InfoHub Logo

قازاق حالقىنىڭ باسىنا زاماندار تۇسىرگەن قالىڭ تۇماندى ۇلى وكتيابردىڭ داۋىلى سەرپىلتىپ، راۋانداپ باقىت تاڭى اتتى. قۇلازىعان ءوڭىرى مەن جاداۋ ءومىر وزگەردى. ءوڭىرى شەشەك اتتى، قۇلپىردى. ءومىرى قايتا تۇلەدى، حالىق ءوزىن تانىدى. ۇلى ورىس حالقىنان عانا تاپتى، بارشاعا باسىن تەڭەدى. «بۇراتانا» دەگەن بۇعاۋلى بۇرالقى ات ادىرا قالدى، قازاق حالقى اڭساعان ارمانىنا جەتتى. مەڭىرەۋ ءداۋىردىڭ مەزگىلسىز ۇدەرگەن كوشىنەن تاپتالعان ءوز قازىناسىنىڭ بەتىن اشتى. شوقان شەرلەنىپ، اباي اڭساعان زامانى كەلدى. ءان داۋىلىن امىرەسى تۇرعىزسا، جىر نوسەرىن جامبىلى توكتى. الەم بالۋاندارىمەن ايقاستا جۇلدە العان قارا كۇشتىڭ اتاسى قاجىمۇقانىن تاپتى. ءسوز مارجانىن تىزگەن ساكەن مەن بەيىمبەت، مۇحتارى مەن ءىلياسى كەلسە، قوياندى جارمەڭكەسىن ءاجۋا ازىلىمەن تىندىرعان قالىبەگى شىقتى. سوناۋ قوستانايدان قوينى-قونىشى كۇلكىگە تولى ساحنانىڭ ەركەسى. قوجامقۇلدىڭ سەركەسىنە شارق ۇرعان شابىت يەسى ەلۋباي ءان قورداسى قۇرمانبەك قوسىلدى.

سونىمەن سوسياليستىك قازاق ۇلتىنىڭ تۇڭعىش وتاۋىنىڭ شاڭىراعىن وسىلار كوتەردى. توي-تومالاقتا ايتىلاتىن ون — ارياعا، قوس شەكتە بەبەۋ قاققان كۇي — سيمفونياعا اينالدى. ءبىر داۋىردە قازاق ساحاراسىنا تەك پۋشكيننىڭ تاتياناسى كەلسە، ەندى ريەۆوليۋسيانىڭ داۋىلپازى گوركيي باستاعان ورىس كلاسسيكتەرى، چايكوۆسكيي مەن گلينكا، سوناۋ ەۆروپادان موسارت پەن بەتحوۆەن كەلىپ ارالادى. ولار قۇرمانعازى ۇرپاقتارىنىڭ باسىن قوسىپ ساحناعا مۇحاڭ مەن احمەت شىعادى.

سوۆەت وكىمەتى مەن ۇلى كوممۋنيستىك پارتيا ەڭ الدىمەن ۇلتتىق رەسپۋبليكالاردىڭ مادەني رۋحاني وسۋىنە بار مۇمكىنشىلىكتى تۋعىزدى. بۇرىن بىردە-بىر جوعارى وقۋ ورنى بولماعان قازاقستان ءقازىر وتىزعا تارتا جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ عىلىم ورداسى اكادەميانىڭ يەسى. وسى وقۋ ورىندارىنان شىققان تۇلەكتەر سوسياليستىك قازاقستاننىڭ ۇلت ينتەلليگەنسياسىنىڭ نەگىزىن قالادى. عىلىم، تەحنيكا سالاسىندا اكادەميك ق. ساتپايەۆ، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمىنىڭ دوكتورى ج. تاكىبايەۆ، مەديسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى X. جۇماتوۆ، تاعى باسقا تولىپ جاتقان وقىمىستىلاردىڭ ەسىمى الەمگە ءمالىم.

ۇلى وكتيابرگە دەيىن تەاتر ونەرىنەن قۇرالاقان قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق وپەرا-بالەت تەاترى، اكادەميالىق دراما تەاترى باستاعان ونداعان قازاق تەاترى ەڭبەكشىلەردىڭ تالاپ-تالعامىنا قىزمەت ىستەپ كەلەدى. ءار وبلىستاردا كونسەرت ۇيىمدارى، جامبىل اتىنداعى فيلارمونيا، قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت-اسپاپتار وركەسترى ءوز الدىنا ءبىر توبە. كوركەمونەر سالاسىندا كادرلار دايىندايتىن مەملەكەتتىك كونسەرۆاتوريا باستاعان ونداعان مۋزىكالىق مەكتەپتەردىڭ تىرشىلىگىن ەسكە الساق، مادەنيەتىمىزدىڭ دامۋىندا ۇلى پارتيامىز قانشاما قامقورلىق كورسەتىپ وتىرعانىن كورۋ قيىن ەمەس.

وسىنىڭ ءبارى ۇلى لەنيندىك ۇلت ساياساتىنىڭ سالتانات قۇرعاندىعىنىڭ ايعاعى. ورتا ازيا مەن قازاقستان وتارعا اينالدى دەپ داۋرىعاتىن شەتەلدىك دۇشپاندارعا تويتارىس بەرەتىن جاندى فاكتىلەر وسىلار.

كوركەمونەرىمىزدىڭ جيھازىندا قازاق حالقىنىڭ ءان بايلىعىن الەم اسپانىندا قالقىتقان «شىعىس بۇلب ۇلى» اتانعان كۇمىس ءۇندى كۇلاشتىڭ ورنى وزگەشە تۇرسا، بۇگىن ونىڭ تالانتتى سىڭلىلەرى جامال، شابال، روزا، بيبىگۇلدەر ونەر تانىتۋدا. «قۇلاقتان كىرىپ بويدى العان» ارۋاقتى ءان يەلەرى جۇسىپبەك، عاريفوللا، ەرمەك، ريشات ەڭبەكتەرى دە از ەمەس. ونەرىمىزدىڭ ەندى ءبىر سالاسىنىڭ ءسانىن كەلتىرىپ شارا مەن نۇرسۇلۋ، ون ساۋساعىنان ونەرى تامعان گۇلنافيس پەن فاتيما ءجۇر.

Miنe، ۇلى وكتيابر تۋعىزعان وسى ءبىر تالانت شوقتارى حالقىمىزدىڭ بۇگىنگى تاڭداعى ونەرىنىڭ ۇلتتىق كەيپىن تانىتار ماقتانىشى ەمەس. پە. ءبىز بۇل جەردە «بۇگىنگى تاڭداعى» دەگەندى ادەيى ايتىپ وتىرمىز. جاسىراتىنى جوق، ادەبيەتىمىز بەن عىلىم سالاسىندا بۇگىنگى شىققان بەلەسى مەن الدا بارار اسۋىنا دا قۇيىسقانى بەرىك، تابىسى ءنارلى، الەمگە تانىلعان توبى مەن ءساتتى ساپار ۇستىندەگى تالانتتى جاستارى دا جەتكىلىكتى ەكەندىگى اقيقات. ونى بۇل جەردە دالەلدەپ جاتۋدىڭ قاجەتى بولماسا كەرەك.

ال كوركەمونەر سالاسىندا شە؟ مۇندا بۇگىنگىسىنە قۋانعانمەن، ول دا قوراش قۋانىش. ەرتەڭگىسى ەسكە تۇسكەندە قاناعات ەتۋدەن گورى قارىن اشىرارلىق جايتتەر مول جاتىر.

كوركەمونەردىڭ ماركستىك-لەنيندىك تەورياسى پرولەتارلىق ينتەرناسيوناليزمنىڭ پرينسيپىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءار ۇلتتىڭ وزىندىك كەسكىن-كەيپىن تانىتار ونەردىڭ دامۋىنا كەڭ جول اشادى.

