InfoHub Logo

ەگىنشىلىك — 1) اۋىل شارۋاشىلىق داقىلدارىنان تۇراقتى، ساپالى، مول ءونىم الۋ ءۇشىن جەردى وڭدەپ باپتاۋ تاسىلدەرىنىڭ جۇيەسى. ەجەلگى ارييلەردىڭ (ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 2-1 مىڭجىلدىقتار)، ساقتاردىڭ (ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 9-2 عاسىرلار)، ءۇيسىن، قاڭلى مەملەكەتتەرى تۇرعىندارىنىڭ، عۇنداردىڭ، تۇركىلەردىڭ مال شارۋاشىلىعىمەن بىرگە وزەن اڭعارلارىندا، تاۋ بوكتەرلەرىندە سۋارمالى ەگىنشىلىك — ديقانشىلىقپەن دە اينالىسقانى بەلگىلى. 20 عاسىردىڭ باسىندا قازاقستانداعى ەگىس كولەمى كۇرت كوبەيىپ، 4،1 ميلليون گەكتارعا جەتتى. ەگىستىكتىڭ باسىم كوپشىلىگى (96%) ءداندى داقىل بولاتىن. ونىڭ جارتىسىنان كوبى اقمولا، تورعاي ايماقتارىندا، قالعانى قوستاناي، اقتوبە، جايىق، پاۆلودار، سەمەي ونىرىندە ەگىلدى. سىرداريا وزەنىنىڭ تومەنگى جاعىندا كۇرىش، جەتىسۋدا ماقتا ەگىلدى. قازاقستاندا ەگىن شارۋاشىلىعىن ودان ءارى دامىتۋ جولىندا، اسىرەسە، سوعىس جىلدارى، ودان كەيىن دە كوپتەگەن جۇمىستار اتقارىلدى. ماشينا-تراكتور ستانسالارى قۇرىلىپ، ەگىستىكتى كۇتىپ-باپتاۋ جۇمىستارىن بارىنشا مەحانيكالاندىرۋعا مۇمكىنشىلىك تۋدى. ەگىستىكتىڭ 96،5%-ى تۇقىم سەپكىشپەن سەبىلىپ، 97%-ى كومباينمەن جينالدى. ءۇش داقىل بويىنشا قازاقستاندا ونىمدىلىكتىڭ دۇنيەجۇزىلىك رەكوردى تىركەلدى. شىعاناق بەرسييەۆ باسقارعان زۆەنو تارىنىڭ ءار گەكتارىنان (تاجىريبەلىك تەلىمدە) 125 س ءونىم الدى. ىبىراي جاقايەۆتىڭ زۆەنوسىندا كۇرىش ونىمدىلىگى ءبىر گەكتارىنان 174 س-گە جەتتى. ولگا گوناجەنكو زۆەنوسى قىزىلشانىڭ ءبىر گەكتارىنان 1515 س-دەن ءونىم الدى. 1954 جىلى تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى جاپپاي يگەرۋ باستالدى. العاشقى بەس-التى جىل ىشىندە-اق رەسپۋبليكا بويىنشا 25 ملن. گەكتار تىڭ جەر يگەرىلدى. ونىڭ 17 ملن. گەكتارى ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگىندە (قوستاناي، كوكشەتاۋ، سولتۇستىك قازاقستان، پاۆلودار) ورنالاسقان.

ەگىنشىلىكتىڭ ەكستەنسيۆتى جانە ينتەنسيۆتى تۇرلەرى بار.

ەكستەنسيۆتى تۇرىندە ەگىنشىلىكتەن ءونىم الۋ ءۇشىن قوسىمشا قاراجات كوپ جۇمسالمايدى. جالپى ءتۇسىمنىڭ ارتۋى، كوبىنەسە، توپىراق قۇنارلىلىعىنا جانە ەگىن ەگەتىن جەر كولەمىنىڭ جاڭادان كەڭەيتىلۋىنە بايلانىستى. وندىرىستىك كۇشتەردىڭ جانە عىلىمنىڭ دامۋىنا بايلانىستى ەگىنشىلىك ەكستەنسيۆتى تۇردەن ينتەنسيۆتى تۇرگە اۋىستى.

ەگىنشىلىكتىڭ ينتەنسيۆتى تۇرىندە پايدالانىلىپ جۇرگەن جەرگە قوسىمشا ەڭبەك، قارجى (مەحانيكالاندىرۋ، سۋلاندىرۋ، تىڭايتۋ، اگروتەحنيكالىق شارالار جۇيەسىن كوتەرۋ، ت.ب.) جۇمساپ، اۋىل شارۋاششىعى داقىلدارىنىن ءونىمىن ارتتىرادى.

قازاقستاندا ەگىنشىلىكتىڭ قۇرعاق، سۋارمالى، ءتالىمى جانە تاۋداعى تۇرلەرى قالىپتاسقان. قۇرعاق ەگىنشىلىك جاۋىنى از، جەلدى، قۇرعاق دالالى ايماقتاردا ورنالاسقان. بۇل جەرلەردە قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى داقىلدار ءوسىرىلىپ، توپىراقتا ىلعال ساقتاۋدىڭ اگروتەحنيكالىق شارالار جۇيەسى (كار توقتاتۋ، توپىراقتى اۋدارماي جىرتۋ، ەگىستى قىسقا مەرزىمدە سەبۋ، ت.ب.) قولدانىلادى. سۋارمالى ەگىنشىلىكتە، كوبىنەسە، ماقتا، قانت قىزىلشاسى، ءداندى داقىلدار، كوپ جىلدىق جەمشوپتەر، كۇرىش وسىرىلەدى. ءتالىمى ەگىنشىلىكتە استىق، جەمدىك داقىلدار ءوسىرىلىپ، قۇرعاق ەگىنشىلىككە ءتان اگروتەحنيكالىق شارالار قولدانىلادى. تاۋداعى ەگىنشىلىك تاۋ باۋرايىن، تاۋ ارالىعىنداعى ويپاڭ جەرلەردى قامتيدى. مۇنداعى اگروتەحنيكالىق شارالار توپىراقتى سۋ ەروزياسىنان قورعاۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلەدى؛

2) اۋىل شارۋاشىلىق داقىلدارىن ەگىن ءوسىرۋدىڭ جانە توپىراق قۇنارلىلىعىن جوعارىلاتۋدىڭ جالپى تاسىلدەرىن زەرتتەيتىن اگرونوميا عشىمىنىڭ سالاسى. ەگىنشىلىك عىلىم رەتىندە توپىراق قۇنارلىعىن ارتتىرۋ، ونى ەروزيادان قورعاۋ، توپىراق پەن وسىمدىكتىڭ ءوزارا اسەرىن، توپىراققا مەحانيكالىق، بيولوگيالىق جانە حيميالىق ادىستەرمەن اسەر ەتە وتىرىپ جوعارى ءارى تۇراقتى ءونىم الۋ، ەگىستىكتى زيانكەستەر مەن ارامشوپتەردەن، قولايسىز جاعدايلاردان (قۇرعاقشىلىق، اڭىزاق، ۇسىك) قورعاۋ ماسەلەلەرىن زەرتتەيدى. ەگىنشىلىك اگرونوميانىڭ باسقا سالالارىمەن (اگروحيميا، اگروفيزيكا، سەلەكسيا، ت.ب.) تىعىز بايلانىستى.