعىپ، جىلدار جىلجىپ وتەدى. قايىڭنىڭ بەزىندەي ءپىسىپ-قاتقان قىرسىق شالدى قۇداي دا قىرسىعىپ المايدى. سودان ريەۆوليۋسيا بۇرق ەتىپ، اق كەتىپ، قىزىل كەلسىن باياعىسىندا. اسىپ-ساسقان باي ءبىر تۇندە مالىن الدىنا سالىپ ايداپ، ارعى بەتكە، قىتايعا دۇرك ەتىپ وتەدى دە كەتەدى. ارامنان جينالعان بايلىق پەن شايلىققا تۇرعىزعان بەيىت وزىنە بۇيىرماي، سۇيەگى جات جەردە قۋراپ قالىپتى...
قاس قارايىپ، كوز بايلاندى. ءور التاي دا، ۇلى ەرتىس تە ءۇن-تۇنسىز بەيۋاق دۇنيەگە شىم-شىم باتىپ، جوققا اينالىپ بارادى. سامال جەل ساپ تىنعان. قۇلاق تۇبىنەن ماسا ءالجۋاز ىزىڭدايدى. سوناۋ ويپاتتا "بەلارۋس" شامىن مازداتىپ جاعىپ الىپ، الاي ءبىر، بىلاي ءبىر ىزعىپ، توقتار ەمەس.
بۇلىكتى تاعى زايداش باستادى.
— ءاي، بار عوي،— دەدى كوزى قاپتەسەر تىشقانداي جىلتىڭداپ،— مەن بىلسەم، ساعىن قورقاق، قوراعا تىشقاق...
بالالاردىڭ ەڭ كىشكەنتايى ءارى ەڭ الاساسى ساعىن سەلك ەتتى.
— ونى قايدان بىلەسىڭ؟— دەدى بىرەۋ.
— كەشە ەل جاتاردا الىسقا بارماي، تۋرا شاتىردىڭ تۇبىنە ءپىش ەتتى.
بالالار شىداي الماي مىرس ەتتى — زايدەكەڭ تاۋىپ كەتتى.
— مەن... مەن قورىقپايمىن،— دەدى ساعىن اياق استىنان سۋىردىڭ ايعىرىنداي شاڭق ەتىپ. قۇلاعى شيەدەي قىپ-قىزىل. "ي-ي، قاراعىم-اي، ەر جەتىپ قاپسىڭ-اۋ!" دەپ ويلادى قايساباي اعا ءىشى ەزىلە ەرىپ وتىرىپ.
— شىن ايتاسىڭ با؟— دەدى زايداش ۇستاسا كەتىپ.
— پيونەرلىك ءسوزىم!
— اكەل، ەندەشە، وڭ قولىڭدى!
امالسىز قولىن بەردى.
— ال، قاراپ تۇرىڭدار، جىگىتتەر!— دەدى زايداش ونىڭ قولىن قىسىپ تۇرىپ. بالالاردى "جىگىتتەر" دەپ مارقايتىپ، ادەيى ىستەپ تۇر — استىرتىن وزىنە جاقتاستاردى جيناپ جاتىر دا.— وسىدان ساعىن قورقاق... ە-ە، ساعىن باتىر قالىڭ بەيىتتىڭ ىشىنە بارىپ قايتىپ كەلسە، ەرتەڭگى تۇسكى سورپامنىڭ ەتىن بەرەمىن. ال، جۇرەگى شىداماي قاشىپ كەلسە، ول بەرەدى. كەلىستىك پە؟
— كەلىستىم،— دەدى ساعىن بوزارىپ. ماسەلە ەتتە ەمەس، بەتتە. بەتتىڭ ۇياتىندا. زايداش بۋىنسىز جەرگە پىشاق ۇردى. وسىدان مولاعا بارىپ قايتپاسا، قۇيرىعىنا "ساعىن قورقاق" دەگەن قوڭىراۋ ماڭگى باقي بايلانادى. قاي ىنگە باس سۇقسا دا جاڭاعى قوڭىراۋ: "ساعىن قورقاق! ساعىن قورقاق!" دەپ شىلدىرلايدى دا تۇرادى. ول شىلدىردى مىڭ ەستىگەنشە، سول مولانىڭ قاسىندا "ساعىن باتىر" دەگەن جاقسى اتاقپەن ءولىپ كەتكەن ارتىق.
— بار، ەندەشە! قولىڭا تاياق-ساياق المايسىڭ. ءبىز بايقاپ تۇرامىز.
باسىندا قايسەكەڭ ماي مەن شاڭ سىڭگەن مۇرتىن جىبىرلاتىپ كۇلىپ ەدى، ويىن ءتۇبى وسىلىپ بارا جاتقان سوڭ:
— قويساڭدار قايتەدى، قاراقتارىم! اۋىزداعى ءتاتتى ءدامدى كەتىرمەڭدەر!— دەپ قوزعالاقتاپ ەدى، زايداش بەت باقتىرمادى.
— ءوي، اعا، وندا تۇرعان نە بار؟ بارادى دا قايتادى، قولدى-اياقتى بالا. ءۇش-تورت جىلدان سوڭ كەلىنشەك الاتىن ازامات، جاسىتپاڭىز!— دەپ، الدى-ارتىن بىردەي وراپ، كەسىپ-پىشىپ تاستادى.