كوممۋنيستىك پارتيانىڭ كوركەمونەر جۇيەسىندەگى ساياساتى — ءار حالىقتىڭ رۋحاني مادەنيەتىنىڭ جان-جاقتى گۇلدەنۋىنە، ءار ۇلت ءوز بويىنداعى بار قۋاتىن سارقا پايدالانا وتىرىپ ۇلتتىق شەڭبەردە قالىپ قويماي، باسقا دا سوسياليستىك ۇلتتاردىڭ بۇل سالاداعى جەتىستىكتەرىنەن ۇيرەنە، ءبىر — بىرىمەن ساباقتاسىپ دامۋىنا جاعداي تۋعىزۋعا نەگىزدەلىپ وتىر. «ءتۇرى ۇلتتىق، مازمۇنى سوسياليستىك مادەنيەت» دەگەن بەلگىلى قاعيدانىڭ ماقسات-مۇراتى دا وسى. ويتكەنى ەرتەڭگى كوممۋنيستىك قوعامنىڭ بۇكىل ادام بالاسىنىڭ مادەنيەتى سوسياليستىك ۇلتتاردىڭ ءوز كۇشىمەن، ءوز بوياۋىمەن جاسالاتىن سان قىرلى، ءبىر سىرلى زور مادەنيەت. وعان ءاربىر ۇلت، ءاربىر تۋىسقان حالىق ىنتىماق، بىرلەستىكتەن تۋعان، وسكەن، وركەندەگەن مادەنيەتىنىڭ بار شىرايلىسىن قوسادى.

وسى تۇرعىدان قاراعاندا ۇلى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ سوسياليستىك ۇلتتىق ونەردىڭ دامۋ سالاسىنداعى ساياساتىنا ساي، وكىمەتىمىزدىڭ كورسەتىپ وتىرعان اتالىق قامقورلىعىن تولىق پايدالانىپ وتىرمىز با؟ حالىق مۇددەسىنە، تالاپ-تىلەگىنە ساي ورىنداۋ ءۇشىن نە ىستەپ وتىرمىز دەگەن سۇراق كەلىپ تۋادى. وعان «كۇناكار» ىزدەۋدەن اۋلاق ەكەنىمىزدى ەسكەرتە وتىرىپ، كوركەمونەر سالاسىنداعى ءوزىمىز تۇيگەن كەيبىر ويلاردى اقىلداسۋ رەتىندە ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىك. ارينە، مۇنى اشىلماعان سىر، ايتىلماعان جىر ەدى دەمەيمىز. ونەرىمىزدىڭ تابىسىنا سۇيسىنە، كەلەشەك باعدار-باعىتىن كوپ ويلاناتىن قامقورشى قاۋىمنىڭ اۋزىنان ءار ءسات ەستىلىپ جۇرگەن، ارنايى ايتىلماعانىمەن ايتىلار، تولعاعى جەتكەن اڭگىمەلەر توڭىرەگىندە قوزعاۋدى لايىق كورەمىز.

الدىڭعى بۋىن اتالار ءداستۇرىن ەسكە الا وتىرىپ ءبىزدىڭ بۋىندارعا دا قويىلار تالاپ، ارتىلار جۇك مول. بۇل ءومىرىمىزدىڭ بارلىق سالاسىنداعى جۇمىستارعا ءتان مىندەتتەر. سونىڭ ەڭ باستىسىنىڭ ءبىرى — بۇگىنگى قولداعى تۋدى ەرتەڭ كىمنىڭ قولىنا بەرەمىز، ونەر سالاسىنداعى بۇگىنگى بۋىننىڭ حال-قۋاتى، كەلەر بۋىننان كۇتەر ءۇمىتى قانداي دەگەن مازاسىز ويلار ورالا بەرەدى.

ويتكەنى، بۇل رەسپۋبليكانىڭ مادەني مەكەمەلەرىنىڭ باسشىلارىنان باستاپ بارلىق مادەني قاۋىمعا ورتاق كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن، استە كوز جازباي قاداعالاپ وتىراتىن، ەرەكشە مەملەكەتتىك ماڭىزى بار، ءارى بارسا زور ساياسي ءمانىن تاباتىن بۇكىل حالىقتىق ماسەلە. جاس بۋىنداردى كوممۋنيزم رۋحىندا تاربيەلەۋدە ونەر مەن ادەبيەتكە قويىلىپ وتىرعان تالاپ وراسان زور. سوندىقتان ءتۇرى ۇلتتىق، مازمۇنى سوسياليستىك مادەنيەتىمىزدىڭ دامۋىنا بار جاعدايدى تۋعىزىپ وتىرعان ۇلى كوممۋنيستىك پارتيانىڭ الدىندا ءاردايىم بورىشكەر ەكەنىمىزدى ەستەن شىعارماۋىمىز ءجون. كوممۋنيستىك قوعامنىڭ ۇلى مادەنيەتىنە قوسار ۇلەسىمىزدى تارازىعا سالار كۇن جاقىن. كوممۋنيستىك قوعامنىڭ مادەنيەتى تەك ءبىر ۇلتتىڭ عانا مۇراسى ەمەس، بار سوسياليستىك ۇلتتاردىڭ سان سىرلى ءبىر مۇددەلى مادەنيەتىنەن قۇرالاتىندىعى ايقىن. شىن مانىندەگى ۇلتتىق مادەنيەت ءاردايىم ينتەرناسيونالدىق مادەنيەت دەپ ۇيرەتەدى ءبىزدى لەنينيزم عىلىمى. پۋشكين مەن نەكراسوۆ، تولستوي، مەن گوركيي، شولوحوۆ پەن تۆاردوۆسكيي شىعارمالارىنىڭ قاي تىلدە، قاي ەلدە بولسا دا وزەگىن تاۋىپ، وقۋشىسىن باۋراپ كەتەتىندىگى دە ونىڭ ناعىز حالىقتىق سيپاتىندا، ۇلتتىق بوياۋدىڭ قانىقتىعىندا دەپ ۇقساق كەرەك. سونداي-اق اۋەزوۆتىڭ اباي تۋرالى روماندارىنىڭ، مۇقانوۆ، مۇسىرەپوۆ، مۇستافين شىعارمالارىنىڭ كەڭ تارالۋى دا سول قاسيەتىندە ەكەندىگى ايدان انىق.

ولاي بولسا ۇلتتىق مادەنيەتتى دامىتۋ جولىنداعى شەشۋشى كۇش — ۇلت كادرلارىن تاربيەلەۋ ماسەلەسى ەكەن. مادەنيەت سالاسىندا ۇلت كادرلارىن دايىنداۋ ماسەلەسىندە سالعىرتتىققا ۇشىراپ كەلگەنىمىزدى مويىنداماسقا بولمايدى. وسى بويكۇيەزدىك ءالى ورىن تەۋىپ، جالپى مادەنيەتىمىزدىڭ دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. اسىرەسە سول سالعىرتتىقتىڭ زاردابى بۇگىنگى كۇندەرى بار تۇلعاسىمەن بوي كورسەتە باستادى. سوندىقتان اششى دا بولسا شىندىقتى اشىپ ايتۋعا تۋرا كەلەدى.

