ەسەت كوكى ۇلى
ەسەت كوكى ۇلى (1667-1749) — قازاق حالقىنىڭ جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەستە ەسىمى ەلگە تانىلعان ايگىلى باتىرلارىنىڭ ءبىرى. شىققان تەگى كىشى ءجۇزدىڭ جەتىرۋىنىڭ ىشىندەگى تاما رۋىنان. ءابىلقايىر حان روسسياعا قوسىلۋ ماسەلەسىن كوتەرگەندە سونىڭ قاسىندا بولىپ، كىشى ءجۇز بەن ورتا ءجۇزدىڭ ورىس پاتشاسىنىڭ قولاستىنا وتۋىنە بەلسەندى اتسالىسقان اتاقتى كىشى ءجۇز بوكەنباي باتىردىڭ كۇيەۋ بالاسى.
ەسەتتىڭ اكەسى بازارقۇل ۇلى كوكى دە زامانىندا اتى شىققان باتىر بولعان. جاۋعا ۇنەمى تايسالماي تۋرا شاباتىندىقتان «تايماس باتىر» دەگەن ات العان. تاريحشىلار سالقام جاڭگىر حان جوڭعاردىڭ باتىرى قوڭتايشىسىنىڭ 50 مىڭدىق اسكەرىنە 600 جاۋىنگەرمەن قارسى تۇرىپ، شايقاسىپ جاتقاندا 20 مىڭ اسكەرمەن كومەككە كەلەتىن ءجالاڭتوس ءباھادۇردىڭ اسكەرىنىڭ ىشىندە وسى كوكى باتىردىڭ دا بولعاندىعىن، سوندا ونىڭ شەپ بۇزىپ، ۇلكەن ەرلىك كورسەتكەنىن جازادى.
جاۋىنگەرلىك زاماندا تۋىپ، كۇرەسپەن ەسەيىپ، ەر جەتكەن تۇرعىلاستارى سياقتى ەسەت تە ەل قورعاۋ جورىعىنا ەرتە ارالاسادى. جەكە ەرلىگىمەن كوزگە ءتۇسىپ، باتىر اتانادى. تاۋكە حاننىڭ تۇسىنداعى جەڭىستى شايقاستاردا ەسەت باتىر كىشى ءجۇز قولىن باستايدى. وسىنداي شايقاستاردىڭ بىرىندە نايزاگەرلىگىمەن كوزگە ءتۇسىپ، ەرەن ەرلىك كورسەتكەن ەسەتكە ريزا بولعان تاۋكە حان كەيىن شاقىرىپ الىپ: «ايباتىڭ اسا ءتۇسسىن، نايزاڭ مۇقالماسىن، ەل نامىسى تۇزدىعىڭ بولسىن» دەپ باتا بەرىپتى دەگەن اڭگىمە دە بار.
ەسەت باتىر ايگىلى «اقتابان شۇبىرىندىدان» كەيىن ەل بولىپ بىرىگىپ، جوڭعارلارعا العاشقى الاپات سوققى بەرگەن بۇلانتى شايقاسىنا قاتىسىپ، ەزىلگەن ەلدىڭ ەڭسەسىن كوتەرتكەن ۇلى جەڭىسكە ءوز ۇلەسىن قوسادى. ال تاريحي بەتبۇرىس جاساعان اڭىراقاي سوعىسىندا ول كىشى ءجۇز قۇرامىنىڭ تۋىن كوتەرگەن اتويشى بولادى.
ەسەت باتىردىڭ كەيىنگى ءومىرى ءابىلقايىر حاننىڭ ساياساتىمەن تىعىز بايلانىسىپ جاتادى. حاننىڭ قاسىندا بولىپ، اقىل كەڭەسىن بەرەدى، حان مەن حالىق اراسىنا تۇسكەن جارىقشاقتى دانەكەرلەپ ءبىتىرۋشىسى بولادى. اسىرەسە، ورىس پاتشاسىنىڭ قول استىنا وتەر كەزدەگى حان باسىنا ۇيىرىلگەن ءقاۋىپ بۇلتىن سەيىلتۋدە ول سول كەزدىڭ تاريحي ءىرى تۇلعالارى بوگەنباي، جانىبەك باتىرلارمەن بىرلەسە وتىرىپ، وعان ۇلكەن كومەك كورسەتەدى. روسسيامەن قارىم قاتىناستى جاقسارتۋداعى سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن پاتشا ۇكىمەتى وعان 1743 جىلى «تارحان» اتاعىن بەردى.
ەسەت باتىر سەكسەن ەكى جاسىندا ءوزىنىڭ اتامەكەنىندە، ءوز اجالىنان قايتىس بولادى.
You Might Also Like
-
داۋلەتكەرەي شىعاي ۇلى (1814-1887) — قازاقتىڭ ايگىلى كۇيشى كومپوزيتورى، تورە كۇيلەرىنىڭ نەگىزىن قالىپتاستىرۋشى. بۇرىنعى بوكەي ورداسىندا، قازىرگى باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ وردا اۋدانىنا قاراستى ...
-
ەگىنشىلىك — 1) اۋىل شارۋاشىلىق داقىلدارىنان تۇراقتى، ساپالى، مول ءونىم الۋ ءۇشىن جەردى وڭدەپ باپتاۋ تاسىلدەرىنىڭ جۇيەسى. ەجەلگى ارييلەردىڭ (ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 2-1 مىڭجىلدىقتار)، ساقتار...