...ساعىن ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ، تىڭ تىڭداپ، بەتكەيمەن تومەن ءتۇسىپ كەلەدى. دۇنيە قاراڭ-قۇراڭ. شي باستارى ەربەڭدەي مە، بىرەۋلەر دىبىس-سىبىسسىز جۇگىرىپ وتكەندەي مە؟ جىن-سايتاندار ما قاراڭعى تۇسسە قۇتىرىپ كەتەتىن؟ توبەسىنەن جاپالاق پا، جارقانات پا قالباڭداپ ۇشىپ ءوتىپ ەدى، جۇرەگى زىرق ەتتى. توقتاي قالدى. قايتىپ كەتە مە؟ جەڭىستىك بەرمەي: "قورقاق، قوراعا تىشقاق!" دەپ، بەت-اۋزى قيسالاڭداپ كۇلگەن زايداش ەلەستەدى ءبىر ءسات. سول مۇڭ ەكەن، العا قاراي باتىل-باتىل قادام باستى.
اي دا جوق اسپاندا. قاداۋ-قاداۋ جۇلدىزدار قىلمىڭداپ كوز قىسادى. مولالار دا كورىندى قاراڭداپ. انە، بىرەۋىنىڭ قۇلاعى ەربيەدى-اۋ، ەربيىپ تۇر! الدەبىرەۋ ۇستىنە شىعىپ، قوناقتاپ وتىر ما؟ كىم سوندا؟ ءتۇن ىشىندە مولاداعى ارۋاقتار ءتىرىلىپ، شۋىلداپ، ءماجىلىس اشادى دەۋشى ەدى. ول دا ەمەس، بۇل دا ەمەس، قۇلاعى ما شۋىلداعان؟ ساعىن وي ويلاۋدان قالدى. اياعى وز-وزىنەن جىبىرلاپ، العا قاراي دەدەكتەتىپ اكەتىپ بارادى، اكەتىپ بارادى...
سول كەزدە... سول ۋاقىتتا بۇلىڭ-بۇلىڭ شي تۇبىنەن ءبىر الباستى اقىرا اتىپ تۇرەگەلسىن. تىر جالاڭاش... ءدا-اۋ قارا شوقپاردى باسىنان اسىرا زۋىلداتىپ ءۇيىرىپ، ءتونىپ كەپ قالدى. ساعىننىڭ كوز الدى — قالىڭ تۇمان. جۇرەگى سۋ ەتىپ، وكشەسىنە اعىپ تۇسكەندەي. قورىققان ادامنان ال-كۇشى كەتىپ قالادى دەۋشى ەدى. قورقىنىش ساعىنعا قايتا كۇش بەردى. الدەنە دەپ اتوي سالىپ، بار پارمەنىمەن العا جۇگىرە جونەلگەنى ەسىندە. ايقاسا كەتتى، قۇشاقتاسا كەتتى الباستىمەن! ءبىر كەزدە قاراسا، قۇشاعىنداعى تىر جالاڭاش الباستى شالقالاپ تۇرىپ ساق-ساق كۇلەدى. الباستى دا، سايتان دا، ارۋاق تا ەمەس، كادىمگى جايىن اۋىز زايداش!
سويتسە زايداش زىميان ساعىننىڭ بەتىن مولاعا ءبىرجولاتا تۇزەپ جىبەرگەسىن، ءبىر سىلتاۋ تاۋىپ نۋ شيدىك ىشىنە سىپ بەرىپتى. قايسەكەڭ دە، بالالار دا ونى بايقاماي قالىپتى. سودان زايدەكەڭ شي-شي اراسىمەن وراعىتا ەڭكەڭدەپ جۇگىرىپ، ساعىننىڭ الدىنان شىققان دا، شي تۇبىنە وتىرا قالىپ جىلدام-جىلدام شەشىنگەن. شالبارىن بۇراپ-بۇراپ شوقپار جاساعان، ساعىننىڭ جاقىنداۋىن كۇتكەن. ارعى جاعى ايتپاسا دا بەلگىلى...
سونىمەن قورقاعىڭ باتىر شىقتى. باتىر بولۋ وڭاي ەمەس ەكەن، ساعىننىڭ سۇلدەرى قۇرىپ، ەرنى اعارىپ، تىركەمە ارباعا ارەڭ جەتتى. قوسقا بارا توسەككە قۇلادى. بالالار الدەنەگە كىنالىدەي ءۇنسىز. زايداش پارىقسىز ىرجاقتاپ:
— قاراپ وتىرعانشا، قىزىق بولسىن دەپ ەم. كوڭىلدى ءبىر كوتەرىپ تاستادىم، ءا؟— دەي بەرىپ ەدى، قايسەكەڭ مۇرتىن تىكىرەيتىپ:
— قويساڭ قايتەدى؟— دەپ زەكىپ تاستادى.
ەرتەڭىندە ساعىن ادەتتەگىدەي جۇمىسقا شىقتى. بۇرىن ەلدىڭ الدىنا ءتۇسىپ، قۇلدىراڭداپ جۇگىرىپ كەتەتىن. مىنا ساعىن ارتىق سويلەمەيدى، الدەكىم سۇراق قويسا، تاق-تۇق جاۋاپ بەرەدى. ىشكى سارايىندا ەڭ ءبىر كەرەكتى نارسە سىنىپ كەتكەندەي قورعالاق، تۇيىق.
ارادا ەكى-ۇش كۇن وتكەن سوڭ زايداش باسقا اگرەگاتقا اۋىستى. قايساباي اعاسى بىردەڭە دەدى مە، جوق، الدە ءوزى تۇيسىكتى بالا ما، ول جاعى قاراڭعى. ەشكىم وعان "قال دەگەندە قالا عوي، قيمايمىز!" دەپ جالىنعان جوق.
You Might Also Like
-
ارعىن كەشكى اسپاننىڭ قىزىل-قوڭىر مىس يەگىنە تابانىن تيگىزە اتتان ءتۇستى.