قازاق مادەنيەتىنىڭ قارا شاڭىراعى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىن كىم ماقتانىش ەتپەيدى. بۇل ءبىر كەزدە مادەنيەتىمىزدىڭ ۇيتقىسى بولىپ ءوزىنىڭ وتىز جىلدان اسا ومىرىندە تالاي تالانتتار تاربيەلەدى. بۇگىنگى اكادەميالىق وپەرا-بالەت تەاترىنىڭ دا نەگىزىن قالاۋشى كادرلار وسى تەاتردان ەنشى الىپ شىققان-دى. ادەبيەتىمىزدىڭ اۋىر سالاسى دراماتۋرگيانىڭ نەگىزگى لابوراتورياسى دا وسى تەاتر بولدى. ساكەننىڭ، Mءايليننىڭ، اۋەزوۆتىڭ، مۇسىرەپوۆتىڭ تاماشا شىعارمالارى وسى تەاتردىڭ ساحناسىندا اجار تاپتى. حالقىمىز زور قۇرمەتپەن ەسىمىن اتايتىن قالىبەك، سەركە، ەلۋباي، قاپان، شاكەن، قاديشا، سابيرا، شولپان، ىدىرىس، نۇرماحاندار تاربيەلەنگەن قاسيەتتى شاڭىراق. سول تالانت توبىنىڭ ارقاسىندا دۇنيەجۇزىلىك كلاسسيكتەر انا تىلىمىزدە سويلەپ، حالقىمىزدىڭ رۋحاني مادەنيەتىنىڭ وسۋىنە تيگىزگەن پايداسى ۇشان — تەڭىز. شەكسپير مەن مولەر، شيللەر مەن گوگول، وستروۆسكيي مەن گوركيي سياقتى ادەبيەت الىپتارى حالقىمىزبەن وسى ساحنا ارقىلى سىرلاستى. ۇلى ورىس حالقىنىڭ، سوۆەت كلاسسيكتەرىنىڭ تاڭداۋلى شىعارمالارى قالىڭ قاۋىمعا اكادەميالىق دراما تەاترى ارقىلى جەتتى. ۇيرەنە، وسە كەلىپ وتانىمىزداعى تاڭداۋلى تەاترلاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. اكادەميالىق تەاتر اتالدى. ۇكىمەت پەن پارتيا زور ەڭبەگىن ەسكەرىپ، ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن ناگرادتادى. وپەرا تەاترى ۇلتتىق وپەرالىق شىعارمالاردىڭ تۇڭعىش تۋىن كوتەرىپ حالقىمىزدى چايكوۆسكيي، گلينكا، Myسورگسكيي مۋزىكالارىمەن سۋسىنداندىردى. كوپتەگەن ساحنا قايراتكەرلەرى قۇرمەتتى اتاقتارعا يە بولدى. ۇلى لەنيندىك ساياساتىنىڭ ميۋالى باقشاسى ءنارلى جەمىسىن تانىتتى. بۇل ماقتانىش ەمەس پە؟

اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ تاريحىنا كوز جىبەرسەك، ونىڭ پروفەسسيونالدىق دارەجەگە جەتۋىنە كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن تۋىسقان ورىس رەجيسسەرلارىنىڭ ەسىمىن سۇيسىنە اتاپ، بۇكىلحالىقتىق راحمەت ايتا ەسكە الاسىڭ. بوروۆ، سوكولوۆسكيي، ناسونوۆ، پىجوۆا، بيبيكوۆ، رۋتكوۆسكيي سياقتى ورىستىڭ رەاليستىك تەاتر ونەرىنىڭ قاسيەتىن بويىنا جيعان كورنەكتى شەبەرلەردىڭ جاس ونەرىمىزدىڭ بۋىنى بەكىپ، بۇعاناسى قاتۋىنا سىڭىرگەن كوپ ەڭبەگىن كىم ۇمىتا الار. مۇنداي رياسىز دوستىق، مۇنداي قامقورلىق تەك سوۆەت حالىقتارىنىڭ ىنتىماعىنا عانا ءتان سيپات.

ءجا، كومەك-قامقورلىق از بولعان جوق. ءبىراق ءبىز سونى بار ىنتامەن ۋاقىتىلى پايدالانا الدىق پا؟ كەزەڭى كەلگەندە تۇيگەن ساباعىمىز قايسى؟ وسىنداي ءبىلىمدار ادامداردىڭ مەكتەبىن كورە وتىرىپ بىردە-بىر ۇلت رەجيسسەرىن دايىنداي الدىق پا؟ بۇعان كەلگەندە ءتىل كۇرمەلەدى. باقساق ءبارىنىڭ دە ورنىن سيپاپ قالا بەرىپپىز. اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ ساحناسىندا وتىز بەس جىلدىڭ ىشىندە 43 رەجيسسەردىڭ ءىزى جاتىر. ونىڭ 12ء-سى باس رەجيسسەر بولىپتى. ءبىر تەاتردىڭ ومىرىندە وسىنشا از ۋاقىتتا 43 رەجيسسەر بولىپتى دەگەن دۇنيەجۇزىلىك تەاتر تاريحىندا سيرەك كەزدەسەتىن وقيعا. مۇنىڭ ىشىندە تەاتردىڭ ءوز قابىرعاسىنان جەكە پوستانوۆكالار قويىپ تالپىنعاندارى دا بار. ولار دا تالاي افيشالارعا «مەن رەجيسسەرمىن» دەپ قول قويعان. ءبىراق بار جيعان ءنارى بىر-ەكى پوستانوۆكادان اسپاي قالا بەرگەن.

ورىس تەاترىنىڭ تاريحىنا قاراپ وتىرساق رەجيسسەر كادرلارىنىڭ كوپشىلىگى سول تەاتر قابىرعاسىندا تاربيەلەنىپ شىققاندىعىن كورەمىز. ءبىر عانا محات-تىڭ قاتارداعى اكتەرلارىنان قانشاما تالانتتى رەجيسسەرلار شىقتى دەسەڭىزشى. ۆاحتانگوۆ، بەرسەنيەۆ، زاۆادسكيي، كەدروۆ، يونوۆ، كنەبل، تاعى باسقالارى بۇگىنگى سوۆەت تەاتر رەجيسسۋراسىنىڭ قايماقتارى — ەڭ الدىمەن اكتەرلار ەدى عوي. توپوركوۆ، گورشاكوۆ سياقتى ساحنا ونەرىنىڭ تەوريكتەرى دە اكتەر ەمەس پە ەدى؟ مۇمكىن بۇلار العاش ارناۋلى مەكتەپتەن ءوتتى دەرسىز؟ تىپتەن دە ولاي ەمەس. بۇلاردىڭ كوپشىلىگى جيىرمانىڭ و جاق بۇ جاعىندا ارحەولوگ، يۋريست، تاريحشى، تىپتەن كەيبىرەۋى ريەۆوليۋسيا داۋىلىندا سولدات شينەلىمەن كەلگەن ونەرلى جاستار ەدى. ءقازىر، وداق، ءارى بارسا دۇنيەجۇزىنە تانىلعان ادامدار بولىپ وتىر. وسى تۇرعىدان قاراعاندا ءبىزدىڭ ۇلكەندەرگە دە، ورتا بۋىندارعا دا، ءتىپتى قازىرگى جاستارىمىزعا دا ىشتەي رەنىشىمىز مول جاتقاندىعىن جاسىرا المايمىز.

باسقالارىن بىلاي قويعاندا قاپان، قۇرمانبەك، قانابەكتىڭ تالانتى كىمنەن كەم ەدى؟! سوناۋ تەاتر قۇرىلعان شاقتا بارىنەن ساۋاتتى كەلگەن وسىلار ەمەس پە. وتىزىنشى جىلداردا دراما تەاترىنىڭ ساحناسىنا بۇلار دا ءبىرسىپىرا سپەكتاكلدەر قويىپ جۇرگەن جايلارى باردى. ارناۋلى ءبىلىمى بار جوعارىدا اتالعان بوروۆ، ناسونوۆ، سوكولوۆسكيي، رۋتكوۆسكيي سياقتى ءبىلىمدار رەجيسسەرلارمەن قويان-قولتىق ءجۇردى. سونى پايدالانا الدى ما بۇلار؟ ارينە، جوق. بويداعى تالانت، ءبىلىم مەن تەوريادان تىرەك تاپپادى، ىزدەنبەدى، تالپىنبادى. سونىمەن رەجيسسەرلىق تالانت تۇل بولىپ قالا بەردى.

تەاتردىڭ وتىز بەس جىل ومىرىندە رەجيسسەرلىق بەتىن اڭعارتاتىن، وزىندىك ستيل-جۇيەسىن ۇستايتىن وسىنداي اسا جاۋاپتى كوللەكتيۆتىڭ باسىندا وتىراتىن ەڭبەككەر، جاناشىر بىردە-بىر رەجيسسەر دايىنداي الماعان كىنامىزدى كىمنەن كورۋگە بولادى. جارايدى، تەاتر قابىرعاسىنان رەجيسسەر دايىنداي المادىق. سول وتىز بەس جىلدىڭ ىشىندە «وسىدان ءبىر نارسە شىعادى-اۋ» دەپ ءۇمىت كۇتتىرگەن جاستاردان تاڭداپ وتىرىپ ەكى جىلدا بىرەۋىن موسكۆا گيتيس-نە جىبەرىپ وتىرعاننىڭ وزىندە ون جەتى رەجيسسەر نە بولادى ەكەنبىز. نە پايدا، ۋاقىت تا وتە بەرگەن، وي-پىكىر اقىل-نۇسقا ايتار باسشى دا بولماعان. تەاتر ءوز تاراپىنان تالپىنباعان. راس، كەيىنگى جىلدارى موسكۆادان، تاشكەنتتەن ءبىتىرىپ كەلگەن جاستار بار. ولاردىڭ دا جالپى جيىنى تورت-بەسەۋدەن اسپايدى. تالانت ۇشقىنى بەلگى بەرگەنمەن تاجىريبەسى تاراڭ.

البەتتە، تەاتردىڭ تۇڭعىش نەگىزىن قالاۋشىلارعا ايتىلار راحمەت تە كوپ. قانشا دەگەنمەن جاس ونەردىڭ قاز تۇرۋىنا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەندىگىن ۇمىتۋعا بولمايدى. ولار ءوز بويىنداعى اكتەرلىك تالانتىن اياعان جوق. ءبىراق وسىلاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ تۆورچەستۆولىق لابوراتورياسىنا كىرسەك ابىز، قاراباي، جانتىق، كەبەك، قوزى، اقان سەرى، ەڭلىك، بايان، اقتوقتىلاردى كورەسىز. بار تالانت ۇلتتىق دراماتۋرگيانىڭ شەڭبەرىندە قالىپ قويعان. وسىنىڭ ءبارى ىزدەنبەۋدىڭ، وقىماۋدىڭ تيگىزگەن كەسىرى.

رەسپۋبليكا شەڭبەرىندە كەزىندە كينواكتەر دايىندايتىن مەكتەپ، تەاتر ۋچيليششەسى بولدى. سودان العان جەمىسىمىز قايدا؟ مەزگىلىندە قاداعالاپ وتىرماعاندىقتان ول وقۋ ورىندارىنا كەزدەيسوق ادامدار ءتۇسىپ، اقىرى بەت — بەتىنە كەتتى. ول بىلاي تۇرسىن كەيىنگى جيىرما جىلدان اسا ۋاقىتتىڭ ىشىندە لەنينگرادتان ءبىر ستۋديا، موسكۆا گيتيس — ىنەن ەكى ستۋديا ءبىتىردى. ولاردىڭ جالپى سانى ەلۋگە تاقاۋ. ءقازىر لەنينگراد ستۋدياسىنان حاديشا بوكەيەۆا مەن عايني حايرۋللينا، موسكۆا ستۋدياسىنىڭ العاشقى 19 — ىنان تورتەۋ، سوڭعى ون توعىزىنان — تورتەۋ عانا ساحنادا ءجۇر. بۇلاردىڭ ءبارى دە كەزىندە اكادەميالىق تەاتردى جاس كادرلارمەن تولىقتىرۋ ماقساتىمەن تۇگەلدەي وسىندا كەلگەن-دى. موسكۆا گيتيس-نىڭ العاشقىسىنان مانتاي سىزدىقوۆتان باسقا ساحنا شەبەرى شىقپادى. باقساق، بۇل جولى دا ونەرلى جاستاردى وقۋعا تارتۋدان گورى ونەرلى بولام دەگەن نيەتپەن بارعاندار باسىم بولىپ، اقىرىندا ورتا جولدا قالعاندار قاتارىنان ورىن الدى. سول كەزدە كەتكەن قاتەلىكتى ەلۋىنشى جىلدارى ەكىنشى ساپاردا ەسكە الۋعا بولاتىن ەدى عوي. ءبىراق ول دا بولمادى. 1954 جىلى موسكۆا گيتيس-ىن ون قازاق جاستارى ءبىتىردى. ءقازىر سولاردان ءتورت — اق ادام ءجۇر. قالعاندارى ءتۇرلى سەبەپتەرمەن راديو، تەليەۆيدەنيە، كينوستۋديا ماڭىن تورىپ كەتتى. كوپشىلىگى ءوزىنىڭ تۆورچەستۆولىق دارمەنسىزدىكتەرىن كورسەتتى. باقساق، ولاردىڭ كوپشىلىگى گيتيس-كە دەيىن باسقا وقۋ ورنىنا تۇسە الماعاندىقتان «ايتەۋىر ديپلوم الساق بولدى» دەگەن نيەتپەن «ەسكەرۋسىز يەسىز ماماندىق وسى ەكەن، وڭاي جول ەندى تابىلدى» دەپ ساپار شەككەن سابازدار بولىپ شىقتى. ونەر كادرلارىن تاربيەلەۋدەگى جاۋاپسىزدىقتىڭ جەمىسى وسىلاي شەشەك اتتى.

بىزدە، بۇل سالادان تالانتتى تانىپ، تاربيەلەۋدەن گورى وقىپ تالانتتى بولار دەگەن جامان قاعيدا بار. ءقازىر ورتالىق قالالاردا جۇزگە تارتا ونەر سالاسىنان وقىپ جاتقاندار بار دەپ ماقتانامىز. وندا دا وسى جامان قاعيدانىڭ اسەرى بارى ايقىن. بەلگىلى فورمۋلانى جاتتاپ ينجەنەر نەمەسە پەداگوگ بولۋ ىقتيمال، ال ونەر سالاسىندا جاتتاندى جۇيەلەرمەن حالىق قاتارىنا قوسىلۋ ءقاۋىپتى. ويتكەنى ول ۇيرەنگەنىن ايتىپ ەمەس ءوز بويىنداعى قاسيەتىمەن، ساحنا ومىرىندەگى تىرشىلىگىمەن تانىتادى. تالانتتىڭ دا كورىنەر، العان ءبىلىمنىڭ دە بەرىلەر جولى تەك قانا ساحنا ارقىلى. جوعارىداعى اتالعان تەاتردىڭ ارناۋلى مەكتەبىنەن وتكەندەردىڭ ساحناعا تۇراقتاماي پۇشايمان حالگە ۇشىراۋى العان ءبىلىمدى بەرەر، كورسەتەر قابىلەتتەن قۇر الاقاندىعىندا. دالىرەك ايتساق ونەر ۇشقىنىنان وگەي قالعاندىعىندا. ستانيسلاۆسكييدى جاتقا ءبىلىپ، ۇلى اكتەرلاردىڭ ويىن، جۇيەسىن بوسقا اڭگىمە ەتۋمەن ءبارىبىر ونەر يەسى بولا المايدى. جاڭاعى ايتقان اكتەرلاردىڭ ءساتسىز ساپارى ءبىزدىڭ كەيبىر رەجيسسەرلارىمىزدىڭ دا بويىنان تابىلىپ قالعاندىعىن جاسىرا المايمىز. ەگەر سول جاستاردى كەزىندە باسشى ورىندار سۇرىپتاپ-قاداعالاپ جىبەرسە، الگى گيتيس-تىڭ ديپلومىن قالتاعا سالىپ الىپ ەندى ءار مەكەمەنىڭ ەسىگىنەن سىعالاپ جۇرگەندەردىڭ مۇنشالىقتى وبالىنا قالماس ەدىك. ولار سول زايا كەتكەن ماسكەۋدەگى بەس جىلدىڭ ورنىنا باسقا ءبىر ماماندىقتارعا يە بولىپ ءوندىرىستىڭ باسقا ءبىر سالالارىندا قوعامعا دا، وزىنە دە پايداسى تيەر تىرشىلىكتىڭ بىرىندە جۇرمەس پە ەدى. ونەر كادرلارىن ورنىنا پايدالانۋدا دا وقىس جايلار كەزدەسىپ جۇرەدى. ءارى اكتەرلىق تا، رەجيسسەرلىق تا قابىلەتى تانىلماعان ادامدار كينوستۋدياعا رەجيسسەر بولىپ تاعايىندالادى. ارناۋلى كۋرسقا دا جىبەرىپ الادى. ءبىراق تابيعاتىندا سۋرەتكەرلىكتىڭ نىشانى جوق سەگىز جىل وقىپ اكتەر بولا الماعان ادامدى ءومىر بويى وقىتقانمەن ەشنارسە شىقپايتىنى — اكسيوما. سونى كينوستۋديا دا، مادەني مەكەمەلەر دە بىلە تۋرا ارناۋلى فيلم قويۋعا بەكىتتى. اقىرىندا ول كينوستۋديانىڭ ءجۇز مىڭداعان اقشاسىن جەلگە ۇشىرىپ جىبەرۋمەن تىندى. سونداي-اق درامالىق تەاترلاردا رەجيسسەر بولىپ جۇرگەن دۇيسەبايەۆتان دا كينو رەجيسسەر شىعارامىز دەۋ بوس اۋرە ەكەندىگىنە كامىل سەنەمىز. تىم ءتاۋىر سپەكتاكلدەر قويىپ تالانتى تانىلىپ قالعان جاس رەجيسسەر يبراگيموۆ باسشى ورىنداردىڭ نازارىنان تىس قالدى. اقىرىندا ول تاشكەنتكە بارىپ ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. تەاتروۆەد نۇربايەۆ تەاتر كونسەرت ۇيىمدارىنىڭ قاي سالاسىنا بولسا دا پايدالانۋعا مول مۇمكىنشىلىگى بار ساۋاتتى مامان ەدى. ءقازىر ول دا، ەشقانداي نازار اۋدارعان كىسى بولماعاندىقتان الماتى وبلىسىنىڭ ءبىر سوۆحوزىندا لاجسىزدان زووتەحنيك بولىپ ءجۇر.

ونەر كادرلارىن دايىنداۋدا ولارعا دەگەن قامقورلىق جوقتىعى، نەمەسە تاربيەلەنەر جاستاردىڭ مۇمكىنشىلىگىمەن ساناسپاي، تاڭداپ-تالعاماي وقۋعا جىبەرە سالۋ جەڭىل ايتقاندا كوزبوياۋشىلىقتىڭ ءبىر ءتۇرى.

وسىنداي كۇيلەردىڭ تاعى ءبىر مىسالىنا الماتى كونسەرۆاتورياسىن الايىق. ون سەگىز جىل ءومىر سۇرگەن باقانداي التى فاكۋلتەتى بار ۇلكەن ءبىلىم ورداسىنىڭ كاسىبى قارىن اشىرادى. بىزدىڭشە بۇل وقۋ ورنى ەڭ الدىمەن رەسپۋبليكانى مۋزىكالىق كادرلارمەن قامتاماسىز ەتۋ عوي. ونىڭ ىشىندە ۇلت كادرلارىن دايىنداۋعا باسا نازار اۋدارۋ ەڭ نەگىزگى مىندەتتىڭ ءبىرى بولسا كەرەك-تى. ويتكەنى وتانىمىزداعى جيىرماعا تارتا كونسەرۆاتوريانىڭ باسىم كوپشىلىگى ورتالىق روسسيادا بولعاندىقتان ءبىزدىڭ كونسەرۆاتوريانىڭ مىندەتى ايقىن.

ءوزىنىڭ ون سەگىز جىل ىشىندەگى ومىرىندە بىردە-بىر سكريپاچ، بىردە-بىر پيانيست-كونسەرتمەيستەر قازاق شىعارا الماپتى دەگەنگە كىم سەنەدى. تالانتتى كومپوزيتورلارى بار قازاق حالقىنان سكريپاچ پەن پيانيست شىقپادى دەگەنگە ناناسىز با؟ نانباساڭىز دا، شىندىعى سولاي. ول ءوز الدىنا، جالعىز وپەرا تەاترىنا ون سەگىز جىلدا ۆوكالدىق فاكۋلتەت كىمدەردى بەردى ەكەن؟ قازىرگى وپەرا تەاترىنىڭ سوليستەرىنىڭ ىشىندە جامانوۆا مەن سەركەبايەۆتان باسقا كىمدى اتاي الاسىز. ورىس ترۋپپاسىنىڭ ءحالى بۇدان دا ناشار ەكەنىن كىم بىلمەيدى. قىرىق جىلدىڭ ىشىندە بىردە-بىر شىن مانىندەگى ءبىلىمدى وپەرا رەجيسسەرىن دايىنداي الماعانىمىز ۇيات تا بولسا مويىندايتىن شىندىق ەمەس پە؟ سوليستەردى بىلاي قويعاندا وپەرا تەاترىنىڭ حور كوللەكتيۆىنىڭ قۇرامىن قاراڭىزشى. سوندا ءبىزدىڭ كونسەرۆاتوريانىڭ ۆوكالنىي فاكۋلتەتى مەن كافەدراسى نە ءبىتىرىپ وتىر ەكەن دەگەن سۇراق تۋادى. وسى دا مەملەكەتتىك كوزقاراس، وسى دا ونەرگە دەگەن قامقورلىق پا ەكەن؟ وسى ءحالدى مادەني مەكەمەنىڭ باسشىلارى بىلە مە؟ البەتتە بىلەدى. باياعى بويكۇيەزدىك، جاۋىردى جابا توقۋعا جانى ۇيرەنىپ كەتكەندىكتەن ايتەۋىر ءبىر نارسەسى بولار دەگەن كومەسكى ءۇمىتتى تالشىق ەتۋمەن كەلە جاتىر. وسىنداي سەلسوق جاۋاپسىزدىقتىڭ ازابىن تارتۋ جەتەتىن شىعار. ەندى ەمىن ىزدەۋ كەرەك ءتارىزدى.

مەملەكەتتىك حور كاپەللاسىنىڭ قۇرىلعانىنا ءبىراز جىلدار بولدى. ءبىزدىڭ كونسەرۆاتوريانىڭ كوپتەگەن «تۇلەكتەرىنىڭ» توبەسىن سوندا كورەسىز. ادەيى جيناعانداي قىرىقتى الدەقاشان قىرقا باسقان كەكسە كەلىنشەكتەر مەن ەلۋدى ەڭسەرگەن ەگدە بايبىشەلەردىڭ نەشە ءتۇرلى نۇسقالارىن سول كاپەللادان كورەسىز. ولاردىڭ داۋىستارىنىڭ شاعىندىعىن بىلاي قويعاندا، جاسىراتىنى جوق، شىركىن-اي، كورىك دەگەن دە كەرەك ەكەن عوي دەپ سانىڭدى سوعاسىڭ. ءوزى تارلان اسقان جارعاق ۇنگە قانشا كوزىڭدى توڭكەرىپ قۇبىلتقانمەن جاراستى جان بەرە الار ما. قازاق حالقى قىرىقتان اسا عانا انگە بەيىمدەلەدى ەكەن دەگەن قالجىڭ بارىن دا ەسكەرتكىمىز كەلەدى. باسقا ەلدەر تۇگىل وزىمىزدەگى جۇرتتىڭ كوبىسى سول كاپەللاعا بارمايدى. سونداي-اق مەملەكەتتىك ءان-بي ءانسامبلىنىڭ دە ءحالىنىڭ مۇشكىلدىگى ءمالىم. باياعى الاتاۋدىڭ ەتەگىندەگى قىز قۋۋ مەن جاياۋ كوكپارى ابدەن دىڭكەگە ءتيىپ-اق بولدى.

جەكە-جەكە كونسەرت ۇيىمدارىن باسقارۋشىلاردى دايارلاۋدا دا تالعامسىزدىق باسىم. تىلىنە تۇسىنەدى دەگەن ءبىر ەكى-ۇش ادامدى شاحماتتىڭ فيگۋراسىنداي الما-كەزەك اۋىستىرىپ سوعان ءماز بولىپ جۇرە بەرەمىز. كەيدە كەزدەيسوق ادامدار كيلىگىپ وكىمەتتى دە، كوللەكتيۆتى دە قىرعىن شىعىنعا ۇشىراتىپ كەتىپ جاتادى. ارينە قىراعىلىق، جاۋاپكەرشىلىك وسال جەردە الاياقتاردىڭ بولۋى ىقتيمال عوي.

اسىلىندا ونەر كادرلارىن دايىنداۋ سونشالىقتى قيىن با؟ ونەرلى جاستى تاۋىپ السا قيىن بولماسا كەرەك-تى. ءبىزدىڭ تەاتردىڭ العاشقى توپتارىن قۇرعان ادامدار دا كوپشىلىك ءوز ىنتاسىمەن جينالعان حالىق قادىرىنە بولەنىپ ەدى عوي. بىزدىڭشە ۇقىپتىلىق جۇرگەن جەردە، مەملەكەت الدىنداعى مىندەتتى ۇعىنعان جەردە، پارتيا، حالىق الدىنداعى بورىشتى ىشتەي تۇسىنگەن جەردە ول ونشا كۇش تۇسىرمەسە كەرەك. وعان مىسالعا ءبىزدىڭ حورەوگرافيالىق كادرلارىمىزدىڭ ءوسۋ دارەجەسىن الىڭىز. ونەرىمىزدىڭ باسقا سالالارىنىڭ توركىنى حالىق تۆورچەستۆوسىندا ازدى-كوپتى بولسا، حورەوگرافيا مۇلدەم جوق ەدى عوي. جاناشىر كوزقاراس، اسا مەيىربان قامقورلىقپەن كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن سەلەزنيەۆتى الايىق. بالەتمەيستەر ءابيروۆ، سوليستەر — كوشەربايەۆا، رايبايەۆ، ايۋحانوۆ، جانعوزينا، تاعى باسقا تولىپ جاتقان تالانتتى جاستار بۇگىنگى ماقتانىشىمىز، جاس ونەرىمىزدىڭ شەشەك اتقان كورىكتى گ ۇلى، ساحنامىزدىڭ ءسانى بولىپ جۇرگەن جوق پا؟ ەگەر ءاربىر پەداگوگ، ءاربىر باسشى كادر تاربيەلەۋدە وسىنداي ىنتادا بولسا، ءبىز بۇگىنگى كورىنىستەرگە كۋا بولماس ەدىك. ۇلى ورىس حالقىنىڭ حورەوگرافيالىق مادەنيەتىن ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ توپىراعىنا ەگىپ، عاجايىپ ونىمدەر قاۋىم تاربيەلەپ، كەتكەن ادال ۇل، شىن باۋىرلاس ونەرلى ەڭبەككەر، ارداگەر سەلەزنيەۆكە حورەوگرافيالىق مەكتەپتىڭ الدىنا ەسكەرتكىش ورناتىپ، مۋزىكالىق مەكتەپتەردىڭ ءبىرىن سونىڭ ەسىمىمەن اتاساق قانداي جاقسى بولار ەدى. وتانىمىزدىڭ باسىنا زور ءقاۋىپ ءتونىپ فاشيستەرمەن شايقاس كەزەڭىندە ونەر كەلەشەگىنە، ۇلى جەڭىسكە بەرىك سەنگەن

ازامات كوپتەگەن جەتىم سابيلەردى ءوز بالاسىنداي تاربيەلەپ، ونەر باقشاسىنا شىعارىپ سالدى. مۇنداي اكەنى، مۇنداي مەيىربان ازاماتتى ەشكىم ۇمىتا الار ما.

حالىق ىشىندە تالانتتار از با؟ اندا-ساندا بولاتىن كوركەمونەر بايقاۋلارىنا مىڭداعان جاستار كەلەدى. تال شىبىقتاي بۇرالعان بيشىلەر، تامساندىرعان انشىلەر، تامىلجىعان كۇيشىلەردى كورەسىڭ. جيۋري مۇشەلەرى تىڭداعاندا، «ياپىراي، عاجاپ ەكەن»،-دەپ وتىرادى. ءبىرىنشى دارەجەلى ديپلومعا قول قويادى. سونىمەن شارۋا ءبىتتى. قايىر — قوش ايتىسىپ قالا بەرەدى. رەسپۋبليكالىق بايقاۋلاردىڭ ماقساتى سول عانا ما؟ ءبىزدىڭ قاتارىمىز حالىق تالانتتارىمەن تولماعاندا كىممەن تولادى. سولاردان تاڭداپ السا، ءبىر جىلداعى بايقاۋدان كونسەرۆاتوريانىڭ بار فاكۋلتەتىن تولتىرۋعا بولار ەدى. ولاردىڭ ورنىنا استاناداعى «پالەنشەكەڭنىڭ بالاسى، تۇگەنشەكەنىڭ قىزدارى» ونەرگە بايلانىستى وقۋ ورىندارىنا ءتۇسىپ جاتادى. ءسويتىپ بەس جىلدان كەيىن كومپوزيتوردىڭ ورنىنا سىرنايشى، ءانشىنىڭ ورنىنا تىڭداۋشى عانا بولىپ تۆورچەستۆولىق جارىم جاندار شىعادى.

تاربيە تالعاۋدان قاعاجۋ كەلە جاتقان سالانىڭ ءبىر كينواكتەرلەر ماسەلەسى. ءبىزدىڭ كينوعا تالاي «گەروينيالار» كەلدى دەپ سۇيسىنە قاراپ مول كەلەشەگىنەن ءۇمىت كۇتتىك. ءبىراق سولار ءبىرلى-جارىم فيلمنەن كەيىن حات — حابارسىز كەتەدى. ءوزىنىڭ تىم ءتاۋىر قابىلەتىن كورسەتكەن نازاروۆا («دالا قىزى»)، ورازبايەۆا («ءبىز جەتىسۋدانبىز») تاعى باسقا اكتريسالاردىڭ كينونىڭ تۇراقتى كادرى بولۋعا تالانتى جەتەتىن ەدى. نە پايدا، كينوستۋديا ماڭىندا كەيبىر قولايسىز جايتتەر ولاردى ونەر جولىنان كەتۋگە ءماجبۇر ەتتى.

اكتەردى بەيىمىنە قاراي، ىشكى دۇنيەسىندەگى جان — كۇيلەرىن اشا پايدالانباۋ ونەر يەسىنىڭ بويىنداعى بار ۇشقىندى ءسوندىرىپ كەتۋى دە عاجاپ ەمەس. ويتكەنى تالانتتىڭ كوبى تىم نازىك سىرلى كەلەدى. ونى ابايلاپ، ۇلكەن ىجداھاتپەن ماپەلەپ ءوسىرۋ شارت. قارىم-قاتىناس كوزقاراستارداعى اۋا رايىنىڭ تازا بولۋى، جاس تالانتتاردىڭ ونەرگە دەگەن قۇمارلىعىن ارتتىرا تۇسەتىندىگى داۋسىز. جاس اكتريسا مۇحامەدياروۆانى ءبىز ەكى-ۇش فيلمدە بايقادىق. وسى جاستان پسيحولوگيالىق تولعانىس، جان سىرىن تانىتارلىق تالانت ەكەنىن كورەمىز. البەتتە، كينو ونەرىنە كوبىنەسە سىرتقى كورىك تە ۇتىمدى بولادى. ءبىراق وبراز جاساۋدا اكتەردىڭ ىشكى دۇنيەسى ونىڭ تۇيسىك-تۇسىنىگى ەڭ قاجەت، ۋاقىتىلى ورنىندا پايدالاناتىن قازىنا ەكەندىگىن ۇمىتپاۋ كەرەك. ويتكەنى تالانتتى ساقتاي، ءوز ورنىنا پايدالانا ءبىلۋ ونەر يگىلىگىنە دە، ونەر يەسىنىڭ كەلەشەگىنە دە زور ماڭىزى بار دۇنيە. سونداي-اق سەركەبايەۆتى دا تەك قانا ءان سالدىرۋ ءۇشىن ءار فيلمگە سۇيرەي بەرۋدىڭ قانشالىقتى مۇقتاجدىقتان تۋعانى بەلگىسىز. ەگەر ودان كينو شىعارمانىڭ كەيىپكەرىن ىزدەسەك، مۇمكىنشىلىگىنە ساي كوركەم وبرازعا پايدالانۋ ابزال ەمەس پە؟ ناشار فيلمدەردى سەركەبايەۆتىڭ انىمەن الىپ شىعام دەپ تىرمىسۋ ونشا اقىلدىلىقتان تۋماعان ءتاسىل. سەركەبايەۆتى ناشار كينودان تىڭداعاننان گورى تەاتر ساحناسىنان تىڭداعان الدەقايدا ۋىتتى، ۇتىمدى ەكەنىن كىم تۇسىنبەيدى. چەحوۆ ءبىر كەزدە «ماحابباتتا الداۋعا بولادى، مەديسينادا الداۋعا بولادى، ءبىراق، كوركەمونەردە ەشكىمدى الداي المايسىڭ» دەگەن ەكەن. سونداي-اق اكتەردىڭ اتاعىنا، داۋسىنا، كوركىنە يەك ارتىپ تالعامپاز قاۋىمنىڭ سىن نازارىنان تاسا قالا قويۋ قيىن.

كينو اكتەرلاردىڭ جەتىسپەۋىنەن تەاتر مەن كينوستۋديا اراسىندا «باس ساۋدالارى» بەرىك ورناعانىنا كوپ ۋاقىت بولدى. اندا-ساندا مايدا جانجالدار دا بولىپ جاتادى. ويتكەنى كينوعا اكتەردى كوبىنە تەاتردان الادى. ارينە ول زاڭدى دا. ءبىراق ءار فيلم سايىن تانىمالى ادامداردىڭ كەسكىنىن كورە بەرۋ دە ىندىنىڭدى قۇرتادى. ول ءبىر جاڭا وبراز جاساپ جاتسا ءبىر ءسارى، بىردە مۇرت جاپسىرىپ، بىردە ۇرت جاپسىرىپ قايتا-قايتا كورىنە بەرۋ اكتەرگە وڭاي بولعانمەن كورۋشىنىڭ قىنجىلاتىنىن ەسكەرگەن ءجون. كەيدە تەاتر ماۋسىمىنىڭ ۋاقىتىندا جەتەكشى اكتەرلاردىڭ كينوعا كەتىپ قالۋى كوللەكتيۆتىڭ تۆورچەستۆولىق اتموسفەراسىنا كەسىرىن تيگىزىپ جاتادى. ويتكەنى جاس كادردان ءوزى ەڭسەسىن زورعا كوتەرىپ وتىرعان تەاترعا كينوستۋديا قۇدا ءتۇسىپ بىر-ەكەۋىن الىپ كەتسە بولدى بار سپەكتاكلدەر توقتاپ قالعانى.

كادردىڭ جەتىسپەۋىنەن ونەردىڭ ءبىر سالاسىنىڭ ەكىنشىسىنە قىرسىعى ءتيىپ جاتاتىن جايلارى دا بار.

كەيىنگى جىلدارى اسا ءبىر جان-جاقتى وسكەن ونەردىڭ ءبىرى — بەينەلەۋ ونەرى ەدى.مادەنيەتىمىزدىڭ ءنارلى ءبىر توبى وسى سالادا. جالپى سانى 138 ادامنان قۇرالاتىن سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ دەنى تالانتتى جاستار. ءبىراق وسى جاس، سونى ونەردى باسپا بەتتەرىندە ۋاعىزداۋ، ولاردىڭ ەڭبەكتەرىنە مامان كوزبەن باعا بەرۋ جاعى مۇلدەم اقساپ جاتىر. عىلىم اكادەمياسىنىڭ ادەبيەت جانە كوركەمونەر ينستيتۋتىنىڭ بۇل سالاعا باس-كوز بولاتىن ماماندارى تىم ەنجار. بىلمەي مە، بىلسە دە ايتقىسى كەلمەي مە، ايتەۋىر قولايسىز، كوڭىلسىز جاي سەزىلەدى. مۇنىڭ ءوزى سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ ماڭىندا مايدا، ءنارسىز اڭگىمە، كەلەڭسىز وسەك — اياڭنىڭ تۋا بەرۋىنە جاعداي تۋعىزىپ وتىر ما دەيسىز. سونىڭ دا سالقىنى بولۋ كەرەك ءقازىر سۋرەتشىلەرىمىزدىڭ تۆورچەستۆولىق بەلسەندىلىگى باسەڭسىپ قالعان. وعان 1961 جىلعى ەڭبەكتەرىنىڭ كورمەسى تولىق دالەل بولا الادى. مۇندا تاقىرىپ شەڭبەرىنىڭ تارلىعى، ءبىر قوزعاعان تاقىرىبىن اينالا شيىرعا اينالدىرا بەرۋ، كوپشىلىگى وتكەن تاريحي ەتنوگرافيالىق كۇيلەرگە بوي الدىرا بەرۋ جاعىنىڭ باسىمدىعى ايقىن اڭعارىلدى.

باجايلاپ ايتا بەرسەك، ونەر سالاسىنداعى ولقىلىقتaر مۇلدە كوپ. قۇرمانعازى اتىنداعى ۇلت-اسپاپتار وركەسترىنىڭ دە، سيمفونيالىق وركەسترىنىڭ دە ءوز مۇڭى وزدەرىنە جەتەرلىك. كادر ماسەلەسىنەن استاناداعى مادەني وردالارىمىزدىڭ ءحالى بىلاي بولعاندا وبلىستاعى تەاترلار مەن كونسەرت ورىندارىنىڭ ءحالى بۇدان دا مۇشكىل ەكەنى ايتپاساق تا تۇسىنىكتى. وبلىستىق تەاترلاردىڭ كوپشىلىگى «گەروي»، «گەروينيا» سياقتى امپلۋالاردان جۇرداي. جاس قىزدار مەن جاس جىگىتتەردىڭ ءرولىن كوبىنە ەگدە تارتقان ەرەسەك ارتيستەر وينايدى. مۇنداي كۇيدە قانداي ساحنالىق سەزىم شىندىعى، كورۋشىلەردە قانشالىقتى سەنىم بولاتىنى بەلگىلى. ەڭ ارجاعى ءبىزدىڭ اكادەميالىق دراما تەاترىندا جوعارىدا اتالعان امپلۋالاردا جاستاردىڭ جوقتىعىنان قوزى مەن بايانداردى وتىزدان اسىپ، قىرىقتى قۋسىرعاندار ويناپ جۇرگەنىن كۇندە كورىپ ءجۇرمىز. ايتەۋىر كوز ۇيرەنگەسىن سەنگەن بولاسىڭ.

بىزدە بىر-ەكى سپەكتاكلدە كورىنسە-اق بولدى «ويباي، تالانت ەكەن» دەپ تەڭگە-تانامىزدى الا جۇگىرەتىنىمىز بار. وعان اتاق تا كەرەك، ايدار دا كەرەك دەپ جار سالامىز. ەڭبەگىنىڭ قوراشتىعىنا قاراماي تۆورچەستۆولىق ەگدەلىك، جاساندى بايسالدىلىقتى جامىلعى ەتىپ جۇرەتىندەر دە جوق ەمەس. تارىداي دۇنيەنى تاۋداي، تاناداي ءىسىن اعىل-تەگىل توگىپ تاستادىم دەپ توقمەيىلسۋ، جاسىنا جەتپەي قيراتتىم دەپ قايراتكەرلىككە قۇمارتىپ جۇرەتىندەر دە بار. «اۆانس» دەپ اتاق بەرىپ، قوشەمەتتەپ قول قىسقاندارىمىزدىڭ تالايى قارىزىن وتەمەي بارا جاتقاندارىن كورىپ ءجۇرمىز. وندايلار ارينە ۇلكەن سۋرەتكەرلىكتەن گورى اشەكەيلى ءارسىز تايبايگىلىكتەي عانا تالانتتىڭ يەلەرى.

سوندىقتان اتاق-دارەجە بەرەردەگى ءجونسىز مىرزالىق ونەر قۇنىن تىم ارزانداتىپ جىبەرەتىن ابىروي بەرمەس قىلىق.

ءبىز جوعارىدا اكادەميالىق دراما تەاترىندا كوپتەگەن بەلگىلى شەبەرلەردىڭ ورىس ساحناسىنان كەلگەنىن، ولاردىڭ زور ەڭبەگىن اسىرەسە ۇلى ورىس حالقىنىڭ تەاتر ونەرىنىڭ رەاليستىك ءداستۇرىن جاس ونەرىمىزگە وزەك ەتىپ تارتقانىن ايتتىق. البەتتە بۇل ۇلكەن ولجا. ءبىراق وكىنىشى دە مول. ول وكىنىش — سول اسقان شەبەرلەردىڭ بىردە-بىرىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇستاپ قالا الماعاندىعىمىزدا. ويتكەنى ءبىز سول شەبەرلەردىڭ ەڭبەگىن باعالاپ ۇيرەنۋدىڭ ورنىنا كوبىسىن وسەك-اياڭنىڭ قۇربانى ەتۋىمىز وكىنىشتى-اق. بۇل دا ساۋاتسىزدىقتىڭ، ءارى بارسا ونەر ماڭىنداعى كەيبىر ناداندىقتىڭ بەلگىسى.

ءبىر كەزدەرى بۇگىنگى سوۆەت تەاترىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى لەنيندىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى گ. توۆستونوگوۆ تە ءبىزدىڭ تەاتردا بولعان-دى. ونى دا شوشىتقان تەاتر ماڭىنداعى قولايسىز قىلىقتار ەدى. تەاترىمىزعا كوپ ەڭبەك سىڭىرگەن زور ءبىلىمدار ايگىلى شەبەرلەردىڭ سىيىسپاي كەتۋىن دە ءوز كۇنامىز دەپ ۇققان ءجون.

نە پايدا، تالاي پايدالانباعان كەزەڭدەر ءوتتى. ايتا بەرسە وكىنىش تە مول. ءساتتى كەزەڭدەرى ءوتىپ كەتكەن ۋاقىتتار دا از ەمەس. ءبىز بۇل ماقالامىزدا تەك سىرتتاي توپشىلاعاندارىمىزدى عانا باياندادىق. ءاربىر تۆورچەستۆولىق كوللەكتيۆتىڭ ءوز ورگانيزمىندە تولىپ جاتقان اقاۋ، ورنى ويسىراپ تۇرعان كەمشىلىكتى الدەقاشان الاستايتىن اۋرۋلار تولىپ جاتىر. تۆورچەستۆولىق تۇتاستىقتى نىعايتاتىن پروفەسسيونالدىق دارەجەسىن كوتەرەتىن ءوز بەتىنشە ىزدەنۋ، ساياسي-الەۋمەتتىك ساۋاتىن اشۋ، سوۆەت كوركەمونەرىنىڭ ماركستىك-لەنيندىك ەستەتيكانىڭ جۇيەلەرىن تانۋ دەگەن تۆورچەستۆولىق كوللەكتيۆتەردىڭ كاسىبىنە، رۋحاني ازىعىنا اينالماي كەلەدى. سونىڭ سالدارىنان ساۋاتسىزدىق باسىم.

ءبىزدىڭ قازاقستان كوپ ۇلتتى رەسپۋبليكا. ءقازىر ورىستىڭ وننان اسا، كورەيدىڭ ءبىر، ۇيعىردىڭ ءبىر پروفەسسيونالدى تەاترلارى جۇمىس ىستەيدى. وتىز جەتى حالىق تەاترى جانە بار. ورىس، قازاق، ۋكراين، ۇيعىر، كورەي، نەمىس تىلدەرىندە رەسپۋبليكا كولەمىندە جيىرما جەتى مىڭ كوركەمونەر ۇيىرمەلەرى بار. ءبىزدىڭ بۇل سالاداعى تاربيەلەۋشى، حالىقتىڭ ەستەتيكالىق تالعام-تالابىنا جاۋاپ بەرەتىن ارميامىزدىڭ توبى دا از ەمەس ەكەن. ءبىراق وسىلاردىڭ بارىنە دە مامان باسشى، ساۋاتتى جەتەكشى كەرەك. وسىعان وراي قازاقستاندا تەاتر ونەرى ينستيتۋتىن اشاتىن ۋاقىت الدەقاشان جەتكەن سياقتى. جاڭاعى جوعارىدا اتالعان حالىقتاردىڭ بارلىق تىلىندە كادر دايارلاۋعا بولادى. ءومىر ءقازىر وسىنى تالاپ ەتەدى.

كوركەمونەردىڭ تابىسى مەن كەمىسىن، وتكەن جولى مەن بارار باعدارىن انىقتاپ، پىكىر الىسىپ، تىپتەن تەوريالىق ماسەلەلەر قوزعاپ وتىراتىن مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ ارناۋلى ورگانى بولسا قانداي عانيبەت. وسى «تەاتر ءومىرى»، «وقۋشىنىڭ دوسى»، «كينو اپتالىعى» دەگەن سياقتى مايدا گازەتتەرگە تالان-تاراج بولىپ جاتقاننان گورى، بار كۇشتى توپتاپ ءبىر بايسالدى گازەت شىعارسا كوپ جاعدايدا كومەگى تيەر ەدى-اۋ.

بۇگىنگى ونەرىمىزدىڭ جاعدايى تۋرالى ايتىلار ءسوز دە، الىسار پىكىر دە كوپ. ازىرشە تەك قانا ويسىراپ جاتقان جايلاردىڭ شەت-جاعاسىن كورىپ ايتىپ وتىرمىز. جەڭىمپاز حالقىمىز، ۇلى لەنيندىك ۇلت ساياساتىنىڭ مۇددەسى، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ قويىپ وتىرعان ۇلكەن تالابى ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزدان ءوز تىرشىلىگىمىزدىڭ قازىرگى قالپىمەن كەلەشەگىنە مۇقيات قاراۋدى مىندەت ەتىپ ارتىپ وتىر. بۇل كەلەشەك الدىنداعى، كەلەر ۇرپاق الدىنداعى جاۋاپ بەرەر زور مىندەت.

1962

---